پرش به محتوا

پیش‌نویس:تغذیه در دوران بارداری: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۱۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
 
[[پرونده:تغذیه در دوران بارداری.jpg|جایگزین=تغذیه در دوران بارداری|بندانگشتی|تغذیه در دوران بارداری]]
<big>'''تغذیه در دوران بارداری'''</big>؛ خوردن مواد مغذی و ضروری برای سلامت مادر و رشد جنین در دوران بارداری.<br>
{{درشت|'''تغذیه در دوران بارداری'''}}؛ خوردن مواد مغذی و ضروری برای سلامت مادر و رشد جنین در دوران بارداری.{{سخ}}تغذیه در دوران بارداری، به‌منظور حفظ و تأمین سلامت مادر و نوزاد همواره اهمیت داشته و نه‌تنها نیازی بیولوژیکی بلکه بخشی از هویت فرهنگی و اعتقادی جامعهٔ اسلامی [[ایران]] را تشکیل داده است. این دوران، تحت تأثیر باورهای علمی، [[طب سنتی ایران|طب سنتی]]، آموزه‌های دینی و رسوم محلی قرار داشته و تمامی این موارد در کنار هم می‌توانند سلامت مادر و جنین را تضمین کنند. تغذیهٔ سالم در [[بارداری]] می‌تواند ترکیبی از پروتئین، کربوهیدرات‌های پیچیده، چربی‌های سالم، ویتامین‌ها و مواد معدنی باشد. همچنین، مشورت با پزشک یا متخصص تغذیه برای تنظیم برنامه غذایی شخصی‌شده بسیار مهم است.
 
[[تغذیه در دوران بارداری]]، به‌منظور حفظ و تأمین سلامت مادر و نوزاد همواره اهمیت داشته و نه‌تنها نیازی بیولوژیکی بلکه بخشی از هویت فرهنگی و اعتقادی جامعۀ اسلامی [[ایران]] را تشکیل داده است. این دوران، تحت تأثیر باورهای علمی، [[طب سنتی ایران|طب سنتی]]، آموزه‌های دینی و رسوم محلی قرار داشته و تمامی این موارد در کنار هم می‌توانند سلامت مادر و جنین را تضمین کنند. تغذیۀ سالم در [[بارداری]] می‌تواند ترکیبی از پروتئین، کربوهیدرات‌های پیچیده، چربی‌های سالم، ویتامین‌ها و مواد معدنی باشد. همچنین، مشورت با پزشک یا متخصص تغذیه برای تنظیم برنامه غذایی شخصی‌شده بسیار مهم است.


==تعریف تغذیه در دوران بارداری==
==تعریف تغذیه در دوران بارداری==
[[تغذیه در دوران بارداری]]، به‌معنای تأمین مواد مغذیِ ضروری برای سلامت مادر و رشد جنین است. تغذیهٔ صحیح در این دوران، از ارکان مهم [[زندگی]] سالم به‌شمار رفته و از اهمیتی بسیار برخوردار است. در سبک زندگی اسلامی- ایرانی نیز تغذیهٔ صحیح در دوران بارداری، نوعی رژیم متعادل غذایی است که نه‌تنها بر رشد جسمی جنین بلکه بر طینت و سرنوشت او نیز تأثیرگذار خواهد بود.<ref>«خوب خوردن یا خوردن خوب‌ها؟»، 1403ش، ص49.</ref>


تغذیه در دوران بارداری، به‌معنای تأمین مواد مغذیِ ضروری برای سلامت مادر و رشد جنین است. تغذیۀ صحیح در این دوران، از ارکان مهم [[زندگی]] سالم به‌شمار رفته و از اهمیتی بسیار برخوردار است. در سبک زندگی اسلامی- ایرانی نیز تغذیۀ صحیح در دوران بارداری، نوعی رژیم متعادل غذایی است که نه‌تنها بر رشد جسمی جنین بلکه بر طینت و سرنوشت او نیز تأثیرگذار خواهد بود.<ref>«خوب خوردن یا خوردن خوب‌ها؟»، 1403ش، ص49.</ref>
تغذیهٔ صحیح در دوران بارداری، از نظر علمی، به‌معنای فرایند تأمین هدف‌مند ریزمغذی‌ها و درشت‌مغذی‌هایی است که نیازهای فیزیولوژیک مادر (افزایش حجم خون، تغییرات هورمونی)، نیازهای رشدی جنین (تشکیل اندام‌ها و تکامل مغز) و پیشگیری از عوارض بارداری (پره اکلامپسی<ref>پره اکلامپسی یا مسمویت بارداری، از بیماری‌های دوران بارداری است که با فشار خون بالا و آسیب اندامی مشخص می‌شود.</ref> و دیابت بارداری<ref>نوعی از دیابت است که در زمان حاملگی به‌صورت افزایش قند خون تشخیص داده می‌شود.</ref>) را به‌صورت همزمان پوشش دهد. در غیر این صورت، کمبودهای تغذیه‌ای با کاهش وزن جفت، منجر به تولید نوزادان کم‌وزن، پایین بودن میانگین قد و وزن نوزاد هنگام تولد، [[زایمان زودرس]] یا مشکلاتی دیگر همچون بالا رفتن فشار خون بارداری می‌شود.<ref>«خوب خوردن یا خوردن خوب‌ها؟»، 1403ش، ص49.</ref>
 
تغذیۀ صحیح در دوران بارداری، از نظر علمی، به‌معنای فرآیند تأمین هدف‌مند ریزمغذی‌ها و درشت‌مغذی‌هایی است که نیازهای فیزیولوژیک مادر (افزایش حجم خون، تغییرات هورمونی)، نیازهای رشدی جنین (تشکیل اندام‌ها و تکامل مغز) و پیشگیری از عوارض بارداری (پره‌ اکلامپسی<ref>پره اکلامپسی یا مسمویت بارداری، از بیماری‌های دوران بارداری است که با فشار خون بالا و آسیب اندامی مشخص می‌شود.</ref> و دیابت بارداری<ref>نوعی از دیابت است که در زمان حاملگی به‌صورت افزایش قند خون تشخیص داده می‌شود.</ref>) را به‌صورت همزمان پوشش دهد. در غیر این صورت، کمبودهای تغذیه‌ای با کاهش وزن جفت، منجر به تولید نوزادان کم‌وزن، پایین بودن میانگین قد و وزن نوزاد هنگام تولد، [[زایمان زودرس]] یا مشکلاتی دیگر همچون بالا رفتن فشار خون بارداری می‌شود.<ref>«خوب خوردن یا خوردن خوب‌ها؟»، 1403ش، ص49.</ref>  


==فواید تغذیه صحیح در دوران بارداری==
==فواید تغذیه صحیح در دوران بارداری==
 
#فردی که در دوران جنینی به اندازهٔ کافی از مواد مغذی بهره برده، سالم‌تر از فردی است که در این دوران شرایط تغذیه‌ای مناسبی نداشته است.
#فردی که در دوران جنینی به اندازۀ کافی از مواد مغذی بهره برده، سالم‌تر از فردی است که در این دوران شرایط تغذیه‌ای مناسبی نداشته است.
#مادری که نیازهای غذایی خود را در دوران بارداری، به‌صورت متعادلی تأمین کرده، آمادگی بیشتری برای [[زایمان]] و [[شیردهی]] داشته و توان بیشتری برای مراقبت از نوزاد خود خواهد داشت.<ref>«مراقبت‌های تغذیه‌ای در دوران بارداری و پیش از آن»، 1397ش، ص38.</ref>
#مادری که نیازهای غذایی خود را در دوران بارداری، به‌صورت متعادلی تأمین کرده، آمادگی بیشتری برای [[زایمان]] و [[شیردهی|شیردهی]] داشته و توان بیشتری برای مراقبت از نوزاد خود خواهد داشت.<ref>«مراقبت‌های تغذیه‌ای در دوران بارداری و پیش از آن»، 1397ش، ص38.</ref>
#کاهش بروز برخی عوارض بارداری، مانند خستگی، تهوع صبحگاهی و یبوست در مادر، کاهش سریع‌تر وزن پس از زایمان، جلوگیری از [[زایمان]] زودرس و به تعادل رسیدن روحی مادر.<ref>[https://raadinahealth.com/fa/blog/what-to-eat-during-pregnancy سلطان‌زاده، آلا، «تغذیۀ مناسب در دوران بارداری برای تقویت مادر و جنین»، وب‌سایت رادینا سلامت.]</ref>
#کاهش بروز برخی عوارض بارداری، مانند خستگی، تهوع صبحگاهی و یبوست در مادر، کاهش سریع‌تر وزن پس از زایمان، جلوگیری از زایمان زودرس و به تعادل رسیدن روحی مادر.<ref>[https://raadinahealth.com/fa/blog/what-to-eat-during-pregnancy سلطان‌زاده، آلا، «تغذیۀ مناسب در دوران بارداری برای تقویت مادر و جنین»، وب‌سایت رادینا سلامت.]</ref>
#کمک به داشتن وزن مناسب نوزاد در هنگام تولد، تقویت تکامل مغز جنین، کاهش خطر ابتلا به برخی از بیماری‌ها مانند نقص لولهٔ عصبی و تأثیر در الگوی تغذیه‌ای مناسب [[کودک]] پس از تولد.<ref>[https://mom.ir/blog/pregnancy/ahmit-tghthih-dr-bardari ساعدی، سارا، «اهمیت تغذیه در بارداری»، وب‌سایت مرکز مام.]</ref>
#کمک به داشتن وزن مناسب نوزاد در هنگام تولد، تقویت تکامل مغز جنین، کاهش خطر ابتلا به برخی از بیماری‌ها مانند نقص لولۀ عصبی و تأثیر در الگوی تغذیه‌ای مناسب [[کودک|کودک]] پس از تولد.<ref>[https://mom.ir/blog/pregnancy/ahmit-tghthih-dr-bardari ساعدی، سارا، «اهمیت تغذیه در بارداری»، وب‌سایت مرکز مام.]</ref>


==تغذیه در دوران بارداری از نظر علمی==
==تغذیه در دوران بارداری از نظر علمی==
[[پرونده:رژیم-بارداری۱.jpg|جایگزین=رژیم بارداری|بندانگشتی|اینفوگرافیک رژیم بارداری]]


===رژیم غذایی سالم برای دوران بارداری===
===رژیم غذایی سالم برای دوران بارداری===
از منظر دانش پزشکی بهتر است تغذیهٔ مادر باردار، متعادل و متنوع بوده و از کم‌خوری یا [[پرخوری]] پرهیز کند.
*'''افزایش کالری دریافتی'''
در سه ماههٔ اول نیازی به کالری اضافه نیست (مگر در موارد خاص)، در سه ماههٔ دوم حدود ۳۴۰ کالری در روز افزایش یافته و در سه ماههٔ سوم نیز حدود ۴۵۰ کالری در روز بیشتر از دوران ماقبل [[بارداری]] [[مصرف]] شود.
*'''مصرف پروتئین کافی'''
[[پرونده:رژیم بارداری.jpg|جایگزین=رژیم غذایی سالم بارداری|بندانگشتی|اینفوگرافیک مواد مغذی مورد نیاز زنان باردار]]
پروتئین برای رشد سلول‌ها و بافت‌های جنین ضروری است. از جمله منابع خوب برای پروتئین می‌توان به گوشت کم‌چرب، مرغ، ماهی (ماهی‌های کم‌جیوه مانند سالمون و قزل‌آلا)، [[تخم مرغ|تخم‌مرغ]]، لبنیات، حبوبات (عدس، لوبیا و نخود) و مغزها ([[بادام]] و گردو) اشاره کرد.
*'''کربوهیدرات‌های پیچیده و فیبر'''
غلات کامل (نان سبوس‌دار، [[برنج]] قهوه‌ای و جو)، میوه‌ها و سبزیجات تازه (برای پیش‌گیری از یبوست و تأمین ویتامین‌ها).
*'''چربی‌های سالم'''
روغن‌های گیاهی (روغن زیتون)، آووکادو، مغزها و دانه‌ها (تخمهٔ کدو) و ماهی‌های چرب (منبع امگا۳).
*'''ویتامین‌ها و مواد مغذی ضروری'''
[[پرونده:تغذیه در دوران بارداری (3).jpg|جایگزین=قرص اسید فولیک-بارداری|بندانگشتی|قرص اسید فولیک]]
اسیدفولیک و ویتامین B6 (جلوگیری از نقص لولهٔ عصبی جنین)؛ پزشکان توصیه می‌کنند تا مادر باردار به‌محض اطلاع از بارداری، روزانه یک عدد قرص اسید فولیک را تا هفتهٔ شانزدهم بارداری استفاده کند.


از منظر دانش پزشکی بهتر است تغذیۀ مادر باردار، متعادل و متنوع بوده و از کم‌خوری یا [[پرخوری|پرخوری]] پرهیز کند.
آهن برای پیشگیری از کم‌خونی (نیاز بدن به آهن در دوران بارداری در حدود دوبرابر می‌شود)؛ پزشکان توصیه می‌کنند تا قرص‌های آهن همراه با منابعی که ویتامین C دارند مانند [[آب]] پرتقال خورده شود تا جذب بهتر و بیشتری داشته باشد.


*'''افزایش کالری دریافتی''': در سه ماهۀ اول نیازی به کالری اضافه نیست (مگر در موارد خاص)، در سه ماهۀ دوم حدود ۳۴۰ کالری در روز افزایش یافته و در سه ماهۀ سوم نیز حدود ۴۵۰ کالری در روز بیشتر از دوران ماقبل بارداری [[مصرف|مصرف]] شود.
کلسیم و ویتامین D؛ برای استخوان‌بندی جنین و سلامت دندان‌ها و نیز استخوان‌های مادر. '''یُد'''؛ برای رشم مغز جنین (مصرف نمک یددار و غذاهای دریایی)؛ پزشکان توصیه می‌کنند تا مادر باردار، از نمک یددار تصفیه شده و به میزان کم استفاده کرده و از [[مصرف]] بی‌رویهٔ غذاهای شور مانند انواع شوری‌ها پرهیز کند.
*'''مصرف پروتئین کافی''': پروتئین برای رشد سلول‌ها و بافت‌های جنین ضروری است. از جمله منابع خوب برای پروتئین می‌توان به گوشت کم‌چرب، مرغ، ماهی (ماهی‌های کم‌جیوه مانند سالمون و قزل‌آلا)، [[تخم مرغ|تخم‌مرغ]]، لبنیات، حبوبات (عدس، لوبیا و نخود) و مغزها ([[بادام]] و گردو) اشاره کرد.
 
*'''کربوهیدرات‌های پیچیده و فیبر''': غلات کامل (نان سبوس‌دار، [[برنج|برنج]] قهوه‌ای و جو)، میوه‌ها و سبزیجات تازه (برای پیش‌گیری از یبوست و تأمین ویتامین‌ها).
اُمگا۳؛ برای رشد مغز و چشم جنین.
*'''چربی‌های سالم''': روغن‌های گیاهی (روغن زیتون)، آووکادو، مغزها و دانه‌ها (تخمۀ کدو) و ماهی‌های چرب (منبع امگا3).
 
*'''ویتامین‌ها و مواد مغذی ضروری''': '''اسیدفولیک و ویتامین B6 (جلوگیری از نقص لولۀ عصبی جنین)'''؛ پزشکان توصیه می‌کنند تا مادر باردار به‌محض اطلاع از بارداری، روزانه یک عدد قرص اسید فولیک را تا هفتۀ شانزدهم بارداری استفاده کند. '''آهن برای پیشگیری از کم‌خونی (نیاز بدن به آهن در دوران بارداری در حدود دوبرابر می‌شود)'''؛ پزشکان توصیه می‌کنند تا قرص‌های آهن همراه با منابعی که ویتامین C دارند مانند آب پرتقال خورده شود تا جذب بهتر و بیشتری داشته باشد. '''کلسیم و ویتامین''' '''D'''؛ برای استخوان‌بندی جنین و سلامت دندان‌ها و نیز استخوان‌های مادر. '''یُد'''؛ برای رشم مغز جنین (مصرف نمک یددار و غذاهای دریایی)؛ پزشکان توصیه می‌کنند تا مادر باردار، از نمک یددار تصفیه شده و به میزان کم استفاده کرده و از مصرف بی‌رویۀ غذاهای شور مانند انواع شوری‌ها پرهیز کند. '''اُمگا3'''؛ برای رشد مغز و چشم جنین. '''مولتی‌ویتامین'''؛ از هفتۀ شانزدهم بارداری، تا ۳ ماه پس از زایمان، مصرف روزانۀ یک عدد کپسول مولتی‌ویتامین ساده یا مولتی‌ویتامین مینرال توصیه می‌شود.
مولتی‌ویتامین؛ از هفتهٔ شانزدهم بارداری، تا ۳ ماه پس از زایمان، مصرف روزانهٔ یک عدد کپسول مولتی‌ویتامین ساده یا مولتی‌ویتامین مینرال توصیه می‌شود.
*'''هیدراته نگه‌داشتن بدن''': نوشیدن حداقل ۸ لیوان [[آب]] در طول روز و محدود کردن مصرف کافئین (کمتر از ۲۰۰ میلی‌گرم در روز، معادل ۱-۲ فنجان [[قهوه]]).
*'''هیدراته نگه‌داشتن بدن'''
*'''پرهیز از مواد مضر''': پرهیز از الکل و سیگار، کاهش مصرف کافئین، پرهیز از ماهی‌های پرجیوه، پرهیز از لبنیات غیر پاستوریزه، کاهش مصرف غذاهای فرآوری شده، چربی‌های ترانس و شکر اضافه.
نوشیدن حداقل ۸ لیوان [[آب]] در طول روز و محدود کردن مصرف کافئین (کمتر از ۲۰۰ میلی‌گرم در روز، معادل ۱–۲ فنجان [[قهوه]]).
*'''پرهیز از مواد مضر'''
پرهیز از الکل و سیگار، کاهش مصرف کافئین، پرهیز از ماهی‌های پرجیوه، پرهیز از لبنیات غیر پاستوریزه، کاهش مصرف غذاهای فرآوری شده، چربی‌های ترانس و شکر اضافه.


===توصیه‌های تغذیه‌ای هنگام شکایات شایع دوران بارداری===
===توصیه‌های تغذیه‌ای هنگام شکایات شایع دوران بارداری===
 
*'''تهوع و استفراغ'''
*'''تهوع و استفراغ''': خوردن یک تکه [[نان|نان]] یا بیسکوییت قبل از برخاستن از رختخواب، افزایش تعداد وعده‌های غذایی روزانه برحسب تحمل مادر و خوردن مقدار غذای کمتر در هر وعده، باز گذاشتن پنجرۀ [[آشپزخانه|آشپزخانه]] در هنگام [[آشپزی|آشپزی]] برای کاهش آزار مادر باردار نسبت به بوی شدید و تند غذا، پرهیز از [[مصرف|مصرف]] غذاهای چرب، پُرادویه و سرخ‌کرده، خودداری از مصرف همزمان مایعات و غذا، مصرف بیشتر غذاهای و مایعات سرد، مصرف ویتامین B6 که منجر به کاهش علائم تهوع در موارد خفیف می‌شود.
خوردن یک تکه [[نان]] یا بیسکوییت قبل از برخاستن از رختخواب، افزایش تعداد وعده‌های غذایی روزانه برحسب تحمل مادر و خوردن مقدار غذای کمتر در هر وعده، باز گذاشتن پنجرهٔ [[آشپزخانه]] در هنگام [[آشپزی]] برای کاهش آزار مادر باردار نسبت به بوی شدید و تند غذا، پرهیز از [[مصرف]] غذاهای چرب، پُرادویه و سرخ‌کرده، خودداری از مصرف همزمان مایعات و غذا، مصرف بیشتر غذاهای و مایعات سرد، مصرف ویتامین B6 که منجر به کاهش علائم تهوع در موارد خفیف می‌شود.
*'''یبوست''': افزایش مصرف مایعات در طول روز، استفاده از غذاهای ملین طبیعی مانند غلات کامل و حبوبات، میوه‌ها و سبزی‌های فیبردار و میوه‌های خشک بخصوص [[آلو|آلو]] و انجیر، استفادۀ سالاد همراه با روغن زیتون، انجام پیاده‌روی روزانه، استفاده از ملین‌های دارویی در صورت نیاز و تجویز پزشک.
*'''یبوست'''
*'''ترش کردن و سوزش سردل''': مصرف غذا در وعده‌های کوچک و متعدد (هر ۲ تا ۳ ساعت)، استفاده از غذاهای آب‌پز و بخارپز بجای غذاهای سرخ‌شده، جویدن غذا به‌خوبی و به‌صورت آرام، استفادۀ کمتر از غذاهای چرب و تند و پرادویه، کاهش مصرف شکلات، قهوه، [[چای]]، نوشابۀ گازدار و سایر نوشیدنی‌های کافئین‌دار و جایگزینی آب برای آنها و نیز پرهیز از دراز کشیدن یا خم شدن بلافاصله پس از صرف غذا و آشامیدن.
افزایش مصرف مایعات در طول روز، استفاده از غذاهای ملین طبیعی مانند غلات کامل و حبوبات، میوه‌ها و سبزی‌های فیبردار و میوه‌های خشک بخصوص [[آلو]] و انجیر، استفادهٔ سالاد همراه با روغن زیتون، انجام پیاده‌روی روزانه، استفاده از ملین‌های دارویی در صورت نیاز و تجویز پزشک.
*'''ورم''': کاهش مصرف نمک و نیز پرهیز از مواد خوراکی نمک‌دار مانند چیپس و خیارشور، خودداری از ایستادن‌های طولانی.<ref>«مراقبت‌های تغذیه‌ای در دوران بارداری و پیش از آن»، 1397ش، ص40-42.</ref>
*'''ترش کردن و سوزش سردل'''
مصرف غذا در وعده‌های کوچک و متعدد (هر ۲ تا ۳ ساعت)، استفاده از غذاهای آب‌پز و بخارپز بجای غذاهای سرخ‌شده، جویدن غذا به‌خوبی و به‌صورت آرام، استفادهٔ کمتر از غذاهای چرب و تند و پرادویه، کاهش مصرف شکلات، قهوه، [[چای]]، نوشابهٔ گازدار و سایر نوشیدنی‌های کافئین‌دار و جایگزینی [[آب]] برای آنها و نیز پرهیز از دراز کشیدن یا خم شدن بلافاصله پس از صرف غذا و آشامیدن.
*'''ورم'''
کاهش مصرف نمک و نیز پرهیز از مواد خوراکی نمک‌دار مانند چیپس و خیارشور، خودداری از ایستادن‌های طولانی.<ref>«مراقبت‌های تغذیه‌ای در دوران بارداری و پیش از آن»، 1397ش، ص40-42.</ref>


==تغذیه در دوران بارداری در فرهنگ ایرانی==
==تغذیه در دوران بارداری در فرهنگ ایرانی==
[[پرونده:تغذیه در دوران بارداری۱.jpg|جایگزین=کتاب طب ایرانی مراقبت‌های بارداری و شیردهی|بندانگشتی|کتاب طب ایرانی مراقبت‌های بارداری و شیردهی]]
تغذیه در دوران بارداری در فرهنگ اسلامی- ایرانی، فراتر از نیازی بیولوژیک بوده و به هویت فرهنگی، باورهای جمعی و آیین‌های قومی ایرانیان گره خورده است. این باورها که ترکیبی از طب سنتی، اعتقادات مذهبی- اسلامی و فرهنگ عامه هستند، گاهی علمی (مانند تأکید بر مصرف آهن)، گاهی نمادین (مانند [[نذر]] [[آش]] برای [[زایمان]] آسان) و گاهی هم خرافی (مانند پرهیز از ماهی برای [[ترس]] از لب شکری شدن نوزاد) هستند. براساس یافته‌های پژوهش‌های صورت‌گرفته در ایران، الگوهای فرهنگ تغذیهٔ زنان در دوران [[بارداری]] با توجه به اساطیر، خِرَد تغذیهٔ مادربزرگ‌ها، میزان دسترسی زنان و خانواده‌های آنها به سرمایهٔ اقتصادی و نیز دسترسی زنان به شبکهٔ حمایتی [[خانواده]] تغییر می‌کند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/438221/معانی-فرهنگی-غذای-دوران-بارداری-مطالعه-ای-با-روش-مردم-نگاری صدیقی، «معانی فرهنگی غذای دوران بارداری: مطالعه‌ای با روش مردم نگاری»، 1398ش، چکیده.]</ref>


تغذیه در دوران بارداری در فرهنگ اسلامی- ایرانی، فراتر از نیازی بیولوژیک بوده و به هویت فرهنگی، باورهای جمعی و آیین‌های قومی ایرانیان گره خورده است. این باورها که ترکیبی از طب سنتی، اعتقادات مذهبی- اسلامی و فرهنگ عامه هستند، گاهی علمی (مانند تأکید بر مصرف آهن)، گاهی نمادین (مانند [[نذر|نذر]] [[آش|آش]] برای [[زایمان|زایمان]] آسان) و گاهی هم خرافی (مانند پرهیز از ماهی برای [[ترس|ترس]] از لب شکری شدن نوزاد) هستند. براساس یافته‌های پژوهش‌های صورت‌گرفته در ایران، الگوهای فرهنگ تغذیۀ زنان در دوران بارداری با توجه به اساطیر، خِرَد تغذیۀ مادربزرگ‌ها، میزان دسترسی زنان و خانواده‌های آنها به سرمایۀ اقتصادی و نیز دسترسی زنان به شبکۀ حمایتی [[خانواده|خانواده]] تغییر می‌کند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/438221/%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D8%BA%D8%B0%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%85%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%87-%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D8%B1%D9%88%D8%B4-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C صدیقی، «معانی فرهنگی غذای دوران بارداری: مطالعه‌ای با روش مردم نگاری»، 1398ش، چکیده.]</ref>
===باورهای مردمی دربارهٔ تغذیه در دوران بارداری===
*'''خوراکی‌های گرم و سرد'''
خوراکی‌ها در طب سنتی ایرانیان، پیوندی ناگسستنی با مفاهیم دوگانهٔ گرم و سرد و دو مقولهٔ خشک و تر دارد. غذاهای گرم مانند [[خرما]]، عسل و گردو، دارای مزاج بنیادین و گرم بوده و خون را بازتولید می‌کنند؛ برعکس، غذاهای سرد مانند ماست، کیوی و مرکبات به داشتن انرژی پایین شناخته شده، با مازاد خون مقابله کرده و باعث ایجاد بلغم یا مزاج سرد می‌شوند. در این چارچوب، بسیاری از زنان ایرانی در دوران بارداری از [[مصرف]] زیاد خوراکی‌های سرد پرهیز می‌کنند، زیرا معتقدند که منجر به سردی جنین و ضعف او می‌شود؛ در مقابل، خوراکی‌های گرم را برای تقویت گرمی بدن خود و جنین [[مصرف]] می‌کنند.<ref>برومبرژه، «عادات غذایی و مرزهای فرهنگی در شمال ایران»، 1395ش، ص322.</ref>
*'''تأثیر غذا بر صورت و سیرت جنین'''
براساس باورهای قدیمی، ایرانیان معتقدند که خوردن برخی خوراکی‌ها از جمله [[سیب]] و گلابی به زیبا شدن، [[انار]] به بااخلاق شدن و خوراکی‌هایی همچون [[توت]] و عسل، به باهوش شدن جنین کمک می‌کنند. از دیگر باورهای رایج مردم ایران این است که اگر زن باردار در ماه سوم میوهٔ بِه بخورد، فرزندی زیبا خواهد داشت.<ref>متین، «بالنگ»، 1391ش، ص248-249.</ref>
*'''باورهای خاص در رابطه با تشنگی و گرسنگی'''
ایرانیان بر این باورند که اگر زن باردار، هوس غذایی داشته باشد و آن را مصرف نکند، روی جنین اثری منفی خواهد گذاشت که از آن جمله می‌توان به لک پوستی یا شکل‌گیری علامتی خاص مانند ماه‌گرفتگی روی بدن نوزاد اشاره کرد. این ویژگی که میان عوام به «ویار بارداری» معروف است از نظر علمی با عنوان «تمایلات غذایی در باردار» یاد شده و به میل شدید یا بیزاری ناگهانی نسبت به برخی غذاها یا بوها در دوران [[بارداری]] گفته می‌شود.


===باورهای مردمی دربارۀ تغذیه در دوران بارداری===
بسیاری از هوس‌های بارداری از نظر علمی، ممکن است نشانه‌ای از نیازهای تغذیه‌ای بدن مادر به مواد مغذی خاص باشند؛ برای مثال، هوس به گوشت قرمز می‌تواند نشان‌دهندهٔ نیاز به آهن، هوس به لبنیات نشان‌دهندهٔ نیاز به کلسیم و هوس به یخ یا خاک نشان‌دهندهٔ کمبود آهن باشد. از سوی دیگر، هیچ مدرک علمی معتبری برای اثبات ایجاد لک پوستی در نوزادان، به‌دلیل عدم دسترسی مادر به خوراکی خاص وجود نداشته و کارشناسان، این باورها را تنها بخشی از خرافات و باورهای نادرست در رابطه با تغذیهٔ مادر در دوران بارداری می‌دانند.<ref>[https://vmom.ir/blog/what-happens-if-you-ignore-pregnancy-cravings/ حسن‌زاده، «اگر زن بارداری چیزی هوس کند و نخورد چه می‌شود؟»، وب‌سایت وی مام.]</ref>
 
*'''خوراکی‌های گرم و سرد''': خوراکی‌ها در طب سنتی ایرانیان، پیوندی ناگسستنی با مفاهیم دوگانۀ گرم و سرد و دو مقولۀ خشک و تر دارد. غذاهای گرم مانند [[خرما]]، عسل و گردو، دارای مزاج بنیادین و گرم بوده و خون را بازتولید می‌کنند؛ برعکس، غذاهای سرد مانند ماست، کیوی و مرکبات به داشتن انرژی پایین شناخته شده، با مازاد خون مقابله کرده و باعث ایجاد بلغم یا مزاج سرد می‌شوند. در این چارچوب، بسیاری از زنان ایرانی در دوران بارداری از [[مصرف|مصرف]] زیاد خوراکی‌های سرد پرهیز می‌کنند، زیرا معتقدند که منجر به سردی جنین و ضعف او می‌شود؛ در مقابل، خوراکی‌های گرم را برای تقویت گرمی بدن خود و جنین مصرف می‌کنند.<ref>برومبرژه، «عادات غذایی و مرزهای فرهنگی در شمال ایران»، 1395ش، ص322.</ref>
*'''تأثیر غذا بر صورت و سیرت جنین''': براساس باورهای قدیمی، ایرانیان معتقدند که خوردن برخی خوراکی‌ها از جمله [[سیب|سیب]] و گلابی به زیبا شدن، [[انار|انار]] به بااخلاق شدن و خوراکی‌هایی همچون [[توت|توت]] و عسل، به باهوش شدن جنین کمک می‌کنند. از دیگر باورهای رایج مردم ایران این است که اگر زن باردار در ماه سوم میوۀ بِه بخورد، فرزندی زیبا خواهد داشت.<ref>متین، «بالنگ»، 1391ش، ص248-249.</ref>
*'''باورهای خاص در رابطه با تشنگی و گرسنگی''': ایرانیان بر این باورند که اگر زن باردار، هوس غذایی داشته باشد و آن را مصرف نکند، روی جنین اثری منفی خواهد گذاشت که از آن جمله می‌توان به لک پوستی یا شکل‌گیری علامتی خاص مانند ماه‌گرفتگی روی بدن نوزاد اشاره کرد. این ویژگی که میان عوام به «ویار بارداری» معروف است از نظر علمی با عنوان «تمایلات غذایی در باردار» یاد شده و به میل شدید یا بیزاری ناگهانی نسبت به برخی غذاها یا بوها در دوران بارداری گفته می‌شود. بسیاری از هوس‌های بارداری از نظر علمی، ممکن است نشانه‌ای از نیازهای تغذیه‌ای بدن مادر به مواد مغذی خاص باشند؛ برای مثال، هوس به گوشت قرمز می‌تواند نشان‌دهندۀ نیاز به آهن، هوس به لبنیات نشان‌دهندۀ نیاز به کلسیم و هوس به یخ یا خاک نشان‌دهندۀ کمبود آهن باشد. از سوی دیگر، هیچ مدرک علمی معتبری برای اثبات ایجاد لک پوستی در نوزادان، به‌دلیل عدم دسترسی مادر به خوراکی خاص وجود نداشته و کارشناسان، این باورها را تنها بخشی از خرافات و باورهای نادرست در رابطه با تغذیۀ مادر در دوران بارداری می‌دانند.<ref>[https://vmom.ir/blog/what-happens-if-you-ignore-pregnancy-cravings/ حسن‌زاده، «اگر زن بارداری چیزی هوس کند و نخورد چه می‌شود؟»، وب‌سایت وی مام.]</ref>


===آیین‌ها و رسوم محلی مرتبط با تغذیه در دوران بارداری===
===آیین‌ها و رسوم محلی مرتبط با تغذیه در دوران بارداری===
*'''آش آرمه‌پزان'''


'''آش آرمه‌پزان''': میان مردم [[شیراز|شیراز]] مرسوم بوده که هرگاه دورۀ آرمه‌داری (ویار) زن حامله بگذرد، بسیاری از بستگان نزدیک آنها، مانند مادر و خواهر، یک وعده غذای کامل شامل مرغ سرخ‌کرده، چلوخورشت، کوفته‌سبزی، حلوای کاسه، [[آش|آش]] و [[فرنی|فرنی]] تهیه کرده و برای نهار یا شام زن باردار و همسر او می‌فرستند.<ref>[https://www.beytoote.com/art/city-country/shirazi-during2-pregnancy.html «آداب‌ورسوم شیرازی‌ها در دوران بارداری»، وب‌سایت بیتوته.]</ref>
میان مردم [[شیراز]] مرسوم بوده که هرگاه دورهٔ آرمه‌داری (ویار) زن حامله بگذرد، بسیاری از بستگان نزدیک آنها، مانند مادر و خواهر، یک وعده غذای کامل شامل مرغ سرخ‌کرده، چلوخورشت، کوفته‌سبزی، حلوای کاسه، [[آش]] و [[فرنی]] تهیه کرده و برای نهار یا شام زن باردار و همسر او می‌فرستند.<ref>[https://www.beytoote.com/art/city-country/shirazi-during2-pregnancy.html «آداب‌ورسوم شیرازی‌ها در دوران بارداری»، وب‌سایت بیتوته.]</ref>
*'''غذاهای نذری برای سلامت جنین'''


'''غذاهای [[نذری|نذری]] برای سلامت جنین''': بسیاری از زنان باردار در ایران غذاهایی را با نیت [[زایمان|زایمان]] آسان یا برای سلامت [[کودک|کودک]] [[نذر|نذر]] می‌کنند.
بسیاری از زنان باردار در ایران غذاهایی را با نیت [[زایمان]] آسان یا برای سلامت [[کودک]] [[نذر]] می‌کنند.
*'''باورهای نادرست دوران بارداری'''


'''باورهای نادرست دوران بارداری''': در برخی فرهنگ‌های محلی، زنان باردار، به اشتباه، از خوردن برخی غذاها منع می‌شوند؛ برای مثال، در شمال ایران، برخی معتقدند که خوردن تخم‌مرغ نیمرو باعث لک پوستی در کودک می‌شود.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/438221/%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D8%BA%D8%B0%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%85%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%87-%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D8%B1%D9%88%D8%B4-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C صدیقی، «معانی فرهنگی غذای دوران بارداری: مطالعه‌ای با روش مردم نگاری»، 1398ش، ص56-57.]</ref> همچنین، در برخی نقاط ایران معتقدند که خوردن خاک و ذغال، برای مادر بارداری که ویار دارد، مفید است. این در حالی است که خوردن مواد غیرغذایی ممکن است در جذب مواد مغذی از مواد غذایی سالم اختلال ایجاد کرده و در واقع باعث کمبود شود. علاوه بر آن، اقلام غیرغذایی ممکن است حاوی مواد سمی یا انگلی باشند.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/4251001/%D8%A8%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%BA%D9%84%D8%B7-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D9%88%DB%8C%D8%A7%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%DA%A9-%D8%AA%D8%A7-%D9%88%D8%B2%D9%86-%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%A8 «باورهای غلط دوران بارداری از ویار خاک تا وزن مناسب»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن.]</ref>  
در برخی فرهنگ‌های محلی، زنان باردار، به اشتباه، از خوردن برخی غذاها منع می‌شوند؛ برای مثال، در شمال ایران، برخی معتقدند که خوردن [[تخم مرغ|تخم‌مرغ]] نیمرو باعث لک پوستی در کودک می‌شود.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/438221/معانی-فرهنگی-غذای-دوران-بارداری-مطالعه-ای-با-روش-مردم-نگاری صدیقی، «معانی فرهنگی غذای دوران بارداری: مطالعه‌ای با روش مردم نگاری»، 1398ش، ص56-57.]</ref> همچنین، در برخی نقاط ایران معتقدند که خوردن خاک و ذغال، برای مادر بارداری که ویار دارد، مفید است. این در حالی است که خوردن مواد غیرغذایی ممکن است در جذب مواد مغذی از مواد غذایی سالم اختلال ایجاد کرده و در واقع باعث کمبود شود. علاوه بر آن، اقلام غیرغذایی ممکن است حاوی مواد سمی یا انگلی باشند.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/4251001/باورهای-غلط-دوران-بارداری-از-ویار-خاک-تا-وزن-مناسب «باورهای غلط دوران بارداری از ویار خاک تا وزن مناسب»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن.]</ref>


===غذاهای محلی ویژۀ بارداری در مناطق مختلف ایران===
===غذاهای محلی ویژهٔ بارداری در مناطق مختلف ایران===
 
[[پرونده:کماچ سهن.jpg|جایگزین=کماچ سهن|بندانگشتی|کماچ سهن کرمانی]]
*'''آذربایجان''': حلوای گردو که ترکیبی از گردو، [[شیر|شیر]] و عسل است برای تقویت جسم مادر و کودک.
*'''آذربایجان''': حلوای گردو که ترکیبی از گردو، [[شیر]] و عسل است برای تقویت جسم مادر و کودک.
*'''گیلان''': باقالی‌پلو با گردو برای خون‌سازی و انرژی بیشتر مادر.
*'''گیلان''': باقالی‌پلو با گردو برای خون‌سازی و انرژی بیشتر مادر.
*'''خوزستان''': رطب و شیرگرم برای انرژی سریع و گرمی بدن مادر.
*'''خوزستان''': رطب و شیرگرم برای انرژی سریع و گرمی بدن مادر.
*'''لرستان''': گوشت کبک و بلدرچین برای تقویت جنین و مادر.
*'''لرستان''': گوشت کبک و بلدرچین برای تقویت جنین و مادر.
*'''کرمان''': کماچ سهن (نوعی [[نان|نان]] محلی با خرما) برای تقویت و انرژی‌زایی.
*'''کرمان''': کماچ سهن (نوعی [[نان]] محلی با [[خرما]]) برای تقویت و انرژی‌زایی.
*'''کردستان''': کله‌پاچه در ماه آخر بارداری برای چرب شدن مفاصل جنین و زایمان راحت‌تر.
*'''کردستان''': کله‌پاچه در ماه آخر [[بارداری]] برای چرب شدن مفاصل جنین و [[زایمان]] راحت‌تر.
*'''بلوچستان''': شیر زردک (هلوی وحشی) و عسل برای جلوگیری از کم‌خونی مادر.<ref>[https://isnac.ir/XGEE-KBFKK رجبی‌مقدم، «تأثیر فرهنگ و تغذیه در دوران بارداری، یک مقالۀ مروری»، سومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش های کاربردی در علوم انسانی.]</ref>
*'''بلوچستان''': [[شیر]] زردک (هلوی وحشی) و عسل برای جلوگیری از کم‌خونی مادر.<ref>[https://isnac.ir/XGEE-KBFKK رجبی‌مقدم، «تأثیر فرهنگ و تغذیه در دوران بارداری، یک مقالۀ مروری»، سومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های کاربردی در علوم انسانی.]</ref>
 
===باورهای تغذیه‌ای در سه ماهۀ مختلف بارداری===
 
*'''سه ماهۀ اول''': بیشتر غذاهای ضدتهوع استفاده می‌شود مانند نبات‌داغ و [[زنجبیل|زنجبیل]] (در طب سنتی) یا [[انار|انار]] و [[خاکشیر|خاکشیر]] (برای کاهش ویار).
*'''سه ماهۀ دوم''': بیشتر غذاهای خون‌ساز و مقوی استفاده می‌شود مانند گوشت و جگر گوسفند (با رعایت اعتدال) و شیرۀ [[توت|توت]] و ارده.
*'''سه ماهۀ سوم''': غذاهای نرم و انرژی‌بخش برای زایمان راحت‌تر استفاده می‌شود مانند فرنی با شیرۀ [[انگور|انگور]] یا خاکشیر با [[آب|آب]] جوش (برای جلوگیری از یبوست).


===نقش خانواده در تغذیۀ زن در دوران بارداری===
===باورهای تغذیه‌ای در سه ماههٔ مختلف بارداری===
*'''سه ماههٔ اول''': بیشتر غذاهای ضدتهوع استفاده می‌شود مانند نبات‌داغ و [[زنجبیل]] (در طب سنتی) یا [[انار]] و [[خاکشیر]] (برای کاهش ویار).
*'''سه ماههٔ دوم''': بیشتر غذاهای خون‌ساز و مقوی استفاده می‌شود مانند گوشت و جگر گوسفند (با رعایت اعتدال) و شیرهٔ [[توت]] و ارده.
*'''سه ماههٔ سوم''': غذاهای نرم و انرژی‌بخش برای زایمان راحت‌تر استفاده می‌شود مانند [[فرنی]] با [[شیره انگور|شیرهٔ انگور]] یا [[خاکشیر]] با [[آب]] جوش (برای جلوگیری از یبوست).


در سبک [[زندگی|زندگی]] ایرانی، خانواده به‌عنوان هستۀ اصلی جامعه، نقش محوری در حمایت از زنان باردار دارد. در این سبک زندگی، تغذیۀ مناسب دوران بارداری نه‌تنها مسئله‌ای حیاتی بوده بلکه وظیفه‌ای اخلاقی و دینی محسوب می‌شود. در فرهنگ ایرانی، احترام به مادر باردار و مراقبت از او، ارزشی [[اخلاق|اخلاقی]] به‌شمار رفته و خانواده همواره تلاش می‌کند تا با ایجاد محیطی آرام و دور از [[استرس]]، به مادر کمک کند تا با اشتها و آرامش، غذایی سالم بخورد؛ برای مثال، در برخی قبایل مانند عشایر [[ایل قشقایی|قشقایی]]، زنان باردار از کار سخت معاف بوده و بجای آن خوراکی‌های پُرکالری مانند کره و عسل برای آنها فراهم می‌شود.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/438221/%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D8%BA%D8%B0%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%85%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%87-%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D8%B1%D9%88%D8%B4-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C صدیقی، «معانی فرهنگی غذای دوران بارداری: مطالعه‌ای با روش مردم‌نگاری»، 1398ش، ص71-72.]</ref>
===نقش خانواده در تغذیهٔ زن در دوران بارداری===
در سبک [[زندگی]] ایرانی، [[خانواده]] به‌عنوان هستهٔ اصلی جامعه، نقش محوری در حمایت از زنان باردار دارد. در این سبک زندگی، تغذیهٔ مناسب دوران بارداری نه‌تنها مسئله‌ای حیاتی بوده بلکه وظیفه‌ای اخلاقی و دینی محسوب می‌شود. در فرهنگ ایرانی، احترام به مادر باردار و مراقبت از او، ارزشی [[اخلاق|اخلاقی]] به‌شمار رفته و خانواده همواره تلاش می‌کند تا با ایجاد محیطی آرام و دور از [[استرس]]، به مادر کمک کند تا با اشتها و آرامش، غذایی سالم بخورد؛ برای مثال، در برخی قبایل مانند عشایر [[ایل قشقایی|قشقایی]]، زنان باردار از کار سخت معاف بوده و بجای آن خوراکی‌های پُرکالری مانند کره و عسل برای آنها فراهم می‌شود.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/438221/معانی-فرهنگی-غذای-دوران-بارداری-مطالعه-ای-با-روش-مردم-نگاری صدیقی، «معانی فرهنگی غذای دوران بارداری: مطالعه‌ای با روش مردم‌نگاری»، 1398ش، ص71-72.]</ref>


==تغذیه در دوران بارداری از نظر اسلام==
==تغذیه در دوران بارداری از نظر اسلام==
اسلام برای تمامی دوران‌های [[زندگی]] آدمی، حتی پیش از انعقاد نطفه، دستوراتی مهم دارد که اگر به‌درستی رعایت شوند، ضامن سلامت روح و جسم او خواهند بود.<ref>[https://snn.ir/fa/news/387581/اسلام-و-تغذیه-دوران-بارداری «اسلام و تغذیۀ دوران بارداری»، خبرگزاری دانشجو.]</ref>


اسلام برای تمامی دوران‌های زندگی آدمی، حتی پیش از انعقاد نطفه، دستوراتی مهم دارد که اگر به‌درستی رعایت شوند، ضامن سلامت روح و جسم او خواهند بود.<ref>[https://snn.ir/fa/news/387581/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85-%D9%88-%D8%AA%D8%BA%D8%B0%DB%8C%D9%87-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C «اسلام و تغذیۀ دوران بارداری»، خبرگزاری دانشجو.]</ref>  
اهمیت تغذیهٔ مادر در دوران [[بارداری]] به‌حدی است که پیشوایان دینی بر آن تأکید کرده و مادران باردار را به خوردن برخی خوراکی‌ها تشویق و از خوردن برخی خوراکی‌ها منع کرده‌اند؛ برای مثال، خرما، در [[دین]] اسلام، همواره به‌عنوان منبع دارویی و شفابخش بوده و طبق روایتی از [[امام علی]]، هیچ غذایی برای خانم‌های باردار بهتر از خرمای تازه نیست.<ref>[https://namnak.com/تغذیه-زنان-باردار.p75395 «بهترین تغذیۀ زنان باردار به توصیۀ قرآن و طب اسلامی»، وب‌سایت نمناک.]</ref> در روایتی از [[حضرت محمد|پیامبر اسلام]] نیز آمده است که به زنِ پابه‌ماه، خرما بخورانید زیرا فرزند او را بردبار و پاک می‌کند.<ref>[https://hadith.net/post/10418/برکت/p179/ «رطب»، پایگاه اطلاع‌رسانی حدیث شیعه.]</ref>


اهمیت تغذیۀ مادر در دوران [[بارداری|بارداری]] به‌حدی است که پیشوایان دینی بر آن تأکید کرده و مادران باردار را به خوردن برخی خوراکی‌ها تشویق و از خوردن برخی خوراکی‌ها منع کرده‌اند؛ برای مثال، خرما، در [[دین|دین]] اسلام، همواره به‌عنوان منبع دارویی و شفابخش بوده و طبق روایتی از [[امام علی]]، هیچ غذایی برای خانم‌های باردار بهتر از خرمای تازه نیست.<ref>[https://namnak.com/%D8%AA%D8%BA%D8%B0%DB%8C%D9%87-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1.p75395 «بهترین تغذیۀ زنان باردار به توصیۀ قرآن و طب اسلامی»، وب‌سایت نمناک.]</ref> در روایتی از [[حضرت محمد|پیامبر اسلام]] نیز آمده است که به زنِ پابه‌ماه، [[خرما|خرما]] بخورانید زیرا فرزند او را بردبار و پاک می‌کند.<ref>[https://hadith.net/post/10418/%D8%A8%D8%B1%DA%A9%D8%AA/p179/ «رطب»، پایگاه اطلاع‌رسانی حدیث شیعه.]</ref>
همچنین، در دین [[اسلام]] سفارش شده تا مادر، در ماه‌های بارداری، [[رژیم غذایی]] سالم را رعایت کند. بر این اساس در برخی روایات به [[مصرف]] خوراکی‌های خاص در ماه‌های مختلف بارداری توصیه شده است، ازجمله در ماه اول، مصرف [[سیب]] شیرین در وعدهٔ صبح و مصرف انار؛ در ماه دوم، خوردن عناب در حالت ناشتا؛ در ماه سوم، صبح‌ها خوردن یک قاشق مرباخوری عسل و هر روز خوردن یک عدد سیب؛ در ماه چهارم، خوردن روزانه سیب شیرین، عسل، [[انار]] و انجیر؛ در ماه پنجم، خوردن خرما در صبحگاه؛ در ماه ششم، خوردن انجیر و زیتون پس از صبحانه، و خوردن روزانه یک عدد انار؛ در ماه هفتم، خوردن [[بادام]] تا ۴۰ روز؛ در ماه هشتم، خوردن ماست شیرین، عسل و انار؛ در ماه نهم، مصرف گوشت گوسفندی به‌صورت کباب و خوردن خرما. در روایات برای خوردن برخی از این خوراکی‌ها به خواندن بعضی سوره‌های [[قرآن]] نیز توصیه شده است.<ref>[https://snn.ir/fa/news/387581/اسلام-و-تغذیه-دوران-بارداری «اسلام و تغذیۀ دوران بارداری»، خبرگزاری دانشجو.]</ref>
 
همچنین، در دین اسلام سفارش شده تا مادر، در ماه‌های بارداری، رژیم غذایی سالم را رعایت کند. بر این اساس در برخی روایات به [[مصرف|مصرف]] خوراکی‌های خاص در ماه‌های مختلف بارداری توصیه شده است، ازجمله در ماه اول، مصرف [[سیب|سیب]] شیرین در وعدۀ صبح و مصرف انار؛ در ماه دوم، خوردن عناب در حالت ناشتا؛ در ماه سوم، صبح‌ها خوردن یک قاشق مرباخوری عسل و هر روز خوردن یک عدد سیب؛ در ماه چهارم، خوردن روزانه سیب شیرین، عسل، [[انار|انار]] و انجیر؛ در ماه پنجم، خوردن خرما در صبحگاه؛ در ماه ششم، خوردن انجیر و زیتون پس از صبحانه، و خوردن روزانه یک عدد انار؛ در ماه هفتم، خوردن [[بادام|بادام]] تا ۴۰ روز؛ در ماه هشتم، خوردن ماست شیرین، عسل و انار؛ در ماه نهم، مصرف گوشت گوسفندی به‌صورت کباب و خوردن خرما. در روایات برای خوردن برخی از این خوراکی‌ها به خواندن بعضی سوره‌های [[قرآن]] نیز توصیه شده است.<ref>[https://snn.ir/fa/news/387581/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85-%D9%88-%D8%AA%D8%BA%D8%B0%DB%8C%D9%87-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C «اسلام و تغذیۀ دوران بارداری»، خبرگزاری دانشجو.]</ref>  


===خوردنی‌های ممنوع در دوران بارداری از نظر اسلام===
===خوردنی‌های ممنوع در دوران بارداری از نظر اسلام===
اسلام، تغذیهٔ بانوان باردار را از مهم‌ترین عوامل در تعیین سعادت یا بدبختی و شقاوت فرزند او دانسته است. غذاهای حرام و ناپاک باعث می‌شود تا فرزند ناصالح و ناپاک شده و در [[زندگی]] خود، علاوه بر ارتکاب اشتباهات و گناهان زیاد، سرنوشت خوبی نیز نداشته باشد.<ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/1222370/خط-قرمزهای-قرآن-و-حدیث-برای-مادران-باردار خط قرمزهای قرآن و حدیث برای مادران باردار»، خبرگزاری مشرق.]</ref> پیامبر اسلام، بر دوری کردن زنان باردار از خوردن غذای حرام و حتی شبهه‌ناک تأکید کرده و دوران [[بارداری]] را مرحله‌ای از [[تربیت]] فرزند دانسته است.<ref>[https://www.hadithlib.com/hadithtxts/view/1600503 «حدیث و آیات: 101؛ کودک»، وب‌سایت کتابخانۀ احادیث شیعه.]</ref>


اسلام، تغذیۀ بانوان باردار را از مهم‌ترین عوامل در تعیین سعادت یا بدبختی و شقاوت فرزند او دانسته است. غذاهای حرام و ناپاک باعث می‌شود تا فرزند ناصالح و ناپاک شده و در زندگی خود، علاوه بر ارتکاب اشتباهات و گناهان زیاد، سرنوشت خوبی نیز نداشته باشد.<ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/1222370/%D8%AE%D8%B7-%D9%82%D8%B1%D9%85%D8%B2%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D9%88-%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%AB-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%A7%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1 خط قرمزهای قرآن و حدیث برای مادران باردار»، خبرگزاری مشرق.]</ref> پیامبر اسلام، بر دوری کردن زنان باردار از خوردن غذای حرام و حتی شبهه‌ناک تأکید کرده و دوران [[بارداری|بارداری]] را مرحله‌ای از [[تربیت]] فرزند دانسته است.<ref>[https://www.hadithlib.com/hadithtxts/view/1600503 «حدیث و آیات: 101؛ کودک»، وب‌سایت کتابخانۀ احادیث شیعه.]</ref>
==پانویس==
==پانویس==  
{{پانویس}}
{{پانویس}}


==منابع==
==منابع==
{{آغاز منابع}}
* «آداب‌ورسوم شیرازی‌ها در دوران بارداری»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: ۲۲ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
** «اسلام و تغذیهٔ دوران بارداری»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ بارگزاری: ۸ بهمن ۱۳۹۳ش.
** «باورهای غلط دوران بارداری از ویار خاک تا وزن مناسب»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن، تاریخ بارگزاری: ۸ آذر ۱۴۰۳ش.
** برومبرژه، کریستین، «عادات غذایی و مرزهای فرهنگی در شمال ایران»، ترجمهٔ مهرداد عربستانی، در مجموعهٔ ما همانی هستیم که می‌خوریم: فرهنگ‌های آشپزی در خاورمیانه، تهران، فرهامه، ۱۳۹۵ش.
** «بهترین تغذیهٔ زنان باردار به توصیهٔ قرآن و طب اسلامی»، وب‌سایت نمناک، تاریخ بازدید: ۲۲ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
** «حدیث و آیات: ۱۰۱؛ کودک»، وب‌سایت کتابخانهٔ احادیث شیعه، تاریخ بازدید: ۲۲ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
** حسن‌زاده، محمدمهدی، «اگر زن بارداری چیزی هوس کند و نخورد چه می‌شود؟»، وب‌سایت وی مام، تاریخ بارگزاری: ۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
** خط قرمزهای قرآن و حدیث برای مادران باردار»، خبرگزاری مشرق، تاریخ بارگزاری: ۶ خرداد ۱۴۰۰ش.
** «خوب خوردن یا خوردن خوب‌ها؟»، مجلهٔ بهورز، سال ۳۵، شمارهٔ ۱۲۲، ۱۴۰۳ش.
** رجبی‌مقدم، فریبا، «تأثیر فرهنگ و تغذیه در دوران بارداری، یک مقالهٔ مروری»، سومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های کاربردی در علوم انسانی، تاریخ بارگزاری: ۳۰ آذر ۱۴۰۴ش.
** «رطب»، پایگاه اطلاع‌رسانی حدیث شیعه، تاریخ بازدید: ۱۶ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
** سلطان‌زاده، آلا، «تغذیهٔ مناسب در دوران بارداری برای تقویت مادر و جنین»، وب‌سایت رادینا سلامت، تاریخ بارگزاری: ۲۸ فروردین ۱۴۰۳ش.
** ساعدی، سارا، «اهمیت تغذیه در بارداری»، وب‌سایت مرکز مام، تاریخ بازدید: ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
** صدیقی، فریبا، «معانی فرهنگی غذای دوران بارداری: مطالعه‌ای با روش مردم نگاری»، مطالعات اجتماعی ایران، سال ۱۳، شمارهٔ ۴، ۱۳۹۸ش..
** «مراقبت‌های تغذیه‌ای در دوران بارداری و پیش از آن»، مجلهٔ بهورز، سال ۲۸، ۱۳۹۷ش.
** متین، پیمان، «بالنگ»، در دانشنامهٔ فرهنگ مردم ایران، ج۲، تهران، مرکز دائره‌المعارف اسلامی، ۱۳۹۱ش.
{{پایان منابع}}
<!-- WikiSEO -->
<!-- WikiSEO -->


*«آداب‌ورسوم شیرازی‌ها در دوران بارداری»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: 22 اردیبهشت 1404ش.
{{بهداشت زنان-افقی}}
*
*«اسلام و تغذیۀ دوران بارداری»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ بارگزاری: 8 بهمن 1393ش.
*
*«باورهای غلط دوران بارداری از ویار خاک تا وزن مناسب»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن، تاریخ بارگزاری: 8 آذر 1403ش.
*
*برومبرژه، کریستین، «عادات غذایی و مرزهای فرهنگی در شمال ایران»، ترجمۀ مهرداد عربستانی، در مجموعۀ ما همانی هستیم که می‌خوریم: فرهنگ‌های آشپزی در خاورمیانه، تهران، فرهامه، 1395ش.
*
*«بهترین تغذیۀ زنان باردار به توصیۀ قرآن و طب اسلامی»، وب‌سایت نمناک، تاریخ بازدید: 22 اردیبهشت 1404ش.
*
*«حدیث و آیات: 101؛ کودک»، وب‌سایت کتابخانۀ احادیث شیعه، تاریخ بازدید: 22 اردیبهشت 1404ش.
*
*حسن‌زاده، محمدمهدی، «اگر زن بارداری چیزی هوس کند و نخورد چه می‌شود؟»، وب‌سایت وی مام، تاریخ بارگزاری: 21 اردیبهشت 1404ش.
*
*خط قرمزهای قرآن و حدیث برای مادران باردار»، خبرگزاری مشرق، تاریخ بارگزاری: 6 خرداد 1400ش.
*
*«خوب خوردن یا خوردن خوب‌ها؟»، مجلۀ بهورز، سال 35، شمارۀ 122، 1403ش.
*
*رجبی‌مقدم، فریبا، «تأثیر فرهنگ و تغذیه در دوران بارداری، یک مقالۀ مروری»، سومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش های کاربردی در علوم انسانی، تاریخ بارگزاری: 30 آذر 1404ش.
*
*«رطب»، پایگاه اطلاع‌رسانی حدیث شیعه، تاریخ بازدید: 16 اردیبهشت 1404ش.
*
*سلطان‌زاده، آلا، «تغذیۀ مناسب در دوران بارداری برای تقویت مادر و جنین»، وب‌سایت رادینا سلامت، تاریخ بارگزاری: 28 فروردین 1403ش.
*
*ساعدی، سارا، «اهمیت تغذیه در بارداری»، وب‌سایت مرکز مام، تاریخ بازدید: 27 اردیبهشت 1404ش.
*
*صدیقی، فریبا، «معانی فرهنگی غذای دوران بارداری: مطالعه‌ای با روش مردم نگاری»، مطالعات اجتماعی ایران، سال 13، شمارۀ 4، 1398ش..
*
*«مراقبت‌های تغذیه‌ای در دوران بارداری و پیش از آن»، مجلۀ بهورز، سال 28، 1397ش.
*
*متین، پیمان، «بالنگ»، در دانشنامۀ فرهنگ مردم ایران، ج2، تهران، مرکز دائره‌المعارف اسلامی، 1391ش.


[[رده: ویکی‌زندگی]]
[[رده:آداب و رسوم تغذیه]]
[[رده:بهداشت غذایی]]
[[رده:سلامت زنان]]
[[رده:فرزندآوری]]

نسخهٔ کنونی تا ۲۴ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۱۲:۱۹

تغذیه در دوران بارداری
تغذیه در دوران بارداری

تغذیه در دوران بارداری؛ خوردن مواد مغذی و ضروری برای سلامت مادر و رشد جنین در دوران بارداری.
تغذیه در دوران بارداری، به‌منظور حفظ و تأمین سلامت مادر و نوزاد همواره اهمیت داشته و نه‌تنها نیازی بیولوژیکی بلکه بخشی از هویت فرهنگی و اعتقادی جامعهٔ اسلامی ایران را تشکیل داده است. این دوران، تحت تأثیر باورهای علمی، طب سنتی، آموزه‌های دینی و رسوم محلی قرار داشته و تمامی این موارد در کنار هم می‌توانند سلامت مادر و جنین را تضمین کنند. تغذیهٔ سالم در بارداری می‌تواند ترکیبی از پروتئین، کربوهیدرات‌های پیچیده، چربی‌های سالم، ویتامین‌ها و مواد معدنی باشد. همچنین، مشورت با پزشک یا متخصص تغذیه برای تنظیم برنامه غذایی شخصی‌شده بسیار مهم است.

تعریف تغذیه در دوران بارداری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تغذیه در دوران بارداری، به‌معنای تأمین مواد مغذیِ ضروری برای سلامت مادر و رشد جنین است. تغذیهٔ صحیح در این دوران، از ارکان مهم زندگی سالم به‌شمار رفته و از اهمیتی بسیار برخوردار است. در سبک زندگی اسلامی- ایرانی نیز تغذیهٔ صحیح در دوران بارداری، نوعی رژیم متعادل غذایی است که نه‌تنها بر رشد جسمی جنین بلکه بر طینت و سرنوشت او نیز تأثیرگذار خواهد بود.[۱]

تغذیهٔ صحیح در دوران بارداری، از نظر علمی، به‌معنای فرایند تأمین هدف‌مند ریزمغذی‌ها و درشت‌مغذی‌هایی است که نیازهای فیزیولوژیک مادر (افزایش حجم خون، تغییرات هورمونی)، نیازهای رشدی جنین (تشکیل اندام‌ها و تکامل مغز) و پیشگیری از عوارض بارداری (پره اکلامپسی[۲] و دیابت بارداری[۳]) را به‌صورت همزمان پوشش دهد. در غیر این صورت، کمبودهای تغذیه‌ای با کاهش وزن جفت، منجر به تولید نوزادان کم‌وزن، پایین بودن میانگین قد و وزن نوزاد هنگام تولد، زایمان زودرس یا مشکلاتی دیگر همچون بالا رفتن فشار خون بارداری می‌شود.[۴]

فواید تغذیه صحیح در دوران بارداری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. فردی که در دوران جنینی به اندازهٔ کافی از مواد مغذی بهره برده، سالم‌تر از فردی است که در این دوران شرایط تغذیه‌ای مناسبی نداشته است.
  2. مادری که نیازهای غذایی خود را در دوران بارداری، به‌صورت متعادلی تأمین کرده، آمادگی بیشتری برای زایمان و شیردهی داشته و توان بیشتری برای مراقبت از نوزاد خود خواهد داشت.[۵]
  3. کاهش بروز برخی عوارض بارداری، مانند خستگی، تهوع صبحگاهی و یبوست در مادر، کاهش سریع‌تر وزن پس از زایمان، جلوگیری از زایمان زودرس و به تعادل رسیدن روحی مادر.[۶]
  4. کمک به داشتن وزن مناسب نوزاد در هنگام تولد، تقویت تکامل مغز جنین، کاهش خطر ابتلا به برخی از بیماری‌ها مانند نقص لولهٔ عصبی و تأثیر در الگوی تغذیه‌ای مناسب کودک پس از تولد.[۷]

تغذیه در دوران بارداری از نظر علمی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
رژیم بارداری
اینفوگرافیک رژیم بارداری

رژیم غذایی سالم برای دوران بارداری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

از منظر دانش پزشکی بهتر است تغذیهٔ مادر باردار، متعادل و متنوع بوده و از کم‌خوری یا پرخوری پرهیز کند.

  • افزایش کالری دریافتی

در سه ماههٔ اول نیازی به کالری اضافه نیست (مگر در موارد خاص)، در سه ماههٔ دوم حدود ۳۴۰ کالری در روز افزایش یافته و در سه ماههٔ سوم نیز حدود ۴۵۰ کالری در روز بیشتر از دوران ماقبل بارداری مصرف شود.

  • مصرف پروتئین کافی
رژیم غذایی سالم بارداری
اینفوگرافیک مواد مغذی مورد نیاز زنان باردار

پروتئین برای رشد سلول‌ها و بافت‌های جنین ضروری است. از جمله منابع خوب برای پروتئین می‌توان به گوشت کم‌چرب، مرغ، ماهی (ماهی‌های کم‌جیوه مانند سالمون و قزل‌آلا)، تخم‌مرغ، لبنیات، حبوبات (عدس، لوبیا و نخود) و مغزها (بادام و گردو) اشاره کرد.

  • کربوهیدرات‌های پیچیده و فیبر

غلات کامل (نان سبوس‌دار، برنج قهوه‌ای و جو)، میوه‌ها و سبزیجات تازه (برای پیش‌گیری از یبوست و تأمین ویتامین‌ها).

  • چربی‌های سالم

روغن‌های گیاهی (روغن زیتون)، آووکادو، مغزها و دانه‌ها (تخمهٔ کدو) و ماهی‌های چرب (منبع امگا۳).

  • ویتامین‌ها و مواد مغذی ضروری
قرص اسید فولیک-بارداری
قرص اسید فولیک

اسیدفولیک و ویتامین B6 (جلوگیری از نقص لولهٔ عصبی جنین)؛ پزشکان توصیه می‌کنند تا مادر باردار به‌محض اطلاع از بارداری، روزانه یک عدد قرص اسید فولیک را تا هفتهٔ شانزدهم بارداری استفاده کند.

آهن برای پیشگیری از کم‌خونی (نیاز بدن به آهن در دوران بارداری در حدود دوبرابر می‌شود)؛ پزشکان توصیه می‌کنند تا قرص‌های آهن همراه با منابعی که ویتامین C دارند مانند آب پرتقال خورده شود تا جذب بهتر و بیشتری داشته باشد.

کلسیم و ویتامین D؛ برای استخوان‌بندی جنین و سلامت دندان‌ها و نیز استخوان‌های مادر. یُد؛ برای رشم مغز جنین (مصرف نمک یددار و غذاهای دریایی)؛ پزشکان توصیه می‌کنند تا مادر باردار، از نمک یددار تصفیه شده و به میزان کم استفاده کرده و از مصرف بی‌رویهٔ غذاهای شور مانند انواع شوری‌ها پرهیز کند.

اُمگا۳؛ برای رشد مغز و چشم جنین.

مولتی‌ویتامین؛ از هفتهٔ شانزدهم بارداری، تا ۳ ماه پس از زایمان، مصرف روزانهٔ یک عدد کپسول مولتی‌ویتامین ساده یا مولتی‌ویتامین مینرال توصیه می‌شود.

  • هیدراته نگه‌داشتن بدن

نوشیدن حداقل ۸ لیوان آب در طول روز و محدود کردن مصرف کافئین (کمتر از ۲۰۰ میلی‌گرم در روز، معادل ۱–۲ فنجان قهوه).

  • پرهیز از مواد مضر

پرهیز از الکل و سیگار، کاهش مصرف کافئین، پرهیز از ماهی‌های پرجیوه، پرهیز از لبنیات غیر پاستوریزه، کاهش مصرف غذاهای فرآوری شده، چربی‌های ترانس و شکر اضافه.

توصیه‌های تغذیه‌ای هنگام شکایات شایع دوران بارداری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • تهوع و استفراغ

خوردن یک تکه نان یا بیسکوییت قبل از برخاستن از رختخواب، افزایش تعداد وعده‌های غذایی روزانه برحسب تحمل مادر و خوردن مقدار غذای کمتر در هر وعده، باز گذاشتن پنجرهٔ آشپزخانه در هنگام آشپزی برای کاهش آزار مادر باردار نسبت به بوی شدید و تند غذا، پرهیز از مصرف غذاهای چرب، پُرادویه و سرخ‌کرده، خودداری از مصرف همزمان مایعات و غذا، مصرف بیشتر غذاهای و مایعات سرد، مصرف ویتامین B6 که منجر به کاهش علائم تهوع در موارد خفیف می‌شود.

  • یبوست

افزایش مصرف مایعات در طول روز، استفاده از غذاهای ملین طبیعی مانند غلات کامل و حبوبات، میوه‌ها و سبزی‌های فیبردار و میوه‌های خشک بخصوص آلو و انجیر، استفادهٔ سالاد همراه با روغن زیتون، انجام پیاده‌روی روزانه، استفاده از ملین‌های دارویی در صورت نیاز و تجویز پزشک.

  • ترش کردن و سوزش سردل

مصرف غذا در وعده‌های کوچک و متعدد (هر ۲ تا ۳ ساعت)، استفاده از غذاهای آب‌پز و بخارپز بجای غذاهای سرخ‌شده، جویدن غذا به‌خوبی و به‌صورت آرام، استفادهٔ کمتر از غذاهای چرب و تند و پرادویه، کاهش مصرف شکلات، قهوه، چای، نوشابهٔ گازدار و سایر نوشیدنی‌های کافئین‌دار و جایگزینی آب برای آنها و نیز پرهیز از دراز کشیدن یا خم شدن بلافاصله پس از صرف غذا و آشامیدن.

  • ورم

کاهش مصرف نمک و نیز پرهیز از مواد خوراکی نمک‌دار مانند چیپس و خیارشور، خودداری از ایستادن‌های طولانی.[۸]

تغذیه در دوران بارداری در فرهنگ ایرانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
کتاب طب ایرانی مراقبت‌های بارداری و شیردهی
کتاب طب ایرانی مراقبت‌های بارداری و شیردهی

تغذیه در دوران بارداری در فرهنگ اسلامی- ایرانی، فراتر از نیازی بیولوژیک بوده و به هویت فرهنگی، باورهای جمعی و آیین‌های قومی ایرانیان گره خورده است. این باورها که ترکیبی از طب سنتی، اعتقادات مذهبی- اسلامی و فرهنگ عامه هستند، گاهی علمی (مانند تأکید بر مصرف آهن)، گاهی نمادین (مانند نذر آش برای زایمان آسان) و گاهی هم خرافی (مانند پرهیز از ماهی برای ترس از لب شکری شدن نوزاد) هستند. براساس یافته‌های پژوهش‌های صورت‌گرفته در ایران، الگوهای فرهنگ تغذیهٔ زنان در دوران بارداری با توجه به اساطیر، خِرَد تغذیهٔ مادربزرگ‌ها، میزان دسترسی زنان و خانواده‌های آنها به سرمایهٔ اقتصادی و نیز دسترسی زنان به شبکهٔ حمایتی خانواده تغییر می‌کند.[۹]

باورهای مردمی دربارهٔ تغذیه در دوران بارداری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • خوراکی‌های گرم و سرد

خوراکی‌ها در طب سنتی ایرانیان، پیوندی ناگسستنی با مفاهیم دوگانهٔ گرم و سرد و دو مقولهٔ خشک و تر دارد. غذاهای گرم مانند خرما، عسل و گردو، دارای مزاج بنیادین و گرم بوده و خون را بازتولید می‌کنند؛ برعکس، غذاهای سرد مانند ماست، کیوی و مرکبات به داشتن انرژی پایین شناخته شده، با مازاد خون مقابله کرده و باعث ایجاد بلغم یا مزاج سرد می‌شوند. در این چارچوب، بسیاری از زنان ایرانی در دوران بارداری از مصرف زیاد خوراکی‌های سرد پرهیز می‌کنند، زیرا معتقدند که منجر به سردی جنین و ضعف او می‌شود؛ در مقابل، خوراکی‌های گرم را برای تقویت گرمی بدن خود و جنین مصرف می‌کنند.[۱۰]

  • تأثیر غذا بر صورت و سیرت جنین

براساس باورهای قدیمی، ایرانیان معتقدند که خوردن برخی خوراکی‌ها از جمله سیب و گلابی به زیبا شدن، انار به بااخلاق شدن و خوراکی‌هایی همچون توت و عسل، به باهوش شدن جنین کمک می‌کنند. از دیگر باورهای رایج مردم ایران این است که اگر زن باردار در ماه سوم میوهٔ بِه بخورد، فرزندی زیبا خواهد داشت.[۱۱]

  • باورهای خاص در رابطه با تشنگی و گرسنگی

ایرانیان بر این باورند که اگر زن باردار، هوس غذایی داشته باشد و آن را مصرف نکند، روی جنین اثری منفی خواهد گذاشت که از آن جمله می‌توان به لک پوستی یا شکل‌گیری علامتی خاص مانند ماه‌گرفتگی روی بدن نوزاد اشاره کرد. این ویژگی که میان عوام به «ویار بارداری» معروف است از نظر علمی با عنوان «تمایلات غذایی در باردار» یاد شده و به میل شدید یا بیزاری ناگهانی نسبت به برخی غذاها یا بوها در دوران بارداری گفته می‌شود.

بسیاری از هوس‌های بارداری از نظر علمی، ممکن است نشانه‌ای از نیازهای تغذیه‌ای بدن مادر به مواد مغذی خاص باشند؛ برای مثال، هوس به گوشت قرمز می‌تواند نشان‌دهندهٔ نیاز به آهن، هوس به لبنیات نشان‌دهندهٔ نیاز به کلسیم و هوس به یخ یا خاک نشان‌دهندهٔ کمبود آهن باشد. از سوی دیگر، هیچ مدرک علمی معتبری برای اثبات ایجاد لک پوستی در نوزادان، به‌دلیل عدم دسترسی مادر به خوراکی خاص وجود نداشته و کارشناسان، این باورها را تنها بخشی از خرافات و باورهای نادرست در رابطه با تغذیهٔ مادر در دوران بارداری می‌دانند.[۱۲]

آیین‌ها و رسوم محلی مرتبط با تغذیه در دوران بارداری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • آش آرمه‌پزان

میان مردم شیراز مرسوم بوده که هرگاه دورهٔ آرمه‌داری (ویار) زن حامله بگذرد، بسیاری از بستگان نزدیک آنها، مانند مادر و خواهر، یک وعده غذای کامل شامل مرغ سرخ‌کرده، چلوخورشت، کوفته‌سبزی، حلوای کاسه، آش و فرنی تهیه کرده و برای نهار یا شام زن باردار و همسر او می‌فرستند.[۱۳]

  • غذاهای نذری برای سلامت جنین

بسیاری از زنان باردار در ایران غذاهایی را با نیت زایمان آسان یا برای سلامت کودک نذر می‌کنند.

  • باورهای نادرست دوران بارداری

در برخی فرهنگ‌های محلی، زنان باردار، به اشتباه، از خوردن برخی غذاها منع می‌شوند؛ برای مثال، در شمال ایران، برخی معتقدند که خوردن تخم‌مرغ نیمرو باعث لک پوستی در کودک می‌شود.[۱۴] همچنین، در برخی نقاط ایران معتقدند که خوردن خاک و ذغال، برای مادر بارداری که ویار دارد، مفید است. این در حالی است که خوردن مواد غیرغذایی ممکن است در جذب مواد مغذی از مواد غذایی سالم اختلال ایجاد کرده و در واقع باعث کمبود شود. علاوه بر آن، اقلام غیرغذایی ممکن است حاوی مواد سمی یا انگلی باشند.[۱۵]

غذاهای محلی ویژهٔ بارداری در مناطق مختلف ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
کماچ سهن
کماچ سهن کرمانی
  • آذربایجان: حلوای گردو که ترکیبی از گردو، شیر و عسل است برای تقویت جسم مادر و کودک.
  • گیلان: باقالی‌پلو با گردو برای خون‌سازی و انرژی بیشتر مادر.
  • خوزستان: رطب و شیرگرم برای انرژی سریع و گرمی بدن مادر.
  • لرستان: گوشت کبک و بلدرچین برای تقویت جنین و مادر.
  • کرمان: کماچ سهن (نوعی نان محلی با خرما) برای تقویت و انرژی‌زایی.
  • کردستان: کله‌پاچه در ماه آخر بارداری برای چرب شدن مفاصل جنین و زایمان راحت‌تر.
  • بلوچستان: شیر زردک (هلوی وحشی) و عسل برای جلوگیری از کم‌خونی مادر.[۱۶]

باورهای تغذیه‌ای در سه ماههٔ مختلف بارداری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • سه ماههٔ اول: بیشتر غذاهای ضدتهوع استفاده می‌شود مانند نبات‌داغ و زنجبیل (در طب سنتی) یا انار و خاکشیر (برای کاهش ویار).
  • سه ماههٔ دوم: بیشتر غذاهای خون‌ساز و مقوی استفاده می‌شود مانند گوشت و جگر گوسفند (با رعایت اعتدال) و شیرهٔ توت و ارده.
  • سه ماههٔ سوم: غذاهای نرم و انرژی‌بخش برای زایمان راحت‌تر استفاده می‌شود مانند فرنی با شیرهٔ انگور یا خاکشیر با آب جوش (برای جلوگیری از یبوست).

نقش خانواده در تغذیهٔ زن در دوران بارداری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در سبک زندگی ایرانی، خانواده به‌عنوان هستهٔ اصلی جامعه، نقش محوری در حمایت از زنان باردار دارد. در این سبک زندگی، تغذیهٔ مناسب دوران بارداری نه‌تنها مسئله‌ای حیاتی بوده بلکه وظیفه‌ای اخلاقی و دینی محسوب می‌شود. در فرهنگ ایرانی، احترام به مادر باردار و مراقبت از او، ارزشی اخلاقی به‌شمار رفته و خانواده همواره تلاش می‌کند تا با ایجاد محیطی آرام و دور از استرس، به مادر کمک کند تا با اشتها و آرامش، غذایی سالم بخورد؛ برای مثال، در برخی قبایل مانند عشایر قشقایی، زنان باردار از کار سخت معاف بوده و بجای آن خوراکی‌های پُرکالری مانند کره و عسل برای آنها فراهم می‌شود.[۱۷]

تغذیه در دوران بارداری از نظر اسلام

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

اسلام برای تمامی دوران‌های زندگی آدمی، حتی پیش از انعقاد نطفه، دستوراتی مهم دارد که اگر به‌درستی رعایت شوند، ضامن سلامت روح و جسم او خواهند بود.[۱۸]

اهمیت تغذیهٔ مادر در دوران بارداری به‌حدی است که پیشوایان دینی بر آن تأکید کرده و مادران باردار را به خوردن برخی خوراکی‌ها تشویق و از خوردن برخی خوراکی‌ها منع کرده‌اند؛ برای مثال، خرما، در دین اسلام، همواره به‌عنوان منبع دارویی و شفابخش بوده و طبق روایتی از امام علی، هیچ غذایی برای خانم‌های باردار بهتر از خرمای تازه نیست.[۱۹] در روایتی از پیامبر اسلام نیز آمده است که به زنِ پابه‌ماه، خرما بخورانید زیرا فرزند او را بردبار و پاک می‌کند.[۲۰]

همچنین، در دین اسلام سفارش شده تا مادر، در ماه‌های بارداری، رژیم غذایی سالم را رعایت کند. بر این اساس در برخی روایات به مصرف خوراکی‌های خاص در ماه‌های مختلف بارداری توصیه شده است، ازجمله در ماه اول، مصرف سیب شیرین در وعدهٔ صبح و مصرف انار؛ در ماه دوم، خوردن عناب در حالت ناشتا؛ در ماه سوم، صبح‌ها خوردن یک قاشق مرباخوری عسل و هر روز خوردن یک عدد سیب؛ در ماه چهارم، خوردن روزانه سیب شیرین، عسل، انار و انجیر؛ در ماه پنجم، خوردن خرما در صبحگاه؛ در ماه ششم، خوردن انجیر و زیتون پس از صبحانه، و خوردن روزانه یک عدد انار؛ در ماه هفتم، خوردن بادام تا ۴۰ روز؛ در ماه هشتم، خوردن ماست شیرین، عسل و انار؛ در ماه نهم، مصرف گوشت گوسفندی به‌صورت کباب و خوردن خرما. در روایات برای خوردن برخی از این خوراکی‌ها به خواندن بعضی سوره‌های قرآن نیز توصیه شده است.[۲۱]

خوردنی‌های ممنوع در دوران بارداری از نظر اسلام

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

اسلام، تغذیهٔ بانوان باردار را از مهم‌ترین عوامل در تعیین سعادت یا بدبختی و شقاوت فرزند او دانسته است. غذاهای حرام و ناپاک باعث می‌شود تا فرزند ناصالح و ناپاک شده و در زندگی خود، علاوه بر ارتکاب اشتباهات و گناهان زیاد، سرنوشت خوبی نیز نداشته باشد.[۲۲] پیامبر اسلام، بر دوری کردن زنان باردار از خوردن غذای حرام و حتی شبهه‌ناک تأکید کرده و دوران بارداری را مرحله‌ای از تربیت فرزند دانسته است.[۲۳]

پانویس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. ↑ «خوب خوردن یا خوردن خوب‌ها؟»، 1403ش، ص49.
  2. ↑ پره اکلامپسی یا مسمویت بارداری، از بیماری‌های دوران بارداری است که با فشار خون بالا و آسیب اندامی مشخص می‌شود.
  3. ↑ نوعی از دیابت است که در زمان حاملگی به‌صورت افزایش قند خون تشخیص داده می‌شود.
  4. ↑ «خوب خوردن یا خوردن خوب‌ها؟»، 1403ش، ص49.
  5. ↑ «مراقبت‌های تغذیه‌ای در دوران بارداری و پیش از آن»، 1397ش، ص38.
  6. ↑ سلطان‌زاده، آلا، «تغذیۀ مناسب در دوران بارداری برای تقویت مادر و جنین»، وب‌سایت رادینا سلامت.
  7. ↑ ساعدی، سارا، «اهمیت تغذیه در بارداری»، وب‌سایت مرکز مام.
  8. ↑ «مراقبت‌های تغذیه‌ای در دوران بارداری و پیش از آن»، 1397ش، ص40-42.
  9. ↑ صدیقی، «معانی فرهنگی غذای دوران بارداری: مطالعه‌ای با روش مردم نگاری»، 1398ش، چکیده.
  10. ↑ برومبرژه، «عادات غذایی و مرزهای فرهنگی در شمال ایران»، 1395ش، ص322.
  11. ↑ متین، «بالنگ»، 1391ش، ص248-249.
  12. ↑ حسن‌زاده، «اگر زن بارداری چیزی هوس کند و نخورد چه می‌شود؟»، وب‌سایت وی مام.
  13. ↑ «آداب‌ورسوم شیرازی‌ها در دوران بارداری»، وب‌سایت بیتوته.
  14. ↑ صدیقی، «معانی فرهنگی غذای دوران بارداری: مطالعه‌ای با روش مردم نگاری»، 1398ش، ص56-57.
  15. ↑ «باورهای غلط دوران بارداری از ویار خاک تا وزن مناسب»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن.
  16. ↑ رجبی‌مقدم، «تأثیر فرهنگ و تغذیه در دوران بارداری، یک مقالۀ مروری»، سومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های کاربردی در علوم انسانی.
  17. ↑ صدیقی، «معانی فرهنگی غذای دوران بارداری: مطالعه‌ای با روش مردم‌نگاری»، 1398ش، ص71-72.
  18. ↑ «اسلام و تغذیۀ دوران بارداری»، خبرگزاری دانشجو.
  19. ↑ «بهترین تغذیۀ زنان باردار به توصیۀ قرآن و طب اسلامی»، وب‌سایت نمناک.
  20. ↑ «رطب»، پایگاه اطلاع‌رسانی حدیث شیعه.
  21. ↑ «اسلام و تغذیۀ دوران بارداری»، خبرگزاری دانشجو.
  22. ↑ خط قرمزهای قرآن و حدیث برای مادران باردار»، خبرگزاری مشرق.
  23. ↑ «حدیث و آیات: 101؛ کودک»، وب‌سایت کتابخانۀ احادیث شیعه.

منابع

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • «آداب‌ورسوم شیرازی‌ها در دوران بارداری»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: ۲۲ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
    • «اسلام و تغذیهٔ دوران بارداری»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ بارگزاری: ۸ بهمن ۱۳۹۳ش.
    • «باورهای غلط دوران بارداری از ویار خاک تا وزن مناسب»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن، تاریخ بارگزاری: ۸ آذر ۱۴۰۳ش.
    • برومبرژه، کریستین، «عادات غذایی و مرزهای فرهنگی در شمال ایران»، ترجمهٔ مهرداد عربستانی، در مجموعهٔ ما همانی هستیم که می‌خوریم: فرهنگ‌های آشپزی در خاورمیانه، تهران، فرهامه، ۱۳۹۵ش.
    • «بهترین تغذیهٔ زنان باردار به توصیهٔ قرآن و طب اسلامی»، وب‌سایت نمناک، تاریخ بازدید: ۲۲ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
    • «حدیث و آیات: ۱۰۱؛ کودک»، وب‌سایت کتابخانهٔ احادیث شیعه، تاریخ بازدید: ۲۲ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
    • حسن‌زاده، محمدمهدی، «اگر زن بارداری چیزی هوس کند و نخورد چه می‌شود؟»، وب‌سایت وی مام، تاریخ بارگزاری: ۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
    • خط قرمزهای قرآن و حدیث برای مادران باردار»، خبرگزاری مشرق، تاریخ بارگزاری: ۶ خرداد ۱۴۰۰ش.
    • «خوب خوردن یا خوردن خوب‌ها؟»، مجلهٔ بهورز، سال ۳۵، شمارهٔ ۱۲۲، ۱۴۰۳ش.
    • رجبی‌مقدم، فریبا، «تأثیر فرهنگ و تغذیه در دوران بارداری، یک مقالهٔ مروری»، سومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های کاربردی در علوم انسانی، تاریخ بارگزاری: ۳۰ آذر ۱۴۰۴ش.
    • «رطب»، پایگاه اطلاع‌رسانی حدیث شیعه، تاریخ بازدید: ۱۶ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
    • سلطان‌زاده، آلا، «تغذیهٔ مناسب در دوران بارداری برای تقویت مادر و جنین»، وب‌سایت رادینا سلامت، تاریخ بارگزاری: ۲۸ فروردین ۱۴۰۳ش.
    • ساعدی، سارا، «اهمیت تغذیه در بارداری»، وب‌سایت مرکز مام، تاریخ بازدید: ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
    • صدیقی، فریبا، «معانی فرهنگی غذای دوران بارداری: مطالعه‌ای با روش مردم نگاری»، مطالعات اجتماعی ایران، سال ۱۳، شمارهٔ ۴، ۱۳۹۸ش..
    • «مراقبت‌های تغذیه‌ای در دوران بارداری و پیش از آن»، مجلهٔ بهورز، سال ۲۸، ۱۳۹۷ش.
    • متین، پیمان، «بالنگ»، در دانشنامهٔ فرهنگ مردم ایران، ج۲، تهران، مرکز دائره‌المعارف اسلامی، ۱۳۹۱ش.


برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:تغذیه_در_دوران_بارداری&oldid=56977»