پرش به محتوا

پیش‌نویس:ایراد بنی‌اسرائیلی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
زهرا غلامی (بحث | مشارکت‌ها)
۲۷ ویرایش‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
imported>محمدمهدی محمدی
لینک داخلی
 
(۱۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
'''<big>ایراد بنی‌اسرائیلی</big>'''؛ اصطلاحی برای اشاره به بهانه‌جویی غیرمنطقی و گرفتن ایرادهای بی‌پایه.<br>
'''{{درشت|ایراد بنی‌اسرائیلی}}'''؛ اصطلاحی برای اشاره به بهانه‌جویی غیرمنطقی و گرفتن ایرادهای بی‌پایه.
 
ایراد بنی‌اسرائیلی گرفتن، [[ضرب‌المثل|ضرب‌المثلی]] است که از گذشته‌های دور در گفتگوهای روزمرهٔ ایرانیان رواج بسیاری داشته و دارد. این اصطلاح فرهنگی که ریشهٔ تاریخی عمیقی دارد، به افراد و گروهایی نسبت داده می‌شود که از سر لجبازی حق را نمی‌پذیرند و بیشتر به‌دنبال بهانه‌جویی هستند. این اصطلاح وقتی که به‌صورت [[ضرب‌المثل]] در فرهنگ ایرانی به‌کار می‌رود به ایرادگیری و بهانه‌جویی‌های بی‌مورد اشاره دارد.
 
==واژه‌شناسی ایراد بنی‌اسرائیلی==
واژهٔ ایراد در [[لغت‌نامه دهخدا|لغت‌نامه]] به خرده‌گیری و بهانه‌گرفتن معنا شده است<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/ایراد دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه ایراد.]</ref> و بنی‌اسرائیل، فرزندان یعقوب پیامبر هستند که از او با نام [[اسرائیل]] نیز یاد می‌شود. بنی‌اسرائیل دوازده خاندان از نسل دوازده پسر حضرت یعقوب هستند. این قوم در تاریخ و اعتقادات دینی بشر پراهمیت بوده و واژهٔ بنی‌اسرائیل در [[قرآن]] ۴۱ بار به‌کار رفته است.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details/11762?بنی-اسرائیل-(بنواسرائیل-) هوشنگی، «بنی‌اسرائیل، بنواسرائیل»، وب‌سایت دانشنامه جهان اسلام.]</ref>
 
در قرآن بخش‌هایی از حوادث مهم [[زندگی]] این قوم مانند هجرت نیاکان آنها به مصر و زندگی در آنجا، سپس [[مهاجرت]] از مصر به [[سرزمین موعود]]، چهل سال سرگردانی در بیابان، استقرار در سرزمین موعود، جنگ‌های بنی‌اسرائیل با دیگران و بین خودشان، همچنین آموزه‌های وحیانی حضرت موسی و و نحوهٔ برخورد این قوم با پیامبران و معجزات آنها، بهانه‌جویی‌ها، انحرافات اعتقادی و رفتاری آنان و نافرمانی‌ها و عذاب‌های آنها، آمده است.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/68982/سیمای-بنی-اسرائیل-در-قرآن-و-عهدین روحی، «سیمای بنی‌اسرائیل در قرآن و عهدین»، وب‌سایت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.]</ref>


ایراد بنی‌اسرائیلی گرفتن، ضرب‌المثلی است که از گذشته‌های دور در گفتگوهای روزمرۀ ایرانیان رواج بسیاری داشته و دارد. این اصطلاح فرهنگی که ریشۀ تاریخی عمیقی دارد، به افرادی نسبت داده می‌شود که از سر لجبازی حق را نمی‌پذیرند و بیشتر به‌دنبال بهانه‌جویی هستند. این اصطلاح وقتی که به‌صورت ضرب‌المثل در فرهنگ ایرانی به‌کار می‌رود به ایرادگیری و بهانه‌جویی‌های بی‌مورد اشاره دارد.
==واژه‌شناسی==
واژۀ ایراد در لغت‌نامه به خرده‌گیری و بهانه‌گرفتن معنا شده است<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AF دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه ایراد.]</ref>  و بنی‌اسرائیل، فرزندان یعقوب پیامبر هستند که از او با نام اسرائیل نیز یاد می‌شود. بنی‌اسرائیل دوازده خاندان از نسل دوازده پسر حضرت یعقوب هستند. این قوم در تاریخ و اعتقادات دینی بشر پر اهمیت بوده و واژۀ بنی‌اسرائیل در قرآن 41 بار به‌کار رفته است.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details/11762?%D8%A8%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D9%84-(%D8%A8%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D9%84-) هوشنگی، «بنی‌اسرائیل، بنواسرائیل»، وب‌سایت دانشنامه جهان اسلام.]</ref>  در قرآن بخش‌هایی از حوادث مهم زندگی این قوم مانند هجرت نیاکان آنها به مصر و زندگی در آنجا، سپس مهاجرت از مصر به سرزمین موعود، چهل سال سرگردانی در بیابان، استقرار در سرزمین موعود، جنگ‌های بنی‌اسرائیل با دیگران و بین خودشان، همچنین آموزه‌های وحیانی حضرت موسی و و نحوۀ برخورد این قوم با پیامبران و معجزات آنها، بهانه‌جویی‌ها، انحرافات اعتقادی و رفتاری آنان و نافرمانی‌ها و عذاب‌های آنها، آمده است.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/68982/%D8%B3%DB%8C%D9%85%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D9%88-%D8%B9%D9%87%D8%AF%DB%8C%D9%86 روحی، «سیمای بنی‌اسرائیل در قرآن و عهدین»، وب‌سایت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.]</ref> 
==قوم بنی‌اسرائیل==
==قوم بنی‌اسرائیل==
بنی‌اسرائیل ابتدا در کنعان زندگی می‌کردند. سپس در زمانی که حضرت یوسف عزیز مصر بود، به‌دلیل قحطی به مصر کوچ کردند و تا زمان حضرت موسی که از همین قوم بود، در آنجا ساکن بودند. آنها سالیان زیادی تحت سیطرۀ فرعون‌های مصر بودند و فراعنه ظلم‌وستم زیادی به آنان روا می‌داشتند. سرانجام بنی‌اسرائیل با رهبری دینی و سیاسی حضرت موسی و با شکافتن رود نیل<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/1122587 رشمه، «ایراد بنی‌اسرائیلی می‌گیرد»، وب‌سایت راسخون.]</ref> از ظلم‌وستم فرعون نجات پیدا کردند<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_50_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A8%D9%82%D8%B1%D9%87 سوره بقره، آیه 50.]</ref> و قصد بازگشت مجدد به سرزمین موعود یا همان کنعان را کردند. زمان رسیدن آنها به کنعان به‌دلیل نافرمانی خدا، حدود چهل سال طول کشید و آنها چهل سال در صحرای سینا آواره و سرگردان<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_26_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%85%D8%A7%D8%A6%D8%AF%D9%87 سوره مائده، آیه 26.]</ref> بودند.<ref>[http://pajoohe.ir/%D8%A8%D9%87%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%AC%D9%88%DB%8C%DB%8C%D8%8C-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%88-%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%84%D8%AC%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D9%86__a-45002.aspx الهامی، «بهانه‌جویی، سازوکار لجبازان»، وب‌سایت پژوهه.]</ref> بنی‌اسرائیل به انکار و تکذیب حقانیت حضرت موسی پرداختند و شروع به بهانه‌جویی کردند. به‌خواست خدا معجزه‌های زیادی در پاسخ به این بهانه‌گیری‌ها میان این قوم رخ داد، ولی آنها هربار منکر شده و عذاب‌هایی نیز بر آنها نازل شد. تاریخ این قوم، بیانگر چالش‌های انسانی در مواجهه با اطاعت و ایمان است و به‌عنوان درس عبرت برای آیندگان مطرح شده است.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details/11762?%D8%A8%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D9%84-(%D8%A8%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D9%84-) هوشنگی، «بنی‌اسرائیل، بنواسرائیل»، وب‌سایت دانشنامه جهان اسلام.]</ref>       
بنی‌اسرائیل ابتدا در کنعان زندگی می‌کردند. سپس در زمانی که حضرت یوسف عزیز مصر بود، به‌دلیل قحطی به مصر کوچ کردند و تا زمان حضرت موسی که از همین قوم بود، در آنجا ساکن بودند. آنها سالیان زیادی تحت سیطرهٔ فرعون‌های مصر بودند و فراعنه ظلم‌وستم زیادی به آنان روا می‌داشتند. سرانجام بنی‌اسرائیل با رهبری دینی و سیاسی حضرت موسی و با شکافتن رود نیل<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/1122587 رشمه، «ایراد بنی‌اسرائیلی می‌گیرد»، وب‌سایت راسخون.]</ref> از ظلم‌وستم فرعون نجات پیدا کردند<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/آیه_50_سوره_بقره سوره بقره، آیه 50.]</ref> و قصد بازگشت مجدد به سرزمین موعود یا همان کنعان را کردند. زمان رسیدن آنها به کنعان به‌دلیل نافرمانی خدا، حدود چهل سال طول کشید و آنها چهل سال در صحرای سینا آواره و سرگردان<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/آیه_26_سوره_مائده سوره مائده، آیه 26.]</ref> بودند.<ref>[http://pajoohe.ir/بهانه-جویی،-سازو-کار-لجبازان__a-45002.aspx الهامی، «بهانه‌جویی، سازوکار لجبازان»، وب‌سایت پژوهه.]</ref> بنی‌اسرائیل به انکار و تکذیب حقانیت حضرت موسی پرداختند و شروع به بهانه‌جویی کردند. به‌خواست خدا معجزه‌های زیادی در پاسخ به این بهانه‌گیری‌ها میان این قوم رخ داد، ولی آنها هربار منکر شده و عذاب‌هایی نیز بر آنها نازل شد. تاریخ این قوم، بیانگر چالش‌های انسانی در مواجهه با اطاعت و [[ایمان]] است و به‌عنوان درس عبرت برای آیندگان مطرح شده است.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details/11762?بنی-اسرائیل-(بنواسرائیل-) هوشنگی، «بنی‌اسرائیل، بنواسرائیل»، وب‌سایت دانشنامه جهان اسلام.]</ref>
==ریشۀ قرآنی ضرب‌المثل==
 
پس از آنکه قوم بنی‌اسرائیل از شر فرعون نجات یافتند، خدا به موسی امر کرد تا به سرزمینی مقدس بروند که خدا برای آنها مقدر کرده است؛ اما قوم بنی‌اسرائیل به موسی گفتند که در آن سرزمین مردم ظالم و زورگو هستند و تا زمانی که آنها باشند ما وارد آنجا نمی‌شویم. آنها از موسی خواستند تا خود و پرودگارش به جنگ با آنها بروند و پس از پیروزی، بنی‌اسرائیل به آن سرزمین خواهند رفت. موسی به خدا شکایت برد و خدا هم به سبب نافرمانی آنها این قوم را به‌مدت چهل سال از رفتن به آن سرزمین محروم و آنها را در صحرای سینا سرگردان کرد.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%85%D8%A7%D8%A6%D8%AF%D9%87/%D9%85%D8%AA%D9%86_%D9%88_%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87 سوره مائده، آیه 21-26.]</ref> پس از آن مردم از موسی خواستند که خدا قدرتش را در این بیابان بی‌آب‌وعلف به آنها نشان دهد وگرنه آنها به خدا ایمان نمی‌آورند. به فرمان خدا ابری به‌صورت سایبان برای آنان ایجاد شد و غذاها و روزی‌های پاک مانند مرغ و ترانگبین نیز نازل شد، اما آنها شکر این نعمت‌ها را به‌جا نیاوردند<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_57_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A8%D9%82%D8%B1%D9%87 سوره بقره، آیه 57.]</ref> و پس از مدتی از موسی تقاضای آب کردند. موسی به فرمان خدا عصای خود را به سنگی زد که دوازده چشمه از آن جوشید و هر دوازده خاندان بنی‌اسرائیل از آن چشمه‌ها نوشیدند.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_60_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A8%D9%82%D8%B1%D9%87 سوره بقره، آیه 60]؛ [https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_160_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%81 سوره اعراف، آیه 160.]</ref> آنها باز هم قانع نبوده و مجددا شروع به بهانه‌جویی کردند و به موسی گفتند که از یکنواختی غذا خسته شده‌اند و خواستار تنوع در طعام خود از حبوبات و سبزی شدند و سپس خشم خدا نصیب‌شان شد.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A8%D9%82%D8%B1%D9%87/%D9%85%D8%AA%D9%86_%D9%88_%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87 سوره بقره، آیه 61.]</ref>
==ریشهٔ قرآنی ضرب‌المثل بنی‌اسرائیلی==
 
 
بعد از مدتی شخصی در قوم بنی‌اسرائیل به‌طور مرموزی کشته شد و هویت قاتل او معلوم نبود. میان قوم بنی‌اسرائیل بر سر قاتل نزاع و درگیری رخ داد و هر طایفه قاتل را از طایفۀ دیگر می‌دانست. به همین دلیل شکایت به حضرت موسی بردند.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/582342/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D9%84%DB%8C-%D8%AF%D9%84%D9%88%D8%A7%D9%BE%D8%B3%D8%A7%D9%86 «ایرادهای بنی‌اسرائیلی دلواپسان»، خبرآنلاین.]</ref>  از طرف خدا به موسی وحی شد که ماده‌گاوی را بکشند و قسمتی از بدن ماده‌گاو را به مُرده بزنند تا مُرده زنده شود و قاتل او هم مشخص شود تا جلوی فتنه گرفته شود. آنها سؤال کردند که ماده‌گاو باید چگونه گاوی باشد؟ حضرت موسی از جانب خدا به آنها گفت که ماده‌گاو نه پیر و از کار افتاده باشد و نه جوان، بلکه میان این دو باشد. باز هم از رنگ گاو پرسیدند، جواب آمد که باید زرد باشد. اما آنها باز هم قانع نشدند و توضیح بیشتری دربارۀ ماده‌گاو خواستند، در جواب آمد که آن ماده‌گاو باید رام بوده و از آن در زمین زراعتی استفاده نشده باشد و بی‌عیب و یکرنگ باشد. قوم بنی‌اسرائیل زمان زیادی به جستجوی چنین ماده‌گاوی پرداختند و پس از پیدا کردن آن، ماده‌گاو را به قیمت گرانی از صاحبش خریداری کرده و ذبح کردند و پس از انجام دستورهای خدا، فردی که مُرده بود، زنده شد و قاتل خویش را معرفی کرد.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A8%D9%82%D8%B1%D9%87/%D9%85%D8%AA%D9%86_%D9%88_%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87 سوره بقره، آیه 67-73.]</ref> در برخی روایات دینی آمده است که اگر بنی‌اسرائل از همان ابتدا به‌دنبال امر خدا می‌رفتند و توضیحات اضافه نمی‌خواستند با یک گاو معمولی هم به نتیجه می‌رسیدند.<ref>[https://goftani.net/entertainment/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AF-%D8%A8%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D9%84%DB%8C-%DA%AF%D8%B1%D9%81%D8%AA%D9%86 فکور، «حکایت ضرب‌المثل ایراد بنی‌اسرائیلی گرفتن»، وب‌سایت گفتنی.]</ref> این داستان در آیات 67 تا 71 سورۀ بقره نازل شده است و این سوره هم به‌دلیل اشتمال این داستان، «بقره» به‌معنای گاو ماده، نام گرفته است.<ref>[https://www.shia-news.com/fa/news/202819/%DA%86%D8%B1%D8%A7-%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87-%D8%A8%D9%82%D8%B1%D9%87-%D8%B1%D8%A7-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D9%86-%D9%86%D8%A7%D9%85-%D9%86%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D9%86%D8%AF «چرا سوره بقره را به این نام نامیده‌اند؟»، وب‌سایت شیعه‌نیوز.]</ref>  
===نافرمانی پس از نجات و سرگردانی چهل ساله===
==کاربرد ضرب‌المثل==
طبق بیان قرآن پس از آنکه قوم بنی‌اسرائیل از شر فرعون نجات یافتند، خدا به موسی امر کرد تا به سرزمینی مقدس بروند که خدا برای آنها مقدر کرده است؛ اما قوم بنی‌اسرائیل به موسی گفتند که در آن سرزمین مردم ظالم و زورگو هستند و تا زمانی که آنها باشند ما وارد آنجا نمی‌شویم. آنها از موسی خواستند تا خود و پرودگارش به [[جنگ]] با آنها بروند و پس از پیروزی، بنی‌اسرائیل به آن سرزمین خواهند رفت. موسی به خدا شکایت برد و خدا هم به سبب نافرمانی آنها این قوم را به‌مدت چهل سال از رفتن به آن سرزمین محروم و آنها را در صحرای سینا سرگردان کرد.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/سوره_مائده/متن_و_ترجمه سوره مائده، آیه 21-26.]</ref>  
ضرب‌المثل «ایراد بنی‌اسرائیلی» در جایی استفاده می‌شود که فرد یا افرادی به‌دنبال بهانه‌جویی و ایرادگیری غیرموجه هستند و این نوع ایراد گرفتن نیاز به مدرک و دلیل ندارد؛ زیرا اصل بر ایرادگرفتن است.<ref>[https://www.delgarm.com/roots-of-persian-proverbs/135656-%D8%B6%D8%B1%D8%A8-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AB%D9%84-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AF-%D8%A8%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D9%84%DB%8C «فلسلفه ضرب‌المثل ایراد بنی‌اسرائیلی چیست؟»، وب‌سایت دلگرم.]</ref> چنین افرادی با لجاجت خود در برابر پذیرفتن حق مقاومت می‌کنند، به رفتارهای غیرمنطقی دست می‌زنند و توقع‌های بی‌جا دارند،<ref>[https://www.beytoote.com/fun/proverb/delivered-proverb-israeli.html «ریشه تاریخی ضرب‌المثل ایراد بنی‎‌اسرائیلی»، وب‌سایت بیتوته.]</ref> بنابراین در فرهنگ عامه به چنین افرادی گفته می‌شود که مانند بنی‌اسرائیل که از حضرت موسی ایرادهای بی‌جا می‌گرفتند، شما هم به‌دنبال گرفتن ایرادهای بی‌جا و غیرمنطقی هستید.<ref>[https://www.daneshchi.ir/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AF-%D8%A8%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D9%84%DB%8C-%DA%AF%D8%B1%D9%81%D8%AA%D9%86/ «معنی ضرب‌المثل ایراد بنی‌اسرائیلی گرفتن»، وب‌سایت دانش‌چی.]</ref>  
 
==بهانه‌جویی==
===نعمت‌های الهی در بیابان و بهانه‌جویی‌های بنی‌اسرائیل===
بهانه‌جویی در فرهنگ لغت به ایراد بی‌جا گرفتن و دنبال بهانه‌گشتن، تعریف شده است<ref>[https://vajehyab.com/amid/%D8%A8%D9%87%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%AC%D9%88%DB%8C%DB%8C?q=%D8%A8%D9%87%D8%A7%D9%86%D9%87%20%D8%AC%D9%88%DB%8C%DB%8C عمید، فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه بهانه‌جویی.]</ref>  و فرد بهانه‌جو کسی است که در پی دست‌آویز می‌گردد.<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/%D8%A8%D9%87%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%AC%D9%88 دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه بهانه‌جو.]</ref>  بهانه‌جویی از نشانه‌های لجبازی و لجاجت و ناتوانی از آوردن دلیل عقلانی است که فرد را ناچار به توجیه و فرار از حقیقت می‌کند. به‌عنوان مثال انسان خطاکار پس از اینکه متوجه خطای خود شد، به‌صورت معمول از طرف مقابل خود عذرخواهی کرده و سعی می‌کند که دیگر مرتکب خطا و اشتباه نشود، اما گاهی اوقات بعضی افراد با اینکه متوجه اشتباه خود می‌شوند ولی به‌دنبال توجیه رفتار اشتباه خود هستند و بهانه‌تراشی می‌کنند. چنین افرادی به انسان‌هایی لجوج تبدیل می‌شوند که دیگر راه برگشت و اصلاح‌شان بسیار مشکل و یا حتی غیرممکن می‌شود. در این حالت بهانه‌جویی از خود گناه بدتر بوده و فرصت اصلاح را از شخص می‌گیرد.<ref>[http://pajoohe.ir/%D8%A8%D9%87%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%AC%D9%88%DB%8C%DB%8C%D8%8C-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%88-%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%84%D8%AC%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D9%86__a-45002.aspx الهامی، «بهانه‌جویی، سازوکار لجبازان»، وب‌سایت پژوهه.]</ref>  
پس از آن مردم از موسی خواستند که خدا قدرتش را در این بیابان بی‌آب‌وعلف به آنها نشان دهد وگرنه آنها به خدا [[ایمان]] نمی‌آورند. به فرمان خدا ابری به‌صورت سایبان برای آنان ایجاد شد و غذاها و روزی‌های پاک مانند مرغ و ترانگبین نیز نازل شد، اما آنها شکر این نعمت‌ها را به‌جا نیاوردند<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/آیه_57_سوره_بقره سوره بقره، آیه 57.]</ref> و پس از مدتی از موسی تقاضای [[آب]] کردند. موسی به فرمان خدا عصای خود را به سنگی زد که دوازده [[چشمه]] از آن جوشید و هر دوازده خاندان بنی‌اسرائیل از آن چشمه‌ها نوشیدند.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/آیه_60_سوره_بقره سوره بقره، آیه 60]؛ [https://wiki.ahlolbait.com/آیه_160_سوره_اعراف سوره اعراف، آیه 160.]</ref> آنها باز هم قانع نبوده و مجدداً شروع به بهانه‌جویی کردند و به موسی گفتند که از یکنواختی غذا خسته شده‌اند و خواستار تنوع در طعام خود از حبوبات و سبزی شدند و سپس خشم خدا نصیب‌شان شد.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/سوره_بقره/متن_و_ترجمه سوره بقره، آیه 61.]</ref>
 
===ماجرای گاو بنی‌اسرائیل به‌عنوان ریشه اصلی ضرب‌المثل===
بعد از مدتی شخصی در قوم بنی‌اسرائیل به‌طور مرموزی کشته شد و هویت قاتل او معلوم نبود. میان قوم بنی‌اسرائیل بر سر قاتل نزاع و درگیری رخ داد و هر طایفه قاتل را از طایفهٔ دیگر می‌دانست. به همین دلیل شکایت به حضرت موسی بردند.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/582342/ایرادهای-بنی-اسرائیلی-دلواپسان «ایرادهای بنی‌اسرائیلی دلواپسان»، خبرآنلاین.]</ref> از طرف خدا به موسی وحی شد که ماده‌گاوی را بکشند و قسمتی از بدن ماده‌گاو را به مُرده بزنند تا مُرده زنده شود و قاتل او هم مشخص شود تا جلوی فتنه گرفته شود. آنها سؤال کردند که ماده‌گاو باید چگونه گاوی باشد؟ حضرت موسی از جانب خدا به آنها گفت که ماده‌گاو نه پیر و از کار افتاده باشد و نه جوان، بلکه میان این دو باشد. باز هم از رنگ گاو پرسیدند، جواب آمد که باید زرد باشد. اما آنها باز هم قانع نشدند و توضیح بیشتری دربارهٔ ماده‌گاو خواستند، در جواب آمد که آن ماده‌گاو باید رام بوده و از آن در زمین زراعتی استفاده نشده باشد و بی‌عیب و یکرنگ باشد. قوم بنی‌اسرائیل زمان زیادی به جستجوی چنین ماده‌گاوی پرداختند و پس از پیدا کردن آن، ماده‌گاو را به قیمت گرانی از صاحبش خریداری کرده و ذبح کردند و پس از انجام دستورهای خدا، فردی که مُرده بود، زنده شد و قاتل خویش را معرفی کرد.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/سوره_بقره/متن_و_ترجمه سوره بقره، آیه 67-73.]</ref> در برخی روایات دینی آمده است که اگر بنی‌اسرائل از همان ابتدا به‌دنبال امر خدا می‌رفتند و توضیحات اضافه نمی‌خواستند با یک گاو معمولی هم به نتیجه می‌رسیدند.<ref>[https://goftani.net/entertainment/ایراد-بنی-اسرائیلی-گرفتن فکور، «حکایت ضرب‌المثل ایراد بنی‌اسرائیلی گرفتن»، وب‌سایت گفتنی.]</ref>
 
===نامگذاری سورهٔ بقره===
این داستان در آیات ۶۷ تا ۷۱ سورهٔ بقره نازل شده است و این سوره هم به‌دلیل اشتمال این داستان، «بقره» به‌معنای گاو ماده، نام گرفته است.<ref>[https://www.shia-news.com/fa/news/202819/چرا-سوره-بقره-را-به-این-نام-نامیده-اند «چرا سوره بقره را به این نام نامیده‌اند؟»، وب‌سایت شیعه‌نیوز.]</ref>
 
==کاربرد ضرب‌المثل ایراد بنی‌اسرائیلی==
ضرب‌المثل «ایراد بنی‌اسرائیلی» در جایی استفاده می‌شود که فرد یا افرادی به‌دنبال بهانه‌جویی و ایرادگیری غیرموجه هستند و این نوع ایراد گرفتن نیاز به مدرک و دلیل ندارد؛ زیرا اصل بر ایرادگرفتن است.<ref>[https://www.delgarm.com/roots-of-persian-proverbs/135656-ضرب-المثل-ایراد-بنی-اسرائیلی «فلسلفه ضرب‌المثل ایراد بنی‌اسرائیلی چیست؟»، وب‌سایت دلگرم.]</ref> چنین افرادی با [[لجاجت]] خود در برابر پذیرفتن حق مقاومت می‌کنند، به رفتارهای غیرمنطقی دست می‌زنند و توقع‌های بی‌جا دارند،<ref>[https://www.beytoote.com/fun/proverb/delivered-proverb-israeli.html «ریشه تاریخی ضرب‌المثل ایراد بنی‌اسرائیلی»، وب‌سایت بیتوته.]</ref> بنابراین در فرهنگ عامه به چنین افرادی گفته می‌شود که مانند بنی‌اسرائیل که از حضرت موسی ایرادهای بی‌جا می‌گرفتند، شما هم به‌دنبال گرفتن ایرادهای بی‌جا و غیرمنطقی هستید.<ref>[https://www.daneshchi.ir/ایراد-بنی-اسرائیلی-گرفتن/ «معنی ضرب‌المثل ایراد بنی‌اسرائیلی گرفتن»، وب‌سایت دانش‌چی.]</ref>
 
==بهانه‌جویی بنی‌اسرائیلی==
بهانه‌جویی در فرهنگ لغت به ایراد بی‌جا گرفتن و دنبال بهانه‌گشتن، تعریف شده است<ref>[https://vajehyab.com/amid/بهانه-جویی?q=بهانه%20جویی عمید، فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه بهانه‌جویی.]</ref> و فرد بهانه‌جو کسی است که در پی دست‌آویز می‌گردد.<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/بهانه-جو دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه بهانه‌جو.]</ref> بهانه‌جویی از نشانه‌های لجبازی و [[لجاجت]] و ناتوانی از آوردن دلیل عقلانی است که فرد را ناچار به توجیه و فرار از حقیقت می‌کند. به‌عنوان مثال انسان خطاکار پس از اینکه متوجه خطای خود شد، به‌صورت معمول از طرف مقابل خود عذرخواهی کرده و سعی می‌کند که دیگر مرتکب خطا و اشتباه نشود، اما گاهی اوقات بعضی افراد با اینکه متوجه اشتباه خود می‌شوند ولی به‌دنبال توجیه رفتار اشتباه خود هستند و بهانه‌تراشی می‌کنند. چنین افرادی به انسان‌هایی لجوج تبدیل می‌شوند که دیگر راه برگشت و اصلاح‌شان بسیار مشکل یا حتی غیرممکن می‌شود. در این حالت بهانه‌جویی از خود گناه بدتر بوده و فرصت اصلاح را از شخص می‌گیرد.<ref>[http://pajoohe.ir/بهانه-جویی،-سازو-کار-لجبازان__a-45002.aspx الهامی، «بهانه‌جویی، سازوکار لجبازان»، وب‌سایت پژوهه.]</ref>
 
==بهانه‌جویی در آموزه‌های اسلامی==
==بهانه‌جویی در آموزه‌های اسلامی==
در آیات قرآن لجبازی مانع درک درست انسان از شناخت حقیقت و پذیرش آن معرفی شده است؛ زیرا لجبازی و بهانه‌جویی موجب می‌شود که انسان خواسته یا ناخواسته با اینکه حق را شناخته ولی به مخالفت با آن برخیزد و آن را انکار کند. به عقیدۀ کارشناسان دینی در این حالت انسان حتی محسوسات، ملموسات و مشهودات را انکار کرده و به سفسطه روی می‌آورد و در حق‌ستیزی راسخ می‌شود. این حالت‌ها از آثار مخرب این بیماری شمرده شده‌اند تا جایی که زیبایی‌ها در نظر این افراد زشت جلوه می‌کند و بر عکس زشتی‌ها زیبا به نظر می‌آیند. در زمان حضرت محمد نیز گروهی مانند قوم بنی‌اسرائیل به بهانه‌جویی می‌پرداختند و به بهانه‌های مختلف مانند گرمای هوا در تابستان، بی‌سرپرست ماندن زن و فرزندان‌شان و یا مشکلات مالی، از همراهی پیامبر در جنگ‌ها سر باز می‌زدند و از زیر بار مسئولیت فرار می‌کردند. در هنگام جانشینی حضرت علی نیز گروهی با آوردن بهانه‌های بنی‌اسرائیلی مانند شوخ‌طبعی یا جوان بودن علی مانع انتخاب او به‌عنوان جانشین پیامبر شدند و معتقد بودند که این اوصاف با سیاست‌مداری سازگاری ندارد.<ref>[http://pajoohe.ir/%D8%A8%D9%87%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%AC%D9%88%DB%8C%DB%8C%D8%8C-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%88-%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%84%D8%AC%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D9%86__a-45002.aspx الهامی، «بهانه‌جویی، سازوکار لجبازان»، وب‌سایت پژوهه.]</ref>
 
 
===ماهیت لجبازی و بهانه‌جویی از منظر قرآن و نمونه‌های تاریخی آن===
بهانه‌جویی و لجاجت در فرد و جامعه می‌تواند مشکلات جدی برای شخص و جامعه ایجاد کند. در جامعه این رذیلۀ اخلاقی موجب می‌شود تا اصلاح جامعه به تأخیر بیفتد و یا به تباهی و نابودی کشیده شود. در برخی آیات قرآن اشاره شده است که در روز قیامت، گناه‌کاران برای فرار از تبعات گناهان‌شان به بهانه‌تراشی می‌پردازند که دیگر هیچ اثری برای آنها ندارد.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%82%DB%8C%D8%A7%D9%85%D9%87/%D9%85%D8%AA%D9%86_%D9%88_%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87 سوره قیامت، آیه 13-15.]</ref> همچنین در برخی آیات قرآن بهانه‌جویان بیمارانی معرفی شده‌اند که قوۀ ادراک آنها از کار افتاده و دیگر قادر به شناختن حقیقت نیستند.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%B7%D9%88%D8%B1/%D9%85%D8%AA%D9%86_%D9%88_%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87 سوره طور، آیات 30-47.]</ref> در آیات قرآن بهانه‌تراشی و گرفتن ایرادهای بنی‌اسرائیلی از مهم‌ترین مشکلات انسان‌ها و جوامع در شناخت حق و اصلاح امورشان دانسته شده است که مانع ایمان شده و موجب کوری باطن، عدم تنبه و بیداری، خسران واقعی، انکار حقایق، جدال بیهوده و محرومیت از نجات و هدایت می‌شود.<ref>[http://pajoohe.ir/%D8%A8%D9%87%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%AC%D9%88%DB%8C%DB%8C%D8%8C-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%88-%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%84%D8%AC%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D9%86__a-45002.aspx الهامی، «بهانه‌جویی، سازوکار لجبازان»، وب‌سایت پژوهه.]</ref>
در آیات قرآن لجبازی مانع درک درست انسان از شناخت حقیقت و پذیرش آن معرفی شده است؛ زیرا لجبازی و بهانه‌جویی موجب می‌شود که انسان خواسته یا ناخواسته با اینکه حق را شناخته ولی به مخالفت با آن برخیزد و آن را انکار کند. به عقیدهٔ کارشناسان دینی در این حالت انسان حتی محسوسات، ملموسات و مشهودات را انکار کرده و به سفسطه روی می‌آورد و در حق‌ستیزی راسخ می‌شود. این حالت‌ها از آثار مخرب این بیماری شمرده شده‌اند تا جایی که زیبایی‌ها در نظر این افراد زشت جلوه می‌کند و بر عکس زشتی‌ها زیبا به نظر می‌آیند. در زمان [[حضرت محمد]] نیز گروهی مانند قوم بنی‌اسرائیل به بهانه‌جویی می‌پرداختند و به بهانه‌های مختلف مانند گرمای هوا در [[تابستان]]، بی‌سرپرست ماندن زن و فرزندان‌شان یا مشکلات مالی، از همراهی پیامبر در جنگ‌ها سر باز می‌زدند و از زیر بار مسئولیت فرار می‌کردند. در هنگام جانشینی [[امام علی|حضرت علی]] نیز گروهی با آوردن بهانه‌های بنی‌اسرائیلی مانند شوخ‌طبعی یا جوان بودن [[امام علی|علی]] مانع انتخاب او به‌عنوان جانشین پیامبر شدند و معتقد بودند که این اوصاف با سیاست‌مداری سازگاری ندارد.<ref>[http://pajoohe.ir/بهانه-جویی،-سازو-کار-لجبازان__a-45002.aspx الهامی، «بهانه‌جویی، سازوکار لجبازان»، وب‌سایت پژوهه.]</ref>
 
===آثار و پیامدهای ویرانگر بهانه‌جویی در فرد و جامعه===
بهانه‌جویی و لجاجت در فرد و جامعه می‌تواند مشکلات جدی ایجاد کند. تبدیل شدن بهانه‌جویی به یک عادت و رویه، سبب هلاکت فرد، فروپاشی [[خانواده]]، گروه، سازمان و حتی جامعه می‌شود. در برخی آیات قرآن اشاره شده است که در روز قیامت، گناه‌کاران برای فرار از تبعات گناهان‌شان به بهانه‌تراشی می‌پردازند که دیگر هیچ اثری برای آنها ندارد.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/سوره_قیامه/متن_و_ترجمه سوره قیامت، آیه 13-15.]</ref> همچنین در برخی آیات قرآن بهانه‌جویان بیمارانی معرفی شده‌اند که قوهٔ ادراک آنها از کار افتاده و دیگر قادر به شناختن حقیقت نیستند.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/سوره_طور/متن_و_ترجمه سوره طور، آیات 30-47.]</ref> در آیات قرآن بهانه‌تراشی و گرفتن ایراد بنی‌اسرائیلی از مهم‌ترین مشکلات انسان‌ها و جوامع در شناخت حق، پیروی از انبیا، پیشوایان [[دین]] و اصلاح امورشان دانسته شده است که مانع [[ایمان]] و پیمودن مسیر درست شده و موجب کوری باطن، عدم تنبه و بیداری، خسران واقعی، انکار حقایق، جدال بیهوده و محرومیت از نجات و هدایت می‌شود.<ref>[http://pajoohe.ir/بهانه-جویی،-سازو-کار-لجبازان__a-45002.aspx الهامی، «بهانه‌جویی، سازوکار لجبازان»، وب‌سایت پژوهه.]</ref>
 
==ایراد بنی‌اسرائیلی در ادبیات فارسی==
==ایراد بنی‌اسرائیلی در ادبیات فارسی==
« ایراد بنی‌اسرائیلی» به‌عنوان یک مفهوم فرهنگی و اجتماعی، به‌صورت غیرمستقیم در مضامین انتقادی و اخلاقی شاعران استفاده شده است، مانند این شعر از مولانا:<ref>[https://ganjoor.net/moulavi/masnavi/daftar1/sh4 مولانا، مثنوی معنوی، دفتر اول، بخش 4، وب‌سایت گنجور.]</ref>
«ایراد بنی‌اسرائیلی» به‌عنوان یک مفهوم فرهنگی و اجتماعی، به‌صورت غیرمستقیم در مضامین انتقادی و اخلاقی شاعران استفاده شده است، مانند این شعر از [[مولانا]]:<ref>[https://ganjoor.net/moulavi/masnavi/daftar1/sh4 مولانا، مثنوی معنوی، دفتر اول، بخش 4، وب‌سایت گنجور.]</ref>
{{شعر جدید
از خدا جوییم توفیق ادب *** بی‌ادب محروم گشت از لطف رب
  | عنوان =
بی‌ادب تنها نه خود را داشت بد *** بلک آتش در همه آفاق زد
  | شاعر =
مائده از آسمان در می‌رسید *** بی‌شری و بیع و بی‌گفت و شنید
  | متن =
درمیان قوم موسی چند کس *** بی‌ادب گفتند کو سیر و عدس
از خدا جوییم توفیق ادب\\بی‌ادب محروم گشت از لطف رب
منقطع شد خوان و نان از آسمان *** ماند رنج زرع و بیل و داس‌مان
بی‌ادب تنها نه خود را داشت بد\\بلک آتش در همه آفاق زد
مائده از آسمان در می‌رسید\\بی‌شری و بیع و بی‌گفت و شنید
درمیان قوم موسی چند کس\\بی‌ادب گفتند کو سیر و عدس
منقطع شد خوان و نان از آسمان\\ماند رنج زرع و بیل و داس‌مان
  }}
 
==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
==منابع==
==منابع==
* قرآن کریم.
{{آغاز منابع}}
* الهامی، مراد، «بهانه‌جویی، سازوکار لجبازان»، وب‌سایت پژوهه، تاریخ درج مطلب: 28 دی 1390ش.
*قرآن کریم.
* «ایرادهای بنی‌اسرائیلی دلواپسان»، خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: 2 مهر 1395ش.
*الهامی، مراد، «بهانه‌جویی، سازوکار لجبازان»، وب‌سایت پژوهه، تاریخ درج مطلب: ۲۸ دی ۱۳۹۰ش.
* «چرا سوره بقره را به این نام نامیده‌اند؟»، وب‌سایت شیعه‌نیوز، تاریخ درج مطلب: 21 آبان 1398ش.
*«ایرادهای بنی‌اسرائیلی دلواپسان»، خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲ مهر ۱۳۹۵ش.
* دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 21 مهر 1403ش.
*«چرا سوره بقره را به این نام نامیده‌اند؟»، وب‌سایت شیعه‌نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۱ آبان ۱۳۹۸ش.
* رشمه، الهه، «ایراد بنی‌اسرائیلی می‌گیرد»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 2 آذر 1394ش.
*دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۲۱ مهر ۱۴۰۳ش.
* روحی، ابوالفضل، «سیمای بنی‌اسرائیل در قرآن و عهدین»، وب‌سایت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تاریخ بازدید: 21 مهر 1403ش.
*رشمه، الهه، «ایراد بنی‌اسرائیلی می‌گیرد»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: ۲ آذر ۱۳۹۴ش.
* «ریشه تاریخی ضرب‌المثل ایراد بنی‎اسرائیلی»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: 21 مهر 1403ش.
*روحی، ابوالفضل، «سیمای بنی‌اسرائیل در قرآن و عهدین»، وب‌سایت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تاریخ بازدید: ۲۱ مهر ۱۴۰۳ش.
* عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 21 مهر 1403ش.
*«ریشه تاریخی ضرب‌المثل ایراد بنی‌اسرائیلی»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: ۲۱ مهر ۱۴۰۳ش.
* فکور، علیرضا، «حکایت ضرب‌المثل ایراد بنی‌اسرائیلی گرفتن»، وب‌سایت گفتنی، تاریخ به‌روزرسانی: 7 تیر 1402ش.  
*عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۲۱ مهر ۱۴۰۳ش.
* «فلسفه ضرب‌المثل ایراد بنی‌اسرائیلی چیست؟»، وب‌سایت دلگرم، تاریخ بازدید: 21 مهر 1403ش.
*فکور، علیرضا، «حکایت ضرب‌المثل ایراد بنی‌اسرائیلی گرفتن»، وب‌سایت گفتنی، تاریخ به‌روزرسانی: ۷ تیر ۱۴۰۲ش.
* «معنی ضرب‌المثل ایراد بنی‌اسرائیلی گرفتن»، وب‌سایت دانش‌چی، تاریخ بازدید: 21 مهر 1403ش.
*«فلسفه ضرب‌المثل ایراد بنی‌اسرائیلی چیست؟»، وب‌سایت دلگرم، تاریخ بازدید: ۲۱ مهر ۱۴۰۳ش.
* مولانا، مثنوی معنوی، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 21 مهر 1403ش.
*«معنی ضرب‌المثل ایراد بنی‌اسرائیلی گرفتن»، وب‌سایت دانش‌چی، تاریخ بازدید: ۲۱ مهر ۱۴۰۳ش.
* هوشنگی، لیلا، «بنی‌اسرائیل، بنواسرائیل»، وب‌سایت دانشنامه جهان اسلام، تاریخ بازدید: 16 مهر 1403ش.
*مولانا، مثنوی معنوی، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲۱ مهر ۱۴۰۳ش.
[[رده: ویکی‌زندگی]] [[رده: رذائل اخلاقی]] [[رده: ادیان و مذاهب]] [[رده: پیشوایان]] [[رده: رویدادها]] [[رده: روابط اجتماعی]]
*هوشنگی، لیلا، «بنی‌اسرائیل، بنواسرائیل»، وب‌سایت دانشنامه جهان اسلام، تاریخ بازدید: ۱۶ مهر ۱۴۰۳ش.
{{پایان منابع}}
{{ضرب‌المثل-افقی}}
 
[[رده:ضرب‌المثل‌ها]]

نسخهٔ کنونی تا ۹ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۰۸:۰۶

ایراد بنی‌اسرائیلی؛ اصطلاحی برای اشاره به بهانه‌جویی غیرمنطقی و گرفتن ایرادهای بی‌پایه.

ایراد بنی‌اسرائیلی گرفتن، ضرب‌المثلی است که از گذشته‌های دور در گفتگوهای روزمرهٔ ایرانیان رواج بسیاری داشته و دارد. این اصطلاح فرهنگی که ریشهٔ تاریخی عمیقی دارد، به افراد و گروهایی نسبت داده می‌شود که از سر لجبازی حق را نمی‌پذیرند و بیشتر به‌دنبال بهانه‌جویی هستند. این اصطلاح وقتی که به‌صورت ضرب‌المثل در فرهنگ ایرانی به‌کار می‌رود به ایرادگیری و بهانه‌جویی‌های بی‌مورد اشاره دارد.

واژه‌شناسی ایراد بنی‌اسرائیلی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

واژهٔ ایراد در لغت‌نامه به خرده‌گیری و بهانه‌گرفتن معنا شده است[۱] و بنی‌اسرائیل، فرزندان یعقوب پیامبر هستند که از او با نام اسرائیل نیز یاد می‌شود. بنی‌اسرائیل دوازده خاندان از نسل دوازده پسر حضرت یعقوب هستند. این قوم در تاریخ و اعتقادات دینی بشر پراهمیت بوده و واژهٔ بنی‌اسرائیل در قرآن ۴۱ بار به‌کار رفته است.[۲]

در قرآن بخش‌هایی از حوادث مهم زندگی این قوم مانند هجرت نیاکان آنها به مصر و زندگی در آنجا، سپس مهاجرت از مصر به سرزمین موعود، چهل سال سرگردانی در بیابان، استقرار در سرزمین موعود، جنگ‌های بنی‌اسرائیل با دیگران و بین خودشان، همچنین آموزه‌های وحیانی حضرت موسی و و نحوهٔ برخورد این قوم با پیامبران و معجزات آنها، بهانه‌جویی‌ها، انحرافات اعتقادی و رفتاری آنان و نافرمانی‌ها و عذاب‌های آنها، آمده است.[۳]

قوم بنی‌اسرائیل

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بنی‌اسرائیل ابتدا در کنعان زندگی می‌کردند. سپس در زمانی که حضرت یوسف عزیز مصر بود، به‌دلیل قحطی به مصر کوچ کردند و تا زمان حضرت موسی که از همین قوم بود، در آنجا ساکن بودند. آنها سالیان زیادی تحت سیطرهٔ فرعون‌های مصر بودند و فراعنه ظلم‌وستم زیادی به آنان روا می‌داشتند. سرانجام بنی‌اسرائیل با رهبری دینی و سیاسی حضرت موسی و با شکافتن رود نیل[۴] از ظلم‌وستم فرعون نجات پیدا کردند[۵] و قصد بازگشت مجدد به سرزمین موعود یا همان کنعان را کردند. زمان رسیدن آنها به کنعان به‌دلیل نافرمانی خدا، حدود چهل سال طول کشید و آنها چهل سال در صحرای سینا آواره و سرگردان[۶] بودند.[۷] بنی‌اسرائیل به انکار و تکذیب حقانیت حضرت موسی پرداختند و شروع به بهانه‌جویی کردند. به‌خواست خدا معجزه‌های زیادی در پاسخ به این بهانه‌گیری‌ها میان این قوم رخ داد، ولی آنها هربار منکر شده و عذاب‌هایی نیز بر آنها نازل شد. تاریخ این قوم، بیانگر چالش‌های انسانی در مواجهه با اطاعت و ایمان است و به‌عنوان درس عبرت برای آیندگان مطرح شده است.[۸]

ریشهٔ قرآنی ضرب‌المثل بنی‌اسرائیلی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نافرمانی پس از نجات و سرگردانی چهل ساله

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

طبق بیان قرآن پس از آنکه قوم بنی‌اسرائیل از شر فرعون نجات یافتند، خدا به موسی امر کرد تا به سرزمینی مقدس بروند که خدا برای آنها مقدر کرده است؛ اما قوم بنی‌اسرائیل به موسی گفتند که در آن سرزمین مردم ظالم و زورگو هستند و تا زمانی که آنها باشند ما وارد آنجا نمی‌شویم. آنها از موسی خواستند تا خود و پرودگارش به جنگ با آنها بروند و پس از پیروزی، بنی‌اسرائیل به آن سرزمین خواهند رفت. موسی به خدا شکایت برد و خدا هم به سبب نافرمانی آنها این قوم را به‌مدت چهل سال از رفتن به آن سرزمین محروم و آنها را در صحرای سینا سرگردان کرد.[۹]

نعمت‌های الهی در بیابان و بهانه‌جویی‌های بنی‌اسرائیل

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پس از آن مردم از موسی خواستند که خدا قدرتش را در این بیابان بی‌آب‌وعلف به آنها نشان دهد وگرنه آنها به خدا ایمان نمی‌آورند. به فرمان خدا ابری به‌صورت سایبان برای آنان ایجاد شد و غذاها و روزی‌های پاک مانند مرغ و ترانگبین نیز نازل شد، اما آنها شکر این نعمت‌ها را به‌جا نیاوردند[۱۰] و پس از مدتی از موسی تقاضای آب کردند. موسی به فرمان خدا عصای خود را به سنگی زد که دوازده چشمه از آن جوشید و هر دوازده خاندان بنی‌اسرائیل از آن چشمه‌ها نوشیدند.[۱۱] آنها باز هم قانع نبوده و مجدداً شروع به بهانه‌جویی کردند و به موسی گفتند که از یکنواختی غذا خسته شده‌اند و خواستار تنوع در طعام خود از حبوبات و سبزی شدند و سپس خشم خدا نصیب‌شان شد.[۱۲]

ماجرای گاو بنی‌اسرائیل به‌عنوان ریشه اصلی ضرب‌المثل

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بعد از مدتی شخصی در قوم بنی‌اسرائیل به‌طور مرموزی کشته شد و هویت قاتل او معلوم نبود. میان قوم بنی‌اسرائیل بر سر قاتل نزاع و درگیری رخ داد و هر طایفه قاتل را از طایفهٔ دیگر می‌دانست. به همین دلیل شکایت به حضرت موسی بردند.[۱۳] از طرف خدا به موسی وحی شد که ماده‌گاوی را بکشند و قسمتی از بدن ماده‌گاو را به مُرده بزنند تا مُرده زنده شود و قاتل او هم مشخص شود تا جلوی فتنه گرفته شود. آنها سؤال کردند که ماده‌گاو باید چگونه گاوی باشد؟ حضرت موسی از جانب خدا به آنها گفت که ماده‌گاو نه پیر و از کار افتاده باشد و نه جوان، بلکه میان این دو باشد. باز هم از رنگ گاو پرسیدند، جواب آمد که باید زرد باشد. اما آنها باز هم قانع نشدند و توضیح بیشتری دربارهٔ ماده‌گاو خواستند، در جواب آمد که آن ماده‌گاو باید رام بوده و از آن در زمین زراعتی استفاده نشده باشد و بی‌عیب و یکرنگ باشد. قوم بنی‌اسرائیل زمان زیادی به جستجوی چنین ماده‌گاوی پرداختند و پس از پیدا کردن آن، ماده‌گاو را به قیمت گرانی از صاحبش خریداری کرده و ذبح کردند و پس از انجام دستورهای خدا، فردی که مُرده بود، زنده شد و قاتل خویش را معرفی کرد.[۱۴] در برخی روایات دینی آمده است که اگر بنی‌اسرائل از همان ابتدا به‌دنبال امر خدا می‌رفتند و توضیحات اضافه نمی‌خواستند با یک گاو معمولی هم به نتیجه می‌رسیدند.[۱۵]

نامگذاری سورهٔ بقره

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

این داستان در آیات ۶۷ تا ۷۱ سورهٔ بقره نازل شده است و این سوره هم به‌دلیل اشتمال این داستان، «بقره» به‌معنای گاو ماده، نام گرفته است.[۱۶]

کاربرد ضرب‌المثل ایراد بنی‌اسرائیلی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ضرب‌المثل «ایراد بنی‌اسرائیلی» در جایی استفاده می‌شود که فرد یا افرادی به‌دنبال بهانه‌جویی و ایرادگیری غیرموجه هستند و این نوع ایراد گرفتن نیاز به مدرک و دلیل ندارد؛ زیرا اصل بر ایرادگرفتن است.[۱۷] چنین افرادی با لجاجت خود در برابر پذیرفتن حق مقاومت می‌کنند، به رفتارهای غیرمنطقی دست می‌زنند و توقع‌های بی‌جا دارند،[۱۸] بنابراین در فرهنگ عامه به چنین افرادی گفته می‌شود که مانند بنی‌اسرائیل که از حضرت موسی ایرادهای بی‌جا می‌گرفتند، شما هم به‌دنبال گرفتن ایرادهای بی‌جا و غیرمنطقی هستید.[۱۹]

بهانه‌جویی بنی‌اسرائیلی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بهانه‌جویی در فرهنگ لغت به ایراد بی‌جا گرفتن و دنبال بهانه‌گشتن، تعریف شده است[۲۰] و فرد بهانه‌جو کسی است که در پی دست‌آویز می‌گردد.[۲۱] بهانه‌جویی از نشانه‌های لجبازی و لجاجت و ناتوانی از آوردن دلیل عقلانی است که فرد را ناچار به توجیه و فرار از حقیقت می‌کند. به‌عنوان مثال انسان خطاکار پس از اینکه متوجه خطای خود شد، به‌صورت معمول از طرف مقابل خود عذرخواهی کرده و سعی می‌کند که دیگر مرتکب خطا و اشتباه نشود، اما گاهی اوقات بعضی افراد با اینکه متوجه اشتباه خود می‌شوند ولی به‌دنبال توجیه رفتار اشتباه خود هستند و بهانه‌تراشی می‌کنند. چنین افرادی به انسان‌هایی لجوج تبدیل می‌شوند که دیگر راه برگشت و اصلاح‌شان بسیار مشکل یا حتی غیرممکن می‌شود. در این حالت بهانه‌جویی از خود گناه بدتر بوده و فرصت اصلاح را از شخص می‌گیرد.[۲۲]

بهانه‌جویی در آموزه‌های اسلامی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ماهیت لجبازی و بهانه‌جویی از منظر قرآن و نمونه‌های تاریخی آن

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در آیات قرآن لجبازی مانع درک درست انسان از شناخت حقیقت و پذیرش آن معرفی شده است؛ زیرا لجبازی و بهانه‌جویی موجب می‌شود که انسان خواسته یا ناخواسته با اینکه حق را شناخته ولی به مخالفت با آن برخیزد و آن را انکار کند. به عقیدهٔ کارشناسان دینی در این حالت انسان حتی محسوسات، ملموسات و مشهودات را انکار کرده و به سفسطه روی می‌آورد و در حق‌ستیزی راسخ می‌شود. این حالت‌ها از آثار مخرب این بیماری شمرده شده‌اند تا جایی که زیبایی‌ها در نظر این افراد زشت جلوه می‌کند و بر عکس زشتی‌ها زیبا به نظر می‌آیند. در زمان حضرت محمد نیز گروهی مانند قوم بنی‌اسرائیل به بهانه‌جویی می‌پرداختند و به بهانه‌های مختلف مانند گرمای هوا در تابستان، بی‌سرپرست ماندن زن و فرزندان‌شان یا مشکلات مالی، از همراهی پیامبر در جنگ‌ها سر باز می‌زدند و از زیر بار مسئولیت فرار می‌کردند. در هنگام جانشینی حضرت علی نیز گروهی با آوردن بهانه‌های بنی‌اسرائیلی مانند شوخ‌طبعی یا جوان بودن علی مانع انتخاب او به‌عنوان جانشین پیامبر شدند و معتقد بودند که این اوصاف با سیاست‌مداری سازگاری ندارد.[۲۳]

آثار و پیامدهای ویرانگر بهانه‌جویی در فرد و جامعه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بهانه‌جویی و لجاجت در فرد و جامعه می‌تواند مشکلات جدی ایجاد کند. تبدیل شدن بهانه‌جویی به یک عادت و رویه، سبب هلاکت فرد، فروپاشی خانواده، گروه، سازمان و حتی جامعه می‌شود. در برخی آیات قرآن اشاره شده است که در روز قیامت، گناه‌کاران برای فرار از تبعات گناهان‌شان به بهانه‌تراشی می‌پردازند که دیگر هیچ اثری برای آنها ندارد.[۲۴] همچنین در برخی آیات قرآن بهانه‌جویان بیمارانی معرفی شده‌اند که قوهٔ ادراک آنها از کار افتاده و دیگر قادر به شناختن حقیقت نیستند.[۲۵] در آیات قرآن بهانه‌تراشی و گرفتن ایراد بنی‌اسرائیلی از مهم‌ترین مشکلات انسان‌ها و جوامع در شناخت حق، پیروی از انبیا، پیشوایان دین و اصلاح امورشان دانسته شده است که مانع ایمان و پیمودن مسیر درست شده و موجب کوری باطن، عدم تنبه و بیداری، خسران واقعی، انکار حقایق، جدال بیهوده و محرومیت از نجات و هدایت می‌شود.[۲۶]

ایراد بنی‌اسرائیلی در ادبیات فارسی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

«ایراد بنی‌اسرائیلی» به‌عنوان یک مفهوم فرهنگی و اجتماعی، به‌صورت غیرمستقیم در مضامین انتقادی و اخلاقی شاعران استفاده شده است، مانند این شعر از مولانا:[۲۷]

'
از خدا جوییم توفیق ادب
بی‌ادب محروم گشت از لطف رب
بی‌ادب تنها نه خود را داشت بد
بلک آتش در همه آفاق زد
مائده از آسمان در می‌رسید
بی‌شری و بیع و بی‌گفت و شنید
درمیان قوم موسی چند کس
بی‌ادب گفتند کو سیر و عدس
منقطع شد خوان و نان از آسمان
ماند رنج زرع و بیل و داس‌مان


پانویس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه ایراد.
  2. ↑ هوشنگی، «بنی‌اسرائیل، بنواسرائیل»، وب‌سایت دانشنامه جهان اسلام.
  3. ↑ روحی، «سیمای بنی‌اسرائیل در قرآن و عهدین»، وب‌سایت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  4. ↑ رشمه، «ایراد بنی‌اسرائیلی می‌گیرد»، وب‌سایت راسخون.
  5. ↑ سوره بقره، آیه 50.
  6. ↑ سوره مائده، آیه 26.
  7. ↑ الهامی، «بهانه‌جویی، سازوکار لجبازان»، وب‌سایت پژوهه.
  8. ↑ هوشنگی، «بنی‌اسرائیل، بنواسرائیل»، وب‌سایت دانشنامه جهان اسلام.
  9. ↑ سوره مائده، آیه 21-26.
  10. ↑ سوره بقره، آیه 57.
  11. ↑ سوره بقره، آیه 60؛ سوره اعراف، آیه 160.
  12. ↑ سوره بقره، آیه 61.
  13. ↑ «ایرادهای بنی‌اسرائیلی دلواپسان»، خبرآنلاین.
  14. ↑ سوره بقره، آیه 67-73.
  15. ↑ فکور، «حکایت ضرب‌المثل ایراد بنی‌اسرائیلی گرفتن»، وب‌سایت گفتنی.
  16. ↑ «چرا سوره بقره را به این نام نامیده‌اند؟»، وب‌سایت شیعه‌نیوز.
  17. ↑ «فلسلفه ضرب‌المثل ایراد بنی‌اسرائیلی چیست؟»، وب‌سایت دلگرم.
  18. ↑ «ریشه تاریخی ضرب‌المثل ایراد بنی‌اسرائیلی»، وب‌سایت بیتوته.
  19. ↑ «معنی ضرب‌المثل ایراد بنی‌اسرائیلی گرفتن»، وب‌سایت دانش‌چی.
  20. ↑ عمید، فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه بهانه‌جویی.
  21. ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه بهانه‌جو.
  22. ↑ الهامی، «بهانه‌جویی، سازوکار لجبازان»، وب‌سایت پژوهه.
  23. ↑ الهامی، «بهانه‌جویی، سازوکار لجبازان»، وب‌سایت پژوهه.
  24. ↑ سوره قیامت، آیه 13-15.
  25. ↑ سوره طور، آیات 30-47.
  26. ↑ الهامی، «بهانه‌جویی، سازوکار لجبازان»، وب‌سایت پژوهه.
  27. ↑ مولانا، مثنوی معنوی، دفتر اول، بخش 4، وب‌سایت گنجور.

منابع

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • قرآن کریم.
  • الهامی، مراد، «بهانه‌جویی، سازوکار لجبازان»، وب‌سایت پژوهه، تاریخ درج مطلب: ۲۸ دی ۱۳۹۰ش.
  • «ایرادهای بنی‌اسرائیلی دلواپسان»، خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲ مهر ۱۳۹۵ش.
  • «چرا سوره بقره را به این نام نامیده‌اند؟»، وب‌سایت شیعه‌نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۱ آبان ۱۳۹۸ش.
  • دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۲۱ مهر ۱۴۰۳ش.
  • رشمه، الهه، «ایراد بنی‌اسرائیلی می‌گیرد»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: ۲ آذر ۱۳۹۴ش.
  • روحی، ابوالفضل، «سیمای بنی‌اسرائیل در قرآن و عهدین»، وب‌سایت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تاریخ بازدید: ۲۱ مهر ۱۴۰۳ش.
  • «ریشه تاریخی ضرب‌المثل ایراد بنی‌اسرائیلی»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: ۲۱ مهر ۱۴۰۳ش.
  • عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۲۱ مهر ۱۴۰۳ش.
  • فکور، علیرضا، «حکایت ضرب‌المثل ایراد بنی‌اسرائیلی گرفتن»، وب‌سایت گفتنی، تاریخ به‌روزرسانی: ۷ تیر ۱۴۰۲ش.
  • «فلسفه ضرب‌المثل ایراد بنی‌اسرائیلی چیست؟»، وب‌سایت دلگرم، تاریخ بازدید: ۲۱ مهر ۱۴۰۳ش.
  • «معنی ضرب‌المثل ایراد بنی‌اسرائیلی گرفتن»، وب‌سایت دانش‌چی، تاریخ بازدید: ۲۱ مهر ۱۴۰۳ش.
  • مولانا، مثنوی معنوی، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲۱ مهر ۱۴۰۳ش.
  • هوشنگی، لیلا، «بنی‌اسرائیل، بنواسرائیل»، وب‌سایت دانشنامه جهان اسلام، تاریخ بازدید: ۱۶ مهر ۱۴۰۳ش.
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:ایراد_بنی‌اسرائیلی&oldid=53675»