پرش به محتوا

پیش‌نویس:مهاجران افغانستانی در ایران: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
جز حمید گلزار صفحهٔ پیش‌نویس:مهاجران افغانستانی در ایران را بدون برجای‌گذاشتن تغییرمسیر به مهاجران افغانستانی در ایران منتقل کرد
 
(۱۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
<big>'''مهاجران افغانستانی در ایران؛'''</big> اتباع افغانستانی که به‌دلایل مختلف از جمله ناامنی کشور خود را ترک کرده و در ایران اقامت گزیده‌اند.
{{درشت|'''مهاجران افغانستانی در ایران؛'''}} اتباع افغانستانی که به‌دلایل مختلف از جمله ناامنی کشور خود را ترک کرده و در ایران اقامت گزیده‌اند.


مهاجرت افغانستانی‌ها به ایران که به‌طور عمده از دهۀ با تهاجم اتحاد جماهیر شوری آغاز شد، تحت تأثیر تحولات سیاسی در چهار موج اصلی شکل گرفته و به ایجاد جمعیتی بالغ بر ۶ میلیون نفر انجامیده است.
مهاجرت افغانستانی‌ها به ایران که به‌طور عمده با تهاجم اتحاد جماهیر شوری آغاز شد، تحت تأثیر تحولات سیاسی در چهار موج اصلی شکل گرفته و به ایجاد جمعیتی قابل توجه انجامیده است. این جامعه که به‌طور عمده از اقوام هزاره، تاجیک، پشتون و ازبک تشکیل شده، بیشتر در استان‌های تهران، قم، خراسان رضوی و اصفهان ساکن هستند. از نظر اقتصادی، مهاجران بیشتر در مشاغل سخت و غیررسمی مانند ساختمان‌سازی، کشاورزی و کوره‌پزی اشتغال داشته و با محدودیت‌های قانونی مواجه‌اند، اگرچه در سال‌های اخیر زمینه‌هایی برای سرمایه‌گذاری و کارآفرینی نیز فراهم شده است. فعالیت‌های ادبی و فرهنگی مهاجران، به‌ویژه در حوزهٔ شعر و داستان، به بخشی از پویایی فرهنگی ایران تبدیل شده است. در حوزهٔ آموزش، با وجود فرازونشیب‌های سیاسی، در سال‌های اخیر بیش از ۶۷۰ هزار دانش‌آموز افغانستانی در مدارس ایران تحصیل می‌کنند که تأثیر عمیق در روابط فرهنگی دو کشور و سبک زندگی مهاجران افغانستانی داشته است.


این جامعه که به‌طور عمده از اقوام هزاره، تاجیک و پشتون تشکیل شده، بیشتر در استان‌های تهران، قم، خراسان رضوی و اصفهان ساکن هستند. از نظر اقتصادی، مهاجران بیشتر در مشاغل سخت و غیررسمی مانند ساختمان‌سازی، کشاورزی و کوره‌پزی اشتغال داشته و با محدودیت‌های قانونی مواجه‌اند، اگرچه در سال‌های اخیر زمینه‌هایی برای سرمایه‌گذاری و کارآفرینی نیز فراهم شده است.
== تاریخچه مهاجرت افغانستانی‌ها به ایران ==
مهاجرت اتباع افغانستانی به ایران از دههٔ ۱۲۳۰ش با ورود پنج‌هزار خانوادهٔ مردم [[قوم هزاره|هزاره]]، آغاز شد.<ref>[http://oral-history.ir/?page=post&id=1454 رضوانی و دیگران، «تاریخ شفاهی مدارس خودگردان مهاجران افغان در اصفهان»، وبسایت تاریخ شفاهی ایران.]</ref> این روند در چهار موج اصلی تداوم یافته که هر کدام با تحولات خاص سیاسی و امنیتی در افغانستان مرتبط بوده است؛ موج دوم در دوران سرکوب عبدالرحمن علیه مردم هزارهٔ افغانستان (دههٔ نود قرن ۱۹م)، این مهاجرت شدت یافت که تعداد زیادی از کودکان و خانواده‌ها سرپرست خود را از دست داده بودند.<ref>موسوی، هزاره‌های افغانستان، 1379ش، ص175.</ref>


فعالیت‌های ادبی و فرهنگی مهاجران، به‌ویژه در حوزۀ شعر و داستان، به بخشی از پویایی فرهنگی ایران تبدیل شده است. در حوزۀ آموزش، با وجود فرازونشیب‌های سیاسی، در سال‌های اخیر بیش از ۶۷۰ هزار دانش‌آموز افغانستانی در مدارس ایران تحصیل می‌کنند که تأثیر عمیق در روابط فرهنگی دو کشور و سبک زندگی مهاجران افغانستانی داشته است.
با آغاز جهاد مردم افغانستان علیه نظام کمونیستی و تجاوز شوروی، مهاجرت مردم افغانستان به ایران عمومیت یافت. تعداد زیادی از خانواده‌های افغانستانی به‌صورت غیرقانونی وارد ایران شدند که در دوران حاکمیت اول طالبان شدت بیشتری یافت.<ref>[http://oral-history.ir/?page=post&id=1454 رضوانی و دیگران، «تاریخ شفاهی مدارس خودگردان مهاجران افغان در اصفهان»، وبسایت تاریخ شفاهی ایران.]</ref>


از ۳۰ اسفند ۱۴۰۳ دارندگان برگۀ سرشماری از ثبت‌نام در سال تحصیلی ۱۴۰-۱۴۰۵ محروم شده‌اند و بر اساس سیاست جدید دولت ایران در قبال مهاجران افغانستانی بیشتر از ۱ میلیون نفر به وطن خود بازگشته‌اند. بر اساس این سیاست،
پس از تشکیل نظام جمهوری اسلامی افغانستان در ۱۳۸۱ش، روند بازگشت داوطلبانهٔ مهاجران افغانستانی از ایران به کشورشان آغاز شد. این روند تا ۱۳۸۴ش به اوج خود رسید و در این دوره، حدود ۸۰۰ هزار نفر در قالب برنامه‌های داوطلبانهٔ بازگشت، به افغانستان عودت داده شدند. اما از سال ۱۳۸۵ به بعد، میزان بازگشت مهاجران به‌طور چشمگیر و شدیدی کاهش یافت و حتی برخی از مهاجران بازگشه به وطن خود، به‌دلیل افزایش ناامنی و مشکلات اقتصادی، دوباره به ایران بازگشتند.<ref name=":0">[http://ensani.ir/file/download/article/1605949991-10332-99-17.pdf صادقی و عباسی  شوازی، «بازگشت به وطن یا ماندن جوانان افغانستانی در ایران»، 1395ش، ص120].</ref>


==تاریخچه مهاجرت افغانستانی‌ها به ایران==
آخرین موج مهاجرت با سقوط حکومت اشرف غنی در مرداد ۱۴۰۰ش و بازگشت طالبان به قدرت آغاز شد. بر اساس آمارهای رسمی، بیشترین تمرکز جمعیت افغانستانی در استان‌های تهران، خراسان رضوی، اصفهان، فارس و کرمان مشاهده می‌شود. دولت ایران با اجرای طرح‌های سرشماری و قانونمندسازی، تلاش کرده است تا وضعیت اتباع افغانستانی را ساماندهی کند. این مهاجرت‌ها تأثیرات قابل توجهی بر ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی هر دو کشور داشته است.<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/8170274/موج-مهاجرت-اتباع-افغانستانی-به-ایران-از-چه-زمانی-شروع-سد-فیلم «موج مهاجرت اتباع افغانستانی به ایران از چه زمانی شروع سد؟ + فیلم»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref>
مهاجرت اتباع افغانستانی به ایران از دهۀ 1230ش با ورود پنج‌هزار خانوادۀ مردم [[قوم هزاره|هزاره]]، آغاز شد.<ref>[http://oral-history.ir/?page=post&id=1454 رضوانی و دیگران، «تاریخ شفاهی مدارس خودگردان مهاجران افغان در اصفهان»، وبسایت تاریخ شفاهی ایران.]</ref>  این روند در چهار موج اصلی تداوم یافته که هر کدام با تحولات خاص سیاسی و امنیتی در افغانستان مرتبط بوده‌ است؛ موج دوم در دوران سرکوب عبدالرحمن علیه مردم هزارۀ افغانستان (دهۀ نود قرن 19م)، این مهاجرت شدت یافت که تعداد زیادی از کودکان و خانواده‌ها سرپرست خود را از دست داده بودند.<ref>موسوی، هزاره‌های افغانستان، 1379ش، ص175.</ref>  


با آغاز جهاد مردم افغانستان علیه نظام کمونیستی و تجاوز شوروی، مهاجرت مردم افغانستان به‌ ایران عمومیت یافت. تعداد زیادی از خانواده‌های افغانستانی به‌صورت غیرقانونی وارد ایران شدند که در دوران حاکمیت اول طالبان شدت بیشتری یافت.<ref>[http://oral-history.ir/?page=post&id=1454 رضوانی و دیگران، «تاریخ شفاهی مدارس خودگردان مهاجران افغان در اصفهان»، وبسایت تاریخ شفاهی ایران.]</ref>
== آمار {{درشت|مهاجران افغانستانی در ایران}} ==
بر پایهٔ داده‌های رسمی مرکز آمار ایران در سرشماری ۱۳۹۵ش تعداد اتباع افغانستانی مقیم ایران، ۱ میلیون و ۵۸۳ هزار و ۹۷۹ نفر بوده که معادل ۱/۹۸ درصد از کل جمعیت کشور است. با این حال، برآوردهای کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان در زمستان ۱۴۰۰ش و همچنین اعلام مقامات داخلی در سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱، حاکی از حضور حدود ۴ تا ۵ میلیون نفر اتباع افغانستانی در ایران است.<ref>خدادوست و دیگران، «جمهوری اسلامی ایران و کاربست اصول اعلامیه حقوق بشر اسلامی در سیاست‌های مهاجرتی در قبال مهاجران افغانستانی»، ۱۴۰۱ش، ص۱۲۹–۱۳۵.</ref>


پس از تشکیل نظام جمهوری اسلامی افغانستان در ۱۳۸۱ش، روند بازگشت داوطلبانۀ مهاجران افغانستانی از ایران به کشورشان آغاز شد. این روند تا ۱۳۸۴ش به اوج خود رسید و در این دوره، حدود ۸۰۰ هزار نفر در قالب برنامه‌های داوطلبانۀ بازگشت، به افغانستان عودت داده شدند. اما از سال ۱۳۸۵ به بعد، میزان بازگشت مهاجران به‌طور چشمگیر و شدیدی کاهش یافت و  حتی برخی از مهاجران بازگشه به وطن خود، به‌دلیل افزایش ناامنی و مشکلات اقتصادی، دوباره به ایران بازگشتند.<ref name=":0">[http://ensani.ir/file/download/article/1605949991-10332-99-17.pdf صادقی و عباسی  شوازی، «بازگشت به وطن یا ماندن جوانان افغانستانی در ایران»، 1395ش، ص120].</ref>
بر اساس آمار رسمی ارائه شده توسط مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور در ۱۴۰۴ش، جمعیت مهاجران افغانستانی در ایران بالغ بر ۶ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر برآورد شده است. این آمار شامل ۳ دسته اصلی می‌شود: ۲ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر دارای مدارک اقامتی معتبر؛ ۲ میلیون نفر فاقد مدارک قانونی و ۲ میلیون نفر که در طرح‌های سرشماری ثبت شده‌اند.<ref>[https://www.etemadonline.com/بخش-اجتماعی-23/706655-آمار-رسمی-مهاجران-افغانستانی «آمار رسمی مهاجران افغانستانی اعلام شد؛ ۶ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر!»، اعتماد آنلاین.]</ref> اقامت اتباع افغانستانی در ۱۵ استان ایران ممنوع است و آنان تنها در برخی شهرستان‌های استان‌های مجاز (به جز سه استان تهران، البرز و قم) حق اقامت دارند. در استان تهران نیز محدودیت‌هایی از جمله ممنوعیت اقامت در منطقهٔ ۱۳ اعمال شده است.<ref>خدادوست و دیگران، «جمهوری اسلامی ایران و کاربست اصول اعلامیه حقوق بشر اسلامی در سیاست‌های مهاجرتی در قبال مهاجران افغانستانی»، ۱۴۰۱ش، ص۱۲۹–۱۳۵.</ref>


آخرین موج مهاجرت با سقوط حکومت اشرف غنی در مرداد ۱۴۰۰ش و بازگشت طالبان به قدرت آغاز شد. بر اساس آمارهای رسمی، بیشترین تمرکز جمعیت افغانستانی در استان‌های تهران، خراسان رضوی، اصفهان، فارس و کرمان مشاهده می‌شود.  
=== ویژگی‌های جمعیتی و سبک زندگی ===
جمعیت مهاجران افغانستانی در ایران از ساختار جوانی برخوردار است؛ به طوری که ۴۲درصد آنان زیر ۲۰ سال و ۴۷درصد زیر ۳۰ سال سن دارند. این در حالی است که تنها ۳۱ درصد از جمعیت بومی ایران زیر ۲۰ سال قرار دارند. بالا بودن نرخ زاد و ولد و پایین بودن سن ازدواج در میان این جامعه از عوامل اصلی جوان‌بودن ساختار جمعیتی آنان به‌شمار می‌رود. همچنین، بسیاری از مهاجران حاضر در ایران، متولد این کشور هستند که نشان از تداوم حضور و استقرار طولانی‌مدت آنان دارد.<ref>خدادوست و دیگران، «جمهوری اسلامی ایران و کاربست اصول اعلامیه حقوق بشر اسلامی در سیاست‌های مهاجرتی در قبال مهاجران افغانستانی»، ۱۴۰۱ش، ص۱۲۹–۱۳۵.</ref>


دولت ایران با اجرای طرح‌های سرشماری و قانونمندسازی، تلاش کرده است تا وضعیت اتباع افغانستانی را ساماندهی کند. این مهاجرت‌ها تأثیرات قابل توجهی بر ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی هر دو کشور داشته است.<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/8170274/%D9%85%D9%88%D8%AC-%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%AA-%D8%A7%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B9-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%DA%86%D9%87-%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%B9-%D8%B3%D8%AF-%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85 «موج مهاجرت اتباع افغانستانی به ایران از چه زمانی شروع سد؟ + فیلم»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref>
=== ترکیب قومی و مذهبی ===
بیشتر جامعهٔ مهاجر افغانستانی مقیم ایران را هزاره‌ها (که به‌طور عمده پیرو مذهب شیعه هستند) تشکیل می‌دهند. دیگر گروه‌های قومی ساکن در ایران شامل تاجیک‌ها، پشتون‌ها و ازبک‌ها می‌شوند. این تنوع قومی و همخوانی مذهبی بخش قابل توجهی از مهاجران با جامعه میزبان، در سبک زندگی، الگوهای تعاملات اجتماعی و نحوهٔ ادغام آنان در بافت فرهنگی ایران تأثیرگذار بوده است.<ref>خدادوست و دیگران، «جمهوری اسلامی ایران و کاربست اصول اعلامیه حقوق بشر اسلامی در سیاست‌های مهاجرتی در قبال مهاجران افغانستانی»، ۱۴۰۱ش، ص۱۲۹–۱۳۵.</ref>


==آمار <big>'''مهاجران افغانستانی در ایران'''</big>==
== ادغام اجتماعی مهاجران افغانستانی در ایران ==
سیاست رسمی جمهوری اسلامی ایران در قبال اتباع افغانستانی به‌طور عمده بر پایهٔ مدیریت اقامت موقت و تسهیل بازگشت داوطلبانه استوار بوده است. این رویکرد از طریق ابزارهای حقوقی مانند صدور «کارت آمایش» به جای پرونده‌سازی پناهندگی فردی اجرایی شده که امکان دسترسی به مسیرهای قانونی برای ادغام کامل یا کسب تابعیت را محدود می‌سازد. اگرچه دسترسی به خدمات آموزشی و بهداشتی برای دارندگان مدارک مختلف در سال‌های اخیر بهبود نسبی یافته، اما محدودیت‌های گسترده در اشتغال قانونی (محدودیت به مشاغل سخت و زیان‌آور) و ممنوعیت اقامت در شمار زیادی از استان‌ها و شهرها، تأثیری مستقیم بر سبک زندگی و الگوی اسکان این گروه داشته و آنان را به سکونت در حاشیه شهرها و اشتغال در بخش غیررسمی اقتصاد سوق داده است. اجبار به دریافت مدارک هویتی از سفارت افغانستان، حتی برای متولدین ایران، به‌صورت ملی پذیرش تابعیت افغانستان را در پی دارد. این امر امکان بهره‌مندی از ظرفیت‌های قانونی مانند «تابعیت از طریق تولد» (ماده ۹۷۶ قانون مدنی) را برای نسل دوم و سوم مهاجران، که ایران را وطن خود می‌دانند، به حداقل می‌رساند و احساس تعلق و ادغام آنان را با چالش مواجه می‌سازد.<ref>[https://www.sharghdaily.com/بخش-روزنامه-100/845485-مسیر-ادغام-اجتماعی-را-باز-کنیم «مسیر ادغام اجتماعی را باز کنیم» روزنامه شرق].</ref>


===جمعیت‌شناسی مهاجران افغانستانی===
== سیاست‌های ایران در قبال مهاجران افغانستانی ==
بر پایۀ داده‌های رسمی مرکز آمار ایران در سرشماری  ۱۳۹۵ش تعداد اتباع افغانستانی مقیم ایران، ۱ میلیون و ۵۸۳ هزار و ۹۷۹ نفر بوده که معادل ۱/۹۸ درصد از کل جمعیت کشور است. با این حال، برآوردهای کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان در زمستان ۱۴۰۰ش و همچنین اعلام مقامات داخلی در سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱، حاکی از حضور حدود ۴ تا ۵ میلیون نفر اتباع افغانستانی در ایران است.<ref>خدادوست و دیگران، «جمهوری اسلامی ایران و کاربست اصول اعلامیه حقوق بشر اسلامی در سیاست‌های مهاجرتی در قبال مهاجران افغانستانی»، ۱۴۰۱ش، ص۱۲۹-۱۳۵.</ref>
سیاست ایران در قبال مهاجران افغانستانی در طول چهار دههٔ گذشته دستخوش نوسانات و تغییرات قابل توجهی بوده که به‌طور عمده متأثر از شرایط داخلی افغانستان، روابط دوجانبه و ملاحظات اقتصادی و امنیتی ایران است:


بر اساس آمار رسمی ارائه شده توسط مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور در ۱۴۰۴ش، جمعیت مهاجران افغانستانی در ایران بالغ بر ۶ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر برآورد شده است. این آمار شامل‌‌‌ ۳ دسته اصلی می‌شود: ۲ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر دارای مدارک اقامتی معتبر، ۲ میلیون نفر فاقد مدارک قانونی و ۲ میلیون نفر که در طرح‌های سرشماری ثبت شده‌اند.<ref>[https://www.etemadonline.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-23/706655-%D8%A2%D9%85%D8%A7%D8%B1-%D8%B1%D8%B3%D9%85%DB%8C-%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C «آمار رسمی مهاجران افغانستانی‌ اعلام شد؛ ۶ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر!»، اعتماد آنلاین.]</ref>
=== دوره اول: دهه ۶۰ش (سیاست درهای باز) ===
* پس از انقلاب اسلامی و همزمان با تهاجم شوروی به افغانستان، ایران با پذیرش گستردهٔ پناهندگان افغانستانی مواجه شد.
* در این دوره، رویکرد غالب مبتنی بر حمایت انسانی و اسلامی بود و مهاجران به نسبت وسیعی به بازار کار و حتی مراکز آموزشی دسترسی داشتند.
* فرزندان مهاجران بدون محدودیت در مدارس دولتی ثبت‌نام می‌کردند.


===ویژگی‌های جمعیتی و سبک زندگی===
=== دوره دوم: دهه ۷۰ و ۸۰ش (سیاست بازگشت به وطن) ===
جمعیت مهاجران افغانستانی در ایران از ساختار جوانی برخوردار است؛ به طوری که ۴۲درصد آنان زیر ۲۰ سال و ۴۷درصد زیر ۳۰ سال سن دارند. این در حالی است که تنها ۳۱ درصد از جمعیت بومی ایران زیر ۲۰ سال قرار دارند. بالا بودن نرخ زاد و ولد و پایین بودن سن ازدواج در میان این جامعه از عوامل اصلی جوان‌بودن ساختار جمعیتی آنان به شمار می‌رود. همچنین، بسیاری از مهاجران حاضر در ایران، متولد این کشور هستند که نشان از تداوم حضور و استقرار طولانی‌مدت آنان دارد.<ref>خدادوست و دیگران، «جمهوری اسلامی ایران و کاربست اصول اعلامیه حقوق بشر اسلامی در سیاست‌های مهاجرتی در قبال مهاجران افغانستانی»، ۱۴۰۱ش، ص۱۲۹-۱۳۵.</ref>
* با پایان جنگ ایران و عراق و افزایش چالش‌های اقتصادی، سیاست ایران به تدریج به سمت محدودیت‌های بیشتر و تشویق به بازگشت سوق یافت.
* در دههٔ ۷۰، محدودیت‌هایی برای تحصیل کودکان مهاجر اعمال شد و در ۱۳۸۲ش تحصیل آنان در مدارس دولتی منوط به پرداخت شهریه شد.<ref>[https://ijar.ut.ac.ir/article_70506_00d5b043b1a8da82192894a4238c14c7.pdf علاءالدینی و میرزایی، «ادغام مهاجران افغانستانی در نواحی شهری ایران: مطالعۀ موردی محلۀ هرندی در تهران»، خرداد 1397، ص8].</ref>
* برنامه‌های بازگشت داوطلبانه با همکاری نهادهای بین‌المللی از جمله UNHCR اجرا شد. اوج بازگشت در سال‌های ۱۳۸۱ش تا ۱۳۸۴ش با بازگشت حدود ۸۰۰ هزار نفر رقم خورد.<ref>خدادوست و دیگران، «جمهوری اسلامی ایران و کاربست اصول اعلامیه حقوق بشر اسلامی در سیاست‌های مهاجرتی در قبال مهاجران افغانستانی»، ۱۴۰۱ش، ص۱۲۹–۱۳۵.</ref>


===پراکندگی جغرافیایی و محدودیت‌های اقامتی===
=== دوره سوم: از دهه ۹۰ش به بعد (سیاست ادغام محدود و مدیریت سکونت) ===
اقامت اتباع افغانستانی در ۱۵ استان ایران ممنوع است و آنان تنها در برخی شهرستان‌های استان‌های مجاز (به جز سه استان تهران، البرز و قم) حق اقامت دارند. در استان تهران نیز محدودیت‌هایی از جمله ممنوعیت اقامت در منطۀ منطقه ۱۳ اعمال شده است.<ref>خدادوست و دیگران، «جمهوری اسلامی ایران و کاربست اصول اعلامیه حقوق بشر اسلامی در سیاست‌های مهاجرتی در قبال مهاجران افغانستانی»، ۱۴۰۱ش، ص۱۲۹-۱۳۵.</ref>
* با تثبیت حضور طولانی‌مدت بسیاری از مهاجران و تغییر شرایط در افغانستان، رویکرد ایران نیز تعدیل یافت.
* در سال ۱۳۹۳ش با فرمان رهبر جمهوری اسلامی ایران، تحصیل تمام کودکان افغانستانی حتی فاقدان مدرک اقامتی در مدارس دولتی رایگان شد.
* این تصمیم باعث افزایش چشمگیر شمار دانش‌آموزان افغانستانی از ۳۲۹ هزار نفر در ۹۲–۹۳ به بیش از ۶۷۰ هزار نفر در سال ۱۴۰۱–۱۴۰۲ شد.
* دسترسی بهتر مهاجران به سایر خدمات اساسی (از جمله بهداشت و اشتغال).


===ترکیب قومی و مذهبی===
=== دوره چهارم: (سیاست سخت‌گیری مجدد) ===
بیشتر جامعۀ مهاجر افغانستانی مقیم ایران را هزاره‌ها (که به‌طور عمده پیرو مذهب شیعه هستند) تشکیل می‌دهند. دیگر گروه‌های قومی ساکن در ایران شامل تاجیک‌ها، پشتون‌ها و ازبک‌ها می‌شوند. این تنوع قومی و همخوانی مذهبی بخش قابل توجهی از مهاجران با جامعه میزبان، در سبک زندگی، الگوهای تعاملات اجتماعی و نحوۀ ادغام آنان در بافت فرهنگی ایران تأثیرگذار بوده است.<ref>خدادوست و دیگران، «جمهوری اسلامی ایران و کاربست اصول اعلامیه حقوق بشر اسلامی در سیاست‌های مهاجرتی در قبال مهاجران افغانستانی»، ۱۴۰۱ش، ص۱۲۹-۱۳۵.</ref>
* پس از سقوط دولت افغانستان و قدرت‌گیری طالبان در ۱۴۰۰ش، ایران با ورود موج جدیدی از مهاجران مواجه شد؛
* در پاسخ، مقامات ایرانی سیاست‌های سخت‌گیرانه‌تری را در پیش گرفته‌اند، از جمله:
* افزایش فشار برای بازگشت مهاجران به افغانستان؛
* باطل‌شدن برگهٔ سرشماری از ۳۰ اسفند ۱۴۰۳ش که ۲ میلیون و ۳۳ هزار نفر را در بر می‌گیرد؛
* ممنوعیت ثبت‌نام دانش‌آموزان دارای برگه سرشماری برای سال تحصیلی ۱۴۰۵–۱۴۰۴ش؛
* بازگشت ۱ میلیون و ۸۳۳ هزار و ۶۳۶ نفر از اسفند ۱۴۰۳ تا شهریور در ۱۴۰۴ش در نتیجهٔ سیاست جدید دولت ایران.<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/8995500/بازگشت-۷۰-درصد-اتباع-با-خانواده‌شان-برنامه-خروج-۸۰۰-هزار-نفر-دیگر «بازگشت ۷۰ درصد اتباع با خانواده‌شان/ برنامه خروج ۸۰۰ هزار نفر دیگر»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref>


با سپاس از توضیحات شما. در ادامه، ادغام اجتماعی مهاجران افغانستانی در ایران با ادبیات رسمی و بی‌طرفانه و در قالب ریزعنوان‌های مرتبط با سبک زندگی بررسی شده است.
== {{درشت|اقتصاد و اشتغال مهاجرین افغانستانی در ایران}} ==
اقتصاد [[مهاجرت|مهاجرین]] افغانستانی، به معنای شیوه‌های درآمد مهاجرین از منابع در دسترس مانند زمان، [[پول]] و فضای زندگی و چگونگی مصرف آن برای نیازهای مادی و غیرمادی،<ref>[https://donya-e-eqtesad.com/بخش-ویژه-نامه-63/3265735-گام-مدیریت-منابع «۱۷ گام مدیریت منابع»، وب‌سایت روزنامة دنیای اقتصاد.]</ref> تابع سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران است.<ref>نصراصفهانی، در خانه برادر: پناهندگان افغانستانی در ایران، 1397ش، ص79-209.</ref> این سیاست‌ها شامل سیاست درهای باز، سیاست بازگشت و سیاست ساماندهی است. بعضی منابع از پنج سیاست نام برده‌اند: سیاست درهای باز، سیاست انقباضی، سیاست بازگشت، سیاست ساماندهی و سیاست ادغام ساختاری.<ref>سعیدی، زندگی در پاورقی؛ تجربة زیستة اتباع افغانستانی در نهاد آموزش و پرورش ایران 1401ش، ص42.</ref> پس از سیاست ساماندهی، عملکرد دولت‌ها به‌خصوص دولت سیزدهم در مورد اقتصاد مهاجرین، به‌ویژه در بخش اشتغال<ref>[http://www.yjc.ir/00OkQu «اینکه متخصصان افغانستانی برای اشتغال خود را کارگر ساده معرفی می‌کنند صحت ندارد»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref> و بهداشت و درمان بهبود یافته است.<ref>[http://fna.ir/3cvnk7 «پوشش بیمۀ سلامت برای یک میلیون و ۲۰۰ هزار تبعه خارجی/ حق بیمۀ اتباع چقدر است؟»، خبرگزاری فارس.]</ref> اما در دولت چهاردهم سیایت سختگیرانه در قبال مهاجران افغانستانی گرفته شده که بر اساس آن اشتغال بدون روادید ورود و با حق کار مشخص ممکن نیست. همچنین مهاجران باید طبق قوانین و آیین‌نامه‌های مربوطه، پروانه کار دریافت کنند. بدون وجود این دو شرط، کار آنها غیرمجاز و غیرقانونی شناخته می‌شود.<ref>[https://www.ettelaat.com/news/64014/شرایط-کار-اتباع-بیگانه-در-ایران-اعلام-شد «شرایط کار اتباع بیگانه در ایران اعلام شد»، اطلاعات آنلاین.]</ref>


==ادغام اجتماعی مهاجران افغانستانی در ایران==
=== منابع درآمد مهاجران افغانستانی در ایران ===
سیاست رسمی جمهوری اسلامی ایران در قبال اتباع افغانستانی به‌طور عمده بر پایۀ مدیریت اقامت موقت و تسهیل بازگشت داوطلبانه استوار بوده است. این رویکرد از طریق ابزارهای حقوقی مانند صدور «کارت آمایش» به جای پرونده‌سازی پناهندگی فردی اجرایی شده که امکان دسترسی به مسیرهای قانونی برای ادغام کامل یا کسب تابعیت را محدود می‌سازد.
==== اشتغال ====
در آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن در ۱۳۹۵ش از مجموع مهاجرین، تعداد ۵۳۸۶۴۶ نفر شاغل بوده که سهم ۴/۲ درصد از شاغلین کل کشور را به خود اختصاص داده‌اند.<ref>میرفلاح نصیری و دیگران «سنجش اثر حضور اتباع خارجی در بازار کار کشور»، 1397، ص212-215.</ref> براساس آخرین آمار در دسترس در ۱۳۹۹ش، ۵۳۹۱۳۰ نفر از شاغلین را اتباع افغانستانی تشکیل می‌دهند که سهم ۳/۲ درصد نیروی کار ایران را در بر می‌گیرد.<ref>[https://imobs.ir/publication/show/681 حسین‌پور، «مهاجران و بازار کار»، وب‌سایت رصدخانة مهاجرت ایران.]</ref> اشتغال مهاجران افغانستانی در ایران بر دو نوع دسته‌بندی شده است:


اگرچه دسترسی به خدمات آموزشی و بهداشتی برای دارندگان مدارک مختلف در سال‌های اخیر بهبود نسبی یافته، اما محدودیت‌های گسترده در اشتغال قانونی (محدودیت به مشاغل سخت و زیان‌آور) و ممنوعیت اقامت در شمار زیادی از استان‌ها و شهرها، تأثیری مستقیم بر سبک زندگی و الگوی اسکان این گروه داشته و آنان را به سکونت در حاشیه شهرها و اشتغال در بخش غیررسمی اقتصاد سوق داده است.
===== مشاغل مجاز =====
# گروه کوره‌پزی شامل گچ‌پزی و آجرپزی؛
# گروه ساختمانی شامل امور ساختمانی، سنگبری، راه‌سازی و معدن؛
# گروه کشاورزی، شامل امورکشاورزی، دامپروری و مرغداری، گروه چرم‌سازی و سالامبورسازی؛
# سایر مشاغل مانند امحاء زباله، تولید کنستانتره، تخیله و نظافت مخازن.<ref>[http://www.ensafnews.com/160398/نخبگان-مهاجر-در-نشست-دیاران-از-مشکلاتش/ «نخبگان مهاجر در نشست دیاران از مشکلاتشان چه گفتند؟»، پایگاه خبری انصاف‌نیوز؛ «مشاغل مجاز برای اتباع بیگانه در ایران|مشاغل مجاز برای اتباع افغانی»، وب‌سایت شمیران‌گشت.]</ref> این مشاغل از پست‌ترین مشاغل اجتماعی شمرده می‌شود. مدیرکل ادارهٔ اتباع خارجی وزارت کار، این مشاغل را مخصوص کسانی دانسته است که با کارت اقامت مخصوص مهاجرین زندگی می‌کنند و شامل افراد دارای گذرنامه و پناهندگان نمی‌شود.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1393/06/04/473409/%D8%AA%D9%88%D8%B6%DB%8C%D8%AD%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D8%AF%DB%8C%D8%B1%DA%A9%D9%84-%D8%A7%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B9-%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%AC%DB%8C-%D9%88%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%AA-%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D8%AF%D8% «توضیحات مدیرکل اتباع خارجی وزارت کار درباره محدودیت شغلی مهاجرین افغانستانی»، خبرگزاری تسنیم.]</ref> در سال‌های اخیر، فارغ‌التحصیلان مهاجرین افغانستانی در رشته‌های پزشکی و اندکی مهندسی نیز اجازهٔ کار یافته‌اند.<ref>[https://www.avapress.com/fa/interview/161485/%D9%85%D8%AA%D8%AE%D8%B5%D8%B5%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B1%D8%B4%D8%AA%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D9%87%D9%86%D8%AF%D8%B3%DB%8C-%D9%BE%D8%B2%D8%B4%DA%A9% «متخصصین افغانستانی در رشته‌های مهندسی و پزشکی در ایران مشغول کار اند/ جامعة فرهنگی و متخصصین افغانستانی ما را ناروا به چوب زدند»، خبرگزاری صدای افغان (آوا).]</ref>


اجبار به دریافت مدارک هویتی از سفارت افغانستان، حتی برای متولدین ایران، به‌صورت عملی پذیرش تابعیت افغانستان را در پی دارد. این امر امکان بهره‌مندی از ظرفیت‌های قانونی مانند «تابعیت از طریق تولد» (ماده ۹۷۶ قانون مدنی) را برای نسل دوم و سوم مهاجران، که ایران را وطن خود می‌دانند، به حداقل می‌رساند و احساس تعلق و ادغام آنان را با چالش مواجه می‌سازد.<ref>[https://www.sharghdaily.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-100/845485-%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%B1-%D8%A7%D8%AF%D8%BA%D8%A7%D9%85-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D8%B1%D8%A7-%D8%A8%D8%A7%D8%B2-%DA%A9%D9%86%DB%8C%D9%85 «مسیر ادغام اجتماعی را باز کنیم» روزنامه شرق].</ref>  
===== مشاغل غیرمجاز =====
به‌کارگیری اتباع افغانستانی به جز در گروه مشاغل بالا، ممنوع بوده و موجب پی‌گرد قانونی و جریمهٔ پنج برابر حداقل دستمزد می‌شود.<ref>[http://fna.ir/3bpf08 «جریمة روزانة به‌کارگیری نیروی کار خارجی غیرمجاز، 885 هزار تومان تعیین شد»، خبرگزاری فارس.]</ref> با این وجود، برخی از مهاجرین در مشاغل دیگر همچون کیف‌دوزی و خیاطی نیز ورود کرده‌اند.<ref>[https://irna.ir/xj5X5b «دوره‌های توانمندسازی و حرفه‌آموزی اتباع افغانی در گلستان برگزار می‌شود»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>


==سیاست‌های ایران در قبال مهاجران افغانستانی==
==== سرمایه‌گذاری ====
سیاست ایران در قبال مهاجران افغانستانی در طول چهار دهۀ گذشته دستخوش نوسانات و تغییرات قابل توجهی بوده که به‌طور عمده متأثر از شرایط داخلی افغانستان، روابط دوجانبه و ملاحظات اقتصادی و امنیتی ایران است:
در سال‌های اخیر با فراهم‌شدن فرصت سرمایه‌گذاری در ایران، اتباع افغانستانی، از جمله مهاجرین به‌صورت گسترده وارد این حوزه شده‌اند؛ به‌طوری که اتباع افغانستان بزرگ‌ترین سرمایه‌گذار خارجی در ۱۴۰۱ش در ایران دانسته شده است.<ref>[https://www.baharnews.ir/news/362510/افغانستان-بزرگترین-سرمایه-گذار-خارجی-Ø§ÛŒØ±Ø «افغانستان بزرگ‌ترین سرمآیةگذار خارجی در ایران»، وب‌سایت بهارنیوز.]</ref> همین‌طور نمایندهٔ ویژهٔ رئیس‌جمهور در امور افغانستان، نیمی از سرمایه‌گذارن خارجی را مربوط به اتباع افغانستانی اعلام کرده است.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5656039/%D9%86%DB%8C%D9%85%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%B3%D8%B1%D9%85%D8%A7%DB%8C%D9%87-%DA%AF%D8%B0%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%AC%DB%8C-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1-%D9%85%D8%B1%D8%A8%D9%88%D8%B7-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D8%A «نیمی از سرمایه‌گذاری خارجی کشور مربوط به اتباع افغانستانی است»، خبرگزاری مهر.]</ref> در نتیجهٔ همین سرمایه‌گذاری‌ها، براساس قوانین جمهوری اسلامی ایران، ۲۰ نفر از سرمایه‌گذاران اتباع افغانستان تابعیت ایران را کسب کرده‌اند.<ref>[http://fna.ir/1ouir6 «20 سرمایه‌گذار افغانستانی تابعیت جمهوری اسلامی ایران را اخذ کردند»، خبرگزاری فارس.]</ref> برخی از زمینه‌هایی که مهاجرین سرمایه‌گذاری کرده‌اند عبارتند از: بندرکاسپین،<ref>[https://www.isna.ir/news/1402041710854/سرمایه-گذاری-۵۰-میلیون-دلاری-افغانستان-در «سرمایه‌گذاری ۵۰ میلیون دلاری افغانستان در بندر کاسپین»، خبرگزاری ایسنا.]</ref> بورس،<ref>[https://www.sharghdaily.com/fa/tiny/news-854307 «سرمایه‌گذاری حدود ۳۰۰ میلیارد تومانی افغانستانی‌ها در بورس ایران»، پایگاه خبری تحلیلی شرق.]</ref> فرش ماشینی، پارچه‌بافی.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/1519934/افغانستانی-ها-صد-میلیون-دلار-در-ایران-Ø³Ø±Ù…Ø «افغانستانی‌ها صد میلیون دلار در ایران سرمایه‌گذاری کردند»، خبرآنلاین.]</ref>


===دوره اول: دهه ۶۰ (سیاست درهای باز)===
==== کارآفرینی ====
برخی از اتباع افغانستان با ورود مستقیم به بازار اقتصاد ایران و ثبت شرکت، زمینه‌های کارآفرینی را فراهم کرده‌اند. از این دسته شرکت‌ها می‌توان به شرکت دانش‌بنیان در زمینهٔ «تولید و نصب سیستم ایمنی خودرو»،<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/6391679/%D9%86%D8%AE%D8%A8%D9%87-%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%DA%A9%D9%87-7-%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%B9-%D9%88-50-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%85%D9%86%D8%AF-%D8% نخبة مهاجر افغانستانی که 7 اختراع و 50 کارمند ایرانی دارد»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref> و شرکت «هامون طب پیشرو» تولیدکنندهٔ «کیت تعیین جنسیت از روی خون مادر، کیت مولکولی تشخیص ناباروری مردان و تشخیص شکنندگی DNA تشخیص اسپرم».<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/6375835/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%D8%B2%D9%87-%D8%A8%DB%8C%D9%88%D8%AA%DA%A9%D9%86%D9%88%D9%84%D9%88%DA%98%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D9%86%D8%AE%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B «جایزة بیوتکنولوژی برای نخبة افغانستانی در ایران»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref>


*پس از انقلاب اسلامی و همزمان با تهاجم شوروی به افغانستان، ایران با پذیرش گستردۀ پناهندگان افغانستانی مواجه شد.
علاوه‌براین، رئیس انجمن فعالان اقتصادی افغانستان در خراسان رضوی از ثبت ۱۶۰۰ شرکت در زمینه‌های هتلداری و [[گردشگری]]، پتروشیمی و سوخت، صنعت و معدن، خدمات، بازرگانی و کشاورزی خبر می‌دهد که سرمایهٔ تقریبی آنها بالغ بر یک میلیارد دلار تخمین زده شده است.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1401/08/27/2806149/%D8%B3%D8%B1%D9%85%D8%A7%DB%8C%D9%87-%DA%AF%D8%B0%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%DA%AF%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B9-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8% «سرمایه‌گذاری گستردة اتباع افغانستان در خراسان رضوی»، خبرگزاری تسنیم.]</ref>
*در این دوره، رویکرد غالب مبتنی بر حمایت انسانی و اسلامی بود و مهاجران به نسبت وسیعی به بازار کار و حتی مراکز آموزشی دسترسی داشتند.
*فرزندان مهاجران بدون محدودیت در مدارس دولتی ثبت‌نام می‌کردند.


===دوره دوم: دهه ۷۰ و ۸۰ (سیاست بازگشت به وطن)===
=== هزینه‌های مهاجران افغانستانی در ایران ===
==== مسکن ====
به جز مهاجرینی که در کوره‌پزی‌ها و دامداری‌ها کار می‌کنند، سایر مهاجرین افغانستانی، اجاره‌نشین هستند. البته تعداد اندکی از مهاجرین اقدام به خرید [[خانه]] با قولنامه یا به نام یک ایرانی خوش‌نام کرده‌اند.<ref>[https://www.eghtesadonline.com/n/2FZj «چرا آمار خرید و فروش املاک اتباع خارجی در ایران وجود ندارد؟/ مسئول نشر آمار معاملات خارجی‌ها کجاست؟»، اقتصادآنلاین.]</ref> اجاره‌نشینی باتوجه به شرایط بازار مسکن ایران از یک‌سو و شرایط جامعهٔ مهاجر از سوی دیگر، مشکلات متعددی را پدیدآورده و موجب شده بخشی زیادی از مخارج خانوادهٔ مهاجر به مسکن اختصاص یابد. برخی از این مشکلات عبارتند از:
* کاهش ارزش پول ایران و به تبع آن کاهش سرمایهٔ خانوادهٔ مهاجر؛ مهاجرین افغانستانی به‌دلیل عدم امکان سرمایه‌گذاری و سپرده‌گذاری، تمایل به رهن و پول پیش دارند، تا از این طریق سرمایهٔ خود را حفظ کنند.<ref>[https://www.tahlilbazaar.com/news/143385/%D9%87%D8%AC%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86-%D9%87%D8%A7-%D8%A8%D9%87-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A8%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%B3%DA%A9%D9%86-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D «هجوم افغان‌ها به بازار اجاره‌بهای مسکن، افغانستانی‌ها: خانه از ایرانی‌ها پول پیش از ما»، وب‌سایت تحلیل بازار.]</ref> کاهش پول ایران موجب کاهش شدید ارزش سرمایهٔ مهاجرین شده است.
* عدم حمایت دولت؛ علی‌رغم اثرپذیری مهاجرین از نرخ ارز و افزایش اجاره‌بها، دولت ایران به مهاجرین وام اجارهٔ مسکن نمی‌دهد.<ref>[https://www.rade.ir/12384-وام-ودیعه-مسکن/ رضایی، «راهنمای دریافت وام ودیعه مسکن ویژه مستأجران»، وب‌سایت رده.]</ref>
* پرجمعیت‌بودن خانوادهٔ مهاجر افغانستانی و بی‌رغبتی صاحبخانه‌ها.<ref>[https://www.farsnews.ir/my/c/54425 علی‌رضا، «سرگردانی مستأجران چند فرزند در رهن خانه»، خبرگزاری فارس.]</ref>
* افزایش اجاره‌بها در حاشیة شهرها؛ افزایش جمعیت مهاجرین افغانستانی موجب افزایش تقاضای مسکن و در نتیجه افزایش اجاره‌بها در حاشیهٔ شهرها شده است.<ref>[https://www.rokna.net/بخش-اخبار-اجتماعی-95/849437-افغانستانی-ها-در-ایران-کم «افغانستانی‌ها در ایران کمتر از ایرانیان اجاره می‌پردازند/ اتباع اجاره‌خانه را ناعادلانه کرده‌اند + فیلم»، وب‌سایت خبری و اطلاع‌رسانی رکنا.]</ref>


*با پایان جنگ ایران و عراق و افزایش چالش‌های اقتصادی، سیاست ایران به تدریج به سمت محدودیت‌های بیشتر و تشویق به بازگشت سوق یافت.
==== بهداشت و درمان ====
*در دهۀ ۷۰، محدودیت‌هایی برای تحصیل کودکان مهاجر اعمال شد و در ۱۳۸۲ش تحصیل آنان در مدارس دولتی منوط به پرداخت شهریه شد.<ref>[https://ijar.ut.ac.ir/article_70506_00d5b043b1a8da82192894a4238c14c7.pdf علاءالدینی و میرزایی، «ادغام مهاجران افغانستانی در نواحی شهری ایران: مطالعۀ موردی محلۀ هرندی در تهران»، خرداد 1397، ص8].</ref>
بخشی قابل توجهی از مخارج خانوادهٔ مهاجر افغانستانی را هزینه‌های بهداشت و درمان تشکیل می‌دهد. مهم‌ترین عوامل این هزینه‌ها عبارتند از:
*برنامه‌های بازگشت داوطلبانه با همکاری نهادهای بین‌المللی از جمله UNHCR اجرا شد. اوج بازگشت در سال‌های ۱۳۸۱ش تا ۱۳۸۴ش با بازگشت حدود ۸۰۰ هزار نفر رقم خورد.<ref>خدادوست و دیگران، «جمهوری اسلامی ایران و کاربست اصول اعلامیه حقوق بشر اسلامی در سیاست‌های مهاجرتی در قبال مهاجران افغانستانی»، ۱۴۰۱ش، ص۱۲۹-۱۳۵.</ref>
* '''نداشتن بیمه درمانی؛''' به‌جز اقشار آسیب‌پذیر مهاجرین (حدود ۱۵۷ هزار نفر)،<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1401/08/22/2803375/%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A8-%D9%BE%D8%B0%DB%8C%D8%B1-%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%86-%D8%A8%DB% «مهاجرین افغانستانی آسیب‌پذیر رایگان بیمه می‌شوند»، خبرگزاری تسنیم.]</ref> سایر افراد باید هزینهٔ بیمه را پرداخت کنند. از این‌رو، اکثریت مهاجرین افغانستانی علی‌رغم اقامت قانونی و اشتغال، فاقد بیمه درمانی هستند.<ref>[https://irna.ir/xjvQJg پروسنان، «اکثریت شاغلین افغانستانی در ایران بیمه نیستند»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>
* '''ضعف آگاهی از روند امور پزشکی و بهداشتی؛''' با توجه به این‌که اکثریت نسل اول مهاجرین افغانستانی از روستاها سفر کرده‌اند، آگاهی‌اندکی از روند امور پزشکی دارند.<ref>میرزایی، «انسان‌شناسی پزشکی: پیشگیری و درمان در بین مهاجران افغانستانی»، 1397ش، ص37.</ref>
* '''پرجمعیت بودن؛''' خانواده‌های مهاجر اغلب پرجمعیت‌اند.<ref>[https://www.rokna.net/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-95/694554-%D8%B3%D8%B1%D8%B9%D8%AA-%D9%81%D8%B1%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A2%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%87%D8%A7-%D8%AF% خودکار، «سرعت فرزندآوری افغانستانی‌ها در ایران؛ حداقل دو برابر ایرانیان /نزدیک یک میلیون افغانستانی نیازمند امکانات تحصیلی»، پایگاه خبری و اطلاع‌رسانی رکنا.]</ref>


===دوره سوم: از دهه ۹۰ به بعد (سیاست ادغام محدود و مدیریت سکونت)===
==== تمدید مدارک ====
تمدید مدارک هویتی بخشی از هزینهٔ خانوادهٔ مهاجر را تشکیل می‌دهد. این مدارک به سه دسته کارت آمایش، گذرنامه‌های خانواری و کارت کار تقسیم می‌شود:


*با تثبیت حضور طولانی‌مدت بسیاری از مهاجران و تغییر شرایط در افغانستان، رویکرد ایران نیز تعدیل یافت.
===== کارت آمایش =====
*در سال ۱۳۹۳ش با فرمان رهبر جمهوری اسلامی ایران، تحصیل تمام کودکان افغانستانی حتی فاقدان مدرک اقامتی در مدارس دولتی رایگان شد.
کارت آمایش نخستین و مهم‌ترین مدرک مهاجرین افغانستانی است که هر ساله تمدید و تا کنون ۱۸ بار صادر شده است. بر مبنای آخرین نوبت تمدید (۱۴۰۳ش)، جمع هزینه‌های آن برای یک نفر با شمول خدمات شهری، مبلغ خزانه، هزینهٔ رصد و هزینهٔ چاپ کارت آمایش، مبلغ ۷۰۰ هزار تومان است.<ref>[https://shahraranews.ir/fa/news/117714/تعرفه-کارت-آمایش-۱۷-و-هویت-۱۶-اتباع-خارجی-][https://mohajer.news/اخبار/تمدید-پاسپورت-سفارت-افغانستان-در-تهرا/ «تمدید پاسپورت سفارت افغانستان در تهران ۱۴۰۴»، خبرگزاری مهاجر.]</ref>
*این تصمیم باعث افزایش چشمگیر شمار دانش‌آموزان افغانستانی از ۳۲۹ هزار نفر در ۹۲-۹۳ به بیش از ۶۷۰ هزار نفر در سال ۱۴۰۱-۱۴۰۲ شد.
*دسترسی بهتر مهاجران به سایر خدمات اساسی (از جمله بهداشت و اشتغال).


===دوره چهارم:  (سیاست سخت‌گیری مجدد)===
===== گذرنامه‌های خانواری =====
 
*پس از سقوط دولت افغانستان و قدرت‌گیری طالبان در ۱۴۰۰ش، ایران با ورود موج جدیدی از مهاجران مواجه شد؛
*در پاسخ، مقامات ایرانی سیاست‌های سخت‌گیرانه‌تری را در پیش گرفته‌اند، از جمله:
*افزایش فشار برای بازگشت مهاجران به افغانستان؛
*باطل‌شدن برگۀ سرشماری از ۳۰ اسفند ۱۴۰۳ش که ۲ میلیون و ۳۳ هزار نفر را در بر می‌گیرد؛
*ممنوعیت ثبت‌نام دانش‌آموزان دارای برگه سرشماری برای سال تحصیلی ۱۴۰۵-۱۴۰۴ش؛
*بازگشت‌‌‌ ۱ میلیون و ۸۳۳ هزار و ۶۳۶ نفر از اسفند ۱۴۰۳ تا شهریور در ۱۴۰۴ش در نتیجۀ سیاست جدید دولت ایران.<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/8995500/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DA%AF%D8%B4%D8%AA-%DB%B7%DB%B0-%D8%AF%D8%B1%D8%B5%D8%AF-%D8%A7%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B9-%D8%A8%D8%A7-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%AE%D8%B1%D9%88%D8%AC-%DB%B8%DB%B0%DB%B0-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D9%86%D9%81%D8%B1-%D8%AF%DB%8C%DA%AF%D8%B1 «بازگشت ۷۰ درصد اتباع با خانواده‌شان/ برنامه خروج ۸۰۰ هزار نفر دیگر»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref>
 
==<big>'''اقتصاد و اشتغال مهاجرین افغانستانی در ایران'''</big>==
اقتصاد [[مهاجرت|مهاجرین]] افغانستانی، به معنای شیوه‌های درآمد مهاجرین از منابع در دسترس مانند زمان، [[پول]] و فضای زندگی و چگونگی مصرف آن برای نیازهای مادی و غیرمادی،<ref>[https://donya-e-eqtesad.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87-%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-63/3265735-%DA%AF%D8%A7%D9%85-%D9%85%D8%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D8%AA-%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9 «۱۷ گام مدیریت منابع»، وب‌سایت روزنامة دنیای اقتصاد.]</ref>  تابع سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران است.<ref>نصراصفهانی، در خانه برادر: پناهندگان افغانستانی در ایران، 1397ش، ص79-209.</ref> این سیاست‌ها شامل سیاست درهای باز، سیاست بازگشت و سیاست ساماندهی است.
 
بعضی منابع از پنج سیاست نام برده‌اند: سیاست درهای باز، سیاست انقباضی، سیاست بازگشت، سیاست ساماندهی و سیاست ادغام ساختاری.<ref>سعیدی، زندگی در پاورقی؛ تجربة زیستة اتباع افغانستانی در نهاد آموزش و پرورش ایران 1401ش، ص42.</ref> پس از سیاست ساماندهی، عملکرد دولت‌ها به‌خصوص دولت سیزدهم در مورد اقتصاد مهاجرین، به‌ویژه در بخش اشتغال<ref>[http://www.yjc.ir/00OkQu «اینکه متخصصان افغانستانی برای اشتغال خود را کارگر ساده معرفی می‌کنند صحت ندارد»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref> و بهداشت و درمان بهبود یافته است.<ref>[http://fna.ir/3cvnk7 «پوشش بیمۀ سلامت برای یک میلیون و ۲۰۰ هزار تبعه خارجی/ حق بیمۀ اتباع چقدر است؟»، خبرگزاری فارس.]</ref> اما در دولت چهاردهم سایت سختگیرانه در قبال مهاجران افغانستانی گرفته شده که بر اساس آن اشتغال بدون روادید ورود  و با حق کار مشخص ممکن نیست.همچنین مهاجران باید طبق قوانین و آیین‌نامه‌های مربوطه، پروانه کار دریافت کنند. بدون وجود این دو شرط، کار آنها غیرمجاز و غیرقانونی شناخته می‌شود.<ref>[https://www.ettelaat.com/news/64014/%D8%B4%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B7-%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B9-%D8%A8%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B9%D9%84%D8%A7%D9%85-%D8%B4%D8%AF «شرایط کار اتباع بیگانه در ایران اعلام شد»، اطلاعات آنلاین.]</ref>
 
===منابع درآمد مهاجران افغانستانی در ایران===
 
====۱. اشتغال====
در آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن در 1395ش از مجموع مهاجرین، تعداد 538646 نفر شاغل بوده که سهم 4/2 درصد از شاغلین کل کشور را به خود اختصاص داده‌اند.<ref>میرفلاح نصیری و دیگران‌ «سنجش اثر حضور اتباع خارجی در بازار کار کشور»، 1397، ص212-215.</ref>  براساس آخرین آمار در دسترس در  1399ش، 539130 نفر از شاغلین را اتباع افغانستانی تشکیل می‌دهند که سهم 3/2 درصد نیروی کار ایران را در بر می‌گیرد.<ref>[https://imobs.ir/publication/show/681 حسین‌پور، «مهاجران و بازار کار»، وب‌سایت رصدخانة مهاجرت ایران.]</ref> اشتغال مهاجران افغانستانی در ایران بر دو نوع دسته‌بندی شده است:
 
=====الف) مشاغل مجاز=====
 
#گروه کوره‌پزی شامل گچ‌پزی و آجرپزی؛
#گروه ساختمانی‌ شامل امور ساختمانی، سنگبری،‌ راه‌سازی و معدن؛
#گروه کشاورزی، شامل امورکشاورزی، دامپروری و مرغداری، گروه چرم‌سازی و سالامبورسازی؛
#سایر مشاغل مانند امحاء زباله،‌ تولید کنستانتره،‌ تخیله و نظافت مخازن.<ref>[http://www.ensafnews.com/160398/%D9%86%D8%AE%D8%A8%DA%AF%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D9%86%D8%B4%D8%B3%D8%AA-%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%B4%DA%A9%D9%84%D8%A7%D8%AA%D8%B4/ «نخبگان مهاجر در نشست دیاران از مشکلاتشان چه گفتند؟»، پایگاه خبری انصاف‌نیوز؛ «مشاغل مجاز برای اتباع بیگانه در ایران|مشاغل مجاز برای اتباع افغانی»، وب‌سایت شمیران‌گشت.]</ref> این مشاغل از پست‌ترین مشاغل اجتماعی شمرده می‌شود. مدیرکل ادارۀ اتباع خارجی وزارت کار، این مشاغل را مخصوص کسانی دانسته است که با کارت اقامت مخصوص مهاجرین زندگی می‌کنند و شامل افراد دارای گذرنامه و پناهندگان نمی‌شود.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1393/06/04/473409/%D8%AA%D9%88%D8%B6%DB%8C%D8%AD%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D8%AF%DB%8C%D8%B1%DA%A9%D9%84-%D8%A7%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B9-%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%AC%DB%8C-%D9%88%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%AA-%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D8%AF%D8% «توضیحات مدیرکل اتباع خارجی وزارت کار درباره محدودیت شغلی مهاجرین افغانستانی»، خبرگزاری تسنیم.]</ref> در سال‌های اخیر،‌ فارغ‌التحصیلان مهاجرین افغانستانی در رشته‌های پزشکی و اندکی مهندسی نیز اجازۀ کار یافته‌اند.<ref>[https://www.avapress.com/fa/interview/161485/%D9%85%D8%AA%D8%AE%D8%B5%D8%B5%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B1%D8%B4%D8%AA%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D9%87%D9%86%D8%AF%D8%B3%DB%8C-%D9%BE%D8%B2%D8%B4%DA%A9% «متخصصین افغانستانی در رشته‌های مهندسی و پزشکی در ایران مشغول کار اند/ جامعة فرهنگی و متخصصین افغانستانی ما را ناروا به چوب زدند»، خبرگزاری صدای افغان (آوا).]</ref>
 
=====ب) مشاغل غیر مجاز=====
به کار‌گیری اتباع افغانستانی به جز در گروه مشاغل بالا،‌ ممنوع بوده و موجب پی‌گرد قانونی و جریمۀ پنج برابر حداقل دستمزد می‌شود.<ref>[http://fna.ir/3bpf08 «جریمة روزانة به‌کارگیری نیروی کار خارجی غیرمجاز، 885 هزار تومان تعیین شد»، خبرگزاری فارس.]</ref> با این وجود،‌ برخی از مهاجرین در مشاغل دیگر همچون کیف‌دوزی و خیاطی نیز ورود کرده‌اند.<ref>[https://irna.ir/xj5X5b «دوره‌هاي توانمندسازي و حرفه‌آموزي اتباع افغاني در گلستان برگزار مي‌شود»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
 
====۲.  سرمایه‌گذاری====
در سال‌های اخیر با فراهم‌شدن فرصت سرمایه‌گذاری در ایران، اتباع افغانستانی، از جمله مهاجرین به‌صورت گسترده وارد این حوزه شده‌اند؛ به‌طوری که اتباع افغانستان بزرگ‌ترین سرمایه‌گذار خارجی در 1401ش در ایران دانسته شده است.<ref>[https://www.baharnews.ir/news/362510/%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%B3%D8%B1%D9%85%D8%A7%DB%8C%D9%87-%DA%AF%D8%B0%D8%A7%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%AC%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8 «افغانستان بزرگ‌ترین سرمآیة‌گذار خارجی در ایران»، وب‌‌سایت بهارنیوز.]</ref> همین طور نمایندۀ ویژۀ رییس جمهور در امور افغانستان، نیمی از سرمایه‌گذارن خارجی را مربوط به اتباع افغانستانی اعلام کرده است.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5656039/%D9%86%DB%8C%D9%85%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%B3%D8%B1%D9%85%D8%A7%DB%8C%D9%87-%DA%AF%D8%B0%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%AC%DB%8C-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1-%D9%85%D8%B1%D8%A8%D9%88%D8%B7-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D8%A «نیمی از سرمایه‌گذاری خارجی کشور مربوط به اتباع افغانستانی است»، خبرگزاری مهر.]</ref> در نتیجۀ همین سرمایه‌گذاری‌ها، براساس قوانین جمهوری اسلامی ایران، 20 نفر از سرمایه‌گذاران اتباع افغانستان تابعیت ایران را کسب کرده‌اند.<ref>[http://fna.ir/1ouir6 «20 سرمایه‌گذار افغانستانی تابعیت جمهوری اسلامی ایران را اخذ کردند»، خبرگزاری فارس.]</ref> برخی از زمینه‌هایی که مهاجرین سرمایه‌گذاری کرده‌اند عبارتند از: بندرکاسپین،<ref>[https://www.isna.ir/news/1402041710854/%D8%B3%D8%B1%D9%85%D8%A7%DB%8C%D9%87-%DA%AF%D8%B0%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%DB%B5%DB%B0-%D9%85%DB%8C%D9%84%DB%8C%D9%88%D9%86-%D8%AF%D9%84%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1 «سرمایه‌گذاری ۵۰ میلیون دلاری افغانستان در بندر کاسپین»، خبرگزاری ایسنا.]</ref>  بورس،<ref>[https://www.sharghdaily.com/fa/tiny/news-854307 «سرمایه‌گذاری حدود ۳۰۰ میلیارد تومانی افغانستانی‌ها در بورس ایران»، پایگاه خبری تحلیلی شرق.]</ref>  فرش ماشینی، پارچه‌بافی.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/1519934/%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%87%D8%A7-%D8%B5%D8%AF-%D9%85%DB%8C%D9%84%DB%8C%D9%88%D9%86-%D8%AF%D9%84%D8%A7%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B3%D8%B1%D9%85%D8 «افغانستانی‌ها صد میلیون دلار در ایران سرمایه‌گذاری کردند»، خبرآنلاین.]</ref>
 
====۳. کارآفرینی====
برخی از اتباع افغانستان با ورود مستقیم به بازار اقتصاد ایران و ثبت شرکت‌، زمینه‌های کارآفرینی را فراهم کرده‌اند. از این دسته شرکت‌ها می‌توان به شرکت دانش‌بنیان در زمینۀ «تولید و نصب سیستم ایمنی خودرو»،<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/6391679/%D9%86%D8%AE%D8%A8%D9%87-%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%DA%A9%D9%87-7-%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%B9-%D9%88-50-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%85%D9%86%D8%AF-%D8% نخبة مهاجر افغانستانی که 7 اختراع و 50 کارمند ایرانی دارد»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref> و شرکت «هامون طب پیشرو» تولیدکنندۀ «کیت تعیین جنسیت از روی خون مادر، کیت مولکولی تشخیص ناباروری مردان و تشخیص شکنندگی DNA تشخیص اسپرم».<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/6375835/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%D8%B2%D9%87-%D8%A8%DB%8C%D9%88%D8%AA%DA%A9%D9%86%D9%88%D9%84%D9%88%DA%98%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D9%86%D8%AE%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B «جایزة بیوتکنولوژی برای نخبة افغانستانی در ایران»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref>
 
علاوه‌براین، رئیس انجمن فعالان اقتصادی افغانستان در خراسان رضوی از ثبت 1600 شرکت در زمینه‌های هتلداری و [[گردشگری]]، پتروشیمی و سوخت، صنعت و معدن، خدمات، بازرگانی و کشاورزی خبر می‌دهد که سرمایۀ تقریبی آنها بالغ بر یک میلیارد دلار تخمین زده شده است.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1401/08/27/2806149/%D8%B3%D8%B1%D9%85%D8%A7%DB%8C%D9%87-%DA%AF%D8%B0%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%DA%AF%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B9-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8% «سرمایه‌گذاری گستردة اتباع افغانستان در خراسان رضوی»، خبرگزاری تسنیم.]</ref>
 
===هزینه‌های مهاجران افغانستانی در ایران===
 
====1. مسکن====
به جز مهاجرینی که در کوره‌پزی‌ها و دامداری‌ها کار می‌کنند،‌ سایر مهاجرین افغانستانی، اجاره‌نشین هستند. البته تعداد اندکی از مهاجرین اقدام به خرید [[خانه]] با قولنامه یا به نام یک ایرانی خوش‌نام کرده‌اند.<ref>[https://www.eghtesadonline.com/n/2FZj «چرا آمار خرید و فروش املاک اتباع خارجی در ایران وجود ندارد؟/ مسئول نشر آمار معاملات خارجی‌ها کجاست؟»، اقتصادآنلاین.]</ref> اجاره‌نشینی باتوجه به شرایط بازار مسکن ایران از یک‌‌سو و شرایط جامعۀ مهاجر از سوی دیگر، مشکلات متعددی را پدید آورده و موجب شده بخشی زیادی از مخارج خانوادۀ مهاجر به مسکن اختصاص یابد. برخی از این مشکلات عبارتند از:
 
*کاهش ارزش‌ پول ایران و به تبع آن کاهش سرمایۀ خانوادۀ مهاجر؛ مهاجرین افغانستانی به‌دلیل عدم امکان سرمایه‌گذاری و سپرده‌گذاری،‌ تمایل به رهن و پول پیش دارند، تا از این طریق سرمایۀ خود را حفظ کنند.<ref>[https://www.tahlilbazaar.com/news/143385/%D9%87%D8%AC%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86-%D9%87%D8%A7-%D8%A8%D9%87-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A8%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%B3%DA%A9%D9%86-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D «هجوم افغان‌ها به بازار اجاره‌بهای مسکن، افغانستانی‌ها: خانه از ایرانی‌ها پول پیش از ما»، وب‌سایت تحلیل بازار.]</ref> کاهش پول ایران موجب کاهش شدید ارزش سرمایۀ مهاجرین شده است.
*عدم حمایت دولت؛ علی‌رغم اثرپذیری مهاجرین از نرخ ارز و افزایش اجاره‌‌بها، دولت‌ ایران به مهاجرین وام اجارۀ مسکن نمی‌دهد.<ref>[https://www.rade.ir/12384-%D9%88%D8%A7%D9%85-%D9%88%D8%AF%DB%8C%D8%B9%D9%87-%D9%85%D8%B3%DA%A9%D9%86/ رضایی، «راهنمای دریافت وام ودیعه مسکن ویژه مستأجران»، وب‌سایت رده.]</ref>
*پرجمعیت‌بودن خانوادۀ مهاجر افغانستانی و بی‌رغبتی صاحبخانه‌ها.<ref>[https://www.farsnews.ir/my/c/54425 علی‌رضا، «سرگردانی مستأجران چند فرزند در رهن خانه»، خبرگزاری فارس.]</ref>
*افزایش اجاره‌بها در حاشیة ‌شهرها؛ افزایش جمعیت مهاجرین افغانستانی موجب افزایش تقاضای مسکن و در نتیجه افزایش اجاره‌بها در حاشیۀ شهرها شده است.<ref>[https://www.rokna.net/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-95/849437-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%87%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D9%85 «افغانستانی‌ها در ایران کمتر از ایرانیان اجاره می‌پردازند/ اتباع اجاره‌خانه را ناعادلانه کرده اند + فیلم»، وب‌سایت خبری و اطلاع‌رسانی رکنا.]</ref>
 
====2. بهداشت و درمان====
بخشی قابل توجهی از مخارج خانوادۀ مهاجر افغانستانی را هزینه‌های بهداشت و درمان تشکیل می‌دهد. مهم‌ترین عوامل این هزینه‌ها عبارتند از:
 
*'''نداشتن بیمه درمانی؛''' به‌جز اقشار آسیب‌پذیر مهاجرین (حدود 157 هزار نفر)،<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1401/08/22/2803375/%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A8-%D9%BE%D8%B0%DB%8C%D8%B1-%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%86-%D8%A8%DB% «مهاجرین افغانستانی آسیب‌پذیر رایگان بیمه می‌شوند»، خبرگزاری تسنیم.]</ref> سایر افراد باید هزینۀ بیمه را پرداخت کنند. از این‌رو، اکثریت مهاجرین افغانستانی علی‌رغم اقامت قانونی و اشتغال، فاقد بیمه ‌درمانی هستند.<ref>[https://irna.ir/xjvQJg پروسنان، «اکثریت شاغلین افغانستانی در ایران بیمه نیستند»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>
*'''ضعف آگاهی از روند امور پزشکی و بهداشتی؛''' با توجه به این‌که اکثریت نسل اول مهاجرین افغانستانی از روستاها سفر کرده‌اند، آگاهی‌اندکی از روند امور پزشکی دارند.<ref>میرزایی، «انسان‌شناسی پزشکی: پیشگیری و درمان در بین مهاجران افغانستانی»،‌ 1397ش، ص37.</ref>
*'''پرجمعیت بودن؛''' خانواده‌های مهاجر اغلب پرجمعیت‌اند.<ref>[https://www.rokna.net/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-95/694554-%D8%B3%D8%B1%D8%B9%D8%AA-%D9%81%D8%B1%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A2%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%87%D8%A7-%D8%AF% خودکار، «سرعت فرزندآوری افغانستانی‌ها در ایران؛ حداقل دو برابر ایرانیان /نزدیک یک میلیون افغانستانی نیازمند امکانات تحصیلی»، پایگاه خبری و اطلاع‌رسانی رکنا.]</ref>
 
====3. تمدید مدارک====
تمدید مدارک هویتی بخشی از هزینۀ خانوادۀ مهاجر را تشکیل می‌دهد. این مدارک به سه دسته کارت آمایش، گذرنامه‌های خانواری و کارت کار تقسیم می‌شود:
 
=====الف)کارت آمایش=====
کارت آمایش نخستین و مهم‌ترین مدرک مهاجرین افغانستانی است که هر ساله تمدید و تا کنون ۱۸ بار صادر شده است. بر مبنای آخرین نوبت تمدید (۱۴۰۳ش)، جمع هزینه‌های آن برای یک نفر با شمول خدمات شهری، مبلغ خزانه، هزینۀ رصد و هزینۀ چاپ کارت آمایش، مبلغ ۷۰۰ هزار تومان است.<ref>[https://shahraranews.ir/fa/news/117714/%D8%AA%D8%B9%D8%B1%D9%81%D9%87%E2%80%8C-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%AA-%D8%A2%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%DB%B1%DB%B7-%D9%88-%D9%87%D9%88%DB%8C%D8%AA-%DB%B1%DB%B6-%D8%A7%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B9-%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%AC%DB%8C-][https://mohajer.news/%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1/%D8%AA%D9%85%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D9%BE%D8%A7%D8%B3%D9%BE%D9%88%D8%B1%D8%AA-%D8%B3%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%AA-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7/ «تمدید پاسپورت سفارت افغانستان در تهران ۱۴۰۴»،‌ خبرگزاری مهاجر.]</ref>
 
=====ب) گذرنامه‌های خانواری=====
گذرنامه‌های خانواری دومین نوع مدرک مهاجرین افغانستانی است که برای ساماندهی مهاجرین افغانستانی صادر شده است. تمدید این نوع مدرک به دو بخش تقسیم می‌شود:
گذرنامه‌های خانواری دومین نوع مدرک مهاجرین افغانستانی است که برای ساماندهی مهاجرین افغانستانی صادر شده است. تمدید این نوع مدرک به دو بخش تقسیم می‌شود:
 
* تمدید اعتبار گذرنامه (که توسط سفارت یا کنسولسگری افغانستان انجام می‌شود)؛
*تمدید اعتبار گذرنامه (که توسط سفارت یا کنسولسگری افغانستان انجام می‌شود)؛
* تمدید روادید (که توسط پلیس نیروی انتظامی و دفتر کفالت صورت می‌گیرد)؛
*تمدید روادید (که توسط پلیس نیروی انتظامی و دفتر کفالت صورت می‌گیرد)؛
برمبنای آخرین نوبت تمدید (۱۴۰۴ش) هزینه‌های آن عبارتند از:
برمبنای آخرین نوبت تمدید (۱۴۰۴ش) هزینه‌های آن عبارتند از:
*تمدید یکسالۀ پاسپورت برای هر نفر در 140۴ش: ۲۰ دلار؛<ref>[https://mohajer.news/%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1/%D8%AA%D9%85%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D9%BE%D8%A7%D8%B3%D9%BE%D9%88%D8%B1%D8%AA-%D8%B3%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%AA-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7/ «تمدید پاسپورت سفارت افغانستان در تهران ۱۴۰۴»،‌ خبرگزاری مهاجر.]</ref>
* تمدید یکسالهٔ پاسپورت برای هر نفر در ۱۴۰۴ش: ۲۰ دلار؛<ref>[https://mohajer.news/اخبار/تمدید-پاسپورت-سفارت-افغانستان-در-تهرا/ «تمدید پاسپورت سفارت افغانستان در تهران ۱۴۰۴»، خبرگزاری مهاجر.]</ref>
*تمدید سه سال و سه ماه روادید برای هر جلد گذرنامه: 1،180،000 تومان؛
* تمدید سه سال و سه ماه روادید برای هر جلد گذرنامه: ۱٬۱۸۰٬۰۰۰ تومان؛
*هزینۀ خدمات تمدید روادید: 45 هزار تومان؛
* هزینهٔ خدمات تمدید روادید: ۴۵ هزار تومان؛
*هزینۀ خدمات شهری: 100 هزار تومان؛<ref>[http://www.afghanirca.com/fa/news/82994 «جزییات کامل طرح تمدید اعتبار و روادید گذرنامه‌های خانواری در ایران»،‌ وب‌سایت افغان‌ایرکا.]</ref>
* هزینهٔ خدمات شهری: ۱۰۰ هزار تومان؛<ref>[http://www.afghanirca.com/fa/news/82994 «جزییات کامل طرح تمدید اعتبار و روادید گذرنامه‌های خانواری در ایران»، وب‌سایت افغان‌ایرکا.]</ref>
*هزینۀ صدور پاسپورت در ۱۴۰۴ش ۵۰ دلار.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1404/04/18/3351584/%DA%A9%D8%A7%D9%87%D8%B4-%D9%87%D8%B2%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%B5%D8%AF%D9%88%D8%B1-%DA%AF%D8%B0%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86-%D9%87%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 «کاهش هزینه صدور گذرنامه افغان‌ها در ایران»، خبرگزاری تسنیم.]</ref>
* هزینهٔ صدور پاسپورت در ۱۴۰۴ش ۵۰ دلار.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1404/04/18/3351584/کاهش-هزینه-صدور-گذرنامه-افغان-ها-در-ایران «کاهش هزینه صدور گذرنامه افغان‌ها در ایران»، خبرگزاری تسنیم.]</ref>
 
=====ج) کارت کارگری=====
کارت کارگری یا شناسۀ اشتغال، عبارت است از مجوز و پروانۀ کار برای اتباع خارجی. استخدام افراد فاقد این کارت جریمه در پی‌ خواهد داشت.<ref>[https://www.samanehha.com/web/1548/%D8%AB%D8%A8%D8%AA-%D9%86%D8%A7%D9%85-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%AA-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B9.html#s9 «ثبت نام کارت کارگری اتباع»،‌ وب‌سایت سامانه‌ها.]</ref> هزینۀ صدور این کارت که از سوی وزارت تعاون،‌ کار و رفاه اجتماعی تعیین می‌شود، در سال ۱۴۰۳ش مبلغ ۹۳۰ هزار تومان و تمدید آن ۸۳۰ هزار تومان است.<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/8406994/%D8%AA%D8%B9%D8%B1%D9%81%D9%87-%D8%B5%D8%AF%D9%88%D8%B1-%D9%BE%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86%D9%87-%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B9-%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%AC%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D9%84-%DB%B1%DB%B4%D][https://mohajer.news/%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1/%D8%AA%D9%85%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D9%BE%D8%A7%D8%B3%D9%BE%D9%88%D8%B1%D8%AA-%D8%B3%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%AA-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7/ «تمدید پاسپورت سفارت افغانستان در تهران ۱۴۰۴»،‌ خبرگزاری مهاجر.]</ref>
 
====4. هزینۀ تحصیل فرزندان====
باتوجه به پرجمعیت‌بودن خانواده‌های مهاجر، علی‌رغم رایگان‌‌شدن تحصیل [[مدرسه|مدارس]] پس از فرمان رهبر جمهوری اسلامی ایران در 1393ش،‌ بخش قابل توجهی از مخارج خانواده صرف هزینۀ تحصیل دانش‌آموزان و دانشجویان می‌شود. سنگینی این هزینه‌ در مقاطع متوسطة دوم و دانشگاه و از دست‌رفتن درآمد فرزندان بالای 15 سال که به‌نوعی کمک خرج خانواده محسوب می‌شوند،‌ موجب شده که برخی از دانش‌آموزان و دانشجویان تحصیل را رها کنند.<ref>میرزایی، «بررسی انطباق تحصیلی مهاجران‌ افغانستانی در ایران»، 1397ش، ص66.</ref>
 
====5. مصارف روزمره====
بخشی از مخارج خانواده مهاجرین افغانستانی صرف مخارج زندگی روزمره مانند [[خوراک]]، پوشاک، سفر، دید و بازدید و مراسم‌های مذهبی و فرهنگی، عروسی و فاتحه،‌ می‌شود. باتوجه به فقدان تحقیق میدانی، این بخش از هزینه‌های خانوادۀ مهاجر علی‌رغم پیوند عمیق آن با سبک زندگی، قابل بررسی نیست.<ref>میرزایی، «انسانشناسی‌ پزشکی:‌ پیشگیری‌و‌درمان ‌سنتی ‌در‌ بین‌ مهاجران‌افغانستانی»، 1397ش، ص38.</ref>
 
====چالش‌های اقتصاد مهاجرین افغانستانی در ایران====
#محدودیت‌های اشتغال؛ محدودیت مشاغل موجب ‌شده مهاجرین افغانستانی نتوانند به‌صورت قانونی آزادانه مشغول به کار شوند.<ref>«مشاغل مجاز برای اتباع بیگانه در ایران|مشاغل مجاز برای اتباع افغانی»، وب‌سایت شمیران‌گشت.</ref> این چالش در نسل دوم و سوم مهاجر به‌دلیل جامعه‌پذیری در فرهنگ ایرانی، بیشتر بروز یافته است.<ref>نصراصفهانی و حسینی «بررسی تأثیر سیاست‌های تحصیل اتباع افغانستانی در ایران (مورد مطالعه: شهر تهران)»، 1395، ص73.</ref>
#آسیب‌پذیری و عدم امنیت شغلی؛ باتوجه به اینکه مهاجرین به‌طور عموم در مشاغل غیراستخدامی و موقت مشغول به‌کار‌ هستند،‌ در معرض آسیب‌پذیری و عدم امنیت شغلی بالایی قرار دارند.<ref>[https://subhekabul.com/%D8%B3%D8%AA%D9%88%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7/%D9%81%D8%B1%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86/lack-of-job-security-deprives-immigrants-of-their-choice/ ارژنگ، «نداشتن امنیت شغلی؛ حق انتخاب را از مهاجران می‌گیرد»، وب‌سایت روزنامة صبح‌کابل.]</ref>
 
===<big>'''اشتغال زنان مهاجر افغانستانی در ایران'''</big>===
بر اساس آمارهای غیر رسمی 36% از خانواده‌های تازه‌وارد مهاجرین افغانستانی به جمهوری اسلامی ایران را زنان سرپرستی می‌کنند<ref>[https://diaran.ir/11893/%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%D9%86%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%AC%D9%88%D8%B2-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%AF/ موسوی، «من زنم و حق کار دارم؛ روایتی نامعلوم از مجوز کار زنان مهاجر در ایران، وبسایت دیاران.]</ref>  اما اجازۀ فعالیت اقتصادی رسمی مطابق قواعد کار جمهوری اسلام در بازارهای رسمی را  ندارند.<ref>[https://meidaan.com/archive/63320 هاشمی، «در کارگاهِ خانه؛ زنان افغانستانی در ایران و کار مزدی خانگی»، وب‌سایت میدان.]</ref> براساس مادۀ 121 قانون کار، زنان مهاجر حق [[اشتغال زنان|اشتغال]] به کار را ندارند. این محدودیت برای نیمی از جمعیت مهاجر،‌ به‌ویژه برای زنانی که سرپرست‌ خانواده‌اند، چالش‌های جدی را ایجاد کرده است.<ref>[https://www.sharghdaily.com/fa/tiny/news-880864 «من زنم و حق کار دارم؛‌ روایتی نامعلوم از مجوز کار زنان مهاجر در ایران»، وب‌سایت روزنامة شرق.]</ref>
 
===عوامل روی‌آوری زنان مهاجر به کار===
*عوامل شخصی و خانوادگی؛ طبق گزارش‌های موجود تأمین نیازهای شخصی، فقر، بی‌کاری،<ref>[https://meidaan.com/archive/63320 هاشمی، «در کارگاهِ خانه؛ زنان افغانستانی در ایران و کار مزدی خانگی»، وبسایت میدان.]</ref>  درآمد پایین، اعتیاد، از دست دادن یا بازگرداندن اجباری مرد [[خانواده]]، از جمله عواملی است که زنان مهاجر افغانستانی را مجبور به پیدا کردن شغل می‌کند.<ref>[https://www.jpaiassoc.ir/article_239440.html کاظمی، «وضعیت اشتغال زنان مهاجر افغانستانی شاغل در کار دست‌مزدی خانگی»، 1398ش، ص128-129.]</ref>
*عوامل اجتماعی؛ دست‌مزد پایین، نبود نظارت بر وضعیت کاری، نبود خدمات رفاهی از جمله بیمه و مزایای شغلی، انعطاف زنان در برابر شرایط کارفرمایان و نگاه فرودستانه به‌ زنان در جامعه، از جمله عواملی است که تقاضا برای کار زنان مهاجر را در جامعۀ میزبان بیشتر می‌کند.<ref>[https://www.jpaiassoc.ir/article_239440.html کاظمی، «وضعیت اشتغال زنان مهاجر افغانستانی شاغل در کار دست‌مزدی خانگی»، 1398ش، ص114.]</ref>
 
====حوزه‌های اشتغال زنان مهاجر افغانستانی====
تحقیقات نشان می‌دهد که زنان مهاجر افغانستانی به‌دلیل نداشتن جواز کار، در مشاغل غیر رسمی چون نظافت منزل، دست‌فروشی، [[خیاطی]]، بافندگی، پاک‌کردن میوه و سبزیجات و بسته‌بندی آنها، کوره‌های آجرپزی، کشاورزی، باغ‌داری و کارهای مزدی ‌خانگی چون سنگتراشی، گل‌دوزی، کیفدوزی، کناردوزی چادر، پسته‌شکنی، پاک‌کردن حبوبات، مونتاژ و بسته‌بندی بعضی اقلام برقی، جعبه‌های تزئینی، [[عروسک]]، بند کیف، بندکردن کفش، دکمه‌زدن و بسته‌بندی مواد غذایی، فعالیت کنند.<ref>[https://meidaan.com/archive/63320 هاشمی، «در کارگاهِ خانه؛ زنان افغانستانی در ایران و کار مزدی خانگی»، وبسایت میدان.]</ref> 
 
تعداد اندکی از زنان تحصیل‌کردۀ مهاجر در نهادهای حوزۀ [[مهاجرت]]، کودکان و زنان آسیب‌پذیر، پژوهشگری، معلمی و گاهی مدیریت آن مراکز، فعالیت‌های هنری، درمان‌گاه‌ها و مطب‌های خصوصی و نهادهای خیریه مشغول هستند.<ref>[https://ijar.ut.ac.ir/article_90942.html علاءالدینی و رحیمی، «زنان مهاجر افغانستان در تهران: تجربه‌های زیسته و دست‌رسی به امکانات»، 1401ش، ص25.]</ref>
 
====ویژگی‌های مشاغل زنان مهاجر افغانستانی====
شغل‌هایی که زنان مهاجر افغانستانی به‌دست می‌آورند،  به‌طور معمول با توافق شفاهی کارگر و کارفرما آغاز می‌شود و دارای بیمه، بازنشستگی، دورۀ آموزشی و سقف زمانی معین نیست. در این دسته از مشاغل، افراد کم‌توان [[خانواده]] نیز مشارکت می‌کنند و ارتباط با کارفرما، در این مشاغل، تعریف نشده است.<ref>[https://www.jpaiassoc.ir/article_239440.html کاظمی، «وضعیت اشتغال زنان مهاجر افغانستانی شاغل در کار دست‌مزدی خانگی»، 1398ش، ص124-130.]</ref> 
 
بسیاری از این مشاغل نیز فصلی هستند.<ref>[https://meidaan.com/archive/63320 هاشمی، «در کارگاهِ خانه؛ زنان افغانستانی در ایران و کار مزدی خانگی»، وبسایت میدان.]</ref>  زنان مهاجر، چنین مشاغلی را از طریق واسطه‌ها، نهادهای خیریه، آگهی‌ها،<ref>[https://www.jpaiassoc.ir/article_239440.html کاظمی، «وضعیت اشتغال زنان مهاجر افغانستانی شاغل در کار دست‌مزدی خانگی»، 1398ش، ص129-130.]</ref> سرکارگرها (کارهای کشاورزی و باغداری)<ref>[https://meidaan.com/archive/79007 «گزارشی از وضعیت زنان کشاورز افغانستانی در حاشیۀ تهران»، وب‌سایت میدان.]</ref> و یا دوستان شاغل در آن کار<ref>[https://meidaan.com/archive/63320 هاشمی، «در کارگاهِ خانه؛ زنان افغانستانی در ایران و کار مزدی خانگی»، وب‌سایت میدان.]</ref> پیدا می‌کنند.
 
====نقش دلالی در اشتغال زنان====
#واسطه‌ها؛ بیشتر در کارهای خانگی نقش دارند. واسطه‌ها ممکن است ایرانی باشد یا افغانستانی‌هایی که ارتباط با جامعۀ میزبان برقرار کرده و کار را به مقیاس کلان از کارفرما با قیمت بالاتر می‌گیرند و با قیمت کمتر به زنان می‌سپارند.<ref>[https://www.jpaiassoc.ir/article_239440.html کاظمی، «وضعیت اشتغال زنان مهاجر افغانستانی شاغل در کار دست‌مزدی خانگی»، 1398ش، ص130.]</ref>
#سرکارگر؛ در کارهای کشاورزی و باغداری، شخصی که سابقه آشنایی بیشتری با کارفرما دارد، عنوان سرکارگر را می‌گیرد. کارفرما تعداد نیرو را مشخص می‌کند و سرکارگر در مقابل امتیازی به نام پول‌چایی، نیرو را تهیه می‌کند و روزانه سرپرستی آنان را بر عهده دارد و دست‌مزد را از کارفرما گرفته میان کارگران تقسیم می‌کند. <ref>[https://meidaan.com/archive/79007 «گزارشی از وضعیت زنان کشاورز افغانستانی در حاشیۀ تهران»، وب‌سایت میدان.]</ref>
 
====شرایط شغلی زنان مهاجر افغانستانی====
در کارهای کشاورزی و باغداری دست‌مزد به‌صورت روزانه پرداخت می‌شود. در گزارش‌های مربوط به 1400ش، دستمزد روزانۀ کارگران زن برای 10 ساعت فعالیت، مبلغ 120 هزار تومان همراه با دو وعده غذا (صبحانه و نهار) اعلام شده است.


گاهی همین مبلغ برای 8 ساعت کار همراه با یک وعده صبحانه پرداخت شده است. در پایان روز مقداری از محصول نیز به کارگران داده می‌شود.<ref>[https://meidaan.com/archive/79007 «گزارشی از وضعیت زنان کشاورز افغانستانی در حاشیۀ تهران»، وب‌سایت میدان.]</ref> دستمزد کارهای خانگی بر اساس واحد کالا و بدون هزینۀ غذا محاسبه می‌شود و زمان کاری مشخصی ندارد.
===== کارت کارگری =====
کارت کارگری یاشناسهٔ اشتغال، عبارت است از مجوز و پروانهٔ کار برای اتباع خارجی. استخدام افراد فاقد این کارت جریمه در پی خواهد داشت.<ref>[https://www.samanehha.com/web/1548/ثبت-نام-کارت-کارگری-اتباع.html#s9 «ثبت نام کارت کارگری اتباع»، وب‌سایت سامانه‌ها.]</ref> هزینهٔ صدور این کارت که از سوی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی تعیین می‌شود، در سال ۱۴۰۳ش مبلغ ۹۳۰ هزار تومان و تمدید آن ۸۳۰ هزار تومان است.<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/8406994/%D8%AA%D8%B9%D8%B1%D9%81%D9%87-%D8%B5%D8%AF%D9%88%D8%B1-%D9%BE%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86%D9%87-%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B9-%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%AC%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D9%84-%DB%B1%DB%B4%D][https://mohajer.news/اخبار/تمدید-پاسپورت-سفارت-افغانستان-در-تهرا/ «تمدید پاسپورت سفارت افغانستان در تهران ۱۴۰۴»، خبرگزاری مهاجر.]</ref>


ساعت کاری برخی فعالیت‌ها مانند خیاطی بیرون از منزل، 12 ساعت بدون هزینۀ غذا و رفت و برگشت است.<ref>[https://meidaan.com/archive/63320 هاشمی، «در کارگاهِ خانه؛ زنان افغانستانی در ایران و کار مزدی خانگی»، وبسایت میدان.]</ref>  تهیه ابزار کار به‌طور معمول بر عهدۀ کارفرما است، اما در کارهای کشاورزی و باغداری در برخی موارد کارفرما آن را تهیه نمی‌کند.<ref>[https://meidaan.com/archive/79007 «گزارشی از وضعیت زنان کشاورز افغانستانی در حاشیۀ تهران»، وب‌سایت میدان.]</ref>
==== هزینهٔ تحصیل فرزندان ====
باتوجه به پرجمعیت‌بودن خانواده‌های مهاجر، علی‌رغم رایگان‌شدن تحصیل [[مدرسه|مدارس]] پس از فرمان رهبر جمهوری اسلامی ایران در ۱۳۹۳ش، بخش قابل توجهی از مخارج خانواده صرف هزینهٔ تحصیل دانش‌آموزان و دانشجویان می‌شود. سنگینی این هزینه در مقاطع متوسطة دوم و دانشگاه و از دست‌رفتن درآمد فرزندان بالای ۱۵ سال که به‌نوعی کمک خرج خانواده محسوب می‌شوند، موجب شده که برخی از دانش‌آموزان و دانشجویان تحصیل را رها کنند.<ref>میرزایی، «بررسی انطباق تحصیلی مهاجران افغانستانی در ایران»، 1397ش، ص66.</ref>


====فرصت‌های اشتغال زنان مهاجر====
==== مصارف روزمره ====
اشتغال زنان مهاجر افغانستان، تامین نیازهای مالی خانواده‌های بدون سرپرست مرد، سربار نبودن بر دیگر اعضای خانواده، کاهش فقر، کمک در اقتصاد خانواده، تأمین هزینه‌های [[زندگی]] و در مواردی کاهش خشونت‌های خانوادگی ناشی از فقر و مشکلات مالی را به‌دنبال داشته است.<ref>[https://meidaan.com/archive/63320 هاشمی، «در کارگاهِ خانه؛ زنان افغانستانی در ایران و کار مزدی خانگی»، وبسایت میدان.]</ref>
بخشی از مخارج خانواده مهاجرین افغانستانی صرف مخارج زندگی روزمره مانند [[خوراک]]، پوشاک، سفر، دید و بازدید و مراسم‌های مذهبی و فرهنگی، عروسی و فاتحه، می‌شود. باتوجه به فقدان تحقیق میدانی، این بخش از هزینه‌های خانوادهٔ مهاجر علی‌رغم پیوند عمیق آن با سبک زندگی، قابل بررسی نیست.<ref>میرزایی، «انسانشناسی پزشکی: پیشگیری‌ودرمان سنتی در بین مهاجران‌افغانستانی»، 1397ش، ص38.</ref>


====چالش‌های اشتغال زنان مهاجر====
==== چالش‌های اقتصاد مهاجرین افغانستانی در ایران ====
حضور غیرقانونی تعدای از زنان در ایران، نداشتن مجوز کار در کارهای مجاز و نیازمند به مجوز و عدم دسترسی به بازار رسمی کار جمهوری اسلامی ایران، احساس حقارت در مواجهه با ایرانیان، اعمال تبعیض از سوی برخی کارفرمایان، کارمزد اندک، ناپایداری شغل، کمبود خدمات رفاهی در مقایسه با جامعه ایران، دست‌‌رسی نداشتن به خدمات اجتماعی،<ref>[https://ijar.ut.ac.ir/article_90942.html علاءالدینی و رحیمی، «زنان مهاجر افغانستان در تهران: تجربه‌های زیسته و دسترسی به امکانات»، 1401ش، ص12.]</ref> ناآگاهی از حقوق و امتیازات مرتبط با کار در بازار کار رسمی جمهوری اسلامی ایران، خشونت‌های جنسی در محیط کاری به‌واسطۀ کارفرما یا همکاران مرد، رقابت بر سر تصاحب کار و دریافت نکردن دست‌مزد به بهانه‌های مختلف، رو به رو هستند.
# محدودیت‌های اشتغال؛ محدودیت مشاغل موجب شده مهاجرین افغانستانی نتوانند به‌صورت قانونی آزادانه مشغول به کار شوند.<ref>«مشاغل مجاز برای اتباع بیگانه در ایران|مشاغل مجاز برای اتباع افغانی»، وب‌سایت شمیران‌گشت.</ref> این چالش در نسل دوم و سوم مهاجر به‌دلیل جامعه‌پذیری در فرهنگ ایرانی، بیشتر بروز یافته است.<ref>نصراصفهانی و حسینی «بررسی تأثیر سیاست‌های تحصیل اتباع افغانستانی در ایران (مورد مطالعه: شهر تهران)»، 1395، ص73.</ref>
# آسیب‌پذیری و عدم امنیت شغلی؛ باتوجه به اینکه مهاجرین به‌طور عموم در مشاغل غیراستخدامی و موقت مشغول به‌کار هستند، در معرض آسیب‌پذیری و عدم امنیت شغلی بالایی قرار دارند.<ref>[https://subhekabul.com/ستون‌ها/فرزندان-زمین/lack-of-job-security-deprives-immigrants-of-their-choice/ ارژنگ، «نداشتن امنیت شغلی؛ حق انتخاب را از مهاجران می‌گیرد»، وب‌سایت روزنامة صبح‌کابل.]</ref>


به وجودآمدن مشکلات خانوادگی از یک‌‌سو و رعایت‌نشدن حقوق کارگر از سوی دیگر چالشی است که از در آمیختگی نامناسب محیط کار و خانه ایجاد شده است. این درهم‌آمیزی سبب شده است که این زنان از حق مرخصی و تعطیلی برخوردار نباشند و به‌نحوی همواره در استخدام کارفرما است که محیط خانه و خانواده را به کارگاه تبدیل می‌نماید. این امر سلامت روانی، روابط خانوادگی و نقش زنانگی را در داخل نظام خانواده مختل کرده است.<ref>[https://meidaan.com/archive/79007 «گزارشی از وضعیت زنان کشاورز افغانستانی در حاشیۀ تهران»، وب‌سایت میدان.]</ref>
=== {{درشت|اشتغال زنان مهاجر افغانستانی در ایران}} ===
بر اساس آمارهای غیررسمی ۳۶٪ از خانواده‌های تازه‌وارد مهاجرین افغانستانی به جمهوری اسلامی ایران را زنان سرپرستی می‌کنند<ref>[https://diaran.ir/11893/روایتی-نامعلوم-از-مجوز-کارزنان-مهاجرد/ موسوی، «من زنم و حق کار دارم؛ روایتی نامعلوم از مجوز کار زنان مهاجر در ایران، وبسایت دیاران.]</ref> اما اجازهٔ فعالیت اقتصادی رسمی مطابق قواعد کار جمهوری اسلام در بازارهای رسمی را ندارند.<ref>[https://meidaan.com/archive/63320 هاشمی، «در کارگاهِ خانه؛ زنان افغانستانی در ایران و کار مزدی خانگی»، وب‌سایت میدان.]</ref> براساس مادهٔ ۱۲۱ قانون کار، زنان مهاجر حق [[اشتغال زنان|اشتغال]] به کار را ندارند. این محدودیت برای نیمی از جمعیت مهاجر، به‌ویژه برای زنانی که سرپرست خانواده‌اند، چالش‌های جدی را ایجاد کرده است.<ref>[https://www.sharghdaily.com/fa/tiny/news-880864 «من زنم و حق کار دارم؛ روایتی نامعلوم از مجوز کار زنان مهاجر در ایران»، وب‌سایت روزنامة شرق.]</ref>


===<big>'''کار کودکان مهاجر افغانستانی در ایران'''</big>===
=== عوامل روی‌آوری زنان مهاجر به کار ===
طبق آمار سازمان بهزیستی ایران 83% کودکان کار در ایران اتباع خارجی هستند که اکثریت آن را کودکان مهاجر افغانستانی تشکیل می‌دهند که 60% آنها بدون اسناد اقامتی هستند.<ref>[https://www.farsnews.ir/af/news/14020213000327/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87%D8%B2%DB%8C%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%DB%8C%D8%B4%D8%AA%D8%B1-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D8%A8%D8%A «سازمان بهزیستی ایران: بیشتر کودکان خیابانی از اتباع افغانستانی هستند»، خبرگزاری فارس.]</ref> در بعضی شهرها کودکان مهاجر افغانستانی 80% را تشکیل می‌دهند.<ref>[https://www.isna.ir/news/1401032416906/80-%D8%AF%D8%B1%D8%B5%D8%AF-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%A8%D8%B9%D9%87-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%87%D8%B3%D8 «80 درصد کودکان کار گلستان تبعۀ افغانستان هستند/ از کودکان کار خرید نکنید»، خبرگزاری ایسنا.]</ref>
* عوامل شخصی و خانوادگی؛ طبق گزارش‌های موجود تأمین نیازهای شخصی، فقر، بی‌کاری،<ref>[https://meidaan.com/archive/63320 هاشمی، «در کارگاهِ خانه؛ زنان افغانستانی در ایران و کار مزدی خانگی»، وبسایت میدان.]</ref> درآمد پایین، اعتیاد، از دست دادن یا بازگرداندن اجباری مرد [[خانواده]]، از جمله عواملی است که زنان مهاجر افغانستانی را مجبور به پیدا کردن شغل می‌کند.<ref>[https://www.jpaiassoc.ir/article_239440.html کاظمی، «وضعیت اشتغال زنان مهاجر افغانستانی شاغل در کار دست‌مزدی خانگی»، 1398ش، ص128-129.]</ref>
* عوامل اجتماعی؛ دست‌مزد پایین، نبود نظارت بر وضعیت کاری، نبود خدمات رفاهی از جمله بیمه و مزایای شغلی، انعطاف زنان در برابر شرایط کارفرمایان و نگاه فرودستانه به زنان در جامعه، از جمله عواملی است که تقاضا برای کار زنان مهاجر را در جامعهٔ میزبان بیشتر می‌کند.<ref>[https://www.jpaiassoc.ir/article_239440.html کاظمی، «وضعیت اشتغال زنان مهاجر افغانستانی شاغل در کار دست‌مزدی خانگی»، 1398ش، ص114.]</ref>


از نظر محققان، جنگ، ناامنی، فقر، فروپاشی [[خانواده]]،<ref>[https://nakhll.com/mag/4237/%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9-%DA%A9%D8%A7%D8%B1/ مصطفوی، «کودک کار کیست؟»، وب‌سایت مجلۀ نخل.]</ref>  از دست‌دادن سرپرست خانوده، اعتیاد، بیکاری، محکومیت به‌ حبس آنها، پایین بودن سطح سواد، فقر فرهنگی، دید مثبت نسبت به‌ کار کودک در جامعۀ افغانستان، نبود اسناد اقامتی، عدم دسترسی به ‌آموزش،<ref>[https://diaran.ir/11779/%D9%88%D8%B6%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%9B/ موسوی، «وضعیت کودکان کار افغانستانی در ایران؛ پیدای پنهان»، وب‌سایت دیاران.]</ref>  اقتصاد غیر رسمی، مهاجرت <ref>«[https://roozaneh.net/reportage/%D9%85%D8%B4%DA%A9%D9%84%D8%A7-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%A7%D8%B1/ همه چیز درباره مشکلات و علل کودکان کار در ایران»، وب‌سایت روزانه.]</ref> و نابرابری اجتماعی،  عوامل کار کودکان مهاجر افغانستانی است.<ref>[https://rjsw.atu.ac.ir/article_13954.html پیرخندان و دیگران، «گونه‌شناسی کار کودکان و آسیب‌های ناشی از آن بر کودکان کار در شهر تهران»، 1400ش، ص125.]</ref>
==== حوزه‌های اشتغال زنان مهاجر افغانستانی ====
تحقیقات نشان می‌دهد که زنان مهاجر افغانستانی به‌دلیل نداشتن جواز کار، در مشاغل غیررسمی چون نظافت منزل، دست‌فروشی، [[خیاطی]]، بافندگی، پاک‌کردن میوه و سبزیجات و بسته‌بندی آنها، کوره‌های آجرپزی، کشاورزی، باغ‌داری و کارهای مزدی خانگی چون سنگتراشی، گل‌دوزی، کیفدوزی، کناردوزی چادر، پسته‌شکنی، پاک‌کردن حبوبات، مونتاژ و بسته‌بندی بعضی اقلام برقی، جعبه‌های تزئینی، [[عروسک]]، بند کیف، بندکردن کفش، دکمه‌زدن و بسته‌بندی مواد غذایی، فعالیت کنند.<ref>[https://meidaan.com/archive/63320 هاشمی، «در کارگاهِ خانه؛ زنان افغانستانی در ایران و کار مزدی خانگی»، وبسایت میدان.]</ref>


==آموزش و تحصیلات عالی <big>'''مهاجران افغانستانی در ایران'''</big>==
تعداد اندکی از زنان تحصیل‌کردهٔ مهاجر در نهادهای حوزهٔ [[مهاجرت]]، کودکان و زنان آسیب‌پذیر، پژوهشگری، معلمی و گاهی مدیریت آن مراکز، فعالیت‌های هنری، درمان‌گاه‌ها و مطب‌های خصوصی و نهادهای خیریه مشغول هستند.<ref>[https://ijar.ut.ac.ir/article_90942.html علاءالدینی و رحیمی، «زنان مهاجر افغانستان در تهران: تجربه‌های زیسته و دست‌رسی به امکانات»، 1401ش، ص25.]</ref>


===<big>'''الف) آموزش مهاجران افغانستانی در ایرن'''</big>===
==== ویژگی‌های مشاغل زنان مهاجر افغانستانی ====
شغل‌هایی که زنان مهاجر افغانستانی به‌دست می‌آورند، به‌طور معمول با توافق شفاهی کارگر و کارفرما آغاز می‌شود و دارای بیمه، بازنشستگی، دورهٔ آموزشی و سقف زمانی معین نیست. در این دسته از مشاغل، افراد کم‌توان [[خانواده]] نیز مشارکت می‌کنند و ارتباط با کارفرما، در این مشاغل، تعریف نشده است.<ref>[https://www.jpaiassoc.ir/article_239440.html کاظمی، «وضعیت اشتغال زنان مهاجر افغانستانی شاغل در کار دست‌مزدی خانگی»، 1398ش، ص124-130.]</ref>


====۱. دورۀ اول: دهۀ ۶۰ (آغاز مهاجرت و آموزش بدون محدودیت)====
بسیاری از این مشاغل نیز فصلی هستند.<ref>[https://meidaan.com/archive/63320 هاشمی، «در کارگاهِ خانه؛ زنان افغانستانی در ایران و کار مزدی خانگی»، وبسایت میدان.]</ref> زنان مهاجر، چنین مشاغلی را از طریق واسطه‌ها، نهادهای خیریه، آگهی‌ها،<ref>[https://www.jpaiassoc.ir/article_239440.html کاظمی، «وضعیت اشتغال زنان مهاجر افغانستانی شاغل در کار دست‌مزدی خانگی»، 1398ش، ص129-130.]</ref> سرکارگرها (کارهای کشاورزی و باغداری)<ref>[https://meidaan.com/archive/79007 «گزارشی از وضعیت زنان کشاورز افغانستانی در حاشیۀ تهران»، وب‌سایت میدان.]</ref> یا دوستان شاغل در آن کار<ref>[https://meidaan.com/archive/63320 هاشمی، «در کارگاهِ خانه؛ زنان افغانستانی در ایران و کار مزدی خانگی»، وب‌سایت میدان.]</ref> پیدا می‌کنند.
در حوزۀ آموزش، در دهۀ شصت فرزندان مهاجر در مدارس دولتی بدون محدودیت درس می‌خواندند و بزرگسالان در مراکز نهضت سوادآموزی مشغول شدند.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5553650/%D8%AA%D8%AD%D8%B5%DB%8C%D9%84-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%DB%8C%DA%A9-%D9%81%D8%B1%D8%B5%D8%AA-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF «تحصیل کودکان مهاجر، برای ایران یک فرصت بزرگ است»، خبرگزاری مهر].</ref>


====۲. آمار و تغییر سیاست‌ها در دهۀ ۷۰ش====
==== نقش دلالی در اشتغال زنان ====
طبق آمارها در سال تحصیلی 1370-1371ش تعداد دانش‌آموزان مهاجر افغانستان در مدارس ایران، 121 هزار نفر بود.<ref>[http://oral-history.ir/?page=post&id=1454 رضوانی و دیگران، «تاریخ شفاهی مدارس خودگردان مهاجران افغان در اصفهان»، وب‌سایت تاریخ شفاهی ایران.]</ref> با افزایش مهاجرین و تغییر سیاست‌ها، به تدریج مشکلاتی در عرصه آموزش به وجود آمد.<ref>[https://shahraranews.ir/fa/news/124942/%D8%AD%D9%82-%D8%AA%D8%AD%D8%B5%DB%8C%D9%84-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B3%D8%A7%DA%A9%D9%86-%D8%A7%DB%8C%D8%B1 احمدی‌نیا، «حق تحصیل کودکان مهاجر افغانستانی ساکن ایران»، وبسایت شهرآرا نیوز.]</ref>
# واسطه‌ها؛ بیشتر در کارهای خانگی نقش دارند. واسطه‌ها ممکن است ایرانی باشد یا افغانستانی‌هایی که ارتباط با جامعهٔ میزبان برقرار کرده و کار را به مقیاس کلان از کارفرما با قیمت بالاتر می‌گیرند و با قیمت کمتر به زنان می‌سپارند.<ref>[https://www.jpaiassoc.ir/article_239440.html کاظمی، «وضعیت اشتغال زنان مهاجر افغانستانی شاغل در کار دست‌مزدی خانگی»، 1398ش، ص130.]</ref>
# سرکارگر؛ در کارهای کشاورزی و باغداری، شخصی که سابقه آشنایی بیشتری با کارفرما دارد، عنوان سرکارگر را می‌گیرد. کارفرما تعداد نیرو را مشخص می‌کند و سرکارگر در مقابل امتیازی به نام پول‌چایی، نیرو را تهیه می‌کند و روزانه سرپرستی آنان را بر عهده دارد و دست‌مزد را از کارفرما گرفته میان کارگران تقسیم می‌کند.<ref>[https://meidaan.com/archive/79007 «گزارشی از وضعیت زنان کشاورز افغانستانی در حاشیۀ تهران»، وب‌سایت میدان.]</ref>


====۳. تشدید محدودیت‌ها در دهۀ ۸۰ش====
==== شرایط شغلی زنان مهاجر افغانستانی ====
در دهه هفتاد با اتخاذ سیاست برگشت مهاجرین، محدودیت‌هایی وضع شد و در 1382ش شورای وزیران تصویب کرد که کودکان مهاجرین قانونی فقط با پرداخت شهریه حق تحصیل در مدارس دولتی را داشته باشند. در این دوره تعداد دانش‌آموزان افغانستانی به 84 هزار نفر کاهش یافت و تحصیل در دورۀ پیش‌دانشگاهی برای آنها ممنوع شد.<ref>[https://www.avapress.com/fa/note/253987/%DA%86%D8%A7%D9%84%D8%B4-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%AD%D8%B5%DB%8C%D9%84-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%B1%D8%A7%D9%87%DA «چالشهای تحصیل کودکان مهاجر در ایران و راهکارهای موجود»، خبرگزاری صدای افغان.]</ref> بعد از سال 1385 و تغییر سیاست ایران در قبال مهاجرین با سابقۀ حضور طولانی، روند ثبت‌نام دانش‌آموزان مهاجر در مدارس ایران همواره افزایشی بود.
در کارهای کشاورزی و باغداری دست‌مزد به‌صورت روزانه پرداخت می‌شود. در گزارش‌های مربوط به ۱۴۰۰ش، دستمزد روزانهٔ کارگران زن برای ۱۰ ساعت فعالیت، مبلغ ۱۲۰ هزار تومان همراه با دو وعده غذا (صبحانه و نهار) اعلام شده است.


====۴. تحول اساسی پس از فرمان رهبری در سال ۱۳۹۳ش====
گاهی همین مبلغ برای ۸ ساعت کار همراه با یک وعده صبحانه پرداخت شده است. در پایان روز مقداری از محصول نیز به کارگران داده می‌شود.<ref>[https://meidaan.com/archive/79007 «گزارشی از وضعیت زنان کشاورز افغانستانی در حاشیۀ تهران»، وب‌سایت میدان.]</ref> دستمزد کارهای خانگی بر اساس واحد کالا و بدون هزینهٔ غذا محاسبه می‌شود و زمان کاری مشخصی ندارد.
پس از فرمان آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر انقلاب اسلامی ایران در 1393ش تحول اساسی ایجاد شد؛ تحصیل دانش‌آموزان افغانستانی در مدارس دولتی رایگان شد و حتی فرزندان اتباع بدون مدرک اقامتی نیز اجازۀ تحصیل یافتند. تعداد این دانش‌آموزان از ۳۶۱ هزار نفر در 93-94 به ۳۸۶ هزار نفر در سال 94-95 افزایش یافت. بررسی‌ها نشان می‌دهد این فرمان برای دو سال راه‌گشا بود و پس از آن موانع جدیدی سر برآورد.<ref>[https://fa.wikizendegy.ir/index.php?title=%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%B4_%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86_%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1_%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&action=su «چالش‌های تحصیل کودکان مهاجر در ایران»، روزنامه شرق].</ref>


با این وجود، روند ورود دانش‌آموزان اتباع به مدارس حالت افزایشی داشت. در ۱۳۷۵ش تنها ۴۹ درصد از کودکان مهاجر زیر ۱۸ سال مشغول به تحصیل بودند، در حالی‌که این نسبت در ۱۳۹۵ش به حدود ۶۹درصد رسید. طبق اعلام مسئولان، این نسبت در سال 97-98ش به ۸۰درصد و رقم کلی دانش‌آموزان اتباع در سال 98-99ش به 503 هزار نفر رسید.<ref>[https://www.sharghdaily.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-100/855882-%DA%86%D8%A7%D9%84%D8%B4-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%AD%D8%B5%DB%8C%D9%84-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1-%D8%AF%D8%B «چالشهای تحصیل کودکان مهاجر در ایران»، روزنامه شرق.]</ref>
ساعت کاری برخی فعالیت‌ها مانند خیاطی بیرون از منزل، ۱۲ ساعت بدون هزینهٔ غذا و رفت و برگشت است.<ref>[https://meidaan.com/archive/63320 هاشمی، «در کارگاهِ خانه؛ زنان افغانستانی در ایران و کار مزدی خانگی»، وبسایت میدان.]</ref> تهیه ابزار کار به‌طور معمول بر عهدهٔ کارفرما است، اما در کارهای کشاورزی و باغداری در برخی موارد کارفرما آن را تهیه نمی‌کند.<ref>[https://meidaan.com/archive/79007 «گزارشی از وضعیت زنان کشاورز افغانستانی در حاشیۀ تهران»، وب‌سایت میدان.]</ref>


====۵. دورۀ جدید پس از قدرت‌گیری طالبان در ۱۴۰۰ش====
==== فرصت‌های اشتغال زنان مهاجر ====
بعد از قدرت‌گیری طالبان در 1400ش و ورود موج جدید مهاجران، آموزش کودکان تازه‌وارد با چالش‌های فراوانی رو‌ به‌ رو شد.<ref>[https://www.magiran.com/article/4332621 رضایی، «ایران از چالشهای ثبتنام دانش‌آموزان مهاجر گزارش می‌دهد: ابتاع تازه‌وارد پشت درهای کلاس درس»، وب‌سایت روزنامۀ ایران.]</ref> معاون آموزش مرکز امور بین‌الملل در اردیبهشت 1401ش کل دانش‌آموزان غیر ایرانی را ۵۲۷ هزار نفر اعلام کرد که اکثراً افغانستانی بودند. همین مرکز در اسفند همان سال اعلام کرد که در سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۰، ۵۵۶ هزار نفر و در سال ۱۴۰۲-۱۴۰۱ش، ۶۷۰ هزار نفر دانش‌آموز اتباع افغانستانی در ایران تحصیل کرده‌اند.<ref>[https://www.irna.ir/news/84733616/%DB%B5%DB%B2%DB%B7%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4-%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2-%D8%A7%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B9-%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%AC%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%AD%D8%B5%DB% « پانصدو بیست و هفت هزار دانش‌آموز اتباع خارجی در ایران تحصیل می کنند/فعالیت ۲۲ مدرسه ویژه اتباع»، خبرگزاری جمهوری اسلامی].</ref>
اشتغال زنان مهاجر افغانستان، تأمین نیازهای مالی خانواده‌های بدون سرپرست مرد، سربار نبودن بر دیگر اعضای خانواده، کاهش فقر، کمک در اقتصاد خانواده، تأمین هزینه‌های [[زندگی]] و در مواردی کاهش خشونت‌های خانوادگی ناشی از فقر و مشکلات مالی را به‌دنبال داشته است.<ref>[https://meidaan.com/archive/63320 هاشمی، «در کارگاهِ خانه؛ زنان افغانستانی در ایران و کار مزدی خانگی»، وبسایت میدان.]</ref>


====۶. ممنوعیت ثبت نام دانش آموزان اتباع با برگه سرشماری====
==== چالش‌های اشتغال زنان مهاجر ====
طبق اطلاعیۀ ادارۀ اتباع  ثبت‌نام دانش‌آموزان اتباع خارجی در سال تحصیلی ۱۴۰۴-۱۴۰۵ش با مدارک ذیل امکان پذیر است:
حضور غیرقانونی تعدای از زنان در ایران، نداشتن مجوز کار در کارهای مجاز و نیازمند به مجوز و عدم دسترسی به بازار رسمی کار جمهوری اسلامی ایران، احساس حقارت در مواجهه با ایرانیان، اعمال تبعیض از سوی برخی کارفرمایان، کارمزد اندک، ناپایداری شغل، کمبود خدمات رفاهی در مقایسه با جامعه ایران، دست‌رسی نداشتن به خدمات اجتماعی،<ref>[https://ijar.ut.ac.ir/article_90942.html علاءالدینی و رحیمی، «زنان مهاجر افغانستان در تهران: تجربه‌های زیسته و دسترسی به امکانات»، 1401ش، ص12.]</ref> ناآگاهی از حقوق و امتیازات مرتبط با کار در بازار کار رسمی جمهوری اسلامی ایران، خشونت‌های جنسی در محیط کاری به‌واسطهٔ کارفرما یا همکاران مرد، رقابت بر سر تصاحب کار و دریافت نکردن دست‌مزد به بهانه‌های مختلف، رو به رو هستند.


*گذرنامۀ دارای پروانه اقامت؛
به وجودآمدن مشکلات خانوادگی از یک‌سو و رعایت‌نشدن حقوق کارگر از سوی دیگر چالشی است که از در آمیختگی نامناسب محیط کار و خانه ایجاد شده است. این درهم‌آمیزی سبب شده است که این زنان از حق مرخصی و تعطیلی برخوردار نباشند و به‌نحوی همواره در استخدام کارفرما است که محیط خانه و خانواده را به کارگاه تبدیل می‌نماید. این امر سلامت روانی، روابط خانوادگی و نقش زنانگی را در داخل نظام خانواده مختل کرده است.<ref>[https://meidaan.com/archive/79007 «گزارشی از وضعیت زنان کشاورز افغانستانی در حاشیۀ تهران»، وب‌سایت میدان.]</ref>
*گذرنامه با روادید خانواری الکترونیکی؛
*دفترچه اقامت (عادی، ویژه یا پناهندگی)؛


بر اساس سیاست جدید دولت ایران، مدارک دانش‌آموزان دارای برگه سرشماری و گذرنامۀ غیرالکترونیک (خانواری دستی) فاقد اعتبار خواهند بود.
=== {{درشت|کار کودکان مهاجر افغانستانی در ایران}} ===
طبق آمار سازمان بهزیستی ایران ۸۳٪ کودکان کار در ایران اتباع خارجی هستند که اکثریت آن را کودکان مهاجر افغانستانی تشکیل می‌دهند که ۶۰٪ آنها بدون اسناد اقامتی هستند.<ref>[https://www.farsnews.ir/af/news/14020213000327/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87%D8%B2%DB%8C%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%DB%8C%D8%B4%D8%AA%D8%B1-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D8%A8%D8%A «سازمان بهزیستی ایران: بیشتر کودکان خیابانی از اتباع افغانستانی هستند»، خبرگزاری فارس.]</ref> در بعضی شهرها کودکان مهاجر افغانستانی ۸۰٪ را تشکیل می‌دهند.<ref>[https://www.isna.ir/news/1401032416906/80-درصد-کودکان-کار-گلستان-تبعه-افغانستان-Ù‡Ø³Ø «80 درصد کودکان کار گلستان تبعۀ افغانستان هستند/ از کودکان کار خرید نکنید»، خبرگزاری ایسنا.]</ref>


علاوه‌بر این، ثبت‌نام تمامی اتباع خارجی دارای اقامت معتبر تنها با ارائۀ معرفی‌نامه صادرشده از سوی مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی امکان‌پذیر است.<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/8948601/%D8%B4%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B7-%D8%AB%D8%A8%D8%AA-%D9%86%D8%A7%D9%85-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4-%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B9-%D8%A7%D8%B9%D9%84%D8%A7%D9%85-%D8%B4%D8%AF «شرایط ثبت‌نام دانش‌آموزان اتباع اعلام شد»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref>
از نظر محققان، جنگ، ناامنی، فقر، فروپاشی [[خانواده]]،<ref>[https://nakhll.com/mag/4237/کودک-کار/ مصطفوی، «کودک کار کیست؟»، وب‌سایت مجلۀ نخل.]</ref> از دست‌دادن سرپرست خانوده، اعتیاد، بیکاری، محکومیت به حبس آنها، پایین بودن سطح سواد، فقر فرهنگی، دید مثبت نسبت به کار کودک در جامعهٔ افغانستان، نبود اسناد اقامتی، عدم دسترسی به آموزش،<ref>[https://diaran.ir/11779/وضعیت-کودکان-کار-افغانستانی-در-ایران؛/ موسوی، «وضعیت کودکان کار افغانستانی در ایران؛ پیدای پنهان»، وب‌سایت دیاران.]</ref> اقتصاد غیررسمی، مهاجرت<ref>«[https://roozaneh.net/reportage/مشکلا-کودکان-کار/ همه چیز درباره مشکلات و علل کودکان کار در ایران»، وب‌سایت روزانه.]</ref> و نابرابری اجتماعی، عوامل کار کودکان مهاجر افغانستانی است.<ref>[https://rjsw.atu.ac.ir/article_13954.html پیرخندان و دیگران، «گونه‌شناسی کار کودکان و آسیب‌های ناشی از آن بر کودکان کار در شهر تهران»، 1400ش، ص125.]</ref>


===هزینۀ آموزش مهاجران افغانستانی در ایران===
== {{درشت|آموزش مهاجران افغانستانی در ایرن}} ==
تا قبل از فرمان رهبر انقلاب اسلامی ایران، دانش‌آموزان مهاجر مکلف به پرداخت هزینه‌های مدارس بودند، اما بعد از فرمان، دریافت شهریه از مهاجرین ممنوع شد.<ref>[https://www.sharghdaily.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-100/855882-%DA%86%D8%A7%D9%84%D8%B4-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%AD%D8%B5%DB%8C%D9%84-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1-%D8%AF%D8%B «چالشهای تحصیل کودکان مهاجر در ایران»، روزنامه شرق.]</ref> بعد از آن، حدود 10% هزینه را کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل و مابقی را دولت‌ جمهوری اسلامی ایران متقبل می‌شود.<ref>[https://www.cilamag.ir/article_248979.html بهنیا و محمودیان، «حق آموزش کودکان پناهندۀ افغان در ایران در پرتو نظام حقوق بین‌الملل ناظر بر پناهندگی»، 1401ش، ص332.]</ref>  
در حوزهٔ آموزش، در دههٔ شصت فرزندان مهاجر در مدارس دولتی بدون محدودیت درس می‌خواندند و بزرگسالان در مراکز نهضت سوادآموزی مشغول شدند.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5553650/تحصیل-کودکان-مهاجر-برای-ایران-یک-فرصت-بزرگ «تحصیل کودکان مهاجر، برای ایران یک فرصت بزرگ است»، خبرگزاری مهر].</ref> طبق آمارها در سال تحصیلی ۱۳۷۰–۱۳۷۱ش تعداد دانش‌آموزان مهاجر افغانستان در مدارس ایران، ۱۲۱ هزار نفر بود.<ref>[http://oral-history.ir/?page=post&id=1454 رضوانی و دیگران، «تاریخ شفاهی مدارس خودگردان مهاجران افغان در اصفهان»، وب‌سایت تاریخ شفاهی ایران.]</ref> با افزایش مهاجرین و تغییر سیاست‌ها، به تدریج مشکلاتی در عرصه آموزش به وجود آمد.<ref>[https://shahraranews.ir/fa/news/124942/حق-تحصیل-کودکان-مهاجر-افغانستانی-ساکن-ایر احمدی‌نیا، «حق تحصیل کودکان مهاجر افغانستانی ساکن ایران»، وبسایت شهرآرا نیوز.]</ref> در دهه هفتاد با اتخاذ سیاست برگشت مهاجرین، محدودیت‌هایی وضع شد و در ۱۳۸۲ش شورای وزیران تصویب کرد که کودکان مهاجرین قانونی فقط با پرداخت شهریه حق تحصیل در مدارس دولتی را داشته باشند. در این دوره تعداد دانش‌آموزان افغانستانی به ۸۴ هزار نفر کاهش یافت و تحصیل در دورهٔ پیش‌دانشگاهی برای آنها ممنوع شد.<ref>[https://www.avapress.com/fa/note/253987/چالش-های-تحصیل-کودکان-مهاجر-در-ایران-و-Ø±Ø§Ù‡Ú «چالشهای تحصیل کودکان مهاجر در ایران و راهکارهای موجود»، خبرگزاری صدای افغان.]</ref> بعد از سال ۱۳۸۵ و تغییر سیاست ایران در قبال مهاجرین با سابقهٔ حضور طولانی، روند ثبت‌نام دانش‌آموزان مهاجر در مدارس ایران همواره افزایشی بود.


جمهوری اسلامی ایران بیش از ۹۶درصد هزینه‌های تحصیل دانش‌آموزان افغانستانی را تامین می‌کند. در سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۴۰۱ش، بیش از ۶ میلیون دلار کمک‌های بین‌المللی و ۲۳۷ میلیون دلار از بودجه داخلی و در سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۲ش، ۱۷ میلیون دلار کمک بین‌المللی و ۳۳۵ میلیون دلار بودجه کشور برای آموزش اتباع افغانستانی صرف شده است. مجموع کمک‌ سازمان‌های بین‌المللی برای تحصیل اتباع افغانستانی در ایران کمتر از ۳.۹ درصد از هزینۀ کل است.
پس از فرمان آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر انقلاب اسلامی ایران در ۱۳۹۳ش تحول اساسی ایجاد شد؛ تحصیل دانش‌آموزان افغانستانی در مدارس دولتی رایگان شد و حتی فرزندان اتباع بدون مدرک اقامتی نیز اجازهٔ تحصیل یافتند. تعداد این دانش‌آموزان از ۳۶۱ هزار نفر در ۹۳–۹۴ به ۳۸۶ هزار نفر در سال ۹۴–۹۵ افزایش یافت. بررسی‌ها نشان می‌دهد این فرمان برای دو سال راه‌گشا بود و پس از آن موانع جدیدی سر برآورد.<ref>[https://fa.wikizendegy.ir/index.php?title=آموزش_کودکان_مهاجر_افغانستانی_در_ایران&action=su «چالش‌های تحصیل کودکان مهاجر در ایران»، روزنامه شرق].</ref> با این وجود، روند ورود دانش‌آموزان اتباع به مدارس حالت افزایشی داشت. در ۱۳۷۵ش تنها ۴۹ درصد از کودکان مهاجر زیر ۱۸ سال مشغول به تحصیل بودند، در حالی‌که این نسبت در ۱۳۹۵ش به حدود ۶۹درصد رسید. طبق اعلام مسئولان، این نسبت در سال ۹۷–۹۸ش به ۸۰درصد و رقم کلی دانش‌آموزان اتباع در سال ۹۸–۹۹ش به ۵۰۳ هزار نفر رسید.<ref>[https://www.sharghdaily.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-100/855882-%DA%86%D8%A7%D9%84%D8%B4-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%AD%D8%B5%DB%8C%D9%84-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1-%D8%AF%D8%B «چالشهای تحصیل کودکان مهاجر در ایران»، روزنامه شرق.]</ref>


در ۱۴۰۱ش دانش‌آموزن افغانستانی در ۶ هزار مدرسه در حال تحصیل بودند که تنها ۱۱۱ مدرسه با مشارکت سازمان‌های بین‌المللی تأسیس شده است. <ref>[https://www.irna.ir/news/85044754/%D8%AA%D8%AD%D8%B5%DB%8C%D9%84-%DB%B6%DB%B7%DB%B0-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4-%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2-%D8%A7%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B9-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%DB% «تحصیل ۶۷۰ هزار دانش‌آموز اتباع افغانستانی/۹۶ درصد هزینه‌ها را ایران می‌پردازد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی].</ref>
بعد از قدرت‌گیری طالبان در ۱۴۰۰ش و ورود موج جدید مهاجران، آموزش کودکان تازه‌وارد با چالش‌های فراوانی رو به رو شد.<ref>[https://www.magiran.com/article/4332621 رضایی، «ایران از چالشهای ثبتنام دانش‌آموزان مهاجر گزارش می‌دهد: ابتاع تازه‌وارد پشت درهای کلاس درس»، وب‌سایت روزنامۀ ایران.]</ref> معاون آموزش مرکز امور بین‌الملل در اردیبهشت ۱۴۰۱ش کل دانش‌آموزان غیر ایرانی را ۵۲۷ هزار نفر اعلام کرد که اکثراً افغانستانی بودند. همین مرکز در اسفند همان سال اعلام کرد که در سال تحصیلی ۱۴۰۱–۱۴۰۰، ۵۵۶ هزار نفر و در سال ۱۴۰۲–۱۴۰۱ش، ۶۷۰ هزار نفر دانش‌آموز اتباع افغانستانی در ایران تحصیل کرده‌اند.<ref>[https://www.irna.ir/news/84733616/%DB%B5%DB%B2%DB%B7%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4-%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2-%D8%A7%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B9-%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%AC%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%AD%D8%B5%DB% « پانصدو بیست و هفت هزار دانش‌آموز اتباع خارجی در ایران تحصیل می‌کنند/فعالیت ۲۲ مدرسه ویژه اتباع»، خبرگزاری جمهوری اسلامی].</ref> طبق اطلاعیهٔ ادارهٔ اتباع ثبت‌نام دانش‌آموزان اتباع خارجی در سال تحصیلی ۱۴۰۴–۱۴۰۵ش با مدارک ذیل امکان‌پذیر است:
* گذرنامهٔ دارای پروانه اقامت؛
* گذرنامه با روادید خانواری الکترونیکی؛
* دفترچه اقامت (عادی، ویژه یا پناهندگی).


===فرصت‌های تحصیل کودکان مهاجر افغانستانی در ایران===
بر اساس سیاست جدید دولت ایران، مدارک دانش‌آموزان دارای برگه سرشماری و گذرنامهٔ غیرالکترونیک (خانواری دستی) فاقد اعتبار خواهند بود. علاوه‌بر این، ثبت‌نام تمامی اتباع خارجی دارای اقامت معتبر تنها با ارائهٔ معرفی‌نامه صادرشده از سوی مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی امکان‌پذیر است.<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/8948601/شرایط-ثبت-نام-دانش-آموزان-اتباع-اعلام-شد «شرایط ثبت‌نام دانش‌آموزان اتباع اعلام شد»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref>
#طبق آمار ارائه شدۀ رسانه‌ها در ۱۴۰۲ش، 95% از ظرفیت حدود 18 هزار کلاس دورۀ ابتدائی مختص کودکان مهاجرین در ایران، توسط کودکان مهاجر افغانستانی پر شده است که زمینه‌ساز افزایش نرخ سواد در جامعۀ افغانستان و تربیت نیروی متخصص در آینده است.<ref>[https://www.magiran.com/article/4419305 «تحصیل 614 هزار دانش‌آموز اتباع در ایران»، رزنامۀ اعتماد.]</ref>
#پس از تحولات اخیر در افغانستان و ایجاد محدودیت در آموزش دختران، برخی گزارش‌ها حکایت دارد که آمار دانش‌آموزان مهاجر افغانستان در مدارس جمهوری اسلامی ایران به 800 هزار تا یک میلیون نفر رسیده است که یک نوید برای جامعۀ بازمانده از تحصیل افغانستان به‌شمار می‌رفت.<ref>[https://www.salamatnews.com/news/351100/%DB%8C%DA%A9-%D9%85%DB%8C%D9%84%DB%8C%D9%88%D9%86-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4-%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 «یک میلیون دانش‌آموز افغانستانی در ایران»، وب‌سایت سلامت نیوز.]</ref>


===چالش‌های آموزش کودکان مهاجر افغانستانی در ایران===
=== هزینهٔ آموزش مهاجران افغانستانی در ایران ===
تا قبل از فرمان رهبر انقلاب اسلامی ایران، دانش‌آموزان مهاجر مکلف به پرداخت هزینه‌های مدارس بودند، اما بعد از فرمان، دریافت شهریه از مهاجرین ممنوع شد.<ref>[https://www.sharghdaily.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-100/855882-%DA%86%D8%A7%D9%84%D8%B4-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%AD%D8%B5%DB%8C%D9%84-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1-%D8%AF%D8%B «چالشهای تحصیل کودکان مهاجر در ایران»، روزنامه شرق.]</ref> بعد از آن، حدود ۱۰٪ هزینه را کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل و مابقی را دولت جمهوری اسلامی ایران متقبل می‌شود.<ref>[https://www.cilamag.ir/article_248979.html بهنیا و محمودیان، «حق آموزش کودکان پناهندۀ افغان در ایران در پرتو نظام حقوق بین‌الملل ناظر بر پناهندگی»، 1401ش، ص332.]</ref>


====1. چالش‌های قانونی و اجرایی====
جمهوری اسلامی ایران بیش از ۹۶درصد هزینه‌های تحصیل دانش‌آموزان افغانستانی را تأمین می‌کند. در سال تحصیلی ۱۴۰۰–۱۴۰۱ش، بیش از ۶ میلیون دلار کمک‌های بین‌المللی و ۲۳۷ میلیون دلار از بودجه داخلی و در سال تحصیلی ۱۴۰۱–۱۴۰۲ش، ۱۷ میلیون دلار کمک بین‌المللی و ۳۳۵ میلیون دلار بودجه کشور برای آموزش اتباع افغانستانی صرف شده است. مجموع کمک سازمان‌های بین‌المللی برای تحصیل اتباع افغانستانی در ایران کمتر از ۳٫۹ درصد از هزینهٔ کل است. در ۱۴۰۱ش دانش‌آموزن افغانستانی در ۶ هزار مدرسه در حال تحصیل بودند که تنها ۱۱۱ مدرسه با مشارکت سازمان‌های بین‌المللی تأسیس شده است.<ref>[https://www.irna.ir/news/85044754/%D8%AA%D8%AD%D8%B5%DB%8C%D9%84-%DB%B6%DB%B7%DB%B0-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4-%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2-%D8%A7%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B9-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%DB% «تحصیل ۶۷۰ هزار دانش‌آموز اتباع افغانستانی/۹۶ درصد هزینه‌ها را ایران می‌پردازد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی].</ref>
به‌نظر کارشناسان، نبود رویۀ مشخص در آموزش کودکان فاقد مدرک و برخوردهای موردی متأثر از انگیزه‌های سیاسی، چالش اصلی آموزش کودکان مهاجر افغانستانی بوده است؛<ref>[https://www.cilamag.ir/article_248979.html بهنیا و محمودیان، «حق آموزش کودکان پناهندۀ افغان در ایران در پرتو نظام حقوق بین‌الملل ناظر بر پناهندگی»، 1401ش، ص332-333.]</ref>  بسیاری از قوانین و آئین‌نامه‌های موجود، به‌صورت سلیقه‌ای تفسیر و اجرا می‌شود.<ref>[https://payamema.ir/payam/articlerelation/72414 جا ماندن کودکان مهاجر از قطار تحصیل»، وب‌سایت روزنامۀ پیام ما.]</ref> تحصیل دانش‌آموزان خارجی در برخی رشته‌ها، منع قانونی دارد؛<ref>[https://rahbordfarhangi.csr.ir/article_123317.html?lang=fa اصفهانی و حسینی، «بررسی تأثیر سیاست‌های تحصیل اتباع افغانستانی در ایران (مورد مطالعه شهر تهران)»، 1395ش، ص72.]</ref>  گاهی قوانین مهاجرت سبب ابهام و سردرگمی سیستم آموزشی شده است.<ref>[https://www.avapress.com/fa/note/253987/%DA%86%D8%A7%D9%84%D8%B4-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%AD%D8%B5%DB%8C%D9%84-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%B1%D8%A7%D9%87%DA «چالشهای تحصیل کودکان مهاجر در ایران و راهکارهای موجود»، خبرگزاری صدای افغان.]</ref>  گوناگونی مدارک اقامتی، سبب بازماندن تعداد زیادی از کودکان مهاجر از آموزش بوده<ref>[https://shahraranews.ir/fa/news/124942/%D8%AD%D9%82-%D8%AA%D8%AD%D8%B5%DB%8C%D9%84-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B3%D8%A7%DA%A9%D9%86-%D8%A7%DB%8C%D8%B1 احمدی‌نیا، «حق تحصیل کودکان مهاجر افغانستانی ساکن ایران»، وبسایت شهرآرا نیوز.]</ref>  و کمبود ظرفیت در برخی مناطق، حتی کودکان دارای مدارک اقامتی را سرگردان ساخته است.<ref>[https://farhikhtegandaily.com/news/73998/%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AB%D8%A8%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D8%A7%D9%85-%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%B4%D9%88%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D9%85%D8%A7-%D9%85%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%B3-%D8%B8%D8%B1%D9%81%DB%8C%D8%A «مهاجران ثبت نام می‌شوند اما مدارس ظرفیت ندارند»، وب‌سایت روزنامۀ فرهیختگان.]</ref>


====2. چالش‌های فرهنگی====
=== فرصت‌های تحصیل کودکان مهاجر افغانستانی در ایران ===
*کارشناسان معتقدند که افراد زیادی در سطوح بالای تصمیم‌گیری کشور ایران، خواهان جداسازی کودکان مهاجر افغانستانی از کودکان ایرانی در مدارس هستند؛
# طبق آمار ارائه شدهٔ رسانه‌ها در ۱۴۰۲ش، ۹۵٪ از ظرفیت حدود ۱۸ هزار کلاس دورهٔ ابتدائی مختص کودکان مهاجرین در ایران، توسط کودکان مهاجر افغانستانی پر شده است که زمینه‌ساز افزایش نرخ سواد در جامعهٔ افغانستان و تربیت نیروی متخصص در آینده است.<ref>[https://www.magiran.com/article/4419305 «تحصیل 614 هزار دانش‌آموز اتباع در ایران»، رزنامۀ اعتماد.]</ref>
*مواد آموزشی که فرهنگ هم‌زیستی میان کودکان ایران و مهاجر را تقویت کند وجود ندارد؛
# پس از تحولات اخیر در افغانستان و ایجاد محدودیت در آموزش دختران، برخی گزارش‌ها حکایت دارد که آمار دانش‌آموزان مهاجر افغانستان در مدارس جمهوری اسلامی ایران به ۸۰۰ هزار تا یک میلیون نفر رسیده است که یک نوید برای جامعهٔ بازمانده از تحصیل افغانستان به‌شمار می‌رفت.<ref>[https://www.salamatnews.com/news/351100/یک-میلیون-دانش-آموز-افغانستانی-در-ایران «یک میلیون دانش‌آموز افغانستانی در ایران»، وب‌سایت سلامت نیوز.]</ref>
*عدم بازآموزی کادرهای علمی و اجرایی مدارس؛
*در فرهنگ بعضی از گروه‌های قومی مهاجر، به ‌آموزش دختران اهمیت داده نمی‌شود؛<ref>[https://www.avapress.com/fa/note/253987/%DA%86%D8%A7%D9%84%D8%B4-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%AD%D8%B5%DB%8C%D9%84-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%B1%D8%A7%D9%87%DA «چالشهای تحصیل کودکان مهاجر در ایران و راهکارهای موجود»، خبرگزاری صدای افغان.]</ref>
*دغدغه‌های مذهبی؛ برخی از خانواده‌های سنی‌مذهب مهاجر تمایلی به تحصیل کودکان خود در مدارس ایران که مواد درسی آن مطابق مذهب شیعی است، ندارند؛<ref>[https://rahbordfarhangi.csr.ir/article_123317.html?lang=fa اصفهانی و حسینی، «بررسی تأثیر سیاست‌های تحصیل اتباع افغانستانی در ایران (مورد مطالعه شهر تهران)»، 1395ش، ص72.]</ref>
*بحران هویتی؛ بحران هویتی باعث سردرگمی کودکان شده است؛ زیرا معلوم نیست مدرسه، [[کودک]] را برای کدام جامعه تربیت کرده و کودک برای مواجهه با کدام مشکلات آمادگی داشته باشد.<ref>[https://payamema.ir/payam/articlerelation/83088 افتخار، «بحران هویتی، مانع تحصیل کودکان مهاجر»، وبسایت پیام ما.]</ref>


====3. چالش‌های اقتصادی====
=== چالش‌های آموزش کودکان مهاجر افغانستانی در ایران ===
*وضعیت اقتصادی ضعیف، برخی خانواده‌ها را مجبور می‌سازد که کودکان خود را به‌سوی کسب‌و‌کار سوق دهند و آنها از آموزش باز می‌مانند؛
==== ۱. چالش‌های قانونی و اجرایی ====
*تنگ‌دستی برخی خانواده‌های دارای چند فرزند، توان ثبت‌نام کودکان و تأمین هزینۀ آموزش را از آنها می‌گیرد.<ref>[https://www.avapress.com/fa/note/253987/%DA%86%D8%A7%D9%84%D8%B4-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%AD%D8%B5%DB%8C%D9%84-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%B1%D8%A7%D9%87%DA «چالشهای تحصیل کودکان مهاجر در ایران و راهکارهای موجود»، خبرگزاری صدای افغان.]</ref>
به‌نظر کارشناسان، نبود رویهٔ مشخص در آموزش کودکان فاقد مدرک و برخوردهای موردی متأثر از انگیزه‌های سیاسی، چالش اصلی آموزش کودکان مهاجر افغانستانی بوده است؛<ref>[https://www.cilamag.ir/article_248979.html بهنیا و محمودیان، «حق آموزش کودکان پناهندۀ افغان در ایران در پرتو نظام حقوق بین‌الملل ناظر بر پناهندگی»، 1401ش، ص332-333.]</ref> بسیاری از قوانین و آئین‌نامه‌های موجود، به‌صورت سلیقه‌ای تفسیر و اجرا می‌شود.<ref>[https://payamema.ir/payam/articlerelation/72414 جا ماندن کودکان مهاجر از قطار تحصیل»، وب‌سایت روزنامۀ پیام ما.]</ref> تحصیل دانش‌آموزان خارجی در برخی رشته‌ها، منع قانونی دارد؛<ref>[https://rahbordfarhangi.csr.ir/article_123317.html?lang=fa اصفهانی و حسینی، «بررسی تأثیر سیاست‌های تحصیل اتباع افغانستانی در ایران (مورد مطالعه شهر تهران)»، 1395ش، ص72.]</ref> گاهی قوانین مهاجرت سبب ابهام و سردرگمی سیستم آموزشی شده است.<ref>[https://www.avapress.com/fa/note/253987/چالش-های-تحصیل-کودکان-مهاجر-در-ایران-و-Ø±Ø§Ù‡Ú «چالشهای تحصیل کودکان مهاجر در ایران و راهکارهای موجود»، خبرگزاری صدای افغان.]</ref> گوناگونی مدارک اقامتی، سبب بازماندن تعداد زیادی از کودکان مهاجر از آموزش بوده<ref>[https://shahraranews.ir/fa/news/124942/حق-تحصیل-کودکان-مهاجر-افغانستانی-ساکن-ایر احمدی‌نیا، «حق تحصیل کودکان مهاجر افغانستانی ساکن ایران»، وبسایت شهرآرا نیوز.]</ref> و کمبود ظرفیت در برخی مناطق، حتی کودکان دارای مدارک اقامتی را سرگردان ساخته است.<ref>[https://farhikhtegandaily.com/news/73998/%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AB%D8%A8%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D8%A7%D9%85-%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%B4%D9%88%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D9%85%D8%A7-%D9%85%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%B3-%D8%B8%D8%B1%D9%81%DB%8C%D8%A «مهاجران ثبت نام می‌شوند اما مدارس ظرفیت ندارند»، وب‌سایت روزنامۀ فرهیختگان.]</ref>


====4. چالش‌های اجتماعی====
==== ۲. چالش‌های فرهنگی ====
حاشیه‌نشینی مهاجرین، محدودیت اشتغال در ایران، ناپایداری حضور آنان در ایران، فقدان همبستگی میان نهادهای آموزش و دیگر نهادهای مربوط به مهاجرین، ناامیدی مهاجرین از کشور خود و احساس تبعیض، از جمله چالش‌های اجتماعی فراراه آموزش کودکان مهاجر افغانستانی در ایران است.<ref>[https://www.avapress.com/fa/note/253987/%DA%86%D8%A7%D9%84%D8%B4-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%AD%D8%B5%DB%8C%D9%84-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%B1%D8%A7%D9%87%DA «چالشهای تحصیل کودکان مهاجر در ایران و راهکارهای موجود»، خبرگزاری صدای افغان.]</ref>
* کارشناسان معتقدند که افراد زیادی در سطوح بالای تصمیم‌گیری کشور ایران، خواهان جداسازی کودکان مهاجر افغانستانی از کودکان ایرانی در مدارس هستند؛
* مواد آموزشی که فرهنگ هم‌زیستی میان کودکان ایران و مهاجر را تقویت کند وجود ندارد؛
* عدم بازآموزی کادرهای علمی و اجرایی مدارس؛
* در فرهنگ بعضی از گروه‌های قومی مهاجر، به آموزش دختران اهمیت داده نمی‌شود؛<ref>[https://www.avapress.com/fa/note/253987/چالش-های-تحصیل-کودکان-مهاجر-در-ایران-و-Ø±Ø§Ù‡Ú «چالشهای تحصیل کودکان مهاجر در ایران و راهکارهای موجود»، خبرگزاری صدای افغان.]</ref>
* دغدغه‌های مذهبی؛ برخی از خانواده‌های سنی‌مذهب مهاجر تمایلی به تحصیل کودکان خود در مدارس ایران که مواد درسی آن مطابق مذهب شیعی است، ندارند؛<ref>[https://rahbordfarhangi.csr.ir/article_123317.html?lang=fa اصفهانی و حسینی، «بررسی تأثیر سیاست‌های تحصیل اتباع افغانستانی در ایران (مورد مطالعه شهر تهران)»، 1395ش، ص72.]</ref>
* بحران هویتی؛ بحران هویتی باعث سردرگمی کودکان شده است؛ زیرا معلوم نیست مدرسه، [[کودک]] را برای کدام جامعه تربیت کرده و کودک برای مواجهه با کدام مشکلات آمادگی داشته باشد.<ref>[https://payamema.ir/payam/articlerelation/83088 افتخار، «بحران هویتی، مانع تحصیل کودکان مهاجر»، وبسایت پیام ما.]</ref>


===پیامدهای آموزش کودکان مهاجر افغانستانی در ایران===
==== ۳. چالش‌های اقتصادی ====
از نظر کارشناسان، آموزش کودکان مهاجر افغانستان در ایران پیامدهایی چون کاهش فقر، فراهم‌سازی زمینۀ صلح، رشد نسل جدید تحصیل‌کردۀ مهاجرین، تأثیر مثبت بر امنیت ملی ایران، اثرپذیری فرهنگی، کاهش پدیدۀ کودکان کار و پیامدهای آن و ارائه تصویر مناسب از جمهوری اسلامی ایران در سطح بین‌الملل را به‌ دنبال دارد.<ref>[http://irdiplomacy.ir/fa/news/2005566/%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%B7-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D9%86%D8%B8%D8%B1-%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%B4-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9 «روابط ایران و افغانستان از منظر آموزش کودکان پناهنده و آواره»، وب‌سایت دیپلماسی ایران.]</ref>
* وضعیت اقتصادی ضعیف، برخی خانواده‌ها را مجبور می‌سازد که کودکان خود را به‌سوی کسب‌وکار سوق دهند و آنها از آموزش بازمی‌مانند؛
* تنگ‌دستی برخی خانواده‌های دارای چند فرزند، توان ثبت‌نام کودکان و تأمین هزینهٔ آموزش را از آنها می‌گیرد.<ref>[https://www.avapress.com/fa/note/253987/چالش-های-تحصیل-کودکان-مهاجر-در-ایران-و-Ø±Ø§Ù‡Ú «چالشهای تحصیل کودکان مهاجر در ایران و راهکارهای موجود»، خبرگزاری صدای افغان.]</ref>


با توجه به حضور پرتعداد مهاجران قانونی و غیر قانونی افغانستانی در ایران و تداوم مهاجرت به ایران، منع کودکان مهاجر از تحصیل موجب شکل‌گیری نسلی کم‌سواد و کم‌مهارت و سرخورده از جامعه ایران خواهد شد.<ref>[https://rahbordfarhangi.csr.ir/article_123317.html?lang=fa اصفهانی و حسینی، «بررسی تأثیر سیاست‌های تحصیل اتباع افغانستانی در ایران (مورد مطالعه شهر تهران)»، 1395ش، ص75-78.]</ref> از این‌رو، برخی کارشناسان به‌منظور کاهش چالش‌های آموزش کودکان مهاجر، با تأکید بر اجرای کامل فرمان رهبر جمهوری اسلامی ایران، خواهان بازآموزی مدیران و آموزگاران مدارس پذیرندۀ کودکان مهاجر به‌منظور استانداردسازی، تدارکات تشکیل کمیتۀ بررسی روند آموزش کودکان مهاجر، فعال‌سازی ظرفیت‌های فعالان افغانستان چون مدارس خودگردان، عدم جداسازی اجباری و توسعه آموزش مجازی برای کودکان مهاجر بازمانده از آموزش هستند.<ref>[https://www.avapress.com/fa/note/253987/%DA%86%D8%A7%D9%84%D8%B4-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%AD%D8%B5%DB%8C%D9%84-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%B1%D8%A7%D9%87%DA «چالشهای تحصیل کودکان مهاجر در ایران و راهکارهای موجود»، خبرگزاری صدای افغان.]</ref>
==== ۴. چالش‌های اجتماعی ====
حاشیه‌نشینی مهاجرین، محدودیت اشتغال در ایران، ناپایداری حضور آنان در ایران، فقدان همبستگی میان نهادهای آموزش و دیگر نهادهای مربوط به مهاجرین، ناامیدی مهاجرین از کشور خود و احساس تبعیض، از جمله چالش‌های اجتماعی فراراه آموزش کودکان مهاجر افغانستانی در ایران است.<ref>[https://www.avapress.com/fa/note/253987/چالش-های-تحصیل-کودکان-مهاجر-در-ایران-و-Ø±Ø§Ù‡Ú «چالشهای تحصیل کودکان مهاجر در ایران و راهکارهای موجود»، خبرگزاری صدای افغان.]</ref>


==='''<big>مدارس خودگردان مهاجران افغانستانی در ایران</big>'''===
=== پیامدهای آموزش کودکان مهاجر افغانستانی در ایران ===
مدارس خودگردان به مدارس غیر رسمیِ اطلاق می‌شود که توسط جمعی از تحصیل‌کردگان و نهادهای مدنی داوطلب مهاجران افغانستانی، راه‌اندازی شد تا هر دانش‌آموزی که امکان تحصیل در مدارس دولتی را ندارد، از حق تحصیل محروم نشود.<ref>[https://www.isna.ir/news/1400091309269/%D9%85%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%B3-%D8%AE%D9%88%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%A2%D8%AE%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D9%BE%D9%86%D8%A7%D9%87-%D8%AA%D8%AD%D8%B5%DB%8C%D9%84 . «مدارس خودگردان، آخرین پناه تحصیل»، خبرگزاری ایسنا.]</ref>  این مدارس بدون حمایت ارگان‌های دولتی، با دریافت هزینه‌های اندک و یا به‌صورت خیریه و با مدیریت افراد غالبا غیرحرفه‌ای اداره می‌شوند.<ref>[https://www.nasim.news/fa/tiny/news-2375592 . «نقش مدارس خودگردان در تحصیل کودکان افغانستانی در ایران»، نسیم آنلاین.]</ref>
از نظر کارشناسان، آموزش کودکان مهاجر افغانستان در ایران پیامدهایی چون کاهش فقر، فراهم‌سازی زمینهٔ صلح، رشد نسل جدید تحصیل‌کردهٔ مهاجرین، تأثیر مثبت بر امنیت ملی ایران، اثرپذیری فرهنگی، کاهش پدیدهٔ کودکان کار و پیامدهای آن و ارائه تصویر مناسب از جمهوری اسلامی ایران در سطح بین‌الملل را به دنبال دارد.<ref>[http://irdiplomacy.ir/fa/news/2005566/روابط-ایران-و-افغانستان-از-منظر-آموزش-کودک «روابط ایران و افغانستان از منظر آموزش کودکان پناهنده و آواره»، وب‌سایت دیپلماسی ایران.]</ref>


====تاریخچه مدارس خودگران  مهاجران افغانستانی در ایران====
با توجه به حضور پرتعداد مهاجران قانونی و غیرقانونی افغانستانی در ایران و تداوم مهاجرت به ایران، منع کودکان مهاجر از تحصیل موجب شکل‌گیری نسلی کم‌سواد و کم‌مهارت و سرخورده از جامعه ایران خواهد شد.<ref>[https://rahbordfarhangi.csr.ir/article_123317.html?lang=fa اصفهانی و حسینی، «بررسی تأثیر سیاست‌های تحصیل اتباع افغانستانی در ایران (مورد مطالعه شهر تهران)»، 1395ش، ص75-78.]</ref> از این‌رو، برخی کارشناسان به‌منظور کاهش چالش‌های آموزش کودکان مهاجر، با تأکید بر اجرای کامل فرمان رهبر جمهوری اسلامی ایران، خواهان بازآموزی مدیران و آموزگاران مدارس پذیرندهٔ کودکان مهاجر به‌منظور استانداردسازی، تدارکات تشکیل کمیتهٔ بررسی روند آموزش کودکان مهاجر، فعال‌سازی ظرفیت‌های فعالان افغانستان چون مدارس خودگردان، عدم جداسازی اجباری و توسعه آموزش مجازی برای کودکان مهاجر بازمانده از آموزش هستند.<ref>[https://www.avapress.com/fa/note/253987/چالش-های-تحصیل-کودکان-مهاجر-در-ایران-و-Ø±Ø§Ù‡Ú «چالشهای تحصیل کودکان مهاجر در ایران و راهکارهای موجود»، خبرگزاری صدای افغان.]</ref>
آغاز فعاليت مدارس خودگردان به سال‌هاي 1361ش تا 1362ش، بر مي‌گردد.<ref>[https://www.magiran.com/article/3632863 . پویان، «کودکان جامانده از مهر کجا می‌روند؟»، وب‌سایت روزنامۀ شرق.]</ref> با شروع جنگ‌های داخلی در افغانستان، مهاجران بسیاری به سمت ایران روانه شدند؛ اما فرزندان مهاجرین نمی‌توانستند در مدارس دولتی مشغول به‌تحصیل شوند.  


برای حل این مسأله، خانواده‌های آنها ابتدا به احزاب جهادی که به‌دلیل حضور نیروهای شوروی اجازۀ فعالیت قانونی داشتند، مراجعه کردند. اکثر احزاب اعم از [[شیعه]] و سنی کلاس‌های آموزشی را برای آموزش کودکان و نوجوانان بازمانده از تحصیل دایر کردند.  
=== {{درشت|مدارس خودگردان مهاجران افغانستانی در ایران}} ===
مدارس خودگردان به مدارس غیر رسمیِ اطلاق می‌شود که توسط جمعی از تحصیل‌کردگان و نهادهای مدنی داوطلب مهاجران افغانستانی، راه‌اندازی شد تا هر دانش‌آموزی که امکان تحصیل در مدارس دولتی را ندارد، از حق تحصیل محروم نشود.<ref>[https://www.isna.ir/news/1400091309269/مدارس-خودگردان-آخرین-پناه-تحصیل . «مدارس خودگردان، آخرین پناه تحصیل»، خبرگزاری ایسنا.]</ref> این مدارس بدون حمایت ارگان‌های دولتی، با دریافت هزینه‌های اندک یا به‌صورت خیریه و با مدیریت افراد غالباً غیرحرفه‌ای اداره می‌شوند.<ref>[https://www.nasim.news/fa/tiny/news-2375592 . «نقش مدارس خودگردان در تحصیل کودکان افغانستانی در ایران»، نسیم آنلاین.]</ref>


پس از غیرقانونی شدن فعالیت احزاب، امید و توجه مهاجرین افغان به سوی روحانیان و ریش‌سفیدان دوخته‌ شد. و آنها به‌دلیل اعتبار اجتماعی، با حمایت تعدادی از مردم و افراد دارای تجربه، مدارسی را تأسیس کردند که بعدها «مدارس خودگردان» نام گرفت.<ref>[http://oral-history.ir/?page=post&id=1454 . صفری و دیگران، «تاریخ شفاهی مدارس خودگردان مهاجران افغان در شهر اصفهان»،‌ وب‌سایت تاریخ شفاهی ایران.]</ref>
آغاز فعالیت مدارس خودگردان به سال‌های ۱۳۶۱ش تا ۱۳۶۲ش، بر می‌گردد.<ref>[https://www.magiran.com/article/3632863 . پویان، «کودکان جامانده از مهر کجا می‌روند؟»، وب‌سایت روزنامۀ شرق.]</ref> با شروع جنگ‌های داخلی در افغانستان، مهاجران بسیاری به سمت ایران روانه شدند؛ اما فرزندان مهاجرین نمی‌توانستند در مدارس دولتی مشغول به‌تحصیل شوند. برای حل این مسئله، خانواده‌های آنها ابتدا به احزاب جهادی که به‌دلیل حضور نیروهای شوروی اجازهٔ فعالیت قانونی داشتند، مراجعه کردند. اکثر احزاب اعم از [[شیعه]] و سنی کلاس‌های آموزشی را برای آموزش کودکان و نوجوانان بازمانده از تحصیل دایر کردند. پس از غیرقانونی شدن فعالیت احزاب، امید و توجه مهاجرین افغان به سوی روحانیان و ریش‌سفیدان دوخته شد. و آنها به‌دلیل اعتبار اجتماعی، با حمایت تعدادی از مردم و افراد دارای تجربه، مدارسی را تأسیس کردند که بعدها «مدارس خودگردان» نام گرفت.<ref>[http://oral-history.ir/?page=post&id=1454 . صفری و دیگران، «تاریخ شفاهی مدارس خودگردان مهاجران افغان در شهر اصفهان»، وب‌سایت تاریخ شفاهی ایران.]</ref>


====ترکیب جمعیتی مدارس خودگردان====
==== ترکیب جمعیتی مدارس خودگردان ====
جمعیت این مدارس را تمامی افراد بازمانده از تحصیل بدون توجه به ملیت و قومیت، تشکیل می‌دهند؛ اما به‌صورت مشخص شامل افراد ذیل است:
جمعیت این مدارس را تمامی افراد بازمانده از تحصیل بدون توجه به ملیت و قومیت، تشکیل می‌دهند؛ اما به‌صورت مشخص شامل افراد ذیل است:
# افراد مهاجر قانونی ساکن در غیر استان محل صدور مدرک اقامتی؛
# افرادی که سن آنها با مقطع تحصیلی مربوطه سازگار نیست؛
# افراد بازمانده از تحصیل به‌دلیل تکمیل ظرفیت مدارس دولتی؛
# افراد تازه مهاجرشدهٔ بدون مدرک اقامتی؛
# افراد ساکن در مناطق حاشیه‌نشین با تراکم جمعیتی بالا؛<ref>[https://www.magiran.com/article/3632863 . پویان، «کودکان جامانده از مهر کجا می‌روند؟»، وب‌سایت روزنامۀ شرق.]</ref>
# فرزندان ایرانی که مشکل مدارک هویتی دارند؛<ref>[http://www.yjc.ir/00VXU6 . «مدارس خودگران تلاشی برای ادامۀ تحصیل دانش‌آموزان بدون مدرک شناسایی»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref>
# فرززندان مادرایرانی که مدرک هویتی معتبر ندارند.<ref>[https://www.isna.ir/news/1400091309269/مدارس-خودگردان-آخرین-پناه-تحصیل . «مدارس خودگردان، آخرین پناه تحصیل»، خبرگزاری ایسنا.]</ref>


#افراد مهاجر قانونی ساکن در غیر استان محل صدور مدرک اقامتی؛
==== تعداد مدارس خودگردان ====
#افرادی که سن آنها با مقطع تحصیلی مربوطه سازگار نیست؛
آمار دقیقی از تعداد مدارس خودگردان به‌دلیل غیرقانونی شناخته‌شدن آنها، وجود ندارد. اما در دهه‌های ۷۰ و ۸۰ش، به‌دلیل سیاست بازگشت آوارگان، شمار این مدارس به حدود ۴۰۰ باب رسید. این آمار مربوط به مدارس ثبت‌شده در دفتر نمایندگی وزارت معارف افغانستان در سفارت افغانستان است؛ گفته شده است که بیش از ۱۰۰ باب مدرسهٔ دیگر بدون ثبت نام فعالیت دارد. پس از دستور رهبر انقلاب اسلامی ایران، این آمار بسیار کاهش‌یافته و برخی از این مدارس قانونی شده‌اند.<ref>[https://irna.ir/xjG4Z4 . موسوی، «مدارس خودگردان به چه کار می‌آید؟»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
#افراد بازمانده از تحصیل به‌دلیل تکمیل ظرفیت مدارس دولتی؛
#افراد تازه مهاجرشدۀ بدون مدرک اقامتی؛
#افراد ساکن در مناطق حاشیه‌نشین با تراکم جمعیتی بالا؛<ref>[https://www.magiran.com/article/3632863 . پویان، «کودکان جامانده از مهر کجا می‌روند؟»، وب‌سایت روزنامۀ شرق.]</ref>
#فرزندان ایرانی که مشکل مدارک هویتی دارند؛<ref>[http://www.yjc.ir/00VXU6 . «مدارس خودگران تلاشی برای ادامۀ تحصیل دانش‌آموزان بدون مدرک شناسایی»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref>
#فرززندان مادرایرانی که مدرک هویتی معتبر ندارند.<ref>[https://www.isna.ir/news/1400091309269/%D9%85%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%B3-%D8%AE%D9%88%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%A2%D8%AE%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D9%BE%D9%86%D8%A7%D9%87-%D8%AA%D8%AD%D8%B5%DB%8C%D9%84 . «مدارس خودگردان، آخرین پناه تحصیل»، خبرگزاری ایسنا.]</ref>
 
====تعداد مدارس خودگردان====
آمار دقیقی از تعداد مدارس خودگردان به‌دلیل غیرقانونی شناخته‌شدن آنها، وجود ندارد. اما در دهه‌های 70 و 80ش، به‌دلیل سیاست بازگشت آوارگان، شمار این مدارس به حدود 400 باب رسید. این آمار مربوط به مدارس ثبت‌شده در دفتر نمایندگی وزارت معارف افغانستان در سفارت افغانستان است؛‌ گفته شده است که بیش از 100 باب مدرسۀ دیگر بدون ثبت‌ نام فعالیت دارد. پس از دستور رهبر انقلاب اسلامی ایران، این آمار بسیار کاهش‌یافته و برخی از این مدارس قانونی شده‌اند.<ref>[https://irna.ir/xjG4Z4 . موسوی، «مدارس خودگردان به چه کار می‌آید؟»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
 
===عوامل شکل‌گیری مدارس خودگردان===
 
*'''سیاست‌های مهاجرتی'''
پس از سیاست درهای باز در دهۀ 1360ش، در دهۀ 1370ش، طرح «بازگشت آوارگان افغانستانی به موطن» مطرح شد و به دنبال آن یارانۀ آموزش برای مهاجرین را قطع کردند<ref>[https://irna.ir/xjG4YZ . حقیقت‌طلب، «فراز و فرودهای تحصیل کودکان مهاجر در ایران»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>  و دردهه 1380ش نیز به شدت دنبال‌ شد.<ref>[https://irna.ir/xjG4Z4 . موسوی، «مدارس خودگردان به چه کار می‌آید؟»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
*'''قوانین کارت اقامتی و شرایط کاری برخی مهاجرین'''
قوانین کارت اقامتی تنها اجازۀ اقامت قانونی در همان استان صدور را می‌دهد، لذا مهاجرین ساکن در کوره‌پزی‌ها و مرغداری<ref>[http://oral-history.ir/?page=post&id=1454 . صفری و دیگران، «تاریخ شفاهی مدارس خودگردان مهاجران افغان در شهر اصفهان»،‌ وب‌سایت تاریخ شفاهی ایران.]</ref>  و همچنین افرادی که به‌قصد کار در استان دیگر، به خصوص [[تهران]]، می‌روند، امکان ثبت‌نام در مدارس دولتی ندارند.<ref>[https://www.aa.com.tr/fa/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86/%D8%A2%D8%BA%D8%A7%D8%B2-%D8%B3%D8%A7%D9%84-%D8%AA%D8%AD%D8%B5%DB%8C%D9%84%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%B3-%D8%AE%D9%88%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7% . «آغاز سال تحصیلی در مدارس خودگردان افغان‌ها در ایران»، خبرگزاری آناتولی]؛ [https://www.magiran.com/article/3632863 پویان، «کودکان جامانده از مهر کجا می‌روند؟»، وب‌سایت روزنامۀ شرق.]</ref>
*'''کمبود ظرفیت پذیرش مدارس در مناطق مهاجرنشین'''
با توجه به سکونت مهاجرین در حاشیۀ کلان‌شهرها، ظرفیت مدارس این مناطق به‌دلیل تراکم جمعیت، در نخستین روزهای ثبت‌نام تکمیل می‌شود.<ref>[https://www.magiran.com/article/3632863 . پویان، «کودکان جامانده از مهر کجا می‌روند؟»، وب‌سایت روزنامه شرق.]</ref>
*'''عدم توان پرداخت هزینۀ تحصیلی به مدارس دولتی'''
پس از قطع یارانۀ تحصیل در سال 1371ش، و مصوبۀ دولت در سال 1382ش،‌ بسیاری از خانواده‌ها، توان پرداخت هزینۀ تحصیلی را نداشتند.<ref>[http://oral-history.ir/?page=post&id=1454 . صفری و دیگران، «تاریخ شفاهی مدارس خودگردان مهاجران افغان در شهر اصفهان»،‌ وب‌سایت تاریخ شفاهی ایران.]</ref>
*'''شیعه‌هراسی برخی مهاجرین اهل سنت'''
برخی از مهاجرین به‌دلیل تعلقات مذهبی و تفکرات قبیله‌ای و ترس از تأثیرپذیری از اعتقادات شیعی از ثبت‌نام فرزندان خود در مدارس رسمی جلوگیری می‌کردند.<ref>. [http://oral-history.ir/?page=post&id=1454 صفری و دیگران، «تاریخ شفاهی مدارس خودگردان مهاجران افغان در شهر اصفهان»،‌ وب‌سایت تاریخ شفاهی ایران.]</ref>  این ممانعت در مورد تحصیل دختران بیشتر وجود داشت.<ref>[https://www.hamshahrionline.ir/news/170045/%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D9%88%DA%86%DA%A9-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86-%DB%8C%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D8%B1%D8%AE . باریکانی، «افغانستان کوچک در سرزمین یاقوت‌های سرخ»، وب‌سایت روزنامۀ همشهری.]</ref>
 
===موانع و چالش‌های مدارس خودگردان===
 
*'''خلاء قانونی:''' این مدارس به‌دلیل عدم پیشینه در تاریخ آموزش و پرورش ایران، هیچ‌گونه جایگاه قانونی نداشت.<ref>[https://www.isna.ir/news/1400091309269/%D9%85%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%B3-%D8%AE%D9%88%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%A2%D8%AE%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D9%BE%D9%86%D8%A7%D9%87-%D8%AA%D8%AD%D8%B5%DB%8C%D9%84 . «مدارس خودگردان، آخرین پناه تحصیل»، خبرگزاری ایسنا.]</ref>
*'''محدودیت‌های منابع:''' مشکلاتی چون کمبود فضا،‌ کتاب‌های درسی و میز و صندلی، همواره فعالیت‌ این مدارس را با سختی مواجه کرده است.<ref>[http://oral-history.ir/?page=post&id=1454 . صفری و دیگران، «تاریخ شفاهی مدارس خودگردان مهاجران افغان در شهر اصفهان»،‌ وب‌سایت تاریخ شفاهی ایران.]</ref>
*'''معلمان و مدیران غیرحرفه‌ای:''' گردانندگان این مدارس هیچ‌کدام تجربۀ آموزشی-تربیتی نداشتند و تنها با اتکاء به دانش مدرسه یا حوزه علمیه وارد این عرصه شده بودند.<ref>. هودفر، «تلاش جوانان پناهندۀ افغانی در ایران برای امتناع از حاشیه‌‌ای بودن»، 1386ش، ص41.</ref>
 
===فرصت‌ها و زمینه‌ها‌ی تداوم===
 
====تقاضای شدید مردم====
بر خلاف نسل گذشتۀ افغانستانی که به‌دلیل فرار از تحصیل اجباری همگانی به خصوص دختران، در دورۀ اشغال روس‌ها، افغانستان را به قصد ایران و پاکستان ترک کردند؛<ref>. هودفر، «تلاش جوانان پناهندۀ افغانی در ایران برای امتناع از حاشیه‌ای بودن»، 1386ش، ص23.</ref>  اما پس از حضور در ایران، به ضرورت آموزش پی ‌برده<ref>[https://www.hamshahrionline.ir/news/170045/%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D9%88%DA%86%DA%A9-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86-%DB%8C%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D8%B1%D8%AE . باریکانی، «افغانستان کوچک در سرزمین یاقوت‌های سرخ»، وب‌سایت روزنامۀ همشهری.]</ref> و دریافتند که آموزش تعهد دینی آنها است.<ref>[https://www.magiran.com/article/3632863 . پویان، «کودکان جامانده از مهر کجا می‌روند؟»، وب‌سایت روزنامۀ شرق.]</ref>


====دغدغه افراد فرهنگی====
==== عوامل شکل‌گیری مدارس خودگردان ====
بسیاری از مدیران و معلمان این مدارس تنها به‌دلیل روحیۀ ایثارگرایانه‌ای که داشتند، از پس تحمل موانع و مشکلات آن برآمدند.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5764614/%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%A8%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%D8%B1%D8%AF-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%B3-%D8%AE%D9%88%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%AD%D8%B5%DB%8C%D9%84-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86- . شیخ‌الاسلامی، «الفبای درد در مدارس خودگردان/ تحصیل کودکان مهاجر لنگ مجوز و مدرسه»، خبرگزاری مهر.]</ref>
* '''سیاست‌های مهاجرتی''': پس از سیاست درهای باز در دههٔ ۱۳۶۰ش، در دههٔ ۱۳۷۰ش، طرح «بازگشت آوارگان افغانستانی به موطن» مطرح شد و به دنبال آن یارانهٔ آموزش برای مهاجرین را قطع کردند<ref>[https://irna.ir/xjG4YZ . حقیقت‌طلب، «فراز و فرودهای تحصیل کودکان مهاجر در ایران»، خبرگزاری ایرنا.]</ref> و دردهه ۱۳۸۰ش نیز به شدت دنبال شد.<ref>[https://irna.ir/xjG4Z4 . موسوی، «مدارس خودگردان به چه کار می‌آید؟»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
* '''قوانین کارت اقامتی و شرایط کاری برخی مهاجرین''': قوانین کارت اقامتی تنها اجازهٔ اقامت قانونی در همان استان صدور را می‌دهد، لذا مهاجرین ساکن در کوره‌پزی‌ها و مرغداری<ref>[http://oral-history.ir/?page=post&id=1454 . صفری و دیگران، «تاریخ شفاهی مدارس خودگردان مهاجران افغان در شهر اصفهان»، وب‌سایت تاریخ شفاهی ایران.]</ref> و همچنین افرادی که به‌قصد کار در استان دیگر، به خصوص [[تهران]]، می‌روند، امکان ثبت‌نام در مدارس دولتی ندارند.<ref>[https://www.aa.com.tr/fa/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86/%D8%A2%D8%BA%D8%A7%D8%B2-%D8%B3%D8%A7%D9%84-%D8%AA%D8%AD%D8%B5%DB%8C%D9%84%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%B3-%D8%AE%D9%88%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7% . «آغاز سال تحصیلی در مدارس خودگردان افغان‌ها در ایران»، خبرگزاری آناتولی]؛ [https://www.magiran.com/article/3632863 پویان، «کودکان جامانده از مهر کجا می‌روند؟»، وب‌سایت روزنامۀ شرق.]</ref>
* '''کمبود ظرفیت پذیرش مدارس در مناطق مهاجرنشین''': با توجه به سکونت مهاجرین در حاشیهٔ کلان‌شهرها، ظرفیت مدارس این مناطق به‌دلیل تراکم جمعیت، در نخستین روزهای ثبت‌نام تکمیل می‌شود.<ref>[https://www.magiran.com/article/3632863 . پویان، «کودکان جامانده از مهر کجا می‌روند؟»، وب‌سایت روزنامه شرق.]</ref>
* '''عدم توان پرداخت هزینهٔ تحصیلی به مدارس دولتی''': پس از قطع یارانهٔ تحصیل در سال ۱۳۷۱ش، و مصوبهٔ دولت در سال ۱۳۸۲ش، بسیاری از خانواده‌ها، توان پرداخت هزینهٔ تحصیلی را نداشتند.<ref>[http://oral-history.ir/?page=post&id=1454 . صفری و دیگران، «تاریخ شفاهی مدارس خودگردان مهاجران افغان در شهر اصفهان»، وب‌سایت تاریخ شفاهی ایران.]</ref>
* '''شیعه‌هراسی برخی مهاجرین اهل سنت''': برخی از مهاجرین به‌دلیل تعلقات مذهبی و تفکرات قبیله‌ای و ترس از تأثیرپذیری از اعتقادات شیعی از ثبت‌نام فرزندان خود در مدارس رسمی جلوگیری می‌کردند.<ref>. [http://oral-history.ir/?page=post&id=1454 صفری و دیگران، «تاریخ شفاهی مدارس خودگردان مهاجران افغان در شهر اصفهان»، وب‌سایت تاریخ شفاهی ایران.]</ref> این ممانعت در مورد تحصیل دختران بیشتر وجود داشت.<ref>[https://www.hamshahrionline.ir/news/170045/افغانستان-کوچک-در-سرزمین-یاقوت-های-سرخ . باریکانی، «افغانستان کوچک در سرزمین یاقوت‌های سرخ»، وب‌سایت روزنامۀ همشهری.]</ref>


====همکاری مردم ایران====
=== موانع و چالش‌های مدارس خودگردان ===
علی‌رغم شکایت برخی از همسایه‌ها، به‌طور کلی، روحیۀ ایثار و مهمان‌نوازی مردم ایران موجب شده که سختی‌ها و مشکلات همسایگی این مدراس را تحمل کنند.<ref>. [https://www.mehrnews.com/news/5764614/%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%A8%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%D8%B1%D8%AF-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%B3-%D8%AE%D9%88%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%AD%D8%B5%DB%8C%D9%84-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86- شیخ‌الاسلامی، «الفبای درد در مدارس خودگردان/ تحصیل کودکان مهاجر لنگ مجوز و مدرسه»، خبرگزاری مهر.]</ref>
* '''خلأ قانونی:''' این مدارس به‌دلیل عدم پیشینه در تاریخ آموزش و پرورش ایران، هیچ‌گونه جایگاه قانونی نداشت.<ref>[https://www.isna.ir/news/1400091309269/مدارس-خودگردان-آخرین-پناه-تحصیل . «مدارس خودگردان، آخرین پناه تحصیل»، خبرگزاری ایسنا.]</ref>
* '''محدودیت‌های منابع:''' مشکلاتی چون کمبود فضا، کتاب‌های درسی و میز و صندلی، همواره فعالیت این مدارس را با سختی مواجه کرده است.<ref>[http://oral-history.ir/?page=post&id=1454 . صفری و دیگران، «تاریخ شفاهی مدارس خودگردان مهاجران افغان در شهر اصفهان»، وب‌سایت تاریخ شفاهی ایران.]</ref>
* '''معلمان و مدیران غیرحرفه‌ای:''' گردانندگان این مدارس هیچ‌کدام تجربهٔ آموزشی-تربیتی نداشتند و تنها با اتکاء به دانش مدرسه یا حوزه علمیه وارد این عرصه شده بودند.<ref>. هودفر، «تلاش جوانان پناهندهٔ افغانی در ایران برای امتناع از حاشیه‌ای بودن»، 1386ش، ص41.</ref>


===کارکردهای مدارس خودگران===
=== فرصت‌ها و زمینه‌های تداوم ===
* '''تقاضای شدید''': بر خلاف نسل گذشتهٔ افغانستانی که به‌دلیل فرار از تحصیل اجباری همگانی به خصوص دختران، در دورهٔ اشغال روس‌ها، افغانستان را به قصد ایران و پاکستان ترک کردند؛<ref>. هودفر، «تلاش جوانان پناهندهٔ افغانی در ایران برای امتناع از حاشیه‌ای بودن»، 1386ش، ص23.</ref> اما پس از حضور در ایران، به ضرورت آموزش پی برده<ref>[https://www.hamshahrionline.ir/news/170045/افغانستان-کوچک-در-سرزمین-یاقوت-های-سرخ . باریکانی، «افغانستان کوچک در سرزمین یاقوت‌های سرخ»، وب‌سایت روزنامۀ همشهری.]</ref> و دریافتند که آموزش تعهد دینی آنها است.<ref>[https://www.magiran.com/article/3632863 . پویان، «کودکان جامانده از مهر کجا می‌روند؟»، وب‌سایت روزنامۀ شرق.]</ref>
* '''دغدغه افراد فرهنگی''': بسیاری از مدیران و معلمان این مدارس تنها به‌دلیل روحیهٔ ایثارگرایانه‌ای که داشتند، از پس تحمل موانع و مشکلات آن برآمدند.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5764614/الفبای-درد-در-مدارس-خودگردان-تحصیل-کودکان- . شیخ‌الاسلامی، «الفبای درد در مدارس خودگردان/ تحصیل کودکان مهاجر لنگ مجوز و مدرسه»، خبرگزاری مهر.]</ref>
* '''همکاری مردم ایران''': علی‌رغم شکایت برخی از همسایه‌ها، به‌طور کلی، روحیهٔ ایثار و مهمان‌نوازی مردم ایران موجب شده که سختی‌ها و مشکلات همسایگی این مدراس را تحمل کنند.<ref>. [https://www.mehrnews.com/news/5764614/الفبای-درد-در-مدارس-خودگردان-تحصیل-کودکان- شیخ‌الاسلامی، «الفبای درد در مدارس خودگردان/ تحصیل کودکان مهاجر لنگ مجوز و مدرسه»، خبرگزاری مهر.]</ref>


#ایجاد فرصتی برای هم‌اندیشی در مورد آموزش بهتر و ارتقاء ابزارهای آن؛ این مدارس به مثابۀ مرکزی برای افراد فرهنگی دغدغه‌مند بوده تا با یکدیگر، گرو‌ه‌ها، انجمن‌ها و سازمان‌هایی را برای تألیف و چاپ کتب درسی، مجله و گروه‌های ورزشی و هنری برای آموزش بهتر کودکان ایجاد کنند.<ref>[https://irna.ir/xjG4Z4 . موسوی، «مدارس خودگردان به چه کار می‌آید؟»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
=== کارکردهای مدارس خودگران ===
#ایجاد زمینۀ هویت فراقومی؛ بسیاری از کودکان و نوجوانان، از طریق این مدارس با زبان‌، لهجه‌ها و آداب و رسوم یکدیگر آشنا شدند و تا حدودی زمینۀ کاهش تعصبات و احساس تعلق فراقومی و ملی فراهم شد.<ref>. هودفر، «تلاش جوانان پناهندۀ افغانی در ایران برای امتناع از حاشیه‌ای بودن»، 1386ش، ص24 و 45.</ref>
# ایجاد فرصتی برای هم‌اندیشی در مورد آموزش بهتر و ارتقاء ابزارهای آن؛ این مدارس به مثابهٔ مرکزی برای افراد فرهنگی دغدغه‌مند بوده تا با یکدیگر، گروه‌ها، انجمن‌ها و سازمان‌هایی را برای تألیف و چاپ کتب درسی، مجله و گروه‌های ورزشی و هنری برای آموزش بهتر کودکان ایجاد کنند.<ref>[https://irna.ir/xjG4Z4 . موسوی، «مدارس خودگردان به چه کار می‌آید؟»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
#ایجاد دیدگاه عدالت‌جویانه در دانش‌آموزان؛ بسیاری از این جوانان به‌جای «تلافی‌جویی» و تبعیض، رویۀ عدالت‌جویی را هم نسبت به اقوام افغانستان و هم نسبت به جامعۀ میزبان (ایرانی) در پیش گرفته‌اند.<ref>. هودفر، «تلاش جوانان پناهندۀ افغانی در ایران برای امتناع از حاشیه‌ای بودن»، 1386ش،‌ ص50-52.</ref>
# ایجاد زمینهٔ هویت فراقومی؛ بسیاری از کودکان و نوجوانان، از طریق این مدارس با زبان، لهجه‌ها و آداب و رسوم یکدیگر آشنا شدند و تا حدودی زمینهٔ کاهش تعصبات و احساس تعلق فراقومی و ملی فراهم شد.<ref>. هودفر، «تلاش جوانان پناهندهٔ افغانی در ایران برای امتناع از حاشیه‌ای بودن»، 1386ش، ص24 و 45.</ref>
#جامعه‌پذیری و کاهش آسیب‌های اجتماعی؛ مدارس خودگردان نقش اساسی در جامعه‌پذیری افراد از طریق تدریس کتب درسی مدارس دولتی ایران، داشته است.<ref>[https://irna.ir/xjG4Z4 . موسوی، «مدارس خودگردان به چه کار می‌آید؟»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
# ایجاد دیدگاه عدالت‌جویانه در دانش‌آموزان؛ بسیاری از این جوانان به‌جای «تلافی‌جویی» و تبعیض، رویهٔ عدالت‌جویی را هم نسبت به اقوام افغانستان و هم نسبت به جامعهٔ میزبان (ایرانی) در پیش گرفته‌اند.<ref>. هودفر، «تلاش جوانان پناهندهٔ افغانی در ایران برای امتناع از حاشیه‌ای بودن»، 1386ش، ص50-52.</ref>
#تقویت حضور زنان افغانستانی در عرصۀ اجتماع؛ باوجود فرهنگ قبیله‌ای و مردسالار، این مدارس فرصت چشمگیری را برای حضور زنان و دختران در سطح مدیریت و معلمی فراهم آورده است.<ref>[http://oral-history.ir/?page=post&id=1454 . صفری و دیگران، «تاریخ شفاهی مدارس خودگردان مهاجران افغان در شهر اصفهان»،‌ وب‌سایت تاریخ شفاهی ایران]؛ هودفر، «تلاش جوانان پناهندۀ افغانی در ایران برای امتناع از حاشیه‌ای بودن»، 1386ش، ص8.</ref>
# جامعه‌پذیری و کاهش آسیب‌های اجتماعی؛ مدارس خودگردان نقش اساسی در جامعه‌پذیری افراد از طریق تدریس کتب درسی مدارس دولتی ایران، داشته است.<ref>[https://irna.ir/xjG4Z4 . موسوی، «مدارس خودگردان به چه کار می‌آید؟»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
# تقویت حضور زنان افغانستانی در عرصهٔ اجتماع؛ باوجود فرهنگ قبیله‌ای و مردسالار، این مدارس فرصت چشمگیری را برای حضور زنان و دختران در سطح مدیریت و معلمی فراهم آورده است.<ref>[http://oral-history.ir/?page=post&id=1454 . صفری و دیگران، «تاریخ شفاهی مدارس خودگردان مهاجران افغان در شهر اصفهان»، وب‌سایت تاریخ شفاهی ایران]؛ هودفر، «تلاش جوانان پناهندهٔ افغانی در ایران برای امتناع از حاشیه‌ای بودن»، 1386ش، ص8.</ref>


در کنار کارکردهای مثبت، این مدارس برخی از کارکردهای منفی نیز داشته است. از جمله آموزش ضعیف و کم‌مایه، تقویت حس ناسیونالیستی افغانستانی (به جای تقویت هویت اسلامی که می‌توانست برای جامعه میزبان مفید باشد، به هویت ناسیونالیستی سوق یافتند)<ref>. هودفر، «تلاش جوانان پناهندۀ افغانی در ایران برای امتناع از حاشیه‌ای بودن»، 1386ش، ص24، 34 و 41-42.</ref> از دست‌رفتن فرصت اثر‌گذاری فرهنگی بر کودکان و نوجوانان افغانستانی،<ref>. نصر اصفهانی و حسینی، «بررسی تأثیر سیاست‌های تحصیل اتباع افغانستانی در ایران (مورد مطالعه: شهر تهران)»،‌ 1395، ص77.</ref> کم‌اعتنایی نسبت به سرنوشت جامعۀ میزبان.<ref>. هودفر، «تلاش جوانان پناهندۀ افغانی در ایران برای امتناع از حاشیه‌ای بودن»، 1386ش، ص42-43.</ref>
در کنار کارکردهای مثبت، این مدارس برخی از کارکردهای منفی نیز داشته است. از جمله آموزش ضعیف و کم‌مایه، تقویت حس ناسیونالیستی افغانستانی (به جای تقویت هویت اسلامی که می‌توانست برای جامعه میزبان مفید باشد، به هویت ناسیونالیستی سوق یافتند)<ref>. هودفر، «تلاش جوانان پناهندهٔ افغانی در ایران برای امتناع از حاشیه‌ای بودن»، 1386ش، ص24، 34 و 41-42.</ref> از دست‌رفتن فرصت اثرگذاری فرهنگی بر کودکان و نوجوانان افغانستانی،<ref>. نصر اصفهانی و حسینی، «بررسی تأثیر سیاست‌های تحصیل اتباع افغانستانی در ایران (مورد مطالعه: شهر تهران)»، 1395، ص77.</ref> کم‌اعتنایی نسبت به سرنوشت جامعهٔ میزبان.<ref>. هودفر، «تلاش جوانان پناهندهٔ افغانی در ایران برای امتناع از حاشیه‌ای بودن»، 1386ش، ص42-43.</ref>


===وضعیت فعلی مدارس خودگردان===
=== وضعیت فعلی مدارس خودگردان ===
علی‌رغم دستور رهبر انقلاب اسلامی راجع به [[آموزش کودکان مهاجر افغانستانی در ایران|تحصیل کودکان مهاجر افغانستانی]] و کاهش قابل توجه مدارس خودگردان،‌ به‌دلایل متعددی نظیر اقامت در شهر غیر محل صدور کارت اقامت،‌ تراکم جمعیت،‌ تفاوت زبان برخی از مهاجرین (پشتو زبان)، و مهم‌‌تر از همه سلطۀ مجدد طالبان، موجب بحران چندبارۀ افغانستان و موج مهاجرتی جدید،‌ مدارس خودگردان همچنان یکی از ضرورت‌های آموزش کودکان مهاجر به‌شمار می‌روند.<ref>[https://www.nasim.news/fa/tiny/news-2375592 . «نقش مدارس خودگردان در تحصیل کودکان افغانستانی در ایران»، نسیم آنلاین.]</ref>  
علی‌رغم دستور رهبر انقلاب اسلامی راجع به [[آموزش کودکان مهاجر افغانستانی در ایران|تحصیل کودکان مهاجر افغانستانی]] و کاهش قابل توجه مدارس خودگردان، به‌دلایل متعددی نظیر اقامت در شهر غیر محل صدور کارت اقامت، تراکم جمعیت، تفاوت زبان برخی از مهاجرین (پشتو زبان)، و مهم‌تر از همه سلطهٔ مجدد طالبان، موجب بحران چندبارهٔ افغانستان و موج مهاجرتی جدید، مدارس خودگردان همچنان یکی از ضرورت‌های آموزش کودکان مهاجر به‌شمار می‌روند.<ref>[https://www.nasim.news/fa/tiny/news-2375592 . «نقش مدارس خودگردان در تحصیل کودکان افغانستانی در ایران»، نسیم آنلاین.]</ref>


این مدارس از منظر کارشناسان، می‌توانند به‌عنوان کمک‌یار مدارس دولتی عمل کرده و تا فراهم شدن شرایط ثبت‌نام، مانع محرومیت کودکان جامانده از تحصیل گردند.<ref>[https://irna.ir/xjG4Z4 . موسوی، «مدارس خودگردان به چه کار می‌آید؟»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
این مدارس از منظر کارشناسان، می‌توانند به‌عنوان کمک‌یار مدارس دولتی عمل کرده و تا فراهم شدن شرایط ثبت‌نام، مانع محرومیت کودکان جامانده از تحصیل گردند.<ref>[https://irna.ir/xjG4Z4 . موسوی، «مدارس خودگردان به چه کار می‌آید؟»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>


==='''<big>ب) تحصیلات عالی مهاجران افغانستانی</big>'''===
== {{درشت|تحصیلات عالی مهاجران افغانستانی}} ==
تحصیلات عالی مهاجرین افغانستانی همانند اقامت قانونی، اشتغال و‌ آموزش در مدارس، تابع سیاست‌های کلی سه‌گانۀ  سیاست درهای‌باز (1358ش تا 1370ش)، سیاست بازگشت (1370ش تا 1385ش)، سیاست سازماندهی (1386ش به بعد)<ref>. نصر اصفهانی، در خانه برادر: پناهندگان افغانستانی در ایران، 1397ش، ص79-209.</ref> و سیاست سختگیرانۀ بازگشت از ۱۴۰۳ش (در دولت چهاردهم) بوده است.<ref>[https://www.ettelaat.com/news/64014/%D8%B4%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B7-%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B9-%D8%A8%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B9%D9%84%D8%A7%D9%85-%D8%B4%D8%AF «شرایط کار اتباع بیگانه در ایران اعلام شد»، اطلاعات آنلاین.]</ref>
تحصیلات عالی مهاجرین افغانستانی همانند اقامت قانونی، اشتغال و آموزش در مدارس، تابع سیاست‌های کلی سه‌گانهٔ سیاست درهای‌باز (۱۳۵۸ش تا ۱۳۷۰ش)، سیاست بازگشت (۱۳۷۰ش تا ۱۳۸۵ش)، سیاست سازماندهی (۱۳۸۶ش به بعد)<ref>. نصر اصفهانی، در خانه برادر: پناهندگان افغانستانی در ایران، 1397ش، ص79-209.</ref> و سیاست سختگیرانهٔ بازگشت از ۱۴۰۳ش (در دولت چهاردهم) بوده است.<ref>[https://www.ettelaat.com/news/64014/شرایط-کار-اتباع-بیگانه-در-ایران-اعلام-شد «شرایط کار اتباع بیگانه در ایران اعلام شد»، اطلاعات آنلاین.]</ref>
 
آغاز ورود فرزندان مهاجرین افغانستانی به دانشگاه‌های ایران به دهۀ 1370ش برمی‌گردد. در این دهه در دانشگاه‌ها قوانینی ویژۀ دانشجویان مهاجر افغانستانی وجود نداشت.<ref>[https://www.irna.ir/news/83155937/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D8%AC%D9%88%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%82%DB%8C%D9%85-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D9%85%D8%B4%D9%83%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%AA%D8%AD%D8%B5%DB%8C%D9%84-1 . «دانشجویان افغان مقیم ایران و مشكلات تحصیل»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>  اما با افزایش متقاضیان در دهۀ 1380ش، تلاش شد شرایط و ضوابطی برای امور کنسولی، مناطق مجاز به تحصیل،‌ شرط حداقل معدل، رشته‌های مجاز به انتخاب و هزینة تحصیل، تدوین ‌شود.


این شرایط تا 1391ش هر ساله تغییر می‌کرد، برای مثال در 1387ش شرکت برای اتباع افغانستانی و عراقی ممنوع شد. اما از 1392ش به بعد در قالب «شیوه‌نامۀ ثبت‌نام دانشجویان غیرایرانی» شکل مدونی به‌خود گرفت.<ref>. عباسی و چیت‌ساززاده،‌ «دریافت شهریه از دانشجویان غیرایرانی دوره روزانه (بی‌توجهی به سیاست‌های گزینشی مهاجرت)»، بی‌تا، ص14.</ref>
آغاز ورود فرزندان مهاجرین افغانستانی به دانشگاه‌های ایران به دههٔ ۱۳۷۰ش برمی‌گردد. در این دهه در دانشگاه‌ها قوانینی ویژهٔ دانشجویان مهاجر افغانستانی وجود نداشت.<ref>[https://www.irna.ir/news/83155937/دانشجویان-افغان-مقیم-ایران-و-مشکلات-تحصیل-1 . «دانشجویان افغان مقیم ایران و مشکلات تحصیل»، خبرگزاری ایرنا.]</ref> اما با افزایش متقاضیان در دههٔ ۱۳۸۰ش، تلاش شد شرایط و ضوابطی برای امور کنسولی، مناطق مجاز به تحصیل، شرط حداقل معدل، رشته‌های مجاز به انتخاب و هزینة تحصیل، تدوین شود. این شرایط تا ۱۳۹۱ش هر ساله تغییر می‌کرد، برای مثال در ۱۳۸۷ش شرکت برای اتباع افغانستانی و عراقی ممنوع شد. اما از ۱۳۹۲ش به بعد در قالب «شیوه‌نامهٔ ثبت‌نام دانشجویان غیرایرانی» شکل مدونی به‌خود گرفت.<ref>. عباسی و چیت‌ساززاده، «دریافت شهریه از دانشجویان غیرایرانی دوره روزانه (بی‌توجهی به سیاست‌های گزینشی مهاجرت)»، بی‌تا، ص14.</ref>


====شیوه‌نامۀ ثبت‌نام====
مهم‌ترین بندهای این شیوه‌نامه عبارت‌اند از:
مهم‌ترین بندهای این شیوه‌نامه عبارت‌اند از:
# پرداخت ۸۰درصد شهریه شبانه برای پذیرفته‌شدگان روزانه؛
# تحویل کارت اقامت و تبدیل آن به پاسپورت و گرفتن ویزای تحصیلی؛
# الزام به خروج ایران پس از فراغت.<ref>. عباسی و چیت‌ساززاده، «دریافت شهریه از دانشجویان غیرایرانی دوره روزانه (بی‌توجهی به سیاست‌های گزینشی مهاجرت)»، بی‌تا، ص8-17.</ref>


#پرداخت 80درصد شهریه شبانه برای پذیرفته‌شدگان روزانه؛
در نتیجهٔ برخی از این شرایط، نظیر الزام دانشجویان مهاجر مبنی بر پرداخت شهریهٔ دلاری (دلار با نرخ آزاد) به‌دلیل احتساب آنها به‌عنوان دانشجویان بین‌المللی، افزایش نرخ دلار، وضعیت تحصیل این دانشجویان بسیار دشوار شد.<ref>[https://www.iscanews.ir/news/1006052/%D8%AF%D8%B1%D8%A2%D9%85%D8%AF-%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%84%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C%D9%87-%D8%AF%D9%84%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D9%86%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%81-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D8%AC%D9%88%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D . « درآمد ریالی، شهریه دلاری/ انصراف دانشجویان از رؤیای پزشکی»، وب‌سایت خبرنگاران دانشجویی ایران.]</ref> به‌همین دلیل در سال‌های بعدی برخی از این بندها، مانند شهریهٔ دلاری<ref>[https://www.farsnews.ir/news/14011013000316/تبدیل-پرداخت-شهریه-ارزی-به-ریالی-ویژه-دان . «تبدیل پرداخت شهریه ارزی به ریالی ویژه دانشجویان افغان/ کاهش شهریه دانشجویان»، وب‌سایت خبرگزاری فارس.]</ref> برای مهاجرین، الزام به خروج و گرفتن ویزا از افغانستان برداشته شده است.<ref>. عباسی و چیت‌ساززاده، «دریافت شهریه از دانشجویان غیرایرانی دورة روزانه (بی‌توجهی به سیاست‌های گزینشی مهاجرت)»، بی‌تا، ص16.</ref>
#تحویل کارت اقامت و تبدیل آن به پاسپورت و گرفتن ویزای تحصیلی؛
#الزام به خروج ایران پس از فراغت.<ref>. عباسی و چیت‌ساززاده،‌ «دریافت شهریه از دانشجویان غیرایرانی دوره روزانه (بی‌توجهی به سیاست‌های گزینشی مهاجرت)»، بی‌تا، ص8-17.</ref>
 
در نتیجة برخی از این شرایط، نظیر الزام دانشجویان مهاجر مبنی بر پرداخت شهریۀ دلاری (دلار با نرخ آزاد) به‌دلیل احتساب آنها به‌عنوان دانشجویان بین‌المللی، افزایش نرخ دلار، وضعیت تحصیل این دانشجویان بسیار دشوار شد.<ref>[https://www.iscanews.ir/news/1006052/%D8%AF%D8%B1%D8%A2%D9%85%D8%AF-%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%84%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C%D9%87-%D8%AF%D9%84%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D9%86%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%81-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D8%AC%D9%88%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D . « درآمد ریالی، شهریه دلاری/ انصراف دانشجویان از رویای پزشکی»، وب‌سایت خبرنگاران دانشجویی ایران.]</ref> به‌همین دلیل در سال‌های بعدی برخی از این بندها، مانند شهریۀ دلاری<ref>[https://www.farsnews.ir/news/14011013000316/%D8%AA%D8%A8%D8%AF%DB%8C%D9%84-%D9%BE%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AE%D8%AA-%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C%D9%87-%D8%A7%D8%B1%D8%B2%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%84%DB%8C-%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87-%D8%AF%D8%A7%D9%86 . «تبدیل پرداخت شهریه ارزی به ریالی ویژه دانشجویان افغان/ کاهش شهریه دانشجویان»، وب‌سایت خبرگزاری فارس.]</ref> برای مهاجرین، الزام به خروج و گرفتن ویزا از افغانستان برداشته شده‌ است.<ref>. عباسی و چیت‌ساززاده،‌ «دریافت شهریه از دانشجویان غیرایرانی دورة روزانه (بی‌توجهی به سیاست‌های گزینشی مهاجرت)»، بی‌تا، ص16.</ref>


====شیوه‌های پذیرش مهاجرین در دانشگاه====
=== شیوه‌های پذیرش مهاجرین در دانشگاه ===
متقاضیان تحصیل در دانشگاه‌های ایران از سه طریق می‌توانند پذیرش بگیرند:
متقاضیان تحصیل در دانشگاه‌های ایران از سه طریق می‌توانند پذیرش بگیرند:
# بورس تحصیلی؛
# شرکت در کنکور سراسری و پذیرش به‌صورت روزانه با پرداخت ۸۰درصد شهریهٔ دوره‌های شبانه یا پیام نور، دانشگاه آزاد و غیرانتفاعی (شهریه مساوی با دانشجویان ایرانی)؛
# به‌عنوان دانشجوی بین‌المللی و پرداخت شهریهٔ دلاری.<ref>. عباسی و چیت‌ساززاده، «دریافت شهریه از دانشجویان غیرایرانی دورة روزانه (بی‌توجهی به سیاست‌های گزینشی مهاجرت)»، بی‌تا، ص60-62.</ref>


#بورس تحصیلی؛
=== آمار دانشجویان مهاجران افغانستانی در ایران ===
#شرکت در کنکور سراسری و پذیرش به‌صورت روزانه با پرداخت 80‌درصد شهریۀ دوره‌های شبانه و یا پیام نور، دانشگاه آزاد و غیر انتفاعی (شهریه مساوی با دانشجویان ایرانی)؛
براساس تحقیق انجام شده، آمار بازة زمانی شش ساله از ۱۳۹۵ش تا ۱۴۰۰ش نشان می‌دهد که سالانه حدود ده هزار متقاضی مهاجر در آزمون‌ها شرکت می‌کنند که از این تعداد حدود ۳۵۰۰ نفر موفق به کسب نمره قبولی می‌شوند.
#به‌عنوان دانشجوی بین‌المللی و پرداخت شهریۀ دلاری.<ref>. عباسی و چیت‌ساززاده،‌ «دریافت شهریه از دانشجویان غیرایرانی دورة روزانه (بی‌توجهی به سیاست‌های گزینشی مهاجرت)»، بی‌تا، ص60-62.</ref>
 
====آمار دانشجویان مهاجران افغانستانی در ایران====
براساس تحقیق انجام شده، آمار بازة زمانی شش ساله از 1395ش تا 1400ش نشان می‌دهد که سالانه حدود ده هزار متقاضی مهاجر در آزمون‌ها شرکت می‌کنند که از این تعداد حدود 3500 نفر موفق به کسب نمره قبولی می‌شوند.
 
از میان این افراد 800 نفر در دوره‌های روزانه پذیرفته می‌شوند. شهرهای [[تهران]]، [[مشهد]]، اصفهان و سمنان بیشترین پذیرش را دارند. بر اساس این تحقیق، حدود 85% این افراد را مهاجرین افغانستانی تشکیل می‌دهند؛<ref>. عباسی و چیت‌ساززاده،‌ «دریافت شهریه از دانشجویان غیرایرانی دوره روزانه(بی‌توجهی به سیاست‌های گزینشی مهاجرت)»، بی‌تا، ص22 و 30.</ref>  اما از 1401ش، تعداد دانشجویان عراقی، پیشی گرفته است.<ref>[https://www.iscanews.ir/news/1174328/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D8%AC%D9%88%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B5%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D8%AF%D9%88%D9%84-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D8%AC%D9%88%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%A8%DB%8C%D9%86-% شمسایی‌نیا، «دانشجویان عراقی در صدر جدول دانشجویان بین‌الملل/ مشکلات اقامت دانشجویان غیر ایرانی حل می‌شود»، وب‌سایت ایسکانیوز.]</ref>
 
====فرصت‌های تحصیلی مهاجران افغانستانی====
*'''امکان تحصیل در تمامی مقاطع تحصیلات تکمیلی:''' به جز رشته‌های ممنوعه، در سایر رشته‌های دانشگاهی، امکان تحصیل برای مهاجران افغانستانی در تمامی مقاطع تحصیلات تکمیلی وجود دارد.<ref>[http://khorasanrazavi.khorasannews.com/newspaper/BlockPrint/196791 . صالحی، «دهه هفتادی‌های افغانستانی گل کاشتند»، وب‌سایت روزنامة خراسان]؛ [https://afaghprogram.ir/%D8%A2%D9%85%D8%A7%D8%B1-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D8%AC%D9%88%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-2/ «آمار دانشجویان مهاجردر ایران به تفکیک مقطع تحصیلی»، وب‌سایت آفاق.]</ref>
*'''پرداخت شهریه ریالی:''' از 1401ش پرداخت شهریه برای دانشجویان مهاجر افغانستانی با ریال محاسبه می‌شود.<ref>[https://www.farsnews.ir/news/14011013000316/%D8%AA%D8%A8%D8%AF%DB%8C%D9%84-%D9%BE%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AE%D8%AA-%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C%D9%87-%D8%A7%D8%B1%D8%B2%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%84%DB%8C-%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87-%D8%AF%D8%A7%D9%86 . «تبدیل پرداخت شهریة ارزی به ریالی ویژة دانشجویان افغان/ کاهش شهریه دانشجویان»، خبرگزاری فارس.]</ref>
*'''امکان جذب فارغ‌التحصیلان پزشکی:''' از میان دانش‌آموختگان رشته‌های دانشگاهی، تقریبا تمامی فارغ‌التحصیلان رشته‌های پزشکی،‌ پیراپزشکی، مامایی و اندکی در رشته‌های مهندسی و معدن به‌دلیل نیاز جامعة ایران، امکان اشتغال محدود دارند؛ اما فارغ‌التحصیلان رشته‌های علوم‌انسانی زمینة اشتغال ندارند.<ref>[https://www.avapress.com/fa/interview/161485/%D9%85%D8%AA%D8%AE%D8%B5%D8%B5%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B1%D8%B4%D8%AA%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D9%87%D9%86%D8%AF%D8%B3%DB%8C-%D9%BE%D8%B2%D8%B4%DA%A9% «متخصصین افغانستانی در رشته‌های مهندسی و پزشکی در ایران مشغول کار اند/ جامعة فرهنگی و متخصصین افغانستانی ما را ناروا به چوب زدند»، وب‌سایت خبرگزاری صدای افغان (آوا).]</ref>
*'''همسانی ‌فرهنگی، زبانی و سهولت دسترسی به خانواده:''' برای دانشجویان مهاجر افغانستانی، همسانی فرهنگی، زبانی،‌ مذهبی<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1394/12/16/1019524/%D8%A7%D9%81%D8%AA%D8%AE%D8%A7%D8%B1-%D8%A2%D9%81%D8%B1%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B1%D9% . «افتخارآفرینی مهاجرین افغانستانی در رقابتی از جنس ماکارونی»، خبرگزاری تسنیم.]</ref> و سهولت دسترسی به [[خانواده]]، از مزیت‌های نسبی تحصیل در نظام آموزش عالی ایران به‌شمار می‌آید.<ref>[https://www.isna.ir/news/1400060704609/%DA%86%D8%A7%D9%84%D8%B4-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D8%AC%D9%88%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87- . «چالش‌های دانشجویان افغانستانی در دانشگاه‌های ایران»، خبرگزاری ایسنا.]</ref>
 
====دست‌آوردهای دانشجویان مهاجر افغانستانی در ایران====
*'''اختراع‌ها:''' وجود زمینه‌های تحصیلی در دانشگاه‌ها موجب شده است که دانشجویان مهاجر افغانستانی اختراعات مهم و اثرگذاری که موجب ارتقاء جایگاه بین‌المللی ایران و یا شکست تحریم‌ها شده‌اند، داشته باشند. این اختراعات عبارتند از: «دستگاه سنجش آلودگی هوا»، «شیشه‌های الکتروکرومیک»،<ref>[https://diaran.ir/773/%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%B9%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%DB%8C%D9%86-%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%B1-%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1-%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%A7-%D9%86%D8%AC%D8%A7%D8%AA-%D9%85/ . حقیقت‌طلب، «اختراعات این دختر مهاجر تهران را نجات می‌دهد»، وب‌سایت دیاران.]</ref>  «روش تشخیص عفونت قارچی ناخن در ظرف مدت 4 ساعت‌ونیم»،<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1393/05/20/455223/%D9%85%D8%AE%D8%AA%D8%B1%D8%B9-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%85%D9%86%D8%AF-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D9%85%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C-%D9%BE%D8%A7%D8%B3 معلم‌زاده، «مخترع افغانستانی: دانشمند دانمارکی‌ پاسخ داد ایران تحریم است؛ یاد ما می‌توانیم امام افتادیم و تحریم را شکستیم»، خبرگزاری خبری تسنیم.]</ref> «دستگاه تخلیص پیوسته سیال»، «دستگاه سانتریفیوژ چندمحوری»،<ref>[https://www.payam-aftab.com/fa/news/20610/%D8%AB%D8%A8%D8%AA-%D8%AF%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%B9-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 . «ثبت دومین اختراع جوان افغانستانی در ایران»، خبرگزاری پیام آفتاب.]</ref> «تولید و نصب سیستم ایمنی خودرو»،<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/6391679/%D9%86%D8%AE%D8%A8%D9%87-%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%DA%A9%D9%87-7-%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%B9-%D9%88-50-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%85%D9%86%D8%AF-%D8% . «نخبة مهاجر افغانستانی که 7 اختراع و 50 کارمند ایرانی دارد»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref>  تولید «کیت تعیین جنسیت از روی خون مادر»، «کیت مولکولی تشخیص ناباروری مردان» و «کیت تشخیص شکنندگی DNA اسپرم».<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/6375835/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%D8%B2%D9%87-%D8%A8%DB%8C%D9%88%D8%AA%DA%A9%D9%86%D9%88%D9%84%D9%88%DA%98%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D9%86%D8%AE%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B . «جایزة بیوتکنولوژی برای نخبة افغانستانی در ایران»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref>
*'''موفقیت‌های تحصیلی (رتبه‌های کنکور):''' دانش‌آموزان و دانش‌جویان مهاجر افغانستانی با شرکت در کنکور سراسری دانشگاه‌های ایرانی توانسته‌اند در رشته‌های مختلفی چون روابط بین‌الملل، تاریخ، برنامه‌ریزی منطقه‌ای و آمایش سرزمین، مهندسی مواد و زمین‌شناسی رتبه‌های تک‌رقمی و دو رقمی به‌دست بیاورند.<ref>[https://risstudies.org/%D9%85%D9%88%D9%81%D9%82%DB%8C%D8%AA-%D9%86%D8%AE%D8%A8%DA%AF%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2/ آقاجانی، «موفقیت نخبگان مهاجر افغانستان در آموزش عالی ایران؛ فرصت‌ها و چالش‌ها»، وب‌سایت پژوهشکده مطالعات راهبردی وزرات علوم، تحقیقات و فناوری.]</ref>
*'''حضور دانش‌آموختگان ایران در افغانستان:''' پس از سقوط طالبان و روی‌کارآمدن حکومت جمهوری اسلامی افغانستان، بسیاری از فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های ایران از رشته‌ها و مقاطع مختلف تحصیلی حضور گسترده و اثرگذار در عرصه‌ها و سطوح مختلف افغانستان داشتند.<ref>[http://www.afghanpaper.com/nbody.php?id=80465 . «گزارش جشن فارغ التحصیلان بازگشته از ایران»، شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان.]</ref>
*'''موفقیت در عرصه بین‌الملل:''' برخی از دانشجویان مهاجر توانسته‌اند در عرصة‌ بین‌المللی به موفقیت دست ‌یابند. به‌طور نمونه خانم شکردخت جعفری پس از اتمام کارشناسی در دانشگاه تهران و [[تبریز (شهر)|تبریز]]، توانست بورسیه از دانشگاه ‌ساری (University Of Surrey) انگلستان به دست‌آورده و دو اختراع مهم در زمینۀ درمان سرطان به ثبت برساند.<ref>[https://www.infomigrants.net/prs/post/21743/%D8%B4%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D8%AE%D8%AA-%D8%AC%D8%B9%D9%81%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%D8%B4%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%AA-%D8%AA%D8%A7-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%86 . «شکردخت جعفری: از دشواری‌های مهاجرت تا کارنامة درخشان علمی»،‌ وب‌سایت مهاجرنیوز.]</ref>
 
====محدودیت‌های دانشجویان مهاجر افغانستانی در ایران====
*'''ناتوانی مالی: ب'''سیاری از خانواده‌ها، به‌دلیل ناتوانی مالی، دانشگاه را رها کرده یا از ابتدا سراغ آن نرفته‌اند.<ref>. نصر اصفهانی و حسینی، «بررسي تأثير سياست‌هاي تحصیل اتباع افغانستاني در ايران (مورد مطالعه: شهر تهران)»، 1395، ص70.</ref>
*'''محدودیت انتخاب برخی‌ رشته‌ها و شهر‌ها:''' تحصیل در رشته‌‌هایی که تعهد استخدام داشته باشند و همین طور رشته‌های متعدد دیگری نظیر فیزیک اتمی، فیزیک هسته‌ای، مهندسی هواپیما، علوم نظامی، و همین طور انتخاب بسیاری از شهرها برای اتباع افغانستان ممنوع است.<ref>[https://rjsw.atu.ac.ir/article_9650.html میرزایی، «بررسی انطباق تحصیلی مهاجران‌ افغانستانی در ایران»، 1396ش، ص54-57]؛ [https://www.google.com/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0CAIQw7AJahcKEwiQ8NLw2aWAAxUAAAAAHQAAAAAQAg&url=https%3A%2F%2Fdl.sanjesh.org%2FNOETDownload%2FDownloadHandler.ashx%3Fid%3D1572&psig=AOvVaw1vcb4HHVGl3HfWwsqI8etn&ust=16902316 «رشته‌ها و مناطق ممنوعه برای دواطلبان اتباع غیرایرانی»، وب‌سایت سنجش.]</ref>
*'''محدودیت اشتغال:''' براساس دستورالعمل‌ها، اتباع افغانستانی تنها مجاز به اشتغال در مشاغل کارگری ساده هستند. لذا فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها (به استثنای رشته‌های پزشکی) نمی‌توانند در شرکت‌ها یا بنگاه‌های خصوصی حتی به‌صورت قراردادی مشغول به کار شوند.<ref>. نصر اصفهانی و حسینی «بررسی تأثیر سیاست‌های تحصیل اتباع افغانستانی در ایران (مورد مطالعه: شهر تهران)»، 1395، ص73.</ref>
*'''الزام به تبدیل وضعیت اقامت:''' مهاجرین متقاضی در تحصیل دانشگاه، پس از کسب نمرۀ قبولی در کنکور، باید کارت اقامت خود را تبدیل به گذرنامۀ تحصیلی و پس از فراغت تبدیل به گذرنامۀ اقامتی کنند.<ref>. عباسی و چیت‌ساززاده،‌ «دریافت شهریه از دانشجویان غیرایرانی دوره روزانه (بی‌توجهی به سیاست‌های گزینشی مهاجرت)»، بی‌تا، ص16.</ref>  همچنین پیش از 1401ش الزام به خروج از ایران وجود داشت.<ref>. نصر اصفهانی و حسینی «بررسی تأثیر سیاست‌های تحصیل اتباع افغانستانی در ایران (مورد مطالعه: شهر تهران)»، 1395ش، ص73.</ref>
 
*'''چهارگزینه بدیل اشتغال:''' دانشجویان مهاجر افغانستانی پس از دانش‌آموختگی، چهار راه در پیش دارند: اشتغال غیررسمی در پروژه‌های دانشگاهی، برگشت به مشاغل کارگری، استفاده از مدرک تحصیلی برای مهاجرت مجدد و بازگشت به افغانستان برای کار.<ref>. نصر اصفهانی و حسینی «بررسی تأثیر سیاست‌های تحصیل اتباع افغانستانی در ایران (مورد مطالعه: شهر تهران)»، 1395ش، ص73.</ref>
*'''سرخوردگی و نارضایتی:''' محدودیت‌های اشتغال و نیز الزام به ترک ایران پس از دانش‌آموختگی که قبل از 1401ش وجود داشت، موجب شد که جوانان مهاجر افغانستانی هیچ‌گونه آینده‌ای برای خود در ایران تصور نکنند. از آنجا که آنها امکان تغییر شرایط را نیز ندارند، این محدویت‌ها موجب سرخوردگی و نارضایتی از جامعه ایران شده است.<ref>. نصر اصفهانی و حسینی «بررسی تأثیر سیاست‌های تحصیل اتباع افغانستانی در ایران (مورد مطالعه: شهر تهران)»، 1395ش، ص76.</ref>
*'''تلاش برای مهاجرت مجدد به اروپا و استرالیا:''' نداشتن چشم‌انداز روشنی از اشتغال و آیند‌ة قابل پیش‌بینی در ایران، موجب شده است که بسیاری از جوانان مهاجر فارغ‌التحصیل به دنبال فرصت‌هایی برای مهاجرت به اروپا و استرالیا باشند.<ref>. نصر اصفهانی و حسینی «بررسی تأثیر سیاست‌های تحصیل اتباع افغانستانی در ایران (مورد مطالعه: شهر تهران)»، 1395ش، ص76.</ref>
 
==<big>'''طلاق مهاجرین افغانستانی در ایران'''</big>==
طلاق مهاجرین افغانستانی در ایران، به‌دلیل اشتراکات فرهنگی و دینی، به‌طور کلی تابع قوانین حقوقی و شرعی جامعۀ میزبان است؛ اما داشتن یا نداشتن مدارک اقامتی و عرف و آداب و رسوم اجتماعی جامعۀ مهاجر نیز در روند دادرسی آن دخالت دارد. به‌همین دلیل، این طلاق نیز با  منحل‌کردن قانونی و شرعی [[ازدواج]] دائمی باشرایط خاص از جانب مرد یا نمایندۀ قانونی او<ref>[https://www.mashhoor.ir/blog/%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B9-%D8%B7%D9%84%D8%A7%D9%82-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA/ «طلاق چیست؟ تعریف دقیق طلاق و بررسی کامل انواع طلاق در ایران»، وب‌سایت مشهور.]</ref>  و یا از جانب زن در صورت تکمیل شرایط،<ref>[https://rahjooyan.org/divorce-on-the-womans-side/ «طلاق از طرف زن»، وب‌سایت گروه وکلای دادگستری را‌جویان عدالت.]</ref> واقع می‌شود.<ref>[https://af.shafaqna.com/FA/384622 «بررسی عوامل افزایش آمار طلاق میان مهاجران افغانستانی در شرایط کرونایی »، خبرگزارش شفقنا.]</ref>
 
====آمار طلاق در میان مهاجرین====
به‌دلیل نبود مرجع مشخص برای ثبت، آمار دقیق از طلاق مهاجرین افغانستانی مقیم جمهوری اسلامی ایران وجود ندارد؛ اما براساس گزارش‌ها در سال‌های اخیر آمار طلاق میان مهاجرین سیر صعودی داشته که هشتاد درصد آن مربوط به نسل دوم مهاجرین است که در عالم [[مهاجرت]] بزرگ شده‌اند واز شرایط محیطی اثر پذیرفته‌ است.<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/5626311/%D8%B1%D8%B4%D8%AF-%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%B9%D8%AF%DB%8C-%D8%A2%D9%85%D8%A7%D8%B1-%D8%B7%D9%84%D8%A7%D9%82-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%DB%8C%D9%86-%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8 «رشد تصاعدی آمار طلاق در بین مهاجران افغانستانی»، باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref>
 
====عوامل طلاق====
عوامل سنتی پایداری کانون [[خانواده]] در جابه‌جایی به ‌یک جامعۀ متفاوت، کارایی خود را از دست می‌دهد و تفاوت فرهنگی با جامعۀ میزبان و الگوبرداری از فرهنگ متفاوت، چالش‌هایی مانند طلاق را در پی دارد.<ref>[https://af.shafaqna.com/FA/384622 «بررسی عوامل افزایش آمار طلاق میان مهاجران افغانستانی در شرایط کرونایی »، خبرگزارش شفقنا.]</ref> عوامل دیگری چون خشونت‌های خانوادگی، نداشتن درک متقابل، توقعات زیاد، رقابت‌های ناسالم در جامعه، مصروفیت بیش از حد در فضای مجازی، رهاشدن خانواده توسط مردان، تفاوت موقعیت‌های علمی و اجتماعی، ناآگاهی زوجین از مهارت‌های زندگی، تجددخواهی دختران جوان، بیکاری و مشکلات اقتصادی و اعتیاد به مواد مخدر نیز باعث می‌شود زن و شوهر مهاجر تصمیم به خاتمه‌دادن به زندگی مشترک بگیرند.<ref>[https://www.shia-news.com/fa/news/234673/%D8%A7%D9%81%D8%B2%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%A2%D9%85%D8%A7%D8%B1-%D8%B7%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8 «افزایش ۱۰ تا ۱۵ درصدی نرخ طلاق»، وب‌سایت شیعه نیوز.]</ref>
 
====مرجع رسیدگی به‌ امور طلاق مهاجرین====
 
=====طلاق میان‌گروهی=====
'''الف)''' دادگاه خانواده؛ قانون گذار جمهوری اسلامی ایران به دادگاه اجازه داده است که به دعوای طلاق مهاجرین مطابق قانون کشور متبوع آنها با شرایط زیر رسیدگی کند:
 
#قانون کشور متبوع مخالف اخلاق و نظم عمومی نباشد؛
#زن و شوهر باید دعوای طلاق را با استناد به قانون کشور متبوع در دادگاه طرح کنند و قانون را به دادگاه ارائه کنند؛
#در صورت مغایرت با اخلاق و نظم عمومی یا عدم ارائه قانون، دادگاه مطابق قانون جمهوری اسلامی ایران به دعوا رسیدگی می‌کند.<ref>[https://www.heyvalaw.com/web/articles/view/3850/%D8%B7%D9%84%D8%A7%D9%82-%D8%A7%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B9-%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%AC%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86.html «طلاق اتباع خارجی در ایران»، وبسایت مشاورۀ حقوقی دنیا.]</ref>  در این حالت دادگاه مکلف است که رعایت حال افراد غیر شیعه را داشته باشد.<ref>قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مادۀ 13.</ref>
#پرداخت هزینۀ رسیدگی دادگاه؛
#بعد از صدور حکم طلاق، باید در وزارت کشور ثبت شود.<ref>[https://www.heyvalaw.com/web/articles/view/3850/%D8%B7%D9%84%D8%A7%D9%82-%D8%A7%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B9-%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%AC%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86.html «طلاق اتباع خارجی در ایران»، وبسایت مشاورۀ حقوقی دنیا.]</ref>
 
'''ب)''' روحانی؛ تعداد زیادی از مهاجرین به‌ویژه اهل‌سنت بر اساس ملاحظات مذهبی برای اجرای طلاق شرعی به افراد روحانی مراجعه می‌کنند؛
 
'''ج)''' دفاتر مراجع تقلید؛ تعداد زیادی از مهاجرین [[شیعه]] به‌منظور اجرای طلاق شرعی به دفاتر مراجع تقلید مراجعه می‌کنند. <ref>[https://af.shafaqna.com/FA/384622 «بررسی عوامل افزایش آمار طلاق میان مهاجران افغانستانی در شرایط کرونایی »، خبرگزارش شفقنا.]</ref>
 
'''د)''' سفارت و کنسولگری‌های افغانستان؛ در هر سه حالت فوق، مهاجرین می‌توانند برای ثبت و دریافت دفترچۀ طلاق به سفارت و کنسولگری‌های افغانستان مراجعه کنند.<ref>[https://www.heyvalaw.com/web/articles/view/3850/%D8%B7%D9%84%D8%A7%D9%82-%D8%A7%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B9-%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%AC%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86.html «طلاق اتباع خارجی در ایران»، وبسایت مشاورۀ حقوقی دنیا.]</ref>
 
=====طلاق برون‌گروهی=====
در صورتی که زن افغانستانی با مرد ایرانی ازدواج کرده باشد در این صورت زن تبعۀ ایران محسوب می‌شود و طلاق آنها نیز مطابق قانون ایران است.<ref>[https://www.dadgaran.net/articles/281-%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%AC-%D9%85%D8%B1%D8%AF-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D8%B2%D9%86-%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%AC%DB%8C-%D9%85%D8%B4%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%87-%D8%A8%D8%A7-%D9%88%DA%A9%DB%8 «مقررات ازدواج مرد ایرانی با زن خارجی»، وب‌سایت دادگران حامی.]</ref>  همچنین اگر زن ایرانی از مرد افغانستانی طلاق بگیرد نیز قانون جمهوری اسلامی ایران بر آن حاکم است.<ref>[https://www.adljou.com/ «طلاق زن ایرانی از مرد افغانی»، وب‌سایت عدل‌جو.]</ref>
 
====پیامد‌های طلاق====
'''الف)''' پیامدهای طلاق برای روجین؛ زن و شوهری که از هم‌ جدا می‌شوند، برای مدت طولانی احساس تنهایی دارند به‌خصوص زنی که در عالم مهاجرت سرپرستی فرزندان هم به‌دوش او مانده باشد. احساس گناه، [[افسردگی]]، روآوری به مواد مخدر و افت [[اعتماد به نفس|اعتماد به‌نفس]] از دیگر آسیب‌های طلاق است.
 
زن مهاجر با توجه به وضعیت‌ اشتغال در جامعۀ میزبان و عدم استقلال مالی زنان در فرهنگ جامعۀ افغانستانی، با مشکل تأمین مخارج زندگی، مدرسه و مسکن مواجه می‌شود.<ref>[https://honarehzendegi.com/post/en/Injuries-divorce «آسیب‌های طلاق برمردان، زنان و کودکان»، وب‌سایت مؤسسۀ روان‌شناسی دکتر فرزاد طباطبائی.]</ref>  دیدگاه منفی جامعه به زن مطلقه و مزاحمت‌ها، مشکل شدن ازدواج مجدد برای زن و آسیب دیدن روابط اجتماعی، پیامدهای ویژۀ طلاق برای زنان مهاجر است.<ref>[https://jas.ui.ac.ir/article_22629.html حقیقتیان و دیگران، «سنخ‌شناسی طلاق و پیامدهای اجتماعی آن(مطالعۀ موردی زنان مطلقۀ تحت پوشش کمیتۀ امداد امام خمینی استان چهار محال و بختیاری»، 1397ش، ص69- 73.]</ref>
 
'''ب)''' پیامدهای طلاق برای فرزندان؛ طلاق والدین، موجب احساس ناامنی، سرخوردگی و گوشه‌گیری، کمبود عاطفه و گرایش به دوستان ناباب، ارتکاب بزه، اعتیاد، افت تحصیلی و ترک آموزش فرزندان می‌شود؛ در خصوص جامعۀ مهاجران این پیامدها به‌دلیل نداشتن حمایت‌های سازمانی، تشدید می‌شود.<ref>[https://www.paziresh24.com/blog/9184/divorce-and-its-effects-on-personal-life-and-those-around-him/ «طلاق و تأثیرات آن در زندگی شخصی و اطرافیانش»، وب‌سایت مجلۀ سلامتی.]</ref>
 
'''ج)''' پیامدهای طلاق برای جامعۀ میزبان؛ افزایش بزه به‌ویژه بزه‌های ضداخلاقی، معتادین به‌مواد مخدر، بیماری‌های روانی، کودکان کار و تکدی‌گری، پیامدهایی است که طلاق مهاجرین می‌تواند برای جامعۀ میزبان داشته باشد.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/460179/%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A8-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%88-%D8%AA%D8%A8%D8%B9%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D9%86%D9%81%DB%8C-%D8%B7%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%88-%D9%81%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7%D8%B4%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88% قاسمی، امین‌الله، «آسیب‌شناسی و تبعات منفی طلاق و فروپاشی خانواده در جامعه»، 1400ش، ص531.]</ref>
 
'''د)''' پیامدهای مثبت؛ به‌رغم آن که در جامعۀ افغانستانی طلاق یک پدیدۀ منفی تلقی می‌شود، اما در مواردی مانند اعتیاد و خشونت‌های خانوادگی، طلاق موجب کاهش سوءاستفاده از کودکان و خشونت در فضای خانواده می‌شود.<ref>[https://kodakonojavan.com/%D8%A7%D8%AB%D8%B1%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D8%AB%D8%A8%D8%AA-%D8%B7%D9%84%D8%A7%D9%82-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86/ «اثرات مثبت طلاق برای کودکان»، وب‌سایت کودکان.]</ref>
 
==<big>'''هیئت‌های مذهبی مهاجران افغانستانی در ایران'''</big>==
مهاجرین افغانستانی مقیم ایران با عقبۀ فرهنگی مشترک با جامعۀ ایران، برای تجلیل از مناسبت‌های مذهبی که آن را بخشی از هویت خود می‌دانند، هیئت‌های مذهبی را شکل داده‌اند.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5426732/%DB%B1%DB%B0%DB%B0%DB%B0-%D9%87%DB%8C%D8%A6%D8%AA-%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8%DB%8C-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%81%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C% «1000 هیئت مذهبی افغانستانی در ایران فعالیت می‌کنند»، خبرگزاری مهر.]</ref> 
 
از آغاز، مهاجرین افغانستانی که بیشتر در شهر [[مشهد]] ساکن بودند هیئت‌های مذهبی خانوادگی تشکیل دادند، اما با گسترش فعالیت احزاب جهادی و حضور مهاجرین در دیگر شهرهای ایران، هیئت‌های بزرگی به‌ وجود آمدند. پس از کم‌رنگ شدن نقش احزاب، این هیئت‌ها به شکل مردمی حفظ شد.<ref>[https://journal.asi.org.ir/article%20244781.html ظریف‌ پویا و صدر نبوی، «تغییرات مناسک عزاداری ماه محرم در بین افغانستانی‌های مقیم شهر مشهد در گذر زمان»، 1399ش، ص188 و 212.]</ref>


امروزه بیش از هزار هیئت‌ مذهبی مهاجرین افغانستانی در سرتاسر جمهوری اسلامی ایران فعالیت دارند<ref>[https://mohajer.news/%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1/%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D9%88%D9%84%DB%8C%D9%86-%D9%86%D8%B4%D8%B3%D8%AA-%D8%B8%D8%B1%D9%81%DB%8C%D8%AA-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%DA%86%D8%A7%D9%84%D8%B4-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%81/ «برگزاری اولین‌نشست ظرفیتها و چالشهای فرهنگی اجتماعی هیئتهای مذهبی»، خبرگزاری مهر.]</ref>  که دارای مجوز موقت یا دائم از سوی ادارۀ امور اتباع و مهاجرین جمهوری اسلامی ایران هستند.<ref>[https://shahr20.ir/12341/%D9%81%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%AA-%DB%B2%DB%B5%DB%B0-%D9%87%DB%8C%D8%A6%D8%AA-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B9-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D9%85/ «فعالیت 250 هیئت عزاداری از اتباع در قم / شرایط ثبت هیئات مذهبی»، وب‌سایت شهر 20.]</ref>
از میان این افراد ۸۰۰ نفر در دوره‌های روزانه پذیرفته می‌شوند. شهرهای [[تهران]]، [[مشهد]]، اصفهان و سمنان بیشترین پذیرش را دارند. بر اساس این تحقیق، حدود ۸۵٪ این افراد را مهاجرین افغانستانی تشکیل می‌دهند؛<ref>. عباسی و چیت‌ساززاده، «دریافت شهریه از دانشجویان غیرایرانی دوره روزانه (بی‌توجهی به سیاست‌های گزینشی مهاجرت)»، بی‌تا، ص22 و 30.</ref> اما از ۱۴۰۱ش، تعداد دانشجویان عراقی، پیشی گرفته است.<ref>[https://www.iscanews.ir/news/1174328/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D8%AC%D9%88%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B5%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D8%AF%D9%88%D9%84-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D8%AC%D9%88%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%A8%DB%8C%D9%86-% شمسایی‌نیا، «دانشجویان عراقی در صدر جدول دانشجویان بین‌الملل/ مشکلات اقامت دانشجویان غیر ایرانی حل می‌شود»، وب‌سایت ایسکانیوز.]</ref>


===ساختار تشکیلاتی <big>'''هیئت‌های مذهبی مهاجران افغانستانی در ایران'''</big>===
=== فرصت‌های تحصیلی مهاجران افغانستانی ===
برخی هیئت‌های مذهبی مهاجران افغانستانی دارای هیئت مؤسسان و هیئت امنا هستند که در ترکیب آن روحانیون، مداحان و افراد مورد اعتماد جامعۀ مهاجر حضور دارند. این هیئت‌ها در هر استان دارای شورای هماهنگی متشکل از نمایندگان هیئت‌ها هستند که با نظارت ادارۀ امور اتباع و مهاجرین انتخاب می‌شوند.<ref>[https://37331739.khabarban.com/ «انتخابات مجمع هماهنگی هیئت‌های مذهبی مهاجرین افغانستانی مقیم مشهد برگزار شد»، وب‌سایت خبربان.]</ref>
* '''امکان تحصیل در تمامی مقاطع تحصیلات تکمیلی:''' به جز رشته‌های ممنوعه، در سایر رشته‌های دانشگاهی، امکان تحصیل برای مهاجران افغانستانی در تمامی مقاطع تحصیلات تکمیلی وجود دارد.<ref>[http://khorasanrazavi.khorasannews.com/newspaper/BlockPrint/196791 . صالحی، «دهه هفتادی‌های افغانستانی گل کاشتند»، وب‌سایت روزنامة خراسان]؛ [https://afaghprogram.ir/آمار-دانشجویان-مهاجر-در-ایران-2/ «آمار دانشجویان مهاجردر ایران به تفکیک مقطع تحصیلی»، وب‌سایت آفاق.]</ref>
* '''پرداخت شهریه ریالی:''' از ۱۴۰۱ش پرداخت شهریه برای دانشجویان مهاجر افغانستانی با ریال محاسبه می‌شود.<ref>[https://www.farsnews.ir/news/14011013000316/تبدیل-پرداخت-شهریه-ارزی-به-ریالی-ویژه-دان . «تبدیل پرداخت شهریة ارزی به ریالی ویژة دانشجویان افغان/ کاهش شهریه دانشجویان»، خبرگزاری فارس.]</ref>
* '''امکان جذب فارغ‌التحصیلان پزشکی:''' از میان دانش‌آموختگان رشته‌های دانشگاهی، تقریباً تمامی فارغ‌التحصیلان رشته‌های پزشکی، پیراپزشکی، مامایی و اندکی در رشته‌های مهندسی و معدن به‌دلیل نیاز جامعة ایران، امکان اشتغال محدود دارند؛ اما فارغ‌التحصیلان رشته‌های علوم‌انسانی زمینة اشتغال ندارند.<ref>[https://www.avapress.com/fa/interview/161485/%D9%85%D8%AA%D8%AE%D8%B5%D8%B5%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B1%D8%B4%D8%AA%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D9%87%D9%86%D8%AF%D8%B3%DB%8C-%D9%BE%D8%B2%D8%B4%DA%A9% «متخصصین افغانستانی در رشته‌های مهندسی و پزشکی در ایران مشغول کار اند/ جامعة فرهنگی و متخصصین افغانستانی ما را ناروا به چوب زدند»، وب‌سایت خبرگزاری صدای افغان (آوا).]</ref>
* '''همسانی فرهنگی، زبانی و سهولت دسترسی به خانواده:''' برای دانشجویان مهاجر افغانستانی، همسانی فرهنگی، زبانی، مذهبی<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1394/12/16/1019524/%D8%A7%D9%81%D8%AA%D8%AE%D8%A7%D8%B1-%D8%A2%D9%81%D8%B1%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B1%D9% . «افتخارآفرینی مهاجرین افغانستانی در رقابتی از جنس ماکارونی»، خبرگزاری تسنیم.]</ref> و سهولت دسترسی به [[خانواده]]، از مزیت‌های نسبی تحصیل در نظام آموزش عالی ایران به‌شمار می‌آید.<ref>[https://www.isna.ir/news/1400060704609/چالش-های-دانشجویان-افغانستانی-در-دانشگاه- . «چالش‌های دانشجویان افغانستانی در دانشگاه‌های ایران»، خبرگزاری ایسنا.]</ref>


===انواع هیئت‌های مذهبی <big>'''مهاجران افغانستانی در ایران'''</big>===
=== دست‌آوردهای دانشجویان مهاجر افغانستانی در ایران ===
* '''اختراع‌ها:''' وجود زمینه‌های تحصیلی در دانشگاه‌ها موجب شده است که دانشجویان مهاجر افغانستانی اختراعات مهم و اثرگذاری که موجب ارتقاء جایگاه بین‌المللی ایران یا شکست تحریم‌ها شده‌اند، داشته باشند. این اختراعات عبارتند از: «دستگاه سنجش آلودگی هوا»، «شیشه‌های الکتروکرومیک»،<ref>[https://diaran.ir/773/اختراعات-این-دختر-مهاجر-تهران-را-نجات-م/ . حقیقت‌طلب، «اختراعات این دختر مهاجر تهران را نجات می‌دهد»، وب‌سایت دیاران.]</ref> «روش تشخیص عفونت قارچی ناخن در ظرف مدت ۴ ساعت‌ونیم»،<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1393/05/20/455223/مخترع-افغانستانی-دانشمند-دانمارکی-پاس معلم‌زاده، «مخترع افغانستانی: دانشمند دانمارکی پاسخ داد ایران تحریم است؛ یاد ما می‌توانیم امام افتادیم و تحریم را شکستیم»، خبرگزاری خبری تسنیم.]</ref> «دستگاه تخلیص پیوسته سیال»، «دستگاه سانتریفیوژ چندمحوری»،<ref>[https://www.payam-aftab.com/fa/news/20610/ثبت-دومین-اختراع-جوان-افغانستانی-ایران . «ثبت دومین اختراع جوان افغانستانی در ایران»، خبرگزاری پیام آفتاب.]</ref> «تولید و نصب سیستم ایمنی خودرو»،<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/6391679/%D9%86%D8%AE%D8%A8%D9%87-%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%DA%A9%D9%87-7-%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%B9-%D9%88-50-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%85%D9%86%D8%AF-%D8% . «نخبة مهاجر افغانستانی که 7 اختراع و 50 کارمند ایرانی دارد»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref> تولید «کیت تعیین جنسیت از روی خون مادر»، «کیت مولکولی تشخیص ناباروری مردان» و «کیت تشخیص شکنندگی DNA اسپرم».<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/6375835/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%D8%B2%D9%87-%D8%A8%DB%8C%D9%88%D8%AA%DA%A9%D9%86%D9%88%D9%84%D9%88%DA%98%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D9%86%D8%AE%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B . «جایزة بیوتکنولوژی برای نخبة افغانستانی در ایران»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref>
* '''موفقیت‌های تحصیلی (رتبه‌های کنکور):''' دانش‌آموزان و دانش‌جویان مهاجر افغانستانی با شرکت در کنکور سراسری دانشگاه‌های ایرانی توانسته‌اند در رشته‌های مختلفی چون روابط بین‌الملل، تاریخ، برنامه‌ریزی منطقه‌ای و آمایش سرزمین، مهندسی مواد و زمین‌شناسی رتبه‌های تک‌رقمی و دو رقمی به‌دست بیاورند.<ref>[https://risstudies.org/موفقیت-نخبگان-مهاجر-افغانستان-در-آموز/ آقاجانی، «موفقیت نخبگان مهاجر افغانستان در آموزش عالی ایران؛ فرصت‌ها و چالش‌ها»، وب‌سایت پژوهشکده مطالعات راهبردی وزرات علوم، تحقیقات و فناوری.]</ref>
* '''حضور دانش‌آموختگان ایران در افغانستان:''' پس از سقوط طالبان و روی‌کارآمدن حکومت جمهوری اسلامی افغانستان، بسیاری از فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های ایران از رشته‌ها و مقاطع مختلف تحصیلی حضور گسترده و اثرگذار در عرصه‌ها و سطوح مختلف افغانستان داشتند.<ref>[http://www.afghanpaper.com/nbody.php?id=80465 . «گزارش جشن فارغ التحصیلان بازگشته از ایران»، شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان.]</ref>
* '''موفقیت در عرصه بین‌الملل:''' برخی از دانشجویان مهاجر توانسته‌اند در عرصة بین‌المللی به موفقیت دست یابند. به‌طور نمونه خانم شکردخت جعفری پس از اتمام کارشناسی در دانشگاه تهران و [[تبریز (شهر)|تبریز]]، توانست بورسیه از دانشگاه ساری (University Of Surrey) انگلستان به دست آورده و دو اختراع مهم در زمینهٔ درمان سرطان به ثبت برساند.<ref>[https://www.infomigrants.net/prs/post/21743/شکردخت-جعفری-از-دشواری-های-مهاجرت-تا-کارن . «شکردخت جعفری: از دشواری‌های مهاجرت تا کارنامة درخشان علمی»، وب‌سایت مهاجرنیوز.]</ref>


#هیئت‌های دائمی؛ این هیئت‌ها دارای ساختار منسجم و اساس‌نامه هستند که به‌طور دائمی فعالیت دارند و علاوه‌بر مراسم عزاداری محرم در دیگر مناسبت‌های دینی مذهبی چون [[اربعین]]، ایام فاطمیه، عید [[مبعث]]، [[عید غدیر]]، [[نیمه شعبان|نیمۀ شعبان]] و دعاهای هفتگی خدمت‌رسانی می‌کنند؛<ref>[https://journal.asi.org.ir/article_244781.html ظریف‌ پویا و صدر نبوی، «تغییرات مناسک عزاداری ماه محرم در بین افغانستانی‌های مقیم شهر مشهد در گذر زمان»، 1399ش، ص202-216.]</ref>
=== محدودیت‌های دانشجویان مهاجر افغانستانی در ایران ===
#هیئت‌های موقت؛ تعداد زیادی از هیئت‌ها موقتی‌اند که در ایام محرم مراسم عزاداری برگزار می‌کنند و موکب‌ها و ایستگاه‌های صلواتی به‌منظور پذیرایی از عزاداران برپا می‌دارند.<ref>[https://mohajer.news/%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1/%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D9%88%D9%84%DB%8C%D9%86-%D9%86%D8%B4%D8%B3%D8%AA-%D8%B8%D8%B1%D9%81%DB%8C%D8%AA-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%DA%86%D8%A7%D9%84%D8%B4-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%81/ «برگزاری اولین‌نشست ظرفیتها و چالشهای فرهنگی اجتماعی هیئتتهای مذهبی»، خبرگزاری مهر.]</ref>
* '''ناتوانی مالی: ب'''سیاری از خانواده‌ها، به‌دلیل ناتوانی مالی، دانشگاه را رها کرده یا از ابتدا سراغ آن نرفته‌اند.<ref>. نصر اصفهانی و حسینی، «بررسی تأثیر سیاست‌های تحصیل اتباع افغانستانی در ایران (مورد مطالعه: شهر تهران)»، 1395، ص70.</ref>
#هیئت‌های نیمه‌فعال؛ هیئت‌هایی هستند که صرفا در مناسبت‌های دینی و مذهبی فعالیت می‌کنند.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/6023/6810/81701/%D9%87%DB%8C%D8%A3%D8%AA-%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8%DB%8C-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA-%D9%85%D8%AF%DB%8C%D8%B1-%D9%87%DB%8C%D8%A3%D8%AA-%DA%A9%DB%8C%D8%B3%D8%AA! مجدالاشرفی، «هیأت مذهبی چیست؟ مدیر هیأت کیست؟»،پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>
* '''محدودیت انتخاب برخی رشته‌ها و شهرها:''' تحصیل در رشته‌هایی که تعهد استخدام داشته باشند و همین‌طور رشته‌های متعدد دیگری نظیر فیزیک اتمی، فیزیک هسته‌ای، مهندسی هواپیما، علوم نظامی، و همین‌طور انتخاب بسیاری از شهرها برای اتباع افغانستان ممنوع است.<ref>[https://rjsw.atu.ac.ir/article_9650.html میرزایی، «بررسی انطباق تحصیلی مهاجران افغانستانی در ایران»، 1396ش، ص54-57]؛ [https://www.google.com/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0CAIQw7AJahcKEwiQ8NLw2aWAAxUAAAAAHQAAAAAQAg&url=https%3A%2F%2Fdl.sanjesh.org%2FNOETDownload%2FDownloadHandler.ashx%3Fid%3D1572&psig=AOvVaw1vcb4HHVGl3HfWwsqI8etn&ust=16902316 «رشته‌ها و مناطق ممنوعه برای دواطلبان اتباع غیرایرانی»، وب‌سایت سنجش.]</ref>
#هیئت‌های طایفه‌ای/ منطقه‌ای؛ هیئت‌های بزرگ معمولا ماهیت طایفه‌ای یا منطقه‌ای دارند و در مکان‌های عمومی چون [[مساجد]]، حسینیه‌های دائمی و موقت و یا مکان‌های اجاره‌شده، مراسم خود را برگزار می‌کنند؛
* '''محدودیت اشتغال:''' براساس دستورالعمل‌ها، اتباع افغانستانی تنها مجاز به اشتغال در مشاغل کارگری ساده هستند؛ لذا فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها (به استثنای رشته‌های پزشکی) نمی‌توانند در شرکت‌ها یا بنگاه‌های خصوصی حتی به‌صورت قراردادی مشغول به کار شوند.<ref>. نصر اصفهانی و حسینی «بررسی تأثیر سیاست‌های تحصیل اتباع افغانستانی در ایران (مورد مطالعه: شهر تهران)»، 1395، ص73.</ref>
#هیئت‌های خانوادگی؛ تعداد زیادی از هیئت‌های کوچک در سطح [[خانواده]] نیز وجود دارد که محل برگزاری آن منازل شخصی اعضای هیئت است.<ref>[https://journal.asi.org.ir/article_244781.html ظریف‌ پویا و صدر نبوی، «تغییرات مناسک عزاداری ماه محرم در بین افغانستانی‌های مقیم شهر مشهد در گذر زمان»، 1399ش، ص202-216.]</ref>
* '''الزام به تبدیل وضعیت اقامت:''' مهاجرین متقاضی در تحصیل دانشگاه، پس از کسب نمرهٔ قبولی در کنکور، باید کارت اقامت خود را تبدیل به گذرنامهٔ تحصیلی و پس از فراغت تبدیل به گذرنامهٔ اقامتی کنند.<ref>. عباسی و چیت‌ساززاده، «دریافت شهریه از دانشجویان غیرایرانی دوره روزانه (بی‌توجهی به سیاست‌های گزینشی مهاجرت)»، بی‌تا، ص16.</ref> همچنین پیش از ۱۴۰۱ش الزام به خروج از ایران وجود داشت.<ref>. نصر اصفهانی و حسینی «بررسی تأثیر سیاست‌های تحصیل اتباع افغانستانی در ایران (مورد مطالعه: شهر تهران)»، 1395ش، ص73.</ref>
* '''چهارگزینه بدیل اشتغال:''' دانشجویان مهاجر افغانستانی پس از دانش‌آموختگی، چهار راه در پیش دارند: اشتغال غیررسمی در پروژه‌های دانشگاهی، برگشت به مشاغل کارگری، استفاده از مدرک تحصیلی برای مهاجرت مجدد و بازگشت به افغانستان برای کار.<ref>. نصر اصفهانی و حسینی «بررسی تأثیر سیاست‌های تحصیل اتباع افغانستانی در ایران (مورد مطالعه: شهر تهران)»، 1395ش، ص73.</ref>
* '''سرخوردگی و نارضایتی:''' محدودیت‌های اشتغال و نیز الزام به ترک ایران پس از دانش‌آموختگی که قبل از ۱۴۰۱ش وجود داشت، موجب شد که جوانان مهاجر افغانستانی هیچ‌گونه آینده‌ای برای خود در ایران تصور نکنند. از آنجا که آنها امکان تغییر شرایط را نیز ندارند، این محدویت‌ها موجب سرخوردگی و نارضایتی از جامعه ایران شده است.<ref>. نصر اصفهانی و حسینی «بررسی تأثیر سیاست‌های تحصیل اتباع افغانستانی در ایران (مورد مطالعه: شهر تهران)»، 1395ش، ص76.</ref>
* '''تلاش برای مهاجرت مجدد به اروپا و استرالیا:''' نداشتن چشم‌انداز روشنی از اشتغال و آیندة قابل پیش‌بینی در ایران، موجب شده است که بسیاری از جوانان مهاجر فارغ‌التحصیل به دنبال فرصت‌هایی برای مهاجرت به اروپا و استرالیا باشند.<ref>. نصر اصفهانی و حسینی «بررسی تأثیر سیاست‌های تحصیل اتباع افغانستانی در ایران (مورد مطالعه: شهر تهران)»، 1395ش، ص76.</ref>


===ویژگی‌های <big>'''هیئت‌های مذهبی مهاجران افغانستانی در ایران'''</big>===
== {{درشت|وضعیت طلاق میان مهاجرین افغانستانی در ایران}} ==
#متولیان هیئت؛ هیئت‌های مهاجرین بیشتر توسط جوانان مدیریت می‌شود.
طلاق مهاجرین افغانستانی در ایران، به‌دلیل اشتراکات فرهنگی و دینی، به‌طور کلی تابع قوانین حقوقی و شرعی جامعهٔ میزبان است؛ اما داشتن یا نداشتن مدارک اقامتی و عرف و آداب و رسوم اجتماعی جامعهٔ مهاجر نیز در روند دادرسی آن دخالت دارد. به‌همین دلیل، این طلاق نیز با منحل‌کردن قانونی و شرعی [[ازدواج]] دائمی باشرایط خاص از جانب مرد یا نمایندهٔ قانونی او<ref>[https://www.mashhoor.ir/blog/انواع-طلاق-چیست/ «طلاق چیست؟ تعریف دقیق طلاق و بررسی کامل انواع طلاق در ایران»، وب‌سایت مشهور.]</ref> یا از جانب زن در صورت تکمیل شرایط،<ref>[https://rahjooyan.org/divorce-on-the-womans-side/ «طلاق از طرف زن»، وب‌سایت گروه وکلای دادگستری راجویان عدالت.]</ref> واقع می‌شود.<ref>[https://af.shafaqna.com/FA/384622 «بررسی عوامل افزایش آمار طلاق میان مهاجران افغانستانی در شرایط کرونایی »، خبرگزارش شفقنا.]</ref>
#مخاطبان هیئت؛ در هیئت‌های مهاجرین، مستمع سخنرانی و روضه را بیشتر بزرگ‌سالان و نوحه و سینه‌زنی را جوانان تشکیل می‌دهند. زنان و مردان در بخش‌های جداگانه حضور دارند، اما در برخی موارد هیئت مستقل زنانه به‌خصوص در هیئت‌های خانوادگی وجود دارد.
#سبک برگزاری مراسم؛ مراسم هیئت‌ها معمولا با دعای توسل یا زیارت عاشورا آغاز می‌شود. سپس روحانی هیئت به سخنرانی و روضه‌خوانی می‌پردازد و سرانجام مراسم، با نوحه‌خوانی و سینه‌زنی ختم می‌‌شود. در برخی هیئت‌ها، مراسم با منقبت یعنی وصف پیامبر و اهلبیت در قابل شعر و نثر با سبک خاص، آغاز می‌شود.
#مناسک ویژه؛ حضور در منزل علم‌بردار، که از بزرگان هیئت است، در روز ششم محرم و انتقال علم به تکیه‌خانه یا [[حسینیه]] و دعوت از هیئت‌های دیگر در شب هفتم محرم در برخی از هیئت‌ها رایج است.
#نوع پوشش در هیئت‌های مهاجرین؛ پوشش عزاداران در هیئت، به‌طور معمول لباس سیاه است، اما گاهی هنگام سینه‌زنی، بالاتنه را برهنه می‌کنند.
#سبک و لهجۀ مداحی؛ در هیئت‌های مهاجرین، مداحی و نوحه‌خوانی به سبک سنتی جامعۀ افغانستان و گاهی با سبک و نواهای رایج در جامعه میزبان، خوانده می‌شود.
#نذر و پذیرایی؛ نذورات و پذیرایی‌ها به‌صورت معمول در حسینیه‌ها و موکب‌ها با غذاها و نوشیدنی‌های رایج در جامعه میزبان صورت می‌گیرد، اما در برخی موارد پذیرایی با غذای سنتی افغانستانی و در منازل شخصی به‌خصوص در هیئت‌های خانوادگی صورت‌ می‌گیرد.<ref>[https://journal.asi.org.ir/article_244781.html ظریف‌ پویا و صدر نبوی، «تغییرات مناسک عزاداری ماه محرم در بین افغانستانی‌های مقیم شهر مشهد در گذر زمان»، 1399ش، ص202-216.]</ref>


===اثرپذیری از جامعۀ میزبان===
به‌دلیل نبود مرجع مشخص برای ثبت، آمار دقیق از طلاق مهاجرین افغانستانی مقیم جمهوری اسلامی ایران وجود ندارد؛ اما براساس گزارش‌ها در سال‌های اخیر آمار طلاق میان مهاجرین سیر صعودی داشته که هشتاد درصد آن مربوط به نسل دوم مهاجرین است که در عالم [[مهاجرت]] بزرگ شده‌اند واز شرایط محیطی اثر پذیرفته است.<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/5626311/رشد-تصاعدی-آمار-طلاق-در-بین-مهاجران-Ø§ÙØºØ§Ù†Ø³Ø «رشد تصاعدی آمار طلاق در بین مهاجران افغانستانی»، باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref>
طبق تحقیقات انجام شده، در هیئت‌های مهاجرین مناسک سنتی افغانستان چون نحوۀ علم‌کشی، دعوت از هیئت‌های دیگر، [[منقبت‌خوانی]]، نذری و پذیرایی از عزاداران، کیفیت و شیوۀ پذیرایی، سبک مداحی و لهجۀ محلی، نوع پوشش در هنگام عزاداری و علایم و نشانه‌ها، جای خود را به مناسک رایج در هیئت‌های ایرانی چون دعای توسل، زیارت عاشورا، غذاهای ایرانی یا نوشیدنی و سبک مداحی ایرانی، داده است. هیئت‌ها را بیشتر جوانان اداره می‌کنند و مداحان نقش بیشتری دارند. هیئت‌های مستقل زنان نیز به‌صورت کم‌رنگ در بین مهاجران فعالیت می‌کنند.<ref>[https://journal.asi.org.ir/article_244781.html ظریف‌ پویا و صدر نبوی، «تغییرات مناسک عزاداری ماه محرم در بین افغانستانی‌های مقیم شهر مشهد در گذر زمان»، 1399ش، ص202-216.]</ref>


===کارکردهای <big>'''هیئت‌های مذهبی مهاجران افغانستانی در ایران'''</big>===
=== عوامل طلاق ===
#دینی؛ تقویت باورهای دینی و مذهبی و آشنایی با سیرۀ اهل‌بیت و ‌پیشوایان دینی و مذهبی؛<ref>[https://youngsociologists.com/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D9%87%DB%8C%D8%A6%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B1%D8%A7%D9%87%D8%A8%D8%B1%D8%AF-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D8%AC%D9%88/ اوژولیده، «نقش هیئات مذهبی در راهبرد فرهنگ دینی جوانان»، وبسایت جامعهشناسان جوان.]</ref>
عوامل سنتی پایداری کانون [[خانواده]] در جابه‌جایی به یک جامعهٔ متفاوت، کارایی خود را از دست می‌دهد و تفاوت فرهنگی با جامعهٔ میزبان و الگوبرداری از فرهنگ متفاوت، چالش‌هایی مانند طلاق را در پی دارد.<ref>[https://af.shafaqna.com/FA/384622 «بررسی عوامل افزایش آمار طلاق میان مهاجران افغانستانی در شرایط کرونایی »، خبرگزارش شفقنا.]</ref> عوامل دیگری چون خشونت‌های خانوادگی، نداشتن درک متقابل، توقعات زیاد، رقابت‌های ناسالم در جامعه، مصروفیت بیش از حد در فضای مجازی، رهاشدن خانواده توسط مردان، تفاوت موقعیت‌های علمی و اجتماعی، ناآگاهی زوجین از مهارت‌های زندگی، تجددخواهی دختران جوان، بیکاری و مشکلات اقتصادی و اعتیاد به مواد مخدر نیز باعث می‌شود زن و شوهر مهاجر تصمیم به خاتمه‌دادن به زندگی مشترک بگیرند.<ref>[https://www.shia-news.com/fa/news/234673/%D8%A7%D9%81%D8%B2%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%A2%D9%85%D8%A7%D8%B1-%D8%B7%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8 «افزایش ۱۰ تا ۱۵ درصدی نرخ طلاق»، وب‌سایت شیعه نیوز.]</ref>
#اجتماعی؛ بازیابی هویت، هماهنگی با جامعۀ میزبان، رعایت ‌هنجارهای آن، دست‌یابی به فرصت‌های موجود در آن جامعه، بازدارندگی از کج‌روی‌های اجتماعی، تقویت همبستگی اجتماعی و انفاق و دست‌گیری از نیازمندان؛<ref>[https://www.karbobala.com/articles/info/591 مجدالاشرافی، «کارکردهای اجتماعی هیئت‌های مذهبی»، وب‌سایت کرب‌و‌بلا.]</ref>
#فرهنگی؛ برگزاری کلاس‌های آموزشی، نشست‌های علمی و ادبی؛<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/6023/6810/81701/%D9%87%DB%8C%D8%A3%D8%AA-%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8%DB%8C-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA-%D9%85%D8%AF%DB%8C%D8%B1-%D9%87%DB%8C%D8%A3%D8%AA-%DA%A9%DB%8C%D8%B3%D8%AA! مجدالاشرفی، «هیأت مذهبی چیست؟ مدیر هیأت کیست؟»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>
#سیاسی؛ اسوه‌سازی وتقویت روحیۀ آزادمنشی، آزادی‌خواهی، عدالت‌طلبی و ایثار.<ref>«[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/6023/6810/81701/%D9%87%DB%8C%D8%A3%D8%AA-%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8%DB%8C-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA-%D9%85%D8%AF%DB%8C%D8%B1-%D9%87%DB%8C%D8%A3%D8%AA-%DA%A9%DB%8C%D8%B3%D8%AA! «برگزاری اولین‌نشست ظرفیتها و چالشهای فرهنگی اجتماعی هیئتتهای مذهبی»، خبرگزاری مهر.]</ref>


===چالش‌های <big>'''هیئت‌های مذهبی مهاجران افغانستانی در ایران'''</big>===
=== مرجع رسیدگی به امور طلاق مهاجرین ===
هیئت‌های مهاجران افغانستانی در ایران با چالش‌هایی به شرح زیر روبرو هستند: نبود مکان دائمی مناسب،<ref>[https://mohajer.news/%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1/%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D9%88%D9%84%DB%8C%D9%86-%D9%86%D8%B4%D8%B3%D8%AA-%D8%B8%D8%B1%D9%81%DB%8C%D8%AA-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%DA%86%D8%A7%D9%84%D8%B4-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%81/ «برگزاری اولین‌نشست ظرفیتها و چالشهای فرهنگی اجتماعی هیئتتهای مذهبی»، خبرگزاری مهر.]</ref> برخی دیدگاه‌های تبعیض‌آمیز در جامعۀ میزبان،<ref>[https://journal.asi.org.ir/article_244781.html ظریف‌ پویا و صدر نبوی، «تغییرات مناسک عزاداری ماه محرم در بین افغانستانی‌های مقیم شهر مشهد در گذر زمان»، 1399ش، ص202-216.]</ref> ورود روش‌های غیر متعارف عزاداری، ضعف و تحریف محتوا در اشعار، روایت‌ها، مقتل‌ها و روضه‌ها و افراط در آن،<ref>[https://mohajer.news/%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1/%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D9%88%D9%84%DB%8C%D9%86-%D9%86%D8%B4%D8%B3%D8%AA-%D8%B8%D8%B1%D9%81%DB%8C%D8%AA-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%DA%86%D8%A7%D9%84%D8%B4-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%81/ «برگزاری اولین‌نشست ظرفیتها و چالشهای فرهنگی اجتماعی هیئتتهای مذهبی»، خبرگزاری مهر.]</ref>و گسترش تضادهای مذهبی در صورت برگشت مهاجرین به افغانستان.<ref>[https://journal.asi.org.ir/article_244781.html ظریف‌ پویا و صدر نبوی، «تغییرات مناسک عزاداری ماه محرم در بین افغانستانی‌های مقیم شهر مشهد در گذر زمان»، 1399ش، ص203.]</ref>
==== طلاق میان‌گروهی ====
* دادگاه خانواده؛ قانون گذار جمهوری اسلامی ایران به دادگاه اجازه داده است که به دعوای طلاق مهاجرین مطابق قانون کشور متبوع آنها با شرایط زیر رسیدگی کند:
# قانون کشور متبوع مخالف اخلاق و نظم عمومی نباشد؛
# زن و شوهر باید دعوای طلاق را با استناد به قانون کشور متبوع در دادگاه طرح کنند و قانون را به دادگاه ارائه کنند؛
# در صورت مغایرت با اخلاق و نظم عمومی یا عدم ارائه قانون، دادگاه مطابق قانون جمهوری اسلامی ایران به دعوا رسیدگی می‌کند.<ref>[https://www.heyvalaw.com/web/articles/view/3850/طلاق-اتباع-خارجی-در-ایران.html «طلاق اتباع خارجی در ایران»، وبسایت مشاورۀ حقوقی دنیا.]</ref> در این حالت دادگاه مکلف است که رعایت حال افراد غیر شیعه را داشته باشد.<ref>قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مادهٔ 13.</ref>
# پرداخت هزینهٔ رسیدگی دادگاه؛
# بعد از صدور حکم طلاق، باید در وزارت کشور ثبت شود.<ref>[https://www.heyvalaw.com/web/articles/view/3850/طلاق-اتباع-خارجی-در-ایران.html «طلاق اتباع خارجی در ایران»، وبسایت مشاورۀ حقوقی دنیا.]</ref>
* روحانی؛ تعداد زیادی از مهاجرین به‌ویژه اهل‌سنت بر اساس ملاحظات مذهبی برای اجرای طلاق شرعی به افراد روحانی مراجعه می‌کنند؛
* دفاتر مراجع تقلید؛ تعداد زیادی از مهاجرین [[شیعه]] به‌منظور اجرای طلاق شرعی به دفاتر مراجع تقلید مراجعه می‌کنند.<ref>[https://af.shafaqna.com/FA/384622 «بررسی عوامل افزایش آمار طلاق میان مهاجران افغانستانی در شرایط کرونایی »، خبرگزارش شفقنا.]</ref>
* سفارت و کنسولگری‌های افغانستان؛ در هر سه حالت فوق، مهاجرین می‌توانند برای ثبت و دریافت دفترچهٔ طلاق به سفارت و کنسولگری‌های افغانستان مراجعه کنند.<ref>[https://www.heyvalaw.com/web/articles/view/3850/طلاق-اتباع-خارجی-در-ایران.html «طلاق اتباع خارجی در ایران»، وبسایت مشاورۀ حقوقی دنیا.]</ref>


برای مقابله با چالش‌های موجود، نظارت کارشناسانه بر فعالیت‌های هیئت‌ها، آموزش‌ اعضای هیئت از جمله مداحان و مدیران، حضور اشخاص باسواد و دلسوز در ترکیب هیئت، پیشنهاد شده است.<ref>[http://abdolzadeh.ir/religious/21-%D8%B1%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D9%BE%DB%8C%D8%B4%D8%B1%D9%81%D8%AA-%D9%87%DB%8C%D8%A6%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8%DB%8C.html عبدل‌زاده، «راه‌کارهایی برای پیشرفت هیئت‌های مذهبی»، وبلاک ایستگاه اندیشه.]</ref>
==== طلاق برون‌گروهی ====
در صورتی که زن افغانستانی با مرد ایرانی ازدواج کرده باشد در این صورت زن تبعهٔ ایران محسوب می‌شود و طلاق آنها نیز مطابق قانون ایران است.<ref>[https://www.dadgaran.net/articles/281-%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%AC-%D9%85%D8%B1%D8%AF-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D8%B2%D9%86-%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%AC%DB%8C-%D9%85%D8%B4%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%87-%D8%A8%D8%A7-%D9%88%DA%A9%DB%8 «مقررات ازدواج مرد ایرانی با زن خارجی»، وب‌سایت دادگران حامی.]</ref> همچنین اگر زن ایرانی از مرد افغانستانی طلاق بگیرد نیز قانون جمهوری اسلامی ایران بر آن حاکم است.<ref>[https://www.adljou.com/ «طلاق زن ایرانی از مرد افغانی»، وب‌سایت عدل‌جو.]</ref>


==مراکز ادبی مهاجران افغانستانی در ایران==
=== پیامدهای طلاق ===
# پیامدهای طلاق برای روجین؛ زن و شوهری که از هم جدا می‌شوند، برای مدت طولانی احساس تنهایی دارند به‌خصوص زنی که در عالم مهاجرت سرپرستی فرزندان هم به‌دوش او مانده باشد. احساس گناه، [[افسردگی]]، روآوری به مواد مخدر و افت [[اعتماد به نفس|اعتماد به‌نفس]] از دیگر آسیب‌های طلاق است.
# زن مهاجر با توجه به وضعیت اشتغال در جامعهٔ میزبان و عدم استقلال مالی زنان در فرهنگ جامعهٔ افغانستانی، با مشکل تأمین مخارج زندگی، مدرسه و مسکن مواجه می‌شود.<ref>[https://honarehzendegi.com/post/en/Injuries-divorce «آسیب‌های طلاق برمردان، زنان و کودکان»، وب‌سایت مؤسسۀ روان‌شناسی دکتر فرزاد طباطبائی.]</ref> دیدگاه منفی جامعه به زن مطلقه و مزاحمت‌ها، مشکل شدن ازدواج مجدد برای زن و آسیب دیدن روابط اجتماعی، پیامدهای ویژهٔ طلاق برای زنان مهاجر است.<ref>[https://jas.ui.ac.ir/article_22629.html حقیقتیان و دیگران، «سنخ‌شناسی طلاق و پیامدهای اجتماعی آن(مطالعۀ موردی زنان مطلقۀ تحت پوشش کمیتۀ امداد امام خمینی استان چهار محال و بختیاری»، 1397ش، ص69- 73.]</ref>
# پیامدهای طلاق برای فرزندان؛ طلاق والدین، موجب احساس ناامنی، سرخوردگی و گوشه‌گیری، کمبود عاطفه و گرایش به دوستان ناباب، ارتکاب بزه، اعتیاد، افت تحصیلی و ترک آموزش فرزندان می‌شود؛ در خصوص جامعهٔ مهاجران این پیامدها به‌دلیل نداشتن حمایت‌های سازمانی، تشدید می‌شود.<ref>[https://www.paziresh24.com/blog/9184/divorce-and-its-effects-on-personal-life-and-those-around-him/ «طلاق و تأثیرات آن در زندگی شخصی و اطرافیانش»، وب‌سایت مجلۀ سلامتی.]</ref>
# پیامدهای طلاق برای جامعهٔ میزبان؛ افزایش بزه به‌ویژه بزه‌های ضداخلاقی، معتادین به‌مواد مخدر، بیماری‌های روانی، کودکان کار و تکدی‌گری، پیامدهایی است که طلاق مهاجرین می‌تواند برای جامعهٔ میزبان داشته باشد.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/460179/%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A8-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%88-%D8%AA%D8%A8%D8%B9%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D9%86%D9%81%DB%8C-%D8%B7%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%88-%D9%81%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7%D8%B4%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88% قاسمی، امین‌الله، «آسیب‌شناسی و تبعات منفی طلاق و فروپاشی خانواده در جامعه»، 1400ش، ص531.]</ref>
# پیامدهای مثبت؛ به‌رغم آن که در جامعهٔ افغانستانی طلاق یک پدیدهٔ منفی تلقی می‌شود، اما در مواردی مانند اعتیاد و خشونت‌های خانوادگی، طلاق موجب کاهش سوءاستفاده از کودکان و خشونت در فضای خانواده می‌شود.<ref>[https://kodakonojavan.com/اثرات-مثبت-طلاق-برای-کودکان/ «اثرات مثبت طلاق برای کودکان»، وب‌سایت کودکان.]</ref>


===الف) <big>'''مؤسسۀ فرهنگی در دری'''</big>===
== {{درشت|هیئت‌های مذهبی مهاجران افغانستانی در ایران}} ==
پیشینۀ فعالیت‌های ادبی مهاجرین افغانستانی در [[مشهد]] به اوایل دهۀ 1360 شمسی برمی‌گردد. اولین‌بار در 1363ش، برخی از شاعران مقیم [[هرات]] که به مشهد مهاجر شده بودند در گلشهر یک مجمع فرهنگی ایجاد کردند. در آن روزگار، گاهی شب‌های شعر و برنامه‌های مختلط سیاسی و ادبی توسط احزاب و مراکز مختلف همانند حزب‌الله هرات در مشهد اجرا می‌شد.  
مهاجرین افغانستانی مقیم ایران با عقبهٔ فرهنگی مشترک با جامعهٔ ایران، برای تجلیل از مناسبت‌های مذهبی که آن را بخشی از هویت خود می‌دانند، هیئت‌های مذهبی را شکل داده‌اند.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5426732/%DB%B1%DB%B0%DB%B0%DB%B0-%D9%87%DB%8C%D8%A6%D8%AA-%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8%DB%8C-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%81%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C% «1000 هیئت مذهبی افغانستانی در ایران فعالیت می‌کنند»، خبرگزاری مهر.]</ref> از آغاز، مهاجرین افغانستانی که بیشتر در شهر [[مشهد]] ساکن بودند هیئت‌های مذهبی خانوادگی تشکیل دادند، اما با گسترش فعالیت احزاب جهادی و حضور مهاجرین در دیگر شهرهای ایران، هیئت‌های بزرگی به وجود آمدند. پس از کم‌رنگ شدن نقش احزاب، این هیئت‌ها به شکل مردمی حفظ شد.<ref>[https://journal.asi.org.ir/article%20244781.html ظریف پویا و صدر نبوی، «تغییرات مناسک عزاداری ماه محرم در بین افغانستانی‌های مقیم شهر مشهد در گذر زمان»، 1399ش، ص188 و 212.]</ref> امروزه بیش از هزار هیئت مذهبی مهاجرین افغانستانی در سرتاسر جمهوری اسلامی ایران فعالیت دارند<ref>[https://mohajer.news/اخبار/برگزاری-اولین-نشست-ظرفیت-ها-و-چالش-های-ف/ «برگزاری اولین‌نشست ظرفیتها و چالشهای فرهنگی اجتماعی هیئتهای مذهبی»، خبرگزاری مهر.]</ref> که دارای مجوز موقت یا دائم از سوی ادارهٔ امور اتباع و مهاجرین جمهوری اسلامی ایران هستند.<ref>[https://shahr20.ir/12341/فعالیت-۲۵۰-هیئت-عزاداری-از-اتباع-در-قم/ «فعالیت 250 هیئت عزاداری از اتباع در قم / شرایط ثبت هیئات مذهبی»، وب‌سایت شهر 20.]</ref>


به‌تدریج برخی جوانان مهاجر که بیش‌تر در کسوت طبلگی مشغول تحصیل بودند، به شعر و ادبیات روی آوردند و آثار پراکندۀ آنها اولین‌بار در مجموعۀ «ضریح آفتاب» و سپس در مجموعۀ «هوای حرم»، «نافلۀ باران» و «فصل‌ فراق» منتشر شد.<ref>حجتی، «ادبیات مقاومت افغانستان»، دانشنامۀ ادب فارسی، 1381ش، ج3، ص64-65.</ref>
=== ساختار تشکیلاتی {{درشت|هیئت‌های مذهبی مهاجران افغانستانی در ایران}} ===
برخی هیئت‌های مذهبی مهاجران افغانستانی دارای هیئت مؤسسان و هیئت امنا هستند که در ترکیب آن روحانیون، مداحان و افراد مورد اعتماد جامعهٔ مهاجر حضور دارند. این هیئت‌ها در هر استان دارای شورای هماهنگی متشکل از نمایندگان هیئت‌ها هستند که با نظارت ادارهٔ امور اتباع و مهاجرین انتخاب می‌شوند.<ref>[https://37331739.khabarban.com/ «انتخابات مجمع هماهنگی هیئت‌های مذهبی مهاجرین افغانستانی مقیم مشهد برگزار شد»، وب‌سایت خبربان.]</ref>


چاپ این آثار موجب تشویق نسل جدید مهاجرین به ادبیات شد و جلسه‌های نقد شعر و داستان میان آنها گسترش یافت. توجه به شعر و داستان، رونق نقد ادبی و حضور ادیبان مهاجر در جلسه‌های ادبی حوزۀ هنری مشهد، منجر به پدید آمدن دفتر ادبیات افغانستان در حوزۀ هنری مشهد در 1371ش شد.<ref>«پنجرۀ آفتابی»، فصل‌نامۀ پیامبر، شمارۀ 1، 1377ش، ص18؛ خاوری، سنگ ملامت، 1376ش، ص5؛ شجاعی، سید اسحاق، مهاجران فصل دلتنگی، 1375ش، ص4.</ref>
=== انواع هیئت‌های مذهبی {{درشت|مهاجران افغانستانی در ایران}} ===
# هیئت‌های دائمی؛ این هیئت‌ها دارای ساختار منسجم و اساس‌نامه هستند که به‌طور دائمی فعالیت دارند و علاوه‌بر مراسم عزاداری محرم در دیگر مناسبت‌های دینی مذهبی چون [[اربعین]]، ایام فاطمیه، عید [[مبعث]]، [[عید غدیر]]، [[نیمه شعبان|نیمهٔ شعبان]] و دعاهای هفتگی خدمت‌رسانی می‌کنند؛<ref>[https://journal.asi.org.ir/article_244781.html ظریف پویا و صدر نبوی، «تغییرات مناسک عزاداری ماه محرم در بین افغانستانی‌های مقیم شهر مشهد در گذر زمان»، 1399ش، ص202-216.]</ref>
# هیئت‌های موقت؛ تعداد زیادی از هیئت‌ها موقتی‌اند که در ایام محرم مراسم عزاداری برگزار می‌کنند و موکب‌ها و ایستگاه‌های صلواتی به‌منظور پذیرایی از عزاداران برپا می‌دارند.<ref>[https://mohajer.news/اخبار/برگزاری-اولین-نشست-ظرفیت-ها-و-چالش-های-ف/ «برگزاری اولین‌نشست ظرفیتها و چالشهای فرهنگی اجتماعی هیئتتهای مذهبی»، خبرگزاری مهر.]</ref>
# هیئت‌های نیمه‌فعال؛ هیئت‌هایی هستند که صرفا در مناسبت‌های دینی و مذهبی فعالیت می‌کنند.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/6023/6810/81701/هیأت-مذهبی-چیست-مدیر-هیأت-کیست! مجدالاشرفی، «هیئت مذهبی چیست؟ مدیر هیئت کیست؟»،پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>
# هیئت‌های طایفه‌ای/ منطقه‌ای؛ هیئت‌های بزرگ معمولاً ماهیت طایفه‌ای یا منطقه‌ای دارند و در مکان‌های عمومی چون [[مساجد]]، حسینیه‌های دائمی و موقت یا مکان‌های اجاره‌شده، مراسم خود را برگزار می‌کنند؛
# هیئت‌های خانوادگی؛ تعداد زیادی از هیئت‌های کوچک در سطح [[خانواده]] نیز وجود دارد که محل برگزاری آن منازل شخصی اعضای هیئت است.<ref>[https://journal.asi.org.ir/article_244781.html ظریف پویا و صدر نبوی، «تغییرات مناسک عزاداری ماه محرم در بین افغانستانی‌های مقیم شهر مشهد در گذر زمان»، 1399ش، ص202-216.]</ref>


تنوع فعالیت‌های ادبی مهاجرین در مشهد، در نهایت موجب پدید آمدن مجلۀ ادبی دُرّ دری در 1376ش شد. انتشار موفق این مجله در طی پنج سال باعث شد تا در 1380ش «مؤسسۀ فرهنگی دُرّ دری» در مشهد تأسیس شود.<ref>کاظمی، کارنامۀ شعر هجرت در ایران اسلامی، مجلۀ شعر، 1373ش، ص14؛ کاظمی، «شعر مقاومت در افغانستان»، مجلۀ سوره، 1384ش، ص121؛ مظفری، سالنامۀ در دری، 1387ش، ص78؛ سعیدی، «همۀ سنگ‌ها را به سوی من پرتاب کنید!»، گلبانگ، 1376ش، ص3.</ref>
=== ویژگی‌های {{درشت|هیئت‌های مذهبی مهاجران افغانستانی در ایران}} ===
# متولیان هیئت؛ هیئت‌های مهاجرین بیشتر توسط جوانان مدیریت می‌شود.
# مخاطبان هیئت؛ در هیئت‌های مهاجرین، مستمع سخنرانی و روضه را بیشتر بزرگ‌سالان و نوحه و سینه‌زنی را جوانان تشکیل می‌دهند. زنان و مردان در بخش‌های جداگانه حضور دارند، اما در برخی موارد هیئت مستقل زنانه به‌خصوص در هیئت‌های خانوادگی وجود دارد.
# سبک برگزاری مراسم؛ مراسم هیئت‌ها معمولاً با دعای توسل یا زیارت عاشورا آغاز می‌شود. سپس روحانی هیئت به سخنرانی و روضه‌خوانی می‌پردازد و سرانجام مراسم، با نوحه‌خوانی و سینه‌زنی ختم می‌شود. در برخی هیئت‌ها، مراسم با منقبت یعنی وصف پیامبر و اهلبیت در قابل شعر و نثر با سبک خاص، آغاز می‌شود.
# مناسک ویژه؛ حضور در منزل علم‌بردار، که از بزرگان هیئت است، در روز ششم محرم و انتقال علم به تکیه‌خانه یا [[حسینیه]] و دعوت از هیئت‌های دیگر در شب هفتم محرم در برخی از هیئت‌ها رایج است.
# نوع پوشش در هیئت‌های مهاجرین؛ پوشش عزاداران در هیئت، به‌طور معمول لباس سیاه است، اما گاهی هنگام سینه‌زنی، بالاتنه را برهنه می‌کنند.
# سبک و لهجهٔ مداحی؛ در هیئت‌های مهاجرین، مداحی و نوحه‌خوانی به سبک سنتی جامعهٔ افغانستان و گاهی با سبک و نواهای رایج در جامعه میزبان، خوانده می‌شود.
# نذر و پذیرایی؛ نذورات و پذیرایی‌ها به‌صورت معمول در حسینیه‌ها و موکب‌ها با غذاها و نوشیدنی‌های رایج در جامعه میزبان صورت می‌گیرد، اما در برخی موارد پذیرایی با غذای سنتی افغانستانی و در منازل شخصی به‌خصوص در هیئت‌های خانوادگی صورت می‌گیرد.<ref>[https://journal.asi.org.ir/article_244781.html ظریف پویا و صدر نبوی، «تغییرات مناسک عزاداری ماه محرم در بین افغانستانی‌های مقیم شهر مشهد در گذر زمان»، 1399ش، ص202-216.]</ref>


===اهداف <big>'''مؤسسۀ فرهنگی در دری'''</big>===
=== اثرپذیری از جامعهٔ میزبان ===
در اساسنامۀ موسسۀ در دری اهداف آن چنین ذکر شده است: احیای هویت ملی؛ دفاع از آزادی بیان؛ دفاع از کرامت انسانی؛ نوسازی فرهنگی؛ ایجاد و تقویت اندیشه ورزی و حمایت و ترویج مطبوعات آزاد، تخصصی و حرفه‌ای.<ref>مظفری، سالنامۀ در دری، 1387ش، ص78.</ref>
طبق تحقیقات انجام شده، در هیئت‌های مهاجرین مناسک سنتی افغانستان چون نحوهٔ علم‌کشی، دعوت از هیئت‌های دیگر، [[منقبت‌خوانی]]، نذری و پذیرایی از عزاداران، کیفیت و شیوهٔ پذیرایی، سبک مداحی و لهجهٔ محلی، نوع پوشش در هنگام عزاداری و علایم و نشانه‌ها، جای خود را به مناسک رایج در هیئت‌های ایرانی چون دعای توسل، زیارت عاشورا، غذاهای ایرانی یا نوشیدنی و سبک مداحی ایرانی، داده است. هیئت‌ها را بیشتر جوانان اداره می‌کنند و مداحان نقش بیشتری دارند. هیئت‌های مستقل زنان نیز به‌صورت کم‌رنگ در بین مهاجران فعالیت می‌کنند.<ref>[https://journal.asi.org.ir/article_244781.html ظریف پویا و صدر نبوی، «تغییرات مناسک عزاداری ماه محرم در بین افغانستانی‌های مقیم شهر مشهد در گذر زمان»، 1399ش، ص202-216.]</ref>


===گستره <big>'''مؤسسۀ فرهنگی در دری'''</big>===
=== کارکردهای {{درشت|هیئت‌های مذهبی مهاجران افغانستانی در ایران}} ===
محل فعالیت و استقرار در دری از ابتدای تأسیس در مشهد بوده است، اما فعالیت آن شامل تمام مناطقی بود که نویسندگان و ادیبان مهاجر حضور داشتند. در دهۀ هشتاد و نود شمسی شعبه‌های این مؤسسه در [[کابل]] و استرالیا نیز به فعالیت‌های ادبی، هنری و مطبوعاتی اشتغال داشتند.<ref>مظفری، سالنامۀ در دری، 1387ش، ص7.</ref>
# دینی؛ تقویت باورهای دینی و مذهبی و آشنایی با سیرهٔ اهل‌بیت و پیشوایان دینی و مذهبی؛<ref>[https://youngsociologists.com/نقش-هیئات-مذهبی-در-راهبرد-فرهنگ-دینی-جو/ اوژولیده، «نقش هیئات مذهبی در راهبرد فرهنگ دینی جوانان»، وبسایت جامعهشناسان جوان.]</ref>
# اجتماعی؛ بازیابی هویت، هماهنگی با جامعهٔ میزبان، رعایت هنجارهای آن، دست‌یابی به فرصت‌های موجود در آن جامعه، بازدارندگی از کج‌روی‌های اجتماعی، تقویت همبستگی اجتماعی و انفاق و دست‌گیری از نیازمندان؛<ref>[https://www.karbobala.com/articles/info/591 مجدالاشرافی، «کارکردهای اجتماعی هیئت‌های مذهبی»، وب‌سایت کرب‌وبلا.]</ref>
# فرهنگی؛ برگزاری کلاس‌های آموزشی، نشست‌های علمی و ادبی؛<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/6023/6810/81701/هیأت-مذهبی-چیست-مدیر-هیأت-کیست! مجدالاشرفی، «هیئت مذهبی چیست؟ مدیر هیئت کیست؟»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>
# سیاسی؛ اسوه‌سازی وتقویت روحیهٔ آزادمنشی، آزادی‌خواهی، عدالت‌طلبی و ایثار.<ref>«[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/6023/6810/81701/هیأت-مذهبی-چیست-مدیر-هیأت-کیست! «برگزاری اولین‌نشست ظرفیتها و چالشهای فرهنگی اجتماعی هیئتتهای مذهبی»، خبرگزاری مهر.]</ref>


===ویژگی‌های <big>'''مؤسسۀ فرهنگی در دری'''</big>===
=== چالش‌های {{درشت|هیئت‌های مذهبی مهاجران افغانستانی در ایران}} ===
در دری تنها موسسۀ ادبی و فرهنگی مهاجرین است که فراتر از دغدغه‌های حزبی، قومی، نژادی، زبانی و منطقه‌ای فعالیت کرده است. در این موسسه و به خصوص در بخش نشریات آن افراد مختلفی با افکار گوناگون و سلایق مختلف حضور یافته و فعالیت کرده‌اند. این موسسه محل تضارب آراء و دیدگاه‌های گوناگون و متضاد جامعه به مفهوم واقعی آن بوده است.<ref>مظفری، سالنامۀ در دری، 1387ش، ص8.</ref>
هیئت‌های مهاجران افغانستانی در ایران با چالش‌هایی به شرح زیر روبرو هستند: نبود مکان دائمی مناسب،<ref>[https://mohajer.news/اخبار/برگزاری-اولین-نشست-ظرفیت-ها-و-چالش-های-ف/ «برگزاری اولین‌نشست ظرفیتها و چالشهای فرهنگی اجتماعی هیئتتهای مذهبی»، خبرگزاری مهر.]</ref> برخی دیدگاه‌های تبعیض‌آمیز در جامعهٔ میزبان،<ref>[https://journal.asi.org.ir/article_244781.html ظریف پویا و صدر نبوی، «تغییرات مناسک عزاداری ماه محرم در بین افغانستانی‌های مقیم شهر مشهد در گذر زمان»، 1399ش، ص202-216.]</ref> ورود روش‌های غیر متعارف عزاداری، ضعف و تحریف محتوا در اشعار، روایت‌ها، مقتل‌ها و روضه‌ها و افراط در آن،<ref>[https://mohajer.news/اخبار/برگزاری-اولین-نشست-ظرفیت-ها-و-چالش-های-ف/ «برگزاری اولین‌نشست ظرفیتها و چالشهای فرهنگی اجتماعی هیئتتهای مذهبی»، خبرگزاری مهر.]</ref>و گسترش تضادهای مذهبی در صورت برگشت مهاجرین به افغانستان.<ref>[https://journal.asi.org.ir/article_244781.html ظریف پویا و صدر نبوی، «تغییرات مناسک عزاداری ماه محرم در بین افغانستانی‌های مقیم شهر مشهد در گذر زمان»، 1399ش، ص203.]</ref>


===فعالیت‌های <big>'''مؤسسۀ فرهنگی در دری'''</big>===
برای مقابله با چالش‌های موجود، نظارت کارشناسانه بر فعالیت‌های هیئت‌ها، آموزش اعضای هیئت از جمله مداحان و مدیران، حضور اشخاص باسواد و دلسوز در ترکیب هیئت، پیشنهاد شده است.<ref>[http://abdolzadeh.ir/religious/21-راهکارهایی-برای-پیشرفت-هیئات-مذهبی.html عبدل‌زاده، «راه‌کارهایی برای پیشرفت هیئت‌های مذهبی»، وبلاک ایستگاه اندیشه.]</ref>


===۱. نشریات===
== مراکز ادبی مهاجران افغانستانی در ایران ==
=== {{درشت|مؤسسهٔ فرهنگی در دری}} ===
پیشینهٔ فعالیت‌های ادبی مهاجرین افغانستانی در [[مشهد]] به اوایل دههٔ ۱۳۶۰ شمسی برمی‌گردد. اولین‌بار در ۱۳۶۳ش، برخی از شاعران مقیم [[هرات]] که به مشهد مهاجر شده بودند در گلشهر یک مجمع فرهنگی ایجاد کردند. در آن روزگار، گاهی شب‌های شعر و برنامه‌های مختلط سیاسی و ادبی توسط احزاب و مراکز مختلف همانند حزب‌الله هرات در مشهد اجرا می‌شد. به‌تدریج برخی جوانان مهاجر که بیش‌تر در کسوت طبلگی مشغول تحصیل بودند، به شعر و ادبیات روی آوردند و آثار پراکندهٔ آنها اولین‌بار در مجموعهٔ «ضریح آفتاب» و سپس در مجموعهٔ «هوای حرم»، «نافلهٔ باران» و «فصل فراق» منتشر شد.<ref>حجتی، «ادبیات مقاومت افغانستان»، دانشنامهٔ ادب فارسی، 1381ش، ج3، ص64-65.</ref>


====دُرّ دری====
چاپ این آثار موجب تشویق نسل جدید مهاجرین به ادبیات شد و جلسه‌های نقد شعر و داستان میان آنها گسترش یافت. توجه به شعر و داستان، رونق نقد ادبی و حضور ادیبان مهاجر در جلسه‌های ادبی حوزهٔ هنری مشهد، منجر به پدید آمدن دفتر ادبیات افغانستان در حوزهٔ هنری مشهد در ۱۳۷۱ش شد.<ref>«پنجرهٔ آفتابی»، فصل‌نامهٔ پیامبر، شمارهٔ 1، 1377ش، ص18؛ خاوری، سنگ ملامت، 1376ش، ص5؛ شجاعی، سید اسحاق، مهاجران فصل دلتنگی، 1375ش، ص4.</ref> تنوع فعالیت‌های ادبی مهاجرین در مشهد، در نهایت موجب پدید آمدن مجلهٔ ادبی دُرّ دری در ۱۳۷۶ش شد. انتشار موفق این مجله در طی پنج سال باعث شد تا در ۱۳۸۰ش «مؤسسهٔ فرهنگی دُرّ دری» در مشهد تأسیس شود.<ref>کاظمی، کارنامهٔ شعر هجرت در ایران اسلامی، مجلهٔ شعر، 1373ش، ص14؛ کاظمی، «شعر مقاومت در افغانستان»، مجلهٔ سوره، 1384ش، ص121؛ مظفری، سالنامهٔ در دری، 1387ش، ص78؛ سعیدی، «همهٔ سنگ‌ها را به سوی من پرتاب کنید!»، گلبانگ، 1376ش، ص3.</ref>
در دری اولین فصل‌نامۀ ادبی مهاجرین در ایران بود که از 1376ش تا 1380ش به مدت 5 سال فقط 13 شماره از آن در مشهد منتشر شد. صاحب امتیاز این جریده مرکز فرهنگی نویسندگان افغانستان بود. در این جریده مطالب مختلف ادبی چون شعر و داستان، مقاله، گفتگو، نقد، گزارش، معرفی و خاطره به چاپ می‌رسید. در دری متنوع‌ترین جریدۀ افغانستان از جهت ساختار و محتوا و دارای صفحه‌آرایی، طراحی، ویراستاری، شکل و ساختار حرفه‌ای بود. نویسندگان، هنرمندان، فرهنگیان و ادیبان افغانستانی سراسر جهان در تولید محتوای آن سهم داشتند. آثار ادیبان، شاعران و نویسندگان ایرانی و برخی از کشورهای دیگر نیز در آن نشریه به چاپ می‌رسید.<ref>خاوری، «شرح پریشانی ما»، در دری، 1380ش، ص25.</ref>


====خط سوم====
در اساسنامهٔ مؤسسهٔ در دری اهداف آن چنین ذکر شده است: احیای هویت ملی؛ دفاع از آزادی بیان؛ دفاع از کرامت انسانی؛ نوسازی فرهنگی؛ ایجاد و تقویت اندیشه ورزی و حمایت و ترویج مطبوعات آزاد، تخصصی و حرفه‌ای.<ref>مظفری، سالنامهٔ در دری، 1387ش، ص78.</ref> محل فعالیت و استقرار در دری از ابتدای تأسیس در مشهد بوده است، اما فعالیت آن شامل تمام مناطقی بود که نویسندگان و ادیبان مهاجر حضور داشتند. در دههٔ هشتاد و نود شمسی شعبه‌های این مؤسسه در [[کابل]] و استرالیا نیز به فعالیت‌های ادبی، هنری و مطبوعاتی اشتغال داشتند.<ref>مظفری، سالنامهٔ در دری، 1387ش، ص7.</ref>
اولین شمارۀ فصل‌نامه خط سوم در پاییز سال 1381ش در مشهد و آخرین شماره آن (شمارۀ سیزدهم) در 1390ش منتشر شد. خط سوم از نظر محتوا علاوه بر توجه ویژه به ادب و هنر به مسایل فرهنگی و اجتماعی نیز گرایش داشت و در این ارتباط مقالات زیادی در آن به چاپ رسید. از دیگر ویژگی‌های این فصل‌نامه تنوع و گسترش آن در حوزه‌های فرهنگی، ادبی، هنری و اجتماعی و همکاران آن بود که شامل طیف وسیعی از فرهنگیان، هنرمندان، نویسندگان، شاعران، داستان‌نویسان، صاحب‌نظران و فرهیختگان افغانستانی، ایرانی، تاجیک و برخی از کشورهای دیگر می‌شد.<ref>مظفری، «بار دیگر ما به قصه آمدیم»، در دری، شماره 14، بهار 1393ش، ص6.</ref>


====دُرّ دَری 2====
در دری تنها مؤسسهٔ ادبی و فرهنگی مهاجرین است که فراتر از دغدغه‌های حزبی، قومی، نژادی، زبانی و منطقه‌ای فعالیت کرده است. در این مؤسسه و به خصوص در بخش نشریات آن افراد مختلفی با افکار گوناگون و سلایق مختلف حضور یافته و فعالیت کرده‌اند. این مؤسسه محل تضارب آراء و دیدگاه‌های گوناگون و متضاد جامعه به مفهوم واقعی آن بوده است.<ref>مظفری، سالنامهٔ در دری، 1387ش، ص8.</ref>
بعد از تعطیلی فصل‌نامه خط سوم، در 1393ش موسسۀ در دری تصمیم به احیاء فصل‌نامه در دری گرفت و اولین شماره از سری دوم آن فصل‌نامه (شمارۀ مسلسل 14) را در بهار 1393ش در مشهد و در 184 صفحه منتشر کرد. این شماره از در دری عبور از خط سوم و بازگشت به مجلۀ در دری سابق بود و محتوای آن بیش‌تر به هنر و ادبیات اختصاص داشت.<ref>مظفری، «بار دیگر ما به قصه آمدیم»، در دری، شماره 14، بهار 1393ش، ص6.</ref>


====دُرّ دری کابل====
==== فعالیت‌های {{درشت|مؤسسهٔ فرهنگی در دری}} ====
در پی بازگشایی دفتر نمایندگی در دری در کابل، اعضای آن نمایندگی ماهنامۀ ادبی «در دری» را با صاحب امتیازی موسسۀ در دری، از ماه ثور (اردیبهشت) 1393ش در چند شماره در کابل منتشر کردند.<ref>مظفری، «بار دیگر ما به قصه آمدیم»، در دری، شماره 14، بهار 1393ش، ص6.</ref>
===== ۱. نشریات =====
* '''دُرّ دری''': در دری اولین فصل‌نامهٔ ادبی مهاجرین در ایران بود که از ۱۳۷۶ش تا ۱۳۸۰ش به مدت ۵ سال فقط ۱۳ شماره از آن در مشهد منتشر شد. صاحب امتیاز این جریده مرکز فرهنگی نویسندگان افغانستان بود. در این جریده مطالب مختلف ادبی چون شعر و داستان، مقاله، گفتگو، نقد، گزارش، معرفی و خاطره به چاپ می‌رسید. در دری متنوع‌ترین جریدهٔ افغانستان از جهت ساختار و محتوا و دارای صفحه‌آرایی، طراحی، ویراستاری، شکل و ساختار حرفه‌ای بود. نویسندگان، هنرمندان، فرهنگیان و ادیبان افغانستانی سراسر جهان در تولید محتوای آن سهم داشتند. آثار ادیبان، شاعران و نویسندگان ایرانی و برخی از کشورهای دیگر نیز در آن نشریه به چاپ می‌رسید.<ref>خاوری، «شرح پریشانی ما»، در دری، 1380ش، ص25.</ref>
* '''خط سوم''': اولین شمارهٔ فصل‌نامه خط سوم در پاییز سال ۱۳۸۱ش در مشهد و آخرین شماره آن (شمارهٔ سیزدهم) در ۱۳۹۰ش منتشر شد. خط سوم از نظر محتوا علاوه بر توجه ویژه به ادب و هنر به مسایل فرهنگی و اجتماعی نیز گرایش داشت و در این ارتباط مقالات زیادی در آن به چاپ رسید. از دیگر ویژگی‌های این فصل‌نامه تنوع و گسترش آن در حوزه‌های فرهنگی، ادبی، هنری و اجتماعی و همکاران آن بود که شامل طیف وسیعی از فرهنگیان، هنرمندان، نویسندگان، شاعران، داستان‌نویسان، صاحب‌نظران و فرهیختگان افغانستانی، ایرانی، تاجیک و برخی از کشورهای دیگر می‌شد.<ref>مظفری، «بار دیگر ما به قصه آمدیم»، در دری، شماره 14، بهار 1393ش، ص6.</ref>
* '''دُرّ دَری ۲''': بعد از تعطیلی فصل‌نامه خط سوم، در ۱۳۹۳ش مؤسسهٔ در دری تصمیم به احیاء فصل‌نامه در دری گرفت و اولین شماره از سری دوم آن فصل‌نامه (شمارهٔ مسلسل ۱۴) را در بهار ۱۳۹۳ش در مشهد و در ۱۸۴ صفحه منتشر کرد. این شماره از در دری عبور از خط سوم و بازگشت به مجلهٔ در دری سابق بود و محتوای آن بیش‌تر به هنر و ادبیات اختصاص داشت.<ref>مظفری، «بار دیگر ما به قصه آمدیم»، در دری، شماره 14، بهار 1393ش، ص6.</ref>
* '''دُرّ دری کابل''': در پی بازگشایی دفتر نمایندگی در دری در کابل، اعضای آن نمایندگی ماهنامهٔ ادبی «در دری» را با صاحب امتیازی مؤسسهٔ در دری، از ماه ثور (اردیبهشت) ۱۳۹۳ش در چند شماره در کابل منتشر کردند.<ref>مظفری، «بار دیگر ما به قصه آمدیم»، در دری، شماره 14، بهار 1393ش، ص6.</ref>


===۲. پژوهش===
===== پژوهش =====
[[پرونده:مؤسسه_فرهنگی_در_دری_(2).jpg|جایگزین=محمدجواد خاوری|بندانگشتی|محمدجواد خاوری]]
[[پرونده:مؤسسه_فرهنگی_در_دری_(2).jpg|جایگزین=محمدجواد خاوری|بندانگشتی|محمدجواد خاوری]]
بسیاری از پژوهش‌های انجام شده توسط اعضای در دری در فصل‌نامه‌های آن و به‌خصوص در فصل‌نامه خط سوم به چاپ رسیده است. این پژوهش‌ها در حوزه‌های مختلف ادبی، فرهنگی و اجتماعی انجام شده است. از دیگر فعالیت‌های پژوهشی موسسه در دری، آثار جواد خاوری با عناوین «امثال و حِکَم مردم هزاره»، «دوبیتی‌های عامیانه هزارگی»، «قصه‌های هزاره‌های افغانستان» و «شگفتی‌های بامیان» است.<ref>مظفری، سالنامۀ در دری، 1387ش، ص78.</ref>
بسیاری از پژوهش‌های انجام شده توسط اعضای در دری در فصل‌نامه‌های آن و به‌خصوص در فصل‌نامه خط سوم به چاپ رسیده است. این پژوهش‌ها در حوزه‌های مختلف ادبی، فرهنگی و اجتماعی انجام شده است. از دیگر فعالیت‌های پژوهشی مؤسسه در دری، آثار جواد خاوری با عناوین «امثال و حِکَم مردم هزاره»، «دوبیتی‌های عامیانه هزارگی»، «قصه‌های هزاره‌های افغانستان» و «شگفتی‌های بامیان» است.<ref>مظفری، سالنامهٔ در دری، 1387ش، ص78.</ref>
 
===۳. انتشارات===
بخشی از فعالیت‌های موسسه در دری در سالیان گذشته به انتشار کتاب‌های ادبی اختصاص داشت. انتشارات در دری حدود ده مجموعه شعر و داستان منتشر کرده است که برخی از آنها عبارتند از:
 
*عطر کینوها (مجموعه شعر) فاطمه روشن، 1391ش؛
*پلنگ در پرانتز (مجموعه شعر) زهرا حسین‌زاده، 1390ش؛
*از طنین رنگ، بشیر رحیمی، 1391ش؛
*زخم زیبایی، ابراهیم امینی، 1390ش؛
*روایت تاریک غزل، حمید مبشر، 1391ش.<ref>مظفری، سالنامۀ در دری، 1387ش، ص78.</ref>
 
===۴. نشست‌ها===
عصرهای شعر و داستان مهم‌ترین نشست‌های در دری است که از 1376ش تا امروز به‌صورت مستمر ادامه داشته است. در طول 26 سال گذشته بیش از هزار جلسۀ نقد داستان و هزار جلسۀ نقد شعر در در دری برگزار شده است. جدا از این جلسات، بخشی از نشست‌های در دری نیز به دیدارها، معرفی، کارگاه، نقد کتاب و موارد مشابه اختصاص دارد.<ref>مظفری، سالنامۀ در دری، 1387ش، ص78.</ref>
 
===۵.  ویژه‌برنامه‌ها===
موسسۀ در دری در طی 26 سال فعالیت مداوم خود ویژه‌برنامه‌های بسیاری برگزار کرده است. جلسات ویژۀ نقد، نقد کتاب، نشست با بزرگان ادبیات و هنر، تجلیل، یادبود، جلسات دید و بازدید، معارفه، سخنرانی و موارد مشابه در این موسسه سابقۀ طولانی دارد. آخرین نمونه‌ها از این جلسات به مباحث روان‌شناسی، افغانستان‌شناسی، مسایل اجتماعی و مباحث فکری اختصاص داشته است. برخی از ویژه‌برنامه‌های در دری عبارت است از:
 
*تجلیل از رفیع جنید، 1396ش؛
*نشست همدلانه با رهنورد زریاب، 1394ش؛
*زخم بنفشه‌ها، رونمایی از شش اثر ادبی، 1402ش؛
*نقد رمان طلسمات جواد خاوری، 1395ش؛
*نقد کتاب پهلوانان اثر دین‌محمد جاوید، 1402ش؛
*نقد کتاب نامۀ اعمال، خاطرات علی‌زاده مالستانی، 1402ش؛
*تجلیل از سید نادر احمدی، 1394ش.<ref>شش اثر داستان و شعر به قلم نویسندگان افغانستانی در مشهد رونمایی شد، خبرگزاری ایبنا،|شش اثر داستان و شعر به قلم نویسندگان افغانستانی در مشهد رونمایی شد، خبرگزاری ایبنا. حسین‌زاده، انجمن «در دری» خانه مودت شاعران افغانستانی و ایرانی، وب‌سایت مشهد چهره.</ref>
 
===۶.  آموزش===
بحش بزرگی از فعالیت‌های موسسۀ در دری را آموزش ادبی و هنری تشکیل می‌دهد. در این موسسه از ابتدای تأسیس تا امروز دوره‌های مختلف ادبی و هنری چون آموزش شعر و داستان، ویراستاری، گرافیگ، طراحی، نقاشی و فیلم در محل موسسه برگزار شده است. در سال‌های اخیر فعالیت‌های آموزشی در این موسسه گسترش یافته و در بخش‌های مختلف چون نقاشی، گویندگی، موسیقی، زبان و طراحی پیگیری شده است.<ref>مظفری، سالنامۀ در دری، 1387ش، ص78.</ref>
 
===شعبه‌های <big>'''مؤسسۀ فرهنگی در دری'''</big>===
 
====کابل====
دفتر نمایندگی در دری در 21 عقرب (آبان) 1388ش با حضور مسئولین آن موسسه در کابل افتتاح شد. شعبۀ کابل طی چندین سال فعالیت علاوه بر چاپ و نشر مجلۀ در دری کابل، ده‌ها جلسۀ نقد، معرفی، تجلیل، یادبود و جلسه‌های مختلف آموزشی برگزار کرد.<ref>[[c:\Users\Pc\Desktop\ویکی زندگی\شش اثر داستان و شعر به قلم نویسندگان افغانستانی در مشهد رونمایی شد، خبرگزاری ایبنا،|شش اثر داستان و شعر به قلم نویسندگان افغانستانی در مشهد رونمایی شد، خبرگزاری ایبنا. حسین‌زاده، انجمن «در دری» خانه مودت شاعران افغانستانی و ایرانی، وب‌سایت مشهد چهره.]]</ref>
 
====استرالیا====
در 2007م نمایندگی موسسه در دری، در آدلاید تأسیس شد. این شعبه در طول چهار سال فعالیت خود نشست‌های هفتگی نقد و بررسی شعر و داستان و شب‌های فرهنگ آدلاید را با حضور فرهنگیان و ادیبان مقیم در آن کشور برگزار کرد.<ref><nowiki>[[شش اثر داستان و شعر به قلم نویسندگان افغانستانی در مشهد رونمایی شد، خبرگزاری ایبنا. حسین‌زاده، انجمن «در دری» خانه مودت شاعران افغانستانی و |شش اثر داستان و شعر به قلم نویسندگان افغانستانی در مشهد رونمایی شد، خبرگزاری ایبنا. حسین‌زاده، انجمن «در دری» خانه مودت شاعران افغانستانی و ایرانی، وب‌سایت مشهد چهره.]]</nowiki></ref>
 
===تقدیرها و رتبه‌های <big>'''مؤسسۀ فرهنگی در دری'''</big>===
اعضای موسسه در دری در سال‌های فعالیت خود از سوی مراکز مختلف تقدیر شده و رتبه‌های مختلف ادبی و فرهنگی را در جشنواره‌های مختلف کسب کرده‌اند، از جمله:
 
*[[پرونده:مؤسسه_فرهنگی_در_دری_(1).jpg|جایگزین=شریف سعیدی|بندانگشتی|شریف سعیدی]]کتاب «سماع محشر»، شریف سعیدی، برگزیدۀ جشنواره فجر، 1400ش؛
*کتاب «خواب عمودی»، شریف سعیدی، برگزیده بنیاد نویسندگان سوئد، 2013م؛
*تقدیر از شریف سعیدی در شب‌های کابل، از سوی خانه ادبیات افغانستان، 1391ش؛
*بزرگداشت کاظم کاظمی توسط فرهنگستان ادب فارسی، 1392ش؛
*برگزیدۀ جشنواره شعر فجر، کاظمی، 1385ش؛
*تقدیر سازمان هنری اوج از کاظم کاظمی، 1397ش؛
*تقدیر سازمان هنری اوج از مظفری، 1397ش؛
*تقدیر جشنوارۀ قند پارسی از مظفری، 1384ش؛
*گرامیداشت کارنامۀ ادبی مظفری، از سوی حلقۀ پردیس، کابل، 1392ش؛
*ویژه‌نامه مظفری، فصل‌نامه ادبیات معاصر، 1396ش؛
*تقدیر جشنوارۀ قند پارسی از جواد خاوری، 1382ش؛
*ویژه‌نامه خاوری، فصل‌نامه ادبیات معاصر، 1395ش.<ref>مظفری، ابوطالب، کتاب سال مهاجرین، 1394ش، ص18 و 170؛ شش اثر داستان و شعر به قلم نویسندگان افغانستانی در مشهد رونمایی شد، خبرگزاری ایبنا. حسین‌زاده، انجمن «در دری» خانه مودت شاعران افغانستانی و ایرانی، وب‌سایت مشهد چهره.</ref>
 
===جشنواره‌های <big>'''مؤسسۀ فرهنگی در دری'''</big>===
موسسۀ در دری در سال‌ها فعالیت خود در برپایی برخی از مهم‌ترین جشنواره‌های ادبی و هنری مشارکت و همکاری داشته است که برای نمونه به چند مورد اشاره می‌شود:
 
*کنگرۀ‌های شعر و قصۀ طلاب حوزه‌های علمیه (دوازده دورۀ پیاپی)؛
*مجمع شعر انقلاب اسلامی افغانستان (دوازده دورۀ متوالی)؛
*جشنوارۀ ادبی نوروز، مشهد، 1394ش؛
*جشنواره‌های قند پارسی، تهران، دوره‌های مختلف.<ref>مظفری، ابوطالب، کتاب سال مهاجرین، 1394ش، ص18 و 170؛ شش اثر داستان و شعر به قلم نویسندگان افغانستانی در مشهد رونمایی شد، خبرگزاری ایبنا. حسین‌زاده، انجمن «در دری» خانه مودت شاعران افغانستانی و ایرانی، وب‌سایت مشهد چهره.</ref>
 
===ارتباطات <big>'''مؤسسۀ فرهنگی در دری'''</big>===
موسسۀ در دری با توجه به نگاه فراقومی، فرازبانی و فراجناحی خود به هنر و ادبیات، توانسته است در بین فارسی‌زبانان جایگاه ویژه‌ای داشته باشد و ارتباط خوبی با بسیاری از شخصیت‌های بزرگ ادبی و هنری در حوزۀ ایران، افغانستان و تاجیکستان ایجاد کند.<ref>مظفری، ابوطالب، کتاب سال مهاجرین، 1394ش، ص18 و 170؛ شش اثر داستان و شعر به قلم نویسندگان افغانستانی در مشهد رونمایی شد، خبرگزاری ایبنا. حسین‌زاده، انجمن «در دری» خانه مودت شاعران افغانستانی و ایرانی، وب‌سایت مشهد چهره.</ref>
 
===تأثیرات <big>'''مؤسسۀ فرهنگی در دری'''</big>===
موسسۀ در دری از جمله تاثیرگذار‌ترین موسسات ادبی مهاجرین است. این موسسه با تربیت ده‌ها داستان‌نویس، شاعر، هنرمند، نویسنده و روزنامه‌نگار در برپایی بسیاری از مؤسسات ادبی و هنری و جراید فرهنگی و ادبی در کشور سهم داشته است. فصل‌نامه ادبیات معاصر و مجلۀ در دری کابل، دو نمونه از جراید مهم ادبی در دهۀ نود شمسی است که هر دو تحت تأثیر مستقیم موسسۀ در دری قرار داشت. جلسه‌های ادبی در کابل، استرالیا، سوئد و برخی از مناطق دیگر نیز با حضور تربیت‌یافتگان در دری تشکیل و در تربیت نسل‌های جدید ادیبان مهاجرت کارساز بود.<ref>حیدربیگی، «شعر پسامقاومت افغانستان»، فصل‌نامه ادبیات معاصر، 1395ش، ص212؛ حسین‌زاده، انجمن «در دری» خانه مودت شاعران افغانستانی و ایرانی، وب‌سایت مشهد چهره.</ref>
 
===<big>'''ب) دفتر هنر و ادبیات انقلاب اسلامی افغانستان'''</big>===
[[پرونده:دفتر_هنر_و_ادبیات_انقلاب_اسلامی_افغانستان_(2).jpg|جایگزین=مدرسۀ علمیۀ عباسقلی‌خان|بندانگشتی|مدرسۀ علمیۀ عباسقلی‌خان]]
مهاجرت افغانستانی‌ها به ایران بستر تحولات فکری و فرهنگی عمیقی را فراهم کرد. ضرورت ثبت حماسه‌های مقاومت در برابر اشغال شوروی و حکومت خلق، موجب شکل‌گیری کانون‌های ادبی در بین مهاجران شد. در ۱۳۶۳ش  شاعران هراتی مقیم مشهد با تشکیل مجامع فرهنگی، شب‌های شعر و مجموعه‌های شعری با محوریت مقاومت را پایه‌گذاری کردند.<ref>کاظمی، «کارنامۀ شعر هجرت در ایران اسلامی»، شماره 14، 1373ش، ص23؛ حجتی، «ادبیات مقاومت افغانستان»، 1381ش، ص64.</ref>
 
آثار شاعرانی مانند سیدعسکر موسوی و سعادت‌ملوک تابش که اولین شاعران مهاجر بودند، با استقبال گسترده‌ای مواجه شد و نسل جدیدی را به ادبیات مقاومت جذب کرد. در ادامه، با برگزاری جلسات نقد و آموزش شعر و داستان در نهادهایی مانند حوزۀ هنری مشهد، این روند تقویت شد و در نهایت به تأسیس دفتر هنر و ادبیات انقلاب اسلامی افغانستان در  ۱۳۷۰ش تحت مسئولیت محمدکاظم کاظمی انجامید.<ref>«عشق این سال‌ها»، 1377ش، ص3</ref>
 
====اهداف د<big>'''فتر هنر و ادبیات انقلاب اسلامی افغانستان'''</big>====
سروسامان دادن به فعالیت‌های ادبی، شناسایی ادیبان و هنرمندان مهاجر، کشف استعدادهای جدید و پرورش آنها، برنامه‌ریزی برای تقویت تولیدات ادبی، نقد آثار، ارتباط با ادیبان مقیم در دیگر شهرها، برپایی جلسات و همایش‌های ادبی، تدوین و انتشار کتاب‌ها و جراید ادبی و هنری، همکاری با دیگر مراکز و جراید و در کل جریان‌سازی ادبیات مقاومت و تقویت آن در راستای خلق حماسه‌های مردمی از مهم‌ترین اهداف دفتر هنر و ادبیات افغانستان بود.<ref>. «عشق این سال‌ها»، 1377ش، ص3.</ref>
 
=====اعضای <big>'''دفتر هنر و ادبیات انقلاب اسلامی افغانستان'''</big>=====
[[پرونده:دفتر_هنر_و_ادبیات_انقلاب_اسلامی_افغانستان_(1).jpg|جایگزین=محمد‌کاظم کاظمی|بندانگشتی|محمد‌کاظم کاظمی]]
اعضای اولیه دفتر هنر و ادبیات افغانستان در مشهد ابتدا محمد‌کاظم کاظمی، سید اسحاق شجاعی و سید ابوطالب مظفری بودند که ارتباط بیش‌تری با حوزۀ هنری داشته و زمینه را برای فعالیت آن دفتر فراهم کرده بودند.
 
حمزۀ واعظی با هدف تدوین خاطرات جهاد و مقاومت مردم افغانستان و تدوین حماسه‌های مردمی در مقابل دولت حزب خلق و نیروهای شوروی به آن مجموعه اضافه شد و کمی دیرتر در 1371ش سید میرزا‌حسین بلخی نیز به این دفتر پیوست.
 
در طول حدود ده سال از فعالیت دفتر، اغلب شاعران، نویسندگان، ادیبان و برخی از هنرمندان مهاجر عضو آن دفتر بوده و یا با آن همکاری داشتند.<ref>«خوش طابفه‌ایم هرچه هستیم»، 1380ش، ص56.</ref>
 
====بخش‌های <big>'''دفتر هنر و ادبیات انقلاب اسلامی افغانستان'''</big>====
 
#'''شعر:''' بخش مهمی از ادبیات مقاومت افغانستان را انواع شعر تشکیل می‌دهد و صاحب‌نظران، اشعار سال‌های جهاد علیه نظام مارکسیستی و متجاوزان روسی را بهترین مصداق «شعر مقاومت افغانستان‌» دانسته‌اند و به‌همین دلیل بخش شعر دفتر هنر و ادبیات بیشتر به شعر مقاومت گرایش داشت.<ref>کاظمی، «کارنامه شعر هجرت در ایران اسلامی»، 1373ش، ص23.</ref>
#'''داستان:''' بخش داستان از همان ابتدای تأسیس دفتر، فعالیت‌های قابل توجهی در جهت رونق داستان در جامعه و پرورش داستان‌نویسان داشت. توجه به جلسه‌های نقد، آموزش داستان‌، تدوین کتاب و ارتباط با مطبوعات از مهم‌ترین فعالیت‌های این بخش بود.<ref>«پنجرۀ آفتابی»، 1377ش، ص18.</ref>
#'''خاطرات جهاد:''' در این بخش، مجموعه‌های مستقلی از خاطرات جهاد مردم افغانستان تهیه، تدوین و توسط انتشارات سورۀ حوزه هنری تهران منتشر و با استقبال خوب خوانندگان مواجه شد.<ref>«پنجرۀ آفتابی»، 1377ش، ص18.</ref>
#'''کودک و نوجوان:''' بخش [[ادبیات کودک]] و نوجوان یک بخش جدید و کم‌سابقه در دفتر بود.<ref>«پنجرۀ آفتابی»، 1377ش، ص18.</ref>
 
====فعالیت‌های <big>'''دفتر هنر و ادبیات انقلاب اسلامی افغانستان'''</big>====
 
=====تدوین کتاب=====
این دفتر، حدود 40 عنوان کتاب در زمینه‌های شعر، داستان، خاطره و ادبیات کودک در سال‌های دهۀ هفتاد و هشتاد شمسی منتشر شد.<ref>«پنجرۀ آفتابی»، 1377ش، ص18.</ref>
 
=====جلسات هفتگی نقد=====
جلسه‌های نقد داستان هر هفته در دفتر و از 1374ش، بعد از برپایی یک دوره کلاس داستان‌نویسی در گلشهر نیز برگزار می‌شد.<ref>«پنجرۀ آفتابی»، 1377ش، ص18.</ref>
 
=====همکاری با رسانه‌ها=====
 
*همکاری با نشریات محلی چون روزنامۀ قدس و توس مشهد به‌صورت هفتگی صورت می‌گرفت. همکاری با ماهنامۀ «تلاوه» خبرنامۀ حوزۀ هنری مشهد، همکاری با نشریات مهم ادبی و فرهنگی و روزنامه‌های سراسری ایران از فعالیت‌های مداوم دفتر هنر و ادبیات بود که در همان سال‌ها منجر به انتشار ویژه‌نامۀ شعر افغانستان در شماره 14 مجلۀ شعر  و انتشار ویژه‌نامه داستان در شماره 19 مجلۀ ادبیات داستانی شد.
*همکاری با نشریات مهاجرین از جمله گلبانگ، فصل‌نامۀ دُرّ دَری، هاجر، سراج، هفته‌نامۀ وحدت، هفته‌نامۀ فریاد عاشورا، هفته‌نامۀ بنیاد وحدت، امین، زنان مهاجر و حکمت نیز موجب شد تا صفحه‌های اختصاصی شعر، داستان، خاطره و ادبیات کودک در این جراید منتشر شود. فعالیت مداوم همکاران دفتر هنر و ادبیات همچنین موجب شد تا برنامۀ پخش شعر، داستان، خاطره و مصاحبه از رادیو دری مشهد نیز به‌صورت هفتگی رونق بگیرد.<ref>«پنجرۀ آفتابی»، 1377ش، ص18.</ref>
 
=====آموزش=====
آموزش بخش مهمی از فعالیت‌های دفتر ادبیات بود که چندین دورۀ آموزش داستان‌نویسی در محل دفتر و در حسینیۀ امام سجاد گلشهر در سال‌های مختلف برگزار شد.<ref>«پنجرۀ آفتابی»، 1377ش، ص18.</ref>
 
=====همایش‌ها و نمایشگاه‌ها=====
دفتر هنر و ادبیات در سال‌های فعالیت خود چند همایش و نمایشگاه مهم برگزار کرد:
 
#مقامۀ گل‌سوری، بزرگداشت عبدالقهار عاصی در 1373ش؛
#جُنگ ادبی ستارۀ احمد به مناسبت عید مبعث در 1374ش؛
#جُنگ ادبی از دریا به دریا، به مناسبت [[عید غدیر]] خم در 1376ش؛
#همایش ادبی نویسندگان جوان افغانستان در 1376ش؛
#نمایشگاه بزرگ نقاشی و هنرهای دستی در 1378ش.<ref>«پنجرۀ آفتابی»، 1377ش، ص19.</ref>
 
=====همکاری با مراکز=====
دفتر هنر و ادبیات در سالیان فعالیت خود همکاری مستمری با مراکز فرهنگی، ادبی و اجتماعی ایران و مهاجرین داشت؛ از جمله همکاری با حوزه هنری [[تهران]]، انتشارات سورۀ حوزه هنری، دفتر آفرینش‌های ادبی حوزه هنری، دبیرخانه کنگرۀ شعر و قصه طلاب، دفتر نمایندگی ولی‌فقیه در امور افغانستان و دبیرخانه مجمع شاعران انقلاب اسلامی افغانستان، مرکز فرهنگی نویسندگان افغانستان در قم، دفتر ادبیات افغانستان در قم و اتحادیه فرهنگیان افغانستان.<ref>«پنجرۀ آفتابی»، 1377ش، ص18.</ref>
 
=====مسابقات ادبی=====
شامل مسابقۀ شعر «صبح در زنجیر» در 1371ش، مسابقۀ داستان‌نویسی «بهار قلم» در 1373ش و مسابقۀ نقد داستان در 1376ش.<ref>«پنجرۀ آفتابی»، 1377ش، ص18.</ref>
 
=====تهیه کتاب و مطبوعات=====
در سال‌های 1372 و 1373ش با همکاری سازمان تبلیغات اسلامی و حوزه هنری تعداد زیادی [[کتاب]] و نشریات فرهنگی و ادبی تهیه و بین فرهنگیان و ادیبان مهاجر و مراکز فرهنگی و کتابخانه‌های مهاجرین و در داخل کشور توزیع شد. در 1377ش نیز با همکاری سازمان تبلیغات اسلامی، تعدادی کتاب برای مراکز فرهنگی مهاجرین مقیم پاکستان تهیه و ارسال شد.<ref>«پنجرۀ آفتابی»، 1377ش، ص21.</ref>
 
=====کتاب‌های <big>'''دفتر هنر و ادبیات انقلاب اسلامی افغانستان'''</big>=====
اعضای دفتر هنر و ادبیات در طول سال‌های دهۀ هفتاد شمسی کتاب‌های زیادی تدوین و آماده چاپ کردند که بسیاری از آنها توسط انتشارات سوره به چاپ رسید. برخی از مهم‌ترین این کتاب‌ها عبارتند از:
 
*شعر مقاومت افغانستان، دفتر اول و دوم؛
*شانه‌های زخمی پامیر (جُنگ ادبی)؛
*سوگنامۀ بلخ (مجموعه شعر)؛
*پیاده آمده بودم(مجموعه شعر)؛
*خاکستر صدا(مجموعه شعر)؛
*ستارأ شب دیجور (یادنامه سید اسماعیل بلخی)؛
*مهاجران فصل دلتنگی (اولین مجموعۀ داستان مقاومت)؛
*میدان هوایی گردیز (مجموعه خاطره)؛
*بدرود خاک اولیا (مجموعه خاطره)؛
*سنگر شیخ تراغ (مجموعه خاطره)؛
*سروها و طوفان‌ها (مجموعه خاطره)؛
*سید! خداحافظ (مجموعه خاطره)؛
*قَرَه (مجموعه خاطره)؛
*سرخ‌جامگان بامدادی (مجموعه خاطره)؛
*عبور از هلمند (مجموعه خاطره)؛
*زیر آسمان کابل (مجموعه خاطره)؛
*آغاز یک پایان (مجموعه خاطره)؛
*در پگاه بلخاب (مجموعه خاطره)؛
*برفکوچ (مجموعه خاطره)؛
*دست‌های خالی (مجموعه خاطره)؛
*سنگ ملامت (مجموعه داستان)؛
*برف و نقش‌های روی دیوار (مجموعه داستان).<ref>. «پنجرۀ آفتابی»، 1377ش، ص21.</ref>


=====مجلات <big>'''دفتر هنر و ادبیات انقلاب اسلامی افغانستان'''</big>=====
===== انتشارات =====
بخشی از فعالیت‌های مؤسسه در دری در سالیان گذشته به انتشار کتاب‌های ادبی اختصاص داشت. انتشارات در دری حدود ده مجموعه شعر و داستان منتشر کرده است که برخی از آنها عبارتند از:
* عطر کینوها (مجموعه شعر) فاطمه روشن، ۱۳۹۱ش؛
* پلنگ در پرانتز (مجموعه شعر) زهرا حسین‌زاده، ۱۳۹۰ش؛
* از طنین رنگ، بشیر رحیمی، ۱۳۹۱ش؛
* زخم زیبایی، ابراهیم امینی، ۱۳۹۰ش؛
* روایت تاریک غزل، حمید مبشر، ۱۳۹۱ش.<ref>مظفری، سالنامهٔ در دری، 1387ش، ص78.</ref>


======قاصد======
===== نشست‌ها =====
قاصد اولین نشریۀ خبری دفتر هنر و ادبیات افغانستان بود که در 1372ش تهیه شد و حاوی خبرهای مربوط به دفتر در حوزه‌های مختلف فرهنگی و ادبی بود.<ref>«قاصد»، خبرنامۀ قاصد، 1372ش، ص2.</ref>
عصرهای شعر و داستان مهم‌ترین نشست‌های در دری است که از ۱۳۷۶ش تا امروز به‌صورت مستمر ادامه داشته است. در طول ۲۶ سال گذشته بیش از هزار جلسهٔ نقد داستان و هزار جلسهٔ نقد شعر در در دری برگزار شده است. جدا از این جلسات، بخشی از نشست‌های در دری نیز به دیدارها، معرفی، کارگاه، نقد کتاب و موارد مشابه اختصاص دارد.<ref>مظفری، سالنامهٔ در دری، 1387ش، ص78.</ref>


======پیامبر======
===== ویژه‌برنامه‌ها =====
پیامبر اولین فصل‌نامۀ ادبی دفتر هنر و ادبیات بود که اولین شماره آن در [[بهار]] 1377ش در مشهد منتشر شد. این نشریه حاوی مطالب متنوع و گزارش مفصلی از فعالیت‌های دفتر هنر و ادبیات افغانستان بود.<ref>«رکعت اول»، 1377ش، ص2.</ref>
مؤسسهٔ در دری در طی ۲۶ سال فعالیت مداوم خود ویژه‌برنامه‌های بسیاری برگزار کرده است. جلسات ویژهٔ نقد، نقد کتاب، نشست با بزرگان ادبیات و هنر، تجلیل، یادبود، جلسات دید و بازدید، معارفه، سخنرانی و موارد مشابه در این مؤسسه سابقهٔ طولانی دارد. آخرین نمونه‌ها از این جلسات به مباحث روان‌شناسی، افغانستان‌شناسی، مسایل اجتماعی و مباحث فکری اختصاص داشته است. برخی از ویژه‌برنامه‌های در دری عبارت است از:
* تجلیل از رفیع جنید، ۱۳۹۶ش؛
* نشست همدلانه با رهنورد زریاب، ۱۳۹۴ش؛
* زخم بنفشه‌ها، رونمایی از شش اثر ادبی، ۱۴۰۲ش؛
* نقد رمان طلسمات جواد خاوری، ۱۳۹۵ش؛
* نقد کتاب پهلوانان اثر دین‌محمد جاوید، ۱۴۰۲ش؛
* نقد کتاب نامهٔ اعمال، خاطرات علی‌زاده مالستانی، ۱۴۰۲ش؛
* تجلیل از سید نادر احمدی، ۱۳۹۴ش.<ref>شش اثر داستان و شعر به قلم نویسندگان افغانستانی در مشهد رونمایی شد، خبرگزاری ایبنا،|شش اثر داستان و شعر به قلم نویسندگان افغانستانی در مشهد رونمایی شد، خبرگزاری ایبنا. حسین‌زاده، انجمن «در دری» خانه مودت شاعران افغانستانی و ایرانی، وب‌سایت مشهد چهره.</ref>


====شعبه‌های <big>'''دفتر هنر و ادبیات انقلاب اسلامی افغانستان'''</big>====
===== آموزش =====
بحش بزرگی از فعالیت‌های مؤسسهٔ در دری را آموزش ادبی و هنری تشکیل می‌دهد. در این مؤسسه از ابتدای تأسیس تا امروز دوره‌های مختلف ادبی و هنری چون آموزش شعر و داستان، ویراستاری، گرافیگ، طراحی، نقاشی و فیلم در محل مؤسسه برگزار شده است. در سال‌های اخیر فعالیت‌های آموزشی در این مؤسسه گسترش یافته و در بخش‌های مختلف چون نقاشی، گویندگی، موسیقی، زبان و طراحی پیگیری شده است.<ref>مظفری، سالنامهٔ در دری، 1387ش، ص78.</ref>


======دفتر ادبیات افغانستان در قم======
==== شعبه‌های {{درشت|مؤسسهٔ فرهنگی در دری}} ====
از 1372ش زمینه برای فعالیت دفتر ادبیات افغانستان در حوزه هنری قم فراهم شد. دفتر ادبیات قم علاوه‌بر جلسه‌های هفتگی شعر و داستان، با نشریات مهاجرین در قم همکاری مستمری داشت که در 1375ش منجر به انتشار «گلبانگ» (اولین نشریه ادبی مهاجرین در ایران) شد.  
* '''کابل''': دفتر نمایندگی در دری در ۲۱ عقرب (آبان) ۱۳۸۸ش با حضور مسئولین آن مؤسسه در کابل افتتاح شد. شعبهٔ کابل طی چندین سال فعالیت علاوه بر چاپ و نشر مجلهٔ در دری کابل، ده‌ها جلسهٔ نقد، معرفی، تجلیل، یادبود و جلسه‌های مختلف آموزشی برگزار کرد.<ref>[[c:\Users\Pc\Desktop\ویکی زندگی\شش اثر داستان و شعر به قلم نویسندگان افغانستانی در مشهد رونمایی شد، خبرگزاری ایبنا،|شش اثر داستان و شعر به قلم نویسندگان افغانستانی در مشهد رونمایی شد، خبرگزاری ایبنا. حسین‌زاده، انجمن «در دری» خانه مودت شاعران افغانستانی و ایرانی، وب‌سایت مشهد چهره.]]</ref>
* '''استرالیا''': در ۲۰۰۷م نمایندگی مؤسسه در دری، در آدلاید تأسیس شد. این شعبه در طول چهار سال فعالیت خود نشست‌های هفتگی نقد و بررسی شعر و داستان و شب‌های فرهنگ آدلاید را با حضور فرهنگیان و ادیبان مقیم در آن کشور برگزار کرد.<ref><nowiki>[[شش اثر داستان و شعر به قلم نویسندگان افغانستانی در مشهد رونمایی شد، خبرگزاری ایبنا. حسین‌زاده، انجمن «در دری» خانه مودت شاعران افغانستانی و |شش اثر داستان و شعر به قلم نویسندگان افغانستانی در مشهد رونمایی شد، خبرگزاری ایبنا. حسین‌زاده، انجمن «در دری» خانه مودت شاعران افغانستانی و ایرانی، وب‌سایت مشهد چهره.]]</nowiki></ref>


دفتر ادبیات قم همچنین دو دوره جُنگ ادبی «دُرِّ دَری» را با همکاری واحد ادبیات حوزه هنری در سال‌های 1375 و 1376ش با برنامه‌های متنوع ادبی و هنری و با حضور مهمانانی از مشهد و تهران برگزار کرد. مسئولیت این دفتر را در اوایل سید عزیز حامدی و بعد از 1375ش سید میرزا‌حسین بلخی (داستان) و محمد‌شریف سعیدی (شعر) به عهده داشتند.<ref>«جنگ ادبی در دری»، 1376ش، ص160؛ پیام، «گزارش کوتاهی از جُنگ ادبی در دری»، 1375ش، ص8.</ref>
==== تقدیرها و رتبه‌های {{درشت|مؤسسهٔ فرهنگی در دری}} ====
اعضای مؤسسه در دری در سال‌های فعالیت خود از سوی مراکز مختلف تقدیر شده و رتبه‌های مختلف ادبی و فرهنگی را در جشنواره‌های مختلف کسب کرده‌اند، از جمله:[[پرونده:مؤسسه_فرهنگی_در_دری_(1).jpg|جایگزین=شریف سعیدی|بندانگشتی|شریف سعیدی]]
* کتاب «سماع محشر»، شریف سعیدی، برگزیدهٔ جشنواره فجر، ۱۴۰۰ش؛
* کتاب «خواب عمودی»، شریف سعیدی، برگزیده بنیاد نویسندگان سوئد، ۲۰۱۳م؛
* تقدیر از شریف سعیدی در شب‌های کابل، از سوی خانه ادبیات افغانستان، ۱۳۹۱ش؛
* بزرگداشت کاظم کاظمی توسط فرهنگستان ادب فارسی، ۱۳۹۲ش؛
* برگزیدهٔ جشنواره شعر فجر، کاظمی، ۱۳۸۵ش؛
* تقدیر سازمان هنری اوج از کاظم کاظمی، ۱۳۹۷ش؛
* تقدیر سازمان هنری اوج از مظفری، ۱۳۹۷ش؛
* تقدیر جشنوارهٔ قند پارسی از مظفری، ۱۳۸۴ش؛
* گرامیداشت کارنامهٔ ادبی مظفری، از سوی حلقهٔ پردیس، کابل، ۱۳۹۲ش؛
* ویژه‌نامه مظفری، فصل‌نامه ادبیات معاصر، ۱۳۹۶ش؛
* تقدیر جشنوارهٔ قند پارسی از جواد خاوری، ۱۳۸۲ش؛
* ویژه‌نامه خاوری، فصل‌نامه ادبیات معاصر، ۱۳۹۵ش.<ref>مظفری، ابوطالب، کتاب سال مهاجرین، 1394ش، ص18 و 170؛ شش اثر داستان و شعر به قلم نویسندگان افغانستانی در مشهد رونمایی شد، خبرگزاری ایبنا. حسین‌زاده، انجمن «در دری» خانه مودت شاعران افغانستانی و ایرانی، وب‌سایت مشهد چهره.</ref>


======دفتر ادبیات افغانستان در تهران======
==== جشنواره‌های {{درشت|مؤسسهٔ فرهنگی در دری}} ====
این دفتر با حمایت دفتر مشهد و همکاری حوزه هنری مرکز در 1371ش و با حضور شاعران مهاجر مقیم تهران فعال شد. این دفتر در مدت فعالیت خود بیش‌تر در برگزاری جلسات نقد شعر، همکاری با مطبوعات مهاجرین و تعامل با نشریات فرهنگی و ادبی ایرانی و ارتباط با دفتر ادبیات قم و مشهد فعال بود.<ref>کاظمی، «دری دری و دیگر انجمن‌های مهاجران افغانستانی در ایران»، 1388ش، ص48.</ref>
مؤسسهٔ در دری در سال‌ها فعالیت خود در برپایی برخی از مهم‌ترین جشنواره‌های ادبی و هنری مشارکت و همکاری داشته است که برای نمونه به چند مورد اشاره می‌شود:
* کنگرهٔ‌های شعر و قصهٔ طلاب حوزه‌های علمیه (دوازده دورهٔ پیاپی)؛
* مجمع شعر انقلاب اسلامی افغانستان (دوازده دورهٔ متوالی)؛
* جشنوارهٔ ادبی نوروز، مشهد، ۱۳۹۴ش؛
* جشنواره‌های قند پارسی، تهران، دوره‌های مختلف.<ref>مظفری، ابوطالب، کتاب سال مهاجرین، 1394ش، ص18 و 170؛ شش اثر داستان و شعر به قلم نویسندگان افغانستانی در مشهد رونمایی شد، خبرگزاری ایبنا. حسین‌زاده، انجمن «در دری» خانه مودت شاعران افغانستانی و ایرانی، وب‌سایت مشهد چهره.</ref>


=====تأثیرات <big>'''دفتر هنر و ادبیات انقلاب اسلامی افغانستان'''</big>=====
==== ارتباطات {{درشت|مؤسسهٔ فرهنگی در دری}} ====
دفتر هنر و ادبیات انقلاب اسلامی افغانستان اولین پاتوق ادبی مهاجرین بود که نسل‌های مختلف ادبی و هنری با گرایش‌های مختلف برای اولین مرتبه در کنار یگدیگر فعالیت‌هایی را انجام دادند. این دفتر نقش مهمی در خلق ادبیات و هنر مقاومت بین مهاجرین  و بازنمایی جهاد و حماسۀ مردم افغانستان داشت.<ref>«عشق این سال‌ها»، 1377ش، ص3.</ref>
مؤسسهٔ در دری با توجه به نگاه فراقومی، فرازبانی و فراجناحی خود به هنر و ادبیات، توانسته است در بین فارسی‌زبانان جایگاه ویژه‌ای داشته باشد و ارتباط خوبی با بسیاری از شخصیت‌های بزرگ ادبی و هنری در حوزهٔ ایران، افغانستان و تاجیکستان ایجاد کند.<ref>مظفری، ابوطالب، کتاب سال مهاجرین، 1394ش، ص18 و 170؛ شش اثر داستان و شعر به قلم نویسندگان افغانستانی در مشهد رونمایی شد، خبرگزاری ایبنا. حسین‌زاده، انجمن «در دری» خانه مودت شاعران افغانستانی و ایرانی، وب‌سایت مشهد چهره.</ref>


===ج) <big>'''خانه ادبیات افغانستان'''</big>===
==== تأثیرات {{درشت|مؤسسهٔ فرهنگی در دری}} ====
همزمان با کودتای حزب دموکراتیک خلق افغانستان و سپس تجاوز شوروی به کشور، جامعه نیازمند تقویت روحیه حماسه‌سازی و فداکاری بین مردم بود. در این شرایط، برخی افراد در اوایل دهۀ شصت در ایران به خلق حماسه‌های ادبی به‌صورت شعر و داستان روی آوردند.<ref>کاظمی، کارنامۀ شعر هجرت در ایران اسلامی، 1373ش، ص23؛ فیاض، «ادبیات مقاومت»، دانشنامۀ هزاره، 1397ش، ص399.</ref> بعد از تشکیل دفتر ادبیات افغانستان در مشهد در 1371ش زمینه برای فعالیت ادبی مهاجرین در حوزه هنری تهران فراهم شد.
مؤسسهٔ در دری از جمله تاثیرگذارترین موسسات ادبی مهاجرین است. این مؤسسه با تربیت ده‌ها داستان‌نویس، شاعر، هنرمند، نویسنده و روزنامه‌نگار در برپایی بسیاری از مؤسسات ادبی و هنری و جراید فرهنگی و ادبی در کشور سهم داشته است. فصل‌نامه ادبیات معاصر و مجلهٔ در دری کابل، دو نمونه از جراید مهم ادبی در دههٔ نود شمسی است که هر دو تحت تأثیر مستقیم مؤسسهٔ در دری قرار داشت. جلسه‌های ادبی در کابل، استرالیا، سوئد و برخی از مناطق دیگر نیز با حضور تربیت‌یافتگان در دری تشکیل و در تربیت نسل‌های جدید ادیبان مهاجرت کارساز بود.<ref>حیدربیگی، «شعر پسامقاومت افغانستان»، فصل‌نامه ادبیات معاصر، 1395ش، ص212؛ حسین‌زاده، انجمن «در دری» خانه مودت شاعران افغانستانی و ایرانی، وب‌سایت مشهد چهره.</ref>


تعدادی از ادیبان مهاجر در جلسات هفتگی نقد و بررسی شعر و داستان در نمازخانۀ حوزه هنری حضور می‌یافتند.<ref>حجتی، «ادبیات مقاومت افغانستان»، دانشنامۀ ادب فارسی‌ ویژه افغانستان‌، 1381ش، ص63.</ref> در طول دهۀ هفتاد شمسی حضور ادیبان مهاجر در تهران گسترش یافت و به‌صورت متفرقه جلسات ادبی مهاجرین در حوزه هنری و برخی مراکز دیگر برگزار می‌شد.<ref>کاظمی، «دری دری و دیگر انجمن‌های مهاجران افغانستانی در ایران»، مجلۀ شعر، 1388ش، ص48؛ فیاض، «ادبیات مقاومت»، دانشنامۀ هزاره، 1397ش، ص399.</ref>  از اواسط دهۀ هفتاد شمسی و به‌خصوص بعد از تصرف کشور به دست طالبان و مهاجرت برخی ادیبان از افغانستان به تهران، زمینه برای فعالیت‌های بیش‌تر ادبی و هنری در آن شهر فراهم شد.<ref>کاظمی، «شعر مقاومت در افغانستان»، 1384ش، ص121.</ref>  
=== {{درشت|دفتر هنر و ادبیات انقلاب اسلامی افغانستان}} ===
[[پرونده:دفتر_هنر_و_ادبیات_انقلاب_اسلامی_افغانستان_(2).jpg|جایگزین=مدرسهٔ علمیهٔ عباسقلی‌خان|بندانگشتی|مدرسهٔ علمیهٔ عباسقلی‌خان]]
مهاجرت افغانستانی‌ها به ایران بستر تحولات فکری و فرهنگی عمیقی را فراهم کرد. ضرورت ثبت حماسه‌های مقاومت در برابر اشغال شوروی و حکومت خلق، موجب شکل‌گیری کانون‌های ادبی در بین مهاجران شد. در ۱۳۶۳ش شاعران هراتی مقیم مشهد با تشکیل مجامع فرهنگی، شب‌های شعر و مجموعه‌های شعری با محوریت مقاومت را پایه‌گذاری کردند.<ref>کاظمی، «کارنامهٔ شعر هجرت در ایران اسلامی»، شماره 14، 1373ش، ص23؛ حجتی، «ادبیات مقاومت افغانستان»، 1381ش، ص64.</ref>


در تابستان 1381ش کانون مطالعات افغانستان نخستین جشنوارۀ ادبی در تهران را به نام «قند پارسی» در فرهنگسرای بهمن برگزار کرد. این جشنواره اولین گردهمایی بزرگی بود که نسل دوم ادبیات مهاجرت برگزار می‌کرد. این فعالیت‌ها موجب شد که زمینه برای تأسیس خانۀ ادبیات افغانستان در 16 سرطان/تیر 1382ش فراهم شود.<ref>«افتتاح خانۀ ادبیات افغانستان»، فصل‌نامۀ خط سوم، 1382ش، ص.</ref>
آثار شاعرانی مانند سیدعسکر موسوی و سعادت‌ملوک تابش که اولین شاعران مهاجر بودند، با استقبال گسترده‌ای مواجه شد و نسل جدیدی را به ادبیات مقاومت جذب کرد. در ادامه، با برگزاری جلسات نقد و آموزش شعر و داستان در نهادهایی مانند حوزهٔ هنری مشهد، این روند تقویت شد و در نهایت به تأسیس دفتر هنر و ادبیات انقلاب اسلامی افغانستان در ۱۳۷۰ش تحت مسئولیت محمدکاظم کاظمی انجامید.<ref>«عشق این سال‌ها»، 1377ش، ص3</ref>
[[پرونده:884.jpg|جایگزین=خانه ادبیات افغانستان ویژه برناممه شب یلدا|بندانگشتی|خانه ادبیات افغانستان ویژه برناممه شب یلدا]]


====اهداف فعالیت <big>'''خانه ادبیات افغانستان'''</big>====
سروسامان دادن به فعالیت‌های ادبی، شناسایی ادیبان و هنرمندان مهاجر، کشف استعدادهای جدید و پرورش آنها، برنامه‌ریزی برای تقویت تولیدات ادبی، نقد آثار، ارتباط با ادیبان مقیم در دیگر شهرها، برپایی جلسات و همایش‌های ادبی، تدوین و انتشار کتاب‌ها و جراید ادبی و هنری، همکاری با دیگر مراکز و جراید و در کل جریان‌سازی ادبیات مقاومت و تقویت آن در راستای خلق حماسه‌های مردمی از مهم‌ترین اهداف دفتر هنر و ادبیات افغانستان بود.<ref>. «عشق این سال‌ها»، 1377ش، ص3.</ref>[[پرونده:دفتر_هنر_و_ادبیات_انقلاب_اسلامی_افغانستان_(1).jpg|جایگزین=محمدکاظم کاظمی|بندانگشتی|محمدکاظم کاظمی]]
هدف از تشکیل خانۀ ادبیات تجمیع فعالیت‌های ادبی مهاجرین در تهران، حمایت از ادیبان، نویسندگان و شاعران، انتشار آثار ادبی و هنری، ارتقای سطح فکری ادیبان، ظرفیت‌سازی برای شناسایی استعدادها و پرورش نسل‌های جدید ادیبان مهاجر، برگزاری جلسات، نشست‌ها و همایش‌های ادبی و گسترش فعالیت‌های آموزشی، پاسداری از ادب، فرهنگ و هنر سرزمین باستانی افغانستان و افزایش پیوندهای فرهنگی میان ملت‌های فارسی‌زبان افغانستان، ایران و تاجیکستان عنوان شده است.<ref>خانۀ ادبیات افغانستان، کارنامه خانه ادبیات افغانستان، 1400ش، ص2.</ref>
اعضای اولیه دفتر هنر و ادبیات افغانستان در مشهد ابتدا محمدکاظم کاظمی، سید اسحاق شجاعی و سید ابوطالب مظفری بودند که ارتباط بیش‌تری با حوزهٔ هنری داشته و زمینه را برای فعالیت آن دفتر فراهم کرده بودند. حمزهٔ واعظی با هدف تدوین خاطرات جهاد و مقاومت مردم افغانستان و تدوین حماسه‌های مردمی در مقابل دولت حزب خلق و نیروهای شوروی به آن مجموعه اضافه شد و کمی دیرتر در ۱۳۷۱ش سید میرزاحسین بلخی نیز به این دفتر پیوست. در طول حدود ده سال از فعالیت دفتر، اغلب شاعران، نویسندگان، ادیبان و برخی از هنرمندان مهاجر عضو آن دفتر بوده یا با آن همکاری داشتند.<ref>«خوش طابفه‌ایم هرچه هستیم»، 1380ش، ص56.</ref>
[[پرونده:Photo_2019-01-04_11-32-35-1024x682.jpg|جایگزین=محمدحسین محمدی|بندانگشتی|محمدحسین محمدی]]


====تشکیلات <big>'''خانه ادبیات افغانستان'''</big>====
==== بخش‌های {{درشت|دفتر هنر و ادبیات انقلاب اسلامی افغانستان}} ====
خانۀ ادبیات افغانستان دارای مجمع عمومی، هیئت مؤسس، هیئت مدیره و مدیران بخش‌های مختلف اداری است. انتخابات این مرکز هر دو سال یکبار (و در سا‌ل‌های اخیر هر سه سال یکبار) برگزار و مدیران مختلف آن انتخاب می‌شوند.
# '''شعر:''' بخش مهمی از ادبیات مقاومت افغانستان را انواع شعر تشکیل می‌دهد و صاحب‌نظران، اشعار سال‌های جهاد علیه نظام مارکسیستی و متجاوزان روسی را بهترین مصداق «شعر مقاومت افغانستان» دانسته‌اند و به‌همین دلیل بخش شعر دفتر هنر و ادبیات بیشتر به شعر مقاومت گرایش داشت.<ref>کاظمی، «کارنامه شعر هجرت در ایران اسلامی»، 1373ش، ص23.</ref>
# '''داستان:''' بخش داستان از همان ابتدای تأسیس دفتر، فعالیت‌های قابل توجهی در جهت رونق داستان در جامعه و پرورش داستان‌نویسان داشت. توجه به جلسه‌های نقد، آموزش داستان، تدوین کتاب و ارتباط با مطبوعات از مهم‌ترین فعالیت‌های این بخش بود.<ref>«پنجرهٔ آفتابی»، 1377ش، ص18.</ref>
# '''خاطرات جهاد:''' در این بخش، مجموعه‌های مستقلی از خاطرات جهاد مردم افغانستان تهیه، تدوین و توسط انتشارات سورهٔ حوزه هنری تهران منتشر و با استقبال خوب خوانندگان مواجه شد.<ref>«پنجرهٔ آفتابی»، 1377ش، ص18.</ref>
# '''کودک و نوجوان:''' بخش [[ادبیات کودک]] و نوجوان یک بخش جدید و کم‌سابقه در دفتر بود.<ref>«پنجرهٔ آفتابی»، 1377ش، ص18.</ref>


«ضیاء قاسمی»، (1382 تا 1387ش)، «محمدحسین محمدی»، (1387 تا 1391ش)، «محمدسرور رجایی»، (1391 تا 1392ش)، «محمدصادق دهقان»، 1393 تا 1396ش)، و شکور نظری (1397 تا 1398ش) مدیریت این خانه را برعهده داشته‌اند. در حال‌حاضر محمد‌صادق دهقان مدیر خانۀ ادبیات است. ضیا قاسمی، محمدحسین محمدی، عارف جعفری، حفیظ شریعتی، شکریه عرفانی، محبوبه ابراهیمی و منیژه تمنا هیئت مؤسس خانۀ ادبیات هستند.<ref>خانۀ ادبیات افغانستان، کارنامه خانه ادبیات افغانستان، 1400ش، ص2.</ref>
==== فعالیت‌های {{درشت|دفتر هنر و ادبیات انقلاب اسلامی افغانستان}} ====
* '''تدوین کتاب''': این دفتر، حدود ۴۰ عنوان کتاب در زمینه‌های شعر، داستان، خاطره و ادبیات کودک در سال‌های دههٔ هفتاد و هشتاد شمسی منتشر شد.<ref>«پنجرهٔ آفتابی»، 1377ش، ص18.</ref>
* '''جلسات هفتگی نقد''': جلسه‌های نقد داستان هر هفته در دفتر و از ۱۳۷۴ش، بعد از برپایی یک دوره کلاس داستان‌نویسی در گلشهر نیز برگزار می‌شد.<ref>«پنجرهٔ آفتابی»، 1377ش، ص18.</ref>
* '''همکاری با رسانه‌ها''': همکاری با نشریات محلی چون روزنامهٔ قدس و توس مشهد به‌صورت هفتگی صورت می‌گرفت. همکاری با ماهنامهٔ «تلاوه» خبرنامهٔ حوزهٔ هنری مشهد، همکاری با نشریات مهم ادبی و فرهنگی و روزنامه‌های سراسری ایران از فعالیت‌های مداوم دفتر هنر و ادبیات بود که در همان سال‌ها منجر به انتشار ویژه‌نامهٔ شعر افغانستان در شماره ۱۴ مجلهٔ شعر و انتشار ویژه‌نامه داستان در شماره ۱۹ مجلهٔ ادبیات داستانی شد. همکاری با نشریات مهاجرین از جمله گلبانگ، فصل‌نامهٔ دُرّ دَری، هاجر، سراج، هفته‌نامهٔ وحدت، هفته‌نامهٔ فریاد عاشورا، هفته‌نامهٔ بنیاد وحدت، امین، زنان مهاجر و حکمت نیز موجب شد تا صفحه‌های اختصاصی شعر، داستان، خاطره و ادبیات کودک در این جراید منتشر شود. فعالیت مداوم همکاران دفتر هنر و ادبیات همچنین موجب شد تا برنامهٔ پخش شعر، داستان، خاطره و مصاحبه از رادیو دری مشهد نیز به‌صورت هفتگی رونق بگیرد.<ref>«پنجرهٔ آفتابی»، 1377ش، ص18.</ref>
* '''آموزش''': آموزش بخش مهمی از فعالیت‌های دفتر ادبیات بود که چندین دورهٔ آموزش داستان‌نویسی در محل دفتر و در حسینیهٔ امام سجاد گلشهر در سال‌های مختلف برگزار شد.<ref>«پنجرهٔ آفتابی»، 1377ش، ص18.</ref>
* '''همایش‌ها و نمایشگاه‌ها''': دفتر هنر و ادبیات در سال‌های فعالیت خود چند همایش و نمایشگاه مهم برگزار کرد:
# مقامهٔ گل‌سوری، بزرگداشت عبدالقهار عاصی در ۱۳۷۳ش؛
# جُنگ ادبی ستارهٔ احمد به مناسبت عید مبعث در ۱۳۷۴ش؛
# جُنگ ادبی از دریا به دریا، به مناسبت [[عید غدیر]] خم در ۱۳۷۶ش؛
# همایش ادبی نویسندگان جوان افغانستان در ۱۳۷۶ش؛
# نمایشگاه بزرگ نقاشی و هنرهای دستی در ۱۳۷۸ش.<ref>«پنجرهٔ آفتابی»، 1377ش، ص19.</ref>
* '''همکاری با مراکز''': دفتر هنر و ادبیات در سالیان فعالیت خود همکاری مستمری با مراکز فرهنگی، ادبی و اجتماعی ایران و مهاجرین داشت؛ از جمله همکاری با حوزه هنری [[تهران]]، انتشارات سورهٔ حوزه هنری، دفتر آفرینش‌های ادبی حوزه هنری، دبیرخانه کنگرهٔ شعر و قصه طلاب، دفتر نمایندگی ولی‌فقیه در امور افغانستان و دبیرخانه مجمع شاعران انقلاب اسلامی افغانستان، مرکز فرهنگی نویسندگان افغانستان در قم، دفتر ادبیات افغانستان در قم و اتحادیه فرهنگیان افغانستان.<ref>«پنجرهٔ آفتابی»، 1377ش، ص18.</ref>
* '''مسابقات ادبی''': شامل مسابقهٔ شعر «صبح در زنجیر» در ۱۳۷۱ش، مسابقهٔ داستان‌نویسی «بهار قلم» در ۱۳۷۳ش و مسابقهٔ نقد داستان در ۱۳۷۶ش.<ref>«پنجرهٔ آفتابی»، 1377ش، ص18.</ref>
* '''تهیه کتاب و مطبوعات''': در سال‌های ۱۳۷۲ و ۱۳۷۳ش با همکاری سازمان تبلیغات اسلامی و حوزه هنری تعداد زیادی [[کتاب]] و نشریات فرهنگی و ادبی تهیه و بین فرهنگیان و ادیبان مهاجر و مراکز فرهنگی و کتابخانه‌های مهاجرین و در داخل کشور توزیع شد. در ۱۳۷۷ش نیز با همکاری سازمان تبلیغات اسلامی، تعدادی کتاب برای مراکز فرهنگی مهاجرین مقیم پاکستان تهیه و ارسال شد.<ref>«پنجرهٔ آفتابی»، 1377ش، ص21.</ref>


====فعالیت‌های <big>'''خانه ادبیات افغانستان'''</big>====
===== کتاب‌های {{درشت|دفتر هنر و ادبیات انقلاب اسلامی افغانستان}} =====
اعضای دفتر هنر و ادبیات در طول سال‌های دههٔ هفتاد شمسی کتاب‌های زیادی تدوین و آماده چاپ کردند که بسیاری از آنها توسط انتشارات سوره به چاپ رسید. برخی از مهم‌ترین این کتاب‌ها عبارتند از:
* شعر مقاومت افغانستان، دفتر اول و دوم؛
* شانه‌های زخمی پامیر (جُنگ ادبی)؛
* سوگنامهٔ بلخ (مجموعه شعر)؛
* پیاده آمده بودم (مجموعه شعر)؛
* خاکستر صدا (مجموعه شعر)؛
* ستارأ شب دیجور (یادنامه سید اسماعیل بلخی)؛
* مهاجران فصل دلتنگی (اولین مجموعهٔ داستان مقاومت)؛
* میدان هوایی گردیز (مجموعه خاطره)؛
* بدرود خاک اولیا (مجموعه خاطره)؛
* سنگر شیخ تراغ (مجموعه خاطره)؛
* سروها و طوفان‌ها (مجموعه خاطره)؛
* سید! خداحافظ (مجموعه خاطره)؛
* قَرَه (مجموعه خاطره)؛
* سرخ‌جامگان بامدادی (مجموعه خاطره)؛
* عبور از هلمند (مجموعه خاطره)؛
* زیر آسمان کابل (مجموعه خاطره)؛
* آغاز یک پایان (مجموعه خاطره)؛
* در پگاه بلخاب (مجموعه خاطره)؛
* برفکوچ (مجموعه خاطره)؛
* دست‌های خالی (مجموعه خاطره)؛
* سنگ ملامت (مجموعه داستان)؛
* برف و نقش‌های روی دیوار (مجموعه داستان).<ref>. «پنجرهٔ آفتابی»، 1377ش، ص21.</ref>


=====۱.  نشریات=====
===== مجلات {{درشت|دفتر هنر و ادبیات انقلاب اسلامی افغانستان}} =====
'''قاصد''': قاصد اولین نشریهٔ خبری دفتر هنر و ادبیات افغانستان بود که در ۱۳۷۲ش تهیه شد و حاوی خبرهای مربوط به دفتر در حوزه‌های مختلف فرهنگی و ادبی بود.<ref>«قاصد»، خبرنامهٔ قاصد، 1372ش، ص2.</ref>


*فرخار
'''پیامبر''': پیامبر اولین فصل‌نامهٔ ادبی دفتر هنر و ادبیات بود که اولین شماره آن در [[بهار]] ۱۳۷۷ش در مشهد منتشر شد. این نشریه حاوی مطالب متنوع و گزارش مفصلی از فعالیت‌های دفتر هنر و ادبیات افغانستان بود.<ref>«رکعت اول»، 1377ش، ص2.</ref>


نشریۀ فرخار جریدۀ تخصصی خانۀ ادبیات در حوزه شعر بوده که از 1382ش شش شماره از آن به سردبیری ضیا قاسمی و صادق دهقان منتشر شده است.<ref>خانۀ ادبیات افغانستان، کارنامه خانه ادبیات افغانستان، 1400ش، ص19.</ref>
==== شعبه‌های {{درشت|دفتر هنر و ادبیات انقلاب اسلامی افغانستان}} ====
* '''قم''': از ۱۳۷۲ش زمینه برای فعالیت دفتر ادبیات افغانستان در حوزه هنری قم فراهم شد. دفتر ادبیات قم علاوه‌بر جلسه‌های هفتگی شعر و داستان، با نشریات مهاجرین در قم همکاری مستمری داشت که در ۱۳۷۵ش منجر به انتشار «گلبانگ» (اولین نشریه ادبی مهاجرین در ایران) شد. دفتر ادبیات قم همچنین دو دوره جُنگ ادبی «دُرِّ دَری» را با همکاری واحد ادبیات حوزه هنری در سال‌های ۱۳۷۵ و ۱۳۷۶ش با برنامه‌های متنوع ادبی و هنری و با حضور مهمانانی از مشهد و تهران برگزار کرد. مسئولیت این دفتر را در اوایل سید عزیز حامدی و بعد از ۱۳۷۵ش سید میرزاحسین بلخی (داستان) و محمدشریف سعیدی (شعر) به عهده داشتند.<ref>«جنگ ادبی در دری»، 1376ش، ص160؛ پیام، «گزارش کوتاهی از جُنگ ادبی در دری»، 1375ش، ص8.</ref>
* '''تهران''': این دفتر با حمایت دفتر مشهد و همکاری حوزه هنری مرکز در ۱۳۷۱ش و با حضور شاعران مهاجر مقیم تهران فعال شد. این دفتر در مدت فعالیت خود بیش‌تر در برگزاری جلسات نقد شعر، همکاری با مطبوعات مهاجرین و تعامل با نشریات فرهنگی و ادبی ایرانی و ارتباط با دفتر ادبیات قم و مشهد فعال بود.<ref>کاظمی، «دری دری و دیگر انجمن‌های مهاجران افغانستانی در ایران»، 1388ش، ص48.</ref>


*روایت
==== تأثیرات {{درشت|دفتر هنر و ادبیات انقلاب اسلامی افغانستان}} ====
دفتر هنر و ادبیات انقلاب اسلامی افغانستان اولین پاتوق ادبی مهاجرین بود که نسل‌های مختلف ادبی و هنری با گرایش‌های مختلف برای اولین مرتبه در کنار یگدیگر فعالیت‌هایی را انجام دادند. این دفتر نقش مهمی در خلق ادبیات و هنر مقاومت بین مهاجرین و بازنمایی جهاد و حماسهٔ مردم افغانستان داشت.<ref>«عشق این سال‌ها»، 1377ش، ص3.</ref>


نشریۀ روایت، جریدۀ تخصصی خانۀ ادبیات در حوزۀ ادبیات داستان بوده که از 1387ش تا کنون ۶ شماره از آن به سردبیری محمد‌حسین محمدی منتشر شده است.<ref>خانۀ ادبیات افغانستان، کارنامه خانه ادبیات افغانستان، 1400ش، ص19.</ref>
=== {{درشت|خانه ادبیات افغانستان}} ===
[[پرونده:884.jpg|alt=خانه ادبیات افغانستان ویژه برنامه شب یلدا|بندانگشتی|خانه ادبیات افغانستان ویژه برنامه شب یلدا]]همزمان با کودتای حزب دموکراتیک خلق افغانستان و سپس تجاوز شوروی به کشور، جامعه نیازمند تقویت روحیه حماسه‌سازی و فداکاری بین مردم بود. در این شرایط، برخی افراد در اوایل دههٔ شصت در ایران به خلق حماسه‌های ادبی به‌صورت شعر و داستان روی آوردند.<ref>کاظمی، کارنامهٔ شعر هجرت در ایران اسلامی، 1373ش، ص23؛ فیاض، «ادبیات مقاومت»، دانشنامهٔ هزاره، 1397ش، ص399.</ref> بعد از تشکیل دفتر ادبیات افغانستان در مشهد در ۱۳۷۱ش زمینه برای فعالیت ادبی مهاجرین در حوزه هنری تهران فراهم شد. تعدادی از ادیبان مهاجر در جلسات هفتگی نقد و بررسی شعر و داستان در نمازخانهٔ حوزه هنری حضور می‌یافتند.<ref>حجتی، «ادبیات مقاومت افغانستان»، دانشنامهٔ ادب فارسی ویژه افغانستان، 1381ش، ص63.</ref> در طول دههٔ هفتاد شمسی حضور ادیبان مهاجر در تهران گسترش یافت و به‌صورت متفرقه جلسات ادبی مهاجرین در حوزه هنری و برخی مراکز دیگر برگزار می‌شد.<ref>کاظمی، «دری دری و دیگر انجمن‌های مهاجران افغانستانی در ایران»، مجلهٔ شعر، 1388ش، ص48؛ فیاض، «ادبیات مقاومت»، دانشنامهٔ هزاره، 1397ش، ص399.</ref> از اواسط دههٔ هفتاد شمسی و به‌خصوص بعد از تصرف کشور به دست طالبان و مهاجرت برخی ادیبان از افغانستان به تهران، زمینه برای فعالیت‌های بیش‌تر ادبی و هنری در آن شهر فراهم شد.<ref>کاظمی، «شعر مقاومت در افغانستان»، 1384ش، ص121.</ref>


*کتاب‌نامه
در تابستان ۱۳۸۱ش کانون مطالعات افغانستان نخستین جشنوارهٔ ادبی در تهران را به نام «قند پارسی» در فرهنگسرای بهمن برگزار کرد. این جشنواره اولین گردهمایی بزرگی بود که نسل دوم ادبیات مهاجرت برگزار می‌کرد. این فعالیت‌ها موجب شد که زمینه برای تأسیس خانهٔ ادبیات افغانستان در ۱۶ سرطان/تیر ۱۳۸۲ش فراهم شود.<ref>«افتتاح خانهٔ ادبیات افغانستان»، فصل‌نامهٔ خط سوم، 1382ش، ص.</ref> هدف از تشکیل خانهٔ ادبیات تجمیع فعالیت‌های ادبی مهاجرین در تهران، حمایت از ادیبان، نویسندگان و شاعران، انتشار آثار ادبی و هنری، ارتقای سطح فکری ادیبان، ظرفیت‌سازی برای شناسایی استعدادها و پرورش نسل‌های جدید ادیبان مهاجر، برگزاری جلسات، نشست‌ها و همایش‌های ادبی و گسترش فعالیت‌های آموزشی، پاسداری از ادب، فرهنگ و هنر سرزمین باستانی افغانستان و افزایش پیوندهای فرهنگی میان ملت‌های فارسی‌زبان افغانستان، ایران و تاجیکستان عنوان شده است.<ref>خانهٔ ادبیات افغانستان، کارنامه خانه ادبیات افغانستان، 1400ش، ص2.</ref>
[[پرونده:Photo_2019-01-04_11-32-35-1024x682.jpg|جایگزین=محمدحسین محمدی|بندانگشتی|محمدحسین محمدی]]خانهٔ ادبیات افغانستان دارای مجمع عمومی، هیئت مؤسس، هیئت مدیره و مدیران بخش‌های مختلف اداری است. انتخابات این مرکز هر دو سال یکبار (و در سال‌های اخیر هر سه سال یکبار) برگزار و مدیران مختلف آن انتخاب می‌شوند. «ضیاء قاسمی»، (۱۳۸۲ تا ۱۳۸۷ش)، «محمدحسین محمدی»، (۱۳۸۷ تا ۱۳۹۱ش)، «محمدسرور رجایی»، (۱۳۹۱ تا ۱۳۹۲ش)، «محمدصادق دهقان»، ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۶ش)، و شکور نظری (۱۳۹۷ تا ۱۳۹۸ش) مدیریت این خانه را برعهده داشته‌اند. در حال‌حاضر محمدصادق دهقان مدیر خانهٔ ادبیات است. ضیا قاسمی، محمدحسین محمدی، عارف جعفری، حفیظ شریعتی، شکریه عرفانی، محبوبه ابراهیمی و منیژه تمنا هیئت مؤسس خانهٔ ادبیات هستند.<ref>خانهٔ ادبیات افغانستان، کارنامه خانه ادبیات افغانستان، 1400ش، ص2.</ref>


کتاب‌نامه اولین نشریۀ تخصصی بررسی و نقد کتاب در افغانستان است. اولین شمارۀ این نشریه در تیر 1399ش منتشر شد. شمارهای 23 و 24 در بهار 1403ش به‌صورت پی‌دی‌اف منتشر شده است. مدیر مسئول این نشریه سید ضیا قاسمی و سردبیر آن علی یعقوبی است.<ref>«ویژه‌نامۀ کتاب افغانستان به شماره 23 و 24 رسید»، وب‌سایت خانۀ کتاب افغانستان.</ref>
==== فعالیت‌های {{درشت|خانه ادبیات افغانستان}} ====
===== نشریات =====
* '''فرخار''': نشریهٔ فرخار جریدهٔ تخصصی خانهٔ ادبیات در حوزه شعر بوده که از ۱۳۸۲ش شش شماره از آن به سردبیری ضیا قاسمی و صادق دهقان منتشر شده است.<ref>خانهٔ ادبیات افغانستان، کارنامه خانه ادبیات افغانستان، 1400ش، ص19.</ref>
* '''روایت''': نشریهٔ روایت، جریدهٔ تخصصی خانهٔ ادبیات در حوزهٔ ادبیات داستان بوده که از ۱۳۸۷ش تا کنون ۶ شماره از آن به سردبیری محمدحسین محمدی منتشر شده است.<ref>خانهٔ ادبیات افغانستان، کارنامه خانه ادبیات افغانستان، 1400ش، ص19.</ref>
* '''کتاب‌نامه''': کتاب‌نامه اولین نشریهٔ تخصصی بررسی و نقد کتاب در افغانستان است. اولین شمارهٔ این نشریه در تیر ۱۳۹۹ش منتشر شد. شمارهای ۲۳ و ۲۴ در بهار ۱۴۰۳ش به‌صورت پی‌دی‌اف منتشر شده است. مدیر مسئول این نشریه سید ضیا قاسمی و سردبیر آن علی یعقوبی است.<ref>«ویژه‌نامهٔ کتاب افغانستان به شماره 23 و 24 رسید»، وب‌سایت خانهٔ کتاب افغانستان.</ref>


=====۲. پژوهش‌ها=====
===== پژوهش‌ها =====
بسیاری از پژوهش‌های انجام شده توسط اعضای خانۀ ادبیات افغانستان در جراید مختلف آن خانه منتشر شده است. برخی از پژوهش‌های ادبی و هنری اعضای خانه در نشریات ایرانی و بخشی نیز به‌صورت کتاب منتشر شده است.<ref>دهقان، فکر تأسیس خانۀ ادبیات افغانستان از دغدغه‌های نسل دوم فرهنگیان مهاجر شکل گرفت»، وب سایت پانا.</ref>
بسیاری از پژوهش‌های انجام شده توسط اعضای خانهٔ ادبیات افغانستان در جراید مختلف آن خانه منتشر شده است. برخی از پژوهش‌های ادبی و هنری اعضای خانه در نشریات ایرانی و بخشی نیز به‌صورت کتاب منتشر شده است.<ref>دهقان، فکر تأسیس خانهٔ ادبیات افغانستان از دغدغه‌های نسل دوم فرهنگیان مهاجر شکل گرفت»، وب سایت پانا.</ref>


=====۳. انتشارات <big>'''خانه ادبیات افغانستان'''</big>=====
===== انتشارات {{درشت|خانه ادبیات افغانستان}} =====
بخشی از فعالیت‌های خانه ادبیات افغانستان به انتشار کتاب‌های ادبی اختصاص دارد. انتشارات خانه ادبیات حدود بیست مجموعه شعر و داستان و چندین لوح فشرده منتشر کرده است که برخی عبارتند از:
بخشی از فعالیت‌های خانه ادبیات افغانستان به انتشار کتاب‌های ادبی اختصاص دارد. انتشارات خانه ادبیات حدود بیست مجموعه شعر و داستان و چندین لوح فشرده منتشر کرده است که برخی عبارتند از:
* مردی که خنده می‌فروخت، محمدی، تهران، ۱۳۸۲ش؛
* آشار (مجموعه داستان)، رفیعی، کابل، ۱۳۸۷ش؛
* شب که از پوست‌مان گذشت (شعر)، دهقان، کابل، ۱۳۸۷ش؛
* چهارشنبه آخر (داستان)، واحدی، ۱۳۸۷ش؛
* سنگ‌ها و کوزه‌ها، عزیزالله نهفته، کابل، ۱۳۸۷ش؛
* بنای یادبود دموکراسی (مجموعه طنز)، رفیعی، کابل، ۱۳۸۷ش؛
* خروسان باغ‌بابر (مجموعه داستان)، فخری، کابل، ۱۳۸۸ش؛
* بلوای خفتگان (رمان)، محمدجان تقی بختیاری، کابل، ۱۳۸۸ش؛
* زیبای زیر خاک خفته (گزیده داستان)، رهنورد زریاب، تهران، ۱۳۸۸ش؛
* شعر جوان کابل، به کوشش شکور نظری، کابل، ۱۳۹۰ش؛
* عقاب چگونه می‌میرد؟ (مجموعه شعر)، مظفری، کابل، ۱۳۹۰ش؛
* شب‌های کابل (کارنامه تقی واحدی)، کابل، ۱۳۹۰ش.<ref>خانهٔ ادبیات افغانستان، ویژه‌نامه هشتمین جشنواره قند پارسی، 1394ش، ص40.</ref>


*مردی که خنده می‌فروخت، محمدی، تهران، 1382ش؛
===== لوح‌های فشرده =====
*آشار (مجموعه داستان)، رفیعی، کابل، 1387ش؛
صبا مزار میرم (موسیقی فولکوریک مناطق افغانستان)، تنظیم و آواز عارف جعفری، تهران، ۱۳۸۸ش.
*شب که از پوست‌مان گذشت (شعر)، دهقان، کابل، 1387ش؛
*چهارشنبه آخر (داستان)، واحدی، 1387ش؛
*سنگ‌ها و کوزه‌ها، عزیز‌الله نهفته، کابل، 1387ش؛
*بنای یادبود دموکراسی (مجموعه طنز)، رفیعی، کابل، 1387ش؛
*خروسان باغ‌بابر (مجموعه داستان)، فخری، کابل، 1388ش؛
*بلوای خفتگان (رمان)، محمد‌جان تقی بختیاری، کابل، 1388ش؛
*زیبای زیر خاک خفته (گزیده داستان)، رهنورد زریاب، تهران، 1388ش؛
*شعر جوان کابل، به کوشش شکور نظری، کابل، 1390ش؛
*عقاب چگونه می‌میرد؟ (مجموعه شعر)، مظفری، کابل، 1390ش؛
*شب‌های کابل (کارنامه تقی واحدی)، کابل، 1390ش.<ref>خانۀ ادبیات افغانستان، ویژه‌نامه هشتمین جشنواره قند پارسی، 1394ش، ص40.</ref>
 
=====۴.  لوح‌ها فشرده=====
صبا مزار میرم (موسیقی فولکوریک مناطق افغانستان)، تنظیم و آواز عارف جعفری، تهران، 1388ش؛
 
گل‌بادام (موسیقی فولکوریک هزارگی در قالب پاپ)، تنظیم و آواز عارف جعفری، کابل، 1392ش؛
 
قند پارسی، تنظیم و آواز عارف جعفری، کابل، 1393ش؛
 
مجموعه کامل روایت، تهران، 1394ش؛
 
مجموعه کامل فرخار، تهران، 1394ش.<ref>خانۀ ادبیات افغانستان، کارنامه خانه ادبیات افغانستان، 1400ش، ص18.</ref>
 
=====۵. نشست‌های <big>'''خانه ادبیات افغانستان'''</big>=====
عصرهای شعر و داستان مهم‌ترین نشست‌های خانۀ ادبیات افغانستان است که تا امروز به‌صورت مستمر ادامه دارد. در بخش شعر، نقد، آموزش و شعرخوانی و در بخش داستان کارگاه آموزشی، نقد و داستان‌خوانی با حضور مدرّسان افغانستانی و ایرانی توسط خانۀ ادبیات برگزار می‌شود.
 
خانه ادبیات افغانستان تا کنون 65 نشست آثار نویسندگان و شاعران افغانستانی با حضور منتقدان ایرانی و افغانستانی تحت عنوان نقد و بررسی ادبیات معاصر افغانستان انجام شده است.
 
کارگاه داستان‌آموزی و داستان‌خوانی، کارگاه شعرآموزی و شعرخوانی، آشنایی با عناصر داستان‌نویسی و کارگاه داستان (خوانش و نقد داستان)، کارگاه داستان (نقد مکتوب، آشنایی با سبک‌ها و مباحث تخصصی‌)، آموزش، نقد و شعرخوانی آزاد، سلسله نشست‌های خوانش متون کهن (همانند گلستان سعدی)، کارگاه ویرایش، ترجمه و فن بیان و نقد فیلم‌هایی درباره افغانستان با حضور کارگردانان ایرانی یا افغانستانی از جمله نشست‌های مداوم خانۀ ادبیات است. جدا از این جلسات، بخشی از نشست‌های خانۀ ادبیات افغانستان نیز به دیدارها، معرفی و موارد مشابه اختصاص دارد.<ref>خانۀ ادبیات افغانستان، ویژه‌نامه هشتمین جشنواره قند پارسی، 1394ش، ص40.</ref>
 
=====۶. ویژه‌برنامه‌های <big>'''خانه ادبیات افغانستان'''</big>=====
 
*خانۀ ادبیات افغانستان در طی 20 سال از فعالیت مداوم خود ویژه‌برنامه‌های بسیاری برگزار کرده است. «روایت هم‌دلی» برنامۀ دوسالانه خانۀ ادبیات است که به مشکلات و دغدغه‌های مهاجران با حضور کارشناسان ایرانی و افغانستانی می‌پردازد و تا امروز هشت برنامه از آن برگزار شده است.
*«سفر کلمات» نشست ادبی به‌منظور ایجاد فرصت‌های تازه برای علاقه‌مندان به فرهنگ و ادبیات و فراهم ساختن بستری مناسب برای دیدار شاعران و نویسندگان جوان، با شخصیت‌های فرهیختۀ فرهنگی و ادبی کشور است و تا 1402ش هفتمین برنامه از آن اجرا شده است.
*«از هندوکش تا البرز» نشست مشترک ویژۀ ادبیات داستانی افغانستان و ایران است که چندین برنامه از آن برگزار شده است.
*حضور در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از دیگر برنامه‌های سالیانه خانۀ ادبیات افغانستان برای معرفی و شناساندن اهل هنر و ادبیات افغانستان است.
*«آوای هم‌زبانی» برگزاری کارگاه‌ها و برنامه‌های ادبی و هنری مشترک بین خانۀ ادبیات افغانستان و دیگر نهادهای افغانستانی و ایرانی مانند شهرستان ادب، انجمن ادبی کلمه و خانه ادبیات اصفهان از دیگر برنامه‌های مداوم خانۀ ادبیات است.<ref>خانۀ ادبیات افغانستان، کارنامه خانه ادبیات افغانستان، 1400ش، ص 13 و 17.</ref>
 
=====۷. جشنواره‌های <big>'''خانه ادبیات افغانستان'''</big>=====
[[پرونده:100224174851_khand226b.jpg.webp|جایگزین=محمد حسین محمدی - جشنواره ی قند پارسی|بندانگشتی|محمد حسین محمدی مدیر خانه ادبیات افغانستان و دبیر جایزه ی ادبی نوروز و جشنواره ی قند پارسی]]
 
*جشنواره نخست: تیر 1381ش در فرهنگسرای بهمن تهران؛
*جشنواره دوم: نکوداشت محمد‌کاظم کاظمی، مهر 1382ش، فرهنگسرای بهمن؛
*جشنواره سوم: نکوداشت سید ابوطالب مظفری، مهر 1383ش، فرهنگسرای شفق (دانشجو)؛
*جشنواره چهارم: نکوداشت رهنورد زریاب، آبان 1384ش، باغ ورشو؛
*جشنواره پنجم: نکوداشت جواد خاوری،اسفند 1388ش، فرهنگسرای خانواده؛
*جشنواره ششم: نکوداشت دکتر محمد‌سرور مولایی، اسفند 1390ش، تالار سوره (حوزه هنری)؛
*جشنواره هفتم: نکوداشت ‌واصف باختری، اسفند 1392ش، تالار سوره (حوزه هنری)؛
*جشنواره هشتم: نکوداشت آصف سلطان‌زاده،  اسفند 1394ش، تالار سوره (حوزه هنری)؛
*جشنواره نهم: نکوداشت شریف سعیدی، اسفند 1390ش، تالار سوره (حوزه هنری).<ref>خانۀ ادبیات افغانستان، ویژه‌نامه هشتمین جشنواره قند پارسی، 1394ش، ص37؛ خانۀ ادبیات افغانستان، کارنامه خانه ادبیات افغانستان، 1400ش، ص3.</ref>


====کسب افتخارات====
گل‌بادام (موسیقی فولکوریک هزارگی در قالب پاپ)، تنظیم و آواز عارف جعفری، کابل، ۱۳۹۲ش.


#نخستین «جایزۀ ادبی کتاب نوروز» در حوت/اسفند 1388ش برگزار شد و با تقدیر از رمان «پهلوان‌مراد و اسپی که اصیل نبود» نوشتۀ ببرک ارغند، رمان‌های «گلیم‌باف» نوشتۀ تقی واحدی و «هزارخانۀ خواب و اختناق» نوشتۀ عتیق رحیمی و نیز مجموعه داستان «عسکرگریز» نوشتۀ آصف سلطان‌زاده به‌عنوان بهترین آثار داستانی افغانستان در یک دهۀ اخیر معرفی شدند.
قند پارسی، تنظیم و آواز عارف جعفری، کابل، ۱۳۹۳ش.
#دومین «جایزۀ ادبی کتاب نوروز» در 29 دلو/بهمن 1391ش با همکاری بنیاد مهرگان عمران و انستیتوت فرانسه در افغانستان، در کابل برگزار شد و با تقدیر از رمان «سِفر خروج» نوشتۀ آصف سلطان‌زاده و مجموعه داستان «بادیگارد» نوشته‌ حبیب صادقی، در بخش رمان «بلوای خفتگان» نوشتۀ محمدجان تقی بختیاری و در بخش مجموعه داستان کوتاه «دست شیطان» نوشتۀ عزیزالله نهفته به‌عنوان عناوین برتر معرفی شدند.<ref>خانۀ ادبیات افغانستان، کارنامه خانه ادبیات افغانستان، 1400ش، ص8؛ یعقوبی، «خانۀ ادبیات افغانستان»، کتاب سال مهاجرین، 1394ش، ص138.</ref>


====شعبه‌های <big>'''خانه ادبیات افغانستان'''</big>====
مجموعه کامل روایت، تهران، ۱۳۹۴ش.


=====کابل=====
مجموعه کامل فرخار، تهران، ۱۳۹۴ش.<ref>خانهٔ ادبیات افغانستان، کارنامه خانه ادبیات افغانستان، 1400ش، ص18.</ref>
خانۀ ادبیات افغانستان در کابل در 1387ش تأسیس شد و تا پیش از فروپاشی جمهوریت در اسد/مرداد 1400ش. فعال بود. نشست‌های هفتگی، نشست نقد و بررسی ادبیات معاصر افغانستان با عنوان «کتاب ‌ماه»، کارگاه‌های ویرایش و نشست‌های خوانش متون کهن و در کنار آنها سلسله همایش‌های نقد ادبی با عنوان «شب‌های کابل» از جمله فعالیت‌های دفتر نمایندگی کابل بود. در سالیان گذشته 29 سلسه از شب‌های کابل توسط این نمایندگی برگزار شد.<ref>خانۀ ادبیات افغانستان، کارنامه خانه ادبیات افغانستان، 1400ش، ص10 و 14.</ref>


=====اصفهان=====
===== نشست‌های {{درشت|خانه ادبیات افغانستان}} =====
خانۀ ادبیات افغانستان در اصفهان در 1392ش تأسیس شد و تا آخر 1398ش مشغول فعالیت بود. از 1399ش و با تأسیس دفتر مستقل ادبیات در اصفهان، دورۀ فعالیت این نمایندگی به پایان رسید. نشست‌های هفتگی، نشست نقد و بررسی ادبیات معاصر افغانستان و کارگاه‌های ادبی و آموزشی از جمله برنامه‌های ادبی در اصفهان بود. تهیه، تدوین و انتشار مجلۀ «ماورا» از مهم‌ترین فعالیت‌های دفتر نمایندگی اصفهان بود. این جریده از ماه ثور (اردیبهشت) 1397ش تا سرطان (تیرماه) 1398ش در 12 شماره منتشر شد.<ref>خانۀ ادبیات افغانستان، کارنامه خانه ادبیات افغانستان، 1400ش، ص14.</ref>
عصرهای شعر و داستان مهم‌ترین نشست‌های خانهٔ ادبیات افغانستان است که تا امروز به‌صورت مستمر ادامه دارد. در بخش شعر، نقد، آموزش و شعرخوانی و در بخش داستان کارگاه آموزشی، نقد و داستان‌خوانی با حضور مدرّسان افغانستانی و ایرانی توسط خانهٔ ادبیات برگزار می‌شود. خانه ادبیات افغانستان تا کنون ۶۵ نشست آثار نویسندگان و شاعران افغانستانی با حضور منتقدان ایرانی و افغانستانی تحت عنوان نقد و بررسی ادبیات معاصر افغانستان انجام شده است. کارگاه داستان‌آموزی و داستان‌خوانی، کارگاه شعرآموزی و شعرخوانی، آشنایی با عناصر داستان‌نویسی و کارگاه داستان (خوانش و نقد داستان)، کارگاه داستان (نقد مکتوب، آشنایی با سبک‌ها و مباحث تخصصی)، آموزش، نقد و شعرخوانی آزاد، سلسله نشست‌های خوانش متون کهن (همانند گلستان سعدی)، کارگاه ویرایش، ترجمه و فن بیان و نقد فیلم‌هایی دربارهٔ افغانستان با حضور کارگردانان ایرانی یا افغانستانی از جمله نشست‌های مداوم خانهٔ ادبیات است. جدا از این جلسات، بخشی از نشست‌های خانهٔ ادبیات افغانستان نیز به دیدارها، معرفی و موارد مشابه اختصاص دارد.<ref>خانهٔ ادبیات افغانستان، ویژه‌نامه هشتمین جشنواره قند پارسی، 1394ش، ص40.</ref>


====تأثیرات <big>'''خانه ادبیات افغانستان'''</big>====
===== ویژه‌برنامه‌های {{درشت|خانه ادبیات افغانستان}} =====
خانۀ ادبیات افغانستان از تشکل‌های ادبی اثرگذار در ثبت حماسه‌های مردم، ترویج روحیه پایداری، ایجاد روابط برادرانه بین مردم ایران و افغانستان و تغییر دیدگاه ایرانیان نسبت به مهاجرین است. این مؤسسه با تربیت ده‌ها داستان‌نویس، شاعر، هنرمند، نویسنده و روزنامه‌نگار در شکل‌گیری برخی از کانون‌های ادبی و هنری و جراید فرهنگی و ادبی در کشور سهم داشته است.<ref>حیدربیگی، «شعر پسامقاومت افغانستان»، فصل‌نامۀ ادبیات معاصر، 1395ش، ص192؛ یعقوبی، «خانۀ ادبیات افغانستان»، کتاب سال مهاجرین، 1394ش، ص138.</ref>
* خانهٔ ادبیات افغانستان در طی ۲۰ سال از فعالیت مداوم خود ویژه‌برنامه‌های بسیاری برگزار کرده است. «روایت هم‌دلی» برنامهٔ دوسالانه خانهٔ ادبیات است که به مشکلات و دغدغه‌های مهاجران با حضور کارشناسان ایرانی و افغانستانی می‌پردازد و تا امروز هشت برنامه از آن برگزار شده است.
* «سفر کلمات» نشست ادبی به‌منظور ایجاد فرصت‌های تازه برای علاقه‌مندان به فرهنگ و ادبیات و فراهم ساختن بستری مناسب برای دیدار شاعران و نویسندگان جوان، با شخصیت‌های فرهیختهٔ فرهنگی و ادبی کشور است و تا ۱۴۰۲ش هفتمین برنامه از آن اجرا شده است.
* «از هندوکش تا البرز» نشست مشترک ویژهٔ ادبیات داستانی افغانستان و ایران است که چندین برنامه از آن برگزار شده است.
* حضور در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از دیگر برنامه‌های سالیانه خانهٔ ادبیات افغانستان برای معرفی و شناساندن اهل هنر و ادبیات افغانستان است.
* «آوای هم‌زبانی» برگزاری کارگاه‌ها و برنامه‌های ادبی و هنری مشترک بین خانهٔ ادبیات افغانستان و دیگر نهادهای افغانستانی و ایرانی مانند شهرستان ادب، انجمن ادبی کلمه و خانه ادبیات اصفهان از دیگر برنامه‌های مداوم خانهٔ ادبیات است.<ref>خانهٔ ادبیات افغانستان، کارنامه خانه ادبیات افغانستان، 1400ش، ص 13 و 17.</ref>


===د) <big>'''کانون ادبی و فرهنگی کلمه'''</big>===
===== جشنواره‌های {{درشت|خانه ادبیات افغانستان}} =====
فعالیت‌های گستردۀ ادبی مهاجرین در قم از طریق دفتر ادبیات افغانستان قم، برپایی جُنگ‌های ادبی «درّ دری»،<ref>پیام، «گزارش کوتاهی از جُنگ ادبی در دری»، گلبانگ، 1375ش، ص8.</ref> نشر آثار در مطبوعات، چاپ کتاب‌های ادبی و برپایی جلسات نقد آثار  در آن شهر موجب شد تا گرایش به ادبیات رونق گرفته و به مرور زمان باعث شد که جرایدی چون فجر امید، همبستگی و بامیان پدید آید.<ref>سعیدی، «همۀ سنگ‌ها را به سوی من پرتاب کنید!»، گلبانگ، شمارۀ 24، 1376ش، ص2؛ «کلمه» محفلی برای شاعران، ادیبان و داستان‌نویسان افغانستانی»، خبرگزاری فارس.</ref>
[[پرونده:100224174851_khand226b.jpg.webp|جایگزین=محمد حسین محمدی - جشنوارهٔ قند پارسی|بندانگشتی|محمد حسین محمدی مدیر خانه ادبیات افغانستان و دبیر جایزهٔ ادبی نوروز و جشنوارهٔ قند پارسی]]
* جشنواره نخست: تیر ۱۳۸۱ش در فرهنگسرای بهمن تهران؛
* جشنواره دوم: نکوداشت محمدکاظم کاظمی، مهر ۱۳۸۲ش، فرهنگسرای بهمن؛
* جشنواره سوم: نکوداشت سید ابوطالب مظفری، مهر ۱۳۸۳ش، فرهنگسرای شفق (دانشجو)؛
* جشنواره چهارم: نکوداشت رهنورد زریاب، آبان ۱۳۸۴ش، باغ ورشو؛
* جشنواره پنجم: نکوداشت جواد خاوری، اسفند ۱۳۸۸ش، فرهنگسرای خانواده؛
* جشنواره ششم: نکوداشت دکتر محمدسرور مولایی، اسفند ۱۳۹۰ش، تالار سوره (حوزه هنری)؛
* جشنواره هفتم: نکوداشت واصف باختری، اسفند ۱۳۹۲ش، تالار سوره (حوزه هنری)؛
* جشنواره هشتم: نکوداشت آصف سلطان‌زاده، اسفند ۱۳۹۴ش، تالار سوره (حوزه هنری)؛
* جشنواره نهم: نکوداشت شریف سعیدی، اسفند ۱۳۹۰ش، تالار سوره (حوزه هنری).<ref>خانهٔ ادبیات افغانستان، ویژه‌نامه هشتمین جشنواره قند پارسی، 1394ش، ص37؛ خانهٔ ادبیات افغانستان، کارنامه خانه ادبیات افغانستان، 1400ش، ص3.</ref>


با سقوط طالبان در 1380ش و تعطیلی بسیاری از جراید و مراکز فرهنگی مهاجرین در قم، زمینه برای تأسیس «کانون ادبی و فرهنگی کلمه» در پاییز 1380ش فراهم شد.<ref>کانون ادبی، فرهنگی کلمه، ویژه نامه‌ی جشن پانزده سالگی کلمه، 1395ش، ص3؛ «کلمه» محفلی برای شاعران، ادیبان و داستان‌نویسان افغانستانی»، خبرگزاری فارس.</ref>
===== کسب افتخارات =====
# نخستین «جایزهٔ ادبی کتاب نوروز» در حوت/اسفند ۱۳۸۸ش برگزار شد و با تقدیر از رمان «پهلوان‌مراد و اسپی که اصیل نبود» نوشتهٔ ببرک ارغند، رمان‌های «گلیم‌باف» نوشتهٔ تقی واحدی و «هزارخانهٔ خواب و اختناق» نوشتهٔ عتیق رحیمی و نیز مجموعه داستان «عسکرگریز» نوشتهٔ آصف سلطان‌زاده به‌عنوان بهترین آثار داستانی افغانستان در یک دههٔ اخیر معرفی شدند.
# دومین «جایزهٔ ادبی کتاب نوروز» در ۲۹ دلو/بهمن ۱۳۹۱ش با همکاری بنیاد مهرگان عمران و انستیتوت فرانسه در افغانستان، در کابل برگزار شد و با تقدیر از رمان «سِفر خروج» نوشتهٔ آصف سلطان‌زاده و مجموعه داستان «بادیگارد» نوشته حبیب صادقی، در بخش رمان «بلوای خفتگان» نوشتهٔ محمدجان تقی بختیاری و در بخش مجموعه داستان کوتاه «دست شیطان» نوشتهٔ عزیزالله نهفته به‌عنوان عناوین برتر معرفی شدند.<ref>خانهٔ ادبیات افغانستان، کارنامه خانه ادبیات افغانستان، 1400ش، ص8؛ یعقوبی، «خانهٔ ادبیات افغانستان»، کتاب سال مهاجرین، 1394ش، ص138.</ref>


====اهداف <big>'''کانون ادبی و فرهنگی کلمه'''</big>====
==== شعبه‌های {{درشت|خانه ادبیات افغانستان}} ====
هدف از تشکیل کانون کلمه انسجام فعالیت‌های ادبی داستان‌نویسان و شاعران ساکن در قم بوده است که قبل از آن در مراکز و جراید مختلف به‌صورت پراکنده فعالیت می‌کردند. حمایت از ادیبان، توجه به آموزش، انتشار آثار، استعدادیابی و نقد آثار از دیگر اهداف تأسیس کانون کلمه است.<ref>کانون ادبی، فرهنگی کلمه، ویژه‌نامه‌ی جشن پانزده‌سالگی کلمه، 1395ش، ص8.</ref>
'''کابل''': خانهٔ ادبیات افغانستان در کابل در ۱۳۸۷ش تأسیس شد و تا پیش از فروپاشی جمهوریت در اسد/مرداد ۱۴۰۰ش. فعال بود. نشست‌های هفتگی، نشست نقد و بررسی ادبیات معاصر افغانستان با عنوان «کتاب ماه»، کارگاه‌های ویرایش و نشست‌های خوانش متون کهن و در کنار آنها سلسله همایش‌های نقد ادبی با عنوان «شب‌های کابل» از جمله فعالیت‌های دفتر نمایندگی کابل بود. در سالیان گذشته ۲۹ سلسه از شب‌های کابل توسط این نمایندگی برگزار شد.<ref>خانهٔ ادبیات افغانستان، کارنامه خانه ادبیات افغانستان، 1400ش، ص10 و 14.</ref>


====گستره <big>'''کانون ادبی و فرهنگی کلمه'''</big>====
'''اصفهان''': خانهٔ ادبیات افغانستان در اصفهان در ۱۳۹۲ش تأسیس شد و تا آخر ۱۳۹۸ش مشغول فعالیت بود. از ۱۳۹۹ش و با تأسیس دفتر مستقل ادبیات در اصفهان، دورهٔ فعالیت این نمایندگی به پایان رسید. نشست‌های هفتگی، نشست نقد و بررسی ادبیات معاصر افغانستان و کارگاه‌های ادبی و آموزشی از جمله برنامه‌های ادبی در اصفهان بود. تهیه، تدوین و انتشار مجلهٔ «ماورا» از مهم‌ترین فعالیت‌های دفتر نمایندگی اصفهان بود. این جریده از ماه ثور (اردیبهشت) ۱۳۹۷ش تا سرطان (تیرماه) ۱۳۹۸ش در ۱۲ شماره منتشر شد.<ref>خانهٔ ادبیات افغانستان، کارنامه خانه ادبیات افغانستان، 1400ش، ص14.</ref>
گسترۀ فعالیت‌های کانون کلمه از ابتدا در شهر قم بوده است، اما این کانون تلاش کرده است فعالیت‌های خود را به مناطق اطراف چون تهران و شهر کاشان گسترش بدهد.<ref>رهیاب و مظفری، کتاب سال مهاجرین، 1394ش، ص37؛ کانون ادبی، فرهنگی کلمه، ویژه‌نامه‌ی جشن پانزده‌سالگی کلمه، 1395ش، ص5.</ref>


====تشکیلات <big>'''کانون ادبی و فرهنگی کلمه'''</big>====
==== تأثیرات {{درشت|خانه ادبیات افغانستان}} ====
کانون کلمه دارای مجمع عمومی است که از طریق انتخابات (هر دو سال یک‌بار) هیئت مدیرۀ کانون و مسئولین اجرایی مانند رئیس، مدیر بخش آموزش، مدیر بخش شعر، مدیر بخش داستان، مسئول روابط عمومی، مدیر مالی و مسئول اطلاع‌رسانی را تعیین می‌کند.<ref>کانون ادبی، فرهنگی کلمه، اساس‌نامۀ کانون کلمه، 1403ش، ص2.</ref>
خانهٔ ادبیات افغانستان از تشکل‌های ادبی اثرگذار در ثبت حماسه‌های مردم، ترویج روحیه پایداری، ایجاد روابط برادرانه بین مردم ایران و افغانستان و تغییر دیدگاه ایرانیان نسبت به مهاجرین است. این مؤسسه با تربیت ده‌ها داستان‌نویس، شاعر، هنرمند، نویسنده و روزنامه‌نگار در شکل‌گیری برخی از کانون‌های ادبی و هنری و جراید فرهنگی و ادبی در کشور سهم داشته است.<ref>حیدربیگی، «شعر پسامقاومت افغانستان»، فصل‌نامهٔ ادبیات معاصر، 1395ش، ص192؛ یعقوبی، «خانهٔ ادبیات افغانستان»، کتاب سال مهاجرین، 1394ش، ص138.</ref>


====فعالیت‌های <big>'''کانون ادبی و فرهنگی کلمه'''</big>====
=== {{درشت|کانون ادبی و فرهنگی کلمه}} ===
فعالیت‌های گستردهٔ ادبی مهاجرین در قم از طریق دفتر ادبیات افغانستان قم، برپایی جُنگ‌های ادبی «درّ دری»،<ref>پیام، «گزارش کوتاهی از جُنگ ادبی در دری»، گلبانگ، 1375ش، ص8.</ref> نشر آثار در مطبوعات، چاپ کتاب‌های ادبی و برپایی جلسات نقد آثار در آن شهر موجب شد تا گرایش به ادبیات رونق گرفته و به مرور زمان باعث شد که جرایدی چون فجر امید، همبستگی و بامیان پدید آید.<ref>سعیدی، «همهٔ سنگ‌ها را به سوی من پرتاب کنید!»، گلبانگ، شمارهٔ 24، 1376ش، ص2؛ «کلمه» محفلی برای شاعران، ادیبان و داستان‌نویسان افغانستانی»، خبرگزاری فارس.</ref> با سقوط طالبان در ۱۳۸۰ش و تعطیلی بسیاری از جراید و مراکز فرهنگی مهاجرین در قم، زمینه برای تأسیس «کانون ادبی و فرهنگی کلمه» در پاییز ۱۳۸۰ش فراهم شد.<ref>کانون ادبی، فرهنگی کلمه، ویژه نامهٔ جشن پانزده سالگی کلمه، 1395ش، ص3؛ «کلمه» محفلی برای شاعران، ادیبان و داستان‌نویسان افغانستانی»، خبرگزاری فارس.</ref>


=====۱. نشریات=====
هدف از تشکیل کانون کلمه انسجام فعالیت‌های ادبی داستان‌نویسان و شاعران ساکن در قم بوده است که قبل از آن در مراکز و جراید مختلف به‌صورت پراکنده فعالیت می‌کردند. حمایت از ادیبان، توجه به آموزش، انتشار آثار، استعدادیابی و نقد آثار از دیگر اهداف تأسیس کانون کلمه است.<ref>کانون ادبی، فرهنگی کلمه، ویژه‌نامهٔ جشن پانزده‌سالگی کلمه، 1395ش، ص8.</ref> گسترهٔ فعالیت‌های کانون کلمه از ابتدا در شهر قم بوده است، اما این کانون تلاش کرده است فعالیت‌های خود را به مناطق اطراف چون تهران و شهر کاشان گسترش بدهد.<ref>رهیاب و مظفری، کتاب سال مهاجرین، 1394ش، ص37؛ کانون ادبی، فرهنگی کلمه، ویژه‌نامهٔ جشن پانزده‌سالگی کلمه، 1395ش، ص5.</ref>
کانون ادبی کلمه، در کنار برنامه‌های ادبی و آموزشی خود، 16 شماره از «ماهنامۀ كلمه» را با رويكرد فرهنگی و ادبی منتشر كرده است. در این نشریه مطالب ادبی گوناگونی چون داستان، شعر، مقاله، گفتگو، گزارش و معرفی به چاپ ‌رسیده است.


«دنیای داستان» نشریه دیگری از کانون کلمه است که به‌صورت الکترونیکی منتشر شده است. این نشریه به داستان اختصاص دارد.
کانون کلمه دارای مجمع عمومی است که از طریق انتخابات (هر دو سال یک‌بار) هیئت مدیرهٔ کانون و مسئولین اجرایی مانند رئیس، مدیر بخش آموزش، مدیر بخش شعر، مدیر بخش داستان، مسئول روابط عمومی، مدیر مالی و مسئول اطلاع‌رسانی را تعیین می‌کند.<ref>کانون ادبی، فرهنگی کلمه، اساس‌نامهٔ کانون کلمه، 1403ش، ص2.</ref>


«کافۀ کلمه» ویژه‌نامه‌ای است که به‌مناسبت مشارکت کانون کلمه در نمایشگاه افغانستان‌شناسی قم در 1393ش منتشر شده است. این ویژه‌نامه حاوی آثار 32 شاعر و داستان‌نویس مهاجر است.<ref>کانون ادبی، فرهنگی کلمه، ویژه‌نامه‌ی جشن پانزده‌سالگی کلمه، 1395ش، ص77-78.</ref>
==== فعالیت‌های {{درشت|کانون ادبی و فرهنگی کلمه}} ====
===== نشریات =====
کانون ادبی کلمه، در کنار برنامه‌های ادبی و آموزشی خود، ۱۶ شماره از «ماهنامهٔ کلمه» را با رویکرد فرهنگی و ادبی منتشر کرده است. در این نشریه مطالب ادبی گوناگونی چون داستان، شعر، مقاله، گفتگو، گزارش و معرفی به چاپ رسیده است. «دنیای داستان» نشریه دیگری از کانون کلمه است که به‌صورت الکترونیکی منتشر شده است. این نشریه به داستان اختصاص دارد. «کافهٔ کلمه» ویژه‌نامه‌ای است که به‌مناسبت مشارکت کانون کلمه در نمایشگاه افغانستان‌شناسی قم در ۱۳۹۳ش منتشر شده است. این ویژه‌نامه حاوی آثار ۳۲ شاعر و داستان‌نویس مهاجر است.<ref>کانون ادبی، فرهنگی کلمه، ویژه‌نامهٔ جشن پانزده‌سالگی کلمه، 1395ش، ص77-78.</ref>


=====۲. آموزش=====
===== آموزش =====
اعضای کانون کلمه در برنامه‌های آموزشی نیز فعال هستند. مبانی عناصر شعر سپید، داستان‌نویسی‌ مقدماتی و پیشرفته، عروض و وزن و مبانی شعر مدرن از دوره‌های آموزشی کانون کلمه است. کانون ادبی کلمه دوره‌های آموزشی متعددی با عنوان «شهرزادان کوچک» برای کودکان و نوجوانان برگزار کرده و با «جشنواره‌ی شهرزاد و سی‌مرغ» در جهت رشد و شکوفایی نسل جدید گام برداشته است. خوانش متون ادبی از برنامه‌های کانون در سال‌های اخیر است.<ref>کانون ادبی، فرهنگی کلمه، ویژه‌نامه‌ی جشن پانزده‌سالگی کلمه، 1395ش، ص77-78.</ref>
اعضای کانون کلمه در برنامه‌های آموزشی نیز فعال هستند. مبانی عناصر شعر سپید، داستان‌نویسی مقدماتی و پیشرفته، عروض و وزن و مبانی شعر مدرن از دوره‌های آموزشی کانون کلمه است. کانون ادبی کلمه دوره‌های آموزشی متعددی با عنوان «شهرزادان کوچک» برای کودکان و نوجوانان برگزار کرده و با «جشنوارهٔ شهرزاد و سی‌مرغ» در جهت رشد و شکوفایی نسل جدید گام برداشته است. خوانش متون ادبی از برنامه‌های کانون در سال‌های اخیر است.<ref>کانون ادبی، فرهنگی کلمه، ویژه‌نامهٔ جشن پانزده‌سالگی کلمه، 1395ش، ص77-78.</ref>


=====۳. نشست‌ها=====
===== نشست‌ها =====
[[پرونده:Photo_2025-04-27_23-43-21.jpg|جایگزین=کانون ادبی و فرهنگی کلمه|بندانگشتی|کانون ادبی و فرهنگی کلمه]]
[[پرونده:Photo_2025-04-27_23-43-21.jpg|جایگزین=کانون ادبی و فرهنگی کلمه|بندانگشتی|کانون ادبی و فرهنگی کلمه]]
نشست‌های دایمی کانون کلمه به‌صورت هفتگی به نقد داستان و شعر اختصاص دارد و از 1380ش تا امروز ادامه داشته است. دیگر نشست‌های این کانون عبارت است از:
نشست‌های دایمی کانون کلمه به‌صورت هفتگی به نقد داستان و شعر اختصاص دارد و از ۱۳۸۰ش تا امروز ادامه داشته است. دیگر نشست‌های این کانون عبارت است از:
 
* نشست ادبی چای و داستان؛
*نشست ادبی چای و داستان؛
* نشست مشترک با مراکز؛
*نشست مشترک با مراکز؛
* نشست ادبی ادبیات جوان افغانستان؛
*نشست ادبی ادبیات جوان افغانستان؛
* عصر شعر و داستان؛
*عصر شعر و داستان؛
* و افغانستان‌شناسی.<ref>گزارش کارکرد کانون ادبی کلمه در سال ۱۳۹۷ش، وب‌سایت بامیان نیوز. «حمایت و استقبال ایرانیان از محافل ادبی مهاجرین»، وب‌سایت تهران پرس.</ref>
*و افغانستان‌شناسی.<ref>گزارش کارکرد کانون ادبی کلمه در سال ۱۳۹۷ش، وب‌سایت بامیان نیوز. «حمایت و استقبال ایرانیان از محافل ادبی مهاجرین»، وب‌سایت تهران پرس.</ref>
 
حلقۀ ماه از دیگر نشست‌های دایمی کانون کلمه است که به نقد کتاب‌های شعر و داستان اختصاص دارد. پنجاه و سومین جلسه این نشست در 17 اسفند 1402ش برگزار شده است. برخی از کتاب‌های نقد شده در این بخش عبارت است از:
 
*«زنگار» مجموعه اشعار مریم حسینی؛
*«نخ قرمز به جای لب‌هایش» مجموعه داستان زهرا نوری؛
*«آوازهای روسی» رمان احمد مدقق؛
*«نقاط شناور نارنجی» مجموعه داستان لیلا جعفری؛
*«خطوط گیج» مجموعه شعر نور‌محمد شکوه؛
*«خر قبرسی» مجموعه داستان فاطمه خاوری؛
*«قله اندوه» مجموعه شعر سید اعلا امیری؛
*«دختر ترکستانی» مجموعه داستان احمد مدقق؛
*«نوحه مرغابیان» مجموعه شعر آیینی کبری حسینی بلخی؛
*«اینجا در نقشه نیست» مجموعه داستان عصمت الطاف؛
*«چشمه سالنگ» مجموعه شعر سید نادر احمدی؛
*«تبر و باغ گل سرخ» سه مجموعه شعر به کوشش شاعران کانون کلمه؛
*«پلنک در پرانتز» مجموعه شعر زهرا حسین‌زاده؛
*«درّ اوستایی در صدف لهجۀ هزارگی» محمدی شاری؛
*«چهار‌باغ خورشید»، مجموعه شعر موحد بلخی؛
*«فقه شاپرک» مجموعه شعر سلمان‎علی زکی؛
*«زمین برای من تنگ است» مجموعه شعر زهرا زاهدی؛
*«برادرم رمضان» مجموعه داستان تینا محمد‌حسینی؛
*«کابل جای آدم نیست» مجموعه داستان سیدعلی موسوی؛
*و «کارتۀ هیچ» مجموعه شعر مرتضی برلاس.<ref>گزارش کارکرد کانون ادبی کلمه در سال ۱۳۹۷ش، وب‌سایت بامیان نیوز.  «حمایت و استقبال ایرانیان از محافل ادبی مهاجرین»، وب‌سایت تهران پرس.</ref>
 
=====ویژه‌برنامه‌های <big>'''کانون ادبی و فرهنگی کلمه'''</big>=====
كانون ادبی کلمه افزون بر نشست‌های هفتگی، ویژه‌برنامه‌های ادبی و فرهنگی زیادی نیز برگزار کرده است، از جمله:
 
*عصر شعر«پيامبر آيینه‌ها» در سال پیامبر اعظم؛
*همایش ادبی «تبسم صبح» به مناسبت ولادت پیامبر گرامی اسلام در 1392ش؛
*عصر شعر آیینی «شمع‌های شب دیجور» به یاد پنج هزار شهید زندان¬های کابل در سال 1358ش؛
*نشست تخصصی شعر انتظار با عنوان «تسبیح ثانیه‌ها»؛
*دومین نشست داستانی «از هندوکش تا البرز» (نشست مشترک داستان‌نویسان ایران و افغانستان) در تهران؛
*شب شعر «یاقوت سرخ به تاراج رفتۀ ورزگان» جهت گرامی‌داشت شهدای ارزگان؛
*نقد کتاب داستانی «دوازده نت برای سکوت» نوشته کیوان صادقی؛
*شب شعر «صفای چله‌نشینی»؛
*نشست ویژه با عنوان «دل خونین انار»؛
*عصر شعر «خون‌شریکی» همدردی شاعران قم با مردم مظلوم غزه و زلزله‌زدگان هرات 1402ش؛
*و «بررسی داستان مهاجرت» با حضور جواد خاوری، بتول سیدحیدری، احمد مدقق و شاه‌ترابی.<ref>گزارش کارکرد کانون ادبی کلمه در سال ۱۳۹۷ش، وب‌سایت بامیان نیوز.  «حمایت و استقبال ایرانیان از محافل ادبی مهاجرین»، وب‌سایت تهران پرس.</ref>


=====جشنواره‌های <big>'''کانون ادبی و فرهنگی کلمه'''</big>=====
حلقهٔ ماه از دیگر نشست‌های دایمی کانون کلمه است که به نقد کتاب‌های شعر و داستان اختصاص دارد. پنجاه و سومین جلسه این نشست در ۱۷ اسفند ۱۴۰۲ش برگزار شده است. برخی از کتاب‌های نقد شده در این بخش عبارت است از:
* «زنگار» مجموعه اشعار مریم حسینی؛
* «نخ قرمز به جای لب‌هایش» مجموعه داستان زهرا نوری؛
* «آوازهای روسی» رمان احمد مدقق؛
* «نقاط شناور نارنجی» مجموعه داستان لیلا جعفری؛
* «خطوط گیج» مجموعه شعر نورمحمد شکوه؛
* «خر قبرسی» مجموعه داستان فاطمه خاوری؛
* «قله اندوه» مجموعه شعر سید اعلا امیری؛
* «دختر ترکستانی» مجموعه داستان احمد مدقق؛
* «نوحه مرغابیان» مجموعه شعر آیینی کبری حسینی بلخی؛
* «اینجا در نقشه نیست» مجموعه داستان عصمت الطاف؛
* «چشمه سالنگ» مجموعه شعر سید نادر احمدی؛
* «تبر و باغ گل سرخ» سه مجموعه شعر به کوشش شاعران کانون کلمه؛
* «پلنک در پرانتز» مجموعه شعر زهرا حسین‌زاده؛
* «درّ اوستایی در صدف لهجهٔ هزارگی» محمدی شاری؛
* «چهارباغ خورشید»، مجموعه شعر موحد بلخی؛
* «فقه شاپرک» مجموعه شعر سلمان‌علی زکی؛
* «زمین برای من تنگ است» مجموعه شعر زهرا زاهدی؛
* «برادرم رمضان» مجموعه داستان تینا محمدحسینی؛
* «کابل جای آدم نیست» مجموعه داستان سیدعلی موسوی؛
* و «کارتهٔ هیچ» مجموعه شعر مرتضی برلاس.<ref>گزارش کارکرد کانون ادبی کلمه در سال ۱۳۹۷ش، وب‌سایت بامیان نیوز. «حمایت و استقبال ایرانیان از محافل ادبی مهاجرین»، وب‌سایت تهران پرس.</ref>


*اولین جشنوارۀ ادبی کلمه در 1395ش به‌صورت استانی در موضوع مهاجرت برگزار شد. در این جشنواره 30 اثر به دبیرخانه و 12 اثر به دور نهایی رسید.
===== ویژه‌برنامه‌های {{درشت|کانون ادبی و فرهنگی کلمه}} =====
*دومین جشنواره‌ی ادبی کلمه در 1396ش نیز به‌صورت استانی برگزار شد. این جشنواره با استقبال خوبی مواجه شده و حدود 40 اثر توسط دبیرخانه دریافت شد.
کانون ادبی کلمه افزون بر نشست‌های هفتگی، ویژه‌برنامه‌های ادبی و فرهنگی زیادی نیز برگزار کرده است، از جمله:
*سومین جشنوارۀ ادبی کلمه ویژه داستان مهاجرت در سال 1397ش برگزار شد. در این دوره، جشنواره به استان‌های قم، تهران و شهر کاشان گسترش یافت.
* عصر شعر «پیامبر آیینه‌ها» در سال پیامبر اعظم؛
*جشنوارۀ سراسری «شهرزاد و سی‌مرغ» ویژۀ کودکان و نوجوانان افغانستانی در سراسر جهان در بهار 1397ش برگزار و با استقبال گسترده‌ای مواجه شد.<ref>گزارش کارکرد کانون ادبی کلمه در سال ۱۳۹۷ش، وب‌سایت بامیان نیوز؛ «سومین جشنواره ادبی کلمه برگزار می شود»، شفقنا افغانستان.</ref>
* همایش ادبی «تبسم صبح» به مناسبت ولادت پیامبر گرامی اسلام در ۱۳۹۲ش؛
* عصر شعر آیینی «شمع‌های شب دیجور» به یاد پنج هزار شهید زندان‌های کابل در سال ۱۳۵۸ش؛
* نشست تخصصی شعر انتظار با عنوان «تسبیح ثانیه‌ها»؛
* دومین نشست داستانی «از هندوکش تا البرز» (نشست مشترک داستان‌نویسان ایران و افغانستان) در تهران؛
* شب شعر «یاقوت سرخ به تاراج رفتهٔ ورزگان» جهت گرامی‌داشت شهدای ارزگان؛
* نقد کتاب داستانی «دوازده نت برای سکوت» نوشته کیوان صادقی؛
* شب شعر «صفای چله‌نشینی»؛
* نشست ویژه با عنوان «دل خونین انار»؛
* عصر شعر «خون‌شریکی» همدردی شاعران قم با مردم مظلوم غزه و زلزله‌زدگان هرات ۱۴۰۲ش؛
* و «بررسی داستان مهاجرت» با حضور جواد خاوری، بتول سیدحیدری، احمد مدقق و شاه‌ترابی.<ref>گزارش کارکرد کانون ادبی کلمه در سال ۱۳۹۷ش، وب‌سایت بامیان نیوز. «حمایت و استقبال ایرانیان از محافل ادبی مهاجرین»، وب‌سایت تهران پرس.</ref>


====حضور در جشنواره‌ها====
===== جشنواره‌های {{درشت|کانون ادبی و فرهنگی کلمه}} =====
[[پرونده:Photo_2025-04-27_23-43-04.jpg|جایگزین=کانون ادبی و فرهنگی کلمه|بندانگشتی|کانون ادبی و فرهنگی کلمه]]اعضای کانون ادبی کلمه در طول سال‌ها فعالیت آن کانون در مسابقات، همایش‌ها و جشنواره‌های زیادی شرکت کرده‌اند از جمله: دوازده دوره کنگرۀ شعر و قصه طلاب؛
* اولین جشنوارهٔ ادبی کلمه در ۱۳۹۵ش به‌صورت استانی در موضوع مهاجرت برگزار شد. در این جشنواره ۳۰ اثر به دبیرخانه و ۱۲ اثر به دور نهایی رسید.
* دومین جشنوارهٔ ادبی کلمه در ۱۳۹۶ش نیز به‌صورت استانی برگزار شد. این جشنواره با استقبال خوبی مواجه شده و حدود ۴۰ اثر توسط دبیرخانه دریافت شد.
* سومین جشنوارهٔ ادبی کلمه ویژه داستان مهاجرت در سال ۱۳۹۷ش برگزار شد. در این دوره، جشنواره به استان‌های قم، تهران و شهر کاشان گسترش یافت.
* جشنوارهٔ سراسری «شهرزاد و سی‌مرغ» ویژهٔ کودکان و نوجوانان افغانستانی در سراسر جهان در بهار ۱۳۹۷ش برگزار و با استقبال گسترده‌ای مواجه شد.<ref>گزارش کارکرد کانون ادبی کلمه در سال ۱۳۹۷ش، وب‌سایت بامیان نیوز؛ «سومین جشنواره ادبی کلمه برگزار می‌شود»، شفقنا افغانستان.</ref>


#سیزده دوره مجمع شاعران انقلاب اسلامی؛
===== حضور در جشنواره‌ها =====
#جشنوارۀ بین‌المللی شعر اشراق در تهران؛
[[پرونده:Photo_2025-04-27_23-43-04.jpg|جایگزین=کانون ادبی و فرهنگی کلمه|بندانگشتی|کانون ادبی و فرهنگی کلمه]]اعضای کانون ادبی کلمه در طول سال‌ها فعالیت آن کانون در مسابقات، همایش‌ها و جشنواره‌های زیادی شرکت کرده‌اند از جمله: دوازده دوره کنگرهٔ شعر و قصه طلاب.
#جشنوارۀ بین‌المللی شعر فجر؛
# سیزده دوره مجمع شاعران انقلاب اسلامی؛
#هفت دوره جشنوارۀ قند پارسی در تهران؛
# جشنوارهٔ بین‌المللی شعر اشراق در تهران؛
#جشنوارۀ ادبی نوروز در مشهد؛ و دیگر جشنواره‌ها و مسابقات ادبی.<ref>گزارش کارکرد کانون ادبی کلمه در سال ۱۳۹۷ش، وب‌سایت بامیان نیوز؛ «جشن کلمات» به مناسب ۱۵ سالگی فعایت‌های «کانون ادبی فرهنگی کلمه» در قم برگزار شد»، شفقنا افغانستان.</ref>
# جشنوارهٔ بین‌المللی شعر فجر؛
# هفت دوره جشنوارهٔ قند پارسی در تهران؛
# جشنوارهٔ ادبی نوروز در مشهد؛ و دیگر جشنواره‌ها و مسابقات ادبی.<ref>گزارش کارکرد کانون ادبی کلمه در سال ۱۳۹۷ش، وب‌سایت بامیان نیوز؛ «جشن کلمات» به مناسب ۱۵ سالگی فعایت‌های «کانون ادبی فرهنگی کلمه» در قم برگزار شد»، شفقنا افغانستان.</ref>


=====رتبه‌های ادبی <big>'''کانون ادبی و فرهنگی کلمه'''</big>=====
===== رتبه‌های ادبی {{درشت|کانون ادبی و فرهنگی کلمه}} =====
اعضای کانون ادبی کلمه در سال‌های گذشته رتبه‌های زیادی در مسابقات و جشنواره‌های ادبی به دست آورده‌اند از جمله:
اعضای کانون ادبی کلمه در سال‌های گذشته رتبه‌های زیادی در مسابقات و جشنواره‌های ادبی به دست آورده‌اند از جمله:
* سید علی‌رضا جعفری رتبهٔ نخست در پنجمین جشنوارهٔ قند پارسی؛
* زهرا زاهدی رتبهٔ نخست در پنجمین جشنوارهٔ قند پارسی؛
* ناصر عارفی شایستهٔ تقدیر در بخش ادبیات پایداری؛
* زهرا زاهدی رتبه نخست در ششمین جشنوارهٔ قند پارسی؛
* سیدعلی‌رضا جعفری رتبه دوم در ششمین جشنوارهٔ قند پارسی؛
* تکتم حسینی رتبهٔ سوم در ششمین جشنوارهٔ قند پارسی؛
* معصومه موسوی شایستهٔ تقدیر در ششمین جشنوارهٔ قند پارسی؛
* ریحانه بیانی شایسته تقدیر در ششمین جشنوارهٔ قند پارسی؛
* زهرا زاهدی رتبهٔ سوم در جشنوارهٔ فرهنگی هنری طوبی (جامعة المصطفی قم)؛
* سید محمدحسین فصیحی رتبهٔ نخست در هفتمین جشنوارهٔ قند پارسی؛
* سید علی‌رضا جعفری رتبهٔ دوم در هفتمین جشنوارهٔ قند پارسی؛
* معصومه موسوی رتبهٔ نخست در هفتمین جشنوارهٔ قند پارسی؛
* مریم حسینی قابل شایستهٔ تقدیر در هفتمین جشنوارهٔ قند پارسی؛
* ریحانه بیانی رتبه نخست در جشنوارهٔ ادبی نوروز مشهد؛
* سمیه کابلی رتبهٔ چهارم در جشنوارهٔ ادبی نوروز مشهد؛
* تکتم حسینی رتبهٔ دوم در جشنوارهٔ ادبی نوروز مشهد<ref>رهیاب و مظفری، کتاب سال مهاجرین، 1394ش، ص220؛ «جشن کلمات» به مناسب ۱۵ سالگی فعایت‌های «کانون ادبی فرهنگی کلمه» در قم برگزار شد»، شفقنا افغانستان.</ref> تکتم حسینی از اعضای کانون کلمه در جشنواره‌های مختلف از جمله «محتشم کاشانی»، «نیاوران»، «شعر عاشورایی زنجان» و جشنوارهٔ «بوی باران» رتبه‌های مختلفی را کسب کرده است؛
* سید احمد مدقق نیز در جشنواره‌های مختلف ادبی مقام‌ها و جوایزی کسب کرده است؛
* فاطمه مروج مهر رتبهٔ اول در جشنوارهٔ کلمه؛
* سمیه کابلی رتبهٔ دوم در جشنوارهٔ کلمه؛
* معصومه امیری رتبهٔ سوم در جشنوارهٔ کلمه و رتبهٔ نخست در جشنوارهٔ واژه‌های تشنه؛
* باهر بیانی رتبهٔ سوم در هفتمین جشنوارهٔ قند پارسی.<ref>گزارش کارکرد کانون ادبی کلمه در سال ۱۳۹۷ش، وب‌سایت بامیان نیوز.</ref>


*سید علی‌رضا جعفری رتبۀ نخست در پنجمین جشنوارۀ قند پارسی؛
===== آثار {{درشت|کانون ادبی و فرهنگی کلمه}} =====
*زهرا زاهدی رتبۀ نخست در پنجمین جشنوارۀ قند پارسی؛
[[پرونده:Photo_2025-04-27_23-41-05.jpg|جایگزین=کانون ادبی و فرهنگی کلمه|بندانگشتی|کانون ادبی و فرهنگی کلمه (معرفی آثار)]]
*ناصر عارفی شایستۀ تقدیر در بخش ادبیات پایداری؛
*زهرا زاهدی رتبه نخست در ششمین جشنوارۀ قند پارسی؛
*سیدعلی‌رضا جعفری رتبه دوم در ششمین جشنوارۀ قند پارسی؛
*تکتم حسینی رتبۀ سوم در ششمین جشنوارۀ قند پارسی؛
*معصومه موسوی شایستۀ تقدیر در ششمین جشنوارۀ قند پارسی؛
*ریحانه بیانی شایسته تقدیر در ششمین جشنوارۀ قند پارسی؛
*زهرا زاهدی رتبۀ سوم در جشنوارۀ فرهنگی هنری طوبی (جامعة المصطفی قم)؛
*سید محمدحسین فصیحی رتبۀ‌ نخست در هفتمین جشنوارۀ قند پارسی؛
*سید علی‌رضا جعفری رتبۀ دوم در هفتمین جشنوارۀ قند پارسی؛
*معصومه موسوی رتبۀ نخست در هفتمین جشنوارۀ قند پارسی؛
*مریم حسینی قابل شایستۀ تقدیر در هفتمین جشنوارۀ قند پارسی؛
*ریحانه بیانی رتبه نخست در جشنوارۀ ادبی نوروز مشهد؛
*سمیه کابلی رتبۀ چهارم در جشنوارۀ ادبی نوروز مشهد؛
*تکتم حسینی رتبۀ دوم در جشنوارۀ ادبی نوروز مشهد<ref>رهیاب و مظفری، کتاب سال مهاجرین، 1394ش، ص220؛ «جشن کلمات» به مناسب ۱۵ سالگی فعایت‌های «کانون ادبی فرهنگی کلمه» در قم برگزار شد»، شفقنا افغانستان.</ref>  تکتم حسینی از اعضای کانون کلمه در جشنواره‌های مختلف از جمله «محتشم کاشانی»، «نیاوران»، «شعر عاشورایی زنجان» و جشنوارۀ «بوی باران» رتبه‌های مختلفی را کسب کرده است؛
*سید احمد مدقق نیز در جشنواره‌های مختلف ادبی مقام‌ها و جوایزی کسب کرده است؛
*فاطمه مروج مهر رتبۀ اول در جشنوارۀ کلمه؛
*سمیه کابلی رتبۀ دوم در جشنوارۀ کلمه؛
*معصومه امیری رتبۀ سوم در جشنوارۀ کلمه و رتبۀ نخست در جشنوارۀ واژه‌های تشنه؛
*باهر بیانی رتبۀ سوم در هفتمین جشنوارۀ قند پارسی.<ref>گزارش کارکرد کانون ادبی کلمه در سال ۱۳۹۷ش، وب‌سایت بامیان نیوز.</ref>
 
=====آثار <big>'''کانون ادبی و فرهنگی کلمه'''</big>=====
[[پرونده:Photo_2025-04-27_23-41-05.jpg|جایگزین=کانون ادبی و فرهنگی کلمه|بندانگشتی|کانون ادبی و فرهنگی کلمه ( معرفی آثار)]]
تاکنون بیش از چهل مجموعه کتاب شامل شعر، داستان، نقد، معرفی و آموزش از اعضای کانون کلمه چاپ شده است که برخی از مجموعه چاپ شده اعضای کلمه عبارت است از:
تاکنون بیش از چهل مجموعه کتاب شامل شعر، داستان، نقد، معرفی و آموزش از اعضای کانون کلمه چاپ شده است که برخی از مجموعه چاپ شده اعضای کلمه عبارت است از:
* غم عزیز؛
* به چشم‌های تو سوگند؛
* گزیدهٔ ادبیات معاصر؛
* خیابان‌های سرگردان؛
* زیارت‌نامه گل‌سرخ؛
* چارباغ خورشید؛
* در شُرُف ماه؛
* دورتر از چشم اقیانوس؛
* راه ابریشم آزادی؛
* آدمی پرنده نیست؛
* دل خونین انار؛
* یک شعله نوبهاران؛
* مشرق گل‌های فروزان (مجموعه شعرهای آیینی)؛
* دو ماه در خسوف؛
* زمین برای من تنگ است؛
* گونه‌های‌سرخابی؛
* اندوه ما جهان را تهدید نمی‌کند؛
* با زبان تنهایی؛ فقه شاپرک؛
* تبر و باغ گل‌سرخ؛
* هزاره بادامی‌ها؛ ماه هزارپاره؛
* وقتی کبوتر نیست؛
* مشتی پروبال؛
* نذر حلوای سرخ (مجموعه داستان‌های راه‌یافته به چهارمین کنگرهٔ واژه‌های تشنه)؛
* از طنین رنگ؛
* دوشنبه‌های‌کوهی؛
* دُرّ اَوِستایی در صدف لهجهٔ هزاره‌گی؛
* کافه کلمه (نمونهٔ آثار اعضای کانون ادبی کلمه)؛
* اتفاق گلدان‌ها؛
* فریاد روشنایی (سروده‌هایی برای جنبش عدالت‌خواهی و شهیدان دهمزنگ)؛
* سجدهٔ ناگهانی رویا؛
* آموزش شعر؛
* پروازهای منحنی.<ref>کانون ادبی، فرهنگی کلمه، ویژه‌نامهٔ جشن پانزده‌سالگی کلمه، 1395ش، ص109؛ گزارش کارکرد کانون ادبی کلمه در سال ۱۳۹۷ش، وب‌سایت بامیان نیوز.</ref>


*غم عزیز؛
== نشریات مهاجران افغانستانی در ایران ==
*به چشم‌‌های تو سوگند؛
حضور گستردهٔ مهاجران افغانستانی در ایران طی چهار دهه گذشته، به شکل‌گیری کانون‌های فرهنگی و مطبوعاتی پویایی منجر شده است. بر اساس پژوهش‌های معتبر، این جامعه فرهنگی از ۱۳۵۷شتا سال ۱۳۸۶ حدود ۲۵۹ عنوان نشریه در ۱۱ شهر ایران منتشر کرده که بیشترین تمرکز آن در تهران (۸۷ عنوان)، مشهد (۷۳ عنوان) و قم (۵۵ عنوان) بوده است. روند انتشار این نشریات به شدت تحت تأثیر تحولات سیاسی افغانستان قرار داشته است. برای مثال در دوره حکومت کمونیستی (۱۳۵۸–۱۳۷۰) با ۱۱۵ عنوان به اوج خود رسید، در دورهٔ مجاهدین (۱۳۷۱–۱۳۷۵) با ۳۵ عنوان به‌شدت کاهش یافت، در دوران طالبان (۱۳۷۶–۱۳۸۰) با ۶۰ عنوان دوباره رشد کرد و در دورهٔ حکومت جدید افغانستان (۱۳۸۱–۱۳۸۶) با بازگشت روزنامه‌نگاران به کشور و سخت‌گیری‌های اداری، به ۳۹ عنوان رسید. این نشریات ترکیبی از مسائل سیاسی افغانستان با دغدغه‌های زندگی مهاجران در ایران را منتشر می‌کردند. محتوای آنها تحت تأثیر ادبیات مطبوعات ایرانی بود و بر هویت‌سازی فرهنگی و دینی تمرکز داشت. بیشتر مطالب به زبان فارسی منتشر می‌شد و مطالب پشتو به ندرت دیده می‌شد. اکثر نشریات ابتدا وابسته به احزاب سیاسی بودند اما به تدریج به سمت مستقل شدن پیش رفتند. این نشریات با چالش‌های جدی مانند عمر کوتاه به دلیل اختلافات داخلی، ضعف مالی و فنی، و کم‌توجهی به فضای دیجیتال مواجه بودند. علیرغم همه چالش‌ها، این نشریات در ایجاد پیوند فرهنگی بین دو جامعهٔ ایران و افغانستان، ثبت تاریخ شفاهی افغانستان و تربیت نسل جدیدی از روزنامه‌نگاران نقش بی‌بدیلی ایفا کردند. آنها همچنین به‌عنوان پلی فرهنگی دو کشور عمل کرده و زمینه‌های تعامل فرهنگی را فراهم کردند.<ref>محرابی، سه دهه با مطبوعات فارسی‌زبان مهاجران افغانستانی در جهان (1387-1357)، ۱۳۸۹ش، ص۴۰–۳۵.</ref>
*گزیدۀ ‌ادبیات‌ معاصر؛
*خیابان‌‌های ‌سرگردان؛
*زیارت‌نامه‌ ‌گل‌سرخ‌؛
*چارباغ‌ خورشید؛
*در‌ شُرُف ماه؛
*دورتر ‌از‌ چشم‌ اقیانوس؛
*راه‌ ابریشم‌ آزادی؛
*آدمی‌ پرنده ‌نیست؛
*دل‌ خونین‌ انار‌؛
*یک‌ شعله ‌نوبهاران؛
*مشرق‌ گل‌های ‌فروزان‌ (مجموعه شعرهای آیینی)؛
*دو‌ ماه‌ در ‌خسوف؛
*زمین ‌برای‌ من‌ تنگ‌ است؛
*گونه‌های‌سرخابی‌؛
*اندوه‌ ما ‌جهان ‌را‌ تهدید ‌نمی‌کند؛
*با‌ زبان‌ تنهایی؛ فقه ‌شاپرک؛
*تبر‌ و‌ باغ‌ گل‌سرخ‌؛
*هزاره بادامی‌ها؛ ماه‌ هزارپاره؛
*وقتی‌ کبوتر‌ نیست؛
*مشتی ‌پر‌و‌بال؛
*نذر حلوای سرخ (مجموعه  داستان‌های راه‌یافته به چهارمین کنگرۀ واژه‌های تشنه)؛
*از ‌طنین رنگ‌؛
*دوشنبه‎های‌کوهی؛
*دُرّ‌ اَوِستایی‌ در ‌صدف‌ لهجۀ هزار‌ه‌‌‌گی؛
*کافه‌ کلمه (نمونۀ  آثار اعضای کانون ادبی کلمه)؛
*اتفاق‌ گلدان‌ها؛
*فریاد ‌روشنایی (سروده‌هایی برای جنبش عدالت‌خواهی و شهیدان دهمزنگ)؛
*سجدۀ ‌ناگهانی ‌رویا؛
*آموزش شعر؛
*پروازهای‌ منحنی.<ref>کانون ادبی، فرهنگی کلمه، ویژه‌نامه‌ی جشن پانزده‌سالگی کلمه، 1395ش، ص109؛ گزارش کارکرد کانون ادبی کلمه در سال ۱۳۹۷ش، وب‌سایت بامیان نیوز.</ref>
 
==نشریات مهاجران افغانستانی در ایران==
حضور گستردۀ مهاجران افغانستانی در ایران طی چهار دهه گذشته، به شکل‌گیری کانون‌های فرهنگی و مطبوعاتی پویایی منجر شده است. بر اساس پژوهش‌های معتبر، این جامعه فرهنگی از ۱۳۵۷شتا سال ۱۳۸۶ حدود ۲۵۹ عنوان نشریه در ۱۱ شهر ایران منتشر کرده که بیشترین تمرکز آن در تهران (۸۷ عنوان)، مشهد (۷۳ عنوان) و قم (۵۵ عنوان) بوده است.
 
===فراز و فرود تاریخی===
روند انتشار این نشریات به شدت تحت تأثیر تحولات سیاسی افغانستان قرار داشته است. برای مثال در دوره حکومت کمونیستی (۱۳۵۸-۱۳۷۰) با ۱۱۵ عنوان به اوج خود رسید، در دورۀ مجاهدین (۱۳۷۱-۱۳۷۵) با ۳۵ عنوان به‌شدت کاهش یافت، در دوران طالبان (۱۳۷۶-۱۳۸۰) با ۶۰ عنوان دوباره رشد کرد و در دورۀ حکومت جدید افغانستان (۱۳۸۱-۱۳۸۶) با بازگشت روزنامه‌نگاران به کشور و سخت‌گیری‌های اداری، به ۳۹ عنوان رسید.
 
===ویژگی‌های محتوایی===
این نشریات ترکیبی از مسائل سیاسی افغانستان با دغدغه‌های زندگی مهاجران در ایران را منتشر می‌کردند. محتوای آنها تحت تأثیر ادبیات مطبوعات ایرانی بود و بر هویت‌سازی فرهنگی و دینی تمرکز داشت. بیشتر مطالب به زبان فارسی منتشر می‌شد و مطالب پشتو به ندرت دیده می‌شد.
 
===ویژگی‌های ساختاری===
اکثر نشریات ابتدا وابسته به احزاب سیاسی بودند اما به تدریج به سمت مستقل شدن پیش رفتند. این نشریات با چالش‌های جدی مانند عمر کوتاه به دلیل اختلافات داخلی، ضعف مالی و فنی، و کم‌توجهی به فضای دیجیتال مواجه بودند.
 
===دستاوردها و تأثیرات===
علیرغم همه چالش‌ها، این نشریات در ایجاد پیوند فرهنگی بین دو جامعۀ ایران و افغانستان، ثبت تاریخ شفاهی افغانستان و تربیت نسل جدیدی از روزنامه‌نگاران نقش بی‌بدیلی ایفا کردند. آنها همچنین به‌عنوان پلی فرهنگی دو کشور عمل کرده و زمینه‌های تعامل فرهنگی را فراهم کردند. <ref>محرابی، سه دهه با مطبوعات فارسی زبان مهاجران افغانستانی در جهان (1387-1357)، ۱۳۸۹ش، ص۴۰-۳۵. </ref> 
 
==مجله‌های کودکان مهاجران افغانستانی در ایران==
 
===الف) مجله باغ===
شمارۀ اول مجلۀ باغ در سال ۱۳۹۰ش، در هشت صفحه و در پنجاه نسخه منتشر شد.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1393/04/19/426892/%D8%AC%D8%B4%D9%86-%D8%B3%D9%87-%D8%B3%D8%A7%D9%84%DA%AF%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D8%BA-%D8%A7%D8%B2-%D8%A2%D8%B1%D8%B2%D9%88%DB%8C-%D8%AD%D8%B0%D9%81-%D9%85%D8%B1%D8%B2%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%A7-%D8%B4%D8%B9%D8%B1%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86%D9%87 «جشن سه‌سالگی «باغ»، از آرزوی حذف مرزهای فرهنگی ایران و افغانستان تا شعرخوانی کودکانه»، خبرگزاری تسنیم.]</ref> از تاریخ تأسیس این مجله تا  [[اردیبهشت]] 1401ش، هفتاد شماره از باغ منتشر شده است. شماره‌های نخستین نشریه، با تعداد صفحات کم و به‌صورت سیاه و سفید چاپ می‌شد. پس از چاپ چند شماره، به چاپ رنگی این مجله در تعداد صفحات بیشتر اقدام کردند.<ref>[https://magchild.blogsky.com/1398/08/01/post-83/ ««باغ» نشریه‌ای برای کودکان افغانستان»، وبلاگ نشریات کودک و نوجوان (گروه بررسی نشریات شورای کتاب کودک).]</ref>
 
====مسئولین مجله باغ====
صاحب‌امتیازی باغ را تا شمارۀ 67، مؤسسۀ فرهنگی ماه نو و شمارۀ 69 و 70 را بنیاد جاوید بر عهده داشت. محمدسرور رجایی (۱۳۴۷-۱۴۰۰ش) تا شمارۀ 68 مدیر مسئول باغ بود که پس از درگذشت او، جاوید حسینی این مسئولیت را پذیرفت. سردبیری مجله نیز تا شمارۀ چهل با سیداحمد مدقق و تا شمارۀ 66 با باهر بیانی بود.<ref>[http://www.baagh.blogfa.com/category/3 « باغ ماهنامۀ کودکان و نوجوانان افغانستان»، وبلاگ مجلۀ باغ.]</ref>
 
====تیراژ و گسترۀ پخش مجله باغ====
ماهنامۀ باغ، اولین نشریۀ تمام رنگی کودکان [[افغانستان]] است که با تیراژ سه هزار نسخه به‌صورت منظم منتشر می‌شد. از این میان، دو هزار نسخه برای کودکان مهاجر افغان در شهرهای مختلف [[ایران]] و یک هزار نسخۀ برای کودکان ساکن در افغانستان توزیع می‌شد.<ref>[https://af.shafaqna.com/FA/28722 «نشریه باغ (مجله کودکان و نوجوانان افغانستان) سه ساله شد»، پایگاه خبری شفقنا.]</ref>


====سازوکار انتشار مجله باغ====
== مجله‌های کودکان مهاجران افغانستانی در ایران ==
مجلۀ باغ تا شمارۀ 55 به‌صورت ماهانه و از شمارۀ 56، مهر-[[آبان]] 1392 به‌صورت دوماهنامه منتشر می‌شود.<ref>[http://www.baagh.blogfa.com/category/3 « باغ ماهنامۀ کودکان و نوجوانان افغانستان»، وبلاگ مجلۀ باغ.]</ref>
=== مجله باغ ===
شمارهٔ اول مجلهٔ باغ در سال ۱۳۹۰ش، در هشت صفحه و در پنجاه نسخه منتشر شد.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1393/04/19/426892/جشن-سه-سالگی-باغ-از-آرزوی-حذف-مرزهای-فرهنگی-ایران-و-افغانستان-تا-شعرخوانی-کودکانه «جشن سه‌سالگی «باغ»، از آرزوی حذف مرزهای فرهنگی ایران و افغانستان تا شعرخوانی کودکانه»، خبرگزاری تسنیم.]</ref> از تاریخ تأسیس این مجله تا [[اردیبهشت]] ۱۴۰۱ش، هفتاد شماره از باغ منتشر شده است. شماره‌های نخستین نشریه، با تعداد صفحات کم و به‌صورت سیاه و سفید چاپ می‌شد. پس از چاپ چند شماره، به چاپ رنگی این مجله در تعداد صفحات بیشتر اقدام کردند.<ref>[https://magchild.blogsky.com/1398/08/01/post-83/ ««باغ» نشریه‌ای برای کودکان افغانستان»، وبلاگ نشریات کودک و نوجوان (گروه بررسی نشریات شورای کتاب کودک).]</ref> صاحب‌امتیازی باغ را تا شمارهٔ ۶۷، مؤسسهٔ فرهنگی ماه نو و شمارهٔ ۶۹ و ۷۰ را بنیاد جاوید بر عهده داشت. محمدسرور رجایی (۱۳۴۷–۱۴۰۰ش) تا شمارهٔ ۶۸ مدیر مسئول باغ بود که پس از درگذشت او، جاوید حسینی این مسئولیت را پذیرفت. سردبیری مجله نیز تا شمارهٔ چهل با سیداحمد مدقق و تا شمارهٔ ۶۶ با باهر بیانی بود.<ref>[http://www.baagh.blogfa.com/category/3 « باغ ماهنامۀ کودکان و نوجوانان افغانستان»، وبلاگ مجلۀ باغ.]</ref>


====قالب مجله باغ====
ماهنامهٔ باغ، اولین نشریهٔ تمام رنگی کودکان [[افغانستان]] است که با تیراژ سه هزار نسخه به‌صورت منظم منتشر می‌شد. از این میان، دو هزار نسخه برای کودکان مهاجر افغان در شهرهای مختلف [[ایران]] و یک هزار نسخهٔ برای کودکان ساکن در افغانستان توزیع می‌شد.<ref>[https://af.shafaqna.com/FA/28722 «نشریه باغ (مجله کودکان و نوجوانان افغانستان) سه ساله شد»، پایگاه خبری شفقنا.]</ref> مجلهٔ باغ تا شمارهٔ ۵۵ به‌صورت ماهانه و از شمارهٔ ۵۶، مهر-[[آبان]] ۱۳۹۲ به‌صورت دوماهنامه منتشر می‌شود.<ref>[http://www.baagh.blogfa.com/category/3 « باغ ماهنامۀ کودکان و نوجوانان افغانستان»، وبلاگ مجلۀ باغ.]</ref> مطالب ارسالی باید متناسب با روحیهٔ کودک و نوجوان افغانستانی و در قالب داستان کوتاه، [[شعر]]، عکس، خاطرات کودکان یا پدر و مادر آنها باشد.<ref>«[https://magchild.blogsky.com/1398/08/01/post-83/ «باغ» نشریه‌ای برای کودکان افغانستان»، وبلاگ نشریات کودک و نوجوان (گروه بررسی نشریات شورای کتاب کودک).]</ref>
مطالب ارسالی باید متناسب با روحیۀ کودک و نوجوان افغانستانی و در قالب داستان کوتاه، [[شعر]]، عکس، خاطرات کودکان یا پدر و مادر آنها باشد.<ref>«[https://magchild.blogsky.com/1398/08/01/post-83/ «باغ» نشریه‌ای برای کودکان افغانستان»، وبلاگ نشریات کودک و نوجوان (گروه بررسی نشریات شورای کتاب کودک).]</ref>


====موضوع و محتوای مجله باغ====
==== موضوع و محتوای مجله باغ ====
موضوع مجله در مورد مسائل آموزشی، فرهنگی و اجتماعی مربوط به کودکان به‌خصوص کودکان افغانستانی است. پیام اصلی مجلۀ باغ، این است که [[افغانستان]] برخلاف تصویرسازی رسانه‌ها، سیاه نیست و دارای زیبایی‌هایی است که جهان آرزوی داشتن آنها را دارد.<ref>«50 [http://sobhezagros.ir/News/101134.html کشور مخاطب نشریه کودکان افغانستان؛ باغی برای کودکان افغانستانی»، پایگاه اطلاع‌رسانی صبح زاگرس.]</ref> مطالب این نشریه در راستای حفظ ارزش‌های ملی و اسلامی افغانستان و متناسب با فضای ذهنی و بومی کودکان افغانستان، تهیه می‌شود.<ref>[https://af.shafaqna.com/FA/28722 «نشریه باغ (مجله کودکان و نوجوانان افغانستان) سه ساله شد»، پایگاه خبری شفقنا.]</ref>
موضوع مجله در مورد مسائل آموزشی، فرهنگی و اجتماعی مربوط به کودکان به‌خصوص کودکان افغانستانی است. پیام اصلی مجلهٔ باغ، این است که [[افغانستان]] برخلاف تصویرسازی رسانه‌ها، سیاه نیست و دارای زیبایی‌هایی است که جهان آرزوی داشتن آنها را دارد.<ref>«50 [http://sobhezagros.ir/News/101134.html کشور مخاطب نشریه کودکان افغانستان؛ باغی برای کودکان افغانستانی»، پایگاه اطلاع‌رسانی صبح زاگرس.]</ref> مطالب این نشریه در راستای حفظ ارزش‌های ملی و اسلامی افغانستان و متناسب با فضای ذهنی و بومی کودکان افغانستان، تهیه می‌شود.<ref>[https://af.shafaqna.com/FA/28722 «نشریه باغ (مجله کودکان و نوجوانان افغانستان) سه ساله شد»، پایگاه خبری شفقنا.]</ref>


====ایده مجله باغ====
==== ایده مجله باغ ====
ایدۀ کار کودک در ذهن محمدسرور رجایی بود؛ اما پس از ملاقات با احمد مدقق که آن زمان از طریق وبلاگ با او در ارتباط بود و برای کودکان شعر می‌نوشت، طرح یک مجله پی‌ریزی شد. طرح اول مجله، هشت صفحه در اندازۀ A5، به‌صورت سیاه‌وسفید و در 150 نسخه بود.<ref>[https://www.pishkhan.com/news/254166 «باغبان مهربان کلمات»، وب‌سایت روزنامه ایران.]</ref>
ایدهٔ کار کودک در ذهن محمدسرور رجایی بود؛ اما پس از ملاقات با احمد مدقق که آن زمان از طریق وبلاگ با او در ارتباط بود و برای کودکان شعر می‌نوشت، طرح یک مجله پی‌ریزی شد. طرح اول مجله، هشت صفحه در اندازهٔ A5، به‌صورت سیاه‌وسفید و در ۱۵۰ نسخه بود.<ref>[https://www.pishkhan.com/news/254166 «باغبان مهربان کلمات»، وب‌سایت روزنامه ایران.]</ref>


====هدف مجله باغ====
==== هدف مجله باغ ====
نخستین هدف این مجله، دلگرمی بچه‌های افغانستانی بود تا در کشورهای دیگر و [[ایران]]، به داشتن چنین مجله‌ای ببالند و با فرهنگ غنی خود آشنا شوند. هویت‌بخشی به کودکان افغانستانی، از دیگر اهداف مهم این مجله است. به‌همین دلیل در مجلۀ باغ تلاش شده تا با ادبیاتی برابر با ذائقۀ کودکان و نوجوانان، شعر، داستان و گزارش‌هایی از پیشرفت چهره‌های موفق افغانستان به حضور امید و شادمانی، هویت فرهنگی و ملی [[افغانستان]] اشاره کند.<ref>«50 [http://sobhezagros.ir/News/101134.html کشور مخاطب نشریه کودکان افغانستان؛ باغی برای کودکان افغانستانی»، پایگاه اطلاع‌رسانی صبح زاگرس.]</ref>
نخستین هدف این مجله، دلگرمی بچه‌های افغانستانی بود تا در کشورهای دیگر و [[ایران]]، به داشتن چنین مجله‌ای ببالند و با فرهنگ غنی خود آشنا شوند. هویت‌بخشی به کودکان افغانستانی، از دیگر اهداف مهم این مجله است. به‌همین دلیل در مجلهٔ باغ تلاش شده تا با ادبیاتی برابر با ذائقهٔ کودکان و نوجوانان، شعر، داستان و گزارش‌هایی از پیشرفت چهره‌های موفق افغانستان به حضور امید و شادمانی، هویت فرهنگی و ملی [[افغانستان]] اشاره کند.<ref>«50 [http://sobhezagros.ir/News/101134.html کشور مخاطب نشریه کودکان افغانستان؛ باغی برای کودکان افغانستانی»، پایگاه اطلاع‌رسانی صبح زاگرس.]</ref>


====مخاطب مجله باغ====
==== مخاطب مجله باغ ====
مجلۀ باغ، نشریه‌ای مختص تمامی افغانستانی‌های داخل و خارج از این کشور است. همچنین، گروهی از مردم [[افغانستان]] که به‌دلیل جنگ و شرایط سخت از سرزمین خود کوچ کرده و به کشورهای دور و نزدیک مهاجرت کرده‌اند، می‌توانند از این مجله استفاده کنند. این مجله بدون توجه به تعصبات قومی و مذهبی، آن را بین تمامی بچه‌های [[اهل تسنن]] و [[تشیع]] توزیع می‌کند. علاوه بر آن، کودکان ایرانی نیز، مخاطب مجله هستند تا با فرهنگ هم‌کلاسی‌های خود آشنا شوند.<ref>«50 [http://sobhezagros.ir/News/101134.html کشور مخاطب نشریه کودکان افغانستان؛ باغی برای کودکان افغانستانی»، پایگاه اطلاع‌رسانی صبح زاگرس.]</ref>
مجلهٔ باغ، نشریه‌ای مختص تمامی افغانستانی‌های داخل و خارج از این کشور است. همچنین، گروهی از مردم [[افغانستان]] که به‌دلیل جنگ و شرایط سخت از سرزمین خود کوچ کرده و به کشورهای دور و نزدیک مهاجرت کرده‌اند، می‌توانند از این مجله استفاده کنند. این مجله بدون توجه به تعصبات قومی و مذهبی، آن را بین تمامی بچه‌های [[اهل تسنن]] و [[تشیع]] توزیع می‌کند. علاوه بر آن، کودکان ایرانی نیز، مخاطب مجله هستند تا با فرهنگ هم‌کلاسی‌های خود آشنا شوند.<ref>«50 [http://sobhezagros.ir/News/101134.html کشور مخاطب نشریه کودکان افغانستان؛ باغی برای کودکان افغانستانی»، پایگاه اطلاع‌رسانی صبح زاگرس.]</ref>


====مجله باغ در سراسر دنیا====
==== مجله باغ در سراسر دنیا ====
مجلۀ باغ به چندین کشور دنیا ارسال شده و فرصتی است تا کودکان افغان از دیگر هموطنان خود در نقاط مختلف این کرۀ‌ خاکی، باخبر شده و با خواندن اخبار مثبت، لبخند به لب آورند.<ref>[https://magchild.blogsky.com/1398/08/01/post-83/ ««باغ» نشریه‌ای برای کودکان افغانستان»، وبلاگ نشریات کودک و نوجوان (گروه بررسی نشریات شورای کتاب کودک).]</ref> در حال حاضر فرهنگیان و هنرمندان افغانستانی که به کشورهای دیگر مهاجرت کرده‌اند، می‌توانند فایل پی‌دی‌اف<ref>[http://www.baagh.blogfa.com/category/3 « باغ ماهنامۀ کودکان و نوجوانان افغانستان»، وبلاگ مجلۀ باغ.]</ref> باغ را به‌صورت رایگان دریافت ‌کنند.<ref>«50 [http://sobhezagros.ir/News/101134.html کشور مخاطب نشریه کودکان افغانستان؛ باغی برای کودکان افغانستانی»، پایگاه اطلاع‌رسانی صبح زاگرس.]</ref>
مجلهٔ باغ به چندین کشور دنیا ارسال شده و فرصتی است تا کودکان افغان از دیگر هموطنان خود در نقاط مختلف این کرهٔ خاکی، باخبر شده و با خواندن اخبار مثبت، لبخند به لب آورند.<ref>[https://magchild.blogsky.com/1398/08/01/post-83/ ««باغ» نشریه‌ای برای کودکان افغانستان»، وبلاگ نشریات کودک و نوجوان (گروه بررسی نشریات شورای کتاب کودک).]</ref> در حال حاضر فرهنگیان و هنرمندان افغانستانی که به کشورهای دیگر مهاجرت کرده‌اند، می‌توانند فایل پی‌دی‌اف<ref>[http://www.baagh.blogfa.com/category/3 « باغ ماهنامۀ کودکان و نوجوانان افغانستان»، وبلاگ مجلۀ باغ.]</ref> باغ را به‌صورت رایگان دریافت کنند.<ref>«50 [http://sobhezagros.ir/News/101134.html کشور مخاطب نشریه کودکان افغانستان؛ باغی برای کودکان افغانستانی»، پایگاه اطلاع‌رسانی صبح زاگرس.]</ref>


====زبان مجله باغ====
==== زبان مجله باغ ====
مجلۀ باغ تلاش ‌می‌کند تا با حفظ [[زبان فارسی]] معیار، در لهجه و حتی در نوشتار، مطالب مجله را تولید کند. زبان مجله زبان پارسی است و مخاطبان ایرانی هم به‌راحتی می‌توانند آن را مطالعه کنند. هرچند، گاهی، برخی از واژگان مجله برای آنها نامفهوم خواهد بو؛ زیرا برخی از واژگان افغانستانی در ایران استعمال نمی‌شوند.<ref>«50 [http://sobhezagros.ir/News/101134.html کشور مخاطب نشریه کودکان ][[افغانستان]]<span>؛ باغی برای کودکان افغانستانی»، پایگاه اطلاع‌رسانی صبح زاگرس.</span></ref>
مجلهٔ باغ تلاش می‌کند تا با حفظ [[زبان فارسی]] معیار، در لهجه و حتی در نوشتار، مطالب مجله را تولید کند. زبان مجله زبان پارسی است و مخاطبان ایرانی هم به‌راحتی می‌توانند آن را مطالعه کنند. هرچند، گاهی، برخی از واژگان مجله برای آنها نامفهوم خواهد بو؛ زیرا برخی از واژگان افغانستانی در ایران استعمال نمی‌شوند.<ref>«50 [http://sobhezagros.ir/News/101134.html کشور مخاطب نشریه کودکان][[افغانستان]]؛ باغی برای کودکان افغانستانی»، پایگاه اطلاع‌رسانی صبح زاگرس.</ref>


====توزیع نشریه باغ در غرفۀ ایران====
==== توزیع نشریه باغ در غرفهٔ ایران ====
در شانزدهمین دورۀ نمایشگاه بین‌المللی کتاب در وین و در غرفۀ [[ایران]]، نشریۀ باغ نیز توزیع شد که از جمله نکات قابل تأمل و توجه در این دوره بوده است. این اقدام، با استقبال مهاجران و طبقۀ روشنفکر مواجه شد. علاوه بر آن، گروه‌های حقوق بشری هم از توزیع این مجله در غرفۀ ایران استقبال کردند.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/3823981/%D8%A2%D9%86%DA%86%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D9%88%DB%8C%D9%86-%DA%AF%D8%B0%D8%B4%D8%AA-%D8%AD%D8%B6%D9%88%D8%B1-%D9%BE%D8%B1%D8%B1%D9%86%DA%AF-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87 «آنچه در نمایشگاه کتاب وین گذشت/حضور پررنگ ایران در چهارمین دوره»، خبرگزاری مهر.]</ref>
در شانزدهمین دورهٔ نمایشگاه بین‌المللی کتاب در وین و در غرفهٔ [[ایران]]، نشریهٔ باغ نیز توزیع شد که از جمله نکات قابل تأمل و توجه در این دوره بوده است. این اقدام، با استقبال مهاجران و طبقهٔ روشنفکر مواجه شد. علاوه بر آن، گروه‌های حقوق بشری هم از توزیع این مجله در غرفهٔ ایران استقبال کردند.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/3823981/آنچه-در-نمایشگاه-کتاب-وین-گذشت-حضور-پررنگ-ایران-در-چهارمین-دوره «آنچه در نمایشگاه کتاب وین گذشت/حضور پررنگ ایران در چهارمین دوره»، خبرگزاری مهر.]</ref>


====مشارکت کودکان====
==== مشارکت کودکان ====
مجلۀ باغ این امکان را برای کودکان فراهم کرده تا داستان، شعر، عکس، آرزوهای فردا و خاطرات گذشتۀ خود را برای انتشار در اختیار مجله قرار دهند.<ref>[https://hamiorg.org/%d8%a8%db%8c%d8%b3%d8%aa%d9%85%db%8c%d9%86-%d8%b4%d9%85%d8%a7%d8%b1%d9%87-%d9%85%d8%ac%d9%84%d9%87-%d8%a8%d8%a7%d8%ba%d8%8c-%d9%86%d8%b4%d8%b1%db%8c%d9%87-%d9%85%d8%ae%d8%b5%d9%88%d8%b5-%da%a9%d9%88 «شمارۀ 20 ماهنامه باغ منتشر شد»، وب‌سایت انجمن حامی.]</ref>
مجلهٔ باغ این امکان را برای کودکان فراهم کرده تا داستان، شعر، عکس، آرزوهای فردا و خاطرات گذشتهٔ خود را برای انتشار در اختیار مجله قرار دهند.<ref>[https://hamiorg.org/بیستمین-شماره-مجله-باغ،-نشریه-مخصوص-کو «شمارۀ 20 ماهنامه باغ منتشر شد»، وب‌سایت انجمن حامی.]</ref>


====باغ در مراکز آموزشی====
==== باغ در مراکز آموزشی ====
مجلۀ باغ، ماهانه توسط «انجمن حامی» تهیه شده و در اختیار دانش‌آموزان تمامی مراکز آموزشی انجمن در [[تهران]] و [[مشهد]] قرار می‌گیرد تا فرصتی باشد که کودکان و نوجوانان مهاجر با معلمان و بزرگترهای [[خانواده]]، به بازخوانی هویت و ریشه‌های تاریخی خود بپردازند.<ref>[https://hamiorg.org/%d8%a8%db%8c%d8%b3%d8%aa%d9%85%db%8c%d9%86-%d8%b4%d9%85%d8%a7%d8%b1%d9%87-%d9%85%d8%ac%d9%84%d9%87-%d8%a8%d8%a7%d8%ba%d8%8c-%d9%86%d8%b4%d8%b1%db%8c%d9%87-%d9%85%d8%ae%d8%b5%d9%88%d8%b5-%da%a9%d9%88 «شمارۀ 20 ماهنامه باغ منتشر شد»، وب‌سایت انجمن حامی.]</ref>
مجلهٔ باغ، ماهانه توسط «انجمن حامی» تهیه شده و در اختیار دانش‌آموزان تمامی مراکز آموزشی انجمن در [[تهران]] و [[مشهد]] قرار می‌گیرد تا فرصتی باشد که کودکان و نوجوانان مهاجر با معلمان و بزرگترهای [[خانواده]]، به بازخوانی هویت و ریشه‌های تاریخی خود بپردازند.<ref>[https://hamiorg.org/بیستمین-شماره-مجله-باغ،-نشریه-مخصوص-کو «شمارۀ 20 ماهنامه باغ منتشر شد»، وب‌سایت انجمن حامی.]</ref>


===ب) مجله الکترونیک سیندخت===
=== مجله الکترونیک سیندخت ===
سیندخت نام یکی از زنان [[شاهنامه]]، مادر رودابه و به‌عبارتی مادر کلان (مادر بزرگ) رستم و زن مهراب، شاه کابل است؛ اما چیزی که او را مهم می‌کند نقشی‌ است که او با سیاست و ذکاوتی زنانه در جلوگیری از جنگ میان ایران و توران داشته است. زمانی‌که زال، عاشق دختر او رودابه می‌شود، دختری که از نسل ضحاک است؛ بیم لشکرکشی منوچهر، شاه [[ایران]] به [[کابل]] می‌رود. سیندخت به مهراب پیشنهاد می‌کند تا به‌عنوان میانجی صلح به پیش سام، پدر زال، برود و او می‌پذیرد. سام در ابتدا از این‌که زنی سفیر شده تعجب می‌کند:<ref>[https://ganjoor.net/ferdousi/shahname/manoochehr/sh17 فردوسی، شاهنامه، «منوچهر: بخش17»، وب‌سایت گنجور.]</ref>{{آغاز نستعلیق}}
سیندخت نام یکی از زنان [[شاهنامه]]، مادر رودابه و به‌عبارتی مادر کلان (مادر بزرگ) رستم و زن مهراب، شاه کابل است؛ اما چیزی که او را مهم می‌کند نقشی است که او با سیاست و ذکاوتی زنانه در جلوگیری از جنگ میان ایران و توران داشته است. زمانی‌که زال، عاشق دختر او رودابه می‌شود، دختری که از نسل ضحاک است؛ بیم لشکرکشی منوچهر، شاه [[ایران]] به [[کابل]] می‌رود. سیندخت به مهراب پیشنهاد می‌کند تا به‌عنوان میانجی صلح به پیش سام، پدر زال، برود و او می‌پذیرد. سام در ابتدا از این‌که زنی سفیر شده تعجب می‌کند:<ref>[https://ganjoor.net/ferdousi/shahname/manoochehr/sh17 فردوسی، شاهنامه، «منوچهر: بخش17»، وب‌سایت گنجور.]</ref>{{آغاز نستعلیق}}
{{شعر|نستعلیق}}
{{شعر|نستعلیق}}
{{ب|سخن‌ها چو بشنید ازو پهلوان|زنی دید با رای و روشن‌روان}}
{{ب|سخن‌ها چو بشنید ازو پهلوان|زنی دید با رای و روشن‌روان}}
خط ۹۹۶: خط ۷۶۲:
{{ب|تو با کابل و هر که پیوند توست|بمانید شادان‌دل و تندرست}}
{{ب|تو با کابل و هر که پیوند توست|بمانید شادان‌دل و تندرست}}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
{{پایان نستعلیق}}در نهایت، سیندخت موفق می‌شود تا منوچهر را از لشکرکشی منصرف کند. بنابراین سیندخت هم خطر جنگ را رفع کرد و هم موجبات به‌هم رسیدن زال و رودابه را فراهم می‌کند.<ref>[https://madanyatdaily.com/%D8%B3%DB%8C%D9%86%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%9B-%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%AA%D9%87%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%DA%A9%D9%87-%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC/ رسا، سیندخت؛«روایت‌هایی از دخترانی که مهاجر، زاده می‌شوند»، وب‌سایت مدنیت.]</ref>
{{پایان نستعلیق}}در نهایت، سیندخت موفق می‌شود تا منوچهر را از لشکرکشی منصرف کند؛ بنابراین سیندخت هم خطر جنگ را رفع کرد و هم موجبات به‌هم رسیدن زال و رودابه را فراهم می‌کند.<ref>[https://madanyatdaily.com/سیندخت؛-روایتهایی-از-دخترانی-که-مهاج/ رسا، سیندخت؛«روایت‌هایی از دخترانی که مهاجر، زاده می‌شوند»، وب‌سایت مدنیت.]</ref>
 
====موضوع مجله سندوخت====
موضوع کلى این مجله [[مهاجرت]] و روایت‌هاى دختران مهاجر افغانستانى در [[ایران]] است؛ یا دخترانی که متولد ایران بوده و پدر و مادری مهاجر دارند؛ یا نسل سوم مهاجرانی که پدر و مادرهای آنها نیز در ایران متولد شده‌اند.<ref>[https://diaran.ir/7422/%D8%B3%DB%8C%D9%86%D8%AF%D8%AE%D8%AA-%D9%85%D8%AC%D9%84%D9%87-%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86/ بنی‌یعقوب، «هوای شهر کابل داره یار جان»، وب‌سایت دیاران.]</ref> هر شماره از این نشریۀ الکترونیکی، موضوع ویژه‌ای دارد تا از کنار هم قرار گرفتن آنها جهانى کوچک ساخته شده و در عین حال این ظرفیت را داشته باشد که تمامى سلیقه‌ها را پوشش دهد.<ref>امیری، مجلۀ الکترونیکی سیندخت، ص4.</ref>


====قالب مجله سندوخت====
==== موضوع مجله سندوخت ====
قالب مجلۀ سیندخت، روایی است؛ در این مجله، نه پیچیدگی‌های داستانی وجود دارد و نه به‌اندازۀ خاطرات، شخصی است. روایت‌های این نشریه به ‌زبان ساده نوشته شده و دارای موضوعاتی هستند که با زندگی روزمره ارتباط دارند. بیشتر این نوشته‌ها، نشان‌دهندۀ نگاه دختران افغانستانیِ مهاجر در [[ایران]]، به زندگی است.<ref>[https://diaran.ir/7422/%D8%B3%DB%8C%D9%86%D8%AF%D8%AE%D8%AA-%D9%85%D8%AC%D9%84%D9%87-%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86/ بنی‌یعقوب، «هوای شهر کابل داره یار جان»، وب‌سایت دیاران.]</ref>
موضوع کلی این مجله [[مهاجرت]] و روایت‌های دختران مهاجر افغانستانی در [[ایران]] است؛ یا دخترانی که متولد ایران بوده و پدر و مادری مهاجر دارند؛ یا نسل سوم مهاجرانی که پدر و مادرهای آنها نیز در ایران متولد شده‌اند.<ref>[https://diaran.ir/7422/سیندخت-مجله-دختران-افغانستان/ بنی‌یعقوب، «هوای شهر کابل داره یار جان»، وب‌سایت دیاران.]</ref> هر شماره از این نشریهٔ الکترونیکی، موضوع ویژه‌ای دارد تا از کنار هم قرار گرفتن آنها جهانی کوچک ساخته شده و در عین حال این ظرفیت را داشته باشد که تمامی سلیقه‌ها را پوشش دهد.<ref>امیری، مجلهٔ الکترونیکی سیندخت، ص4.</ref>


====مسئولین نشریه مجله سندوخت====
==== قالب مجله سندوخت ====
هستۀ اولیۀ این مجله تعدادی از داستان‌نویسان ساکن شهر [[قم]] بودند که می‌خواستند کاری اجتماعی‌تر انجام داده و با مهاجرانی ارتباط برقرار کنند که داستان‌خوان نیستند.<ref>[https://madanyatdaily.com/%D8%B3%DB%8C%D9%86%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%9B-%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%AA%D9%87%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%DA%A9%D9%87-%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC/ رسا، «سیندخت؛ روایت‌هایی از دخترانی که مهاجر، زاده می‌شوند»، وب‌سایت مدنیت.]</ref>
قالب مجلهٔ سیندخت، روایی است؛ در این مجله، نه پیچیدگی‌های داستانی وجود دارد و نه به‌اندازهٔ خاطرات، شخصی است. روایت‌های این نشریه به زبان ساده نوشته شده و دارای موضوعاتی هستند که با زندگی روزمره ارتباط دارند. بیشتر این نوشته‌ها، نشان‌دهندهٔ نگاه دختران افغانستانیِ مهاجر در [[ایران]]، به زندگی است.<ref>[https://diaran.ir/7422/سیندخت-مجله-دختران-افغانستان/ بنی‌یعقوب، «هوای شهر کابل داره یار جان»، وب‌سایت دیاران.]</ref>


اکنون سردبیر این مجله، معصومه اخلاقی از نویسندگان جوان افغانستانی است که به‌دلیل نگارش داستان «روی پوست عادت» برگزیدۀ مقام نخست «هفتمین دوره جایزۀ ادبی هزار و یک شب» شده است.<ref>[https://shahrestanadab.com/Content/ID/10630/%D8%B1%D9%88%DB%8C-%D9%BE%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D8%B9%D8%A7%D8%AF%D8%AA--%D8%AF%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D9%88%D8%AA%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%B9%D8%B5%D9%88%D9%85%D9%87-%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%DB%8C «روی پوست عادت | داستان کوتاهی از معصومه امیری»، وب‌سایت شهرستان ادب.]</ref>
==== مسئولین نشریه مجله سندوخت ====
هستهٔ اولیهٔ این مجله تعدادی از داستان‌نویسان ساکن شهر [[قم]] بودند که می‌خواستند کاری اجتماعی‌تر انجام داده و با مهاجرانی ارتباط برقرار کنند که داستان‌خوان نیستند.<ref>[https://madanyatdaily.com/سیندخت؛-روایتهایی-از-دخترانی-که-مهاج/ رسا، «سیندخت؛ روایت‌هایی از دخترانی که مهاجر، زاده می‌شوند»، وب‌سایت مدنیت.]</ref> اکنون سردبیر این مجله، معصومه اخلاقی از نویسندگان جوان افغانستانی است که به‌دلیل نگارش داستان «روی پوست عادت» برگزیدهٔ مقام نخست «هفتمین دوره جایزهٔ ادبی هزار و یک شب» شده است.<ref>[https://shahrestanadab.com/Content/ID/10630/روی-پوست-عادت--داستان-کوتاهی-از-معصومه-امیری «روی پوست عادت | داستان کوتاهی از معصومه امیری»، وب‌سایت شهرستان ادب.]</ref>


====سازوکار انتشار مجله سندوخت====
==== سازوکار انتشار مجله سندوخت ====
مجلۀ سیندخت در کانال تلگرام سیندخت بارگذاری شده و به رایگان، در دسترس است. این مجله، نسخۀ صوتی نیز دارد که در کانال تلگرامی مجله منتشر می‌شود.<ref>[https://diaran.ir/7422/%D8%B3%DB%8C%D9%86%D8%AF%D8%AE%D8%AA-%D9%85%D8%AC%D9%84%D9%87-%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86/ بنی‌یعقوب، «هوای شهر کابل داره یار جان»، وب‌سایت دیاران.]</ref> موضوع هر شمارۀ نشریه در شمارۀ قبل آن اعلام شده و فراخوان دریافت آثار هم داده می‌شود.<ref>[https://madanyatdaily.com/%D8%B3%DB%8C%D9%86%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%9B-%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%AA%D9%87%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%DA%A9%D9%87-%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC/ رسا، «سیندخت؛ روایت‌هایی از دخترانی که مهاجر، زاده می‌شوند»، وب‌سایت مدنیت.]</ref>
مجلهٔ سیندخت در کانال تلگرام سیندخت بارگذاری شده و به رایگان، در دسترس است. این مجله، نسخهٔ صوتی نیز دارد که در کانال تلگرامی مجله منتشر می‌شود.<ref>[https://diaran.ir/7422/سیندخت-مجله-دختران-افغانستان/ بنی‌یعقوب، «هوای شهر کابل داره یار جان»، وب‌سایت دیاران.]</ref> موضوع هر شمارهٔ نشریه در شمارهٔ قبل آن اعلام شده و فراخوان دریافت آثار هم داده می‌شود.<ref>[https://madanyatdaily.com/سیندخت؛-روایتهایی-از-دخترانی-که-مهاج/ رسا، «سیندخت؛ روایت‌هایی از دخترانی که مهاجر، زاده می‌شوند»، وب‌سایت مدنیت.]</ref>


====کارنامه مجله سندوخت====
==== کارنامه مجله سندوخت ====
تا به امروز نُه شماره از این مجله منتشر شده و به موضوعاتی از قبیل شوهر خارجی (شمارۀ اول)، آشپزی غذای وطنی (شمارۀ دوم)، عکس یادگاری (شمارۀ سوم)، همسایه (شمارۀ چهارم)، رفیق‌بازی (شمارۀ پنجم)، از وطن آمده (شمارۀ ششم)، فقدان (شمارۀ هفتم)، لذت‌های ناچیز (شمارۀ هشتم) و جای امن (شمارۀ نهم) پرداخته است.
تا به امروز نُه شماره از این مجله منتشر شده و به موضوعاتی از قبیل شوهر خارجی (شمارهٔ اول)، آشپزی غذای وطنی (شمارهٔ دوم)، عکس یادگاری (شمارهٔ سوم)، همسایه (شمارهٔ چهارم)، رفیق‌بازی (شمارهٔ پنجم)، از وطن آمده (شمارهٔ ششم)، فقدان (شمارهٔ هفتم)، لذت‌های ناچیز (شمارهٔ هشتم) و جای امن (شمارهٔ نهم) پرداخته است.


==پانویس==
== پانویس ==
<references />
{{پانویس}}
==منابع==


*«آسیب‌های طلاق برمردان، زنان و کودکان»، وب‌سایت مؤسسۀ روان‌شناسی دکتر فرزاد طباطبائی، تاریخ بازدید: 20 شهریور 1402ش.
== منابع ==
*آقاجانی، مصطفی، «موفقیت نخبگان مهاجر افغانستان در آموزش عالی ایران؛ فرصت‌ها و چالش‌ها»، وب‌سایت پژوهشکدة مطالعات راهبردی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، تاریخ درج مطلب: 27 خرداد 1397ش.
{{آغاز منابع}}
*«آمار دانشجویان مهاجر در ایران به تفکیک مقطع تحصیلی»، وب‌سایت آفاق،‌ تاریخ بازدید: 31 تیر 1402ش.
* «آسیب‌های طلاق برمردان، زنان و کودکان»، وب‌سایت مؤسسهٔ روان‌شناسی دکتر فرزاد طباطبائی، تاریخ بازدید: ۲۰ شهریور ۱۴۰۲ش.
*«آمار رسمی مهاجران افغانستانی‌ اعلام شد؛ ۶ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر!»، اعتماد آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۸ فروردین ۱۴۰۴ش.
* آقاجانی، مصطفی، «موفقیت نخبگان مهاجر افغانستان در آموزش عالی ایران؛ فرصت‌ها و چالش‌ها»، وب‌سایت پژوهشکدة مطالعات راهبردی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، تاریخ درج مطلب: ۲۷ خرداد ۱۳۹۷ش.
*«آنچه در نمایشگاه کتاب وین گذشت/ حضور پررنگ ایران در چهارمین دوره»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 24 آبان 1395ش.
* «آمار دانشجویان مهاجر در ایران به تفکیک مقطع تحصیلی»، وب‌سایت آفاق، تاریخ بازدید: ۳۱ تیر ۱۴۰۲ش.
*«اثرات مثبت طلاق برای کودکان»، وب‌سایت کودکان، تاریخ درج مطلب: 11 ژانویۀ 2023م.
* «آمار رسمی مهاجران افغانستانی اعلام شد؛ ۶ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر!»، اعتماد آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۸ فروردین ۱۴۰۴ش.
*اخوان‌فرد و دیگران، «تکلیف بر رعایت حق آموزش در حقوق اسلام و مقررات حقوق بشر»، فصل‌نامۀ علمی و پژوهشی فقه و مبانی حقوق اسلام، سال هشتم، شمارۀ 4، زمستان 1394ش.
* «آنچه در نمایشگاه کتاب وین گذشت/ حضور پررنگ ایران در چهارمین دوره»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۴ آبان ۱۳۹۵ش.
*ارژنگ، مجیب، «نداشتن امنیت شغلی؛ حق انتخاب را از مهاجران می‌گیرد»، وب‌سایت روزنامة صبح‌کابل، تاریخ درج مطلب: 6 آگوست 2019م.
* «اثرات مثبت طلاق برای کودکان»، وب‌سایت کودکان، تاریخ درج مطلب: ۱۱ ژانویهٔ ۲۰۲۳م.
*اسماعیل‌پور، م، «گلبانگ»، دانشنامه ادب فارسی، 1381ش.
* اخوان‌فرد و دیگران، «تکلیف بر رعایت حق آموزش در حقوق اسلام و مقررات حقوق بشر»، فصل‌نامهٔ علمی و پژوهشی فقه و مبانی حقوق اسلام، سال هشتم، شمارهٔ ۴، زمستان ۱۳۹۴ش.
*اصفهانی، آرش‌نصیر و حسینی، حسن، «بررسی تأثیر سیاست‌های تحصیل اتباع افغانستانی در ایران (مورد مطالعه شهر تهران)»، فصل‌نامۀ راهبردی اجتماعی فرهنگی، سال پنجم، شمارۀ بیستم، پاییز 1395ش.
* ارژنگ، مجیب، «نداشتن امنیت شغلی؛ حق انتخاب را از مهاجران می‌گیرد»، وب‌سایت روزنامة صبح‌کابل، تاریخ درج مطلب: ۶ آگوست ۲۰۱۹م.
*افتخار، نازنین، «بحران هویتی، مانع تحصیل کودکان مهاجر»، وب‌سایت پیام ما، تاریخ بازدید: 14 تیر 1402ش.
* اسماعیل‌پور، م، «گلبانگ»، دانشنامه ادب فارسی، ۱۳۸۱ش.
*«افتتاح خانۀ ادبیات افغانستان»، فصل‌نامۀ خط سوم، شمارۀ سه و چهار، بهار و تابستان 1382ش.
* اصفهانی، آرش‌نصیر و حسینی، حسن، «بررسی تأثیر سیاست‌های تحصیل اتباع افغانستانی در ایران (مورد مطالعه شهر تهران)»، فصل‌نامهٔ راهبردی اجتماعی فرهنگی، سال پنجم، شمارهٔ بیستم، پاییز ۱۳۹۵ش.
*«افتخارآفرینی مهاجرین افغانستانی در رقابتی از جنس ماکارونی»، خبرگزاری تسنیم،‌ تاریخ درج مطلب: 16، اسفند 1394ش.
* افتخار، نازنین، «بحران هویتی، مانع تحصیل کودکان مهاجر»، وب‌سایت پیام ما، تاریخ بازدید: ۱۴ تیر ۱۴۰۲ش.
*«افزایش ۱۰ تا ۱۵ درصدی نرخ طلاق»، وب‌سایت شیعه نیوز، تاریخ درج مطلب: 8 مرداد 1390ش.
* «افتتاح خانهٔ ادبیات افغانستان»، فصل‌نامهٔ خط سوم، شمارهٔ سه و چهار، بهار و تابستان ۱۳۸۲ش.
*«افزایش ۵۰ درصدی قیمت تمدید و صدور پاسپورت افغانستان در ایران/ انصار: مسئول تعیین نرخ، وزارت امور خارجه است»،‌ خبرگزاری صدای افغان (آوا)، تاریخ درج مطلب: 28 فروردین/حمل 1402ش.
* «افتخارآفرینی مهاجرین افغانستانی در رقابتی از جنس ماکارونی»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۱۶، اسفند ۱۳۹۴ش.
*«افغانستان بزرگ‌ترین سرمایه‌گذار خارجی در ایران»، بهارنیوز، 17 مهر 1401ش.
* «افزایش ۱۰ تا ۱۵ درصدی نرخ طلاق»، وب‌سایت شیعه نیوز، تاریخ درج مطلب: ۸ مرداد ۱۳۹۰ش.
*«افغانستانی‌ها در ایران کمتر از ایرانیان اجاره می‌پردازند/ اتباع اجاره‌خانه را ناعادلانه کرده‌اند»، پایگاه خبری و اطلاع‌رسانی رکنا، تاریخ درج مطلب: 13 آذر 1401ش.
* «افزایش ۵۰ درصدی قیمت تمدید و صدور پاسپورت افغانستان در ایران/ انصار: مسئول تعیین نرخ، وزارت امور خارجه است»، خبرگزاری صدای افغان (آوا)، تاریخ درج مطلب: ۲۸ فروردین/حمل ۱۴۰۲ش.
*«افغانستانی‌ها صد میلیون دلار در ایران سرمایه‌گذاری کردند»، خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: 8 خرداد 1400ش.
* «افغانستان بزرگ‌ترین سرمایه‌گذار خارجی در ایران»، بهارنیوز، ۱۷ مهر ۱۴۰۱ش.
*امیری، معصومه، مجلۀ الکترونیکی سیندخت، تاریخ درج مطلب: 7 آبان 1398ش.
* «افغانستانی‌ها در ایران کمتر از ایرانیان اجاره می‌پردازند/ اتباع اجاره‌خانه را ناعادلانه کرده‌اند»، پایگاه خبری و اطلاع‌رسانی رکنا، تاریخ درج مطلب: ۱۳ آذر ۱۴۰۱ش.
*اوژولیده، علیاصغر، «نقش هیئات مذهبی در راهبرد فرهنگ دینی جوانان»، وبسایت جامعه‌شناسان جوان، تاریخ درج مطلب: 25 مهر 1398ش.
* «افغانستانی‌ها صد میلیون دلار در ایران سرمایه‌گذاری کردند»، خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: ۸ خرداد ۱۴۰۰ش.
*«انتخابات مجمع هماهنگی هیئت‌های مذهبی مهاجرین افغانستانی مقیم مشهد برگزار شد»، وب‌سایت خبربان، تاریخ مراجعه 15 مرداد 1402ش.
* امیری، معصومه، مجلهٔ الکترونیکی سیندخت، تاریخ درج مطلب: ۷ آبان ۱۳۹۸ش.
*«اینکه متخصصان افغانستانی برای اشتغال خود را کارگر ساده معرفی می‌کنند صحت ندارد»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان،‌ تاریخ درج مطلب: 24 آذر 1395ش.
* اوژولیده، علیاصغر، «نقش هیئات مذهبی در راهبرد فرهنگ دینی جوانان»، وبسایت جامعه‌شناسان جوان، تاریخ درج مطلب: ۲۵ مهر ۱۳۹۸ش.
*«بازگشت ۷۰ درصد اتباع با خانواده‌شان/ برنامه خروج ۸۰۰ هزار نفر دیگر»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۹ شهریور ۱۴۰۴ش.
* «انتخابات مجمع هماهنگی هیئت‌های مذهبی مهاجرین افغانستانی مقیم مشهد برگزار شد»، وب‌سایت خبربان، تاریخ مراجعه ۱۵ مرداد ۱۴۰۲ش.
*«باغ ماهنامه کودکان و نوجوان افغانستان، شماره اول»، وبلاگ مجلۀ باغ، تاریخ درج مطلب: 29 تیر 1390ش.
* «اینکه متخصصان افغانستانی برای اشتغال خود را کارگر ساده معرفی می‌کنند صحت ندارد»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۲۴ آذر ۱۳۹۵ش.
*«باغبان مهربان کلمات»، وب‌سایت روزنامه ایران، تاریخ درج مطلب: 21 دی 1400ش.
* «بازگشت ۷۰ درصد اتباع با خانواده‌شان/ برنامه خروج ۸۰۰ هزار نفر دیگر»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۹ شهریور ۱۴۰۴ش.
*«باغ نشریه‌ای برای کودکان افغانستان»، وبلاگ نشریات کودک و نوجوان (گروه بررسی نشریات شورای کتاب کودک)، تاریخ درج مطلب: 1 آبان 1398ش.
* «باغ ماهنامه کودکان و نوجوان افغانستان، شماره اول»، وبلاگ مجلهٔ باغ، تاریخ درج مطلب: ۲۹ تیر ۱۳۹۰ش.
*باریکانی، محمد، «افغانستان کوچک در سرزمین یاقوت‌های سرخ»، روزنامۀ همشهری، 23 اردیبهشت 1391ش، تاریخ بازدید: 23 مهر 1402ش.
* «باغبان مهربان کلمات»، وب‌سایت روزنامه ایران، تاریخ درج مطلب: ۲۱ دی ۱۴۰۰ش.
*بلخی، سید میرزا‌حسین و دیگران، سوره بچه‌های مسجد، شماره 44، تهران، حوزه هنری، 1375ش.
* «باغ نشریه‌ای برای کودکان افغانستان»، وبلاگ نشریات کودک و نوجوان (گروه بررسی نشریات شورای کتاب کودک)، تاریخ درج مطلب: ۱ آبان ۱۳۹۸ش.
*بلخی، میلاد، «ستاره‌ای که افول نمی‌کند»، تلاوه، پیش‌شماره 4، 1374ش.  
* باریکانی، محمد، «افغانستان کوچک در سرزمین یاقوت‌های سرخ»، روزنامهٔ همشهری، ۲۳ اردیبهشت ۱۳۹۱ش، تاریخ بازدید: ۲۳ مهر ۱۴۰۲ش.
*بنی‌یعقوب، ترانه، «هوای شهر کابل داره یار جان»، وب‌سایت دیاران، تاریخ درج مطلب: 17 دی 1400ش.
* بلخی، سید میرزاحسین و دیگران، سوره بچه‌های مسجد، شماره ۴۴، تهران، حوزه هنری، ۱۳۷۵ش.
*بهنیا، مسیح و محمودیان، ساناز، «حق آموزش کودکان پناهندۀ افغان در ایران در پرتو نظام حقوق بین‌الملل ناظر بر پناهندگی»، مجلۀ حقوق بین‌المللی، شمارۀ 66، بهار و تابستان 1401ش.
* بلخی، میلاد، «ستاره‌ای که افول نمی‌کند»، تلاوه، پیش‌شماره ۴، ۱۳۷۴ش.
*پروسنان، امیر، «اکثریت شاغلین افغانستانی در ایران بیمه نیستند»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 17 مهر 1398ش.
* بنی‌یعقوب، ترانه، «هوای شهر کابل داره یار جان»، وب‌سایت دیاران، تاریخ درج مطلب: ۱۷ دی ۱۴۰۰ش.
*پویان، اعظم، «کودکان جامانده از مهر کجا می‌روند؟»، وب‌سایت روزنامۀ شرق، تاریخ درج مطلب: 1 مهر 1396ش.
* بهنیا، مسیح و محمودیان، ساناز، «حق آموزش کودکان پناهندهٔ افغان در ایران در پرتو نظام حقوق بین‌الملل ناظر بر پناهندگی»، مجلهٔ حقوق بین‌المللی، شمارهٔ ۶۶، بهار و تابستان ۱۴۰۱ش.
*پیام، علی، «گزارش کوتاهی از جُنگ ادبی در دری»، گلبانگ، شماره 5، 30 حوت (اسفند) 1375ش.
* پروسنان، امیر، «اکثریت شاغلین افغانستانی در ایران بیمه نیستند»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱۷ مهر ۱۳۹۸ش.
*«بررسی عوامل افزایش آمار طلاق میان مهاجران افغانستانی در شرایط کرونایی»،خبرگزاری شفقنا، تاریخ بازدید: 1 شهریور 1402ش.
* پویان، اعظم، «کودکان جامانده از مهر کجا می‌روند؟»، وب‌سایت روزنامهٔ شرق، تاریخ درج مطلب: ۱ مهر ۱۳۹۶ش.
*«برگزاری اولین‌نشست ظرفیتها و چالشهای فرهنگی اجتماعی هیئتتهای مذهبی»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 28 اردیبهشت 1398ش.
* پیام، علی، «گزارش کوتاهی از جُنگ ادبی در دری»، گلبانگ، شماره ۵، ۳۰ حوت (اسفند) ۱۳۷۵ش.
*«پانصدوبیست‌وهفت هزار دانش‌آموز اتباع خارجی در ایران تحصیل می‌کنند/فعالیت ۲۲ مدرسه ویژه اتباع»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج ملطب: 17 اردبهشت 1401ش.
* «بررسی عوامل افزایش آمار طلاق میان مهاجران افغانستانی در شرایط کرونایی»، خبرگزاری شفقنا، تاریخ بازدید: ۱ شهریور ۱۴۰۲ش.
*«پنجاه کشور مخاطب نشریه کودکان افغانستان؛ باغی برای کودکان افغانستانی»، پایگاه اطلاع‌رسانی صبح زاگرس، تاریخ درج مطلب: 31 مرداد 1396ش.
* «برگزاری اولین‌نشست ظرفیتها و چالشهای فرهنگی اجتماعی هیئتتهای مذهبی»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۸ش.
*«پنجرۀ آفتابی»، فصل‌نامۀ پیامبر، شمارۀ 1، 1377ش.
* «پانصدوبیست‌وهفت هزار دانش‌آموز اتباع خارجی در ایران تحصیل می‌کنند/فعالیت ۲۲ مدرسه ویژه اتباع»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج ملطب: ۱۷ اردبهشت ۱۴۰۱ش.
*«پوشش بیمة سلامت برای یک میلیون و ۲۰۰ هزار تبعة خارجی/ حق بیمة اتباع چقدر است؟»، خبرگزاری فارس،‌ تاریخ درج مطلب: 4 خرداد 1402ش.
* «پنجاه کشور مخاطب نشریه کودکان افغانستان؛ باغی برای کودکان افغانستانی»، پایگاه اطلاع‌رسانی صبح زاگرس، تاریخ درج مطلب: ۳۱ مرداد ۱۳۹۶ش.
*«تبدیل پرداخت شهریه ارزی به ریالی ویژه دانشجویان افغان/ کاهش شهریه دانشجویان»، خبرگزاری فارس،‌ تاریخ درج مطلب: 13 دی 1401ش.
* «پنجرهٔ آفتابی»، فصل‌نامهٔ پیامبر، شمارهٔ ۱، ۱۳۷۷ش.
*«تحصیل 614 هزار دانش‌آموز اتباع در ایران»، وب‌سایت اعتماد، تاریخ درج مطلب: 30 خرداد 1402ش.
* «پوشش بیمة سلامت برای یک میلیون و ۲۰۰ هزار تبعة خارجی/ حق بیمة اتباع چقدر است؟»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۴ خرداد ۱۴۰۲ش.
*«تحصیل ۶۷۰ هزار دانش‌آموز اتباع افغانستانی/۹۶ درصد هزینه‌ها را ایران می‌پردازد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 10 اسنفد 1401ش.
* «تبدیل پرداخت شهریه ارزی به ریالی ویژه دانشجویان افغان/ کاهش شهریه دانشجویان»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۱۳ دی ۱۴۰۱ش.
*«تحصیل کودکان مهاجر، برای ایران یک فرصت بزرگ است»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 14 مرداد 1401ش.
* «تحصیل ۶۱۴ هزار دانش‌آموز اتباع در ایران»، وب‌سایت اعتماد، تاریخ درج مطلب: ۳۰ خرداد ۱۴۰۲ش.
*«تعرفة صدور پروانة کار اتباع خارجی در سال ۱۴۰۲ش اعلام شد»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 17 فروردین 1402ش.
* «تحصیل ۶۷۰ هزار دانش‌آموز اتباع افغانستانی/۹۶ درصد هزینه‌ها را ایران می‌پردازد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱۰ اسنفد ۱۴۰۱ش.
*«تعرفة کارت آمایش ۱۷ و هویت ۱۶ اتباع خارجی اعلام شد»،‌ وب‌سایت شهرآرانیوز، تاریخ درج مطلب: 28 تیر 1401ش.
* «تحصیل کودکان مهاجر، برای ایران یک فرصت بزرگ است»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۴ مرداد ۱۴۰۱ش.
*«تمدید پاسپورت سفارت افغانستان در تهران ۱۴۰۴»،‌ خبرگزاری مهاجر، تاریخ درج مطلب: ۱۷ خرداد ۱۴۰۴ش.
* «تعرفة صدور پروانة کار اتباع خارجی در سال ۱۴۰۲ش اعلام شد»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۱۷ فروردین ۱۴۰۲ش.
*«ثبت دومین اختراع جوان افغانستانی در ایران»، خبرگزاری پیام آفتاب،‌ تاریخ درج مطلب: 14 بهمن 1391ش.
* «تعرفة کارت آمایش ۱۷ و هویت ۱۶ اتباع خارجی اعلام شد»، وب‌سایت شهرآرانیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۸ تیر ۱۴۰۱ش.
*«ثبت‌نام کارت کارگری اتباع»،‌ وب‌سایت سامانه‌ها، تاریخ بازدید: 12 مرداد 1402ش.  
* «تمدید پاسپورت سفارت افغانستان در تهران ۱۴۰۴»، خبرگزاری مهاجر، تاریخ درج مطلب: ۱۷ خرداد ۱۴۰۴ش.
*«جا ماندن کودکان مهاجر از قطار تحصیل»، روزنامۀ پیام ما، تاریخ بازدید: 14تیر1402ش.
* «ثبت دومین اختراع جوان افغانستانی در ایران»، خبرگزاری پیام آفتاب، تاریخ درج مطلب: ۱۴ بهمن ۱۳۹۱ش.
*«جایزة بیوتکنولوژی برای نخبة افغانستانی در ایران»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 5 دی 1396ش.
* «ثبت‌نام کارت کارگری اتباع»، وب‌سایت سامانه‌ها، تاریخ بازدید: ۱۲ مرداد ۱۴۰۲ش.
*«جریمة روزانة به‌کارگیری نیروی کار خارجی غیرمجاز، 885 هزار تومان تعیین شد»، خبرگزاری فارس،‌ تاریخ درج مطلب: 6 فروردین 1402ش.
* «جا ماندن کودکان مهاجر از قطار تحصیل»، روزنامهٔ پیام ما، تاریخ بازدید: ۱۴ تیر۱۴۰۲ش.
*«جزئیات کامل طرح تمدید اعتبار و روادید گذرنامه‌های خانواری در ایران»،‌ وب‌سایت افغان‌ایرکا،‌ تاریخ درج مطلب: 12 بهمن/دلو 1399ش.
* «جایزة بیوتکنولوژی برای نخبة افغانستانی در ایران»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۵ دی ۱۳۹۶ش.
*«جشن سه‌سالگی «باغ»، از آرزوی حذف مرزهای فرهنگی ایران و افغانستان تا شعرخوانی کودکانه»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 19 تير 1393ش.
* «جریمة روزانة به‌کارگیری نیروی کار خارجی غیرمجاز، ۸۸۵ هزار تومان تعیین شد»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۶ فروردین ۱۴۰۲ش.
*«جشن کلمات» به مناسب ۱۵سالگی فعایت‌های «کانون ادبی فرهنگی کلمه» در قم برگزار شد»، شفقنا افغانستان، تاریخ درج مطلب: 29 بهمن 1395ش.
* «جزئیات کامل طرح تمدید اعتبار و روادید گذرنامه‌های خانواری در ایران»، وب‌سایت افغان‌ایرکا، تاریخ درج مطلب: ۱۲ بهمن ۱۳۹۹ش.
*«جُنگ ادبی در دری»، فصل‌نامۀ در دری، شماره 3 و 4، 1376ش.
* «جشن سه‌سالگی «باغ»، از آرزوی حذف مرزهای فرهنگی ایران و افغانستان تا شعرخوانی کودکانه»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۱۹ تیر ۱۳۹۳ش.
*جوادی، قاسم و موسوی، محمدجمال، «سیرتاریخی عزاداری‌های حسینی در افغانستان»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 21 مهر 1394ش.
* «جشن کلمات» به مناسب ۱۵سالگی فعایت‌های «کانون ادبی فرهنگی کلمه» در قم برگزار شد»، شفقنا افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۲۹ بهمن ۱۳۹۵ش.
*جوادی، قاسم و موسوی، محمدجمال، «مراسم عاشورا در کابل»، فصل‌نامۀ شیعه‌شناسی، سال دوازدهم، شمارۀ 45، بهار 1393ش.
* «جُنگ ادبی در دری»، فصل‌نامهٔ در دری، شماره ۳ و ۴، ۱۳۷۶ش.
*«چالش‌های تحصیل کودکان مهاجر در ایران و راهکارهای موجود»، خبرگزاری صدای افغان، تاریخ درج مطلب: 18 خرداد 1401ش
* جوادی، قاسم و موسوی، محمدجمال، «سیرتاریخی عزاداری‌های حسینی در افغانستان»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۲۱ مهر ۱۳۹۴ش.
*. «چالش‌های تحصیل کودکان مهاجر در ایران»، روزنامۀ شرق، تاریخ درج مطلب: 23 شهریور 1401ش.
* جوادی، قاسم و موسوی، محمدجمال، «مراسم عاشورا در کابل»، فصل‌نامهٔ شیعه‌شناسی، سال دوازدهم، شمارهٔ ۴۵، بهار ۱۳۹۳ش.
*«چالش‌های دانشجویان افغانستانی در دانشگاه‌های ایران»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 7 شهریور 1400ش.
* «چالش‌های تحصیل کودکان مهاجر در ایران و راهکارهای موجود»، خبرگزاری صدای افغان، تاریخ درج مطلب: ۱۸ خرداد ۱۴۰۱ش
*«چرا آمار خرید و فروش املاک اتباع خارجی در ایران وجود ندارد؟/ مسئول نشر آمار معاملات خارجی‌ها کجاست؟»، اقتصادآنلاین، تاریخ درج مطلب: 10 خرداد 1399ش.
* . «چالش‌های تحصیل کودکان مهاجر در ایران»، روزنامهٔ شرق، تاریخ درج مطلب: ۲۳ شهریور ۱۴۰۱ش.
*حجتی، حمیده، «ادبیات مقاومت افغانستان»، دانشنامۀ ادب فارسی‌ ویژه افغانستان‌، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1381ش.
* «چالش‌های دانشجویان افغانستانی در دانشگاه‌های ایران»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۷ شهریور ۱۴۰۰ش.
*حجتی، حمیده، «ادبیات مقاومت افغانستان»، دانشنامۀ ادب فارسی‌ ویژه افغانستان‌، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1381ش.
* «چرا آمار خرید و فروش املاک اتباع خارجی در ایران وجود ندارد؟ / مسئول نشر آمار معاملات خارجی‌ها کجاست؟»، اقتصادآنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۰ خرداد ۱۳۹۹ش.
*حسین‌پور، میترا، «مهاجران و بازار کار»، بی‌تا، وب‌سایت رصدخانة مهاجرت ایران، تاریخ درج مطلب: 29 اردیبهشت 1402ش.
* حجتی، حمیده، «ادبیات مقاومت افغانستان»، دانشنامهٔ ادب فارسی ویژه افغانستان، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۸۱ش.
*حسین‌زاده، آزیتا، انجمن «در دری» خانه مودت شاعران افغانستانی و ایرانی، وب‌سایت مشهد چهره، تاریخ درج مطلب: 27 شهریور 1401ش.
* حجتی، حمیده، «ادبیات مقاومت افغانستان»، دانشنامهٔ ادب فارسی ویژه افغانستان، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۸۱ش.
*حقیقت‌طلب، پیمان، «اختراعات این دختر مهاجر تهران را نجات می‌دهد»، وب‌سایت دیاران،‌ تاریخ درج مطلب: 7 خرداد 1397ش.
* حسین‌پور، میترا، «مهاجران و بازار کار»، بی‌تا، وب‌سایت رصدخانة مهاجرت ایران، تاریخ درج مطلب: ۲۹ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
*حقیقت‌طلب، پیمان، «فراز و فرودهای تحصیل کودکان مهاجر در ایران»، در بخش دوم وبینار آموزش کودکان مهاجر در دنیای جدید، گروه مطالعات جوانان موسسۀ مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 2 مهر، 1400ش.
* حسین‌زاده، آزیتا، انجمن «در دری» خانه مودت شاعران افغانستانی و ایرانی، وب‌سایت مشهد چهره، تاریخ درج مطلب: ۲۷ شهریور ۱۴۰۱ش.
*حقیقتیان، منصور و دیگران، «سنخ‌شناسی طلاق و پیامدهای اجتماعی آن (مطالعۀ موردی زنان مطلقۀ تحت پوشش کمیتۀ امداد امام خمینی استان چهار محال و بختیاری»، فصلنامۀ جامعهشناسی کابردی، سال بیستونهم، شمارۀ دوم، تابستان 1397ش.
* حقیقت‌طلب، پیمان، «اختراعات این دختر مهاجر تهران را نجات می‌دهد»، وب‌سایت دیاران، تاریخ درج مطلب: ۷ خرداد ۱۳۹۷ش.
*«حمایت و استقبال ایرانیان از محافل ادبی مهاجرین»، وب‌سایت تهران‌پرس، تاریخ بازدید: 27 فروردین 1403ش.
* حقیقت‌طلب، پیمان، «فراز و فرودهای تحصیل کودکان مهاجر در ایران»، در بخش دوم وبینار آموزش کودکان مهاجر در دنیای جدید، گروه مطالعات جوانان مؤسسهٔ مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲ مهر، ۱۴۰۰ش.
*حیدربیگی، حسین، «شعر پسامقاومت افغانستان»، فصل‌نامه ادبیات معاصر، کابل، 1395ش.
* حقیقتیان، منصور و دیگران، «سنخ‌شناسی طلاق و پیامدهای اجتماعی آن (مطالعهٔ موردی زنان مطلقهٔ تحت پوشش کمیتهٔ امداد امام خمینی استان چهار محال و بختیاری»، فصلنامهٔ جامعهشناسی کابردی، سال بیستونهم، شمارهٔ دوم، تابستان ۱۳۹۷ش.
*خانه ادبیات افغانستان، کارنامه خانه ادبیات افغانستان، تهران، خانه ادبیات افغانستان، 1400ش.  
* «حمایت و استقبال ایرانیان از محافل ادبی مهاجرین»، وب‌سایت تهران‌پرس، تاریخ بازدید: ۲۷ فروردین ۱۴۰۳ش.
*خانه ادبیات افغانستان، ویژه نامه هشتمین جشنواره قند پارسی، تهران، خانه ادبیات افغانستان، 1394ش.
* حیدربیگی، حسین، «شعر پسامقاومت افغانستان»، فصل‌نامه ادبیات معاصر، کابل، ۱۳۹۵ش.
*خاوری، جواد، «سنگی در برکه»، مجلۀ ادبیات داستانی، شماره 19، 1373ش. خاوری، جواد، شرح پریشانی ما، در دری، شماره 13، پاییز 1380ش.
* خانه ادبیات افغانستان، کارنامه خانه ادبیات افغانستان، تهران، خانه ادبیات افغانستان، ۱۴۰۰ش.
*خاوری، جواد، علی، پیام، سنگ ملامت، تهران، حوزه هنری، 1376.
* خانه ادبیات افغانستان، ویژه نامه هشتمین جشنواره قند پارسی، تهران، خانه ادبیات افغانستان، ۱۳۹۴ش.
*خدادوست، علی و دیگران، «جمهوری اسلامی ایران و کاربست اصول اعلامیه حقوق بشر اسلامی در سیاست های مهاجرتی در قبال مهاجران افغانستانی»، فصلنامۀ علمی مطالعات حقوق بشر اسلامی، شمارۀ ۲۶، ۱۴۰۱ش.
* خاوری، جواد، «سنگی در برکه»، مجلهٔ ادبیات داستانی، شماره ۱۹، ۱۳۷۳ش. خاوری، جواد، شرح پریشانی ما، در دری، شماره ۱۳، پاییز ۱۳۸۰ش.
*خودکار، محمدحسین، «سرعت فرزندآوری افغانستانی‌ها در ایران؛ حداقل دو برابر ایرانیان/ نزدیک یک میلیون افغانستانی نیازمند امکانات تحصیلی»، پایگاه خبری و اطلاع‌رسانی رکنا، تاریخ درج مطلب: 18 خرداد 1400ش.  
* خاوری، جواد، علی، پیام، سنگ ملامت، تهران، حوزه هنری، ۱۳۷۶.
*«خوش طایفه‌ایم هرچه هستیم»، فصل‌نامۀ در دری، شماره 13، 1380ش.
* خدادوست، علی و دیگران، «جمهوری اسلامی ایران و کاربست اصول اعلامیه حقوق بشر اسلامی در سیاست‌های مهاجرتی در قبال مهاجران افغانستانی»، فصلنامهٔ علمی مطالعات حقوق بشر اسلامی، شمارهٔ ۲۶، ۱۴۰۱ش.
*«دانشجویان افغان مقیم ایران و مشكلات تحصیل -1»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 12 دی 1397ش.  
* خودکار، محمدحسین، «سرعت فرزندآوری افغانستانی‌ها در ایران؛ حداقل دو برابر ایرانیان/ نزدیک یک میلیون افغانستانی نیازمند امکانات تحصیلی»، پایگاه خبری و اطلاع‌رسانی رکنا، تاریخ درج مطلب: ۱۸ خرداد ۱۴۰۰ش.
*داوری، مهین، «همسایه هم مدرسه را دوست دارد»،‌ آتیه آنلاین، تاریخ درج مطلب: 1۸ مهر، ۱۴۰۰ش.
* «خوش طایفه‌ایم هرچه هستیم»، فصل‌نامهٔ در دری، شماره ۱۳، ۱۳۸۰ش.
*«درآمد ریالی، شهریة دلاری/ انصراف دانشجویان از رؤیای پزشکی»، وب‌سایت خبرنگاران دانشجویی ایران،‌ تاریخ درج مطلب: 2 خرداد 1398ش.
* «دانشجویان افغان مقیم ایران و مشکلات تحصیل -۱»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱۲ دی ۱۳۹۷ش.
*در گفتگويي با محمدكاظم كاظمي؛ شعر مهاجرت و موسسه در دري، وب‌سایت روزنامه 8 صبح کابل، تاریخ درج مطلب: 11 قوس (آذرماه) 1388ش.
* داوری، مهین، «همسایه هم مدرسه را دوست دارد»، آتیه آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۸ مهر، ۱۴۰۰ش.
*«دوره‌هاي توانمندسازي و حرفه‌آموزي اتباع افغاني در گلستان برگزار مي‌شود»، خبرگزاری ایرنا،‌ تاریخ درج مطلب: 30 اردیبهشت 1393ش.
* «درآمد ریالی، شهریة دلاری/ انصراف دانشجویان از رؤیای پزشکی»، وب‌سایت خبرنگاران دانشجویی ایران، تاریخ درج مطلب: ۲ خرداد ۱۳۹۸ش.
*دهقان، صادق، «فکر تأسیس خانه ادبیات افغانستان از دغدغه‌های نسل دوم فرهنگیان مهاجر شکل گرفت»، وب سایت پانا، تاریخ درج مطلب 9 آذرماه 1400ش.
* در گفتگویی با محمدکاظم کاظمی؛ شعر مهاجرت و مؤسسه در دری، وب‌سایت روزنامه ۸ صبح کابل، تاریخ درج مطلب: ۱۱ قوس (آذرماه) ۱۳۸۸ش.
*رسا، نجمه، «سیندخت؛ روایت‌هایی از دخترانی که مهاجر، زاده می‌شوند»، وب‌سایت مدنیت، تاریخ درج مطلب: 11 آذر 1399ش.
* «دوره‌های توانمندسازی و حرفه‌آموزی اتباع افغانی در گلستان برگزار می‌شود»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۳ش.
*«رشته‌ها و مناطق ممنوع برای تحصیل اتباع خارجی»، وب‌سایت خبری اختبار، تاریخ درج مطلب: 7 آذر 1400ش.
* دهقان، صادق، «فکر تأسیس خانه ادبیات افغانستان از دغدغه‌های نسل دوم فرهنگیان مهاجر شکل گرفت»، وب سایت پانا، تاریخ درج مطلب ۹ آذرماه ۱۴۰۰ش.
*«رشد تصاعدی آمار طلاق در بین مهاجران افغانستانی»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 8 خرداد 1395ش.
* رسا، نجمه، «سیندخت؛ روایت‌هایی از دخترانی که مهاجر، زاده می‌شوند»، وب‌سایت مدنیت، تاریخ درج مطلب: ۱۱ آذر ۱۳۹۹ش.
*رضایی، رضا، «راهنمای دریافت وام ودیعه مسکن ویژه مستأجران»، وب‌سایت رده (بررسی و مقایسه خدمات بانکی و مالی)، تاریخ درج مطلب: 17 اردیبهشت 1402ش.
* «رشته‌ها و مناطق ممنوع برای تحصیل اتباع خارجی»، وب‌سایت خبری اختبار، تاریخ درج مطلب: ۷ آذر ۱۴۰۰ش.
*رضوانی، مرتضی و دیگران، «تاریخ شفاهی مدارس خودگردان مهاجران افغان در اصفهان»، وب‌سایت تاریخ شفاهی ایران، تاریخ بازدید: 6 تیر 1402ش.
* «رشد تصاعدی آمار طلاق در بین مهاجران افغانستانی»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۸ خرداد ۱۳۹۵ش.
*رهیاب، سیدحسین و مظفری، ابوطالب، کتاب سال مهاجرین، مشهد، شورای فرهنگی افغانستانی‌های مقیم ایران، 1394ش.
* رضایی، رضا، «راهنمای دریافت وام ودیعه مسکن ویژه مستأجران»، وب‌سایت رده (بررسی و مقایسه خدمات بانکی و مالی)، تاریخ درج مطلب: ۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
*«روابط ایران و افغانستان از منظر آموزش کودکان پناهنده و آواره»، وب‌سایت دیپلماسی ایران، تاریخ درج مطلب: 9 شهریور 1400ش.
* رضوانی، مرتضی و دیگران، «تاریخ شفاهی مدارس خودگردان مهاجران افغان در اصفهان»، وب‌سایت تاریخ شفاهی ایران، تاریخ بازدید: ۶ تیر ۱۴۰۲ش.
*«روی پوست عادت | داستان کوتاهی از معصومه امیری»، وب‌سایت شهرستان ادب، تاریخ درج مطلب: ۲۰ خرداد ۱۳۹۸ش.
* رهیاب، سیدحسین و مظفری، ابوطالب، کتاب سال مهاجرین، مشهد، شورای فرهنگی افغانستانی‌های مقیم ایران، ۱۳۹۴ش.
*«سرمایه‌گذاری ۵۰ میلیون دلاری افغانستان در بندر کاسپین»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 17 تیر 1402ش.
* «روابط ایران و افغانستان از منظر آموزش کودکان پناهنده و آواره»، وب‌سایت دیپلماسی ایران، تاریخ درج مطلب: ۹ شهریور ۱۴۰۰ش.
*«سرمایه‌گذاری حدود ۳۰۰ میلیارد تومانی افغانستانی‌ها در بورس ایران»، پایگاه خبری تحلیلی شرق، تاریخ درج مطلب: 5 شهریور 1401ش.
* «روی پوست عادت | داستان کوتاهی از معصومه امیری»، وب‌سایت شهرستان ادب، تاریخ درج مطلب: ۲۰ خرداد ۱۳۹۸ش.
*«سرمایه‌گذاری گستردة اتباع افغانستان در خراسان رضوی»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 27 آبان 1401ش.
* «سرمایه‌گذاری ۵۰ میلیون دلاری افغانستان در بندر کاسپین»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۱۷ تیر ۱۴۰۲ش.
*سعیدی، سعیده، زندگی در پاورقی؛ تجربة زیستة اتباع افغانستانی در نهاد آموزش و پرورش ایران، تهران، موسسة مطالعات فرهنگی و اجتماعی، 1401ش.
* «سرمایه‌گذاری حدود ۳۰۰ میلیارد تومانی افغانستانی‌ها در بورس ایران»، پایگاه خبری تحلیلی شرق، تاریخ درج مطلب: ۵ شهریور ۱۴۰۱ش.
*سعیدی، محمد‌شریف، «همۀ سنگ‌ها را به سوی من پرتاب کنید!»، گلبانگ، شمارۀ 24، 4 جدی (دی‌ماه) 1376ش.
* «سرمایه‌گذاری گستردة اتباع افغانستان در خراسان رضوی»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۲۷ آبان ۱۴۰۱ش.
*«سوالات متداول پیرامون بیمه سلامت برای پناهندگان»، وب‌سایت آژانس پناهدگان سازمان ملل متحد،‌ تاریخ بازدید: 15 مرداد 1402ش.
* سعیدی، سعیده، زندگی در پاورقی؛ تجربة زیستة اتباع افغانستانی در نهاد آموزش و پرورش ایران، تهران، موسسة مطالعات فرهنگی و اجتماعی، ۱۴۰۱ش.
*«سومین جشنواره ادبی کلمه برگزار می شود»، شفقنا افغانستان، تاریخ درج مطلب: 29 مردادماه 1397ش.
* سعیدی، محمدشریف، «همهٔ سنگ‌ها را به سوی من پرتاب کنید!»، گلبانگ، شمارهٔ ۲۴، ۴ جدی (دی‌ماه) ۱۳۷۶ش.
*«سی‌وچهارمین شماره ماهنامه «باغ» کودکان افغانستان منتشر شد»، پایگاه تحلیل و اطلاع‌رسانی فرهنگ و علوم انسانی، تاریخ درج مطلب: 4 آبان 1393ش.
* «سوالات متداول پیرامون بیمه سلامت برای پناهندگان»، وب‌سایت آژانس پناهدگان سازمان ملل متحد، تاریخ بازدید: ۱۵ مرداد ۱۴۰۲ش.
*«شرایط ثبت نام دانش آموزان اتباع اعلام شد»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
* «سومین جشنواره ادبی کلمه برگزار می‌شود»، شفقنا افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۲۹ مردادماه ۱۳۹۷ش.
*«شرایط کار اتباع بیگانه در ایران اعلام شد»، اطلاعات آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۵ شهریور ۱۴۰۳ش.
* «سی‌وچهارمین شماره ماهنامه «باغ» کودکان افغانستان منتشر شد»، پایگاه تحلیل و اطلاع‌رسانی فرهنگ و علوم انسانی، تاریخ درج مطلب: ۴ آبان ۱۳۹۳ش.
*شجاعی، سید اسحاق، مهاجران فصل دلتنگی، تهران، حوزۀ هنری، 1375ش.
* «شرایط ثبت نام دانش آموزان اتباع اعلام شد»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
*شش اثر داستان و شعر به قلم نویسندگان افغانستانی در مشهد رونمایی شد، خبرگزاری ایبنا، تاریخ درج مطلب: 5 مهرماه 1402ش.
* «شرایط کار اتباع بیگانه در ایران اعلام شد»، اطلاعات آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۵ شهریور ۱۴۰۳ش.
*شمسایی‌نیا، مریم، «دانشجویان عراقی در صدر جدول دانشجویان بین‌الملل/ مشکلات اقامت دانشجویان غیر ایرانی حل می‌شود»، وب‌سایت ایسکانیوز،‌ تاریخ درج مطلب: 17 فروردین 1402ش.
* شجاعی، سید اسحاق، مهاجران فصل دلتنگی، تهران، حوزهٔ هنری، ۱۳۷۵ش.
*«شکردخت جعفری: از دشواری‌های مهاجرت تا کارنامة درخشان علمی»،‌ وب‌سایت مهاجرنیوز، تاریخ درج مطلب: 24 دسامبر 2019م.
* شش اثر داستان و شعر به قلم نویسندگان افغانستانی در مشهد رونمایی شد، خبرگزاری ایبنا، تاریخ درج مطلب: ۵ مهرماه ۱۴۰۲ش.
*«شمارۀ 20 ماهنامه باغ منتشر شد»، وب‌سایت انجمن حامی، تاریخ بازدید: 5 اسفند 1401ش.
* شمسایی‌نیا، مریم، «دانشجویان عراقی در صدر جدول دانشجویان بین‌الملل/ مشکلات اقامت دانشجویان غیر ایرانی حل می‌شود»، وب‌سایت ایسکانیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۷ فروردین ۱۴۰۲ش.
*صادقی، حمیدرضا، «آموزش چیست و چه تغییری در باور نسبت به‌آموزش باید ایجاد شود؟»، وب‌سایت آموزش فکرمحور، تاریخ درج مطلب: 1 می 2017م.
* «شکردخت جعفری: از دشواری‌های مهاجرت تا کارنامة درخشان علمی»، وب‌سایت مهاجرنیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۴ دسامبر ۲۰۱۹م.
*صادقی، رسول، عباسی شوازی، محمدجلال، «بازگشت به وطن یا ماندن جوانان افغانستانی در ایران»، دو فصلنامه مطالعات جمعیتی، شماره 1، بهار و تابستان 1395ش.
* «شمارهٔ ۲۰ ماهنامه باغ منتشر شد»، وب‌سایت انجمن حامی، تاریخ بازدید: ۵ اسفند ۱۴۰۱ش.
*صالحی، سارا، «دهة هفتادی‌های افغانستانی گل کاشتند»، وب‌سایت روزنامة خراسان، تاریخ درج مطلب: 19 خرداد 1397ش.
* صادقی، حمیدرضا، «آموزش چیست و چه تغییری در باور نسبت به‌آموزش باید ایجاد شود؟»، وب‌سایت آموزش فکرمحور، تاریخ درج مطلب: ۱ می ۲۰۱۷م.
*صفری، روح‌الله و دیگران، «تاریخ شفاهی مدارس خودگردان مهاجران افغان در شهر اصفهان»، وب‌سایت تاریخ شفاهی ایران، مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگ و ادب پایداری، تاریخ بازدید: 23 تیر 1402ش.
* صادقی، رسول، عباسی شوازی، محمدجلال، «بازگشت به وطن یا ماندن جوانان افغانستانی در ایران»، دو فصلنامه مطالعات جمعیتی، شماره ۱، بهار و تابستان ۱۳۹۵ش.
*ظریف‌ پویا، محمد‌محسن و صدر نبوی، فاطمه، «تغییرات مناسک عزاداری ماه محرم در بین افغانستانی‌های مقیم شهر مشهد در گذر زمان»، نامۀ انسان‌شناسی، سال هفتم، شمارۀ 31، پایز و زمستان 1399ش.
* صالحی، سارا، «دهة هفتادی‌های افغانستانی گل کاشتند»، وب‌سایت روزنامة خراسان، تاریخ درج مطلب: ۱۹ خرداد ۱۳۹۷ش.
*«طلاق اتباع افغان در ایران»، وب‌سایت مؤسسۀ حقوقی دادفران مهرپاو، تاریخ درج مطلب: 14 اردیبهشت 1398ش.
* صفری، روح‌الله و دیگران، «تاریخ شفاهی مدارس خودگردان مهاجران افغان در شهر اصفهان»، وب‌سایت تاریخ شفاهی ایران، مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگ و ادب پایداری، تاریخ بازدید: ۲۳ تیر ۱۴۰۲ش.
*«طلاق اتباع خارجی در ایران»، وبسایت مشاورۀ حقوقی دنیا، تاریخ بازدید: 25 مرداد 1402ش.
* ظریف پویا، محمدمحسن و صدر نبوی، فاطمه، «تغییرات مناسک عزاداری ماه محرم در بین افغانستانی‌های مقیم شهر مشهد در گذر زمان»، نامهٔ انسان‌شناسی، سال هفتم، شمارهٔ ۳۱، پایز و زمستان ۱۳۹۹ش.
*«طلاق از طرف زن»، وب‌سایت گروه وکلای دادگستری را‌جویان عدالت، تاریخ بازید: 5 مرداد 1402ش.  
* «طلاق اتباع افغان در ایران»، وب‌سایت مؤسسهٔ حقوقی دادفران مهرپاو، تاریخ درج مطلب: ۱۴ اردیبهشت ۱۳۹۸ش.
*«طلاق چیست؟ تعریف دقیق طلاق و بررسی کامل انواع طلاق در ایران»، وب‌سایت مشهور، تاریخ درج مطلب: 2 اردیبهشت 1399ش.
* «طلاق اتباع خارجی در ایران»، وبسایت مشاورهٔ حقوقی دنیا، تاریخ بازدید: ۲۵ مرداد ۱۴۰۲ش.
*«طلاق زن ایرانی از مرد افغانی»، وب‌سایت عدل‌جو، تاریخ درج مطلب: 14 آذر 1401ش.
* «طلاق از طرف زن»، وب‌سایت گروه وکلای دادگستری راجویان عدالت، تاریخ بازید: ۵ مرداد ۱۴۰۲ش.
*«طلاق و تأثیرات آن در زندگی شخصی و اطرافیانش»، وب‌سایت مجلۀ سلامتی، تاریخ بازدید: 20 شهریور 1402ش.
* «طلاق چیست؟ تعریف دقیق طلاق و بررسی کامل انواع طلاق در ایران»، وب‌سایت مشهور، تاریخ درج مطلب: ۲ اردیبهشت ۱۳۹۹ش.
*عباسی، حمزه و چیت‌ساززاده، امیرحسین،‌ «دریافت شهریه از دانشجویان غیرایرانی دورة روزانه (بی‌توجهی به سیاست‌های گزینشی مهاجرت)»، تهیه و تنظیم: برنامۀ آفاق (برنامه‌ای با همکاری پژوهشکده سیاست‌گذاری دانشگاه صنعتی شریف و انجمن دیاران)،‌ بی‌تا.
* «طلاق زن ایرانی از مرد افغانی»، وب‌سایت عدل‌جو، تاریخ درج مطلب: ۱۴ آذر ۱۴۰۱ش.
*عبدل‌زاده، جواد، «راه‌کارهایی برای پیشرفت هیئت‌های مذهبی»، وبلاک ایستگاه اندیشه، تاریخ بازدید: 12 مرداد 1402ش.
* «طلاق و تأثیرات آن در زندگی شخصی و اطرافیانش»، وب‌سایت مجلهٔ سلامتی، تاریخ بازدید: ۲۰ شهریور ۱۴۰۲ش.
*«عشق این سال‌ها»، فصل‌نامۀ پیامبر، شماره 1، 1377ش.  
* عباسی، حمزه و چیت‌ساززاده، امیرحسین، «دریافت شهریه از دانشجویان غیرایرانی دورة روزانه (بی‌توجهی به سیاست‌های گزینشی مهاجرت)»، تهیه و تنظیم: برنامهٔ آفاق (برنامه‌ای با همکاری پژوهشکده سیاست‌گذاری دانشگاه صنعتی شریف و انجمن دیاران)، بی‌تا.
*«قاصد»، خبرنامۀ قاصد، مشهد، دفتر هنر و ادبیات انقلاب اسلامی افغانستان، 1372ش.
* عبدل‌زاده، جواد، «راه‌کارهایی برای پیشرفت هیئت‌های مذهبی»، وبلاک ایستگاه اندیشه، تاریخ بازدید: ۱۲ مرداد ۱۴۰۲ش.
*علاءالدینی، پویا و رحیمی، مریم، «زنان مهاجر افغانستان در تهران: تجربه‌های زیسته و دست‌رسی به امکانات»، مجلۀ پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، دورۀ 12، شمارۀ پیاپی 23، بهار و تابستان 1401ش.
* «عشق این سال‌ها»، فصل‌نامهٔ پیامبر، شماره ۱، ۱۳۷۷ش.
*علی‌رضا، «سرگردانی مستأجران چند فرزند در رهن خانه»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 17 اسفند 1399ش.
* «قاصد»، خبرنامهٔ قاصد، مشهد، دفتر هنر و ادبیات انقلاب اسلامی افغانستان، ۱۳۷۲ش.
*فردوسی، شاهنامه، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 8 بهمن 1401.
* علاءالدینی، پویا و رحیمی، مریم، «زنان مهاجر افغانستان در تهران: تجربه‌های زیسته و دست‌رسی به امکانات»، مجلهٔ پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، دورهٔ ۱۲، شمارهٔ پیاپی ۲۳، بهار و تابستان ۱۴۰۱ش.
*فیاض، محمد‌اسحاق، «رفیق روسی‌ام»، هفته نامه وحدت، 1369ش.
* علی‌رضا، «سرگردانی مستأجران چند فرزند در رهن خانه»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۱۷ اسفند ۱۳۹۹ش.
*فیاض، محمد‌حسین، «ادبیات مقاومت»، دانشنامۀ هزاره، کابل، امیری، 1397ش.
* فردوسی، شاهنامه، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۸ بهمن ۱۴۰۱.
*قاسمی، امین‌الله، «آسیب‌شناسی و تبعات منفی طلاق و فروپاشی خانواده در جامعه»، فصل‌نامۀ علمی ره‌یافت‌های نوین در مطالعات اسلامی، دورۀ سوم، شمارۀ ششم، بهار 1400ش.
* فیاض، محمداسحاق، «رفیق روسی‌ام»، هفته نامه وحدت، ۱۳۶۹ش.
*«کارکردهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی هیئت‌های مذهبی»، خبرگزاری حوزه، تاریخ درج مطلب: 19 شهریور 1397ش.
* فیاض، محمدحسین، «ادبیات مقاومت»، دانشنامهٔ هزاره، کابل، امیری، ۱۳۹۷ش.
*کاظمی، سیمین، «وضعیت اشتغال زنان مهاجر افغانستانی شاغل در کار دست‌مزدی خانگی»، نامۀ انجمن جمعیت‌شناسی ایران، سال چهاردهم، شمارۀ 28، پایز و زمستان 1398ش.
* قاسمی، امین‌الله، «آسیب‌شناسی و تبعات منفی طلاق و فروپاشی خانواده در جامعه»، فصل‌نامهٔ علمی ره‌یافت‌های نوین در مطالعات اسلامی، دورهٔ سوم، شمارهٔ ششم، بهار ۱۴۰۰ش.
*کاظمی، کارنامۀ شعر هجرت در ایران اسلامی، مجلۀ شعر، 1373ش.
* «کارکردهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی هیئت‌های مذهبی»، خبرگزاری حوزه، تاریخ درج مطلب: ۱۹ شهریور ۱۳۹۷ش.
*کاظمی، محمد‌کاظم، «در دری و دیگر انجمن‌های مهاجران افغانستانی در ایران»، مجلۀ شعر، شماره 68، زمستان 1388ش.
* کاظمی، سیمین، «وضعیت اشتغال زنان مهاجر افغانستانی شاغل در کار دست‌مزدی خانگی»، نامهٔ انجمن جمعیت‌شناسی ایران، سال چهاردهم، شمارهٔ ۲۸، پایز و زمستان ۱۳۹۸ش.
*کاظمی، محمد‌کاظم، «شعر مقاومت در افغانستان»، مجلۀ سوره، 1384ش.
* کاظمی، کارنامهٔ شعر هجرت در ایران اسلامی، مجلهٔ شعر، ۱۳۷۳ش.
*کاظمی، محمد‌کاظم، «کارنامۀ شعر هجرت در ایران اسلامی»، مجلۀ شعر، شماره 14، 1373ش.
* کاظمی، محمدکاظم، «در دری و دیگر انجمن‌های مهاجران افغانستانی در ایران»، مجلهٔ شعر، شماره ۶۸، زمستان ۱۳۸۸ش.
*کاظمی، محمد‌کاظم، روزنه، مشهد، ادارۀ کل آموزش و پرورش خراسان، 1372ش.
* کاظمی، محمدکاظم، «شعر مقاومت در افغانستان»، مجلهٔ سوره، ۱۳۸۴ش.
*کاظمی، محمد‌کاظم، کارنامۀ شعر هجرت در ایران اسلامی، مجلۀ شعر، 1373ش.
* کاظمی، محمدکاظم، «کارنامهٔ شعر هجرت در ایران اسلامی»، مجلهٔ شعر، شماره ۱۴، ۱۳۷۳ش.
*کاظمی، محمد‌کاظم، موسسه دُر دری افغانستان ده ساله شد، وب‌سایت بی‌بی‌سی فارسی، تاریخ درج مطلب: 17 تیر 1387ش.
* کاظمی، محمدکاظم، روزنه، مشهد، ادارهٔ کل آموزش و پرورش خراسان، ۱۳۷۲ش.
*کانون ادبی، فرهنگی کلمه، اساس‌نامۀ کانون کلمه، قم، کانون کلمه، 1403ش.
* کاظمی، محمدکاظم، کارنامهٔ شعر هجرت در ایران اسلامی، مجلهٔ شعر، ۱۳۷۳ش.
*کانون ادبی، فرهنگی کلمه، ویژه‌نامه‌ی جشن پانزده‌سالگی کلمه، قم، کانون ادبی، فرهنگی کلمه، 1395ش.
* کاظمی، محمدکاظم، مؤسسه دُر دری افغانستان ده ساله شد، وب‌سایت بی‌بی‌سی فارسی، تاریخ درج مطلب: ۱۷ تیر ۱۳۸۷ش.
*«کاهش هزینه صدور گذرنامه افغان‌ها در ایران»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۱۸ تیر ۱۴۰۴ش.
* کانون ادبی، فرهنگی کلمه، اساس‌نامهٔ کانون کلمه، قم، کانون کلمه، ۱۴۰۳ش.
*«کلمه» محفلی برای شاعران، ادیبان و داستان نویسان افغانستانی»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 22 اسفند 1397ش.
* کانون ادبی، فرهنگی کلمه، ویژه‌نامهٔ جشن پانزده‌سالگی کلمه، قم، کانون ادبی، فرهنگی کلمه، ۱۳۹۵ش.
*«گزارش جشن فارغ التحصیلان بازگشته از ایران»، شبکه اطلاع‌رسانی افغانستان، تاریخ درج مطلب: 7 شهریور 1393ش.
* «کاهش هزینه صدور گذرنامه افغان‌ها در ایران»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۱۸ تیر ۱۴۰۴ش.
*«گزارشی از وضعیت زنان کشاورز افغانستانی در حاشیۀ تهران»، وب‌سایت میدان ، تاریخ درج مطلب: 26 تیر 1400ش.
* «کلمه» محفلی برای شاعران، ادیبان و داستان نویسان افغانستانی»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۲۲ اسفند ۱۳۹۷ش.
*«متخصصین افغانستانی در رشته‌های مهندسی و پزشکی در ایران مشغول کار اند/ جامعة فرهنگی و متخصصین افغانستانی ما را ناروا به چوب زدند»، خبرگزاری صدای افغان (آوا)، تاریخ درج مطلب: 20 حمل 1397ش.
* «گزارش جشن فارغ التحصیلان بازگشته از ایران»، شبکه اطلاع‌رسانی افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۷ شهریور ۱۳۹۳ش.
*«متخصصین افغانستانی در رشته‌های مهندسی و پزشکی در ایران مشغول کار اند/ جامعة فرهنگی و متخصصین افغانستانی ما را ناروا به چوب زدند»، خبرگزاری صدای افغان (آوا)، تاریخ درج مطلب: 20 حمل 1397ش.
* «گزارشی از وضعیت زنان کشاورز افغانستانی در حاشیهٔ تهران»، وب‌سایت میدان، تاریخ درج مطلب: ۲۶ تیر ۱۴۰۰ش.
*«مدارس خودگردان، آخرین پناه تحصیل»،‌ خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 13 آذر 1400ش.
* «متخصصین افغانستانی در رشته‌های مهندسی و پزشکی در ایران مشغول کار اند/ جامعة فرهنگی و متخصصین افغانستانی ما را ناروا به چوب زدند»، خبرگزاری صدای افغان (آوا)، تاریخ درج مطلب: ۲۰ حمل ۱۳۹۷ش.
*«مدارس خودگران تلاشی برای ادامۀ تحصیل دانش آموزان بدون مدرک شناسایی»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 15 مهر، 1399ش.
* «متخصصین افغانستانی در رشته‌های مهندسی و پزشکی در ایران مشغول کار اند/ جامعة فرهنگی و متخصصین افغانستانی ما را ناروا به چوب زدند»، خبرگزاری صدای افغان (آوا)، تاریخ درج مطلب: ۲۰ حمل ۱۳۹۷ش.
*«مسیر ادغام اجتماعی را باز کنیم» روزنامه شرق، تاریخ درج مطلب: ۱۷ اردیبهشت1401ش.
* «مدارس خودگردان، آخرین پناه تحصیل»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۱۳ آذر ۱۴۰۰ش.
*«مقررات ازدواج مرد ایرانی با زن خارجی»، وب‌سایت دادگران حامی، تاریخ درج مطلب: 20 ادیبهشت 1399ش.
* «مدارس خودگران تلاشی برای ادامهٔ تحصیل دانش آموزان بدون مدرک شناسایی»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۱۵ مهر، ۱۳۹۹ش.
*«ممنوعیت پذیرش دانش‌آموزان افغانی در مراکز پیش‌دانشگاهی»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 21 مهر 1382ش.
* «مسیر ادغام اجتماعی را باز کنیم» روزنامه شرق، تاریخ درج مطلب: ۱۷ اردیبهشت۱۴۰۱ش.
*«من زنم و حق کار دارم؛‌ روایتی نامعلوم از مجوز کار زنان مهاجر در ایران»، وب‌سایت روزنامة شرق، تاریخ درج مطلب: 2 خرداد 1402ش.
* «مقررات ازدواج مرد ایرانی با زن خارجی»، وب‌سایت دادگران حامی، تاریخ درج مطلب: ۲۰ ادیبهشت ۱۳۹۹ش.
*«مهاجران ثبت‌نام می‌شوند اما مدارس ظرفیت ندارند»، روزنامۀ فرهیختگان، تاریخ درج مطلب: 8 شهریور 1401ش.
* «ممنوعیت پذیرش دانش‌آموزان افغانی در مراکز پیش‌دانشگاهی»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۱ مهر ۱۳۸۲ش.
*«مهاجرین افغانستانی آسیب‌پذیر، رایگان بیمه می‌شوند»،‌ خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 22 آبان 1401ش.
* «من زنم و حق کار دارم؛ روایتی نامعلوم از مجوز کار زنان مهاجر در ایران»، وب‌سایت روزنامة شرق، تاریخ درج مطلب: ۲ خرداد ۱۴۰۲ش.
*«موج مهاجرت اتباع افغانستانی به ایران از چه زمانی شروع شد؟ + فیلم»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۴ تیر ۱۴۰۱ش.
* «مهاجران ثبت‌نام می‌شوند اما مدارس ظرفیت ندارند»، روزنامهٔ فرهیختگان، تاریخ درج مطلب: ۸ شهریور ۱۴۰۱ش.
*«نخبة مهاجر افغانستانی که 7 اختراع و 50 کارمند ایرانی دارد»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 18 دی 1396ش.  
* «مهاجرین افغانستانی آسیب‌پذیر، رایگان بیمه می‌شوند»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۲۲ آبان ۱۴۰۱ش.
*«نخستین پیام»، پیام مهاجر (نشریه کانون مهاجر)، شماره اول، حمل (فروردین) 1358ش.
* «موج مهاجرت اتباع افغانستانی به ایران از چه زمانی شروع شد؟ + فیلم»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۴ تیر ۱۴۰۱ش.
*گزارش کارکرد کانون ادبی کلمه در سال ۱۳۹۷ش، وب‌سایت بامیان نیوز، تاریخ درج مطلب: 25 اسفند 1397ش.  
* «نخبة مهاجر افغانستانی که ۷ اختراع و ۵۰ کارمند ایرانی دارد»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۱۸ دی ۱۳۹۶ش.
*مجدالاشرفی، منصور، «هیئت مذهبی چیست؟ مدیر هیئت کیست؟»، وبسایت حوزه، تاریخ بازدید: 2 مرداد 1402ش.
* «نخستین پیام»، پیام مهاجر (نشریه کانون مهاجر)، شماره اول، حمل (فروردین) ۱۳۵۸ش.
*محرابی، معین‌الدین، سه دهه با مطبوعات فارسی زبان مهاجران افغانستانی در جهان (1387-1357)، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۸۹ش.
* گزارش کارکرد کانون ادبی کلمه در سال ۱۳۹۷ش، وب‌سایت بامیان نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۵ اسفند ۱۳۹۷ش.
*مظفری، ابوطالب و رهیاب، سیدحسین، کتاب سال مهاجرین، مشهد، شورای فرهنگی افغانستانی‌های مقیم ایران، 1394ش.
* مجدالاشرفی، منصور، «هیئت مذهبی چیست؟ مدیر هیئت کیست؟»، وبسایت حوزه، تاریخ بازدید: ۲ مرداد ۱۴۰۲ش.
*مظفری، سید ابوطالب و دیگران، تقویم در دری 1387ش، مشهد، مؤسسۀ در دری، 1387ش.
* محرابی، معین‌الدین، سه دهه با مطبوعات فارسی‌زبان مهاجران افغانستانی در جهان (۱۳۸۷–۱۳۵۷)، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۸۹ش.
*مظفری، سید ابوطالب، «بار دیگر ما به قصه آمدیم»، در دری، شماره 14، بهار 1393ش.
* مظفری، ابوطالب و رهیاب، سیدحسین، کتاب سال مهاجرین، مشهد، شورای فرهنگی افغانستانی‌های مقیم ایران، ۱۳۹۴ش.
*معلم‌زاده، سید‌علی، «مخترع افغانستانی: دانشمند دانمارکی‌ پاسخ داد ایران تحریم است؛ یاد ما می‌توانیم امام افتادیم و تحریم را شکستیم»، خبرگزاری تسنیم،‌ تاریخ درج مطلب: 20 مرداد 1393ش.
* مظفری، سید ابوطالب و دیگران، تقویم در دری ۱۳۸۷ش، مشهد، مؤسسهٔ در دری، ۱۳۸۷ش.
*موسوی، فاطمه، «من زنم و حق کار دارم؛ روایتی نامعلوم از مجوز کار زنان مهاجر در ایران، وبسایت دیاران، 7 خرداد 1402ش.
* مظفری، سید ابوطالب، «بار دیگر ما به قصه آمدیم»، در دری، شماره ۱۴، بهار ۱۳۹۳ش.
*موسوی، نادر «دکتر هما هودفر و مدارس خودگردان»، وب‌سایت نادر موسوی، تاریخ بازدید: 22 تیر 1402ش.
* معلم‌زاده، سیدعلی، «مخترع افغانستانی: دانشمند دانمارکی پاسخ داد ایران تحریم است؛ یاد ما می‌توانیم امام افتادیم و تحریم را شکستیم»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۲۰ مرداد ۱۳۹۳ش.
*موسوی، نادر، «مدارس خودگردان به چه کار می‌آید؟، در بخش سوم ویبنار آموزش کودکان مهاجر در دنیای جدید، گروه مطالعات جوانان موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 2 مهر، 1400ش.
* موسوی، فاطمه، «من زنم و حق کار دارم؛ روایتی نامعلوم از مجوز کار زنان مهاجر در ایران، وبسایت دیاران، ۷ خرداد ۱۴۰۲ش.
*میرزایی، حسین، «انسان‌شناسی پزشکی: پیشگیری و درمان در بین مهاجران افغانستانی»،‌ دو فصلنامة دانش‌هاي بومي ايران، سال پنجم، شمارة 10، 1397ش.
* موسوی، نادر «دکتر هما هودفر و مدارس خودگردان»، وب‌سایت نادر موسوی، تاریخ بازدید: ۲۲ تیر ۱۴۰۲ش.
*میرزایی، حسین، «بررسی انطباق تحصیلی مهاجران‌ افغانستانی در ایران»، پژوهشنامة مددکاری اجتماعی، شمارة 11، 1397ش.
* موسوی، نادر، «مدارس خودگردان به چه کار می‌آید؟، در بخش سوم ویبنار آموزش کودکان مهاجر در دنیای جدید، گروه مطالعات جوانان مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲ مهر، ۱۴۰۰ش.
*میرزایی، حسین، «بررسی انطباق تحصیلی مهاجران‌ افغانستانی در ایران»، پژوهشنامة مددکاری اجتماعی، شماره 11، 1396ش.
* میرزایی، حسین، «انسان‌شناسی پزشکی: پیشگیری و درمان در بین مهاجران افغانستانی»، دو فصلنامة دانش‌های بومی ایران، سال پنجم، شمارة ۱۰، ۱۳۹۷ش.
*میرفلاح نصیری و دیگران، «سنجش اثر حضور اتباع خارجی در بازار کار کشور»، مجلة بررسی‌های آمار رسمی ایران، سال 29، شمارة 2، 1397ش.
* میرزایی، حسین، «بررسی انطباق تحصیلی مهاجران افغانستانی در ایران»، پژوهشنامة مددکاری اجتماعی، شمارة ۱۱، ۱۳۹۷ش.
*نصر اصفهانی، آرش و حسینی، سیدحسن، «بررسي تأثير سياست‌هاي تحصیل اتباع افغانستاني در ايران (مورد مطالعه: شهر تهران)»، فصلنامة راهبرد اجتماعی فرهنگی، سال پنجم، شمارۀ 20، 1395ش.
* میرزایی، حسین، «بررسی انطباق تحصیلی مهاجران افغانستانی در ایران»، پژوهشنامة مددکاری اجتماعی، شماره ۱۱، ۱۳۹۶ش.
*نصر اصفهانی، آرش، در خانه برادر: پناهندگان افغانستانی در ایران، تهران، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، 1397ش.
* میرفلاح نصیری و دیگران، «سنجش اثر حضور اتباع خارجی در بازار کار کشور»، مجلة بررسی‌های آمار رسمی ایران، سال ۲۹، شمارة ۲، ۱۳۹۷ش.
*نصراصفهانی، در خانۀ برادر: پناهندگان افغانستانی در ایران، تهران، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، 1397ش.
* نصر اصفهانی، آرش و حسینی، سیدحسن، «بررسی تأثیر سیاست‌های تحصیل اتباع افغانستانی در ایران (مورد مطالعه: شهر تهران)»، فصلنامة راهبرد اجتماعی فرهنگی، سال پنجم، شمارهٔ ۲۰، ۱۳۹۵ش.
*هدفمند نبی‌پور، هدایت‌الله «حقوق اطفال در اسلام و اسناد بین‌المللی»، دوفصل‌نامۀ علمی تخصصی مطالعات حقوق اسلامی، سال ششم، شمارۀ 13، زمستان 1399ش.
* نصر اصفهانی، آرش، در خانه برادر: پناهندگان افغانستانی در ایران، تهران، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، ۱۳۹۷ش.
*هودفر، هما، «تلاش جوانان پناهندۀ افغانی در ایران برای امتناع از حاشیه‌ای بودن»، مجله گفتگو، شمارۀ 50،‌ 1386ش.
* نصراصفهانی، در خانهٔ برادر: پناهندگان افغانستانی در ایران، تهران، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، ۱۳۹۷ش.
*ورزگانی، حسین، ویژه‌نامۀ جشن پانزده سالگی کلمه، قم، کانون ادبی فرهنگی کلمه، 1395ش.
* هدفمند نبی‌پور، هدایت‌الله «حقوق اطفال در اسلام و اسناد بین‌المللی»، دوفصل‌نامهٔ علمی تخصصی مطالعات حقوق اسلامی، سال ششم، شمارهٔ ۱۳، زمستان ۱۳۹۹ش.
*«نشریه باغ (مجله کودکان و نوجوانان افغانستان) سه ساله شد»، پایگاه خبری شفقنا، تاریخ درج مطلب: 23 تیر 1393ش.
* هودفر، هما، «تلاش جوانان پناهندهٔ افغانی در ایران برای امتناع از حاشیه‌ای بودن»، مجله گفتگو، شمارهٔ ۵۰، ۱۳۸۶ش.
*نصر اصفهانی، آرش و حسینی، سیدحسن، «بررسي تأثير سياست‌هاي تحصیل اتباع افغانستاني در ايران (مورد مطالعه: شهر تهران)»، فصلنامة راهبرد اجتماعی فرهنگی، سال پنجم، شمارۀ 20، 1395ش.
* ورزگانی، حسین، ویژه‌نامهٔ جشن پانزده سالگی کلمه، قم، کانون ادبی فرهنگی کلمه، ۱۳۹۵ش.
*نصر اصفهانی، آرش، در خانه برادر: پناهندگان افغانستانی در ایران، تهران، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، 1397ش.
* «نشریه باغ (مجله کودکان و نوجوانان افغانستان) سه ساله شد»، پایگاه خبری شفقنا، تاریخ درج مطلب: ۲۳ تیر ۱۳۹۳ش.
*نصراصفهانی، در خانة برادر: پناهندگان افغانستانی در ایران، تهران، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، 1397ش.
* نصر اصفهانی، آرش و حسینی، سیدحسن، «بررسی تأثیر سیاست‌های تحصیل اتباع افغانستانی در ایران (مورد مطالعه: شهر تهران)»، فصلنامة راهبرد اجتماعی فرهنگی، سال پنجم، شمارهٔ ۲۰، ۱۳۹۵ش.
*«نقش مدارس خودگردان در تحصیل کودکان افغانستانی در ایران»، نسیم آنلاین، تاریخ درج مطلب: 16 شهریور، 1401ش.
* نصر اصفهانی، آرش، در خانه برادر: پناهندگان افغانستانی در ایران، تهران، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، ۱۳۹۷ش.
*«نیمی از سرمایه‌گذاری خارجی کشور مربوط به اتباع افغانستانی است»، خبرگزاری مهر،‌ تاریخ درج مطلب: 24 آذر 1401ش.
* نصراصفهانی، در خانة برادر: پناهندگان افغانستانی در ایران، تهران، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، ۱۳۹۷ش.
*«هجوم افغان‌ها به بازار اجاره‌بهای مسکن، افغانستانی‌ها: خانه از ایرانی‌ها پول پیش از ما»، وب‌سایت تحلیل بازار، تاریخ درج مطلب: 15 فروردین 1401ش.
* «نقش مدارس خودگردان در تحصیل کودکان افغانستانی در ایران»، نسیم آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۶ شهریور، ۱۴۰۱ش.
*«یک دستور از رهبر انقلاب: هیچ دانش‌آموز افغانستانی، از تحصیل بازنماند؛ حتی غیرقانونی»، وب‌سایت خبری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 27 اردیبهشت 1394ش.
* «نیمی از سرمایه‌گذاری خارجی کشور مربوط به اتباع افغانستانی است»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۴ آذر ۱۴۰۱ش.
*یعقوبی، غفار، «خانۀ ادبیات افغانستان»، کتاب سال مهاجرین، مشهد، شورای فرهنگی افغانستانی‌های مقیم ایران، 1394ش.
* «هجوم افغان‌ها به بازار اجاره‌بهای مسکن، افغانستانی‌ها: خانه از ایرانی‌ها پول پیش از ما»، وب‌سایت تحلیل بازار، تاریخ درج مطلب: ۱۵ فروردین ۱۴۰۱ش.
*«یک میلیون دانش‌آموز افغانستانی در ایران»، وب‌سایت سلامت نیوز، تاریخ درج مطلب: 11 بهمن 1401ش.
* «یک دستور از رهبر انقلاب: هیچ دانش‌آموز افغانستانی، از تحصیل بازنماند؛ حتی غیرقانونی»، وب‌سایت خبری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۴ش.
*«1000 هیئت مذهبی افغانستانی در ایران فعالیت می‌کنند»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 28 بهمن 1400ش.
* یعقوبی، غفار، «خانهٔ ادبیات افغانستان»، کتاب سال مهاجرین، مشهد، شورای فرهنگی افغانستانی‌های مقیم ایران، ۱۳۹۴ش.
*«۱۷ گام مدیریت منابع»، وب‌سایت روزنامة دنیای اقتصاد، تاریخ درج مطلب: 17، مهر 1395ش.
* «یک میلیون دانش‌آموز افغانستانی در ایران»، وب‌سایت سلامت نیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۱ بهمن ۱۴۰۱ش.
*«20 سرمایه‌گذار افغانستانی تابعیت جمهوری اسلامی ایران را اخذ کردند»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 20 اردیبهشت 1401ش.
* «۱۰۰۰ هیئت مذهبی افغانستانی در ایران فعالیت می‌کنند»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۸ بهمن ۱۴۰۰ش.
* «۱۷ گام مدیریت منابع»، وب‌سایت روزنامة دنیای اقتصاد، تاریخ درج مطلب: ۱۷، مهر ۱۳۹۵ش.
* «۲۰ سرمایه‌گذار افغانستانی تابعیت جمهوری اسلامی ایران را اخذ کردند»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
{{پایان منابع}}

نسخهٔ کنونی تا ۱۶ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۱۴:۵۵

مهاجران افغانستانی در ایران؛ اتباع افغانستانی که به‌دلایل مختلف از جمله ناامنی کشور خود را ترک کرده و در ایران اقامت گزیده‌اند.

مهاجرت افغانستانی‌ها به ایران که به‌طور عمده با تهاجم اتحاد جماهیر شوری آغاز شد، تحت تأثیر تحولات سیاسی در چهار موج اصلی شکل گرفته و به ایجاد جمعیتی قابل توجه انجامیده است. این جامعه که به‌طور عمده از اقوام هزاره، تاجیک، پشتون و ازبک تشکیل شده، بیشتر در استان‌های تهران، قم، خراسان رضوی و اصفهان ساکن هستند. از نظر اقتصادی، مهاجران بیشتر در مشاغل سخت و غیررسمی مانند ساختمان‌سازی، کشاورزی و کوره‌پزی اشتغال داشته و با محدودیت‌های قانونی مواجه‌اند، اگرچه در سال‌های اخیر زمینه‌هایی برای سرمایه‌گذاری و کارآفرینی نیز فراهم شده است. فعالیت‌های ادبی و فرهنگی مهاجران، به‌ویژه در حوزهٔ شعر و داستان، به بخشی از پویایی فرهنگی ایران تبدیل شده است. در حوزهٔ آموزش، با وجود فرازونشیب‌های سیاسی، در سال‌های اخیر بیش از ۶۷۰ هزار دانش‌آموز افغانستانی در مدارس ایران تحصیل می‌کنند که تأثیر عمیق در روابط فرهنگی دو کشور و سبک زندگی مهاجران افغانستانی داشته است.

تاریخچه مهاجرت افغانستانی‌ها به ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مهاجرت اتباع افغانستانی به ایران از دههٔ ۱۲۳۰ش با ورود پنج‌هزار خانوادهٔ مردم هزاره، آغاز شد.[۱] این روند در چهار موج اصلی تداوم یافته که هر کدام با تحولات خاص سیاسی و امنیتی در افغانستان مرتبط بوده است؛ موج دوم در دوران سرکوب عبدالرحمن علیه مردم هزارهٔ افغانستان (دههٔ نود قرن ۱۹م)، این مهاجرت شدت یافت که تعداد زیادی از کودکان و خانواده‌ها سرپرست خود را از دست داده بودند.[۲]

با آغاز جهاد مردم افغانستان علیه نظام کمونیستی و تجاوز شوروی، مهاجرت مردم افغانستان به ایران عمومیت یافت. تعداد زیادی از خانواده‌های افغانستانی به‌صورت غیرقانونی وارد ایران شدند که در دوران حاکمیت اول طالبان شدت بیشتری یافت.[۳]

پس از تشکیل نظام جمهوری اسلامی افغانستان در ۱۳۸۱ش، روند بازگشت داوطلبانهٔ مهاجران افغانستانی از ایران به کشورشان آغاز شد. این روند تا ۱۳۸۴ش به اوج خود رسید و در این دوره، حدود ۸۰۰ هزار نفر در قالب برنامه‌های داوطلبانهٔ بازگشت، به افغانستان عودت داده شدند. اما از سال ۱۳۸۵ به بعد، میزان بازگشت مهاجران به‌طور چشمگیر و شدیدی کاهش یافت و حتی برخی از مهاجران بازگشه به وطن خود، به‌دلیل افزایش ناامنی و مشکلات اقتصادی، دوباره به ایران بازگشتند.[۴]

آخرین موج مهاجرت با سقوط حکومت اشرف غنی در مرداد ۱۴۰۰ش و بازگشت طالبان به قدرت آغاز شد. بر اساس آمارهای رسمی، بیشترین تمرکز جمعیت افغانستانی در استان‌های تهران، خراسان رضوی، اصفهان، فارس و کرمان مشاهده می‌شود. دولت ایران با اجرای طرح‌های سرشماری و قانونمندسازی، تلاش کرده است تا وضعیت اتباع افغانستانی را ساماندهی کند. این مهاجرت‌ها تأثیرات قابل توجهی بر ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی هر دو کشور داشته است.[۵]

آمار مهاجران افغانستانی در ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بر پایهٔ داده‌های رسمی مرکز آمار ایران در سرشماری ۱۳۹۵ش تعداد اتباع افغانستانی مقیم ایران، ۱ میلیون و ۵۸۳ هزار و ۹۷۹ نفر بوده که معادل ۱/۹۸ درصد از کل جمعیت کشور است. با این حال، برآوردهای کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان در زمستان ۱۴۰۰ش و همچنین اعلام مقامات داخلی در سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱، حاکی از حضور حدود ۴ تا ۵ میلیون نفر اتباع افغانستانی در ایران است.[۶]

بر اساس آمار رسمی ارائه شده توسط مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور در ۱۴۰۴ش، جمعیت مهاجران افغانستانی در ایران بالغ بر ۶ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر برآورد شده است. این آمار شامل ۳ دسته اصلی می‌شود: ۲ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر دارای مدارک اقامتی معتبر؛ ۲ میلیون نفر فاقد مدارک قانونی و ۲ میلیون نفر که در طرح‌های سرشماری ثبت شده‌اند.[۷] اقامت اتباع افغانستانی در ۱۵ استان ایران ممنوع است و آنان تنها در برخی شهرستان‌های استان‌های مجاز (به جز سه استان تهران، البرز و قم) حق اقامت دارند. در استان تهران نیز محدودیت‌هایی از جمله ممنوعیت اقامت در منطقهٔ ۱۳ اعمال شده است.[۸]

ویژگی‌های جمعیتی و سبک زندگی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

جمعیت مهاجران افغانستانی در ایران از ساختار جوانی برخوردار است؛ به طوری که ۴۲درصد آنان زیر ۲۰ سال و ۴۷درصد زیر ۳۰ سال سن دارند. این در حالی است که تنها ۳۱ درصد از جمعیت بومی ایران زیر ۲۰ سال قرار دارند. بالا بودن نرخ زاد و ولد و پایین بودن سن ازدواج در میان این جامعه از عوامل اصلی جوان‌بودن ساختار جمعیتی آنان به‌شمار می‌رود. همچنین، بسیاری از مهاجران حاضر در ایران، متولد این کشور هستند که نشان از تداوم حضور و استقرار طولانی‌مدت آنان دارد.[۹]

ترکیب قومی و مذهبی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بیشتر جامعهٔ مهاجر افغانستانی مقیم ایران را هزاره‌ها (که به‌طور عمده پیرو مذهب شیعه هستند) تشکیل می‌دهند. دیگر گروه‌های قومی ساکن در ایران شامل تاجیک‌ها، پشتون‌ها و ازبک‌ها می‌شوند. این تنوع قومی و همخوانی مذهبی بخش قابل توجهی از مهاجران با جامعه میزبان، در سبک زندگی، الگوهای تعاملات اجتماعی و نحوهٔ ادغام آنان در بافت فرهنگی ایران تأثیرگذار بوده است.[۱۰]

ادغام اجتماعی مهاجران افغانستانی در ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

سیاست رسمی جمهوری اسلامی ایران در قبال اتباع افغانستانی به‌طور عمده بر پایهٔ مدیریت اقامت موقت و تسهیل بازگشت داوطلبانه استوار بوده است. این رویکرد از طریق ابزارهای حقوقی مانند صدور «کارت آمایش» به جای پرونده‌سازی پناهندگی فردی اجرایی شده که امکان دسترسی به مسیرهای قانونی برای ادغام کامل یا کسب تابعیت را محدود می‌سازد. اگرچه دسترسی به خدمات آموزشی و بهداشتی برای دارندگان مدارک مختلف در سال‌های اخیر بهبود نسبی یافته، اما محدودیت‌های گسترده در اشتغال قانونی (محدودیت به مشاغل سخت و زیان‌آور) و ممنوعیت اقامت در شمار زیادی از استان‌ها و شهرها، تأثیری مستقیم بر سبک زندگی و الگوی اسکان این گروه داشته و آنان را به سکونت در حاشیه شهرها و اشتغال در بخش غیررسمی اقتصاد سوق داده است. اجبار به دریافت مدارک هویتی از سفارت افغانستان، حتی برای متولدین ایران، به‌صورت ملی پذیرش تابعیت افغانستان را در پی دارد. این امر امکان بهره‌مندی از ظرفیت‌های قانونی مانند «تابعیت از طریق تولد» (ماده ۹۷۶ قانون مدنی) را برای نسل دوم و سوم مهاجران، که ایران را وطن خود می‌دانند، به حداقل می‌رساند و احساس تعلق و ادغام آنان را با چالش مواجه می‌سازد.[۱۱]

سیاست‌های ایران در قبال مهاجران افغانستانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

سیاست ایران در قبال مهاجران افغانستانی در طول چهار دههٔ گذشته دستخوش نوسانات و تغییرات قابل توجهی بوده که به‌طور عمده متأثر از شرایط داخلی افغانستان، روابط دوجانبه و ملاحظات اقتصادی و امنیتی ایران است:

دوره اول: دهه ۶۰ش (سیاست درهای باز)

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • پس از انقلاب اسلامی و همزمان با تهاجم شوروی به افغانستان، ایران با پذیرش گستردهٔ پناهندگان افغانستانی مواجه شد.
  • در این دوره، رویکرد غالب مبتنی بر حمایت انسانی و اسلامی بود و مهاجران به نسبت وسیعی به بازار کار و حتی مراکز آموزشی دسترسی داشتند.
  • فرزندان مهاجران بدون محدودیت در مدارس دولتی ثبت‌نام می‌کردند.

دوره دوم: دهه ۷۰ و ۸۰ش (سیاست بازگشت به وطن)

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • با پایان جنگ ایران و عراق و افزایش چالش‌های اقتصادی، سیاست ایران به تدریج به سمت محدودیت‌های بیشتر و تشویق به بازگشت سوق یافت.
  • در دههٔ ۷۰، محدودیت‌هایی برای تحصیل کودکان مهاجر اعمال شد و در ۱۳۸۲ش تحصیل آنان در مدارس دولتی منوط به پرداخت شهریه شد.[۱۲]
  • برنامه‌های بازگشت داوطلبانه با همکاری نهادهای بین‌المللی از جمله UNHCR اجرا شد. اوج بازگشت در سال‌های ۱۳۸۱ش تا ۱۳۸۴ش با بازگشت حدود ۸۰۰ هزار نفر رقم خورد.[۱۳]

دوره سوم: از دهه ۹۰ش به بعد (سیاست ادغام محدود و مدیریت سکونت)

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • با تثبیت حضور طولانی‌مدت بسیاری از مهاجران و تغییر شرایط در افغانستان، رویکرد ایران نیز تعدیل یافت.
  • در سال ۱۳۹۳ش با فرمان رهبر جمهوری اسلامی ایران، تحصیل تمام کودکان افغانستانی حتی فاقدان مدرک اقامتی در مدارس دولتی رایگان شد.
  • این تصمیم باعث افزایش چشمگیر شمار دانش‌آموزان افغانستانی از ۳۲۹ هزار نفر در ۹۲–۹۳ به بیش از ۶۷۰ هزار نفر در سال ۱۴۰۱–۱۴۰۲ شد.
  • دسترسی بهتر مهاجران به سایر خدمات اساسی (از جمله بهداشت و اشتغال).

دوره چهارم: (سیاست سخت‌گیری مجدد)

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • پس از سقوط دولت افغانستان و قدرت‌گیری طالبان در ۱۴۰۰ش، ایران با ورود موج جدیدی از مهاجران مواجه شد؛
  • در پاسخ، مقامات ایرانی سیاست‌های سخت‌گیرانه‌تری را در پیش گرفته‌اند، از جمله:
  • افزایش فشار برای بازگشت مهاجران به افغانستان؛
  • باطل‌شدن برگهٔ سرشماری از ۳۰ اسفند ۱۴۰۳ش که ۲ میلیون و ۳۳ هزار نفر را در بر می‌گیرد؛
  • ممنوعیت ثبت‌نام دانش‌آموزان دارای برگه سرشماری برای سال تحصیلی ۱۴۰۵–۱۴۰۴ش؛
  • بازگشت ۱ میلیون و ۸۳۳ هزار و ۶۳۶ نفر از اسفند ۱۴۰۳ تا شهریور در ۱۴۰۴ش در نتیجهٔ سیاست جدید دولت ایران.[۱۴]

اقتصاد و اشتغال مهاجرین افغانستانی در ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

اقتصاد مهاجرین افغانستانی، به معنای شیوه‌های درآمد مهاجرین از منابع در دسترس مانند زمان، پول و فضای زندگی و چگونگی مصرف آن برای نیازهای مادی و غیرمادی،[۱۵] تابع سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران است.[۱۶] این سیاست‌ها شامل سیاست درهای باز، سیاست بازگشت و سیاست ساماندهی است. بعضی منابع از پنج سیاست نام برده‌اند: سیاست درهای باز، سیاست انقباضی، سیاست بازگشت، سیاست ساماندهی و سیاست ادغام ساختاری.[۱۷] پس از سیاست ساماندهی، عملکرد دولت‌ها به‌خصوص دولت سیزدهم در مورد اقتصاد مهاجرین، به‌ویژه در بخش اشتغال[۱۸] و بهداشت و درمان بهبود یافته است.[۱۹] اما در دولت چهاردهم سیایت سختگیرانه در قبال مهاجران افغانستانی گرفته شده که بر اساس آن اشتغال بدون روادید ورود و با حق کار مشخص ممکن نیست. همچنین مهاجران باید طبق قوانین و آیین‌نامه‌های مربوطه، پروانه کار دریافت کنند. بدون وجود این دو شرط، کار آنها غیرمجاز و غیرقانونی شناخته می‌شود.[۲۰]

منابع درآمد مهاجران افغانستانی در ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

اشتغال

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن در ۱۳۹۵ش از مجموع مهاجرین، تعداد ۵۳۸۶۴۶ نفر شاغل بوده که سهم ۴/۲ درصد از شاغلین کل کشور را به خود اختصاص داده‌اند.[۲۱] براساس آخرین آمار در دسترس در ۱۳۹۹ش، ۵۳۹۱۳۰ نفر از شاغلین را اتباع افغانستانی تشکیل می‌دهند که سهم ۳/۲ درصد نیروی کار ایران را در بر می‌گیرد.[۲۲] اشتغال مهاجران افغانستانی در ایران بر دو نوع دسته‌بندی شده است:

مشاغل مجاز
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. گروه کوره‌پزی شامل گچ‌پزی و آجرپزی؛
  2. گروه ساختمانی شامل امور ساختمانی، سنگبری، راه‌سازی و معدن؛
  3. گروه کشاورزی، شامل امورکشاورزی، دامپروری و مرغداری، گروه چرم‌سازی و سالامبورسازی؛
  4. سایر مشاغل مانند امحاء زباله، تولید کنستانتره، تخیله و نظافت مخازن.[۲۳] این مشاغل از پست‌ترین مشاغل اجتماعی شمرده می‌شود. مدیرکل ادارهٔ اتباع خارجی وزارت کار، این مشاغل را مخصوص کسانی دانسته است که با کارت اقامت مخصوص مهاجرین زندگی می‌کنند و شامل افراد دارای گذرنامه و پناهندگان نمی‌شود.[۲۴] در سال‌های اخیر، فارغ‌التحصیلان مهاجرین افغانستانی در رشته‌های پزشکی و اندکی مهندسی نیز اجازهٔ کار یافته‌اند.[۲۵]
مشاغل غیرمجاز
[ویرایش | ویرایش مبدأ]

به‌کارگیری اتباع افغانستانی به جز در گروه مشاغل بالا، ممنوع بوده و موجب پی‌گرد قانونی و جریمهٔ پنج برابر حداقل دستمزد می‌شود.[۲۶] با این وجود، برخی از مهاجرین در مشاغل دیگر همچون کیف‌دوزی و خیاطی نیز ورود کرده‌اند.[۲۷]

سرمایه‌گذاری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در سال‌های اخیر با فراهم‌شدن فرصت سرمایه‌گذاری در ایران، اتباع افغانستانی، از جمله مهاجرین به‌صورت گسترده وارد این حوزه شده‌اند؛ به‌طوری که اتباع افغانستان بزرگ‌ترین سرمایه‌گذار خارجی در ۱۴۰۱ش در ایران دانسته شده است.[۲۸] همین‌طور نمایندهٔ ویژهٔ رئیس‌جمهور در امور افغانستان، نیمی از سرمایه‌گذارن خارجی را مربوط به اتباع افغانستانی اعلام کرده است.[۲۹] در نتیجهٔ همین سرمایه‌گذاری‌ها، براساس قوانین جمهوری اسلامی ایران، ۲۰ نفر از سرمایه‌گذاران اتباع افغانستان تابعیت ایران را کسب کرده‌اند.[۳۰] برخی از زمینه‌هایی که مهاجرین سرمایه‌گذاری کرده‌اند عبارتند از: بندرکاسپین،[۳۱] بورس،[۳۲] فرش ماشینی، پارچه‌بافی.[۳۳]

کارآفرینی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

برخی از اتباع افغانستان با ورود مستقیم به بازار اقتصاد ایران و ثبت شرکت، زمینه‌های کارآفرینی را فراهم کرده‌اند. از این دسته شرکت‌ها می‌توان به شرکت دانش‌بنیان در زمینهٔ «تولید و نصب سیستم ایمنی خودرو»،[۳۴] و شرکت «هامون طب پیشرو» تولیدکنندهٔ «کیت تعیین جنسیت از روی خون مادر، کیت مولکولی تشخیص ناباروری مردان و تشخیص شکنندگی DNA تشخیص اسپرم».[۳۵]

علاوه‌براین، رئیس انجمن فعالان اقتصادی افغانستان در خراسان رضوی از ثبت ۱۶۰۰ شرکت در زمینه‌های هتلداری و گردشگری، پتروشیمی و سوخت، صنعت و معدن، خدمات، بازرگانی و کشاورزی خبر می‌دهد که سرمایهٔ تقریبی آنها بالغ بر یک میلیارد دلار تخمین زده شده است.[۳۶]

هزینه‌های مهاجران افغانستانی در ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مسکن

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

به جز مهاجرینی که در کوره‌پزی‌ها و دامداری‌ها کار می‌کنند، سایر مهاجرین افغانستانی، اجاره‌نشین هستند. البته تعداد اندکی از مهاجرین اقدام به خرید خانه با قولنامه یا به نام یک ایرانی خوش‌نام کرده‌اند.[۳۷] اجاره‌نشینی باتوجه به شرایط بازار مسکن ایران از یک‌سو و شرایط جامعهٔ مهاجر از سوی دیگر، مشکلات متعددی را پدیدآورده و موجب شده بخشی زیادی از مخارج خانوادهٔ مهاجر به مسکن اختصاص یابد. برخی از این مشکلات عبارتند از:

  • کاهش ارزش پول ایران و به تبع آن کاهش سرمایهٔ خانوادهٔ مهاجر؛ مهاجرین افغانستانی به‌دلیل عدم امکان سرمایه‌گذاری و سپرده‌گذاری، تمایل به رهن و پول پیش دارند، تا از این طریق سرمایهٔ خود را حفظ کنند.[۳۸] کاهش پول ایران موجب کاهش شدید ارزش سرمایهٔ مهاجرین شده است.
  • عدم حمایت دولت؛ علی‌رغم اثرپذیری مهاجرین از نرخ ارز و افزایش اجاره‌بها، دولت ایران به مهاجرین وام اجارهٔ مسکن نمی‌دهد.[۳۹]
  • پرجمعیت‌بودن خانوادهٔ مهاجر افغانستانی و بی‌رغبتی صاحبخانه‌ها.[۴۰]
  • افزایش اجاره‌بها در حاشیة شهرها؛ افزایش جمعیت مهاجرین افغانستانی موجب افزایش تقاضای مسکن و در نتیجه افزایش اجاره‌بها در حاشیهٔ شهرها شده است.[۴۱]

بهداشت و درمان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بخشی قابل توجهی از مخارج خانوادهٔ مهاجر افغانستانی را هزینه‌های بهداشت و درمان تشکیل می‌دهد. مهم‌ترین عوامل این هزینه‌ها عبارتند از:

  • نداشتن بیمه درمانی؛ به‌جز اقشار آسیب‌پذیر مهاجرین (حدود ۱۵۷ هزار نفر)،[۴۲] سایر افراد باید هزینهٔ بیمه را پرداخت کنند. از این‌رو، اکثریت مهاجرین افغانستانی علی‌رغم اقامت قانونی و اشتغال، فاقد بیمه درمانی هستند.[۴۳]
  • ضعف آگاهی از روند امور پزشکی و بهداشتی؛ با توجه به این‌که اکثریت نسل اول مهاجرین افغانستانی از روستاها سفر کرده‌اند، آگاهی‌اندکی از روند امور پزشکی دارند.[۴۴]
  • پرجمعیت بودن؛ خانواده‌های مهاجر اغلب پرجمعیت‌اند.[۴۵]

تمدید مدارک

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تمدید مدارک هویتی بخشی از هزینهٔ خانوادهٔ مهاجر را تشکیل می‌دهد. این مدارک به سه دسته کارت آمایش، گذرنامه‌های خانواری و کارت کار تقسیم می‌شود:

کارت آمایش
[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کارت آمایش نخستین و مهم‌ترین مدرک مهاجرین افغانستانی است که هر ساله تمدید و تا کنون ۱۸ بار صادر شده است. بر مبنای آخرین نوبت تمدید (۱۴۰۳ش)، جمع هزینه‌های آن برای یک نفر با شمول خدمات شهری، مبلغ خزانه، هزینهٔ رصد و هزینهٔ چاپ کارت آمایش، مبلغ ۷۰۰ هزار تومان است.[۴۶]

گذرنامه‌های خانواری
[ویرایش | ویرایش مبدأ]

گذرنامه‌های خانواری دومین نوع مدرک مهاجرین افغانستانی است که برای ساماندهی مهاجرین افغانستانی صادر شده است. تمدید این نوع مدرک به دو بخش تقسیم می‌شود:

  • تمدید اعتبار گذرنامه (که توسط سفارت یا کنسولسگری افغانستان انجام می‌شود)؛
  • تمدید روادید (که توسط پلیس نیروی انتظامی و دفتر کفالت صورت می‌گیرد)؛

برمبنای آخرین نوبت تمدید (۱۴۰۴ش) هزینه‌های آن عبارتند از:

  • تمدید یکسالهٔ پاسپورت برای هر نفر در ۱۴۰۴ش: ۲۰ دلار؛[۴۷]
  • تمدید سه سال و سه ماه روادید برای هر جلد گذرنامه: ۱٬۱۸۰٬۰۰۰ تومان؛
  • هزینهٔ خدمات تمدید روادید: ۴۵ هزار تومان؛
  • هزینهٔ خدمات شهری: ۱۰۰ هزار تومان؛[۴۸]
  • هزینهٔ صدور پاسپورت در ۱۴۰۴ش ۵۰ دلار.[۴۹]
کارت کارگری
[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کارت کارگری یاشناسهٔ اشتغال، عبارت است از مجوز و پروانهٔ کار برای اتباع خارجی. استخدام افراد فاقد این کارت جریمه در پی خواهد داشت.[۵۰] هزینهٔ صدور این کارت که از سوی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی تعیین می‌شود، در سال ۱۴۰۳ش مبلغ ۹۳۰ هزار تومان و تمدید آن ۸۳۰ هزار تومان است.[۵۱]

هزینهٔ تحصیل فرزندان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

باتوجه به پرجمعیت‌بودن خانواده‌های مهاجر، علی‌رغم رایگان‌شدن تحصیل مدارس پس از فرمان رهبر جمهوری اسلامی ایران در ۱۳۹۳ش، بخش قابل توجهی از مخارج خانواده صرف هزینهٔ تحصیل دانش‌آموزان و دانشجویان می‌شود. سنگینی این هزینه در مقاطع متوسطة دوم و دانشگاه و از دست‌رفتن درآمد فرزندان بالای ۱۵ سال که به‌نوعی کمک خرج خانواده محسوب می‌شوند، موجب شده که برخی از دانش‌آموزان و دانشجویان تحصیل را رها کنند.[۵۲]

مصارف روزمره

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بخشی از مخارج خانواده مهاجرین افغانستانی صرف مخارج زندگی روزمره مانند خوراک، پوشاک، سفر، دید و بازدید و مراسم‌های مذهبی و فرهنگی، عروسی و فاتحه، می‌شود. باتوجه به فقدان تحقیق میدانی، این بخش از هزینه‌های خانوادهٔ مهاجر علی‌رغم پیوند عمیق آن با سبک زندگی، قابل بررسی نیست.[۵۳]

چالش‌های اقتصاد مهاجرین افغانستانی در ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. محدودیت‌های اشتغال؛ محدودیت مشاغل موجب شده مهاجرین افغانستانی نتوانند به‌صورت قانونی آزادانه مشغول به کار شوند.[۵۴] این چالش در نسل دوم و سوم مهاجر به‌دلیل جامعه‌پذیری در فرهنگ ایرانی، بیشتر بروز یافته است.[۵۵]
  2. آسیب‌پذیری و عدم امنیت شغلی؛ باتوجه به اینکه مهاجرین به‌طور عموم در مشاغل غیراستخدامی و موقت مشغول به‌کار هستند، در معرض آسیب‌پذیری و عدم امنیت شغلی بالایی قرار دارند.[۵۶]

اشتغال زنان مهاجر افغانستانی در ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بر اساس آمارهای غیررسمی ۳۶٪ از خانواده‌های تازه‌وارد مهاجرین افغانستانی به جمهوری اسلامی ایران را زنان سرپرستی می‌کنند[۵۷] اما اجازهٔ فعالیت اقتصادی رسمی مطابق قواعد کار جمهوری اسلام در بازارهای رسمی را ندارند.[۵۸] براساس مادهٔ ۱۲۱ قانون کار، زنان مهاجر حق اشتغال به کار را ندارند. این محدودیت برای نیمی از جمعیت مهاجر، به‌ویژه برای زنانی که سرپرست خانواده‌اند، چالش‌های جدی را ایجاد کرده است.[۵۹]

عوامل روی‌آوری زنان مهاجر به کار

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • عوامل شخصی و خانوادگی؛ طبق گزارش‌های موجود تأمین نیازهای شخصی، فقر، بی‌کاری،[۶۰] درآمد پایین، اعتیاد، از دست دادن یا بازگرداندن اجباری مرد خانواده، از جمله عواملی است که زنان مهاجر افغانستانی را مجبور به پیدا کردن شغل می‌کند.[۶۱]
  • عوامل اجتماعی؛ دست‌مزد پایین، نبود نظارت بر وضعیت کاری، نبود خدمات رفاهی از جمله بیمه و مزایای شغلی، انعطاف زنان در برابر شرایط کارفرمایان و نگاه فرودستانه به زنان در جامعه، از جمله عواملی است که تقاضا برای کار زنان مهاجر را در جامعهٔ میزبان بیشتر می‌کند.[۶۲]

حوزه‌های اشتغال زنان مهاجر افغانستانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تحقیقات نشان می‌دهد که زنان مهاجر افغانستانی به‌دلیل نداشتن جواز کار، در مشاغل غیررسمی چون نظافت منزل، دست‌فروشی، خیاطی، بافندگی، پاک‌کردن میوه و سبزیجات و بسته‌بندی آنها، کوره‌های آجرپزی، کشاورزی، باغ‌داری و کارهای مزدی خانگی چون سنگتراشی، گل‌دوزی، کیفدوزی، کناردوزی چادر، پسته‌شکنی، پاک‌کردن حبوبات، مونتاژ و بسته‌بندی بعضی اقلام برقی، جعبه‌های تزئینی، عروسک، بند کیف، بندکردن کفش، دکمه‌زدن و بسته‌بندی مواد غذایی، فعالیت کنند.[۶۳]

تعداد اندکی از زنان تحصیل‌کردهٔ مهاجر در نهادهای حوزهٔ مهاجرت، کودکان و زنان آسیب‌پذیر، پژوهشگری، معلمی و گاهی مدیریت آن مراکز، فعالیت‌های هنری، درمان‌گاه‌ها و مطب‌های خصوصی و نهادهای خیریه مشغول هستند.[۶۴]

ویژگی‌های مشاغل زنان مهاجر افغانستانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

شغل‌هایی که زنان مهاجر افغانستانی به‌دست می‌آورند، به‌طور معمول با توافق شفاهی کارگر و کارفرما آغاز می‌شود و دارای بیمه، بازنشستگی، دورهٔ آموزشی و سقف زمانی معین نیست. در این دسته از مشاغل، افراد کم‌توان خانواده نیز مشارکت می‌کنند و ارتباط با کارفرما، در این مشاغل، تعریف نشده است.[۶۵]

بسیاری از این مشاغل نیز فصلی هستند.[۶۶] زنان مهاجر، چنین مشاغلی را از طریق واسطه‌ها، نهادهای خیریه، آگهی‌ها،[۶۷] سرکارگرها (کارهای کشاورزی و باغداری)[۶۸] یا دوستان شاغل در آن کار[۶۹] پیدا می‌کنند.

نقش دلالی در اشتغال زنان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. واسطه‌ها؛ بیشتر در کارهای خانگی نقش دارند. واسطه‌ها ممکن است ایرانی باشد یا افغانستانی‌هایی که ارتباط با جامعهٔ میزبان برقرار کرده و کار را به مقیاس کلان از کارفرما با قیمت بالاتر می‌گیرند و با قیمت کمتر به زنان می‌سپارند.[۷۰]
  2. سرکارگر؛ در کارهای کشاورزی و باغداری، شخصی که سابقه آشنایی بیشتری با کارفرما دارد، عنوان سرکارگر را می‌گیرد. کارفرما تعداد نیرو را مشخص می‌کند و سرکارگر در مقابل امتیازی به نام پول‌چایی، نیرو را تهیه می‌کند و روزانه سرپرستی آنان را بر عهده دارد و دست‌مزد را از کارفرما گرفته میان کارگران تقسیم می‌کند.[۷۱]

شرایط شغلی زنان مهاجر افغانستانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در کارهای کشاورزی و باغداری دست‌مزد به‌صورت روزانه پرداخت می‌شود. در گزارش‌های مربوط به ۱۴۰۰ش، دستمزد روزانهٔ کارگران زن برای ۱۰ ساعت فعالیت، مبلغ ۱۲۰ هزار تومان همراه با دو وعده غذا (صبحانه و نهار) اعلام شده است.

گاهی همین مبلغ برای ۸ ساعت کار همراه با یک وعده صبحانه پرداخت شده است. در پایان روز مقداری از محصول نیز به کارگران داده می‌شود.[۷۲] دستمزد کارهای خانگی بر اساس واحد کالا و بدون هزینهٔ غذا محاسبه می‌شود و زمان کاری مشخصی ندارد.

ساعت کاری برخی فعالیت‌ها مانند خیاطی بیرون از منزل، ۱۲ ساعت بدون هزینهٔ غذا و رفت و برگشت است.[۷۳] تهیه ابزار کار به‌طور معمول بر عهدهٔ کارفرما است، اما در کارهای کشاورزی و باغداری در برخی موارد کارفرما آن را تهیه نمی‌کند.[۷۴]

فرصت‌های اشتغال زنان مهاجر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

اشتغال زنان مهاجر افغانستان، تأمین نیازهای مالی خانواده‌های بدون سرپرست مرد، سربار نبودن بر دیگر اعضای خانواده، کاهش فقر، کمک در اقتصاد خانواده، تأمین هزینه‌های زندگی و در مواردی کاهش خشونت‌های خانوادگی ناشی از فقر و مشکلات مالی را به‌دنبال داشته است.[۷۵]

چالش‌های اشتغال زنان مهاجر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

حضور غیرقانونی تعدای از زنان در ایران، نداشتن مجوز کار در کارهای مجاز و نیازمند به مجوز و عدم دسترسی به بازار رسمی کار جمهوری اسلامی ایران، احساس حقارت در مواجهه با ایرانیان، اعمال تبعیض از سوی برخی کارفرمایان، کارمزد اندک، ناپایداری شغل، کمبود خدمات رفاهی در مقایسه با جامعه ایران، دست‌رسی نداشتن به خدمات اجتماعی،[۷۶] ناآگاهی از حقوق و امتیازات مرتبط با کار در بازار کار رسمی جمهوری اسلامی ایران، خشونت‌های جنسی در محیط کاری به‌واسطهٔ کارفرما یا همکاران مرد، رقابت بر سر تصاحب کار و دریافت نکردن دست‌مزد به بهانه‌های مختلف، رو به رو هستند.

به وجودآمدن مشکلات خانوادگی از یک‌سو و رعایت‌نشدن حقوق کارگر از سوی دیگر چالشی است که از در آمیختگی نامناسب محیط کار و خانه ایجاد شده است. این درهم‌آمیزی سبب شده است که این زنان از حق مرخصی و تعطیلی برخوردار نباشند و به‌نحوی همواره در استخدام کارفرما است که محیط خانه و خانواده را به کارگاه تبدیل می‌نماید. این امر سلامت روانی، روابط خانوادگی و نقش زنانگی را در داخل نظام خانواده مختل کرده است.[۷۷]

کار کودکان مهاجر افغانستانی در ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

طبق آمار سازمان بهزیستی ایران ۸۳٪ کودکان کار در ایران اتباع خارجی هستند که اکثریت آن را کودکان مهاجر افغانستانی تشکیل می‌دهند که ۶۰٪ آنها بدون اسناد اقامتی هستند.[۷۸] در بعضی شهرها کودکان مهاجر افغانستانی ۸۰٪ را تشکیل می‌دهند.[۷۹]

از نظر محققان، جنگ، ناامنی، فقر، فروپاشی خانواده،[۸۰] از دست‌دادن سرپرست خانوده، اعتیاد، بیکاری، محکومیت به حبس آنها، پایین بودن سطح سواد، فقر فرهنگی، دید مثبت نسبت به کار کودک در جامعهٔ افغانستان، نبود اسناد اقامتی، عدم دسترسی به آموزش،[۸۱] اقتصاد غیررسمی، مهاجرت[۸۲] و نابرابری اجتماعی، عوامل کار کودکان مهاجر افغانستانی است.[۸۳]

آموزش مهاجران افغانستانی در ایرن

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در حوزهٔ آموزش، در دههٔ شصت فرزندان مهاجر در مدارس دولتی بدون محدودیت درس می‌خواندند و بزرگسالان در مراکز نهضت سوادآموزی مشغول شدند.[۸۴] طبق آمارها در سال تحصیلی ۱۳۷۰–۱۳۷۱ش تعداد دانش‌آموزان مهاجر افغانستان در مدارس ایران، ۱۲۱ هزار نفر بود.[۸۵] با افزایش مهاجرین و تغییر سیاست‌ها، به تدریج مشکلاتی در عرصه آموزش به وجود آمد.[۸۶] در دهه هفتاد با اتخاذ سیاست برگشت مهاجرین، محدودیت‌هایی وضع شد و در ۱۳۸۲ش شورای وزیران تصویب کرد که کودکان مهاجرین قانونی فقط با پرداخت شهریه حق تحصیل در مدارس دولتی را داشته باشند. در این دوره تعداد دانش‌آموزان افغانستانی به ۸۴ هزار نفر کاهش یافت و تحصیل در دورهٔ پیش‌دانشگاهی برای آنها ممنوع شد.[۸۷] بعد از سال ۱۳۸۵ و تغییر سیاست ایران در قبال مهاجرین با سابقهٔ حضور طولانی، روند ثبت‌نام دانش‌آموزان مهاجر در مدارس ایران همواره افزایشی بود.

پس از فرمان آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر انقلاب اسلامی ایران در ۱۳۹۳ش تحول اساسی ایجاد شد؛ تحصیل دانش‌آموزان افغانستانی در مدارس دولتی رایگان شد و حتی فرزندان اتباع بدون مدرک اقامتی نیز اجازهٔ تحصیل یافتند. تعداد این دانش‌آموزان از ۳۶۱ هزار نفر در ۹۳–۹۴ به ۳۸۶ هزار نفر در سال ۹۴–۹۵ افزایش یافت. بررسی‌ها نشان می‌دهد این فرمان برای دو سال راه‌گشا بود و پس از آن موانع جدیدی سر برآورد.[۸۸] با این وجود، روند ورود دانش‌آموزان اتباع به مدارس حالت افزایشی داشت. در ۱۳۷۵ش تنها ۴۹ درصد از کودکان مهاجر زیر ۱۸ سال مشغول به تحصیل بودند، در حالی‌که این نسبت در ۱۳۹۵ش به حدود ۶۹درصد رسید. طبق اعلام مسئولان، این نسبت در سال ۹۷–۹۸ش به ۸۰درصد و رقم کلی دانش‌آموزان اتباع در سال ۹۸–۹۹ش به ۵۰۳ هزار نفر رسید.[۸۹]

بعد از قدرت‌گیری طالبان در ۱۴۰۰ش و ورود موج جدید مهاجران، آموزش کودکان تازه‌وارد با چالش‌های فراوانی رو به رو شد.[۹۰] معاون آموزش مرکز امور بین‌الملل در اردیبهشت ۱۴۰۱ش کل دانش‌آموزان غیر ایرانی را ۵۲۷ هزار نفر اعلام کرد که اکثراً افغانستانی بودند. همین مرکز در اسفند همان سال اعلام کرد که در سال تحصیلی ۱۴۰۱–۱۴۰۰، ۵۵۶ هزار نفر و در سال ۱۴۰۲–۱۴۰۱ش، ۶۷۰ هزار نفر دانش‌آموز اتباع افغانستانی در ایران تحصیل کرده‌اند.[۹۱] طبق اطلاعیهٔ ادارهٔ اتباع ثبت‌نام دانش‌آموزان اتباع خارجی در سال تحصیلی ۱۴۰۴–۱۴۰۵ش با مدارک ذیل امکان‌پذیر است:

  • گذرنامهٔ دارای پروانه اقامت؛
  • گذرنامه با روادید خانواری الکترونیکی؛
  • دفترچه اقامت (عادی، ویژه یا پناهندگی).

بر اساس سیاست جدید دولت ایران، مدارک دانش‌آموزان دارای برگه سرشماری و گذرنامهٔ غیرالکترونیک (خانواری دستی) فاقد اعتبار خواهند بود. علاوه‌بر این، ثبت‌نام تمامی اتباع خارجی دارای اقامت معتبر تنها با ارائهٔ معرفی‌نامه صادرشده از سوی مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی امکان‌پذیر است.[۹۲]

هزینهٔ آموزش مهاجران افغانستانی در ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تا قبل از فرمان رهبر انقلاب اسلامی ایران، دانش‌آموزان مهاجر مکلف به پرداخت هزینه‌های مدارس بودند، اما بعد از فرمان، دریافت شهریه از مهاجرین ممنوع شد.[۹۳] بعد از آن، حدود ۱۰٪ هزینه را کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل و مابقی را دولت جمهوری اسلامی ایران متقبل می‌شود.[۹۴]

جمهوری اسلامی ایران بیش از ۹۶درصد هزینه‌های تحصیل دانش‌آموزان افغانستانی را تأمین می‌کند. در سال تحصیلی ۱۴۰۰–۱۴۰۱ش، بیش از ۶ میلیون دلار کمک‌های بین‌المللی و ۲۳۷ میلیون دلار از بودجه داخلی و در سال تحصیلی ۱۴۰۱–۱۴۰۲ش، ۱۷ میلیون دلار کمک بین‌المللی و ۳۳۵ میلیون دلار بودجه کشور برای آموزش اتباع افغانستانی صرف شده است. مجموع کمک سازمان‌های بین‌المللی برای تحصیل اتباع افغانستانی در ایران کمتر از ۳٫۹ درصد از هزینهٔ کل است. در ۱۴۰۱ش دانش‌آموزن افغانستانی در ۶ هزار مدرسه در حال تحصیل بودند که تنها ۱۱۱ مدرسه با مشارکت سازمان‌های بین‌المللی تأسیس شده است.[۹۵]

فرصت‌های تحصیل کودکان مهاجر افغانستانی در ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. طبق آمار ارائه شدهٔ رسانه‌ها در ۱۴۰۲ش، ۹۵٪ از ظرفیت حدود ۱۸ هزار کلاس دورهٔ ابتدائی مختص کودکان مهاجرین در ایران، توسط کودکان مهاجر افغانستانی پر شده است که زمینه‌ساز افزایش نرخ سواد در جامعهٔ افغانستان و تربیت نیروی متخصص در آینده است.[۹۶]
  2. پس از تحولات اخیر در افغانستان و ایجاد محدودیت در آموزش دختران، برخی گزارش‌ها حکایت دارد که آمار دانش‌آموزان مهاجر افغانستان در مدارس جمهوری اسلامی ایران به ۸۰۰ هزار تا یک میلیون نفر رسیده است که یک نوید برای جامعهٔ بازمانده از تحصیل افغانستان به‌شمار می‌رفت.[۹۷]

چالش‌های آموزش کودکان مهاجر افغانستانی در ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

۱. چالش‌های قانونی و اجرایی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

به‌نظر کارشناسان، نبود رویهٔ مشخص در آموزش کودکان فاقد مدرک و برخوردهای موردی متأثر از انگیزه‌های سیاسی، چالش اصلی آموزش کودکان مهاجر افغانستانی بوده است؛[۹۸] بسیاری از قوانین و آئین‌نامه‌های موجود، به‌صورت سلیقه‌ای تفسیر و اجرا می‌شود.[۹۹] تحصیل دانش‌آموزان خارجی در برخی رشته‌ها، منع قانونی دارد؛[۱۰۰] گاهی قوانین مهاجرت سبب ابهام و سردرگمی سیستم آموزشی شده است.[۱۰۱] گوناگونی مدارک اقامتی، سبب بازماندن تعداد زیادی از کودکان مهاجر از آموزش بوده[۱۰۲] و کمبود ظرفیت در برخی مناطق، حتی کودکان دارای مدارک اقامتی را سرگردان ساخته است.[۱۰۳]

۲. چالش‌های فرهنگی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • کارشناسان معتقدند که افراد زیادی در سطوح بالای تصمیم‌گیری کشور ایران، خواهان جداسازی کودکان مهاجر افغانستانی از کودکان ایرانی در مدارس هستند؛
  • مواد آموزشی که فرهنگ هم‌زیستی میان کودکان ایران و مهاجر را تقویت کند وجود ندارد؛
  • عدم بازآموزی کادرهای علمی و اجرایی مدارس؛
  • در فرهنگ بعضی از گروه‌های قومی مهاجر، به آموزش دختران اهمیت داده نمی‌شود؛[۱۰۴]
  • دغدغه‌های مذهبی؛ برخی از خانواده‌های سنی‌مذهب مهاجر تمایلی به تحصیل کودکان خود در مدارس ایران که مواد درسی آن مطابق مذهب شیعی است، ندارند؛[۱۰۵]
  • بحران هویتی؛ بحران هویتی باعث سردرگمی کودکان شده است؛ زیرا معلوم نیست مدرسه، کودک را برای کدام جامعه تربیت کرده و کودک برای مواجهه با کدام مشکلات آمادگی داشته باشد.[۱۰۶]

۳. چالش‌های اقتصادی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • وضعیت اقتصادی ضعیف، برخی خانواده‌ها را مجبور می‌سازد که کودکان خود را به‌سوی کسب‌وکار سوق دهند و آنها از آموزش بازمی‌مانند؛
  • تنگ‌دستی برخی خانواده‌های دارای چند فرزند، توان ثبت‌نام کودکان و تأمین هزینهٔ آموزش را از آنها می‌گیرد.[۱۰۷]

۴. چالش‌های اجتماعی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

حاشیه‌نشینی مهاجرین، محدودیت اشتغال در ایران، ناپایداری حضور آنان در ایران، فقدان همبستگی میان نهادهای آموزش و دیگر نهادهای مربوط به مهاجرین، ناامیدی مهاجرین از کشور خود و احساس تبعیض، از جمله چالش‌های اجتماعی فراراه آموزش کودکان مهاجر افغانستانی در ایران است.[۱۰۸]

پیامدهای آموزش کودکان مهاجر افغانستانی در ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

از نظر کارشناسان، آموزش کودکان مهاجر افغانستان در ایران پیامدهایی چون کاهش فقر، فراهم‌سازی زمینهٔ صلح، رشد نسل جدید تحصیل‌کردهٔ مهاجرین، تأثیر مثبت بر امنیت ملی ایران، اثرپذیری فرهنگی، کاهش پدیدهٔ کودکان کار و پیامدهای آن و ارائه تصویر مناسب از جمهوری اسلامی ایران در سطح بین‌الملل را به دنبال دارد.[۱۰۹]

با توجه به حضور پرتعداد مهاجران قانونی و غیرقانونی افغانستانی در ایران و تداوم مهاجرت به ایران، منع کودکان مهاجر از تحصیل موجب شکل‌گیری نسلی کم‌سواد و کم‌مهارت و سرخورده از جامعه ایران خواهد شد.[۱۱۰] از این‌رو، برخی کارشناسان به‌منظور کاهش چالش‌های آموزش کودکان مهاجر، با تأکید بر اجرای کامل فرمان رهبر جمهوری اسلامی ایران، خواهان بازآموزی مدیران و آموزگاران مدارس پذیرندهٔ کودکان مهاجر به‌منظور استانداردسازی، تدارکات تشکیل کمیتهٔ بررسی روند آموزش کودکان مهاجر، فعال‌سازی ظرفیت‌های فعالان افغانستان چون مدارس خودگردان، عدم جداسازی اجباری و توسعه آموزش مجازی برای کودکان مهاجر بازمانده از آموزش هستند.[۱۱۱]

مدارس خودگردان مهاجران افغانستانی در ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مدارس خودگردان به مدارس غیر رسمیِ اطلاق می‌شود که توسط جمعی از تحصیل‌کردگان و نهادهای مدنی داوطلب مهاجران افغانستانی، راه‌اندازی شد تا هر دانش‌آموزی که امکان تحصیل در مدارس دولتی را ندارد، از حق تحصیل محروم نشود.[۱۱۲] این مدارس بدون حمایت ارگان‌های دولتی، با دریافت هزینه‌های اندک یا به‌صورت خیریه و با مدیریت افراد غالباً غیرحرفه‌ای اداره می‌شوند.[۱۱۳]

آغاز فعالیت مدارس خودگردان به سال‌های ۱۳۶۱ش تا ۱۳۶۲ش، بر می‌گردد.[۱۱۴] با شروع جنگ‌های داخلی در افغانستان، مهاجران بسیاری به سمت ایران روانه شدند؛ اما فرزندان مهاجرین نمی‌توانستند در مدارس دولتی مشغول به‌تحصیل شوند. برای حل این مسئله، خانواده‌های آنها ابتدا به احزاب جهادی که به‌دلیل حضور نیروهای شوروی اجازهٔ فعالیت قانونی داشتند، مراجعه کردند. اکثر احزاب اعم از شیعه و سنی کلاس‌های آموزشی را برای آموزش کودکان و نوجوانان بازمانده از تحصیل دایر کردند. پس از غیرقانونی شدن فعالیت احزاب، امید و توجه مهاجرین افغان به سوی روحانیان و ریش‌سفیدان دوخته شد. و آنها به‌دلیل اعتبار اجتماعی، با حمایت تعدادی از مردم و افراد دارای تجربه، مدارسی را تأسیس کردند که بعدها «مدارس خودگردان» نام گرفت.[۱۱۵]

ترکیب جمعیتی مدارس خودگردان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

جمعیت این مدارس را تمامی افراد بازمانده از تحصیل بدون توجه به ملیت و قومیت، تشکیل می‌دهند؛ اما به‌صورت مشخص شامل افراد ذیل است:

  1. افراد مهاجر قانونی ساکن در غیر استان محل صدور مدرک اقامتی؛
  2. افرادی که سن آنها با مقطع تحصیلی مربوطه سازگار نیست؛
  3. افراد بازمانده از تحصیل به‌دلیل تکمیل ظرفیت مدارس دولتی؛
  4. افراد تازه مهاجرشدهٔ بدون مدرک اقامتی؛
  5. افراد ساکن در مناطق حاشیه‌نشین با تراکم جمعیتی بالا؛[۱۱۶]
  6. فرزندان ایرانی که مشکل مدارک هویتی دارند؛[۱۱۷]
  7. فرززندان مادرایرانی که مدرک هویتی معتبر ندارند.[۱۱۸]

تعداد مدارس خودگردان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

آمار دقیقی از تعداد مدارس خودگردان به‌دلیل غیرقانونی شناخته‌شدن آنها، وجود ندارد. اما در دهه‌های ۷۰ و ۸۰ش، به‌دلیل سیاست بازگشت آوارگان، شمار این مدارس به حدود ۴۰۰ باب رسید. این آمار مربوط به مدارس ثبت‌شده در دفتر نمایندگی وزارت معارف افغانستان در سفارت افغانستان است؛ گفته شده است که بیش از ۱۰۰ باب مدرسهٔ دیگر بدون ثبت نام فعالیت دارد. پس از دستور رهبر انقلاب اسلامی ایران، این آمار بسیار کاهش‌یافته و برخی از این مدارس قانونی شده‌اند.[۱۱۹]

عوامل شکل‌گیری مدارس خودگردان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • سیاست‌های مهاجرتی: پس از سیاست درهای باز در دههٔ ۱۳۶۰ش، در دههٔ ۱۳۷۰ش، طرح «بازگشت آوارگان افغانستانی به موطن» مطرح شد و به دنبال آن یارانهٔ آموزش برای مهاجرین را قطع کردند[۱۲۰] و دردهه ۱۳۸۰ش نیز به شدت دنبال شد.[۱۲۱]
  • قوانین کارت اقامتی و شرایط کاری برخی مهاجرین: قوانین کارت اقامتی تنها اجازهٔ اقامت قانونی در همان استان صدور را می‌دهد، لذا مهاجرین ساکن در کوره‌پزی‌ها و مرغداری[۱۲۲] و همچنین افرادی که به‌قصد کار در استان دیگر، به خصوص تهران، می‌روند، امکان ثبت‌نام در مدارس دولتی ندارند.[۱۲۳]
  • کمبود ظرفیت پذیرش مدارس در مناطق مهاجرنشین: با توجه به سکونت مهاجرین در حاشیهٔ کلان‌شهرها، ظرفیت مدارس این مناطق به‌دلیل تراکم جمعیت، در نخستین روزهای ثبت‌نام تکمیل می‌شود.[۱۲۴]
  • عدم توان پرداخت هزینهٔ تحصیلی به مدارس دولتی: پس از قطع یارانهٔ تحصیل در سال ۱۳۷۱ش، و مصوبهٔ دولت در سال ۱۳۸۲ش، بسیاری از خانواده‌ها، توان پرداخت هزینهٔ تحصیلی را نداشتند.[۱۲۵]
  • شیعه‌هراسی برخی مهاجرین اهل سنت: برخی از مهاجرین به‌دلیل تعلقات مذهبی و تفکرات قبیله‌ای و ترس از تأثیرپذیری از اعتقادات شیعی از ثبت‌نام فرزندان خود در مدارس رسمی جلوگیری می‌کردند.[۱۲۶] این ممانعت در مورد تحصیل دختران بیشتر وجود داشت.[۱۲۷]

موانع و چالش‌های مدارس خودگردان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • خلأ قانونی: این مدارس به‌دلیل عدم پیشینه در تاریخ آموزش و پرورش ایران، هیچ‌گونه جایگاه قانونی نداشت.[۱۲۸]
  • محدودیت‌های منابع: مشکلاتی چون کمبود فضا، کتاب‌های درسی و میز و صندلی، همواره فعالیت این مدارس را با سختی مواجه کرده است.[۱۲۹]
  • معلمان و مدیران غیرحرفه‌ای: گردانندگان این مدارس هیچ‌کدام تجربهٔ آموزشی-تربیتی نداشتند و تنها با اتکاء به دانش مدرسه یا حوزه علمیه وارد این عرصه شده بودند.[۱۳۰]

فرصت‌ها و زمینه‌های تداوم

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • تقاضای شدید: بر خلاف نسل گذشتهٔ افغانستانی که به‌دلیل فرار از تحصیل اجباری همگانی به خصوص دختران، در دورهٔ اشغال روس‌ها، افغانستان را به قصد ایران و پاکستان ترک کردند؛[۱۳۱] اما پس از حضور در ایران، به ضرورت آموزش پی برده[۱۳۲] و دریافتند که آموزش تعهد دینی آنها است.[۱۳۳]
  • دغدغه افراد فرهنگی: بسیاری از مدیران و معلمان این مدارس تنها به‌دلیل روحیهٔ ایثارگرایانه‌ای که داشتند، از پس تحمل موانع و مشکلات آن برآمدند.[۱۳۴]
  • همکاری مردم ایران: علی‌رغم شکایت برخی از همسایه‌ها، به‌طور کلی، روحیهٔ ایثار و مهمان‌نوازی مردم ایران موجب شده که سختی‌ها و مشکلات همسایگی این مدراس را تحمل کنند.[۱۳۵]

کارکردهای مدارس خودگران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. ایجاد فرصتی برای هم‌اندیشی در مورد آموزش بهتر و ارتقاء ابزارهای آن؛ این مدارس به مثابهٔ مرکزی برای افراد فرهنگی دغدغه‌مند بوده تا با یکدیگر، گروه‌ها، انجمن‌ها و سازمان‌هایی را برای تألیف و چاپ کتب درسی، مجله و گروه‌های ورزشی و هنری برای آموزش بهتر کودکان ایجاد کنند.[۱۳۶]
  2. ایجاد زمینهٔ هویت فراقومی؛ بسیاری از کودکان و نوجوانان، از طریق این مدارس با زبان، لهجه‌ها و آداب و رسوم یکدیگر آشنا شدند و تا حدودی زمینهٔ کاهش تعصبات و احساس تعلق فراقومی و ملی فراهم شد.[۱۳۷]
  3. ایجاد دیدگاه عدالت‌جویانه در دانش‌آموزان؛ بسیاری از این جوانان به‌جای «تلافی‌جویی» و تبعیض، رویهٔ عدالت‌جویی را هم نسبت به اقوام افغانستان و هم نسبت به جامعهٔ میزبان (ایرانی) در پیش گرفته‌اند.[۱۳۸]
  4. جامعه‌پذیری و کاهش آسیب‌های اجتماعی؛ مدارس خودگردان نقش اساسی در جامعه‌پذیری افراد از طریق تدریس کتب درسی مدارس دولتی ایران، داشته است.[۱۳۹]
  5. تقویت حضور زنان افغانستانی در عرصهٔ اجتماع؛ باوجود فرهنگ قبیله‌ای و مردسالار، این مدارس فرصت چشمگیری را برای حضور زنان و دختران در سطح مدیریت و معلمی فراهم آورده است.[۱۴۰]

در کنار کارکردهای مثبت، این مدارس برخی از کارکردهای منفی نیز داشته است. از جمله آموزش ضعیف و کم‌مایه، تقویت حس ناسیونالیستی افغانستانی (به جای تقویت هویت اسلامی که می‌توانست برای جامعه میزبان مفید باشد، به هویت ناسیونالیستی سوق یافتند)[۱۴۱] از دست‌رفتن فرصت اثرگذاری فرهنگی بر کودکان و نوجوانان افغانستانی،[۱۴۲] کم‌اعتنایی نسبت به سرنوشت جامعهٔ میزبان.[۱۴۳]

وضعیت فعلی مدارس خودگردان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

علی‌رغم دستور رهبر انقلاب اسلامی راجع به تحصیل کودکان مهاجر افغانستانی و کاهش قابل توجه مدارس خودگردان، به‌دلایل متعددی نظیر اقامت در شهر غیر محل صدور کارت اقامت، تراکم جمعیت، تفاوت زبان برخی از مهاجرین (پشتو زبان)، و مهم‌تر از همه سلطهٔ مجدد طالبان، موجب بحران چندبارهٔ افغانستان و موج مهاجرتی جدید، مدارس خودگردان همچنان یکی از ضرورت‌های آموزش کودکان مهاجر به‌شمار می‌روند.[۱۴۴]

این مدارس از منظر کارشناسان، می‌توانند به‌عنوان کمک‌یار مدارس دولتی عمل کرده و تا فراهم شدن شرایط ثبت‌نام، مانع محرومیت کودکان جامانده از تحصیل گردند.[۱۴۵]

تحصیلات عالی مهاجران افغانستانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تحصیلات عالی مهاجرین افغانستانی همانند اقامت قانونی، اشتغال و آموزش در مدارس، تابع سیاست‌های کلی سه‌گانهٔ سیاست درهای‌باز (۱۳۵۸ش تا ۱۳۷۰ش)، سیاست بازگشت (۱۳۷۰ش تا ۱۳۸۵ش)، سیاست سازماندهی (۱۳۸۶ش به بعد)[۱۴۶] و سیاست سختگیرانهٔ بازگشت از ۱۴۰۳ش (در دولت چهاردهم) بوده است.[۱۴۷]

آغاز ورود فرزندان مهاجرین افغانستانی به دانشگاه‌های ایران به دههٔ ۱۳۷۰ش برمی‌گردد. در این دهه در دانشگاه‌ها قوانینی ویژهٔ دانشجویان مهاجر افغانستانی وجود نداشت.[۱۴۸] اما با افزایش متقاضیان در دههٔ ۱۳۸۰ش، تلاش شد شرایط و ضوابطی برای امور کنسولی، مناطق مجاز به تحصیل، شرط حداقل معدل، رشته‌های مجاز به انتخاب و هزینة تحصیل، تدوین شود. این شرایط تا ۱۳۹۱ش هر ساله تغییر می‌کرد، برای مثال در ۱۳۸۷ش شرکت برای اتباع افغانستانی و عراقی ممنوع شد. اما از ۱۳۹۲ش به بعد در قالب «شیوه‌نامهٔ ثبت‌نام دانشجویان غیرایرانی» شکل مدونی به‌خود گرفت.[۱۴۹]

مهم‌ترین بندهای این شیوه‌نامه عبارت‌اند از:

  1. پرداخت ۸۰درصد شهریه شبانه برای پذیرفته‌شدگان روزانه؛
  2. تحویل کارت اقامت و تبدیل آن به پاسپورت و گرفتن ویزای تحصیلی؛
  3. الزام به خروج ایران پس از فراغت.[۱۵۰]

در نتیجهٔ برخی از این شرایط، نظیر الزام دانشجویان مهاجر مبنی بر پرداخت شهریهٔ دلاری (دلار با نرخ آزاد) به‌دلیل احتساب آنها به‌عنوان دانشجویان بین‌المللی، افزایش نرخ دلار، وضعیت تحصیل این دانشجویان بسیار دشوار شد.[۱۵۱] به‌همین دلیل در سال‌های بعدی برخی از این بندها، مانند شهریهٔ دلاری[۱۵۲] برای مهاجرین، الزام به خروج و گرفتن ویزا از افغانستان برداشته شده است.[۱۵۳]

شیوه‌های پذیرش مهاجرین در دانشگاه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

متقاضیان تحصیل در دانشگاه‌های ایران از سه طریق می‌توانند پذیرش بگیرند:

  1. بورس تحصیلی؛
  2. شرکت در کنکور سراسری و پذیرش به‌صورت روزانه با پرداخت ۸۰درصد شهریهٔ دوره‌های شبانه یا پیام نور، دانشگاه آزاد و غیرانتفاعی (شهریه مساوی با دانشجویان ایرانی)؛
  3. به‌عنوان دانشجوی بین‌المللی و پرداخت شهریهٔ دلاری.[۱۵۴]

آمار دانشجویان مهاجران افغانستانی در ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

براساس تحقیق انجام شده، آمار بازة زمانی شش ساله از ۱۳۹۵ش تا ۱۴۰۰ش نشان می‌دهد که سالانه حدود ده هزار متقاضی مهاجر در آزمون‌ها شرکت می‌کنند که از این تعداد حدود ۳۵۰۰ نفر موفق به کسب نمره قبولی می‌شوند.

از میان این افراد ۸۰۰ نفر در دوره‌های روزانه پذیرفته می‌شوند. شهرهای تهران، مشهد، اصفهان و سمنان بیشترین پذیرش را دارند. بر اساس این تحقیق، حدود ۸۵٪ این افراد را مهاجرین افغانستانی تشکیل می‌دهند؛[۱۵۵] اما از ۱۴۰۱ش، تعداد دانشجویان عراقی، پیشی گرفته است.[۱۵۶]

فرصت‌های تحصیلی مهاجران افغانستانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • امکان تحصیل در تمامی مقاطع تحصیلات تکمیلی: به جز رشته‌های ممنوعه، در سایر رشته‌های دانشگاهی، امکان تحصیل برای مهاجران افغانستانی در تمامی مقاطع تحصیلات تکمیلی وجود دارد.[۱۵۷]
  • پرداخت شهریه ریالی: از ۱۴۰۱ش پرداخت شهریه برای دانشجویان مهاجر افغانستانی با ریال محاسبه می‌شود.[۱۵۸]
  • امکان جذب فارغ‌التحصیلان پزشکی: از میان دانش‌آموختگان رشته‌های دانشگاهی، تقریباً تمامی فارغ‌التحصیلان رشته‌های پزشکی، پیراپزشکی، مامایی و اندکی در رشته‌های مهندسی و معدن به‌دلیل نیاز جامعة ایران، امکان اشتغال محدود دارند؛ اما فارغ‌التحصیلان رشته‌های علوم‌انسانی زمینة اشتغال ندارند.[۱۵۹]
  • همسانی فرهنگی، زبانی و سهولت دسترسی به خانواده: برای دانشجویان مهاجر افغانستانی، همسانی فرهنگی، زبانی، مذهبی[۱۶۰] و سهولت دسترسی به خانواده، از مزیت‌های نسبی تحصیل در نظام آموزش عالی ایران به‌شمار می‌آید.[۱۶۱]

دست‌آوردهای دانشجویان مهاجر افغانستانی در ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • اختراع‌ها: وجود زمینه‌های تحصیلی در دانشگاه‌ها موجب شده است که دانشجویان مهاجر افغانستانی اختراعات مهم و اثرگذاری که موجب ارتقاء جایگاه بین‌المللی ایران یا شکست تحریم‌ها شده‌اند، داشته باشند. این اختراعات عبارتند از: «دستگاه سنجش آلودگی هوا»، «شیشه‌های الکتروکرومیک»،[۱۶۲] «روش تشخیص عفونت قارچی ناخن در ظرف مدت ۴ ساعت‌ونیم»،[۱۶۳] «دستگاه تخلیص پیوسته سیال»، «دستگاه سانتریفیوژ چندمحوری»،[۱۶۴] «تولید و نصب سیستم ایمنی خودرو»،[۱۶۵] تولید «کیت تعیین جنسیت از روی خون مادر»، «کیت مولکولی تشخیص ناباروری مردان» و «کیت تشخیص شکنندگی DNA اسپرم».[۱۶۶]
  • موفقیت‌های تحصیلی (رتبه‌های کنکور): دانش‌آموزان و دانش‌جویان مهاجر افغانستانی با شرکت در کنکور سراسری دانشگاه‌های ایرانی توانسته‌اند در رشته‌های مختلفی چون روابط بین‌الملل، تاریخ، برنامه‌ریزی منطقه‌ای و آمایش سرزمین، مهندسی مواد و زمین‌شناسی رتبه‌های تک‌رقمی و دو رقمی به‌دست بیاورند.[۱۶۷]
  • حضور دانش‌آموختگان ایران در افغانستان: پس از سقوط طالبان و روی‌کارآمدن حکومت جمهوری اسلامی افغانستان، بسیاری از فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های ایران از رشته‌ها و مقاطع مختلف تحصیلی حضور گسترده و اثرگذار در عرصه‌ها و سطوح مختلف افغانستان داشتند.[۱۶۸]
  • موفقیت در عرصه بین‌الملل: برخی از دانشجویان مهاجر توانسته‌اند در عرصة بین‌المللی به موفقیت دست یابند. به‌طور نمونه خانم شکردخت جعفری پس از اتمام کارشناسی در دانشگاه تهران و تبریز، توانست بورسیه از دانشگاه ساری (University Of Surrey) انگلستان به دست آورده و دو اختراع مهم در زمینهٔ درمان سرطان به ثبت برساند.[۱۶۹]

محدودیت‌های دانشجویان مهاجر افغانستانی در ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • ناتوانی مالی: بسیاری از خانواده‌ها، به‌دلیل ناتوانی مالی، دانشگاه را رها کرده یا از ابتدا سراغ آن نرفته‌اند.[۱۷۰]
  • محدودیت انتخاب برخی رشته‌ها و شهرها: تحصیل در رشته‌هایی که تعهد استخدام داشته باشند و همین‌طور رشته‌های متعدد دیگری نظیر فیزیک اتمی، فیزیک هسته‌ای، مهندسی هواپیما، علوم نظامی، و همین‌طور انتخاب بسیاری از شهرها برای اتباع افغانستان ممنوع است.[۱۷۱]
  • محدودیت اشتغال: براساس دستورالعمل‌ها، اتباع افغانستانی تنها مجاز به اشتغال در مشاغل کارگری ساده هستند؛ لذا فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها (به استثنای رشته‌های پزشکی) نمی‌توانند در شرکت‌ها یا بنگاه‌های خصوصی حتی به‌صورت قراردادی مشغول به کار شوند.[۱۷۲]
  • الزام به تبدیل وضعیت اقامت: مهاجرین متقاضی در تحصیل دانشگاه، پس از کسب نمرهٔ قبولی در کنکور، باید کارت اقامت خود را تبدیل به گذرنامهٔ تحصیلی و پس از فراغت تبدیل به گذرنامهٔ اقامتی کنند.[۱۷۳] همچنین پیش از ۱۴۰۱ش الزام به خروج از ایران وجود داشت.[۱۷۴]
  • چهارگزینه بدیل اشتغال: دانشجویان مهاجر افغانستانی پس از دانش‌آموختگی، چهار راه در پیش دارند: اشتغال غیررسمی در پروژه‌های دانشگاهی، برگشت به مشاغل کارگری، استفاده از مدرک تحصیلی برای مهاجرت مجدد و بازگشت به افغانستان برای کار.[۱۷۵]
  • سرخوردگی و نارضایتی: محدودیت‌های اشتغال و نیز الزام به ترک ایران پس از دانش‌آموختگی که قبل از ۱۴۰۱ش وجود داشت، موجب شد که جوانان مهاجر افغانستانی هیچ‌گونه آینده‌ای برای خود در ایران تصور نکنند. از آنجا که آنها امکان تغییر شرایط را نیز ندارند، این محدویت‌ها موجب سرخوردگی و نارضایتی از جامعه ایران شده است.[۱۷۶]
  • تلاش برای مهاجرت مجدد به اروپا و استرالیا: نداشتن چشم‌انداز روشنی از اشتغال و آیندة قابل پیش‌بینی در ایران، موجب شده است که بسیاری از جوانان مهاجر فارغ‌التحصیل به دنبال فرصت‌هایی برای مهاجرت به اروپا و استرالیا باشند.[۱۷۷]

وضعیت طلاق میان مهاجرین افغانستانی در ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

طلاق مهاجرین افغانستانی در ایران، به‌دلیل اشتراکات فرهنگی و دینی، به‌طور کلی تابع قوانین حقوقی و شرعی جامعهٔ میزبان است؛ اما داشتن یا نداشتن مدارک اقامتی و عرف و آداب و رسوم اجتماعی جامعهٔ مهاجر نیز در روند دادرسی آن دخالت دارد. به‌همین دلیل، این طلاق نیز با منحل‌کردن قانونی و شرعی ازدواج دائمی باشرایط خاص از جانب مرد یا نمایندهٔ قانونی او[۱۷۸] یا از جانب زن در صورت تکمیل شرایط،[۱۷۹] واقع می‌شود.[۱۸۰]

به‌دلیل نبود مرجع مشخص برای ثبت، آمار دقیق از طلاق مهاجرین افغانستانی مقیم جمهوری اسلامی ایران وجود ندارد؛ اما براساس گزارش‌ها در سال‌های اخیر آمار طلاق میان مهاجرین سیر صعودی داشته که هشتاد درصد آن مربوط به نسل دوم مهاجرین است که در عالم مهاجرت بزرگ شده‌اند واز شرایط محیطی اثر پذیرفته است.[۱۸۱]

عوامل طلاق

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

عوامل سنتی پایداری کانون خانواده در جابه‌جایی به یک جامعهٔ متفاوت، کارایی خود را از دست می‌دهد و تفاوت فرهنگی با جامعهٔ میزبان و الگوبرداری از فرهنگ متفاوت، چالش‌هایی مانند طلاق را در پی دارد.[۱۸۲] عوامل دیگری چون خشونت‌های خانوادگی، نداشتن درک متقابل، توقعات زیاد، رقابت‌های ناسالم در جامعه، مصروفیت بیش از حد در فضای مجازی، رهاشدن خانواده توسط مردان، تفاوت موقعیت‌های علمی و اجتماعی، ناآگاهی زوجین از مهارت‌های زندگی، تجددخواهی دختران جوان، بیکاری و مشکلات اقتصادی و اعتیاد به مواد مخدر نیز باعث می‌شود زن و شوهر مهاجر تصمیم به خاتمه‌دادن به زندگی مشترک بگیرند.[۱۸۳]

مرجع رسیدگی به امور طلاق مهاجرین

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

طلاق میان‌گروهی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • دادگاه خانواده؛ قانون گذار جمهوری اسلامی ایران به دادگاه اجازه داده است که به دعوای طلاق مهاجرین مطابق قانون کشور متبوع آنها با شرایط زیر رسیدگی کند:
  1. قانون کشور متبوع مخالف اخلاق و نظم عمومی نباشد؛
  2. زن و شوهر باید دعوای طلاق را با استناد به قانون کشور متبوع در دادگاه طرح کنند و قانون را به دادگاه ارائه کنند؛
  3. در صورت مغایرت با اخلاق و نظم عمومی یا عدم ارائه قانون، دادگاه مطابق قانون جمهوری اسلامی ایران به دعوا رسیدگی می‌کند.[۱۸۴] در این حالت دادگاه مکلف است که رعایت حال افراد غیر شیعه را داشته باشد.[۱۸۵]
  4. پرداخت هزینهٔ رسیدگی دادگاه؛
  5. بعد از صدور حکم طلاق، باید در وزارت کشور ثبت شود.[۱۸۶]
  • روحانی؛ تعداد زیادی از مهاجرین به‌ویژه اهل‌سنت بر اساس ملاحظات مذهبی برای اجرای طلاق شرعی به افراد روحانی مراجعه می‌کنند؛
  • دفاتر مراجع تقلید؛ تعداد زیادی از مهاجرین شیعه به‌منظور اجرای طلاق شرعی به دفاتر مراجع تقلید مراجعه می‌کنند.[۱۸۷]
  • سفارت و کنسولگری‌های افغانستان؛ در هر سه حالت فوق، مهاجرین می‌توانند برای ثبت و دریافت دفترچهٔ طلاق به سفارت و کنسولگری‌های افغانستان مراجعه کنند.[۱۸۸]

طلاق برون‌گروهی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در صورتی که زن افغانستانی با مرد ایرانی ازدواج کرده باشد در این صورت زن تبعهٔ ایران محسوب می‌شود و طلاق آنها نیز مطابق قانون ایران است.[۱۸۹] همچنین اگر زن ایرانی از مرد افغانستانی طلاق بگیرد نیز قانون جمهوری اسلامی ایران بر آن حاکم است.[۱۹۰]

پیامدهای طلاق

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. پیامدهای طلاق برای روجین؛ زن و شوهری که از هم جدا می‌شوند، برای مدت طولانی احساس تنهایی دارند به‌خصوص زنی که در عالم مهاجرت سرپرستی فرزندان هم به‌دوش او مانده باشد. احساس گناه، افسردگی، روآوری به مواد مخدر و افت اعتماد به‌نفس از دیگر آسیب‌های طلاق است.
  2. زن مهاجر با توجه به وضعیت اشتغال در جامعهٔ میزبان و عدم استقلال مالی زنان در فرهنگ جامعهٔ افغانستانی، با مشکل تأمین مخارج زندگی، مدرسه و مسکن مواجه می‌شود.[۱۹۱] دیدگاه منفی جامعه به زن مطلقه و مزاحمت‌ها، مشکل شدن ازدواج مجدد برای زن و آسیب دیدن روابط اجتماعی، پیامدهای ویژهٔ طلاق برای زنان مهاجر است.[۱۹۲]
  3. پیامدهای طلاق برای فرزندان؛ طلاق والدین، موجب احساس ناامنی، سرخوردگی و گوشه‌گیری، کمبود عاطفه و گرایش به دوستان ناباب، ارتکاب بزه، اعتیاد، افت تحصیلی و ترک آموزش فرزندان می‌شود؛ در خصوص جامعهٔ مهاجران این پیامدها به‌دلیل نداشتن حمایت‌های سازمانی، تشدید می‌شود.[۱۹۳]
  4. پیامدهای طلاق برای جامعهٔ میزبان؛ افزایش بزه به‌ویژه بزه‌های ضداخلاقی، معتادین به‌مواد مخدر، بیماری‌های روانی، کودکان کار و تکدی‌گری، پیامدهایی است که طلاق مهاجرین می‌تواند برای جامعهٔ میزبان داشته باشد.[۱۹۴]
  5. پیامدهای مثبت؛ به‌رغم آن که در جامعهٔ افغانستانی طلاق یک پدیدهٔ منفی تلقی می‌شود، اما در مواردی مانند اعتیاد و خشونت‌های خانوادگی، طلاق موجب کاهش سوءاستفاده از کودکان و خشونت در فضای خانواده می‌شود.[۱۹۵]

هیئت‌های مذهبی مهاجران افغانستانی در ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مهاجرین افغانستانی مقیم ایران با عقبهٔ فرهنگی مشترک با جامعهٔ ایران، برای تجلیل از مناسبت‌های مذهبی که آن را بخشی از هویت خود می‌دانند، هیئت‌های مذهبی را شکل داده‌اند.[۱۹۶] از آغاز، مهاجرین افغانستانی که بیشتر در شهر مشهد ساکن بودند هیئت‌های مذهبی خانوادگی تشکیل دادند، اما با گسترش فعالیت احزاب جهادی و حضور مهاجرین در دیگر شهرهای ایران، هیئت‌های بزرگی به وجود آمدند. پس از کم‌رنگ شدن نقش احزاب، این هیئت‌ها به شکل مردمی حفظ شد.[۱۹۷] امروزه بیش از هزار هیئت مذهبی مهاجرین افغانستانی در سرتاسر جمهوری اسلامی ایران فعالیت دارند[۱۹۸] که دارای مجوز موقت یا دائم از سوی ادارهٔ امور اتباع و مهاجرین جمهوری اسلامی ایران هستند.[۱۹۹]

ساختار تشکیلاتی هیئت‌های مذهبی مهاجران افغانستانی در ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

برخی هیئت‌های مذهبی مهاجران افغانستانی دارای هیئت مؤسسان و هیئت امنا هستند که در ترکیب آن روحانیون، مداحان و افراد مورد اعتماد جامعهٔ مهاجر حضور دارند. این هیئت‌ها در هر استان دارای شورای هماهنگی متشکل از نمایندگان هیئت‌ها هستند که با نظارت ادارهٔ امور اتباع و مهاجرین انتخاب می‌شوند.[۲۰۰]

انواع هیئت‌های مذهبی مهاجران افغانستانی در ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. هیئت‌های دائمی؛ این هیئت‌ها دارای ساختار منسجم و اساس‌نامه هستند که به‌طور دائمی فعالیت دارند و علاوه‌بر مراسم عزاداری محرم در دیگر مناسبت‌های دینی مذهبی چون اربعین، ایام فاطمیه، عید مبعث، عید غدیر، نیمهٔ شعبان و دعاهای هفتگی خدمت‌رسانی می‌کنند؛[۲۰۱]
  2. هیئت‌های موقت؛ تعداد زیادی از هیئت‌ها موقتی‌اند که در ایام محرم مراسم عزاداری برگزار می‌کنند و موکب‌ها و ایستگاه‌های صلواتی به‌منظور پذیرایی از عزاداران برپا می‌دارند.[۲۰۲]
  3. هیئت‌های نیمه‌فعال؛ هیئت‌هایی هستند که صرفا در مناسبت‌های دینی و مذهبی فعالیت می‌کنند.[۲۰۳]
  4. هیئت‌های طایفه‌ای/ منطقه‌ای؛ هیئت‌های بزرگ معمولاً ماهیت طایفه‌ای یا منطقه‌ای دارند و در مکان‌های عمومی چون مساجد، حسینیه‌های دائمی و موقت یا مکان‌های اجاره‌شده، مراسم خود را برگزار می‌کنند؛
  5. هیئت‌های خانوادگی؛ تعداد زیادی از هیئت‌های کوچک در سطح خانواده نیز وجود دارد که محل برگزاری آن منازل شخصی اعضای هیئت است.[۲۰۴]

ویژگی‌های هیئت‌های مذهبی مهاجران افغانستانی در ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. متولیان هیئت؛ هیئت‌های مهاجرین بیشتر توسط جوانان مدیریت می‌شود.
  2. مخاطبان هیئت؛ در هیئت‌های مهاجرین، مستمع سخنرانی و روضه را بیشتر بزرگ‌سالان و نوحه و سینه‌زنی را جوانان تشکیل می‌دهند. زنان و مردان در بخش‌های جداگانه حضور دارند، اما در برخی موارد هیئت مستقل زنانه به‌خصوص در هیئت‌های خانوادگی وجود دارد.
  3. سبک برگزاری مراسم؛ مراسم هیئت‌ها معمولاً با دعای توسل یا زیارت عاشورا آغاز می‌شود. سپس روحانی هیئت به سخنرانی و روضه‌خوانی می‌پردازد و سرانجام مراسم، با نوحه‌خوانی و سینه‌زنی ختم می‌شود. در برخی هیئت‌ها، مراسم با منقبت یعنی وصف پیامبر و اهلبیت در قابل شعر و نثر با سبک خاص، آغاز می‌شود.
  4. مناسک ویژه؛ حضور در منزل علم‌بردار، که از بزرگان هیئت است، در روز ششم محرم و انتقال علم به تکیه‌خانه یا حسینیه و دعوت از هیئت‌های دیگر در شب هفتم محرم در برخی از هیئت‌ها رایج است.
  5. نوع پوشش در هیئت‌های مهاجرین؛ پوشش عزاداران در هیئت، به‌طور معمول لباس سیاه است، اما گاهی هنگام سینه‌زنی، بالاتنه را برهنه می‌کنند.
  6. سبک و لهجهٔ مداحی؛ در هیئت‌های مهاجرین، مداحی و نوحه‌خوانی به سبک سنتی جامعهٔ افغانستان و گاهی با سبک و نواهای رایج در جامعه میزبان، خوانده می‌شود.
  7. نذر و پذیرایی؛ نذورات و پذیرایی‌ها به‌صورت معمول در حسینیه‌ها و موکب‌ها با غذاها و نوشیدنی‌های رایج در جامعه میزبان صورت می‌گیرد، اما در برخی موارد پذیرایی با غذای سنتی افغانستانی و در منازل شخصی به‌خصوص در هیئت‌های خانوادگی صورت می‌گیرد.[۲۰۵]

اثرپذیری از جامعهٔ میزبان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

طبق تحقیقات انجام شده، در هیئت‌های مهاجرین مناسک سنتی افغانستان چون نحوهٔ علم‌کشی، دعوت از هیئت‌های دیگر، منقبت‌خوانی، نذری و پذیرایی از عزاداران، کیفیت و شیوهٔ پذیرایی، سبک مداحی و لهجهٔ محلی، نوع پوشش در هنگام عزاداری و علایم و نشانه‌ها، جای خود را به مناسک رایج در هیئت‌های ایرانی چون دعای توسل، زیارت عاشورا، غذاهای ایرانی یا نوشیدنی و سبک مداحی ایرانی، داده است. هیئت‌ها را بیشتر جوانان اداره می‌کنند و مداحان نقش بیشتری دارند. هیئت‌های مستقل زنان نیز به‌صورت کم‌رنگ در بین مهاجران فعالیت می‌کنند.[۲۰۶]

کارکردهای هیئت‌های مذهبی مهاجران افغانستانی در ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. دینی؛ تقویت باورهای دینی و مذهبی و آشنایی با سیرهٔ اهل‌بیت و پیشوایان دینی و مذهبی؛[۲۰۷]
  2. اجتماعی؛ بازیابی هویت، هماهنگی با جامعهٔ میزبان، رعایت هنجارهای آن، دست‌یابی به فرصت‌های موجود در آن جامعه، بازدارندگی از کج‌روی‌های اجتماعی، تقویت همبستگی اجتماعی و انفاق و دست‌گیری از نیازمندان؛[۲۰۸]
  3. فرهنگی؛ برگزاری کلاس‌های آموزشی، نشست‌های علمی و ادبی؛[۲۰۹]
  4. سیاسی؛ اسوه‌سازی وتقویت روحیهٔ آزادمنشی، آزادی‌خواهی، عدالت‌طلبی و ایثار.[۲۱۰]

چالش‌های هیئت‌های مذهبی مهاجران افغانستانی در ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

هیئت‌های مهاجران افغانستانی در ایران با چالش‌هایی به شرح زیر روبرو هستند: نبود مکان دائمی مناسب،[۲۱۱] برخی دیدگاه‌های تبعیض‌آمیز در جامعهٔ میزبان،[۲۱۲] ورود روش‌های غیر متعارف عزاداری، ضعف و تحریف محتوا در اشعار، روایت‌ها، مقتل‌ها و روضه‌ها و افراط در آن،[۲۱۳]و گسترش تضادهای مذهبی در صورت برگشت مهاجرین به افغانستان.[۲۱۴]

برای مقابله با چالش‌های موجود، نظارت کارشناسانه بر فعالیت‌های هیئت‌ها، آموزش اعضای هیئت از جمله مداحان و مدیران، حضور اشخاص باسواد و دلسوز در ترکیب هیئت، پیشنهاد شده است.[۲۱۵]

مراکز ادبی مهاجران افغانستانی در ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مؤسسهٔ فرهنگی در دری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پیشینهٔ فعالیت‌های ادبی مهاجرین افغانستانی در مشهد به اوایل دههٔ ۱۳۶۰ شمسی برمی‌گردد. اولین‌بار در ۱۳۶۳ش، برخی از شاعران مقیم هرات که به مشهد مهاجر شده بودند در گلشهر یک مجمع فرهنگی ایجاد کردند. در آن روزگار، گاهی شب‌های شعر و برنامه‌های مختلط سیاسی و ادبی توسط احزاب و مراکز مختلف همانند حزب‌الله هرات در مشهد اجرا می‌شد. به‌تدریج برخی جوانان مهاجر که بیش‌تر در کسوت طبلگی مشغول تحصیل بودند، به شعر و ادبیات روی آوردند و آثار پراکندهٔ آنها اولین‌بار در مجموعهٔ «ضریح آفتاب» و سپس در مجموعهٔ «هوای حرم»، «نافلهٔ باران» و «فصل فراق» منتشر شد.[۲۱۶]

چاپ این آثار موجب تشویق نسل جدید مهاجرین به ادبیات شد و جلسه‌های نقد شعر و داستان میان آنها گسترش یافت. توجه به شعر و داستان، رونق نقد ادبی و حضور ادیبان مهاجر در جلسه‌های ادبی حوزهٔ هنری مشهد، منجر به پدید آمدن دفتر ادبیات افغانستان در حوزهٔ هنری مشهد در ۱۳۷۱ش شد.[۲۱۷] تنوع فعالیت‌های ادبی مهاجرین در مشهد، در نهایت موجب پدید آمدن مجلهٔ ادبی دُرّ دری در ۱۳۷۶ش شد. انتشار موفق این مجله در طی پنج سال باعث شد تا در ۱۳۸۰ش «مؤسسهٔ فرهنگی دُرّ دری» در مشهد تأسیس شود.[۲۱۸]

در اساسنامهٔ مؤسسهٔ در دری اهداف آن چنین ذکر شده است: احیای هویت ملی؛ دفاع از آزادی بیان؛ دفاع از کرامت انسانی؛ نوسازی فرهنگی؛ ایجاد و تقویت اندیشه ورزی و حمایت و ترویج مطبوعات آزاد، تخصصی و حرفه‌ای.[۲۱۹] محل فعالیت و استقرار در دری از ابتدای تأسیس در مشهد بوده است، اما فعالیت آن شامل تمام مناطقی بود که نویسندگان و ادیبان مهاجر حضور داشتند. در دههٔ هشتاد و نود شمسی شعبه‌های این مؤسسه در کابل و استرالیا نیز به فعالیت‌های ادبی، هنری و مطبوعاتی اشتغال داشتند.[۲۲۰]

در دری تنها مؤسسهٔ ادبی و فرهنگی مهاجرین است که فراتر از دغدغه‌های حزبی، قومی، نژادی، زبانی و منطقه‌ای فعالیت کرده است. در این مؤسسه و به خصوص در بخش نشریات آن افراد مختلفی با افکار گوناگون و سلایق مختلف حضور یافته و فعالیت کرده‌اند. این مؤسسه محل تضارب آراء و دیدگاه‌های گوناگون و متضاد جامعه به مفهوم واقعی آن بوده است.[۲۲۱]

فعالیت‌های مؤسسهٔ فرهنگی در دری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
۱. نشریات
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • دُرّ دری: در دری اولین فصل‌نامهٔ ادبی مهاجرین در ایران بود که از ۱۳۷۶ش تا ۱۳۸۰ش به مدت ۵ سال فقط ۱۳ شماره از آن در مشهد منتشر شد. صاحب امتیاز این جریده مرکز فرهنگی نویسندگان افغانستان بود. در این جریده مطالب مختلف ادبی چون شعر و داستان، مقاله، گفتگو، نقد، گزارش، معرفی و خاطره به چاپ می‌رسید. در دری متنوع‌ترین جریدهٔ افغانستان از جهت ساختار و محتوا و دارای صفحه‌آرایی، طراحی، ویراستاری، شکل و ساختار حرفه‌ای بود. نویسندگان، هنرمندان، فرهنگیان و ادیبان افغانستانی سراسر جهان در تولید محتوای آن سهم داشتند. آثار ادیبان، شاعران و نویسندگان ایرانی و برخی از کشورهای دیگر نیز در آن نشریه به چاپ می‌رسید.[۲۲۲]
  • خط سوم: اولین شمارهٔ فصل‌نامه خط سوم در پاییز سال ۱۳۸۱ش در مشهد و آخرین شماره آن (شمارهٔ سیزدهم) در ۱۳۹۰ش منتشر شد. خط سوم از نظر محتوا علاوه بر توجه ویژه به ادب و هنر به مسایل فرهنگی و اجتماعی نیز گرایش داشت و در این ارتباط مقالات زیادی در آن به چاپ رسید. از دیگر ویژگی‌های این فصل‌نامه تنوع و گسترش آن در حوزه‌های فرهنگی، ادبی، هنری و اجتماعی و همکاران آن بود که شامل طیف وسیعی از فرهنگیان، هنرمندان، نویسندگان، شاعران، داستان‌نویسان، صاحب‌نظران و فرهیختگان افغانستانی، ایرانی، تاجیک و برخی از کشورهای دیگر می‌شد.[۲۲۳]
  • دُرّ دَری ۲: بعد از تعطیلی فصل‌نامه خط سوم، در ۱۳۹۳ش مؤسسهٔ در دری تصمیم به احیاء فصل‌نامه در دری گرفت و اولین شماره از سری دوم آن فصل‌نامه (شمارهٔ مسلسل ۱۴) را در بهار ۱۳۹۳ش در مشهد و در ۱۸۴ صفحه منتشر کرد. این شماره از در دری عبور از خط سوم و بازگشت به مجلهٔ در دری سابق بود و محتوای آن بیش‌تر به هنر و ادبیات اختصاص داشت.[۲۲۴]
  • دُرّ دری کابل: در پی بازگشایی دفتر نمایندگی در دری در کابل، اعضای آن نمایندگی ماهنامهٔ ادبی «در دری» را با صاحب امتیازی مؤسسهٔ در دری، از ماه ثور (اردیبهشت) ۱۳۹۳ش در چند شماره در کابل منتشر کردند.[۲۲۵]
پژوهش
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
محمدجواد خاوری
محمدجواد خاوری

بسیاری از پژوهش‌های انجام شده توسط اعضای در دری در فصل‌نامه‌های آن و به‌خصوص در فصل‌نامه خط سوم به چاپ رسیده است. این پژوهش‌ها در حوزه‌های مختلف ادبی، فرهنگی و اجتماعی انجام شده است. از دیگر فعالیت‌های پژوهشی مؤسسه در دری، آثار جواد خاوری با عناوین «امثال و حِکَم مردم هزاره»، «دوبیتی‌های عامیانه هزارگی»، «قصه‌های هزاره‌های افغانستان» و «شگفتی‌های بامیان» است.[۲۲۶]

انتشارات
[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بخشی از فعالیت‌های مؤسسه در دری در سالیان گذشته به انتشار کتاب‌های ادبی اختصاص داشت. انتشارات در دری حدود ده مجموعه شعر و داستان منتشر کرده است که برخی از آنها عبارتند از:

  • عطر کینوها (مجموعه شعر) فاطمه روشن، ۱۳۹۱ش؛
  • پلنگ در پرانتز (مجموعه شعر) زهرا حسین‌زاده، ۱۳۹۰ش؛
  • از طنین رنگ، بشیر رحیمی، ۱۳۹۱ش؛
  • زخم زیبایی، ابراهیم امینی، ۱۳۹۰ش؛
  • روایت تاریک غزل، حمید مبشر، ۱۳۹۱ش.[۲۲۷]
نشست‌ها
[ویرایش | ویرایش مبدأ]

عصرهای شعر و داستان مهم‌ترین نشست‌های در دری است که از ۱۳۷۶ش تا امروز به‌صورت مستمر ادامه داشته است. در طول ۲۶ سال گذشته بیش از هزار جلسهٔ نقد داستان و هزار جلسهٔ نقد شعر در در دری برگزار شده است. جدا از این جلسات، بخشی از نشست‌های در دری نیز به دیدارها، معرفی، کارگاه، نقد کتاب و موارد مشابه اختصاص دارد.[۲۲۸]

ویژه‌برنامه‌ها
[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مؤسسهٔ در دری در طی ۲۶ سال فعالیت مداوم خود ویژه‌برنامه‌های بسیاری برگزار کرده است. جلسات ویژهٔ نقد، نقد کتاب، نشست با بزرگان ادبیات و هنر، تجلیل، یادبود، جلسات دید و بازدید، معارفه، سخنرانی و موارد مشابه در این مؤسسه سابقهٔ طولانی دارد. آخرین نمونه‌ها از این جلسات به مباحث روان‌شناسی، افغانستان‌شناسی، مسایل اجتماعی و مباحث فکری اختصاص داشته است. برخی از ویژه‌برنامه‌های در دری عبارت است از:

  • تجلیل از رفیع جنید، ۱۳۹۶ش؛
  • نشست همدلانه با رهنورد زریاب، ۱۳۹۴ش؛
  • زخم بنفشه‌ها، رونمایی از شش اثر ادبی، ۱۴۰۲ش؛
  • نقد رمان طلسمات جواد خاوری، ۱۳۹۵ش؛
  • نقد کتاب پهلوانان اثر دین‌محمد جاوید، ۱۴۰۲ش؛
  • نقد کتاب نامهٔ اعمال، خاطرات علی‌زاده مالستانی، ۱۴۰۲ش؛
  • تجلیل از سید نادر احمدی، ۱۳۹۴ش.[۲۲۹]
آموزش
[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بحش بزرگی از فعالیت‌های مؤسسهٔ در دری را آموزش ادبی و هنری تشکیل می‌دهد. در این مؤسسه از ابتدای تأسیس تا امروز دوره‌های مختلف ادبی و هنری چون آموزش شعر و داستان، ویراستاری، گرافیگ، طراحی، نقاشی و فیلم در محل مؤسسه برگزار شده است. در سال‌های اخیر فعالیت‌های آموزشی در این مؤسسه گسترش یافته و در بخش‌های مختلف چون نقاشی، گویندگی، موسیقی، زبان و طراحی پیگیری شده است.[۲۳۰]

شعبه‌های مؤسسهٔ فرهنگی در دری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • کابل: دفتر نمایندگی در دری در ۲۱ عقرب (آبان) ۱۳۸۸ش با حضور مسئولین آن مؤسسه در کابل افتتاح شد. شعبهٔ کابل طی چندین سال فعالیت علاوه بر چاپ و نشر مجلهٔ در دری کابل، ده‌ها جلسهٔ نقد، معرفی، تجلیل، یادبود و جلسه‌های مختلف آموزشی برگزار کرد.[۲۳۱]
  • استرالیا: در ۲۰۰۷م نمایندگی مؤسسه در دری، در آدلاید تأسیس شد. این شعبه در طول چهار سال فعالیت خود نشست‌های هفتگی نقد و بررسی شعر و داستان و شب‌های فرهنگ آدلاید را با حضور فرهنگیان و ادیبان مقیم در آن کشور برگزار کرد.[۲۳۲]

تقدیرها و رتبه‌های مؤسسهٔ فرهنگی در دری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

اعضای مؤسسه در دری در سال‌های فعالیت خود از سوی مراکز مختلف تقدیر شده و رتبه‌های مختلف ادبی و فرهنگی را در جشنواره‌های مختلف کسب کرده‌اند، از جمله:

شریف سعیدی
شریف سعیدی
  • کتاب «سماع محشر»، شریف سعیدی، برگزیدهٔ جشنواره فجر، ۱۴۰۰ش؛
  • کتاب «خواب عمودی»، شریف سعیدی، برگزیده بنیاد نویسندگان سوئد، ۲۰۱۳م؛
  • تقدیر از شریف سعیدی در شب‌های کابل، از سوی خانه ادبیات افغانستان، ۱۳۹۱ش؛
  • بزرگداشت کاظم کاظمی توسط فرهنگستان ادب فارسی، ۱۳۹۲ش؛
  • برگزیدهٔ جشنواره شعر فجر، کاظمی، ۱۳۸۵ش؛
  • تقدیر سازمان هنری اوج از کاظم کاظمی، ۱۳۹۷ش؛
  • تقدیر سازمان هنری اوج از مظفری، ۱۳۹۷ش؛
  • تقدیر جشنوارهٔ قند پارسی از مظفری، ۱۳۸۴ش؛
  • گرامیداشت کارنامهٔ ادبی مظفری، از سوی حلقهٔ پردیس، کابل، ۱۳۹۲ش؛
  • ویژه‌نامه مظفری، فصل‌نامه ادبیات معاصر، ۱۳۹۶ش؛
  • تقدیر جشنوارهٔ قند پارسی از جواد خاوری، ۱۳۸۲ش؛
  • ویژه‌نامه خاوری، فصل‌نامه ادبیات معاصر، ۱۳۹۵ش.[۲۳۳]

جشنواره‌های مؤسسهٔ فرهنگی در دری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مؤسسهٔ در دری در سال‌ها فعالیت خود در برپایی برخی از مهم‌ترین جشنواره‌های ادبی و هنری مشارکت و همکاری داشته است که برای نمونه به چند مورد اشاره می‌شود:

  • کنگرهٔ‌های شعر و قصهٔ طلاب حوزه‌های علمیه (دوازده دورهٔ پیاپی)؛
  • مجمع شعر انقلاب اسلامی افغانستان (دوازده دورهٔ متوالی)؛
  • جشنوارهٔ ادبی نوروز، مشهد، ۱۳۹۴ش؛
  • جشنواره‌های قند پارسی، تهران، دوره‌های مختلف.[۲۳۴]

ارتباطات مؤسسهٔ فرهنگی در دری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مؤسسهٔ در دری با توجه به نگاه فراقومی، فرازبانی و فراجناحی خود به هنر و ادبیات، توانسته است در بین فارسی‌زبانان جایگاه ویژه‌ای داشته باشد و ارتباط خوبی با بسیاری از شخصیت‌های بزرگ ادبی و هنری در حوزهٔ ایران، افغانستان و تاجیکستان ایجاد کند.[۲۳۵]

تأثیرات مؤسسهٔ فرهنگی در دری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مؤسسهٔ در دری از جمله تاثیرگذارترین موسسات ادبی مهاجرین است. این مؤسسه با تربیت ده‌ها داستان‌نویس، شاعر، هنرمند، نویسنده و روزنامه‌نگار در برپایی بسیاری از مؤسسات ادبی و هنری و جراید فرهنگی و ادبی در کشور سهم داشته است. فصل‌نامه ادبیات معاصر و مجلهٔ در دری کابل، دو نمونه از جراید مهم ادبی در دههٔ نود شمسی است که هر دو تحت تأثیر مستقیم مؤسسهٔ در دری قرار داشت. جلسه‌های ادبی در کابل، استرالیا، سوئد و برخی از مناطق دیگر نیز با حضور تربیت‌یافتگان در دری تشکیل و در تربیت نسل‌های جدید ادیبان مهاجرت کارساز بود.[۲۳۶]

دفتر هنر و ادبیات انقلاب اسلامی افغانستان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مدرسهٔ علمیهٔ عباسقلی‌خان
مدرسهٔ علمیهٔ عباسقلی‌خان

مهاجرت افغانستانی‌ها به ایران بستر تحولات فکری و فرهنگی عمیقی را فراهم کرد. ضرورت ثبت حماسه‌های مقاومت در برابر اشغال شوروی و حکومت خلق، موجب شکل‌گیری کانون‌های ادبی در بین مهاجران شد. در ۱۳۶۳ش شاعران هراتی مقیم مشهد با تشکیل مجامع فرهنگی، شب‌های شعر و مجموعه‌های شعری با محوریت مقاومت را پایه‌گذاری کردند.[۲۳۷]

آثار شاعرانی مانند سیدعسکر موسوی و سعادت‌ملوک تابش که اولین شاعران مهاجر بودند، با استقبال گسترده‌ای مواجه شد و نسل جدیدی را به ادبیات مقاومت جذب کرد. در ادامه، با برگزاری جلسات نقد و آموزش شعر و داستان در نهادهایی مانند حوزهٔ هنری مشهد، این روند تقویت شد و در نهایت به تأسیس دفتر هنر و ادبیات انقلاب اسلامی افغانستان در ۱۳۷۰ش تحت مسئولیت محمدکاظم کاظمی انجامید.[۲۳۸]

سروسامان دادن به فعالیت‌های ادبی، شناسایی ادیبان و هنرمندان مهاجر، کشف استعدادهای جدید و پرورش آنها، برنامه‌ریزی برای تقویت تولیدات ادبی، نقد آثار، ارتباط با ادیبان مقیم در دیگر شهرها، برپایی جلسات و همایش‌های ادبی، تدوین و انتشار کتاب‌ها و جراید ادبی و هنری، همکاری با دیگر مراکز و جراید و در کل جریان‌سازی ادبیات مقاومت و تقویت آن در راستای خلق حماسه‌های مردمی از مهم‌ترین اهداف دفتر هنر و ادبیات افغانستان بود.[۲۳۹]

محمدکاظم کاظمی
محمدکاظم کاظمی

اعضای اولیه دفتر هنر و ادبیات افغانستان در مشهد ابتدا محمدکاظم کاظمی، سید اسحاق شجاعی و سید ابوطالب مظفری بودند که ارتباط بیش‌تری با حوزهٔ هنری داشته و زمینه را برای فعالیت آن دفتر فراهم کرده بودند. حمزهٔ واعظی با هدف تدوین خاطرات جهاد و مقاومت مردم افغانستان و تدوین حماسه‌های مردمی در مقابل دولت حزب خلق و نیروهای شوروی به آن مجموعه اضافه شد و کمی دیرتر در ۱۳۷۱ش سید میرزاحسین بلخی نیز به این دفتر پیوست. در طول حدود ده سال از فعالیت دفتر، اغلب شاعران، نویسندگان، ادیبان و برخی از هنرمندان مهاجر عضو آن دفتر بوده یا با آن همکاری داشتند.[۲۴۰]

بخش‌های دفتر هنر و ادبیات انقلاب اسلامی افغانستان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. شعر: بخش مهمی از ادبیات مقاومت افغانستان را انواع شعر تشکیل می‌دهد و صاحب‌نظران، اشعار سال‌های جهاد علیه نظام مارکسیستی و متجاوزان روسی را بهترین مصداق «شعر مقاومت افغانستان» دانسته‌اند و به‌همین دلیل بخش شعر دفتر هنر و ادبیات بیشتر به شعر مقاومت گرایش داشت.[۲۴۱]
  2. داستان: بخش داستان از همان ابتدای تأسیس دفتر، فعالیت‌های قابل توجهی در جهت رونق داستان در جامعه و پرورش داستان‌نویسان داشت. توجه به جلسه‌های نقد، آموزش داستان، تدوین کتاب و ارتباط با مطبوعات از مهم‌ترین فعالیت‌های این بخش بود.[۲۴۲]
  3. خاطرات جهاد: در این بخش، مجموعه‌های مستقلی از خاطرات جهاد مردم افغانستان تهیه، تدوین و توسط انتشارات سورهٔ حوزه هنری تهران منتشر و با استقبال خوب خوانندگان مواجه شد.[۲۴۳]
  4. کودک و نوجوان: بخش ادبیات کودک و نوجوان یک بخش جدید و کم‌سابقه در دفتر بود.[۲۴۴]

فعالیت‌های دفتر هنر و ادبیات انقلاب اسلامی افغانستان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • تدوین کتاب: این دفتر، حدود ۴۰ عنوان کتاب در زمینه‌های شعر، داستان، خاطره و ادبیات کودک در سال‌های دههٔ هفتاد و هشتاد شمسی منتشر شد.[۲۴۵]
  • جلسات هفتگی نقد: جلسه‌های نقد داستان هر هفته در دفتر و از ۱۳۷۴ش، بعد از برپایی یک دوره کلاس داستان‌نویسی در گلشهر نیز برگزار می‌شد.[۲۴۶]
  • همکاری با رسانه‌ها: همکاری با نشریات محلی چون روزنامهٔ قدس و توس مشهد به‌صورت هفتگی صورت می‌گرفت. همکاری با ماهنامهٔ «تلاوه» خبرنامهٔ حوزهٔ هنری مشهد، همکاری با نشریات مهم ادبی و فرهنگی و روزنامه‌های سراسری ایران از فعالیت‌های مداوم دفتر هنر و ادبیات بود که در همان سال‌ها منجر به انتشار ویژه‌نامهٔ شعر افغانستان در شماره ۱۴ مجلهٔ شعر و انتشار ویژه‌نامه داستان در شماره ۱۹ مجلهٔ ادبیات داستانی شد. همکاری با نشریات مهاجرین از جمله گلبانگ، فصل‌نامهٔ دُرّ دَری، هاجر، سراج، هفته‌نامهٔ وحدت، هفته‌نامهٔ فریاد عاشورا، هفته‌نامهٔ بنیاد وحدت، امین، زنان مهاجر و حکمت نیز موجب شد تا صفحه‌های اختصاصی شعر، داستان، خاطره و ادبیات کودک در این جراید منتشر شود. فعالیت مداوم همکاران دفتر هنر و ادبیات همچنین موجب شد تا برنامهٔ پخش شعر، داستان، خاطره و مصاحبه از رادیو دری مشهد نیز به‌صورت هفتگی رونق بگیرد.[۲۴۷]
  • آموزش: آموزش بخش مهمی از فعالیت‌های دفتر ادبیات بود که چندین دورهٔ آموزش داستان‌نویسی در محل دفتر و در حسینیهٔ امام سجاد گلشهر در سال‌های مختلف برگزار شد.[۲۴۸]
  • همایش‌ها و نمایشگاه‌ها: دفتر هنر و ادبیات در سال‌های فعالیت خود چند همایش و نمایشگاه مهم برگزار کرد:
  1. مقامهٔ گل‌سوری، بزرگداشت عبدالقهار عاصی در ۱۳۷۳ش؛
  2. جُنگ ادبی ستارهٔ احمد به مناسبت عید مبعث در ۱۳۷۴ش؛
  3. جُنگ ادبی از دریا به دریا، به مناسبت عید غدیر خم در ۱۳۷۶ش؛
  4. همایش ادبی نویسندگان جوان افغانستان در ۱۳۷۶ش؛
  5. نمایشگاه بزرگ نقاشی و هنرهای دستی در ۱۳۷۸ش.[۲۴۹]
  • همکاری با مراکز: دفتر هنر و ادبیات در سالیان فعالیت خود همکاری مستمری با مراکز فرهنگی، ادبی و اجتماعی ایران و مهاجرین داشت؛ از جمله همکاری با حوزه هنری تهران، انتشارات سورهٔ حوزه هنری، دفتر آفرینش‌های ادبی حوزه هنری، دبیرخانه کنگرهٔ شعر و قصه طلاب، دفتر نمایندگی ولی‌فقیه در امور افغانستان و دبیرخانه مجمع شاعران انقلاب اسلامی افغانستان، مرکز فرهنگی نویسندگان افغانستان در قم، دفتر ادبیات افغانستان در قم و اتحادیه فرهنگیان افغانستان.[۲۵۰]
  • مسابقات ادبی: شامل مسابقهٔ شعر «صبح در زنجیر» در ۱۳۷۱ش، مسابقهٔ داستان‌نویسی «بهار قلم» در ۱۳۷۳ش و مسابقهٔ نقد داستان در ۱۳۷۶ش.[۲۵۱]
  • تهیه کتاب و مطبوعات: در سال‌های ۱۳۷۲ و ۱۳۷۳ش با همکاری سازمان تبلیغات اسلامی و حوزه هنری تعداد زیادی کتاب و نشریات فرهنگی و ادبی تهیه و بین فرهنگیان و ادیبان مهاجر و مراکز فرهنگی و کتابخانه‌های مهاجرین و در داخل کشور توزیع شد. در ۱۳۷۷ش نیز با همکاری سازمان تبلیغات اسلامی، تعدادی کتاب برای مراکز فرهنگی مهاجرین مقیم پاکستان تهیه و ارسال شد.[۲۵۲]
کتاب‌های دفتر هنر و ادبیات انقلاب اسلامی افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]

اعضای دفتر هنر و ادبیات در طول سال‌های دههٔ هفتاد شمسی کتاب‌های زیادی تدوین و آماده چاپ کردند که بسیاری از آنها توسط انتشارات سوره به چاپ رسید. برخی از مهم‌ترین این کتاب‌ها عبارتند از:

  • شعر مقاومت افغانستان، دفتر اول و دوم؛
  • شانه‌های زخمی پامیر (جُنگ ادبی)؛
  • سوگنامهٔ بلخ (مجموعه شعر)؛
  • پیاده آمده بودم (مجموعه شعر)؛
  • خاکستر صدا (مجموعه شعر)؛
  • ستارأ شب دیجور (یادنامه سید اسماعیل بلخی)؛
  • مهاجران فصل دلتنگی (اولین مجموعهٔ داستان مقاومت)؛
  • میدان هوایی گردیز (مجموعه خاطره)؛
  • بدرود خاک اولیا (مجموعه خاطره)؛
  • سنگر شیخ تراغ (مجموعه خاطره)؛
  • سروها و طوفان‌ها (مجموعه خاطره)؛
  • سید! خداحافظ (مجموعه خاطره)؛
  • قَرَه (مجموعه خاطره)؛
  • سرخ‌جامگان بامدادی (مجموعه خاطره)؛
  • عبور از هلمند (مجموعه خاطره)؛
  • زیر آسمان کابل (مجموعه خاطره)؛
  • آغاز یک پایان (مجموعه خاطره)؛
  • در پگاه بلخاب (مجموعه خاطره)؛
  • برفکوچ (مجموعه خاطره)؛
  • دست‌های خالی (مجموعه خاطره)؛
  • سنگ ملامت (مجموعه داستان)؛
  • برف و نقش‌های روی دیوار (مجموعه داستان).[۲۵۳]
مجلات دفتر هنر و ادبیات انقلاب اسلامی افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]

قاصد: قاصد اولین نشریهٔ خبری دفتر هنر و ادبیات افغانستان بود که در ۱۳۷۲ش تهیه شد و حاوی خبرهای مربوط به دفتر در حوزه‌های مختلف فرهنگی و ادبی بود.[۲۵۴]

پیامبر: پیامبر اولین فصل‌نامهٔ ادبی دفتر هنر و ادبیات بود که اولین شماره آن در بهار ۱۳۷۷ش در مشهد منتشر شد. این نشریه حاوی مطالب متنوع و گزارش مفصلی از فعالیت‌های دفتر هنر و ادبیات افغانستان بود.[۲۵۵]

شعبه‌های دفتر هنر و ادبیات انقلاب اسلامی افغانستان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • قم: از ۱۳۷۲ش زمینه برای فعالیت دفتر ادبیات افغانستان در حوزه هنری قم فراهم شد. دفتر ادبیات قم علاوه‌بر جلسه‌های هفتگی شعر و داستان، با نشریات مهاجرین در قم همکاری مستمری داشت که در ۱۳۷۵ش منجر به انتشار «گلبانگ» (اولین نشریه ادبی مهاجرین در ایران) شد. دفتر ادبیات قم همچنین دو دوره جُنگ ادبی «دُرِّ دَری» را با همکاری واحد ادبیات حوزه هنری در سال‌های ۱۳۷۵ و ۱۳۷۶ش با برنامه‌های متنوع ادبی و هنری و با حضور مهمانانی از مشهد و تهران برگزار کرد. مسئولیت این دفتر را در اوایل سید عزیز حامدی و بعد از ۱۳۷۵ش سید میرزاحسین بلخی (داستان) و محمدشریف سعیدی (شعر) به عهده داشتند.[۲۵۶]
  • تهران: این دفتر با حمایت دفتر مشهد و همکاری حوزه هنری مرکز در ۱۳۷۱ش و با حضور شاعران مهاجر مقیم تهران فعال شد. این دفتر در مدت فعالیت خود بیش‌تر در برگزاری جلسات نقد شعر، همکاری با مطبوعات مهاجرین و تعامل با نشریات فرهنگی و ادبی ایرانی و ارتباط با دفتر ادبیات قم و مشهد فعال بود.[۲۵۷]

تأثیرات دفتر هنر و ادبیات انقلاب اسلامی افغانستان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

دفتر هنر و ادبیات انقلاب اسلامی افغانستان اولین پاتوق ادبی مهاجرین بود که نسل‌های مختلف ادبی و هنری با گرایش‌های مختلف برای اولین مرتبه در کنار یگدیگر فعالیت‌هایی را انجام دادند. این دفتر نقش مهمی در خلق ادبیات و هنر مقاومت بین مهاجرین و بازنمایی جهاد و حماسهٔ مردم افغانستان داشت.[۲۵۸]

خانه ادبیات افغانستان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
خانه ادبیات افغانستان ویژه برنامه شب یلدا
خانه ادبیات افغانستان ویژه برنامه شب یلدا

همزمان با کودتای حزب دموکراتیک خلق افغانستان و سپس تجاوز شوروی به کشور، جامعه نیازمند تقویت روحیه حماسه‌سازی و فداکاری بین مردم بود. در این شرایط، برخی افراد در اوایل دههٔ شصت در ایران به خلق حماسه‌های ادبی به‌صورت شعر و داستان روی آوردند.[۲۵۹] بعد از تشکیل دفتر ادبیات افغانستان در مشهد در ۱۳۷۱ش زمینه برای فعالیت ادبی مهاجرین در حوزه هنری تهران فراهم شد. تعدادی از ادیبان مهاجر در جلسات هفتگی نقد و بررسی شعر و داستان در نمازخانهٔ حوزه هنری حضور می‌یافتند.[۲۶۰] در طول دههٔ هفتاد شمسی حضور ادیبان مهاجر در تهران گسترش یافت و به‌صورت متفرقه جلسات ادبی مهاجرین در حوزه هنری و برخی مراکز دیگر برگزار می‌شد.[۲۶۱] از اواسط دههٔ هفتاد شمسی و به‌خصوص بعد از تصرف کشور به دست طالبان و مهاجرت برخی ادیبان از افغانستان به تهران، زمینه برای فعالیت‌های بیش‌تر ادبی و هنری در آن شهر فراهم شد.[۲۶۲]

در تابستان ۱۳۸۱ش کانون مطالعات افغانستان نخستین جشنوارهٔ ادبی در تهران را به نام «قند پارسی» در فرهنگسرای بهمن برگزار کرد. این جشنواره اولین گردهمایی بزرگی بود که نسل دوم ادبیات مهاجرت برگزار می‌کرد. این فعالیت‌ها موجب شد که زمینه برای تأسیس خانهٔ ادبیات افغانستان در ۱۶ سرطان/تیر ۱۳۸۲ش فراهم شود.[۲۶۳] هدف از تشکیل خانهٔ ادبیات تجمیع فعالیت‌های ادبی مهاجرین در تهران، حمایت از ادیبان، نویسندگان و شاعران، انتشار آثار ادبی و هنری، ارتقای سطح فکری ادیبان، ظرفیت‌سازی برای شناسایی استعدادها و پرورش نسل‌های جدید ادیبان مهاجر، برگزاری جلسات، نشست‌ها و همایش‌های ادبی و گسترش فعالیت‌های آموزشی، پاسداری از ادب، فرهنگ و هنر سرزمین باستانی افغانستان و افزایش پیوندهای فرهنگی میان ملت‌های فارسی‌زبان افغانستان، ایران و تاجیکستان عنوان شده است.[۲۶۴]

محمدحسین محمدی
محمدحسین محمدی

خانهٔ ادبیات افغانستان دارای مجمع عمومی، هیئت مؤسس، هیئت مدیره و مدیران بخش‌های مختلف اداری است. انتخابات این مرکز هر دو سال یکبار (و در سال‌های اخیر هر سه سال یکبار) برگزار و مدیران مختلف آن انتخاب می‌شوند. «ضیاء قاسمی»، (۱۳۸۲ تا ۱۳۸۷ش)، «محمدحسین محمدی»، (۱۳۸۷ تا ۱۳۹۱ش)، «محمدسرور رجایی»، (۱۳۹۱ تا ۱۳۹۲ش)، «محمدصادق دهقان»، ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۶ش)، و شکور نظری (۱۳۹۷ تا ۱۳۹۸ش) مدیریت این خانه را برعهده داشته‌اند. در حال‌حاضر محمدصادق دهقان مدیر خانهٔ ادبیات است. ضیا قاسمی، محمدحسین محمدی، عارف جعفری، حفیظ شریعتی، شکریه عرفانی، محبوبه ابراهیمی و منیژه تمنا هیئت مؤسس خانهٔ ادبیات هستند.[۲۶۵]

فعالیت‌های خانه ادبیات افغانستان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
نشریات
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • فرخار: نشریهٔ فرخار جریدهٔ تخصصی خانهٔ ادبیات در حوزه شعر بوده که از ۱۳۸۲ش شش شماره از آن به سردبیری ضیا قاسمی و صادق دهقان منتشر شده است.[۲۶۶]
  • روایت: نشریهٔ روایت، جریدهٔ تخصصی خانهٔ ادبیات در حوزهٔ ادبیات داستان بوده که از ۱۳۸۷ش تا کنون ۶ شماره از آن به سردبیری محمدحسین محمدی منتشر شده است.[۲۶۷]
  • کتاب‌نامه: کتاب‌نامه اولین نشریهٔ تخصصی بررسی و نقد کتاب در افغانستان است. اولین شمارهٔ این نشریه در تیر ۱۳۹۹ش منتشر شد. شمارهای ۲۳ و ۲۴ در بهار ۱۴۰۳ش به‌صورت پی‌دی‌اف منتشر شده است. مدیر مسئول این نشریه سید ضیا قاسمی و سردبیر آن علی یعقوبی است.[۲۶۸]
پژوهش‌ها
[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بسیاری از پژوهش‌های انجام شده توسط اعضای خانهٔ ادبیات افغانستان در جراید مختلف آن خانه منتشر شده است. برخی از پژوهش‌های ادبی و هنری اعضای خانه در نشریات ایرانی و بخشی نیز به‌صورت کتاب منتشر شده است.[۲۶۹]

انتشارات خانه ادبیات افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بخشی از فعالیت‌های خانه ادبیات افغانستان به انتشار کتاب‌های ادبی اختصاص دارد. انتشارات خانه ادبیات حدود بیست مجموعه شعر و داستان و چندین لوح فشرده منتشر کرده است که برخی عبارتند از:

  • مردی که خنده می‌فروخت، محمدی، تهران، ۱۳۸۲ش؛
  • آشار (مجموعه داستان)، رفیعی، کابل، ۱۳۸۷ش؛
  • شب که از پوست‌مان گذشت (شعر)، دهقان، کابل، ۱۳۸۷ش؛
  • چهارشنبه آخر (داستان)، واحدی، ۱۳۸۷ش؛
  • سنگ‌ها و کوزه‌ها، عزیزالله نهفته، کابل، ۱۳۸۷ش؛
  • بنای یادبود دموکراسی (مجموعه طنز)، رفیعی، کابل، ۱۳۸۷ش؛
  • خروسان باغ‌بابر (مجموعه داستان)، فخری، کابل، ۱۳۸۸ش؛
  • بلوای خفتگان (رمان)، محمدجان تقی بختیاری، کابل، ۱۳۸۸ش؛
  • زیبای زیر خاک خفته (گزیده داستان)، رهنورد زریاب، تهران، ۱۳۸۸ش؛
  • شعر جوان کابل، به کوشش شکور نظری، کابل، ۱۳۹۰ش؛
  • عقاب چگونه می‌میرد؟ (مجموعه شعر)، مظفری، کابل، ۱۳۹۰ش؛
  • شب‌های کابل (کارنامه تقی واحدی)، کابل، ۱۳۹۰ش.[۲۷۰]
لوح‌های فشرده
[ویرایش | ویرایش مبدأ]

صبا مزار میرم (موسیقی فولکوریک مناطق افغانستان)، تنظیم و آواز عارف جعفری، تهران، ۱۳۸۸ش.

گل‌بادام (موسیقی فولکوریک هزارگی در قالب پاپ)، تنظیم و آواز عارف جعفری، کابل، ۱۳۹۲ش.

قند پارسی، تنظیم و آواز عارف جعفری، کابل، ۱۳۹۳ش.

مجموعه کامل روایت، تهران، ۱۳۹۴ش.

مجموعه کامل فرخار، تهران، ۱۳۹۴ش.[۲۷۱]

نشست‌های خانه ادبیات افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]

عصرهای شعر و داستان مهم‌ترین نشست‌های خانهٔ ادبیات افغانستان است که تا امروز به‌صورت مستمر ادامه دارد. در بخش شعر، نقد، آموزش و شعرخوانی و در بخش داستان کارگاه آموزشی، نقد و داستان‌خوانی با حضور مدرّسان افغانستانی و ایرانی توسط خانهٔ ادبیات برگزار می‌شود. خانه ادبیات افغانستان تا کنون ۶۵ نشست آثار نویسندگان و شاعران افغانستانی با حضور منتقدان ایرانی و افغانستانی تحت عنوان نقد و بررسی ادبیات معاصر افغانستان انجام شده است. کارگاه داستان‌آموزی و داستان‌خوانی، کارگاه شعرآموزی و شعرخوانی، آشنایی با عناصر داستان‌نویسی و کارگاه داستان (خوانش و نقد داستان)، کارگاه داستان (نقد مکتوب، آشنایی با سبک‌ها و مباحث تخصصی)، آموزش، نقد و شعرخوانی آزاد، سلسله نشست‌های خوانش متون کهن (همانند گلستان سعدی)، کارگاه ویرایش، ترجمه و فن بیان و نقد فیلم‌هایی دربارهٔ افغانستان با حضور کارگردانان ایرانی یا افغانستانی از جمله نشست‌های مداوم خانهٔ ادبیات است. جدا از این جلسات، بخشی از نشست‌های خانهٔ ادبیات افغانستان نیز به دیدارها، معرفی و موارد مشابه اختصاص دارد.[۲۷۲]

ویژه‌برنامه‌های خانه ادبیات افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • خانهٔ ادبیات افغانستان در طی ۲۰ سال از فعالیت مداوم خود ویژه‌برنامه‌های بسیاری برگزار کرده است. «روایت هم‌دلی» برنامهٔ دوسالانه خانهٔ ادبیات است که به مشکلات و دغدغه‌های مهاجران با حضور کارشناسان ایرانی و افغانستانی می‌پردازد و تا امروز هشت برنامه از آن برگزار شده است.
  • «سفر کلمات» نشست ادبی به‌منظور ایجاد فرصت‌های تازه برای علاقه‌مندان به فرهنگ و ادبیات و فراهم ساختن بستری مناسب برای دیدار شاعران و نویسندگان جوان، با شخصیت‌های فرهیختهٔ فرهنگی و ادبی کشور است و تا ۱۴۰۲ش هفتمین برنامه از آن اجرا شده است.
  • «از هندوکش تا البرز» نشست مشترک ویژهٔ ادبیات داستانی افغانستان و ایران است که چندین برنامه از آن برگزار شده است.
  • حضور در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از دیگر برنامه‌های سالیانه خانهٔ ادبیات افغانستان برای معرفی و شناساندن اهل هنر و ادبیات افغانستان است.
  • «آوای هم‌زبانی» برگزاری کارگاه‌ها و برنامه‌های ادبی و هنری مشترک بین خانهٔ ادبیات افغانستان و دیگر نهادهای افغانستانی و ایرانی مانند شهرستان ادب، انجمن ادبی کلمه و خانه ادبیات اصفهان از دیگر برنامه‌های مداوم خانهٔ ادبیات است.[۲۷۳]
جشنواره‌های خانه ادبیات افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
محمد حسین محمدی - جشنوارهٔ قند پارسی
محمد حسین محمدی مدیر خانه ادبیات افغانستان و دبیر جایزهٔ ادبی نوروز و جشنوارهٔ قند پارسی
  • جشنواره نخست: تیر ۱۳۸۱ش در فرهنگسرای بهمن تهران؛
  • جشنواره دوم: نکوداشت محمدکاظم کاظمی، مهر ۱۳۸۲ش، فرهنگسرای بهمن؛
  • جشنواره سوم: نکوداشت سید ابوطالب مظفری، مهر ۱۳۸۳ش، فرهنگسرای شفق (دانشجو)؛
  • جشنواره چهارم: نکوداشت رهنورد زریاب، آبان ۱۳۸۴ش، باغ ورشو؛
  • جشنواره پنجم: نکوداشت جواد خاوری، اسفند ۱۳۸۸ش، فرهنگسرای خانواده؛
  • جشنواره ششم: نکوداشت دکتر محمدسرور مولایی، اسفند ۱۳۹۰ش، تالار سوره (حوزه هنری)؛
  • جشنواره هفتم: نکوداشت واصف باختری، اسفند ۱۳۹۲ش، تالار سوره (حوزه هنری)؛
  • جشنواره هشتم: نکوداشت آصف سلطان‌زاده، اسفند ۱۳۹۴ش، تالار سوره (حوزه هنری)؛
  • جشنواره نهم: نکوداشت شریف سعیدی، اسفند ۱۳۹۰ش، تالار سوره (حوزه هنری).[۲۷۴]
کسب افتخارات
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. نخستین «جایزهٔ ادبی کتاب نوروز» در حوت/اسفند ۱۳۸۸ش برگزار شد و با تقدیر از رمان «پهلوان‌مراد و اسپی که اصیل نبود» نوشتهٔ ببرک ارغند، رمان‌های «گلیم‌باف» نوشتهٔ تقی واحدی و «هزارخانهٔ خواب و اختناق» نوشتهٔ عتیق رحیمی و نیز مجموعه داستان «عسکرگریز» نوشتهٔ آصف سلطان‌زاده به‌عنوان بهترین آثار داستانی افغانستان در یک دههٔ اخیر معرفی شدند.
  2. دومین «جایزهٔ ادبی کتاب نوروز» در ۲۹ دلو/بهمن ۱۳۹۱ش با همکاری بنیاد مهرگان عمران و انستیتوت فرانسه در افغانستان، در کابل برگزار شد و با تقدیر از رمان «سِفر خروج» نوشتهٔ آصف سلطان‌زاده و مجموعه داستان «بادیگارد» نوشته حبیب صادقی، در بخش رمان «بلوای خفتگان» نوشتهٔ محمدجان تقی بختیاری و در بخش مجموعه داستان کوتاه «دست شیطان» نوشتهٔ عزیزالله نهفته به‌عنوان عناوین برتر معرفی شدند.[۲۷۵]

شعبه‌های خانه ادبیات افغانستان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کابل: خانهٔ ادبیات افغانستان در کابل در ۱۳۸۷ش تأسیس شد و تا پیش از فروپاشی جمهوریت در اسد/مرداد ۱۴۰۰ش. فعال بود. نشست‌های هفتگی، نشست نقد و بررسی ادبیات معاصر افغانستان با عنوان «کتاب ماه»، کارگاه‌های ویرایش و نشست‌های خوانش متون کهن و در کنار آنها سلسله همایش‌های نقد ادبی با عنوان «شب‌های کابل» از جمله فعالیت‌های دفتر نمایندگی کابل بود. در سالیان گذشته ۲۹ سلسه از شب‌های کابل توسط این نمایندگی برگزار شد.[۲۷۶]

اصفهان: خانهٔ ادبیات افغانستان در اصفهان در ۱۳۹۲ش تأسیس شد و تا آخر ۱۳۹۸ش مشغول فعالیت بود. از ۱۳۹۹ش و با تأسیس دفتر مستقل ادبیات در اصفهان، دورهٔ فعالیت این نمایندگی به پایان رسید. نشست‌های هفتگی، نشست نقد و بررسی ادبیات معاصر افغانستان و کارگاه‌های ادبی و آموزشی از جمله برنامه‌های ادبی در اصفهان بود. تهیه، تدوین و انتشار مجلهٔ «ماورا» از مهم‌ترین فعالیت‌های دفتر نمایندگی اصفهان بود. این جریده از ماه ثور (اردیبهشت) ۱۳۹۷ش تا سرطان (تیرماه) ۱۳۹۸ش در ۱۲ شماره منتشر شد.[۲۷۷]

تأثیرات خانه ادبیات افغانستان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

خانهٔ ادبیات افغانستان از تشکل‌های ادبی اثرگذار در ثبت حماسه‌های مردم، ترویج روحیه پایداری، ایجاد روابط برادرانه بین مردم ایران و افغانستان و تغییر دیدگاه ایرانیان نسبت به مهاجرین است. این مؤسسه با تربیت ده‌ها داستان‌نویس، شاعر، هنرمند، نویسنده و روزنامه‌نگار در شکل‌گیری برخی از کانون‌های ادبی و هنری و جراید فرهنگی و ادبی در کشور سهم داشته است.[۲۷۸]

کانون ادبی و فرهنگی کلمه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

فعالیت‌های گستردهٔ ادبی مهاجرین در قم از طریق دفتر ادبیات افغانستان قم، برپایی جُنگ‌های ادبی «درّ دری»،[۲۷۹] نشر آثار در مطبوعات، چاپ کتاب‌های ادبی و برپایی جلسات نقد آثار در آن شهر موجب شد تا گرایش به ادبیات رونق گرفته و به مرور زمان باعث شد که جرایدی چون فجر امید، همبستگی و بامیان پدید آید.[۲۸۰] با سقوط طالبان در ۱۳۸۰ش و تعطیلی بسیاری از جراید و مراکز فرهنگی مهاجرین در قم، زمینه برای تأسیس «کانون ادبی و فرهنگی کلمه» در پاییز ۱۳۸۰ش فراهم شد.[۲۸۱]

هدف از تشکیل کانون کلمه انسجام فعالیت‌های ادبی داستان‌نویسان و شاعران ساکن در قم بوده است که قبل از آن در مراکز و جراید مختلف به‌صورت پراکنده فعالیت می‌کردند. حمایت از ادیبان، توجه به آموزش، انتشار آثار، استعدادیابی و نقد آثار از دیگر اهداف تأسیس کانون کلمه است.[۲۸۲] گسترهٔ فعالیت‌های کانون کلمه از ابتدا در شهر قم بوده است، اما این کانون تلاش کرده است فعالیت‌های خود را به مناطق اطراف چون تهران و شهر کاشان گسترش بدهد.[۲۸۳]

کانون کلمه دارای مجمع عمومی است که از طریق انتخابات (هر دو سال یک‌بار) هیئت مدیرهٔ کانون و مسئولین اجرایی مانند رئیس، مدیر بخش آموزش، مدیر بخش شعر، مدیر بخش داستان، مسئول روابط عمومی، مدیر مالی و مسئول اطلاع‌رسانی را تعیین می‌کند.[۲۸۴]

فعالیت‌های کانون ادبی و فرهنگی کلمه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
نشریات
[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کانون ادبی کلمه، در کنار برنامه‌های ادبی و آموزشی خود، ۱۶ شماره از «ماهنامهٔ کلمه» را با رویکرد فرهنگی و ادبی منتشر کرده است. در این نشریه مطالب ادبی گوناگونی چون داستان، شعر، مقاله، گفتگو، گزارش و معرفی به چاپ رسیده است. «دنیای داستان» نشریه دیگری از کانون کلمه است که به‌صورت الکترونیکی منتشر شده است. این نشریه به داستان اختصاص دارد. «کافهٔ کلمه» ویژه‌نامه‌ای است که به‌مناسبت مشارکت کانون کلمه در نمایشگاه افغانستان‌شناسی قم در ۱۳۹۳ش منتشر شده است. این ویژه‌نامه حاوی آثار ۳۲ شاعر و داستان‌نویس مهاجر است.[۲۸۵]

آموزش
[ویرایش | ویرایش مبدأ]

اعضای کانون کلمه در برنامه‌های آموزشی نیز فعال هستند. مبانی عناصر شعر سپید، داستان‌نویسی مقدماتی و پیشرفته، عروض و وزن و مبانی شعر مدرن از دوره‌های آموزشی کانون کلمه است. کانون ادبی کلمه دوره‌های آموزشی متعددی با عنوان «شهرزادان کوچک» برای کودکان و نوجوانان برگزار کرده و با «جشنوارهٔ شهرزاد و سی‌مرغ» در جهت رشد و شکوفایی نسل جدید گام برداشته است. خوانش متون ادبی از برنامه‌های کانون در سال‌های اخیر است.[۲۸۶]

نشست‌ها
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
کانون ادبی و فرهنگی کلمه
کانون ادبی و فرهنگی کلمه

نشست‌های دایمی کانون کلمه به‌صورت هفتگی به نقد داستان و شعر اختصاص دارد و از ۱۳۸۰ش تا امروز ادامه داشته است. دیگر نشست‌های این کانون عبارت است از:

  • نشست ادبی چای و داستان؛
  • نشست مشترک با مراکز؛
  • نشست ادبی ادبیات جوان افغانستان؛
  • عصر شعر و داستان؛
  • و افغانستان‌شناسی.[۲۸۷]

حلقهٔ ماه از دیگر نشست‌های دایمی کانون کلمه است که به نقد کتاب‌های شعر و داستان اختصاص دارد. پنجاه و سومین جلسه این نشست در ۱۷ اسفند ۱۴۰۲ش برگزار شده است. برخی از کتاب‌های نقد شده در این بخش عبارت است از:

  • «زنگار» مجموعه اشعار مریم حسینی؛
  • «نخ قرمز به جای لب‌هایش» مجموعه داستان زهرا نوری؛
  • «آوازهای روسی» رمان احمد مدقق؛
  • «نقاط شناور نارنجی» مجموعه داستان لیلا جعفری؛
  • «خطوط گیج» مجموعه شعر نورمحمد شکوه؛
  • «خر قبرسی» مجموعه داستان فاطمه خاوری؛
  • «قله اندوه» مجموعه شعر سید اعلا امیری؛
  • «دختر ترکستانی» مجموعه داستان احمد مدقق؛
  • «نوحه مرغابیان» مجموعه شعر آیینی کبری حسینی بلخی؛
  • «اینجا در نقشه نیست» مجموعه داستان عصمت الطاف؛
  • «چشمه سالنگ» مجموعه شعر سید نادر احمدی؛
  • «تبر و باغ گل سرخ» سه مجموعه شعر به کوشش شاعران کانون کلمه؛
  • «پلنک در پرانتز» مجموعه شعر زهرا حسین‌زاده؛
  • «درّ اوستایی در صدف لهجهٔ هزارگی» محمدی شاری؛
  • «چهارباغ خورشید»، مجموعه شعر موحد بلخی؛
  • «فقه شاپرک» مجموعه شعر سلمان‌علی زکی؛
  • «زمین برای من تنگ است» مجموعه شعر زهرا زاهدی؛
  • «برادرم رمضان» مجموعه داستان تینا محمدحسینی؛
  • «کابل جای آدم نیست» مجموعه داستان سیدعلی موسوی؛
  • و «کارتهٔ هیچ» مجموعه شعر مرتضی برلاس.[۲۸۸]
ویژه‌برنامه‌های کانون ادبی و فرهنگی کلمه
[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کانون ادبی کلمه افزون بر نشست‌های هفتگی، ویژه‌برنامه‌های ادبی و فرهنگی زیادی نیز برگزار کرده است، از جمله:

  • عصر شعر «پیامبر آیینه‌ها» در سال پیامبر اعظم؛
  • همایش ادبی «تبسم صبح» به مناسبت ولادت پیامبر گرامی اسلام در ۱۳۹۲ش؛
  • عصر شعر آیینی «شمع‌های شب دیجور» به یاد پنج هزار شهید زندان‌های کابل در سال ۱۳۵۸ش؛
  • نشست تخصصی شعر انتظار با عنوان «تسبیح ثانیه‌ها»؛
  • دومین نشست داستانی «از هندوکش تا البرز» (نشست مشترک داستان‌نویسان ایران و افغانستان) در تهران؛
  • شب شعر «یاقوت سرخ به تاراج رفتهٔ ورزگان» جهت گرامی‌داشت شهدای ارزگان؛
  • نقد کتاب داستانی «دوازده نت برای سکوت» نوشته کیوان صادقی؛
  • شب شعر «صفای چله‌نشینی»؛
  • نشست ویژه با عنوان «دل خونین انار»؛
  • عصر شعر «خون‌شریکی» همدردی شاعران قم با مردم مظلوم غزه و زلزله‌زدگان هرات ۱۴۰۲ش؛
  • و «بررسی داستان مهاجرت» با حضور جواد خاوری، بتول سیدحیدری، احمد مدقق و شاه‌ترابی.[۲۸۹]
جشنواره‌های کانون ادبی و فرهنگی کلمه
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • اولین جشنوارهٔ ادبی کلمه در ۱۳۹۵ش به‌صورت استانی در موضوع مهاجرت برگزار شد. در این جشنواره ۳۰ اثر به دبیرخانه و ۱۲ اثر به دور نهایی رسید.
  • دومین جشنوارهٔ ادبی کلمه در ۱۳۹۶ش نیز به‌صورت استانی برگزار شد. این جشنواره با استقبال خوبی مواجه شده و حدود ۴۰ اثر توسط دبیرخانه دریافت شد.
  • سومین جشنوارهٔ ادبی کلمه ویژه داستان مهاجرت در سال ۱۳۹۷ش برگزار شد. در این دوره، جشنواره به استان‌های قم، تهران و شهر کاشان گسترش یافت.
  • جشنوارهٔ سراسری «شهرزاد و سی‌مرغ» ویژهٔ کودکان و نوجوانان افغانستانی در سراسر جهان در بهار ۱۳۹۷ش برگزار و با استقبال گسترده‌ای مواجه شد.[۲۹۰]
حضور در جشنواره‌ها
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
کانون ادبی و فرهنگی کلمه
کانون ادبی و فرهنگی کلمه

اعضای کانون ادبی کلمه در طول سال‌ها فعالیت آن کانون در مسابقات، همایش‌ها و جشنواره‌های زیادی شرکت کرده‌اند از جمله: دوازده دوره کنگرهٔ شعر و قصه طلاب.

  1. سیزده دوره مجمع شاعران انقلاب اسلامی؛
  2. جشنوارهٔ بین‌المللی شعر اشراق در تهران؛
  3. جشنوارهٔ بین‌المللی شعر فجر؛
  4. هفت دوره جشنوارهٔ قند پارسی در تهران؛
  5. جشنوارهٔ ادبی نوروز در مشهد؛ و دیگر جشنواره‌ها و مسابقات ادبی.[۲۹۱]
رتبه‌های ادبی کانون ادبی و فرهنگی کلمه
[ویرایش | ویرایش مبدأ]

اعضای کانون ادبی کلمه در سال‌های گذشته رتبه‌های زیادی در مسابقات و جشنواره‌های ادبی به دست آورده‌اند از جمله:

  • سید علی‌رضا جعفری رتبهٔ نخست در پنجمین جشنوارهٔ قند پارسی؛
  • زهرا زاهدی رتبهٔ نخست در پنجمین جشنوارهٔ قند پارسی؛
  • ناصر عارفی شایستهٔ تقدیر در بخش ادبیات پایداری؛
  • زهرا زاهدی رتبه نخست در ششمین جشنوارهٔ قند پارسی؛
  • سیدعلی‌رضا جعفری رتبه دوم در ششمین جشنوارهٔ قند پارسی؛
  • تکتم حسینی رتبهٔ سوم در ششمین جشنوارهٔ قند پارسی؛
  • معصومه موسوی شایستهٔ تقدیر در ششمین جشنوارهٔ قند پارسی؛
  • ریحانه بیانی شایسته تقدیر در ششمین جشنوارهٔ قند پارسی؛
  • زهرا زاهدی رتبهٔ سوم در جشنوارهٔ فرهنگی هنری طوبی (جامعة المصطفی قم)؛
  • سید محمدحسین فصیحی رتبهٔ نخست در هفتمین جشنوارهٔ قند پارسی؛
  • سید علی‌رضا جعفری رتبهٔ دوم در هفتمین جشنوارهٔ قند پارسی؛
  • معصومه موسوی رتبهٔ نخست در هفتمین جشنوارهٔ قند پارسی؛
  • مریم حسینی قابل شایستهٔ تقدیر در هفتمین جشنوارهٔ قند پارسی؛
  • ریحانه بیانی رتبه نخست در جشنوارهٔ ادبی نوروز مشهد؛
  • سمیه کابلی رتبهٔ چهارم در جشنوارهٔ ادبی نوروز مشهد؛
  • تکتم حسینی رتبهٔ دوم در جشنوارهٔ ادبی نوروز مشهد[۲۹۲] تکتم حسینی از اعضای کانون کلمه در جشنواره‌های مختلف از جمله «محتشم کاشانی»، «نیاوران»، «شعر عاشورایی زنجان» و جشنوارهٔ «بوی باران» رتبه‌های مختلفی را کسب کرده است؛
  • سید احمد مدقق نیز در جشنواره‌های مختلف ادبی مقام‌ها و جوایزی کسب کرده است؛
  • فاطمه مروج مهر رتبهٔ اول در جشنوارهٔ کلمه؛
  • سمیه کابلی رتبهٔ دوم در جشنوارهٔ کلمه؛
  • معصومه امیری رتبهٔ سوم در جشنوارهٔ کلمه و رتبهٔ نخست در جشنوارهٔ واژه‌های تشنه؛
  • باهر بیانی رتبهٔ سوم در هفتمین جشنوارهٔ قند پارسی.[۲۹۳]
آثار کانون ادبی و فرهنگی کلمه
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
کانون ادبی و فرهنگی کلمه
کانون ادبی و فرهنگی کلمه (معرفی آثار)

تاکنون بیش از چهل مجموعه کتاب شامل شعر، داستان، نقد، معرفی و آموزش از اعضای کانون کلمه چاپ شده است که برخی از مجموعه چاپ شده اعضای کلمه عبارت است از:

  • غم عزیز؛
  • به چشم‌های تو سوگند؛
  • گزیدهٔ ادبیات معاصر؛
  • خیابان‌های سرگردان؛
  • زیارت‌نامه گل‌سرخ؛
  • چارباغ خورشید؛
  • در شُرُف ماه؛
  • دورتر از چشم اقیانوس؛
  • راه ابریشم آزادی؛
  • آدمی پرنده نیست؛
  • دل خونین انار؛
  • یک شعله نوبهاران؛
  • مشرق گل‌های فروزان (مجموعه شعرهای آیینی)؛
  • دو ماه در خسوف؛
  • زمین برای من تنگ است؛
  • گونه‌های‌سرخابی؛
  • اندوه ما جهان را تهدید نمی‌کند؛
  • با زبان تنهایی؛ فقه شاپرک؛
  • تبر و باغ گل‌سرخ؛
  • هزاره بادامی‌ها؛ ماه هزارپاره؛
  • وقتی کبوتر نیست؛
  • مشتی پروبال؛
  • نذر حلوای سرخ (مجموعه داستان‌های راه‌یافته به چهارمین کنگرهٔ واژه‌های تشنه)؛
  • از طنین رنگ؛
  • دوشنبه‌های‌کوهی؛
  • دُرّ اَوِستایی در صدف لهجهٔ هزاره‌گی؛
  • کافه کلمه (نمونهٔ آثار اعضای کانون ادبی کلمه)؛
  • اتفاق گلدان‌ها؛
  • فریاد روشنایی (سروده‌هایی برای جنبش عدالت‌خواهی و شهیدان دهمزنگ)؛
  • سجدهٔ ناگهانی رویا؛
  • آموزش شعر؛
  • پروازهای منحنی.[۲۹۴]

نشریات مهاجران افغانستانی در ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

حضور گستردهٔ مهاجران افغانستانی در ایران طی چهار دهه گذشته، به شکل‌گیری کانون‌های فرهنگی و مطبوعاتی پویایی منجر شده است. بر اساس پژوهش‌های معتبر، این جامعه فرهنگی از ۱۳۵۷شتا سال ۱۳۸۶ حدود ۲۵۹ عنوان نشریه در ۱۱ شهر ایران منتشر کرده که بیشترین تمرکز آن در تهران (۸۷ عنوان)، مشهد (۷۳ عنوان) و قم (۵۵ عنوان) بوده است. روند انتشار این نشریات به شدت تحت تأثیر تحولات سیاسی افغانستان قرار داشته است. برای مثال در دوره حکومت کمونیستی (۱۳۵۸–۱۳۷۰) با ۱۱۵ عنوان به اوج خود رسید، در دورهٔ مجاهدین (۱۳۷۱–۱۳۷۵) با ۳۵ عنوان به‌شدت کاهش یافت، در دوران طالبان (۱۳۷۶–۱۳۸۰) با ۶۰ عنوان دوباره رشد کرد و در دورهٔ حکومت جدید افغانستان (۱۳۸۱–۱۳۸۶) با بازگشت روزنامه‌نگاران به کشور و سخت‌گیری‌های اداری، به ۳۹ عنوان رسید. این نشریات ترکیبی از مسائل سیاسی افغانستان با دغدغه‌های زندگی مهاجران در ایران را منتشر می‌کردند. محتوای آنها تحت تأثیر ادبیات مطبوعات ایرانی بود و بر هویت‌سازی فرهنگی و دینی تمرکز داشت. بیشتر مطالب به زبان فارسی منتشر می‌شد و مطالب پشتو به ندرت دیده می‌شد. اکثر نشریات ابتدا وابسته به احزاب سیاسی بودند اما به تدریج به سمت مستقل شدن پیش رفتند. این نشریات با چالش‌های جدی مانند عمر کوتاه به دلیل اختلافات داخلی، ضعف مالی و فنی، و کم‌توجهی به فضای دیجیتال مواجه بودند. علیرغم همه چالش‌ها، این نشریات در ایجاد پیوند فرهنگی بین دو جامعهٔ ایران و افغانستان، ثبت تاریخ شفاهی افغانستان و تربیت نسل جدیدی از روزنامه‌نگاران نقش بی‌بدیلی ایفا کردند. آنها همچنین به‌عنوان پلی فرهنگی دو کشور عمل کرده و زمینه‌های تعامل فرهنگی را فراهم کردند.[۲۹۵]

مجله‌های کودکان مهاجران افغانستانی در ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مجله باغ

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

شمارهٔ اول مجلهٔ باغ در سال ۱۳۹۰ش، در هشت صفحه و در پنجاه نسخه منتشر شد.[۲۹۶] از تاریخ تأسیس این مجله تا اردیبهشت ۱۴۰۱ش، هفتاد شماره از باغ منتشر شده است. شماره‌های نخستین نشریه، با تعداد صفحات کم و به‌صورت سیاه و سفید چاپ می‌شد. پس از چاپ چند شماره، به چاپ رنگی این مجله در تعداد صفحات بیشتر اقدام کردند.[۲۹۷] صاحب‌امتیازی باغ را تا شمارهٔ ۶۷، مؤسسهٔ فرهنگی ماه نو و شمارهٔ ۶۹ و ۷۰ را بنیاد جاوید بر عهده داشت. محمدسرور رجایی (۱۳۴۷–۱۴۰۰ش) تا شمارهٔ ۶۸ مدیر مسئول باغ بود که پس از درگذشت او، جاوید حسینی این مسئولیت را پذیرفت. سردبیری مجله نیز تا شمارهٔ چهل با سیداحمد مدقق و تا شمارهٔ ۶۶ با باهر بیانی بود.[۲۹۸]

ماهنامهٔ باغ، اولین نشریهٔ تمام رنگی کودکان افغانستان است که با تیراژ سه هزار نسخه به‌صورت منظم منتشر می‌شد. از این میان، دو هزار نسخه برای کودکان مهاجر افغان در شهرهای مختلف ایران و یک هزار نسخهٔ برای کودکان ساکن در افغانستان توزیع می‌شد.[۲۹۹] مجلهٔ باغ تا شمارهٔ ۵۵ به‌صورت ماهانه و از شمارهٔ ۵۶، مهر-آبان ۱۳۹۲ به‌صورت دوماهنامه منتشر می‌شود.[۳۰۰] مطالب ارسالی باید متناسب با روحیهٔ کودک و نوجوان افغانستانی و در قالب داستان کوتاه، شعر، عکس، خاطرات کودکان یا پدر و مادر آنها باشد.[۳۰۱]

موضوع و محتوای مجله باغ

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

موضوع مجله در مورد مسائل آموزشی، فرهنگی و اجتماعی مربوط به کودکان به‌خصوص کودکان افغانستانی است. پیام اصلی مجلهٔ باغ، این است که افغانستان برخلاف تصویرسازی رسانه‌ها، سیاه نیست و دارای زیبایی‌هایی است که جهان آرزوی داشتن آنها را دارد.[۳۰۲] مطالب این نشریه در راستای حفظ ارزش‌های ملی و اسلامی افغانستان و متناسب با فضای ذهنی و بومی کودکان افغانستان، تهیه می‌شود.[۳۰۳]

ایده مجله باغ

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ایدهٔ کار کودک در ذهن محمدسرور رجایی بود؛ اما پس از ملاقات با احمد مدقق که آن زمان از طریق وبلاگ با او در ارتباط بود و برای کودکان شعر می‌نوشت، طرح یک مجله پی‌ریزی شد. طرح اول مجله، هشت صفحه در اندازهٔ A5، به‌صورت سیاه‌وسفید و در ۱۵۰ نسخه بود.[۳۰۴]

هدف مجله باغ

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نخستین هدف این مجله، دلگرمی بچه‌های افغانستانی بود تا در کشورهای دیگر و ایران، به داشتن چنین مجله‌ای ببالند و با فرهنگ غنی خود آشنا شوند. هویت‌بخشی به کودکان افغانستانی، از دیگر اهداف مهم این مجله است. به‌همین دلیل در مجلهٔ باغ تلاش شده تا با ادبیاتی برابر با ذائقهٔ کودکان و نوجوانان، شعر، داستان و گزارش‌هایی از پیشرفت چهره‌های موفق افغانستان به حضور امید و شادمانی، هویت فرهنگی و ملی افغانستان اشاره کند.[۳۰۵]

مخاطب مجله باغ

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مجلهٔ باغ، نشریه‌ای مختص تمامی افغانستانی‌های داخل و خارج از این کشور است. همچنین، گروهی از مردم افغانستان که به‌دلیل جنگ و شرایط سخت از سرزمین خود کوچ کرده و به کشورهای دور و نزدیک مهاجرت کرده‌اند، می‌توانند از این مجله استفاده کنند. این مجله بدون توجه به تعصبات قومی و مذهبی، آن را بین تمامی بچه‌های اهل تسنن و تشیع توزیع می‌کند. علاوه بر آن، کودکان ایرانی نیز، مخاطب مجله هستند تا با فرهنگ هم‌کلاسی‌های خود آشنا شوند.[۳۰۶]

مجله باغ در سراسر دنیا

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مجلهٔ باغ به چندین کشور دنیا ارسال شده و فرصتی است تا کودکان افغان از دیگر هموطنان خود در نقاط مختلف این کرهٔ خاکی، باخبر شده و با خواندن اخبار مثبت، لبخند به لب آورند.[۳۰۷] در حال حاضر فرهنگیان و هنرمندان افغانستانی که به کشورهای دیگر مهاجرت کرده‌اند، می‌توانند فایل پی‌دی‌اف[۳۰۸] باغ را به‌صورت رایگان دریافت کنند.[۳۰۹]

زبان مجله باغ

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مجلهٔ باغ تلاش می‌کند تا با حفظ زبان فارسی معیار، در لهجه و حتی در نوشتار، مطالب مجله را تولید کند. زبان مجله زبان پارسی است و مخاطبان ایرانی هم به‌راحتی می‌توانند آن را مطالعه کنند. هرچند، گاهی، برخی از واژگان مجله برای آنها نامفهوم خواهد بو؛ زیرا برخی از واژگان افغانستانی در ایران استعمال نمی‌شوند.[۳۱۰]

توزیع نشریه باغ در غرفهٔ ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در شانزدهمین دورهٔ نمایشگاه بین‌المللی کتاب در وین و در غرفهٔ ایران، نشریهٔ باغ نیز توزیع شد که از جمله نکات قابل تأمل و توجه در این دوره بوده است. این اقدام، با استقبال مهاجران و طبقهٔ روشنفکر مواجه شد. علاوه بر آن، گروه‌های حقوق بشری هم از توزیع این مجله در غرفهٔ ایران استقبال کردند.[۳۱۱]

مشارکت کودکان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مجلهٔ باغ این امکان را برای کودکان فراهم کرده تا داستان، شعر، عکس، آرزوهای فردا و خاطرات گذشتهٔ خود را برای انتشار در اختیار مجله قرار دهند.[۳۱۲]

باغ در مراکز آموزشی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مجلهٔ باغ، ماهانه توسط «انجمن حامی» تهیه شده و در اختیار دانش‌آموزان تمامی مراکز آموزشی انجمن در تهران و مشهد قرار می‌گیرد تا فرصتی باشد که کودکان و نوجوانان مهاجر با معلمان و بزرگترهای خانواده، به بازخوانی هویت و ریشه‌های تاریخی خود بپردازند.[۳۱۳]

مجله الکترونیک سیندخت

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

سیندخت نام یکی از زنان شاهنامه، مادر رودابه و به‌عبارتی مادر کلان (مادر بزرگ) رستم و زن مهراب، شاه کابل است؛ اما چیزی که او را مهم می‌کند نقشی است که او با سیاست و ذکاوتی زنانه در جلوگیری از جنگ میان ایران و توران داشته است. زمانی‌که زال، عاشق دختر او رودابه می‌شود، دختری که از نسل ضحاک است؛ بیم لشکرکشی منوچهر، شاه ایران به کابل می‌رود. سیندخت به مهراب پیشنهاد می‌کند تا به‌عنوان میانجی صلح به پیش سام، پدر زال، برود و او می‌پذیرد. سام در ابتدا از این‌که زنی سفیر شده تعجب می‌کند:[۳۱۴]الگو:آغاز نستعلیق الگو:شعر الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیقدر نهایت، سیندخت موفق می‌شود تا منوچهر را از لشکرکشی منصرف کند؛ بنابراین سیندخت هم خطر جنگ را رفع کرد و هم موجبات به‌هم رسیدن زال و رودابه را فراهم می‌کند.[۳۱۵]

موضوع مجله سندوخت

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

موضوع کلی این مجله مهاجرت و روایت‌های دختران مهاجر افغانستانی در ایران است؛ یا دخترانی که متولد ایران بوده و پدر و مادری مهاجر دارند؛ یا نسل سوم مهاجرانی که پدر و مادرهای آنها نیز در ایران متولد شده‌اند.[۳۱۶] هر شماره از این نشریهٔ الکترونیکی، موضوع ویژه‌ای دارد تا از کنار هم قرار گرفتن آنها جهانی کوچک ساخته شده و در عین حال این ظرفیت را داشته باشد که تمامی سلیقه‌ها را پوشش دهد.[۳۱۷]

قالب مجله سندوخت

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

قالب مجلهٔ سیندخت، روایی است؛ در این مجله، نه پیچیدگی‌های داستانی وجود دارد و نه به‌اندازهٔ خاطرات، شخصی است. روایت‌های این نشریه به زبان ساده نوشته شده و دارای موضوعاتی هستند که با زندگی روزمره ارتباط دارند. بیشتر این نوشته‌ها، نشان‌دهندهٔ نگاه دختران افغانستانیِ مهاجر در ایران، به زندگی است.[۳۱۸]

مسئولین نشریه مجله سندوخت

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

هستهٔ اولیهٔ این مجله تعدادی از داستان‌نویسان ساکن شهر قم بودند که می‌خواستند کاری اجتماعی‌تر انجام داده و با مهاجرانی ارتباط برقرار کنند که داستان‌خوان نیستند.[۳۱۹] اکنون سردبیر این مجله، معصومه اخلاقی از نویسندگان جوان افغانستانی است که به‌دلیل نگارش داستان «روی پوست عادت» برگزیدهٔ مقام نخست «هفتمین دوره جایزهٔ ادبی هزار و یک شب» شده است.[۳۲۰]

سازوکار انتشار مجله سندوخت

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مجلهٔ سیندخت در کانال تلگرام سیندخت بارگذاری شده و به رایگان، در دسترس است. این مجله، نسخهٔ صوتی نیز دارد که در کانال تلگرامی مجله منتشر می‌شود.[۳۲۱] موضوع هر شمارهٔ نشریه در شمارهٔ قبل آن اعلام شده و فراخوان دریافت آثار هم داده می‌شود.[۳۲۲]

کارنامه مجله سندوخت

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تا به امروز نُه شماره از این مجله منتشر شده و به موضوعاتی از قبیل شوهر خارجی (شمارهٔ اول)، آشپزی غذای وطنی (شمارهٔ دوم)، عکس یادگاری (شمارهٔ سوم)، همسایه (شمارهٔ چهارم)، رفیق‌بازی (شمارهٔ پنجم)، از وطن آمده (شمارهٔ ششم)، فقدان (شمارهٔ هفتم)، لذت‌های ناچیز (شمارهٔ هشتم) و جای امن (شمارهٔ نهم) پرداخته است.

پانویس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. ↑ رضوانی و دیگران، «تاریخ شفاهی مدارس خودگردان مهاجران افغان در اصفهان»، وبسایت تاریخ شفاهی ایران.
  2. ↑ موسوی، هزاره‌های افغانستان، 1379ش، ص175.
  3. ↑ رضوانی و دیگران، «تاریخ شفاهی مدارس خودگردان مهاجران افغان در اصفهان»، وبسایت تاریخ شفاهی ایران.
  4. ↑ صادقی و عباسی شوازی، «بازگشت به وطن یا ماندن جوانان افغانستانی در ایران»، 1395ش، ص120.
  5. ↑ «موج مهاجرت اتباع افغانستانی به ایران از چه زمانی شروع سد؟ + فیلم»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان.
  6. ↑ خدادوست و دیگران، «جمهوری اسلامی ایران و کاربست اصول اعلامیه حقوق بشر اسلامی در سیاست‌های مهاجرتی در قبال مهاجران افغانستانی»، ۱۴۰۱ش، ص۱۲۹–۱۳۵.
  7. ↑ «آمار رسمی مهاجران افغانستانی اعلام شد؛ ۶ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر!»، اعتماد آنلاین.
  8. ↑ خدادوست و دیگران، «جمهوری اسلامی ایران و کاربست اصول اعلامیه حقوق بشر اسلامی در سیاست‌های مهاجرتی در قبال مهاجران افغانستانی»، ۱۴۰۱ش، ص۱۲۹–۱۳۵.
  9. ↑ خدادوست و دیگران، «جمهوری اسلامی ایران و کاربست اصول اعلامیه حقوق بشر اسلامی در سیاست‌های مهاجرتی در قبال مهاجران افغانستانی»، ۱۴۰۱ش، ص۱۲۹–۱۳۵.
  10. ↑ خدادوست و دیگران، «جمهوری اسلامی ایران و کاربست اصول اعلامیه حقوق بشر اسلامی در سیاست‌های مهاجرتی در قبال مهاجران افغانستانی»، ۱۴۰۱ش، ص۱۲۹–۱۳۵.
  11. ↑ «مسیر ادغام اجتماعی را باز کنیم» روزنامه شرق.
  12. ↑ علاءالدینی و میرزایی، «ادغام مهاجران افغانستانی در نواحی شهری ایران: مطالعۀ موردی محلۀ هرندی در تهران»، خرداد 1397، ص8.
  13. ↑ خدادوست و دیگران، «جمهوری اسلامی ایران و کاربست اصول اعلامیه حقوق بشر اسلامی در سیاست‌های مهاجرتی در قبال مهاجران افغانستانی»، ۱۴۰۱ش، ص۱۲۹–۱۳۵.
  14. ↑ «بازگشت ۷۰ درصد اتباع با خانواده‌شان/ برنامه خروج ۸۰۰ هزار نفر دیگر»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان.
  15. ↑ «۱۷ گام مدیریت منابع»، وب‌سایت روزنامة دنیای اقتصاد.
  16. ↑ نصراصفهانی، در خانه برادر: پناهندگان افغانستانی در ایران، 1397ش، ص79-209.
  17. ↑ سعیدی، زندگی در پاورقی؛ تجربة زیستة اتباع افغانستانی در نهاد آموزش و پرورش ایران 1401ش، ص42.
  18. ↑ «اینکه متخصصان افغانستانی برای اشتغال خود را کارگر ساده معرفی می‌کنند صحت ندارد»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان.
  19. ↑ «پوشش بیمۀ سلامت برای یک میلیون و ۲۰۰ هزار تبعه خارجی/ حق بیمۀ اتباع چقدر است؟»، خبرگزاری فارس.
  20. ↑ «شرایط کار اتباع بیگانه در ایران اعلام شد»، اطلاعات آنلاین.
  21. ↑ میرفلاح نصیری و دیگران «سنجش اثر حضور اتباع خارجی در بازار کار کشور»، 1397، ص212-215.
  22. ↑ حسین‌پور، «مهاجران و بازار کار»، وب‌سایت رصدخانة مهاجرت ایران.
  23. ↑ «نخبگان مهاجر در نشست دیاران از مشکلاتشان چه گفتند؟»، پایگاه خبری انصاف‌نیوز؛ «مشاغل مجاز برای اتباع بیگانه در ایران|مشاغل مجاز برای اتباع افغانی»، وب‌سایت شمیران‌گشت.
  24. ↑ «توضیحات مدیرکل اتباع خارجی وزارت کار درباره محدودیت شغلی مهاجرین افغانستانی»، خبرگزاری تسنیم.
  25. ↑ «متخصصین افغانستانی در رشته‌های مهندسی و پزشکی در ایران مشغول کار اند/ جامعة فرهنگی و متخصصین افغانستانی ما را ناروا به چوب زدند»، خبرگزاری صدای افغان (آوا).
  26. ↑ «جریمة روزانة به‌کارگیری نیروی کار خارجی غیرمجاز، 885 هزار تومان تعیین شد»، خبرگزاری فارس.
  27. ↑ «دوره‌های توانمندسازی و حرفه‌آموزی اتباع افغانی در گلستان برگزار می‌شود»، خبرگزاری ایرنا.
  28. ↑ «افغانستان بزرگ‌ترین سرمآیةگذار خارجی در ایران»، وب‌سایت بهارنیوز.
  29. ↑ «نیمی از سرمایه‌گذاری خارجی کشور مربوط به اتباع افغانستانی است»، خبرگزاری مهر.
  30. ↑ «20 سرمایه‌گذار افغانستانی تابعیت جمهوری اسلامی ایران را اخذ کردند»، خبرگزاری فارس.
  31. ↑ «سرمایه‌گذاری ۵۰ میلیون دلاری افغانستان در بندر کاسپین»، خبرگزاری ایسنا.
  32. ↑ «سرمایه‌گذاری حدود ۳۰۰ میلیارد تومانی افغانستانی‌ها در بورس ایران»، پایگاه خبری تحلیلی شرق.
  33. ↑ «افغانستانی‌ها صد میلیون دلار در ایران سرمایه‌گذاری کردند»، خبرآنلاین.
  34. ↑ نخبة مهاجر افغانستانی که 7 اختراع و 50 کارمند ایرانی دارد»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان.
  35. ↑ «جایزة بیوتکنولوژی برای نخبة افغانستانی در ایران»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان.
  36. ↑ «سرمایه‌گذاری گستردة اتباع افغانستان در خراسان رضوی»، خبرگزاری تسنیم.
  37. ↑ «چرا آمار خرید و فروش املاک اتباع خارجی در ایران وجود ندارد؟/ مسئول نشر آمار معاملات خارجی‌ها کجاست؟»، اقتصادآنلاین.
  38. ↑ «هجوم افغان‌ها به بازار اجاره‌بهای مسکن، افغانستانی‌ها: خانه از ایرانی‌ها پول پیش از ما»، وب‌سایت تحلیل بازار.
  39. ↑ رضایی، «راهنمای دریافت وام ودیعه مسکن ویژه مستأجران»، وب‌سایت رده.
  40. ↑ علی‌رضا، «سرگردانی مستأجران چند فرزند در رهن خانه»، خبرگزاری فارس.
  41. ↑ «افغانستانی‌ها در ایران کمتر از ایرانیان اجاره می‌پردازند/ اتباع اجاره‌خانه را ناعادلانه کرده‌اند + فیلم»، وب‌سایت خبری و اطلاع‌رسانی رکنا.
  42. ↑ «مهاجرین افغانستانی آسیب‌پذیر رایگان بیمه می‌شوند»، خبرگزاری تسنیم.
  43. ↑ پروسنان، «اکثریت شاغلین افغانستانی در ایران بیمه نیستند»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
  44. ↑ میرزایی، «انسان‌شناسی پزشکی: پیشگیری و درمان در بین مهاجران افغانستانی»، 1397ش، ص37.
  45. ↑ خودکار، «سرعت فرزندآوری افغانستانی‌ها در ایران؛ حداقل دو برابر ایرانیان /نزدیک یک میلیون افغانستانی نیازمند امکانات تحصیلی»، پایگاه خبری و اطلاع‌رسانی رکنا.
  46. ↑ [۱]«تمدید پاسپورت سفارت افغانستان در تهران ۱۴۰۴»، خبرگزاری مهاجر.
  47. ↑ «تمدید پاسپورت سفارت افغانستان در تهران ۱۴۰۴»، خبرگزاری مهاجر.
  48. ↑ «جزییات کامل طرح تمدید اعتبار و روادید گذرنامه‌های خانواری در ایران»، وب‌سایت افغان‌ایرکا.
  49. ↑ «کاهش هزینه صدور گذرنامه افغان‌ها در ایران»، خبرگزاری تسنیم.
  50. ↑ «ثبت نام کارت کارگری اتباع»، وب‌سایت سامانه‌ها.
  51. ↑ [۲]«تمدید پاسپورت سفارت افغانستان در تهران ۱۴۰۴»، خبرگزاری مهاجر.
  52. ↑ میرزایی، «بررسی انطباق تحصیلی مهاجران افغانستانی در ایران»، 1397ش، ص66.
  53. ↑ میرزایی، «انسانشناسی پزشکی: پیشگیری‌ودرمان سنتی در بین مهاجران‌افغانستانی»، 1397ش، ص38.
  54. ↑ «مشاغل مجاز برای اتباع بیگانه در ایران|مشاغل مجاز برای اتباع افغانی»، وب‌سایت شمیران‌گشت.
  55. ↑ نصراصفهانی و حسینی «بررسی تأثیر سیاست‌های تحصیل اتباع افغانستانی در ایران (مورد مطالعه: شهر تهران)»، 1395، ص73.
  56. ↑ ارژنگ، «نداشتن امنیت شغلی؛ حق انتخاب را از مهاجران می‌گیرد»، وب‌سایت روزنامة صبح‌کابل.
  57. ↑ موسوی، «من زنم و حق کار دارم؛ روایتی نامعلوم از مجوز کار زنان مهاجر در ایران، وبسایت دیاران.
  58. ↑ هاشمی، «در کارگاهِ خانه؛ زنان افغانستانی در ایران و کار مزدی خانگی»، وب‌سایت میدان.
  59. ↑ «من زنم و حق کار دارم؛ روایتی نامعلوم از مجوز کار زنان مهاجر در ایران»، وب‌سایت روزنامة شرق.
  60. ↑ هاشمی، «در کارگاهِ خانه؛ زنان افغانستانی در ایران و کار مزدی خانگی»، وبسایت میدان.
  61. ↑ کاظمی، «وضعیت اشتغال زنان مهاجر افغانستانی شاغل در کار دست‌مزدی خانگی»، 1398ش، ص128-129.
  62. ↑ کاظمی، «وضعیت اشتغال زنان مهاجر افغانستانی شاغل در کار دست‌مزدی خانگی»، 1398ش، ص114.
  63. ↑ هاشمی، «در کارگاهِ خانه؛ زنان افغانستانی در ایران و کار مزدی خانگی»، وبسایت میدان.
  64. ↑ علاءالدینی و رحیمی، «زنان مهاجر افغانستان در تهران: تجربه‌های زیسته و دست‌رسی به امکانات»، 1401ش، ص25.
  65. ↑ کاظمی، «وضعیت اشتغال زنان مهاجر افغانستانی شاغل در کار دست‌مزدی خانگی»، 1398ش، ص124-130.
  66. ↑ هاشمی، «در کارگاهِ خانه؛ زنان افغانستانی در ایران و کار مزدی خانگی»، وبسایت میدان.
  67. ↑ کاظمی، «وضعیت اشتغال زنان مهاجر افغانستانی شاغل در کار دست‌مزدی خانگی»، 1398ش، ص129-130.
  68. ↑ «گزارشی از وضعیت زنان کشاورز افغانستانی در حاشیۀ تهران»، وب‌سایت میدان.
  69. ↑ هاشمی، «در کارگاهِ خانه؛ زنان افغانستانی در ایران و کار مزدی خانگی»، وب‌سایت میدان.
  70. ↑ کاظمی، «وضعیت اشتغال زنان مهاجر افغانستانی شاغل در کار دست‌مزدی خانگی»، 1398ش، ص130.
  71. ↑ «گزارشی از وضعیت زنان کشاورز افغانستانی در حاشیۀ تهران»، وب‌سایت میدان.
  72. ↑ «گزارشی از وضعیت زنان کشاورز افغانستانی در حاشیۀ تهران»، وب‌سایت میدان.
  73. ↑ هاشمی، «در کارگاهِ خانه؛ زنان افغانستانی در ایران و کار مزدی خانگی»، وبسایت میدان.
  74. ↑ «گزارشی از وضعیت زنان کشاورز افغانستانی در حاشیۀ تهران»، وب‌سایت میدان.
  75. ↑ هاشمی، «در کارگاهِ خانه؛ زنان افغانستانی در ایران و کار مزدی خانگی»، وبسایت میدان.
  76. ↑ علاءالدینی و رحیمی، «زنان مهاجر افغانستان در تهران: تجربه‌های زیسته و دسترسی به امکانات»، 1401ش، ص12.
  77. ↑ «گزارشی از وضعیت زنان کشاورز افغانستانی در حاشیۀ تهران»، وب‌سایت میدان.
  78. ↑ «سازمان بهزیستی ایران: بیشتر کودکان خیابانی از اتباع افغانستانی هستند»، خبرگزاری فارس.
  79. ↑ «80 درصد کودکان کار گلستان تبعۀ افغانستان هستند/ از کودکان کار خرید نکنید»، خبرگزاری ایسنا.
  80. ↑ مصطفوی، «کودک کار کیست؟»، وب‌سایت مجلۀ نخل.
  81. ↑ موسوی، «وضعیت کودکان کار افغانستانی در ایران؛ پیدای پنهان»، وب‌سایت دیاران.
  82. ↑ «همه چیز درباره مشکلات و علل کودکان کار در ایران»، وب‌سایت روزانه.
  83. ↑ پیرخندان و دیگران، «گونه‌شناسی کار کودکان و آسیب‌های ناشی از آن بر کودکان کار در شهر تهران»، 1400ش، ص125.
  84. ↑ «تحصیل کودکان مهاجر، برای ایران یک فرصت بزرگ است»، خبرگزاری مهر.
  85. ↑ رضوانی و دیگران، «تاریخ شفاهی مدارس خودگردان مهاجران افغان در اصفهان»، وب‌سایت تاریخ شفاهی ایران.
  86. ↑ احمدی‌نیا، «حق تحصیل کودکان مهاجر افغانستانی ساکن ایران»، وبسایت شهرآرا نیوز.
  87. ↑ «چالشهای تحصیل کودکان مهاجر در ایران و راهکارهای موجود»، خبرگزاری صدای افغان.
  88. ↑ «چالش‌های تحصیل کودکان مهاجر در ایران»، روزنامه شرق.
  89. ↑ «چالشهای تحصیل کودکان مهاجر در ایران»، روزنامه شرق.
  90. ↑ رضایی، «ایران از چالشهای ثبتنام دانش‌آموزان مهاجر گزارش می‌دهد: ابتاع تازه‌وارد پشت درهای کلاس درس»، وب‌سایت روزنامۀ ایران.
  91. ↑ « پانصدو بیست و هفت هزار دانش‌آموز اتباع خارجی در ایران تحصیل می‌کنند/فعالیت ۲۲ مدرسه ویژه اتباع»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
  92. ↑ «شرایط ثبت‌نام دانش‌آموزان اتباع اعلام شد»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان.
  93. ↑ «چالشهای تحصیل کودکان مهاجر در ایران»، روزنامه شرق.
  94. ↑ بهنیا و محمودیان، «حق آموزش کودکان پناهندۀ افغان در ایران در پرتو نظام حقوق بین‌الملل ناظر بر پناهندگی»، 1401ش، ص332.
  95. ↑ «تحصیل ۶۷۰ هزار دانش‌آموز اتباع افغانستانی/۹۶ درصد هزینه‌ها را ایران می‌پردازد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
  96. ↑ «تحصیل 614 هزار دانش‌آموز اتباع در ایران»، رزنامۀ اعتماد.
  97. ↑ «یک میلیون دانش‌آموز افغانستانی در ایران»، وب‌سایت سلامت نیوز.
  98. ↑ بهنیا و محمودیان، «حق آموزش کودکان پناهندۀ افغان در ایران در پرتو نظام حقوق بین‌الملل ناظر بر پناهندگی»، 1401ش، ص332-333.
  99. ↑ جا ماندن کودکان مهاجر از قطار تحصیل»، وب‌سایت روزنامۀ پیام ما.
  100. ↑ اصفهانی و حسینی، «بررسی تأثیر سیاست‌های تحصیل اتباع افغانستانی در ایران (مورد مطالعه شهر تهران)»، 1395ش، ص72.
  101. ↑ «چالشهای تحصیل کودکان مهاجر در ایران و راهکارهای موجود»، خبرگزاری صدای افغان.
  102. ↑ احمدی‌نیا، «حق تحصیل کودکان مهاجر افغانستانی ساکن ایران»، وبسایت شهرآرا نیوز.
  103. ↑ «مهاجران ثبت نام می‌شوند اما مدارس ظرفیت ندارند»، وب‌سایت روزنامۀ فرهیختگان.
  104. ↑ «چالشهای تحصیل کودکان مهاجر در ایران و راهکارهای موجود»، خبرگزاری صدای افغان.
  105. ↑ اصفهانی و حسینی، «بررسی تأثیر سیاست‌های تحصیل اتباع افغانستانی در ایران (مورد مطالعه شهر تهران)»، 1395ش، ص72.
  106. ↑ افتخار، «بحران هویتی، مانع تحصیل کودکان مهاجر»، وبسایت پیام ما.
  107. ↑ «چالشهای تحصیل کودکان مهاجر در ایران و راهکارهای موجود»، خبرگزاری صدای افغان.
  108. ↑ «چالشهای تحصیل کودکان مهاجر در ایران و راهکارهای موجود»، خبرگزاری صدای افغان.
  109. ↑ «روابط ایران و افغانستان از منظر آموزش کودکان پناهنده و آواره»، وب‌سایت دیپلماسی ایران.
  110. ↑ اصفهانی و حسینی، «بررسی تأثیر سیاست‌های تحصیل اتباع افغانستانی در ایران (مورد مطالعه شهر تهران)»، 1395ش، ص75-78.
  111. ↑ «چالشهای تحصیل کودکان مهاجر در ایران و راهکارهای موجود»، خبرگزاری صدای افغان.
  112. ↑ . «مدارس خودگردان، آخرین پناه تحصیل»، خبرگزاری ایسنا.
  113. ↑ . «نقش مدارس خودگردان در تحصیل کودکان افغانستانی در ایران»، نسیم آنلاین.
  114. ↑ . پویان، «کودکان جامانده از مهر کجا می‌روند؟»، وب‌سایت روزنامۀ شرق.
  115. ↑ . صفری و دیگران، «تاریخ شفاهی مدارس خودگردان مهاجران افغان در شهر اصفهان»، وب‌سایت تاریخ شفاهی ایران.
  116. ↑ . پویان، «کودکان جامانده از مهر کجا می‌روند؟»، وب‌سایت روزنامۀ شرق.
  117. ↑ . «مدارس خودگران تلاشی برای ادامۀ تحصیل دانش‌آموزان بدون مدرک شناسایی»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان.
  118. ↑ . «مدارس خودگردان، آخرین پناه تحصیل»، خبرگزاری ایسنا.
  119. ↑ . موسوی، «مدارس خودگردان به چه کار می‌آید؟»، خبرگزاری ایرنا.
  120. ↑ . حقیقت‌طلب، «فراز و فرودهای تحصیل کودکان مهاجر در ایران»، خبرگزاری ایرنا.
  121. ↑ . موسوی، «مدارس خودگردان به چه کار می‌آید؟»، خبرگزاری ایرنا.
  122. ↑ . صفری و دیگران، «تاریخ شفاهی مدارس خودگردان مهاجران افغان در شهر اصفهان»، وب‌سایت تاریخ شفاهی ایران.
  123. ↑ . «آغاز سال تحصیلی در مدارس خودگردان افغان‌ها در ایران»، خبرگزاری آناتولی؛ پویان، «کودکان جامانده از مهر کجا می‌روند؟»، وب‌سایت روزنامۀ شرق.
  124. ↑ . پویان، «کودکان جامانده از مهر کجا می‌روند؟»، وب‌سایت روزنامه شرق.
  125. ↑ . صفری و دیگران، «تاریخ شفاهی مدارس خودگردان مهاجران افغان در شهر اصفهان»، وب‌سایت تاریخ شفاهی ایران.
  126. ↑ . صفری و دیگران، «تاریخ شفاهی مدارس خودگردان مهاجران افغان در شهر اصفهان»، وب‌سایت تاریخ شفاهی ایران.
  127. ↑ . باریکانی، «افغانستان کوچک در سرزمین یاقوت‌های سرخ»، وب‌سایت روزنامۀ همشهری.
  128. ↑ . «مدارس خودگردان، آخرین پناه تحصیل»، خبرگزاری ایسنا.
  129. ↑ . صفری و دیگران، «تاریخ شفاهی مدارس خودگردان مهاجران افغان در شهر اصفهان»، وب‌سایت تاریخ شفاهی ایران.
  130. ↑ . هودفر، «تلاش جوانان پناهندهٔ افغانی در ایران برای امتناع از حاشیه‌ای بودن»، 1386ش، ص41.
  131. ↑ . هودفر، «تلاش جوانان پناهندهٔ افغانی در ایران برای امتناع از حاشیه‌ای بودن»، 1386ش، ص23.
  132. ↑ . باریکانی، «افغانستان کوچک در سرزمین یاقوت‌های سرخ»، وب‌سایت روزنامۀ همشهری.
  133. ↑ . پویان، «کودکان جامانده از مهر کجا می‌روند؟»، وب‌سایت روزنامۀ شرق.
  134. ↑ . شیخ‌الاسلامی، «الفبای درد در مدارس خودگردان/ تحصیل کودکان مهاجر لنگ مجوز و مدرسه»، خبرگزاری مهر.
  135. ↑ . شیخ‌الاسلامی، «الفبای درد در مدارس خودگردان/ تحصیل کودکان مهاجر لنگ مجوز و مدرسه»، خبرگزاری مهر.
  136. ↑ . موسوی، «مدارس خودگردان به چه کار می‌آید؟»، خبرگزاری ایرنا.
  137. ↑ . هودفر، «تلاش جوانان پناهندهٔ افغانی در ایران برای امتناع از حاشیه‌ای بودن»، 1386ش، ص24 و 45.
  138. ↑ . هودفر، «تلاش جوانان پناهندهٔ افغانی در ایران برای امتناع از حاشیه‌ای بودن»، 1386ش، ص50-52.
  139. ↑ . موسوی، «مدارس خودگردان به چه کار می‌آید؟»، خبرگزاری ایرنا.
  140. ↑ . صفری و دیگران، «تاریخ شفاهی مدارس خودگردان مهاجران افغان در شهر اصفهان»، وب‌سایت تاریخ شفاهی ایران؛ هودفر، «تلاش جوانان پناهندهٔ افغانی در ایران برای امتناع از حاشیه‌ای بودن»، 1386ش، ص8.
  141. ↑ . هودفر، «تلاش جوانان پناهندهٔ افغانی در ایران برای امتناع از حاشیه‌ای بودن»، 1386ش، ص24، 34 و 41-42.
  142. ↑ . نصر اصفهانی و حسینی، «بررسی تأثیر سیاست‌های تحصیل اتباع افغانستانی در ایران (مورد مطالعه: شهر تهران)»، 1395، ص77.
  143. ↑ . هودفر، «تلاش جوانان پناهندهٔ افغانی در ایران برای امتناع از حاشیه‌ای بودن»، 1386ش، ص42-43.
  144. ↑ . «نقش مدارس خودگردان در تحصیل کودکان افغانستانی در ایران»، نسیم آنلاین.
  145. ↑ . موسوی، «مدارس خودگردان به چه کار می‌آید؟»، خبرگزاری ایرنا.
  146. ↑ . نصر اصفهانی، در خانه برادر: پناهندگان افغانستانی در ایران، 1397ش، ص79-209.
  147. ↑ «شرایط کار اتباع بیگانه در ایران اعلام شد»، اطلاعات آنلاین.
  148. ↑ . «دانشجویان افغان مقیم ایران و مشکلات تحصیل»، خبرگزاری ایرنا.
  149. ↑ . عباسی و چیت‌ساززاده، «دریافت شهریه از دانشجویان غیرایرانی دوره روزانه (بی‌توجهی به سیاست‌های گزینشی مهاجرت)»، بی‌تا، ص14.
  150. ↑ . عباسی و چیت‌ساززاده، «دریافت شهریه از دانشجویان غیرایرانی دوره روزانه (بی‌توجهی به سیاست‌های گزینشی مهاجرت)»، بی‌تا، ص8-17.
  151. ↑ . « درآمد ریالی، شهریه دلاری/ انصراف دانشجویان از رؤیای پزشکی»، وب‌سایت خبرنگاران دانشجویی ایران.
  152. ↑ . «تبدیل پرداخت شهریه ارزی به ریالی ویژه دانشجویان افغان/ کاهش شهریه دانشجویان»، وب‌سایت خبرگزاری فارس.
  153. ↑ . عباسی و چیت‌ساززاده، «دریافت شهریه از دانشجویان غیرایرانی دورة روزانه (بی‌توجهی به سیاست‌های گزینشی مهاجرت)»، بی‌تا، ص16.
  154. ↑ . عباسی و چیت‌ساززاده، «دریافت شهریه از دانشجویان غیرایرانی دورة روزانه (بی‌توجهی به سیاست‌های گزینشی مهاجرت)»، بی‌تا، ص60-62.
  155. ↑ . عباسی و چیت‌ساززاده، «دریافت شهریه از دانشجویان غیرایرانی دوره روزانه (بی‌توجهی به سیاست‌های گزینشی مهاجرت)»، بی‌تا، ص22 و 30.
  156. ↑ شمسایی‌نیا، «دانشجویان عراقی در صدر جدول دانشجویان بین‌الملل/ مشکلات اقامت دانشجویان غیر ایرانی حل می‌شود»، وب‌سایت ایسکانیوز.
  157. ↑ . صالحی، «دهه هفتادی‌های افغانستانی گل کاشتند»، وب‌سایت روزنامة خراسان؛ «آمار دانشجویان مهاجردر ایران به تفکیک مقطع تحصیلی»، وب‌سایت آفاق.
  158. ↑ . «تبدیل پرداخت شهریة ارزی به ریالی ویژة دانشجویان افغان/ کاهش شهریه دانشجویان»، خبرگزاری فارس.
  159. ↑ «متخصصین افغانستانی در رشته‌های مهندسی و پزشکی در ایران مشغول کار اند/ جامعة فرهنگی و متخصصین افغانستانی ما را ناروا به چوب زدند»، وب‌سایت خبرگزاری صدای افغان (آوا).
  160. ↑ . «افتخارآفرینی مهاجرین افغانستانی در رقابتی از جنس ماکارونی»، خبرگزاری تسنیم.
  161. ↑ . «چالش‌های دانشجویان افغانستانی در دانشگاه‌های ایران»، خبرگزاری ایسنا.
  162. ↑ . حقیقت‌طلب، «اختراعات این دختر مهاجر تهران را نجات می‌دهد»، وب‌سایت دیاران.
  163. ↑ معلم‌زاده، «مخترع افغانستانی: دانشمند دانمارکی پاسخ داد ایران تحریم است؛ یاد ما می‌توانیم امام افتادیم و تحریم را شکستیم»، خبرگزاری خبری تسنیم.
  164. ↑ . «ثبت دومین اختراع جوان افغانستانی در ایران»، خبرگزاری پیام آفتاب.
  165. ↑ . «نخبة مهاجر افغانستانی که 7 اختراع و 50 کارمند ایرانی دارد»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان.
  166. ↑ . «جایزة بیوتکنولوژی برای نخبة افغانستانی در ایران»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان.
  167. ↑ آقاجانی، «موفقیت نخبگان مهاجر افغانستان در آموزش عالی ایران؛ فرصت‌ها و چالش‌ها»، وب‌سایت پژوهشکده مطالعات راهبردی وزرات علوم، تحقیقات و فناوری.
  168. ↑ . «گزارش جشن فارغ التحصیلان بازگشته از ایران»، شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان.
  169. ↑ . «شکردخت جعفری: از دشواری‌های مهاجرت تا کارنامة درخشان علمی»، وب‌سایت مهاجرنیوز.
  170. ↑ . نصر اصفهانی و حسینی، «بررسی تأثیر سیاست‌های تحصیل اتباع افغانستانی در ایران (مورد مطالعه: شهر تهران)»، 1395، ص70.
  171. ↑ میرزایی، «بررسی انطباق تحصیلی مهاجران افغانستانی در ایران»، 1396ش، ص54-57؛ «رشته‌ها و مناطق ممنوعه برای دواطلبان اتباع غیرایرانی»، وب‌سایت سنجش.
  172. ↑ . نصر اصفهانی و حسینی «بررسی تأثیر سیاست‌های تحصیل اتباع افغانستانی در ایران (مورد مطالعه: شهر تهران)»، 1395، ص73.
  173. ↑ . عباسی و چیت‌ساززاده، «دریافت شهریه از دانشجویان غیرایرانی دوره روزانه (بی‌توجهی به سیاست‌های گزینشی مهاجرت)»، بی‌تا، ص16.
  174. ↑ . نصر اصفهانی و حسینی «بررسی تأثیر سیاست‌های تحصیل اتباع افغانستانی در ایران (مورد مطالعه: شهر تهران)»، 1395ش، ص73.
  175. ↑ . نصر اصفهانی و حسینی «بررسی تأثیر سیاست‌های تحصیل اتباع افغانستانی در ایران (مورد مطالعه: شهر تهران)»، 1395ش، ص73.
  176. ↑ . نصر اصفهانی و حسینی «بررسی تأثیر سیاست‌های تحصیل اتباع افغانستانی در ایران (مورد مطالعه: شهر تهران)»، 1395ش، ص76.
  177. ↑ . نصر اصفهانی و حسینی «بررسی تأثیر سیاست‌های تحصیل اتباع افغانستانی در ایران (مورد مطالعه: شهر تهران)»، 1395ش، ص76.
  178. ↑ «طلاق چیست؟ تعریف دقیق طلاق و بررسی کامل انواع طلاق در ایران»، وب‌سایت مشهور.
  179. ↑ «طلاق از طرف زن»، وب‌سایت گروه وکلای دادگستری راجویان عدالت.
  180. ↑ «بررسی عوامل افزایش آمار طلاق میان مهاجران افغانستانی در شرایط کرونایی »، خبرگزارش شفقنا.
  181. ↑ «رشد تصاعدی آمار طلاق در بین مهاجران افغانستانی»، باشگاه خبرنگاران جوان.
  182. ↑ «بررسی عوامل افزایش آمار طلاق میان مهاجران افغانستانی در شرایط کرونایی »، خبرگزارش شفقنا.
  183. ↑ «افزایش ۱۰ تا ۱۵ درصدی نرخ طلاق»، وب‌سایت شیعه نیوز.
  184. ↑ «طلاق اتباع خارجی در ایران»، وبسایت مشاورۀ حقوقی دنیا.
  185. ↑ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مادهٔ 13.
  186. ↑ «طلاق اتباع خارجی در ایران»، وبسایت مشاورۀ حقوقی دنیا.
  187. ↑ «بررسی عوامل افزایش آمار طلاق میان مهاجران افغانستانی در شرایط کرونایی »، خبرگزارش شفقنا.
  188. ↑ «طلاق اتباع خارجی در ایران»، وبسایت مشاورۀ حقوقی دنیا.
  189. ↑ «مقررات ازدواج مرد ایرانی با زن خارجی»، وب‌سایت دادگران حامی.
  190. ↑ «طلاق زن ایرانی از مرد افغانی»، وب‌سایت عدل‌جو.
  191. ↑ «آسیب‌های طلاق برمردان، زنان و کودکان»، وب‌سایت مؤسسۀ روان‌شناسی دکتر فرزاد طباطبائی.
  192. ↑ حقیقتیان و دیگران، «سنخ‌شناسی طلاق و پیامدهای اجتماعی آن(مطالعۀ موردی زنان مطلقۀ تحت پوشش کمیتۀ امداد امام خمینی استان چهار محال و بختیاری»، 1397ش، ص69- 73.
  193. ↑ «طلاق و تأثیرات آن در زندگی شخصی و اطرافیانش»، وب‌سایت مجلۀ سلامتی.
  194. ↑ قاسمی، امین‌الله، «آسیب‌شناسی و تبعات منفی طلاق و فروپاشی خانواده در جامعه»، 1400ش، ص531.
  195. ↑ «اثرات مثبت طلاق برای کودکان»، وب‌سایت کودکان.
  196. ↑ «1000 هیئت مذهبی افغانستانی در ایران فعالیت می‌کنند»، خبرگزاری مهر.
  197. ↑ ظریف پویا و صدر نبوی، «تغییرات مناسک عزاداری ماه محرم در بین افغانستانی‌های مقیم شهر مشهد در گذر زمان»، 1399ش، ص188 و 212.
  198. ↑ «برگزاری اولین‌نشست ظرفیتها و چالشهای فرهنگی اجتماعی هیئتهای مذهبی»، خبرگزاری مهر.
  199. ↑ «فعالیت 250 هیئت عزاداری از اتباع در قم / شرایط ثبت هیئات مذهبی»، وب‌سایت شهر 20.
  200. ↑ «انتخابات مجمع هماهنگی هیئت‌های مذهبی مهاجرین افغانستانی مقیم مشهد برگزار شد»، وب‌سایت خبربان.
  201. ↑ ظریف پویا و صدر نبوی، «تغییرات مناسک عزاداری ماه محرم در بین افغانستانی‌های مقیم شهر مشهد در گذر زمان»، 1399ش، ص202-216.
  202. ↑ «برگزاری اولین‌نشست ظرفیتها و چالشهای فرهنگی اجتماعی هیئتتهای مذهبی»، خبرگزاری مهر.
  203. ↑ مجدالاشرفی، «هیئت مذهبی چیست؟ مدیر هیئت کیست؟»،پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  204. ↑ ظریف پویا و صدر نبوی، «تغییرات مناسک عزاداری ماه محرم در بین افغانستانی‌های مقیم شهر مشهد در گذر زمان»، 1399ش، ص202-216.
  205. ↑ ظریف پویا و صدر نبوی، «تغییرات مناسک عزاداری ماه محرم در بین افغانستانی‌های مقیم شهر مشهد در گذر زمان»، 1399ش، ص202-216.
  206. ↑ ظریف پویا و صدر نبوی، «تغییرات مناسک عزاداری ماه محرم در بین افغانستانی‌های مقیم شهر مشهد در گذر زمان»، 1399ش، ص202-216.
  207. ↑ اوژولیده، «نقش هیئات مذهبی در راهبرد فرهنگ دینی جوانان»، وبسایت جامعهشناسان جوان.
  208. ↑ مجدالاشرافی، «کارکردهای اجتماعی هیئت‌های مذهبی»، وب‌سایت کرب‌وبلا.
  209. ↑ مجدالاشرفی، «هیئت مذهبی چیست؟ مدیر هیئت کیست؟»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  210. ↑ ««برگزاری اولین‌نشست ظرفیتها و چالشهای فرهنگی اجتماعی هیئتتهای مذهبی»، خبرگزاری مهر.
  211. ↑ «برگزاری اولین‌نشست ظرفیتها و چالشهای فرهنگی اجتماعی هیئتتهای مذهبی»، خبرگزاری مهر.
  212. ↑ ظریف پویا و صدر نبوی، «تغییرات مناسک عزاداری ماه محرم در بین افغانستانی‌های مقیم شهر مشهد در گذر زمان»، 1399ش، ص202-216.
  213. ↑ «برگزاری اولین‌نشست ظرفیتها و چالشهای فرهنگی اجتماعی هیئتتهای مذهبی»، خبرگزاری مهر.
  214. ↑ ظریف پویا و صدر نبوی، «تغییرات مناسک عزاداری ماه محرم در بین افغانستانی‌های مقیم شهر مشهد در گذر زمان»، 1399ش، ص203.
  215. ↑ عبدل‌زاده، «راه‌کارهایی برای پیشرفت هیئت‌های مذهبی»، وبلاک ایستگاه اندیشه.
  216. ↑ حجتی، «ادبیات مقاومت افغانستان»، دانشنامهٔ ادب فارسی، 1381ش، ج3، ص64-65.
  217. ↑ «پنجرهٔ آفتابی»، فصل‌نامهٔ پیامبر، شمارهٔ 1، 1377ش، ص18؛ خاوری، سنگ ملامت، 1376ش، ص5؛ شجاعی، سید اسحاق، مهاجران فصل دلتنگی، 1375ش، ص4.
  218. ↑ کاظمی، کارنامهٔ شعر هجرت در ایران اسلامی، مجلهٔ شعر، 1373ش، ص14؛ کاظمی، «شعر مقاومت در افغانستان»، مجلهٔ سوره، 1384ش، ص121؛ مظفری، سالنامهٔ در دری، 1387ش، ص78؛ سعیدی، «همهٔ سنگ‌ها را به سوی من پرتاب کنید!»، گلبانگ، 1376ش، ص3.
  219. ↑ مظفری، سالنامهٔ در دری، 1387ش، ص78.
  220. ↑ مظفری، سالنامهٔ در دری، 1387ش، ص7.
  221. ↑ مظفری، سالنامهٔ در دری، 1387ش، ص8.
  222. ↑ خاوری، «شرح پریشانی ما»، در دری، 1380ش، ص25.
  223. ↑ مظفری، «بار دیگر ما به قصه آمدیم»، در دری، شماره 14، بهار 1393ش، ص6.
  224. ↑ مظفری، «بار دیگر ما به قصه آمدیم»، در دری، شماره 14، بهار 1393ش، ص6.
  225. ↑ مظفری، «بار دیگر ما به قصه آمدیم»، در دری، شماره 14، بهار 1393ش، ص6.
  226. ↑ مظفری، سالنامهٔ در دری، 1387ش، ص78.
  227. ↑ مظفری، سالنامهٔ در دری، 1387ش، ص78.
  228. ↑ مظفری، سالنامهٔ در دری، 1387ش، ص78.
  229. ↑ شش اثر داستان و شعر به قلم نویسندگان افغانستانی در مشهد رونمایی شد، خبرگزاری ایبنا،|شش اثر داستان و شعر به قلم نویسندگان افغانستانی در مشهد رونمایی شد، خبرگزاری ایبنا. حسین‌زاده، انجمن «در دری» خانه مودت شاعران افغانستانی و ایرانی، وب‌سایت مشهد چهره.
  230. ↑ مظفری، سالنامهٔ در دری، 1387ش، ص78.
  231. ↑ شش اثر داستان و شعر به قلم نویسندگان افغانستانی در مشهد رونمایی شد، خبرگزاری ایبنا. حسین‌زاده، انجمن «در دری» خانه مودت شاعران افغانستانی و ایرانی، وب‌سایت مشهد چهره.
  232. ↑ [[شش اثر داستان و شعر به قلم نویسندگان افغانستانی در مشهد رونمایی شد، خبرگزاری ایبنا. حسین‌زاده، انجمن «در دری» خانه مودت شاعران افغانستانی و |شش اثر داستان و شعر به قلم نویسندگان افغانستانی در مشهد رونمایی شد، خبرگزاری ایبنا. حسین‌زاده، انجمن «در دری» خانه مودت شاعران افغانستانی و ایرانی، وب‌سایت مشهد چهره.]]
  233. ↑ مظفری، ابوطالب، کتاب سال مهاجرین، 1394ش، ص18 و 170؛ شش اثر داستان و شعر به قلم نویسندگان افغانستانی در مشهد رونمایی شد، خبرگزاری ایبنا. حسین‌زاده، انجمن «در دری» خانه مودت شاعران افغانستانی و ایرانی، وب‌سایت مشهد چهره.
  234. ↑ مظفری، ابوطالب، کتاب سال مهاجرین، 1394ش، ص18 و 170؛ شش اثر داستان و شعر به قلم نویسندگان افغانستانی در مشهد رونمایی شد، خبرگزاری ایبنا. حسین‌زاده، انجمن «در دری» خانه مودت شاعران افغانستانی و ایرانی، وب‌سایت مشهد چهره.
  235. ↑ مظفری، ابوطالب، کتاب سال مهاجرین، 1394ش، ص18 و 170؛ شش اثر داستان و شعر به قلم نویسندگان افغانستانی در مشهد رونمایی شد، خبرگزاری ایبنا. حسین‌زاده، انجمن «در دری» خانه مودت شاعران افغانستانی و ایرانی، وب‌سایت مشهد چهره.
  236. ↑ حیدربیگی، «شعر پسامقاومت افغانستان»، فصل‌نامه ادبیات معاصر، 1395ش، ص212؛ حسین‌زاده، انجمن «در دری» خانه مودت شاعران افغانستانی و ایرانی، وب‌سایت مشهد چهره.
  237. ↑ کاظمی، «کارنامهٔ شعر هجرت در ایران اسلامی»، شماره 14، 1373ش، ص23؛ حجتی، «ادبیات مقاومت افغانستان»، 1381ش، ص64.
  238. ↑ «عشق این سال‌ها»، 1377ش، ص3
  239. ↑ . «عشق این سال‌ها»، 1377ش، ص3.
  240. ↑ «خوش طابفه‌ایم هرچه هستیم»، 1380ش، ص56.
  241. ↑ کاظمی، «کارنامه شعر هجرت در ایران اسلامی»، 1373ش، ص23.
  242. ↑ «پنجرهٔ آفتابی»، 1377ش، ص18.
  243. ↑ «پنجرهٔ آفتابی»، 1377ش، ص18.
  244. ↑ «پنجرهٔ آفتابی»، 1377ش، ص18.
  245. ↑ «پنجرهٔ آفتابی»، 1377ش، ص18.
  246. ↑ «پنجرهٔ آفتابی»، 1377ش، ص18.
  247. ↑ «پنجرهٔ آفتابی»، 1377ش، ص18.
  248. ↑ «پنجرهٔ آفتابی»، 1377ش، ص18.
  249. ↑ «پنجرهٔ آفتابی»، 1377ش، ص19.
  250. ↑ «پنجرهٔ آفتابی»، 1377ش، ص18.
  251. ↑ «پنجرهٔ آفتابی»، 1377ش، ص18.
  252. ↑ «پنجرهٔ آفتابی»، 1377ش، ص21.
  253. ↑ . «پنجرهٔ آفتابی»، 1377ش، ص21.
  254. ↑ «قاصد»، خبرنامهٔ قاصد، 1372ش، ص2.
  255. ↑ «رکعت اول»، 1377ش، ص2.
  256. ↑ «جنگ ادبی در دری»، 1376ش، ص160؛ پیام، «گزارش کوتاهی از جُنگ ادبی در دری»، 1375ش، ص8.
  257. ↑ کاظمی، «دری دری و دیگر انجمن‌های مهاجران افغانستانی در ایران»، 1388ش، ص48.
  258. ↑ «عشق این سال‌ها»، 1377ش، ص3.
  259. ↑ کاظمی، کارنامهٔ شعر هجرت در ایران اسلامی، 1373ش، ص23؛ فیاض، «ادبیات مقاومت»، دانشنامهٔ هزاره، 1397ش، ص399.
  260. ↑ حجتی، «ادبیات مقاومت افغانستان»، دانشنامهٔ ادب فارسی ویژه افغانستان، 1381ش، ص63.
  261. ↑ کاظمی، «دری دری و دیگر انجمن‌های مهاجران افغانستانی در ایران»، مجلهٔ شعر، 1388ش، ص48؛ فیاض، «ادبیات مقاومت»، دانشنامهٔ هزاره، 1397ش، ص399.
  262. ↑ کاظمی، «شعر مقاومت در افغانستان»، 1384ش، ص121.
  263. ↑ «افتتاح خانهٔ ادبیات افغانستان»، فصل‌نامهٔ خط سوم، 1382ش، ص.
  264. ↑ خانهٔ ادبیات افغانستان، کارنامه خانه ادبیات افغانستان، 1400ش، ص2.
  265. ↑ خانهٔ ادبیات افغانستان، کارنامه خانه ادبیات افغانستان، 1400ش، ص2.
  266. ↑ خانهٔ ادبیات افغانستان، کارنامه خانه ادبیات افغانستان، 1400ش، ص19.
  267. ↑ خانهٔ ادبیات افغانستان، کارنامه خانه ادبیات افغانستان، 1400ش، ص19.
  268. ↑ «ویژه‌نامهٔ کتاب افغانستان به شماره 23 و 24 رسید»، وب‌سایت خانهٔ کتاب افغانستان.
  269. ↑ دهقان، فکر تأسیس خانهٔ ادبیات افغانستان از دغدغه‌های نسل دوم فرهنگیان مهاجر شکل گرفت»، وب سایت پانا.
  270. ↑ خانهٔ ادبیات افغانستان، ویژه‌نامه هشتمین جشنواره قند پارسی، 1394ش، ص40.
  271. ↑ خانهٔ ادبیات افغانستان، کارنامه خانه ادبیات افغانستان، 1400ش، ص18.
  272. ↑ خانهٔ ادبیات افغانستان، ویژه‌نامه هشتمین جشنواره قند پارسی، 1394ش، ص40.
  273. ↑ خانهٔ ادبیات افغانستان، کارنامه خانه ادبیات افغانستان، 1400ش، ص 13 و 17.
  274. ↑ خانهٔ ادبیات افغانستان، ویژه‌نامه هشتمین جشنواره قند پارسی، 1394ش، ص37؛ خانهٔ ادبیات افغانستان، کارنامه خانه ادبیات افغانستان، 1400ش، ص3.
  275. ↑ خانهٔ ادبیات افغانستان، کارنامه خانه ادبیات افغانستان، 1400ش، ص8؛ یعقوبی، «خانهٔ ادبیات افغانستان»، کتاب سال مهاجرین، 1394ش، ص138.
  276. ↑ خانهٔ ادبیات افغانستان، کارنامه خانه ادبیات افغانستان، 1400ش، ص10 و 14.
  277. ↑ خانهٔ ادبیات افغانستان، کارنامه خانه ادبیات افغانستان، 1400ش، ص14.
  278. ↑ حیدربیگی، «شعر پسامقاومت افغانستان»، فصل‌نامهٔ ادبیات معاصر، 1395ش، ص192؛ یعقوبی، «خانهٔ ادبیات افغانستان»، کتاب سال مهاجرین، 1394ش، ص138.
  279. ↑ پیام، «گزارش کوتاهی از جُنگ ادبی در دری»، گلبانگ، 1375ش، ص8.
  280. ↑ سعیدی، «همهٔ سنگ‌ها را به سوی من پرتاب کنید!»، گلبانگ، شمارهٔ 24، 1376ش، ص2؛ «کلمه» محفلی برای شاعران، ادیبان و داستان‌نویسان افغانستانی»، خبرگزاری فارس.
  281. ↑ کانون ادبی، فرهنگی کلمه، ویژه نامهٔ جشن پانزده سالگی کلمه، 1395ش، ص3؛ «کلمه» محفلی برای شاعران، ادیبان و داستان‌نویسان افغانستانی»، خبرگزاری فارس.
  282. ↑ کانون ادبی، فرهنگی کلمه، ویژه‌نامهٔ جشن پانزده‌سالگی کلمه، 1395ش، ص8.
  283. ↑ رهیاب و مظفری، کتاب سال مهاجرین، 1394ش، ص37؛ کانون ادبی، فرهنگی کلمه، ویژه‌نامهٔ جشن پانزده‌سالگی کلمه، 1395ش، ص5.
  284. ↑ کانون ادبی، فرهنگی کلمه، اساس‌نامهٔ کانون کلمه، 1403ش، ص2.
  285. ↑ کانون ادبی، فرهنگی کلمه، ویژه‌نامهٔ جشن پانزده‌سالگی کلمه، 1395ش، ص77-78.
  286. ↑ کانون ادبی، فرهنگی کلمه، ویژه‌نامهٔ جشن پانزده‌سالگی کلمه، 1395ش، ص77-78.
  287. ↑ گزارش کارکرد کانون ادبی کلمه در سال ۱۳۹۷ش، وب‌سایت بامیان نیوز. «حمایت و استقبال ایرانیان از محافل ادبی مهاجرین»، وب‌سایت تهران پرس.
  288. ↑ گزارش کارکرد کانون ادبی کلمه در سال ۱۳۹۷ش، وب‌سایت بامیان نیوز. «حمایت و استقبال ایرانیان از محافل ادبی مهاجرین»، وب‌سایت تهران پرس.
  289. ↑ گزارش کارکرد کانون ادبی کلمه در سال ۱۳۹۷ش، وب‌سایت بامیان نیوز. «حمایت و استقبال ایرانیان از محافل ادبی مهاجرین»، وب‌سایت تهران پرس.
  290. ↑ گزارش کارکرد کانون ادبی کلمه در سال ۱۳۹۷ش، وب‌سایت بامیان نیوز؛ «سومین جشنواره ادبی کلمه برگزار می‌شود»، شفقنا افغانستان.
  291. ↑ گزارش کارکرد کانون ادبی کلمه در سال ۱۳۹۷ش، وب‌سایت بامیان نیوز؛ «جشن کلمات» به مناسب ۱۵ سالگی فعایت‌های «کانون ادبی فرهنگی کلمه» در قم برگزار شد»، شفقنا افغانستان.
  292. ↑ رهیاب و مظفری، کتاب سال مهاجرین، 1394ش، ص220؛ «جشن کلمات» به مناسب ۱۵ سالگی فعایت‌های «کانون ادبی فرهنگی کلمه» در قم برگزار شد»، شفقنا افغانستان.
  293. ↑ گزارش کارکرد کانون ادبی کلمه در سال ۱۳۹۷ش، وب‌سایت بامیان نیوز.
  294. ↑ کانون ادبی، فرهنگی کلمه، ویژه‌نامهٔ جشن پانزده‌سالگی کلمه، 1395ش، ص109؛ گزارش کارکرد کانون ادبی کلمه در سال ۱۳۹۷ش، وب‌سایت بامیان نیوز.
  295. ↑ محرابی، سه دهه با مطبوعات فارسی‌زبان مهاجران افغانستانی در جهان (1387-1357)، ۱۳۸۹ش، ص۴۰–۳۵.
  296. ↑ «جشن سه‌سالگی «باغ»، از آرزوی حذف مرزهای فرهنگی ایران و افغانستان تا شعرخوانی کودکانه»، خبرگزاری تسنیم.
  297. ↑ ««باغ» نشریه‌ای برای کودکان افغانستان»، وبلاگ نشریات کودک و نوجوان (گروه بررسی نشریات شورای کتاب کودک).
  298. ↑ « باغ ماهنامۀ کودکان و نوجوانان افغانستان»، وبلاگ مجلۀ باغ.
  299. ↑ «نشریه باغ (مجله کودکان و نوجوانان افغانستان) سه ساله شد»، پایگاه خبری شفقنا.
  300. ↑ « باغ ماهنامۀ کودکان و نوجوانان افغانستان»، وبلاگ مجلۀ باغ.
  301. ↑ ««باغ» نشریه‌ای برای کودکان افغانستان»، وبلاگ نشریات کودک و نوجوان (گروه بررسی نشریات شورای کتاب کودک).
  302. ↑ «50 کشور مخاطب نشریه کودکان افغانستان؛ باغی برای کودکان افغانستانی»، پایگاه اطلاع‌رسانی صبح زاگرس.
  303. ↑ «نشریه باغ (مجله کودکان و نوجوانان افغانستان) سه ساله شد»، پایگاه خبری شفقنا.
  304. ↑ «باغبان مهربان کلمات»، وب‌سایت روزنامه ایران.
  305. ↑ «50 کشور مخاطب نشریه کودکان افغانستان؛ باغی برای کودکان افغانستانی»، پایگاه اطلاع‌رسانی صبح زاگرس.
  306. ↑ «50 کشور مخاطب نشریه کودکان افغانستان؛ باغی برای کودکان افغانستانی»، پایگاه اطلاع‌رسانی صبح زاگرس.
  307. ↑ ««باغ» نشریه‌ای برای کودکان افغانستان»، وبلاگ نشریات کودک و نوجوان (گروه بررسی نشریات شورای کتاب کودک).
  308. ↑ « باغ ماهنامۀ کودکان و نوجوانان افغانستان»، وبلاگ مجلۀ باغ.
  309. ↑ «50 کشور مخاطب نشریه کودکان افغانستان؛ باغی برای کودکان افغانستانی»، پایگاه اطلاع‌رسانی صبح زاگرس.
  310. ↑ «50 کشور مخاطب نشریه کودکانافغانستان؛ باغی برای کودکان افغانستانی»، پایگاه اطلاع‌رسانی صبح زاگرس.
  311. ↑ «آنچه در نمایشگاه کتاب وین گذشت/حضور پررنگ ایران در چهارمین دوره»، خبرگزاری مهر.
  312. ↑ «شمارۀ 20 ماهنامه باغ منتشر شد»، وب‌سایت انجمن حامی.
  313. ↑ «شمارۀ 20 ماهنامه باغ منتشر شد»، وب‌سایت انجمن حامی.
  314. ↑ فردوسی، شاهنامه، «منوچهر: بخش17»، وب‌سایت گنجور.
  315. ↑ رسا، سیندخت؛«روایت‌هایی از دخترانی که مهاجر، زاده می‌شوند»، وب‌سایت مدنیت.
  316. ↑ بنی‌یعقوب، «هوای شهر کابل داره یار جان»، وب‌سایت دیاران.
  317. ↑ امیری، مجلهٔ الکترونیکی سیندخت، ص4.
  318. ↑ بنی‌یعقوب، «هوای شهر کابل داره یار جان»، وب‌سایت دیاران.
  319. ↑ رسا، «سیندخت؛ روایت‌هایی از دخترانی که مهاجر، زاده می‌شوند»، وب‌سایت مدنیت.
  320. ↑ «روی پوست عادت | داستان کوتاهی از معصومه امیری»، وب‌سایت شهرستان ادب.
  321. ↑ بنی‌یعقوب، «هوای شهر کابل داره یار جان»، وب‌سایت دیاران.
  322. ↑ رسا، «سیندخت؛ روایت‌هایی از دخترانی که مهاجر، زاده می‌شوند»، وب‌سایت مدنیت.

منابع

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • «آسیب‌های طلاق برمردان، زنان و کودکان»، وب‌سایت مؤسسهٔ روان‌شناسی دکتر فرزاد طباطبائی، تاریخ بازدید: ۲۰ شهریور ۱۴۰۲ش.
  • آقاجانی، مصطفی، «موفقیت نخبگان مهاجر افغانستان در آموزش عالی ایران؛ فرصت‌ها و چالش‌ها»، وب‌سایت پژوهشکدة مطالعات راهبردی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، تاریخ درج مطلب: ۲۷ خرداد ۱۳۹۷ش.
  • «آمار دانشجویان مهاجر در ایران به تفکیک مقطع تحصیلی»، وب‌سایت آفاق، تاریخ بازدید: ۳۱ تیر ۱۴۰۲ش.
  • «آمار رسمی مهاجران افغانستانی اعلام شد؛ ۶ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر!»، اعتماد آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۸ فروردین ۱۴۰۴ش.
  • «آنچه در نمایشگاه کتاب وین گذشت/ حضور پررنگ ایران در چهارمین دوره»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۴ آبان ۱۳۹۵ش.
  • «اثرات مثبت طلاق برای کودکان»، وب‌سایت کودکان، تاریخ درج مطلب: ۱۱ ژانویهٔ ۲۰۲۳م.
  • اخوان‌فرد و دیگران، «تکلیف بر رعایت حق آموزش در حقوق اسلام و مقررات حقوق بشر»، فصل‌نامهٔ علمی و پژوهشی فقه و مبانی حقوق اسلام، سال هشتم، شمارهٔ ۴، زمستان ۱۳۹۴ش.
  • ارژنگ، مجیب، «نداشتن امنیت شغلی؛ حق انتخاب را از مهاجران می‌گیرد»، وب‌سایت روزنامة صبح‌کابل، تاریخ درج مطلب: ۶ آگوست ۲۰۱۹م.
  • اسماعیل‌پور، م، «گلبانگ»، دانشنامه ادب فارسی، ۱۳۸۱ش.
  • اصفهانی، آرش‌نصیر و حسینی، حسن، «بررسی تأثیر سیاست‌های تحصیل اتباع افغانستانی در ایران (مورد مطالعه شهر تهران)»، فصل‌نامهٔ راهبردی اجتماعی فرهنگی، سال پنجم، شمارهٔ بیستم، پاییز ۱۳۹۵ش.
  • افتخار، نازنین، «بحران هویتی، مانع تحصیل کودکان مهاجر»، وب‌سایت پیام ما، تاریخ بازدید: ۱۴ تیر ۱۴۰۲ش.
  • «افتتاح خانهٔ ادبیات افغانستان»، فصل‌نامهٔ خط سوم، شمارهٔ سه و چهار، بهار و تابستان ۱۳۸۲ش.
  • «افتخارآفرینی مهاجرین افغانستانی در رقابتی از جنس ماکارونی»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۱۶، اسفند ۱۳۹۴ش.
  • «افزایش ۱۰ تا ۱۵ درصدی نرخ طلاق»، وب‌سایت شیعه نیوز، تاریخ درج مطلب: ۸ مرداد ۱۳۹۰ش.
  • «افزایش ۵۰ درصدی قیمت تمدید و صدور پاسپورت افغانستان در ایران/ انصار: مسئول تعیین نرخ، وزارت امور خارجه است»، خبرگزاری صدای افغان (آوا)، تاریخ درج مطلب: ۲۸ فروردین/حمل ۱۴۰۲ش.
  • «افغانستان بزرگ‌ترین سرمایه‌گذار خارجی در ایران»، بهارنیوز، ۱۷ مهر ۱۴۰۱ش.
  • «افغانستانی‌ها در ایران کمتر از ایرانیان اجاره می‌پردازند/ اتباع اجاره‌خانه را ناعادلانه کرده‌اند»، پایگاه خبری و اطلاع‌رسانی رکنا، تاریخ درج مطلب: ۱۳ آذر ۱۴۰۱ش.
  • «افغانستانی‌ها صد میلیون دلار در ایران سرمایه‌گذاری کردند»، خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: ۸ خرداد ۱۴۰۰ش.
  • امیری، معصومه، مجلهٔ الکترونیکی سیندخت، تاریخ درج مطلب: ۷ آبان ۱۳۹۸ش.
  • اوژولیده، علیاصغر، «نقش هیئات مذهبی در راهبرد فرهنگ دینی جوانان»، وبسایت جامعه‌شناسان جوان، تاریخ درج مطلب: ۲۵ مهر ۱۳۹۸ش.
  • «انتخابات مجمع هماهنگی هیئت‌های مذهبی مهاجرین افغانستانی مقیم مشهد برگزار شد»، وب‌سایت خبربان، تاریخ مراجعه ۱۵ مرداد ۱۴۰۲ش.
  • «اینکه متخصصان افغانستانی برای اشتغال خود را کارگر ساده معرفی می‌کنند صحت ندارد»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۲۴ آذر ۱۳۹۵ش.
  • «بازگشت ۷۰ درصد اتباع با خانواده‌شان/ برنامه خروج ۸۰۰ هزار نفر دیگر»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۹ شهریور ۱۴۰۴ش.
  • «باغ ماهنامه کودکان و نوجوان افغانستان، شماره اول»، وبلاگ مجلهٔ باغ، تاریخ درج مطلب: ۲۹ تیر ۱۳۹۰ش.
  • «باغبان مهربان کلمات»، وب‌سایت روزنامه ایران، تاریخ درج مطلب: ۲۱ دی ۱۴۰۰ش.
  • «باغ نشریه‌ای برای کودکان افغانستان»، وبلاگ نشریات کودک و نوجوان (گروه بررسی نشریات شورای کتاب کودک)، تاریخ درج مطلب: ۱ آبان ۱۳۹۸ش.
  • باریکانی، محمد، «افغانستان کوچک در سرزمین یاقوت‌های سرخ»، روزنامهٔ همشهری، ۲۳ اردیبهشت ۱۳۹۱ش، تاریخ بازدید: ۲۳ مهر ۱۴۰۲ش.
  • بلخی، سید میرزاحسین و دیگران، سوره بچه‌های مسجد، شماره ۴۴، تهران، حوزه هنری، ۱۳۷۵ش.
  • بلخی، میلاد، «ستاره‌ای که افول نمی‌کند»، تلاوه، پیش‌شماره ۴، ۱۳۷۴ش.
  • بنی‌یعقوب، ترانه، «هوای شهر کابل داره یار جان»، وب‌سایت دیاران، تاریخ درج مطلب: ۱۷ دی ۱۴۰۰ش.
  • بهنیا، مسیح و محمودیان، ساناز، «حق آموزش کودکان پناهندهٔ افغان در ایران در پرتو نظام حقوق بین‌الملل ناظر بر پناهندگی»، مجلهٔ حقوق بین‌المللی، شمارهٔ ۶۶، بهار و تابستان ۱۴۰۱ش.
  • پروسنان، امیر، «اکثریت شاغلین افغانستانی در ایران بیمه نیستند»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱۷ مهر ۱۳۹۸ش.
  • پویان، اعظم، «کودکان جامانده از مهر کجا می‌روند؟»، وب‌سایت روزنامهٔ شرق، تاریخ درج مطلب: ۱ مهر ۱۳۹۶ش.
  • پیام، علی، «گزارش کوتاهی از جُنگ ادبی در دری»، گلبانگ، شماره ۵، ۳۰ حوت (اسفند) ۱۳۷۵ش.
  • «بررسی عوامل افزایش آمار طلاق میان مهاجران افغانستانی در شرایط کرونایی»، خبرگزاری شفقنا، تاریخ بازدید: ۱ شهریور ۱۴۰۲ش.
  • «برگزاری اولین‌نشست ظرفیتها و چالشهای فرهنگی اجتماعی هیئتتهای مذهبی»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۸ش.
  • «پانصدوبیست‌وهفت هزار دانش‌آموز اتباع خارجی در ایران تحصیل می‌کنند/فعالیت ۲۲ مدرسه ویژه اتباع»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج ملطب: ۱۷ اردبهشت ۱۴۰۱ش.
  • «پنجاه کشور مخاطب نشریه کودکان افغانستان؛ باغی برای کودکان افغانستانی»، پایگاه اطلاع‌رسانی صبح زاگرس، تاریخ درج مطلب: ۳۱ مرداد ۱۳۹۶ش.
  • «پنجرهٔ آفتابی»، فصل‌نامهٔ پیامبر، شمارهٔ ۱، ۱۳۷۷ش.
  • «پوشش بیمة سلامت برای یک میلیون و ۲۰۰ هزار تبعة خارجی/ حق بیمة اتباع چقدر است؟»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۴ خرداد ۱۴۰۲ش.
  • «تبدیل پرداخت شهریه ارزی به ریالی ویژه دانشجویان افغان/ کاهش شهریه دانشجویان»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۱۳ دی ۱۴۰۱ش.
  • «تحصیل ۶۱۴ هزار دانش‌آموز اتباع در ایران»، وب‌سایت اعتماد، تاریخ درج مطلب: ۳۰ خرداد ۱۴۰۲ش.
  • «تحصیل ۶۷۰ هزار دانش‌آموز اتباع افغانستانی/۹۶ درصد هزینه‌ها را ایران می‌پردازد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱۰ اسنفد ۱۴۰۱ش.
  • «تحصیل کودکان مهاجر، برای ایران یک فرصت بزرگ است»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۴ مرداد ۱۴۰۱ش.
  • «تعرفة صدور پروانة کار اتباع خارجی در سال ۱۴۰۲ش اعلام شد»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۱۷ فروردین ۱۴۰۲ش.
  • «تعرفة کارت آمایش ۱۷ و هویت ۱۶ اتباع خارجی اعلام شد»، وب‌سایت شهرآرانیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۸ تیر ۱۴۰۱ش.
  • «تمدید پاسپورت سفارت افغانستان در تهران ۱۴۰۴»، خبرگزاری مهاجر، تاریخ درج مطلب: ۱۷ خرداد ۱۴۰۴ش.
  • «ثبت دومین اختراع جوان افغانستانی در ایران»، خبرگزاری پیام آفتاب، تاریخ درج مطلب: ۱۴ بهمن ۱۳۹۱ش.
  • «ثبت‌نام کارت کارگری اتباع»، وب‌سایت سامانه‌ها، تاریخ بازدید: ۱۲ مرداد ۱۴۰۲ش.
  • «جا ماندن کودکان مهاجر از قطار تحصیل»، روزنامهٔ پیام ما، تاریخ بازدید: ۱۴ تیر۱۴۰۲ش.
  • «جایزة بیوتکنولوژی برای نخبة افغانستانی در ایران»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۵ دی ۱۳۹۶ش.
  • «جریمة روزانة به‌کارگیری نیروی کار خارجی غیرمجاز، ۸۸۵ هزار تومان تعیین شد»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۶ فروردین ۱۴۰۲ش.
  • «جزئیات کامل طرح تمدید اعتبار و روادید گذرنامه‌های خانواری در ایران»، وب‌سایت افغان‌ایرکا، تاریخ درج مطلب: ۱۲ بهمن ۱۳۹۹ش.
  • «جشن سه‌سالگی «باغ»، از آرزوی حذف مرزهای فرهنگی ایران و افغانستان تا شعرخوانی کودکانه»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۱۹ تیر ۱۳۹۳ش.
  • «جشن کلمات» به مناسب ۱۵سالگی فعایت‌های «کانون ادبی فرهنگی کلمه» در قم برگزار شد»، شفقنا افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۲۹ بهمن ۱۳۹۵ش.
  • «جُنگ ادبی در دری»، فصل‌نامهٔ در دری، شماره ۳ و ۴، ۱۳۷۶ش.
  • جوادی، قاسم و موسوی، محمدجمال، «سیرتاریخی عزاداری‌های حسینی در افغانستان»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۲۱ مهر ۱۳۹۴ش.
  • جوادی، قاسم و موسوی، محمدجمال، «مراسم عاشورا در کابل»، فصل‌نامهٔ شیعه‌شناسی، سال دوازدهم، شمارهٔ ۴۵، بهار ۱۳۹۳ش.
  • «چالش‌های تحصیل کودکان مهاجر در ایران و راهکارهای موجود»، خبرگزاری صدای افغان، تاریخ درج مطلب: ۱۸ خرداد ۱۴۰۱ش
  • . «چالش‌های تحصیل کودکان مهاجر در ایران»، روزنامهٔ شرق، تاریخ درج مطلب: ۲۳ شهریور ۱۴۰۱ش.
  • «چالش‌های دانشجویان افغانستانی در دانشگاه‌های ایران»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۷ شهریور ۱۴۰۰ش.
  • «چرا آمار خرید و فروش املاک اتباع خارجی در ایران وجود ندارد؟ / مسئول نشر آمار معاملات خارجی‌ها کجاست؟»، اقتصادآنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۰ خرداد ۱۳۹۹ش.
  • حجتی، حمیده، «ادبیات مقاومت افغانستان»، دانشنامهٔ ادب فارسی ویژه افغانستان، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۸۱ش.
  • حجتی، حمیده، «ادبیات مقاومت افغانستان»، دانشنامهٔ ادب فارسی ویژه افغانستان، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۸۱ش.
  • حسین‌پور، میترا، «مهاجران و بازار کار»، بی‌تا، وب‌سایت رصدخانة مهاجرت ایران، تاریخ درج مطلب: ۲۹ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
  • حسین‌زاده، آزیتا، انجمن «در دری» خانه مودت شاعران افغانستانی و ایرانی، وب‌سایت مشهد چهره، تاریخ درج مطلب: ۲۷ شهریور ۱۴۰۱ش.
  • حقیقت‌طلب، پیمان، «اختراعات این دختر مهاجر تهران را نجات می‌دهد»، وب‌سایت دیاران، تاریخ درج مطلب: ۷ خرداد ۱۳۹۷ش.
  • حقیقت‌طلب، پیمان، «فراز و فرودهای تحصیل کودکان مهاجر در ایران»، در بخش دوم وبینار آموزش کودکان مهاجر در دنیای جدید، گروه مطالعات جوانان مؤسسهٔ مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲ مهر، ۱۴۰۰ش.
  • حقیقتیان، منصور و دیگران، «سنخ‌شناسی طلاق و پیامدهای اجتماعی آن (مطالعهٔ موردی زنان مطلقهٔ تحت پوشش کمیتهٔ امداد امام خمینی استان چهار محال و بختیاری»، فصلنامهٔ جامعهشناسی کابردی، سال بیستونهم، شمارهٔ دوم، تابستان ۱۳۹۷ش.
  • «حمایت و استقبال ایرانیان از محافل ادبی مهاجرین»، وب‌سایت تهران‌پرس، تاریخ بازدید: ۲۷ فروردین ۱۴۰۳ش.
  • حیدربیگی، حسین، «شعر پسامقاومت افغانستان»، فصل‌نامه ادبیات معاصر، کابل، ۱۳۹۵ش.
  • خانه ادبیات افغانستان، کارنامه خانه ادبیات افغانستان، تهران، خانه ادبیات افغانستان، ۱۴۰۰ش.
  • خانه ادبیات افغانستان، ویژه نامه هشتمین جشنواره قند پارسی، تهران، خانه ادبیات افغانستان، ۱۳۹۴ش.
  • خاوری، جواد، «سنگی در برکه»، مجلهٔ ادبیات داستانی، شماره ۱۹، ۱۳۷۳ش. خاوری، جواد، شرح پریشانی ما، در دری، شماره ۱۳، پاییز ۱۳۸۰ش.
  • خاوری، جواد، علی، پیام، سنگ ملامت، تهران، حوزه هنری، ۱۳۷۶.
  • خدادوست، علی و دیگران، «جمهوری اسلامی ایران و کاربست اصول اعلامیه حقوق بشر اسلامی در سیاست‌های مهاجرتی در قبال مهاجران افغانستانی»، فصلنامهٔ علمی مطالعات حقوق بشر اسلامی، شمارهٔ ۲۶، ۱۴۰۱ش.
  • خودکار، محمدحسین، «سرعت فرزندآوری افغانستانی‌ها در ایران؛ حداقل دو برابر ایرانیان/ نزدیک یک میلیون افغانستانی نیازمند امکانات تحصیلی»، پایگاه خبری و اطلاع‌رسانی رکنا، تاریخ درج مطلب: ۱۸ خرداد ۱۴۰۰ش.
  • «خوش طایفه‌ایم هرچه هستیم»، فصل‌نامهٔ در دری، شماره ۱۳، ۱۳۸۰ش.
  • «دانشجویان افغان مقیم ایران و مشکلات تحصیل -۱»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱۲ دی ۱۳۹۷ش.
  • داوری، مهین، «همسایه هم مدرسه را دوست دارد»، آتیه آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۸ مهر، ۱۴۰۰ش.
  • «درآمد ریالی، شهریة دلاری/ انصراف دانشجویان از رؤیای پزشکی»، وب‌سایت خبرنگاران دانشجویی ایران، تاریخ درج مطلب: ۲ خرداد ۱۳۹۸ش.
  • در گفتگویی با محمدکاظم کاظمی؛ شعر مهاجرت و مؤسسه در دری، وب‌سایت روزنامه ۸ صبح کابل، تاریخ درج مطلب: ۱۱ قوس (آذرماه) ۱۳۸۸ش.
  • «دوره‌های توانمندسازی و حرفه‌آموزی اتباع افغانی در گلستان برگزار می‌شود»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۳ش.
  • دهقان، صادق، «فکر تأسیس خانه ادبیات افغانستان از دغدغه‌های نسل دوم فرهنگیان مهاجر شکل گرفت»، وب سایت پانا، تاریخ درج مطلب ۹ آذرماه ۱۴۰۰ش.
  • رسا، نجمه، «سیندخت؛ روایت‌هایی از دخترانی که مهاجر، زاده می‌شوند»، وب‌سایت مدنیت، تاریخ درج مطلب: ۱۱ آذر ۱۳۹۹ش.
  • «رشته‌ها و مناطق ممنوع برای تحصیل اتباع خارجی»، وب‌سایت خبری اختبار، تاریخ درج مطلب: ۷ آذر ۱۴۰۰ش.
  • «رشد تصاعدی آمار طلاق در بین مهاجران افغانستانی»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۸ خرداد ۱۳۹۵ش.
  • رضایی، رضا، «راهنمای دریافت وام ودیعه مسکن ویژه مستأجران»، وب‌سایت رده (بررسی و مقایسه خدمات بانکی و مالی)، تاریخ درج مطلب: ۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
  • رضوانی، مرتضی و دیگران، «تاریخ شفاهی مدارس خودگردان مهاجران افغان در اصفهان»، وب‌سایت تاریخ شفاهی ایران، تاریخ بازدید: ۶ تیر ۱۴۰۲ش.
  • رهیاب، سیدحسین و مظفری، ابوطالب، کتاب سال مهاجرین، مشهد، شورای فرهنگی افغانستانی‌های مقیم ایران، ۱۳۹۴ش.
  • «روابط ایران و افغانستان از منظر آموزش کودکان پناهنده و آواره»، وب‌سایت دیپلماسی ایران، تاریخ درج مطلب: ۹ شهریور ۱۴۰۰ش.
  • «روی پوست عادت | داستان کوتاهی از معصومه امیری»، وب‌سایت شهرستان ادب، تاریخ درج مطلب: ۲۰ خرداد ۱۳۹۸ش.
  • «سرمایه‌گذاری ۵۰ میلیون دلاری افغانستان در بندر کاسپین»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۱۷ تیر ۱۴۰۲ش.
  • «سرمایه‌گذاری حدود ۳۰۰ میلیارد تومانی افغانستانی‌ها در بورس ایران»، پایگاه خبری تحلیلی شرق، تاریخ درج مطلب: ۵ شهریور ۱۴۰۱ش.
  • «سرمایه‌گذاری گستردة اتباع افغانستان در خراسان رضوی»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۲۷ آبان ۱۴۰۱ش.
  • سعیدی، سعیده، زندگی در پاورقی؛ تجربة زیستة اتباع افغانستانی در نهاد آموزش و پرورش ایران، تهران، موسسة مطالعات فرهنگی و اجتماعی، ۱۴۰۱ش.
  • سعیدی، محمدشریف، «همهٔ سنگ‌ها را به سوی من پرتاب کنید!»، گلبانگ، شمارهٔ ۲۴، ۴ جدی (دی‌ماه) ۱۳۷۶ش.
  • «سوالات متداول پیرامون بیمه سلامت برای پناهندگان»، وب‌سایت آژانس پناهدگان سازمان ملل متحد، تاریخ بازدید: ۱۵ مرداد ۱۴۰۲ش.
  • «سومین جشنواره ادبی کلمه برگزار می‌شود»، شفقنا افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۲۹ مردادماه ۱۳۹۷ش.
  • «سی‌وچهارمین شماره ماهنامه «باغ» کودکان افغانستان منتشر شد»، پایگاه تحلیل و اطلاع‌رسانی فرهنگ و علوم انسانی، تاریخ درج مطلب: ۴ آبان ۱۳۹۳ش.
  • «شرایط ثبت نام دانش آموزان اتباع اعلام شد»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
  • «شرایط کار اتباع بیگانه در ایران اعلام شد»، اطلاعات آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۵ شهریور ۱۴۰۳ش.
  • شجاعی، سید اسحاق، مهاجران فصل دلتنگی، تهران، حوزهٔ هنری، ۱۳۷۵ش.
  • شش اثر داستان و شعر به قلم نویسندگان افغانستانی در مشهد رونمایی شد، خبرگزاری ایبنا، تاریخ درج مطلب: ۵ مهرماه ۱۴۰۲ش.
  • شمسایی‌نیا، مریم، «دانشجویان عراقی در صدر جدول دانشجویان بین‌الملل/ مشکلات اقامت دانشجویان غیر ایرانی حل می‌شود»، وب‌سایت ایسکانیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۷ فروردین ۱۴۰۲ش.
  • «شکردخت جعفری: از دشواری‌های مهاجرت تا کارنامة درخشان علمی»، وب‌سایت مهاجرنیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۴ دسامبر ۲۰۱۹م.
  • «شمارهٔ ۲۰ ماهنامه باغ منتشر شد»، وب‌سایت انجمن حامی، تاریخ بازدید: ۵ اسفند ۱۴۰۱ش.
  • صادقی، حمیدرضا، «آموزش چیست و چه تغییری در باور نسبت به‌آموزش باید ایجاد شود؟»، وب‌سایت آموزش فکرمحور، تاریخ درج مطلب: ۱ می ۲۰۱۷م.
  • صادقی، رسول، عباسی شوازی، محمدجلال، «بازگشت به وطن یا ماندن جوانان افغانستانی در ایران»، دو فصلنامه مطالعات جمعیتی، شماره ۱، بهار و تابستان ۱۳۹۵ش.
  • صالحی، سارا، «دهة هفتادی‌های افغانستانی گل کاشتند»، وب‌سایت روزنامة خراسان، تاریخ درج مطلب: ۱۹ خرداد ۱۳۹۷ش.
  • صفری، روح‌الله و دیگران، «تاریخ شفاهی مدارس خودگردان مهاجران افغان در شهر اصفهان»، وب‌سایت تاریخ شفاهی ایران، مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگ و ادب پایداری، تاریخ بازدید: ۲۳ تیر ۱۴۰۲ش.
  • ظریف پویا، محمدمحسن و صدر نبوی، فاطمه، «تغییرات مناسک عزاداری ماه محرم در بین افغانستانی‌های مقیم شهر مشهد در گذر زمان»، نامهٔ انسان‌شناسی، سال هفتم، شمارهٔ ۳۱، پایز و زمستان ۱۳۹۹ش.
  • «طلاق اتباع افغان در ایران»، وب‌سایت مؤسسهٔ حقوقی دادفران مهرپاو، تاریخ درج مطلب: ۱۴ اردیبهشت ۱۳۹۸ش.
  • «طلاق اتباع خارجی در ایران»، وبسایت مشاورهٔ حقوقی دنیا، تاریخ بازدید: ۲۵ مرداد ۱۴۰۲ش.
  • «طلاق از طرف زن»، وب‌سایت گروه وکلای دادگستری راجویان عدالت، تاریخ بازید: ۵ مرداد ۱۴۰۲ش.
  • «طلاق چیست؟ تعریف دقیق طلاق و بررسی کامل انواع طلاق در ایران»، وب‌سایت مشهور، تاریخ درج مطلب: ۲ اردیبهشت ۱۳۹۹ش.
  • «طلاق زن ایرانی از مرد افغانی»، وب‌سایت عدل‌جو، تاریخ درج مطلب: ۱۴ آذر ۱۴۰۱ش.
  • «طلاق و تأثیرات آن در زندگی شخصی و اطرافیانش»، وب‌سایت مجلهٔ سلامتی، تاریخ بازدید: ۲۰ شهریور ۱۴۰۲ش.
  • عباسی، حمزه و چیت‌ساززاده، امیرحسین، «دریافت شهریه از دانشجویان غیرایرانی دورة روزانه (بی‌توجهی به سیاست‌های گزینشی مهاجرت)»، تهیه و تنظیم: برنامهٔ آفاق (برنامه‌ای با همکاری پژوهشکده سیاست‌گذاری دانشگاه صنعتی شریف و انجمن دیاران)، بی‌تا.
  • عبدل‌زاده، جواد، «راه‌کارهایی برای پیشرفت هیئت‌های مذهبی»، وبلاک ایستگاه اندیشه، تاریخ بازدید: ۱۲ مرداد ۱۴۰۲ش.
  • «عشق این سال‌ها»، فصل‌نامهٔ پیامبر، شماره ۱، ۱۳۷۷ش.
  • «قاصد»، خبرنامهٔ قاصد، مشهد، دفتر هنر و ادبیات انقلاب اسلامی افغانستان، ۱۳۷۲ش.
  • علاءالدینی، پویا و رحیمی، مریم، «زنان مهاجر افغانستان در تهران: تجربه‌های زیسته و دست‌رسی به امکانات»، مجلهٔ پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، دورهٔ ۱۲، شمارهٔ پیاپی ۲۳، بهار و تابستان ۱۴۰۱ش.
  • علی‌رضا، «سرگردانی مستأجران چند فرزند در رهن خانه»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۱۷ اسفند ۱۳۹۹ش.
  • فردوسی، شاهنامه، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۸ بهمن ۱۴۰۱.
  • فیاض، محمداسحاق، «رفیق روسی‌ام»، هفته نامه وحدت، ۱۳۶۹ش.
  • فیاض، محمدحسین، «ادبیات مقاومت»، دانشنامهٔ هزاره، کابل، امیری، ۱۳۹۷ش.
  • قاسمی، امین‌الله، «آسیب‌شناسی و تبعات منفی طلاق و فروپاشی خانواده در جامعه»، فصل‌نامهٔ علمی ره‌یافت‌های نوین در مطالعات اسلامی، دورهٔ سوم، شمارهٔ ششم، بهار ۱۴۰۰ش.
  • «کارکردهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی هیئت‌های مذهبی»، خبرگزاری حوزه، تاریخ درج مطلب: ۱۹ شهریور ۱۳۹۷ش.
  • کاظمی، سیمین، «وضعیت اشتغال زنان مهاجر افغانستانی شاغل در کار دست‌مزدی خانگی»، نامهٔ انجمن جمعیت‌شناسی ایران، سال چهاردهم، شمارهٔ ۲۸، پایز و زمستان ۱۳۹۸ش.
  • کاظمی، کارنامهٔ شعر هجرت در ایران اسلامی، مجلهٔ شعر، ۱۳۷۳ش.
  • کاظمی، محمدکاظم، «در دری و دیگر انجمن‌های مهاجران افغانستانی در ایران»، مجلهٔ شعر، شماره ۶۸، زمستان ۱۳۸۸ش.
  • کاظمی، محمدکاظم، «شعر مقاومت در افغانستان»، مجلهٔ سوره، ۱۳۸۴ش.
  • کاظمی، محمدکاظم، «کارنامهٔ شعر هجرت در ایران اسلامی»، مجلهٔ شعر، شماره ۱۴، ۱۳۷۳ش.
  • کاظمی، محمدکاظم، روزنه، مشهد، ادارهٔ کل آموزش و پرورش خراسان، ۱۳۷۲ش.
  • کاظمی، محمدکاظم، کارنامهٔ شعر هجرت در ایران اسلامی، مجلهٔ شعر، ۱۳۷۳ش.
  • کاظمی، محمدکاظم، مؤسسه دُر دری افغانستان ده ساله شد، وب‌سایت بی‌بی‌سی فارسی، تاریخ درج مطلب: ۱۷ تیر ۱۳۸۷ش.
  • کانون ادبی، فرهنگی کلمه، اساس‌نامهٔ کانون کلمه، قم، کانون کلمه، ۱۴۰۳ش.
  • کانون ادبی، فرهنگی کلمه، ویژه‌نامهٔ جشن پانزده‌سالگی کلمه، قم، کانون ادبی، فرهنگی کلمه، ۱۳۹۵ش.
  • «کاهش هزینه صدور گذرنامه افغان‌ها در ایران»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۱۸ تیر ۱۴۰۴ش.
  • «کلمه» محفلی برای شاعران، ادیبان و داستان نویسان افغانستانی»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۲۲ اسفند ۱۳۹۷ش.
  • «گزارش جشن فارغ التحصیلان بازگشته از ایران»، شبکه اطلاع‌رسانی افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۷ شهریور ۱۳۹۳ش.
  • «گزارشی از وضعیت زنان کشاورز افغانستانی در حاشیهٔ تهران»، وب‌سایت میدان، تاریخ درج مطلب: ۲۶ تیر ۱۴۰۰ش.
  • «متخصصین افغانستانی در رشته‌های مهندسی و پزشکی در ایران مشغول کار اند/ جامعة فرهنگی و متخصصین افغانستانی ما را ناروا به چوب زدند»، خبرگزاری صدای افغان (آوا)، تاریخ درج مطلب: ۲۰ حمل ۱۳۹۷ش.
  • «متخصصین افغانستانی در رشته‌های مهندسی و پزشکی در ایران مشغول کار اند/ جامعة فرهنگی و متخصصین افغانستانی ما را ناروا به چوب زدند»، خبرگزاری صدای افغان (آوا)، تاریخ درج مطلب: ۲۰ حمل ۱۳۹۷ش.
  • «مدارس خودگردان، آخرین پناه تحصیل»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۱۳ آذر ۱۴۰۰ش.
  • «مدارس خودگران تلاشی برای ادامهٔ تحصیل دانش آموزان بدون مدرک شناسایی»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۱۵ مهر، ۱۳۹۹ش.
  • «مسیر ادغام اجتماعی را باز کنیم» روزنامه شرق، تاریخ درج مطلب: ۱۷ اردیبهشت۱۴۰۱ش.
  • «مقررات ازدواج مرد ایرانی با زن خارجی»، وب‌سایت دادگران حامی، تاریخ درج مطلب: ۲۰ ادیبهشت ۱۳۹۹ش.
  • «ممنوعیت پذیرش دانش‌آموزان افغانی در مراکز پیش‌دانشگاهی»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۱ مهر ۱۳۸۲ش.
  • «من زنم و حق کار دارم؛ روایتی نامعلوم از مجوز کار زنان مهاجر در ایران»، وب‌سایت روزنامة شرق، تاریخ درج مطلب: ۲ خرداد ۱۴۰۲ش.
  • «مهاجران ثبت‌نام می‌شوند اما مدارس ظرفیت ندارند»، روزنامهٔ فرهیختگان، تاریخ درج مطلب: ۸ شهریور ۱۴۰۱ش.
  • «مهاجرین افغانستانی آسیب‌پذیر، رایگان بیمه می‌شوند»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۲۲ آبان ۱۴۰۱ش.
  • «موج مهاجرت اتباع افغانستانی به ایران از چه زمانی شروع شد؟ + فیلم»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۴ تیر ۱۴۰۱ش.
  • «نخبة مهاجر افغانستانی که ۷ اختراع و ۵۰ کارمند ایرانی دارد»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۱۸ دی ۱۳۹۶ش.
  • «نخستین پیام»، پیام مهاجر (نشریه کانون مهاجر)، شماره اول، حمل (فروردین) ۱۳۵۸ش.
  • گزارش کارکرد کانون ادبی کلمه در سال ۱۳۹۷ش، وب‌سایت بامیان نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۵ اسفند ۱۳۹۷ش.
  • مجدالاشرفی، منصور، «هیئت مذهبی چیست؟ مدیر هیئت کیست؟»، وبسایت حوزه، تاریخ بازدید: ۲ مرداد ۱۴۰۲ش.
  • محرابی، معین‌الدین، سه دهه با مطبوعات فارسی‌زبان مهاجران افغانستانی در جهان (۱۳۸۷–۱۳۵۷)، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۸۹ش.
  • مظفری، ابوطالب و رهیاب، سیدحسین، کتاب سال مهاجرین، مشهد، شورای فرهنگی افغانستانی‌های مقیم ایران، ۱۳۹۴ش.
  • مظفری، سید ابوطالب و دیگران، تقویم در دری ۱۳۸۷ش، مشهد، مؤسسهٔ در دری، ۱۳۸۷ش.
  • مظفری، سید ابوطالب، «بار دیگر ما به قصه آمدیم»، در دری، شماره ۱۴، بهار ۱۳۹۳ش.
  • معلم‌زاده، سیدعلی، «مخترع افغانستانی: دانشمند دانمارکی پاسخ داد ایران تحریم است؛ یاد ما می‌توانیم امام افتادیم و تحریم را شکستیم»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۲۰ مرداد ۱۳۹۳ش.
  • موسوی، فاطمه، «من زنم و حق کار دارم؛ روایتی نامعلوم از مجوز کار زنان مهاجر در ایران، وبسایت دیاران، ۷ خرداد ۱۴۰۲ش.
  • موسوی، نادر «دکتر هما هودفر و مدارس خودگردان»، وب‌سایت نادر موسوی، تاریخ بازدید: ۲۲ تیر ۱۴۰۲ش.
  • موسوی، نادر، «مدارس خودگردان به چه کار می‌آید؟، در بخش سوم ویبنار آموزش کودکان مهاجر در دنیای جدید، گروه مطالعات جوانان مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲ مهر، ۱۴۰۰ش.
  • میرزایی، حسین، «انسان‌شناسی پزشکی: پیشگیری و درمان در بین مهاجران افغانستانی»، دو فصلنامة دانش‌های بومی ایران، سال پنجم، شمارة ۱۰، ۱۳۹۷ش.
  • میرزایی، حسین، «بررسی انطباق تحصیلی مهاجران افغانستانی در ایران»، پژوهشنامة مددکاری اجتماعی، شمارة ۱۱، ۱۳۹۷ش.
  • میرزایی، حسین، «بررسی انطباق تحصیلی مهاجران افغانستانی در ایران»، پژوهشنامة مددکاری اجتماعی، شماره ۱۱، ۱۳۹۶ش.
  • میرفلاح نصیری و دیگران، «سنجش اثر حضور اتباع خارجی در بازار کار کشور»، مجلة بررسی‌های آمار رسمی ایران، سال ۲۹، شمارة ۲، ۱۳۹۷ش.
  • نصر اصفهانی، آرش و حسینی، سیدحسن، «بررسی تأثیر سیاست‌های تحصیل اتباع افغانستانی در ایران (مورد مطالعه: شهر تهران)»، فصلنامة راهبرد اجتماعی فرهنگی، سال پنجم، شمارهٔ ۲۰، ۱۳۹۵ش.
  • نصر اصفهانی، آرش، در خانه برادر: پناهندگان افغانستانی در ایران، تهران، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، ۱۳۹۷ش.
  • نصراصفهانی، در خانهٔ برادر: پناهندگان افغانستانی در ایران، تهران، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، ۱۳۹۷ش.
  • هدفمند نبی‌پور، هدایت‌الله «حقوق اطفال در اسلام و اسناد بین‌المللی»، دوفصل‌نامهٔ علمی تخصصی مطالعات حقوق اسلامی، سال ششم، شمارهٔ ۱۳، زمستان ۱۳۹۹ش.
  • هودفر، هما، «تلاش جوانان پناهندهٔ افغانی در ایران برای امتناع از حاشیه‌ای بودن»، مجله گفتگو، شمارهٔ ۵۰، ۱۳۸۶ش.
  • ورزگانی، حسین، ویژه‌نامهٔ جشن پانزده سالگی کلمه، قم، کانون ادبی فرهنگی کلمه، ۱۳۹۵ش.
  • «نشریه باغ (مجله کودکان و نوجوانان افغانستان) سه ساله شد»، پایگاه خبری شفقنا، تاریخ درج مطلب: ۲۳ تیر ۱۳۹۳ش.
  • نصر اصفهانی، آرش و حسینی، سیدحسن، «بررسی تأثیر سیاست‌های تحصیل اتباع افغانستانی در ایران (مورد مطالعه: شهر تهران)»، فصلنامة راهبرد اجتماعی فرهنگی، سال پنجم، شمارهٔ ۲۰، ۱۳۹۵ش.
  • نصر اصفهانی، آرش، در خانه برادر: پناهندگان افغانستانی در ایران، تهران، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، ۱۳۹۷ش.
  • نصراصفهانی، در خانة برادر: پناهندگان افغانستانی در ایران، تهران، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، ۱۳۹۷ش.
  • «نقش مدارس خودگردان در تحصیل کودکان افغانستانی در ایران»، نسیم آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۶ شهریور، ۱۴۰۱ش.
  • «نیمی از سرمایه‌گذاری خارجی کشور مربوط به اتباع افغانستانی است»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۴ آذر ۱۴۰۱ش.
  • «هجوم افغان‌ها به بازار اجاره‌بهای مسکن، افغانستانی‌ها: خانه از ایرانی‌ها پول پیش از ما»، وب‌سایت تحلیل بازار، تاریخ درج مطلب: ۱۵ فروردین ۱۴۰۱ش.
  • «یک دستور از رهبر انقلاب: هیچ دانش‌آموز افغانستانی، از تحصیل بازنماند؛ حتی غیرقانونی»، وب‌سایت خبری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۴ش.
  • یعقوبی، غفار، «خانهٔ ادبیات افغانستان»، کتاب سال مهاجرین، مشهد، شورای فرهنگی افغانستانی‌های مقیم ایران، ۱۳۹۴ش.
  • «یک میلیون دانش‌آموز افغانستانی در ایران»، وب‌سایت سلامت نیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۱ بهمن ۱۴۰۱ش.
  • «۱۰۰۰ هیئت مذهبی افغانستانی در ایران فعالیت می‌کنند»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۸ بهمن ۱۴۰۰ش.
  • «۱۷ گام مدیریت منابع»، وب‌سایت روزنامة دنیای اقتصاد، تاریخ درج مطلب: ۱۷، مهر ۱۳۹۵ش.
  • «۲۰ سرمایه‌گذار افغانستانی تابعیت جمهوری اسلامی ایران را اخذ کردند»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:مهاجران_افغانستانی_در_ایران&oldid=58367»