پرش به محتوا

پیش‌نویس:حقوق خانوادگی زن مسلمان: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
imported>هما براتی
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۱۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
<big>'''حقوق خانوادگی زن مسلمان'''</big>؛ مجموعه قوانین و مقررات حمایت‌گر زن در خانواده از منظر اسلام.  
[[پرونده:حقوق خانوادگی زن.jpg|جایگزین=همایش تقدیر از بانوان کارآفرین ایرانی|بندانگشتی|همایش تقدیر از بانوان کارآفرین ایرانی]]
{{درشت|'''حقوق خانوادگی زن مسلمان'''}}؛ مجموعه قوانین و مقررات حمایت‌گر زن در خانواده از منظر اسلام.


حقوق خانوادگی زن در اسلام شامل مجموعه‌ای از حقوق و مسئولیت‌های برآمده از آموزه‌های دین اسلام است که به‌منظور حمایت از زنان در خانواده طراحی شده‌اند. بهره‌گیری از این حقوق به تحکیم بنیان خانواده یاری می‌رساند.  
حقوق خانوادگی زن در اسلام شامل مجموعه‌ای از حقوق و مسئولیت‌های برآمده از آموزه‌های [[دین]] اسلام است که به‌منظور حمایت از زنان در [[خانواده]] طراحی شده‌اند. بهره‌گیری از این حقوق به تحکیم بنیان خانواده یاری می‌رساند.
==مفهوم‌شناسی==


حقوق خانوادگی زن در اسلام، شامل مجموعه حقوقی است که به‌منظور حفظ کرامت و جایگاه زن در خانواده وضع شده‌اند.<ref>قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اصل 21.</ref> این حقوق در قرآن<ref>سورة نساء، آیة 34.</ref> و احادیث، <ref>نوری طبرسی، مستدرک الوسایل، 1411ق، ج14، ص249.</ref> به تفصیل بیان شده‌ و شامل حقوق مالی<ref>سورة نساء، آیات7 -20.</ref> و غیر مالی<ref> سورة نساء، آیة 19-34.</ref><ref> سورة بقرة، آیة 233.</ref><ref> سورة آل‌عمران، آیة 195.</ref> است. هدف از وضع چنین حقوقی، حمایت از زنان در خانواده بوده و به آنان امکان می‌دهد تا در زندگی فردی و اجتماعی نقش فعالی داشته باشند.<ref>شیرودی، نقش سیاسی اجتماعی زنان در تاریخ معاصر ایران، بی‌تا، ج1، ص113.</ref>
==مفهوم‌شناسی حقوق خانوادگی زن مسلمان==
==فلسفۀ حقوق زن==
حقوق خانوادگی زن در اسلام، شامل مجموعه حقوقی است که به‌منظور حفظ [[کرامت]] و جایگاه زن در [[خانواده]] وضع شده‌اند.<ref>قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اصل 21.</ref> این حقوق در [[قرآن]]<ref>سورة نساء، آیة 34.</ref> و احادیث،<ref>نوری طبرسی، مستدرک الوسایل، 1411ق، ج14، ص249.</ref> به تفصیل بیان شده و شامل حقوق مالی<ref>سورة نساء، آیات7 -20.</ref> و غیر مالی<ref>سورة نساء، آیة 19-34</ref>است. هدف از وضع چنین حقوقی، حمایت از زنان در خانواده بوده و به آنان امکان می‌دهد تا در زندگی فردی و اجتماعی نقش فعالی داشته باشند.<ref>شیرودی، نقش سیاسی اجتماعی زنان در تاریخ معاصر ایران، بی‌تا، ج1، ص113.</ref>


فلسفۀ حقوق زن بر مبنای اصول بنیادی برابری، آزادی و عدالت استوار است. این فلسفه فراتر از حقوق فردی و شخصی، به ابعاد اجتماعی نیز می‌پردازد و به‌طور خاص به چالش‌ها و موانع ساختاری و فرهنگی حقوق زن، توجه دارد. در این راستا، حق مالکیت، حق تحصیل، حق ازدواج، حق تربیت فرزند، حق حضانت، حق کرامت زن و حق عبادت از جمله مهم‌ترین حقوقی هستند که باید برای زنان تضمین شود. فلسفۀ حقوق زن همچنین به نقد نظام‌های اجتماعی و فرهنگی‌ای می‌پردازد که منجر به نابرابری‌های جنسی و تبعیض علیه زنان می‌شوند و برای رسیدن به برابری واقعی نیازمند تغییرات بنیادین در نهادهای اجتماعی و فرهنگی است.<ref>مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، 1376ش، ص18، 159، 223، 448.</ref>
==فلسفهٔ حقوق زن==
==پیشینۀ حقوق زنان==
فلسفهٔ حقوق زن بر مبنای اصول بنیادی برابری، آزادی و عدالت استوار است. این فلسفه فراتر از حقوق فردی و شخصی، به ابعاد اجتماعی نیز می‌پردازد و به‌طور خاص به چالش‌ها و موانع ساختاری و فرهنگی حقوق زن، توجه دارد. در این راستا، حق مالکیت، حق [[تحصیل زن|تحصیل]]، حق [[ازدواج]]، حق تربیت فرزند، حق حضانت، حق [[کرامت]] زن و حق [[عبادت]] از جمله مهم‌ترین حقوقی هستند که باید برای زنان تضمین شود. فلسفهٔ حقوق زن همچنین به نقد نظام‌های اجتماعی و فرهنگی‌ای می‌پردازد که منجر به نابرابری‌های جنسی و تبعیض علیه زنان می‌شوند و برای رسیدن به برابری واقعی نیازمند تغییرات بنیادین در نهادهای اجتماعی و فرهنگی است.<ref>مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، 1376ش، ص18، 159، 223، 448.</ref>


حقوق زنان در همة جوامع به مقتضیات زمان و نوع مناسبات اجتماعیِ در هر عصر بستگی دارد.<ref>مصفّا، مشارکت سیاسی زنان در ایران، 1375ش، ج1، ص102.</ref> بحث از حقوق زن از نظر تاریخی با افراط و تفریط‌هایی همراه بوده است. پیش از اسلام، زنان در بسیاری از جوامع، فاقد شخصیت مستقل و حقوق بودند<ref>بارتله، زن در حقوق ساسانی، 1337ش، ص40.</ref> و در فرهنگ‌های مختلف به اشکال متفاوتی مورد سرکوب و بی‌احترامی قرار می‌گرفتند. زن در یونان قابل فروش و هبه، <ref>خامنه‌ای، حقوق زن، 1368ش، ص22.</ref> در روم نماد شیطان، <ref>ربانی خلخانی، زن از دیدگاه اسلام، بی‌تا، ص23.</ref> در چین همانند برده<ref>دورانت، تاریخ تمدن، بی‌تا، ج1، ص855.</ref> و در دورة جاهلیت منشا ذلت و ننگ بود.<ref>سورة نحل، آیة 58.</ref> دین اسلام با نکوهش چنین باورهایی، حقوق زنان را به‌عنوان رکن اصلی و ارزشمند خانواده بر محور اصل عدالت و احترام به‌رسمیت شناخت. <ref>مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، 1376ش، ص114.</ref> امروزه زنان در خانواده و جامعه<ref>مکارم شیرازی، یکصدوهشتاد پرسش و پاسخ، 1386ش، ص262.</ref> در پرتوی آموزه‌ها و قوانین اسلامی از حقوق متعددی برخوردار گشته‌اند.<ref>قدیمی، زن مشارکت، توسعه، 1380ش، ص33.</ref> پژوهش‌های فقهی و حقوقی در حوزۀ زن و خانواده، حقوق خانوادگی زن را از دو منظر حقوق مالی و غیرمالی بررسی کرده‌اند.
==پیشینهٔ حقوق زن==
==حقوق مالی زن در خانواده==
حقوق زن در همهٔ جوامع به مقتضیات زمان و نوع مناسبات اجتماعی در هر عصر بستگی دارد.<ref>مصفّا، مشارکت سیاسی زنان در ایران، 1375ش، ج1، ص102.</ref> بحث از حقوق زن از نظر تاریخی با افراط و تفریط‌هایی همراه بوده است. پیش از [[اسلام]]، زنان در بسیاری از جوامع، فاقد شخصیت مستقل و حقوق بودند<ref>بارتله، زن در حقوق ساسانی، 1337ش، ص40.</ref> و در فرهنگ‌های مختلف به اشکال متفاوتی مورد سرکوب و بی‌احترامی قرار می‌گرفتند. زن در یونان قابل فروش و هبه،<ref>خامنه‌ای، حقوق زن، 1368ش، ص22.</ref>


حقوق مالی زنان نقشی اساسی در زندگی آنان دارد و به حفظ کرامت آنها و توازن خانواده کمک می‌کند.  
در روم نماد شیطان،<ref>ربانی خلخانی، زن از دیدگاه اسلام، بی‌تا، ص23.</ref> در چین همانند برده<ref>دورانت، تاریخ تمدن، بی‌تا، ج1، ص855.</ref> و در دورهٔ جاهلیت منشأ ذلت و ننگ بود.<ref>سورة نحل، آیة 58.</ref> دین اسلام با نکوهش چنین باورهایی، حقوق زنان را به‌عنوان رکن اصلی و ارزشمند خانواده بر محور اصل عدالت و احترام به‌رسمیت شناخت.<ref>مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، 1376ش، ص114.</ref> امروزه زنان در خانواده و جامعه<ref>مکارم شیرازی، یکصدوهشتاد پرسش و پاسخ، 1386ش، ص262.</ref> در پرتوی آموزه‌ها و قوانین اسلامی از حقوق متعددی برخوردار گشته‌اند.<ref>قدیمی، زن مشارکت، توسعه، 1380ش، ص33.</ref> پژوهش‌های فقهی و حقوقی در حوزهٔ زن و خانواده، حقوق خانوادگی زن را از دو منظر حقوق مالی و غیرمالی بررسی کرده‌اند.


1. مالکیت زن در اموال و درآمد شخصی
==حقوق مالی زن در خانواده==
[[حقوق مالی زن در زندگی مشترک|حقوق مالی زنان]] نقشی اساسی در زندگی آنان دارد و به حفظ [[کرامت]] آنها و توازن خانواده کمک می‌کند.


اسلام حق مالکیت و استقلال زنان را در حقوق اقتصادی<ref>سورة نساء، آیة 32.</ref> خود به‌رسمیّت شناخته است.<ref>قائمی، حیات زن در‌اندیشة اسلامی، 1373ش، ص239.</ref> در صورت عدم رعایت این حقوق توسط همسر یا دیگران، زنان می‌توانند آنها را ملزم به ادای این حقوق کنند.<ref>نوری همدانی، جایگاه بانوان در اسلام، 1391ش، ص405.</ref>
===مالکیت زن در اموال و درآمد شخصی===
اسلام حق مالکیت و استقلال زنان را در حقوق اقتصادی<ref>سورة نساء، آیة 32.</ref> خود به‌رسمیّت شناخته است.<ref>قائمی، حیات زن دراندیشة اسلامی، 1373ش، ص239.</ref> در صورت عدم رعایت این حقوق توسط همسر یا دیگران، زنان می‌توانند آنها را ملزم به ادای این حقوق کنند.<ref>نوری همدانی، جایگاه بانوان در اسلام، 1391ش، ص405.</ref>


2. ارث
===ارث===
زنان در اسلام حق ارث و بهره‌مندی از اموال خانوادگی را دارند.<ref>سورة نساء، آیة 7.</ref> در [[فقه اسلامی]] هرچند سهم ارث زنان از مردان کمتر است؛ اما این موضوع برخلاف آنچه در گفتمان غرب مطرح است، به‌عنوان عدالت اجتماعی شناخته می‌شود.<ref>سورة نساء، آیة 11.</ref> مردان نمی‌توانند در سهم ارث زنان دخالت کنند.<ref>صدوق، من لایحضره الفقیه، 1413ق، ج3، ص168.</ref> این در حالی است که در جوامع باستانی مثل روم، [[زن در یونان باستان|یونان]]، هند، مصر و چین، زنان به‌طور کلی از ارث محروم بودند.<ref>مکارم شیرازی، برگزیده تفسیر نمونه، 1374ش، ج3، ص303.</ref> در [[ایران]] باستان نیز دختران متأهل از ارث پدری محروم می‌شدند.<ref>مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، 1376ش، ص223-222.</ref>


زنان در اسلام حق ارث و بهره‌مندی از اموال خانوادگی را دارند.<ref>سورة نساء، آیة 7.</ref> در فقه اسلامی هرچند سهم ارث زنان از مردان کمتر است؛ اما این موضوع برخلاف آنچه در گفتمان غرب مطرح است، به‌عنوان عدالت اجتماعی شناخته می‌شود.<ref>سورة نساء، آیة 11.</ref> مردان نمی‌توانند در سهم ارث زنان دخالت کنند.<ref>صدوق، من لایحضره الفقیه، ‌1413ق، ج3، ص168.</ref> این در حالی است که در جوامع باستانی مثل روم، یونان، هند، مصر و چین، زنان به‌طور کلی از ارث محروم بودند.<ref>مکارم شیرازی، برگزیده تفسیر نمونه، 1374ش، ج3، ص303.</ref> در ایران باستان نیز دختران متاهل از ارث پدری محروم می‌شدند.<ref>مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، 1376ش، ص223-222.</ref>
===مهریه===
از منظر اسلام، [[مهریه]] هدیه‌ای از سوی شوهر به زن و نشان‌دهندهٔ احترام او به زن است.<ref>حبیبی، مهریه و اهمیت حقوقی آن در استحکام ازدواج، 1386، ج118، ص8.</ref> در فرهنگ اسلامی، به‌دلیل تحمل مشقت‌ها در انجام تکالیف و وظایف واجب و مستحب خانوادگی و اموری از قبیل [[بارداری]]، وضع حمل، [[شیردهی]]، [[پرستار|پرستاری]] و مراقبت فرزندان که مانع از انجام [[مدیریت اقتصادی زنان|فعالیت‌های اقتصادی زنان]] می‌شود برای وی [[مهریه]] مقرر شده است.<ref>مصباح یزدی، پرسش و پاسخ‌ها، 1391ش، ج5، ص302.</ref> در فقه اسلامی بر لزوم پرداخت مهریه تأکید شده،<ref>کمالی، قرآن و مقام زن، 1371ش، ص26.</ref> و زن، مالک مهریه است.<ref>حلّی، تحریرالاحکام عن مذاهب الامامیه، 1421ق، ج3، ص552.</ref> پس از مرگ زن نیز ورثه می‌توانند این حق را مطالبه کنند.<ref>قانون مدنی، مادة 940.</ref>


3. مهریه
===نفقه===
[[نفقه]] از حقوق مالی زن است که در [[قرآن]]<ref>سورة بقرة، آیة 240.</ref> و روایات به آن تأکید شده است.<ref>ابن‌شعبة حرانی، تحف العقول عن آل‌الرسول، 1404ق، ج1، ص33.</ref> تأمین نفقه بر عهدهٔ مرد<ref>مدرسی، الفقه الاسلامی الرسالة العملیة، 1431ق، ج2، ص110.</ref> و متناسب با دارایی مرد بوده<ref>صدوق، من لایحضرالفقیه، 1404ق، ج3، ص441.</ref> و شامل نیازهای اساسی زن می‌شود.<ref>حرّ عاملی، وسائل الشیعة، بی تا، ج21، ص511.</ref> دائمی بودن نکاح و [[تمکین زن]] از شوهر، دو شرط وجوب نفقه از منظر فقه اسلامی است.<ref>خمینی، تحریر الوسیلة، 1390ش، ج2، ص313.</ref>


از منظر اسلام، مهریه هدیه‌ای از سوی شوهر به زن و نشان‌دهندۀ احترام او به زن است.<ref>حبیبی، مهریه و اهمیت حقوقی آن در استحکام ازدواج، 1386، ج118، ص8.</ref> در فرهنگ اسلامی، به‌دلیل تحمل مشقت‌ها در انجام تکالیف و وظایف واجب و مستحب خانوادگی و اموری از قبیل بارداری، وضع حمل، شیردهی، پرستاری و مراقبت فرزندان که مانع از انجام فعالیت‌های اقتصادی زنانی می‌شود برای وی مهریه مقرر شده است.<ref>مصباح یزدی، پرسش و پاسخ‌ها، 1391ش، ج5، ص302.</ref> در فقه اسلامی بر لزوم پرداخت مهریه تاکید شده<ref> کمالی، قرآن و مقام زن، 1371ش، ص26.</ref><ref> سورة نساء، آیة 4.</ref> و زن، مالک مهریه است.<ref>حلّی، تحریرالاحکام عن مذاهب الامامیه، 1421ق، ج3، ص552.</ref> پس از مرگ زن نیز ورثه می‌توانند این حق را مطالبه کنند.<ref> قانون مدنی، مادة 940.</ref><ref> حسنی، التحبیر لایضاح معانی التیسیر، ١٤٣٣ق، ج6، ص708.</ref>
==حقوق غیرمالی زن در خانواده==
حقوق غیرمالی زنان در زندگی خانوادگی شامل آزادی‌ها و امتیازاتی است که به حمایت از شخصیت و [[کرامت]] زنان می‌پردازد و احساس ارزشمندی و امنیت را برای آن‌ها به ارمغان می‌آورد و به تقویت بنیان خانواده و ایجاد [[روابط خانوادگی|روابط پایدار خانوادگی]] کمک می‌کند.<ref>[https://flj.isu.ac.ir/article_39982.html?lang=fa حکمت نیا و کاظمینی، درآمدی بر مسئله‌شناسی حقوقی با تأکید بر حقوق خانواده در اسلام. فقه و حقوق خانواده، 1389ش، ص19-20.]</ref>


4. نفقه
===حق تحصیل علم===
[[پرونده:حقوق خانوادگی زن۱.jpg|جایگزین=حضور دانشجویان دختر کارشناسی کامپیوتر دانشگاه علم و صنعت در کلاس درس|بندانگشتی|نمایی از حضور دانشجویان دختر کارشناسی کامپیوتر دانشگاه علم و صنعت در کلاس درس]]
در آموزه‌های اسلام به حق زنان برای تحصیل علم سفارش و تأکید شده است. قرآن کسب علم را بر همگان لازم می‌داند<ref>سورة مجادله، آیة 11.</ref> و هیچ تفاوت و محدودیتی برای تحصیل زنان قائل نشده است.<ref>طغرانگار، حقوق سیاسی- اجتماعی زنان قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، 1383ش، ص192.</ref> از این منظر، تحصیل علم، تقویت‌کنندهٔ [[هویت زن]] است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/613986 باقری، «خانواده و راهبردهای کاربردی رهنمودی برای دستگاه‌های فرهنگی»،  1388ش، ص271.]</ref>


نفقه از حقوق مالی زن است که در قرآن<ref>سورة بقرة، آیة 240.</ref> و روایات به آن تاکید شده است.<ref>ابن‌شعبة حرانی، تحف العقول عن آل‌الرسول، 1404ق، ج1، ص33.</ref> تامین نفقه بر عهدۀ مرد<ref> مدرسی، الفقه الاسلامی الرسالة العملیة، 1431ق، ج2، ص110.</ref><ref> سورة نساء، آیة 44.</ref>و متناسب با دارایی مرد بوده<ref>صدوق، من لایحضرالفقیه، 1404ق، ج3، ص441.</ref> و شامل نیازهای اساسی زن می‌شود.<ref>حرّ عاملی، وسائل الشیعة، بی تا، ج21، ص511.</ref> دائمی بودن نکاح و تمکین زن از شوهر، دو شرط وجوب نفقه از منظر فقه اسلامی است.<ref>خمینی، تحریر الوسیلة، 1390ش، ج2، ص313.</ref>
===حق  انتخاب همسر===
آزادی در انتخاب همسر و تعیین شروط عقد نکاح یکی از حقوق اساسی زنان در اسلام است.<ref>طباطبایی، بررسی‌های اسلامی، 1388ش، ج2، ص287.</ref> این حق شامل وضع شروطی مانند تعیین محل سکونت و شرط مطلقه‌ساختن زن در صورت [[ازدواج]] مجدد مرد می‌شود،<ref>خمینی، تحریر الوسیلة، 1390ش، ج2، ص273.</ref> که به زنان اجازه می‌دهد تا در انتخاب شریک زندگی و شرایط زندگی مشترک تصمیم‌گیری کنند.<ref>امینی، آشنایی با وظایف و حقوق زن، 1384ش، ص193.</ref> در اسلام، ازدواج اجباری پذیرفته نیست.<ref>ابن‌اثیر، اسد الغابه فی معرفة الصحابة، 1415ق، ج5، ص413.</ref>


==حقوق غیرمالی زنان در خانواده==
===حق داشتن امنیت و آرامش===
ایجاد امنیت و آرامش روحی برای زنان در خانواده از حقوق اولیه آن‌ها است<ref>حکمت‌نیا، حقوق زن و خانواده، 1392ش، ص59.</ref> که تأثیر قابل توجهی بر [[تحکیم خانواده|تحکیم بنیان خانواده]] دارد.<ref>امینی، آشنایی با وظایف و حقوق زن، 1384ش، ص191.</ref> زنان امروزه با چالش فقدان احساس امنیت در خانواده مواجه‌اند که نیازمند توجه جدی به حقوق آنان است.<ref>خامنه‌ای، جایگاه مسائل زنان در فرهنگ اسلام و تجدد، 1393ش، ص40.</ref>


حقوق غیرمالی زنان در زندگی خانوادگی شامل آزادی‌ها و امتیازاتی است که به حمایت از شخصیت و کرامت زنان می‌پردازد و احساس ارزشمندی و امنیت را برای آن‌ها به ارمغان می‌آورد و به تقویت بنیان خانواده و ایجاد روابط پایدار خانوادگی کمک می‌کند.<ref>حکمت نیا و کاظمینی، درآمدی بر مسئله‌شناسی حقوقی با تاکید بر حقوق خانواده در اسلام. فقه و حقوق خانواده، 1389ش، ص19-20.</ref>
===حق عبادت و عبودیت خداوند===
زنان در اسلام حق دارند آزادانه [[عبادت]] کنند و برای انجام واجبات نیاز به اذن شوهر ندارند.<ref>طوسی، المبسوط فی فقه الامامیه، 1387، ج6، ص14.</ref> [[عبادت]] روحیه فردی زن را تقویت و به استحکام روابط خانوادگی نیز کمک می‌کند. الگوهایی چون [[حضرت فاطمه]] و مریم در تاریخ اسلام به‌عنوان نمونه‌های مؤثر در عبادت شناخته می‌شوند.<ref>مجلسی، بحارالانوار، 1403ق، ج43، ص84.</ref>


1. تحصیل علم
===حق حسن معاشرت===
آیات و روایات بر اهمیت احترام به زنان و رفتار مناسب با آنان تأکید دارند.<ref>مکارم شیرازی، برگزیده تفسیر نمونه، 1386ش، ص384.</ref> اسلام به‌عنوان حامی حقوق زنان،<ref>قرائتی، تفسیر نور، 1383ش، ج2، ص39.</ref> مردان را موظف به حسن معاشرت با همسران می‌کند<ref>نوری، مستدرک الوسائل، 1408ق، ج14، ص252-253.</ref> تا تداوم زندگی مشترک، آسان‌تر شود.<ref>قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، 1384ش، ج5، ص97.</ref> قرآن، حسن معاشرت را یک اصل در تعامل زوجین معرفی کرده است.<ref>سورة روم، آیة 21.</ref>


در آموزه‌های اسلام به حق زنان برای تحصیل علم سفارش و تاکید شده است. قرآن کسب علم را بر همگان لازم می‌داند<ref>سورة مجادله، آیة 11.</ref> و هیچ تفاوت و محدودیتی برای تحصیل زنان قائل نشده است.<ref>طغرانگار، حقوق سیاسی- اجتماعی زنان قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، 1383ش، ص192.</ref> از این منظر، تحصیل علم، تقویت‌کنندۀ هویت زن است.<ref>باقری، «خانواده و راهبردهای کاربردی رهنمودی برای دستگاه‌های فرهنگی»،  1388ش، ص271.</ref>
مرد با درک شرایط روحی و عاطفی زن می‌تواند به ایجاد احساس آرامش و فضای عاطفی<ref>قزوینی، سنن ابن‌ماجة، بی‌تا، ج1، ص593،</ref> در محیط خانواده کمک کند.<ref>طبرسی، مکارم الاخلاق، بی‌تا، ص216.</ref> در روایات اسلامی بر اهمیت حضور مرد در کنار خانواده<ref>ری‌شهری، میزان الحکمه، 1375، ج5، ص101.</ref> و [[مدارا]] با همسر<ref>طبرسی، مکارم الاخلاق، بی‌تا، ص218.</ref> و [[مهربانی]] با او حتی به‌صورت لقمه‌گذاشتن در دهان زن سفارش شده است.<ref>فیض‌کاشانی، المحجة البیضاء، 1417ق، ج3، ص70.</ref>


2. انتخاب همسر
===حق تربیت فرزند===
حق تربیت از حقوق بنیادین زنان است که در شکل‌گیری رفتار و نگرش فرزندان نقش حیاتی دارد<ref>انصاریان، نظام خانواده در اسلام، 1376ش، ص434.</ref> و تضمین‌کننده پایندگی آنان است.<ref>جوادی آملی، زن در آیینة جلال و جمال، 1383ش، ص134.</ref> آموزش‌های مادر به فرزند کمک می‌کند تا فرزندان به شهروندانی مسئول و متعهد تبدیل شوند.<ref>جمعی از نویسندگان، اخلاق در خانواده، 1391، ص584.</ref>


آزادی در انتخاب همسر و تعیین شروط عقد نکاح یکی از حقوق اساسی زنان در اسلام است.<ref>طباطبایی، بررسی‌های اسلامی، 1388ش، ج2، ص287.</ref> این حق شامل وضع شروطی مانند تعیین محل سکونت و شرط مطلقه‌ساختن زن در صورت ازدواج مجدد مرد می‌شود، <ref>خمینی، تحریر الوسیلة، 1390ش، ج2، ص273.</ref> که به زنان اجازه می‌دهد تا در انتخاب شریک زندگی و شرایط زندگی مشترک تصمیم‌گیری کنند.<ref>امینی، آشنایی با وظایف و حقوق زن، 1384ش، ص193.</ref> در اسلام، ازدواج اجباری پذیرفته نیست.<ref>ابن‌اثیر، اسد الغابه فی معرفة الصحابة، 1415ق، ج5، ص413.</ref>
===حق حفظ کرامت===
از منظر اسلام، زنان و مردان ارزش و مقام انسانی برابر دارند.<ref>سورة نساء، آیة 1.</ref> رضایی اصفهانی، پرسش‌ها و پاسخ‌های قرآنی، ۱۳۸۵ش، ج۷، ص21.<nowiki></ref></nowiki> اسلام بدون اینکه برتری خاصی برای یک [[جنسیت]] قائل شود به حفظ [[کرامت انسانی]]<ref>خمینی، صحیفة امام، 1389ش، ص378.</ref> و عدالت در زندگی خانوادگی تأکید می‌کند.<ref>مطهری، اسلام و مقتضیات زمان، 1374ش، ج1، ص305.</ref>


3. امنیت و آرامش
===حق حضانت===
بر اساس حق حضانت مادر، فرزند در سال‌های اولیه زندگی، به مادر سپرده می‌شود؛ زیرا او رابطهٔ عاطفی قوی‌تری با [[کودک]] دارد.<ref>طباطبایی، المیزان، 1374، ج2، ص361.</ref> در صورت جدایی والدین، نیز حضانت نوزاد به مادر داده می‌شود، زیرا او در تأمین نیازهای اولیه کودک اولویت دارد.<ref>سورة بقرة، آیة 233.</ref> این موضوع نشان‌دهندهٔ اهمیت نقش عاطفی و تربیتی مادر در زندگی فرزندان است.<ref>مکارم شیرازی، برگزیده تفسیر نمونه، 1386، ج1، ص233.</ref>


ایجاد امنیت و آرامش روحی برای زنان در خانواده از حقوق اولیه آن‌ها است<ref>حکمت‌نیا، حقوق زن و خانواده، 1392ش، ص59.</ref> که تاثیر قابل توجهی بر تحکیم بنیان خانواده دارد.<ref>امینی، آشنایی با وظایف و حقوق زن، 1384ش، ص191.</ref> زنان امروزه با چالش فقدان احساس امنیت در خانواده مواجه‌اند که نیازمند توجه جدی به حقوق آنان است.<ref>خامنه‌ای، جایگاه مسائل زنان در فرهنگ اسلام و تجدد، 1393ش، ص40.</ref>
===حق طلاق===
[[حق طلاق زن|حق طلاق]] به‌طور طبیعی متعلق به مرد است، اما در شرایطی مثل فقدان شوهر، ایلاء، عدم پرداخت نفقه و عسر و حرج، این حق به زن نیز تعلق می‌گیرد. همچنین، حق طلاق می‌تواند به‌صورت قراردادی و در قالب شروط ضمن عقد به زن داده شود و به‌طور کلی از او سلب نشده است.<ref>محقق داماد، بررسی فقهی حقوق خانواده، 1384ش، ص470-472.</ref>


4. عبادت
==پانویس==
{{پانویس}}


زنان در اسلام حق دارند آزادانه عبادت کنند و برای انجام واجبات نیاز به اذن شوهر ندارند.<ref>طوسی، المبسوط فی فقه الامامیه، 1387، ج6، ص14.</ref> عبادت روحیه فردی زن را تقویت و به استحکام روابط خانوادگی نیز کمک می‌کند. الگوهایی چون حضرت فاطمه و مریم در تاریخ اسلام به‌عنوان نمونه‌های مؤثر در عبادت شناخته می‌شوند.<ref> مجلسی، بحارالانوار، 1403ق، ج43، ص84.</ref><ref> قرائتی، تفسیر نور، 1383ش، ج1، ص511.</ref>
==منابع==
 
{{آغاز منابع}}
5. حسن معاشرت
* قرآن کریم.
 
* ابن‌اثیر، عزالدین، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۵ق.
آیات و روایات بر اهمیت احترام به زنان و رفتار مناسب با آنان تاکید دارند.<ref>مکارم شیرازی، برگزیده تفسیر نمونه، 1386ش، ص384.</ref> اسلام به‌عنوان حامی حقوق زنان، <ref>قرائتی، تفسیر نور، 1383ش، ج2، ص39.</ref> مردان را موظف به حسن معاشرت با همسران می‌کند<ref>نوری، مستدرک الوسائل، 1408ق، ج14، ص252-253.</ref> تا تداوم زندگی مشترک، آسان‌تر شود.<ref>قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، 1384ش، ج5، ص97.</ref> قرآن، حسن معاشرت را یک اصل در تعامل زوجین معرفی کرده است.<ref>سورة روم، آیة 21.</ref> مرد با درک شرایط روحی و عاطفی زن می‌تواند به ایجاد احساس آرامش و فضای عاطفی<ref>قزوینی، سنن ابن‌ماجة، بی‌تا، ج1، ص593، .</ref> در محیط خانواده کمک کند.<ref> طبرسی، مکارم الاخلاق، بی‌تا، ص216.</ref><ref> سورة نساء، آیة 34.</ref> در روایات اسلامی بر اهمیت حضور مرد در کنار خانواده<ref>ری‌شهری، میزان الحکمه، 1375، ج5، ص101.</ref> و مدارا با همسر<ref>طبرسی، مکارم الاخلاق، بی‌تا، ص218.</ref> و مهربانی با او حتی به‌صورت لقمه‌گذاشتن در دهان زن سفارش شده است.<ref>فیض‌کاشانی، المحجة البیضاء، 1417ق، ج3، ص70.</ref>
* ابن‌شعبة حرانی، ابومحمد حسن، تحف العقول عن آل‌الرسول، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۴ق.
 
* امینی، ابراهیم، آشنایی با وظایف و حقوق زن، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۴ش.
6. ‌تربیت فرزند
* بارتله، کریستیا، زن در حقوق ساسانی، ترجمة ناصرالدین زمانی، تهران، عطایی، ۱۳۳۷ش.
 
* باقری، شهلا، «خانواده و راهبردهای کاربردی رهنمودی برای دستگاه‌های فرهنگی»، بانوان شیعه، شمارة ۲۱، پاییز ۱۳۸۸ش.
حق تربیت از حقوق بنیادین زنان است که در شکل‌گیری رفتار و نگرش فرزندان نقش حیاتی دارد<ref>انصاریان، نظام خانواده در اسلام، 1376ش، ص434.</ref> و تضمین‌کنندة پایندگی آنان است.<ref>جوادی آملی، زن در آیینة جلال و جمال، 1383ش، ص134.</ref> آموزش‌های مادر به فرزند کمک می‌کند تا فرزندان به شهروندانی مسئول و متعهد تبدیل شوند.<ref>جمعی از نویسندگان، اخلاق در خانواده، 1391، ص584.</ref>
* جمعی از نویسندگان، اخلاق در خانواده، قم، معارف، ۱۳۹۱ش.
* حبیبی، محمّداسحاق، مهریه و اهمیت حقوقی آن در استحکام ازدواج، قم، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، ۱۳۸۶ش.
* حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسة آل‌البیت لاحیاء التراث، بی‌تا.
* حسین، انصاریان، نظام خانواده در اسلام، قم، ام‌ابیها، ۱۳۷۶ش.
* حکمت‌نیا، محمود، حقوق زن و خانواده، تهران، پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۹۲ش.
* حکمت‌نیا، محمود و کاظمینی، محمدحسین، «درآمدی بر مسئله‌شناسی حقوقی با تأکید بر حقوق خانواده در اسلام، فقه و حقوق خانواده»، شماره ۵۳، ۱۳۸۹ش.
* حلّی، حسن بن یوسف، تحریرالاحکام عن مذاهب الامامیه، مؤسسه امام صادق، ۱۴۲۱ق.
* خامنه‌ای، سیدعلی، نقش و رسالت زن، جایگاه مسائل زنان در فرهنگ اسلام و تجدد، تهران، انقلاب اسلامی، ۱۳۹۳ش.
* خامنه‌ای، سیدمحمد، حقوق زن، تهران، تک، ۱۳۶۸ش.
* خمینی، روح‌الله، صحیفة امام، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹ش.
* خمینی، روح‌الله، تحریر الوسیلة، قم، دارالکتب العلمیة، ۱۳۹۰ش.
* دورانت، ویل، تاریخ تمدن، ترجمة مهرداد مهرین، بی‌جا، اقبال، بی‌تا.
* ربانی خلخالی، علی، زن از دیدگاه اسلام، قم، قرآن، بی‌تا.
* رضایی اصفهانی، محمدعلی، پرسش‌ها و پاسخ‌های قرآنی، قم، پژوهش‌های تفسیر و علوم قرآن، ۱۳۸۵ش.
* زیبایی‌نژاد، محمدرضا و سبحانی، محمدتقی، درآمدی بر نظام شخصیت زن در اسلام، قم، دارالنور، چاپ دوم، ۱۳۸۱ش.
* شیرودی، مرتضی، نقش سیاسی اجتماعی زنان در تاریخ معاصر ایران، بی‌جا، پژوهشکدة تحقیقات اسلامی گروه سیاسی، بی‌تا.
* صدوق، محمد، من لایحضره الفقیه، قم، انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ ق.
* طباطبایی، محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمة، سیدباقر موسوی همدانی، قم، ۱۳۷۴ش.
* طباطبایی، محمدحسین، بررسی‌های اسلامی، قم، بوستان کتاب، چاپ دوم، ۱۳۸۸ ش.
* طبرسی، رضی‌الدین، مکارم الخلاق، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بی‌تا.
* طغرانگار، حسین، حقوق سیاسی- اجتماعی زنان قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
* طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، تهران، المکتبة المرتضویة، ۱۳۸۷ش.
* عبدالله، جوادی آملی، زن در آیینة جلال و جمال، قم، اسراء، ۱۳۸۳ش.
* علی، قائمی، حیات زن دراندیشة اسلامی، تهران، امیری، ۱۳۷۳ش.
* فیض کاشانی، محمد بن شاه‌مرتضی، المحجة البیضاء، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۷ق.
* قانون اساسی، جمهوری اسلامی ایران.
* قانون مدنی، جمهوری اسلامی ایران.
* قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، ۱۳۸۳ش.
* قرطبی، شمس‌الدین، الجامع لاحکام القرآن، القاهرة، دارالکتب المصریة، ۱۳۸۴ش.
* قزوینی، محمد بن یزید، سنن ابن‌ماجه، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
* کمالی، سیدعلی، قرآن و مقام زن، تهران، اسوه، ۱۳۷۱ش.
* مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بی‌جا، دار احیاء التراث، ۱۴۰۳ق.
* محقق داماد، سیدمصطفی، بررسی فقهی حقوق خانواده (نکاح و انحلال آن)، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، ۱۳۸۴ش.
* محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، قم، دارالحدیث، ۱۳۷۵ش.
* مدرسی، محمدتقی، الفقه الاسلامی الرسالة العملیة، بیروت، مرکز العصر، ۱۴۳۱ق.
* مرکز فرهنگ و معارف قرآن، زن از زبان قرآن، قم، جمال، ۱۳۸۷ش.
* مصباح یزدی، محمدتقی، پرسش و پاسخ‌ها، قم، مؤسسهٔ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۹۱ش.
* مصفّا، نسرین، مشارکت سیاسی زنان در ایران، تهران، وزات امور خارجه، ۱۳۷۵ش.
* مطهری، مرتضی، اسلام و مقتضیات زمان، تهران، صدرا، چاپ دهم، ۱۳۷۴ش.
* مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، تهران، صدرا، ۱۳۷۶ش.
* مکارم شیرازی، ناصر، برگزیده تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۸۶ش.
* نوری طبرسی، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسایل، قم، مؤسسهٔ آل‌البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۱ق.
* نوری همدانی، حسین، جایگاه بانوان در اسلام، بی‌جا، مهدی موعود، ۱۳۹۱ش.
{{پایان منابع}}


7. حفظ کرامت
{{زنان-افقی}}
 
{{اسلام-افقی}}
از منظر اسلام، زنان و مردان ارزش و مقام انسانی برابر دارند.<ref> سورة نساء، آیة 1.</ref><ref> سورة آل‌عمران، آیة 195.</ref><ref> رضایی اصفهانی، پرسش‌ها و پاسخ‌های قرآنی، 1385ش، ج7، ص21.</ref> اسلام بدون اینکه برتری خاصی برای یک جنسیت قائل شود به حفظ کرامت انسانی<ref>خمینی، صحیفة امام‌، 1389ش، ص378.</ref> و عدالت در زندگی خانوادگی تاکید می‌کند.<ref>مطهری، اسلام و مقتضیات زمان، 1374ش، ج1، ص305.</ref>
{{حقوق-افقی}}
 
{{خانواده-افقی}}
8. حضانت
 
بر اساس حق حضانت مادر، فرزند در سال‌های اولیه زندگی، به مادر سپرده می‌شود؛ زیرا او رابطة عاطفی قوی‌تری با کودک دارد.<ref>طباطبایی، المیزان، 1374، ج2، ص361.</ref> در صورت جدایی والدین، نیز حضانت نوزاد به مادر داده می‌شود، زیرا او در تامین نیازهای اولیه کودک اولویت دارد.<ref>سورة بقرة، آیة 233.</ref> این موضوع نشان‌دهندۀ اهمیت نقش عاطفی و تربیتی مادر در زندگی فرزندان است.<ref>مکارم شیرازی، برگزیده تفسیر نمونه، 1386، ج1، ص233.</ref>
 
9. حق طلاق
 
حق طلاق به‌طور طبیعی متعلق به مرد است، اما در شرایطی مثل فقدان شوهر، ایلاء، عدم پرداخت نفقه و عسر و حرج، این حق به زن نیز تعلق می‌گیرد. همچنین، حق طلاق می‌تواند به‌صورت قراردادی و در قالب شروط ضمن عقد به زن داده شود و به‌طور کلی از او سلب نشده است.<ref>محقق داماد، بررسی فقهی حقوق خانواده، 1384ش، ص470-472.</ref>
 
  ==پانویس==
{{پانویس}}
 
==منابع==


* قرآن کریم.
[[رده:آسیب‌شناسی مسائل زنان و خانواده]]
*
[[رده:حقوق خصوصی]]
* ابن‌اثیر، عزالدین، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415ق.
[[رده:حقوق زنان]]
*
[[رده:زنان در اسلام]]
* ابن‌شعبة حرانی، ابومحمد حسن، تحف العقول عن آل‌الرسول، قم، نشر اسلامی، 1404ق.
[[رده:مطالعات زن و خانواده]]
*
* امینی، ابراهیم، آشنایی با وظایف و حقوق زن، قم، بوستان کتاب، 1384ش.
*
* بارتله، کریستیا، زن در حقوق ساسانی، ترجمة ناصرالدین زمانی، تهران، عطایی، 1337ش.
*
* باقری، شهلا، «خانواده و راهبردهای کاربردی رهنمودی برای دستگاه‌های فرهنگی»،  بانوان شیعه، شمارة 21، پاییز 1388ش.
*
* جمعی از نویسندگان، اخلاق در خانواده، قم، معارف، 1391ش.
*
* حبیبی، محمّداسحاق، مهریه و اهمیت حقوقی آن در استحکام ازدواج، قم، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، 1386ش.
*
* حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسة آل‌البیت لاحیاء التراث، بی‌تا.
*
* حسین، انصاریان، نظام خانواده در اسلام، قم، ام‌ابیها، 1376ش.
*
* حکمت‌نیا، محمود، حقوق زن و خانواده، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و‌اندیشه اسلامی، چاپ دوم، 1392ش.
*
* حکمت‌نیا، محمود و کاظمینی، محمدحسین، «درآمدی بر مسئله‌شناسی حقوقی با تاکید بر حقوق خانواده در اسلام، فقه و حقوق خانواده»،  شماره 53، 1389ش.
*
* حلّی، حسن ‌بن یوسف، تحریرالاحکام عن مذاهب الامامیه، مؤسسه امام صادق، 1421ق.
*
* خامنه‌ای، سیدعلی، نقش و رسالت زن، جایگاه مسائل زنان در فرهنگ اسلام و تجدد، تهران، انقلاب اسلامی، 1393ش.
*
* خامنه‌ای، سیدمحمد، حقوق زن، تهران، تک، 1368ش.
*
* خمینی، روح‌الله، صحیفة امام‌، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1389ش.
*
* خمینی، روح‌الله، تحریر الوسیلة، قم، دارالکتب العلمیة، 1390ش.
*
* دورانت، ویل، تاریخ تمدن، ترجمة مهرداد مهرین، بی‌جا، اقبال، بی‌تا.
*
* ربانی خلخالی، علی، زن از دیدگاه اسلام، قم، قرآن، بی‌تا.
*
* رضایی اصفهانی، محمدعلی، پرسش‌ها و پاسخ‌های قرآنی، قم، پژوهش‌های تفسیر و علوم قرآن، 1385ش.
*
* زیبایی‌نژاد، محمدرضا و سبحانی، محمدتقی، درآمدی بر نظام شخصیت زن در اسلام، قم، دارالنور، چاپ دوم، 1381ش.
*
* شیرودی، مرتضی، نقش سیاسی اجتماعی زنان در تاریخ معاصر ایران، بی‌جا، پژوهشکدة تحقیقات اسلامی گروه سیاسی‌، بی‌تا.
*
* صدوق، محمد، من لایحضره الفقیه، قم، انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1404 ق.
*
* طباطبایی، محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمة، سیدباقر موسوی همدانی، قم، 1374ش.
*
* طباطبایی، محمدحسین، بررسی‌های اسلامی، قم، بوستان کتاب، چاپ دوم، 1388 ش.
*
* طبرسی، رضی‌الدین، مکارم الخلاق، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بی‌تا.
*
* طغرانگار، حسین، حقوق سیاسی- اجتماعی زنان قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، 1383ش.
*
* طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، تهران، المکتبة المرتضویة، 1387ش.
*
* عبدالله، جوادی آملی، زن در آیینة جلال و جمال، قم، اسراء، 1383ش.
*
* علی، قائمی، حیات زن در‌اندیشة اسلامی، تهران، امیری، 1373ش.
*
* فیض کاشانی، محمد بن شاه‌مرتضی‌، المحجة البیضاء، قم، نشر اسلامی‌، 1417ق.
*
* قانون اساسی، جمهوری اسلامی ایران.
*
* قانون مدنی، جمهوری اسلامی ایران.
*
* قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، 1383ش.
*
* قرطبی، شمس‌الدین، الجامع لاحکام القرآن، القاهرة، دارالکتب المصریة، 1384ش.
*
* قزوینی، محمد بن یزید، سنن ابن‌ماجه، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
*
* کمالی، سیدعلی، قرآن و مقام زن، تهران، اسوه، 1371ش.
*
* مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بی‌جا، دار احیاء التراث، 1403ق.
*
* محقق داماد، سیدمصطفی، بررسی فقهی حقوق خانواده (نکاح و انحلال آن)،  تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، 1384ش.
*
* محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، قم، دارالحدیث، 1375ش.
*
* مدرسی، محمدتقی، الفقه الاسلامی الرسالة العملیة، بیروت، مرکز العصر، 1431ق.
*
* مرکز فرهنگ و معارف قرآن، زن از زبان قرآن، قم، جمال، 1387ش.
*
* مصباح یزدی، محمدتقی، پرسش و پاسخ‌ها، قم، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1391ش.
*
* مصفّا، نسرین، مشارکت سیاسی زنان در ایران، تهران، وزات امور خارجه، 1375ش.
*
* مطهری، مرتضی، اسلام و مقتضیات زمان، تهران، صدرا، چاپ دهم، 1374ش.
*
* مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، تهران، صدرا، 1376ش.
*
* مکارم شیرازی، ناصر، برگزیده تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة، 1386ش.
*
* نوری طبرسی، حسین بن ‌محمدتقی، مستدرک الوسایل، قم، مؤسسۀ آل‌البیت لاحیاء التراث، 1411ق.
*
* نوری همدانی، حسین، جایگاه بانوان در اسلام، بی‌جا، مهدی موعود، 1391ش.
[[رده: ویکی‌زندگی]]

نسخهٔ کنونی تا ۲۶ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۱۳:۳۵

همایش تقدیر از بانوان کارآفرین ایرانی
همایش تقدیر از بانوان کارآفرین ایرانی

حقوق خانوادگی زن مسلمان؛ مجموعه قوانین و مقررات حمایت‌گر زن در خانواده از منظر اسلام.

حقوق خانوادگی زن در اسلام شامل مجموعه‌ای از حقوق و مسئولیت‌های برآمده از آموزه‌های دین اسلام است که به‌منظور حمایت از زنان در خانواده طراحی شده‌اند. بهره‌گیری از این حقوق به تحکیم بنیان خانواده یاری می‌رساند.

مفهوم‌شناسی حقوق خانوادگی زن مسلمان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

حقوق خانوادگی زن در اسلام، شامل مجموعه حقوقی است که به‌منظور حفظ کرامت و جایگاه زن در خانواده وضع شده‌اند.[۱] این حقوق در قرآن[۲] و احادیث،[۳] به تفصیل بیان شده و شامل حقوق مالی[۴] و غیر مالی[۵]است. هدف از وضع چنین حقوقی، حمایت از زنان در خانواده بوده و به آنان امکان می‌دهد تا در زندگی فردی و اجتماعی نقش فعالی داشته باشند.[۶]

فلسفهٔ حقوق زن

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

فلسفهٔ حقوق زن بر مبنای اصول بنیادی برابری، آزادی و عدالت استوار است. این فلسفه فراتر از حقوق فردی و شخصی، به ابعاد اجتماعی نیز می‌پردازد و به‌طور خاص به چالش‌ها و موانع ساختاری و فرهنگی حقوق زن، توجه دارد. در این راستا، حق مالکیت، حق تحصیل، حق ازدواج، حق تربیت فرزند، حق حضانت، حق کرامت زن و حق عبادت از جمله مهم‌ترین حقوقی هستند که باید برای زنان تضمین شود. فلسفهٔ حقوق زن همچنین به نقد نظام‌های اجتماعی و فرهنگی‌ای می‌پردازد که منجر به نابرابری‌های جنسی و تبعیض علیه زنان می‌شوند و برای رسیدن به برابری واقعی نیازمند تغییرات بنیادین در نهادهای اجتماعی و فرهنگی است.[۷]

پیشینهٔ حقوق زن

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

حقوق زن در همهٔ جوامع به مقتضیات زمان و نوع مناسبات اجتماعی در هر عصر بستگی دارد.[۸] بحث از حقوق زن از نظر تاریخی با افراط و تفریط‌هایی همراه بوده است. پیش از اسلام، زنان در بسیاری از جوامع، فاقد شخصیت مستقل و حقوق بودند[۹] و در فرهنگ‌های مختلف به اشکال متفاوتی مورد سرکوب و بی‌احترامی قرار می‌گرفتند. زن در یونان قابل فروش و هبه،[۱۰]

در روم نماد شیطان،[۱۱] در چین همانند برده[۱۲] و در دورهٔ جاهلیت منشأ ذلت و ننگ بود.[۱۳] دین اسلام با نکوهش چنین باورهایی، حقوق زنان را به‌عنوان رکن اصلی و ارزشمند خانواده بر محور اصل عدالت و احترام به‌رسمیت شناخت.[۱۴] امروزه زنان در خانواده و جامعه[۱۵] در پرتوی آموزه‌ها و قوانین اسلامی از حقوق متعددی برخوردار گشته‌اند.[۱۶] پژوهش‌های فقهی و حقوقی در حوزهٔ زن و خانواده، حقوق خانوادگی زن را از دو منظر حقوق مالی و غیرمالی بررسی کرده‌اند.

حقوق مالی زن در خانواده

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

حقوق مالی زنان نقشی اساسی در زندگی آنان دارد و به حفظ کرامت آنها و توازن خانواده کمک می‌کند.

مالکیت زن در اموال و درآمد شخصی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

اسلام حق مالکیت و استقلال زنان را در حقوق اقتصادی[۱۷] خود به‌رسمیّت شناخته است.[۱۸] در صورت عدم رعایت این حقوق توسط همسر یا دیگران، زنان می‌توانند آنها را ملزم به ادای این حقوق کنند.[۱۹]

ارث

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

زنان در اسلام حق ارث و بهره‌مندی از اموال خانوادگی را دارند.[۲۰] در فقه اسلامی هرچند سهم ارث زنان از مردان کمتر است؛ اما این موضوع برخلاف آنچه در گفتمان غرب مطرح است، به‌عنوان عدالت اجتماعی شناخته می‌شود.[۲۱] مردان نمی‌توانند در سهم ارث زنان دخالت کنند.[۲۲] این در حالی است که در جوامع باستانی مثل روم، یونان، هند، مصر و چین، زنان به‌طور کلی از ارث محروم بودند.[۲۳] در ایران باستان نیز دختران متأهل از ارث پدری محروم می‌شدند.[۲۴]

مهریه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

از منظر اسلام، مهریه هدیه‌ای از سوی شوهر به زن و نشان‌دهندهٔ احترام او به زن است.[۲۵] در فرهنگ اسلامی، به‌دلیل تحمل مشقت‌ها در انجام تکالیف و وظایف واجب و مستحب خانوادگی و اموری از قبیل بارداری، وضع حمل، شیردهی، پرستاری و مراقبت فرزندان که مانع از انجام فعالیت‌های اقتصادی زنان می‌شود برای وی مهریه مقرر شده است.[۲۶] در فقه اسلامی بر لزوم پرداخت مهریه تأکید شده،[۲۷] و زن، مالک مهریه است.[۲۸] پس از مرگ زن نیز ورثه می‌توانند این حق را مطالبه کنند.[۲۹]

نفقه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نفقه از حقوق مالی زن است که در قرآن[۳۰] و روایات به آن تأکید شده است.[۳۱] تأمین نفقه بر عهدهٔ مرد[۳۲] و متناسب با دارایی مرد بوده[۳۳] و شامل نیازهای اساسی زن می‌شود.[۳۴] دائمی بودن نکاح و تمکین زن از شوهر، دو شرط وجوب نفقه از منظر فقه اسلامی است.[۳۵]

حقوق غیرمالی زن در خانواده

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

حقوق غیرمالی زنان در زندگی خانوادگی شامل آزادی‌ها و امتیازاتی است که به حمایت از شخصیت و کرامت زنان می‌پردازد و احساس ارزشمندی و امنیت را برای آن‌ها به ارمغان می‌آورد و به تقویت بنیان خانواده و ایجاد روابط پایدار خانوادگی کمک می‌کند.[۳۶]

حق تحصیل علم

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
حضور دانشجویان دختر کارشناسی کامپیوتر دانشگاه علم و صنعت در کلاس درس
نمایی از حضور دانشجویان دختر کارشناسی کامپیوتر دانشگاه علم و صنعت در کلاس درس

در آموزه‌های اسلام به حق زنان برای تحصیل علم سفارش و تأکید شده است. قرآن کسب علم را بر همگان لازم می‌داند[۳۷] و هیچ تفاوت و محدودیتی برای تحصیل زنان قائل نشده است.[۳۸] از این منظر، تحصیل علم، تقویت‌کنندهٔ هویت زن است.[۳۹]

حق انتخاب همسر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

آزادی در انتخاب همسر و تعیین شروط عقد نکاح یکی از حقوق اساسی زنان در اسلام است.[۴۰] این حق شامل وضع شروطی مانند تعیین محل سکونت و شرط مطلقه‌ساختن زن در صورت ازدواج مجدد مرد می‌شود،[۴۱] که به زنان اجازه می‌دهد تا در انتخاب شریک زندگی و شرایط زندگی مشترک تصمیم‌گیری کنند.[۴۲] در اسلام، ازدواج اجباری پذیرفته نیست.[۴۳]

حق داشتن امنیت و آرامش

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ایجاد امنیت و آرامش روحی برای زنان در خانواده از حقوق اولیه آن‌ها است[۴۴] که تأثیر قابل توجهی بر تحکیم بنیان خانواده دارد.[۴۵] زنان امروزه با چالش فقدان احساس امنیت در خانواده مواجه‌اند که نیازمند توجه جدی به حقوق آنان است.[۴۶]

حق عبادت و عبودیت خداوند

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

زنان در اسلام حق دارند آزادانه عبادت کنند و برای انجام واجبات نیاز به اذن شوهر ندارند.[۴۷] عبادت روحیه فردی زن را تقویت و به استحکام روابط خانوادگی نیز کمک می‌کند. الگوهایی چون حضرت فاطمه و مریم در تاریخ اسلام به‌عنوان نمونه‌های مؤثر در عبادت شناخته می‌شوند.[۴۸]

حق حسن معاشرت

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

آیات و روایات بر اهمیت احترام به زنان و رفتار مناسب با آنان تأکید دارند.[۴۹] اسلام به‌عنوان حامی حقوق زنان،[۵۰] مردان را موظف به حسن معاشرت با همسران می‌کند[۵۱] تا تداوم زندگی مشترک، آسان‌تر شود.[۵۲] قرآن، حسن معاشرت را یک اصل در تعامل زوجین معرفی کرده است.[۵۳]

مرد با درک شرایط روحی و عاطفی زن می‌تواند به ایجاد احساس آرامش و فضای عاطفی[۵۴] در محیط خانواده کمک کند.[۵۵] در روایات اسلامی بر اهمیت حضور مرد در کنار خانواده[۵۶] و مدارا با همسر[۵۷] و مهربانی با او حتی به‌صورت لقمه‌گذاشتن در دهان زن سفارش شده است.[۵۸]

حق تربیت فرزند

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

حق تربیت از حقوق بنیادین زنان است که در شکل‌گیری رفتار و نگرش فرزندان نقش حیاتی دارد[۵۹] و تضمین‌کننده پایندگی آنان است.[۶۰] آموزش‌های مادر به فرزند کمک می‌کند تا فرزندان به شهروندانی مسئول و متعهد تبدیل شوند.[۶۱]

حق حفظ کرامت

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

از منظر اسلام، زنان و مردان ارزش و مقام انسانی برابر دارند.[۶۲] رضایی اصفهانی، پرسش‌ها و پاسخ‌های قرآنی، ۱۳۸۵ش، ج۷، ص21.</ref> اسلام بدون اینکه برتری خاصی برای یک جنسیت قائل شود به حفظ کرامت انسانی[۶۳] و عدالت در زندگی خانوادگی تأکید می‌کند.[۶۴]

حق حضانت

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بر اساس حق حضانت مادر، فرزند در سال‌های اولیه زندگی، به مادر سپرده می‌شود؛ زیرا او رابطهٔ عاطفی قوی‌تری با کودک دارد.[۶۵] در صورت جدایی والدین، نیز حضانت نوزاد به مادر داده می‌شود، زیرا او در تأمین نیازهای اولیه کودک اولویت دارد.[۶۶] این موضوع نشان‌دهندهٔ اهمیت نقش عاطفی و تربیتی مادر در زندگی فرزندان است.[۶۷]

حق طلاق

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

حق طلاق به‌طور طبیعی متعلق به مرد است، اما در شرایطی مثل فقدان شوهر، ایلاء، عدم پرداخت نفقه و عسر و حرج، این حق به زن نیز تعلق می‌گیرد. همچنین، حق طلاق می‌تواند به‌صورت قراردادی و در قالب شروط ضمن عقد به زن داده شود و به‌طور کلی از او سلب نشده است.[۶۸]

پانویس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. ↑ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اصل 21.
  2. ↑ سورة نساء، آیة 34.
  3. ↑ نوری طبرسی، مستدرک الوسایل، 1411ق، ج14، ص249.
  4. ↑ سورة نساء، آیات7 -20.
  5. ↑ سورة نساء، آیة 19-34
  6. ↑ شیرودی، نقش سیاسی اجتماعی زنان در تاریخ معاصر ایران، بی‌تا، ج1، ص113.
  7. ↑ مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، 1376ش، ص18، 159، 223، 448.
  8. ↑ مصفّا، مشارکت سیاسی زنان در ایران، 1375ش، ج1، ص102.
  9. ↑ بارتله، زن در حقوق ساسانی، 1337ش، ص40.
  10. ↑ خامنه‌ای، حقوق زن، 1368ش، ص22.
  11. ↑ ربانی خلخانی، زن از دیدگاه اسلام، بی‌تا، ص23.
  12. ↑ دورانت، تاریخ تمدن، بی‌تا، ج1، ص855.
  13. ↑ سورة نحل، آیة 58.
  14. ↑ مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، 1376ش، ص114.
  15. ↑ مکارم شیرازی، یکصدوهشتاد پرسش و پاسخ، 1386ش، ص262.
  16. ↑ قدیمی، زن مشارکت، توسعه، 1380ش، ص33.
  17. ↑ سورة نساء، آیة 32.
  18. ↑ قائمی، حیات زن دراندیشة اسلامی، 1373ش، ص239.
  19. ↑ نوری همدانی، جایگاه بانوان در اسلام، 1391ش، ص405.
  20. ↑ سورة نساء، آیة 7.
  21. ↑ سورة نساء، آیة 11.
  22. ↑ صدوق، من لایحضره الفقیه، 1413ق، ج3، ص168.
  23. ↑ مکارم شیرازی، برگزیده تفسیر نمونه، 1374ش، ج3، ص303.
  24. ↑ مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، 1376ش، ص223-222.
  25. ↑ حبیبی، مهریه و اهمیت حقوقی آن در استحکام ازدواج، 1386، ج118، ص8.
  26. ↑ مصباح یزدی، پرسش و پاسخ‌ها، 1391ش، ج5، ص302.
  27. ↑ کمالی، قرآن و مقام زن، 1371ش، ص26.
  28. ↑ حلّی، تحریرالاحکام عن مذاهب الامامیه، 1421ق، ج3، ص552.
  29. ↑ قانون مدنی، مادة 940.
  30. ↑ سورة بقرة، آیة 240.
  31. ↑ ابن‌شعبة حرانی، تحف العقول عن آل‌الرسول، 1404ق، ج1، ص33.
  32. ↑ مدرسی، الفقه الاسلامی الرسالة العملیة، 1431ق، ج2، ص110.
  33. ↑ صدوق، من لایحضرالفقیه، 1404ق، ج3، ص441.
  34. ↑ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، بی تا، ج21، ص511.
  35. ↑ خمینی، تحریر الوسیلة، 1390ش، ج2، ص313.
  36. ↑ حکمت نیا و کاظمینی، درآمدی بر مسئله‌شناسی حقوقی با تأکید بر حقوق خانواده در اسلام. فقه و حقوق خانواده، 1389ش، ص19-20.
  37. ↑ سورة مجادله، آیة 11.
  38. ↑ طغرانگار، حقوق سیاسی- اجتماعی زنان قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، 1383ش، ص192.
  39. ↑ باقری، «خانواده و راهبردهای کاربردی رهنمودی برای دستگاه‌های فرهنگی»، 1388ش، ص271.
  40. ↑ طباطبایی، بررسی‌های اسلامی، 1388ش، ج2، ص287.
  41. ↑ خمینی، تحریر الوسیلة، 1390ش، ج2، ص273.
  42. ↑ امینی، آشنایی با وظایف و حقوق زن، 1384ش، ص193.
  43. ↑ ابن‌اثیر، اسد الغابه فی معرفة الصحابة، 1415ق، ج5، ص413.
  44. ↑ حکمت‌نیا، حقوق زن و خانواده، 1392ش، ص59.
  45. ↑ امینی، آشنایی با وظایف و حقوق زن، 1384ش، ص191.
  46. ↑ خامنه‌ای، جایگاه مسائل زنان در فرهنگ اسلام و تجدد، 1393ش، ص40.
  47. ↑ طوسی، المبسوط فی فقه الامامیه، 1387، ج6، ص14.
  48. ↑ مجلسی، بحارالانوار، 1403ق، ج43، ص84.
  49. ↑ مکارم شیرازی، برگزیده تفسیر نمونه، 1386ش، ص384.
  50. ↑ قرائتی، تفسیر نور، 1383ش، ج2، ص39.
  51. ↑ نوری، مستدرک الوسائل، 1408ق، ج14، ص252-253.
  52. ↑ قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، 1384ش، ج5، ص97.
  53. ↑ سورة روم، آیة 21.
  54. ↑ قزوینی، سنن ابن‌ماجة، بی‌تا، ج1، ص593،
  55. ↑ طبرسی، مکارم الاخلاق، بی‌تا، ص216.
  56. ↑ ری‌شهری، میزان الحکمه، 1375، ج5، ص101.
  57. ↑ طبرسی، مکارم الاخلاق، بی‌تا، ص218.
  58. ↑ فیض‌کاشانی، المحجة البیضاء، 1417ق، ج3، ص70.
  59. ↑ انصاریان، نظام خانواده در اسلام، 1376ش، ص434.
  60. ↑ جوادی آملی، زن در آیینة جلال و جمال، 1383ش، ص134.
  61. ↑ جمعی از نویسندگان، اخلاق در خانواده، 1391، ص584.
  62. ↑ سورة نساء، آیة 1.
  63. ↑ خمینی، صحیفة امام، 1389ش، ص378.
  64. ↑ مطهری، اسلام و مقتضیات زمان، 1374ش، ج1، ص305.
  65. ↑ طباطبایی، المیزان، 1374، ج2، ص361.
  66. ↑ سورة بقرة، آیة 233.
  67. ↑ مکارم شیرازی، برگزیده تفسیر نمونه، 1386، ج1، ص233.
  68. ↑ محقق داماد، بررسی فقهی حقوق خانواده، 1384ش، ص470-472.

منابع

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • قرآن کریم.
  • ابن‌اثیر، عزالدین، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۵ق.
  • ابن‌شعبة حرانی، ابومحمد حسن، تحف العقول عن آل‌الرسول، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۴ق.
  • امینی، ابراهیم، آشنایی با وظایف و حقوق زن، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۴ش.
  • بارتله، کریستیا، زن در حقوق ساسانی، ترجمة ناصرالدین زمانی، تهران، عطایی، ۱۳۳۷ش.
  • باقری، شهلا، «خانواده و راهبردهای کاربردی رهنمودی برای دستگاه‌های فرهنگی»، بانوان شیعه، شمارة ۲۱، پاییز ۱۳۸۸ش.
  • جمعی از نویسندگان، اخلاق در خانواده، قم، معارف، ۱۳۹۱ش.
  • حبیبی، محمّداسحاق، مهریه و اهمیت حقوقی آن در استحکام ازدواج، قم، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، ۱۳۸۶ش.
  • حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسة آل‌البیت لاحیاء التراث، بی‌تا.
  • حسین، انصاریان، نظام خانواده در اسلام، قم، ام‌ابیها، ۱۳۷۶ش.
  • حکمت‌نیا، محمود، حقوق زن و خانواده، تهران، پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۹۲ش.
  • حکمت‌نیا، محمود و کاظمینی، محمدحسین، «درآمدی بر مسئله‌شناسی حقوقی با تأکید بر حقوق خانواده در اسلام، فقه و حقوق خانواده»، شماره ۵۳، ۱۳۸۹ش.
  • حلّی، حسن بن یوسف، تحریرالاحکام عن مذاهب الامامیه، مؤسسه امام صادق، ۱۴۲۱ق.
  • خامنه‌ای، سیدعلی، نقش و رسالت زن، جایگاه مسائل زنان در فرهنگ اسلام و تجدد، تهران، انقلاب اسلامی، ۱۳۹۳ش.
  • خامنه‌ای، سیدمحمد، حقوق زن، تهران، تک، ۱۳۶۸ش.
  • خمینی، روح‌الله، صحیفة امام، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹ش.
  • خمینی، روح‌الله، تحریر الوسیلة، قم، دارالکتب العلمیة، ۱۳۹۰ش.
  • دورانت، ویل، تاریخ تمدن، ترجمة مهرداد مهرین، بی‌جا، اقبال، بی‌تا.
  • ربانی خلخالی، علی، زن از دیدگاه اسلام، قم، قرآن، بی‌تا.
  • رضایی اصفهانی، محمدعلی، پرسش‌ها و پاسخ‌های قرآنی، قم، پژوهش‌های تفسیر و علوم قرآن، ۱۳۸۵ش.
  • زیبایی‌نژاد، محمدرضا و سبحانی، محمدتقی، درآمدی بر نظام شخصیت زن در اسلام، قم، دارالنور، چاپ دوم، ۱۳۸۱ش.
  • شیرودی، مرتضی، نقش سیاسی اجتماعی زنان در تاریخ معاصر ایران، بی‌جا، پژوهشکدة تحقیقات اسلامی گروه سیاسی، بی‌تا.
  • صدوق، محمد، من لایحضره الفقیه، قم، انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ ق.
  • طباطبایی، محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمة، سیدباقر موسوی همدانی، قم، ۱۳۷۴ش.
  • طباطبایی، محمدحسین، بررسی‌های اسلامی، قم، بوستان کتاب، چاپ دوم، ۱۳۸۸ ش.
  • طبرسی، رضی‌الدین، مکارم الخلاق، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بی‌تا.
  • طغرانگار، حسین، حقوق سیاسی- اجتماعی زنان قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
  • طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، تهران، المکتبة المرتضویة، ۱۳۸۷ش.
  • عبدالله، جوادی آملی، زن در آیینة جلال و جمال، قم، اسراء، ۱۳۸۳ش.
  • علی، قائمی، حیات زن دراندیشة اسلامی، تهران، امیری، ۱۳۷۳ش.
  • فیض کاشانی، محمد بن شاه‌مرتضی، المحجة البیضاء، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۷ق.
  • قانون اساسی، جمهوری اسلامی ایران.
  • قانون مدنی، جمهوری اسلامی ایران.
  • قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، ۱۳۸۳ش.
  • قرطبی، شمس‌الدین، الجامع لاحکام القرآن، القاهرة، دارالکتب المصریة، ۱۳۸۴ش.
  • قزوینی، محمد بن یزید، سنن ابن‌ماجه، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
  • کمالی، سیدعلی، قرآن و مقام زن، تهران، اسوه، ۱۳۷۱ش.
  • مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بی‌جا، دار احیاء التراث، ۱۴۰۳ق.
  • محقق داماد، سیدمصطفی، بررسی فقهی حقوق خانواده (نکاح و انحلال آن)، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، ۱۳۸۴ش.
  • محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، قم، دارالحدیث، ۱۳۷۵ش.
  • مدرسی، محمدتقی، الفقه الاسلامی الرسالة العملیة، بیروت، مرکز العصر، ۱۴۳۱ق.
  • مرکز فرهنگ و معارف قرآن، زن از زبان قرآن، قم، جمال، ۱۳۸۷ش.
  • مصباح یزدی، محمدتقی، پرسش و پاسخ‌ها، قم، مؤسسهٔ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۹۱ش.
  • مصفّا، نسرین، مشارکت سیاسی زنان در ایران، تهران، وزات امور خارجه، ۱۳۷۵ش.
  • مطهری، مرتضی، اسلام و مقتضیات زمان، تهران، صدرا، چاپ دهم، ۱۳۷۴ش.
  • مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، تهران، صدرا، ۱۳۷۶ش.
  • مکارم شیرازی، ناصر، برگزیده تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۸۶ش.
  • نوری طبرسی، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسایل، قم، مؤسسهٔ آل‌البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۱ق.
  • نوری همدانی، حسین، جایگاه بانوان در اسلام، بی‌جا، مهدی موعود، ۱۳۹۱ش.
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:حقوق_خانوادگی_زن_مسلمان&oldid=54490»