پرش به محتوا

پیش‌نویس:زن در مثنوی معنوی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
imported>محمدمهدی محمدی
اصلاح ارقام
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(یک نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط یک کاربر دیگر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
[[پرونده:زن-در-مثنوی-معنوی.jpg|بندانگشتی|مولانا در بیشتر اشعار خود، زنان را ستوده است]]
[[پرونده:زن-در-مثنوی-معنوی.jpg|بندانگشتی|مولانا در بیشتر اشعار خود، زنان را ستوده است|جایگزین=زن در مثنوی معنوی]]
{{درشت|'''زن در مثنوی معنوی؛'''}} نگرش مولانا به زن در مثنوی معنوی.
{{درشت|'''زن در مثنوی معنوی؛'''}} نگرش مولانا به زن در مثنوی معنوی.


زن در مثنوی معنوی نماد حسن و نیکی بوده و [[مولانا]] در بیشتر اشعار خود، زنان را ستوده است. او همچنین برخی خصلت‌های زنان یا برداشت‌های مردمان زمانهٔ خویش دربارهٔ زنان را نکوهش کرده است.
زن در مثنوی معنوی نماد حسن و نیکی بوده و [[مولانا]] در بیشتر اشعار خود، زنان را ستوده است. او همچنین برخی خصلت‌های زنان یا برداشت‌های مردمان زمانهٔ خویش دربارهٔ زنان را نکوهش کرده است.


== جایگاه زن در مثنوی معنوی ==
==جایگاه زن در مثنوی معنوی==
مولانا در مثنوی معنوی با نام‌بردن از زنانی مانند حضرت مریم، آسیه و مادر موسی،<ref>[https://www.sid.ir/paper/26955/fa . غلامی‌نژاد و صابرپور، «ویژگی‌های شخصیتی زنان در مثنوی»، 1387ش، ص242.]</ref> بر ارجمندی نقش همسری و مادری زن،<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/86451/%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%85%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%A7-%D8%AC%D9%84%D8%A7%D9%84-%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%AD%D9%85%D . جودی نعمتی، «زن در آینه شعر فارسی؛ مولانا جلال‌الدین محمد بلخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref> اثرگذاری او در تعالی معنوی و تکمیل هویت و شخصیت مرد تأکید کرده<ref>[https://ensani.ir/fa/article/468353/زن-در-مثنوی-مولوی . امامی، «زن در مثنوی معنوی»، 1388ش، ص27-28.]</ref> و برخی ویژگی‌های زنان مانند [[ترس]] از عقوبت، محافظه‌کاری، درایت زنانه، ذکاوت مادرانه و کدبانویی زنان را ستوده است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/26955/fa . غلامی‌نژاد و صابرپور، «ویژگی‌های شخصیتی زنان در مثنوی»، 1387ش، ص244-245و251.]</ref>
مولانا در مثنوی معنوی با نام‌بردن از زنانی مانند حضرت مریم، آسیه و مادر موسی،<ref>[https://www.sid.ir/paper/26955/fa . غلامی‌نژاد و صابرپور، «ویژگی‌های شخصیتی زنان در مثنوی»، 1387ش، ص242.]</ref> بر ارجمندی [[نقش همسری زن|نقش همسری]] و [[نقش مادری|مادری]] زن،<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/86451/%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%85%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%A7-%D8%AC%D9%84%D8%A7%D9%84-%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%AD%D9%85%D . جودی نعمتی، «زن در آینه شعر فارسی؛ مولانا جلال‌الدین محمد بلخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref> اثرگذاری او در تعالی [[معنویت|معنوی]] و تکمیل هویت و شخصیت مرد تأکید کرده<ref>[https://ensani.ir/fa/article/468353/زن-در-مثنوی-مولوی . امامی، «زن در مثنوی معنوی»، 1388ش، ص27-28.]</ref> و برخی ویژگی‌های زنان مانند [[ترس]] از عقوبت، محافظه‌کاری، درایت زنانه، ذکاوت مادرانه و کدبانویی زنان را ستوده است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/26955/fa . غلامی‌نژاد و صابرپور، «ویژگی‌های شخصیتی زنان در مثنوی»، 1387ش، ص244-245و251.]</ref>


در [[مثنوی معنوی]] پوشش و رعایت حجاب توسط بانوان امری مهم برای آنها تلقی شده است. همچنین ایجاد حریم و حائل میان زن و مرد عامل افزایش قدرت و محبوبیت زن و ارتقاء جایگاه زن معرفی شده است. مثنوی معنوی، زن و مرد را به آتش و آب تشبیه کرده که نبود حائل میان آنها سبب غلبهٔ آب (مرد) بر آتش (زن) شده و آن را خاموش می‌سازد.<ref>[https://ganjoor.net/moulavi/masnavi/daftar1/sh118 . مولوی، مثنوی معنووی، دفتر اول، بخش 118، وب‌سایت گنجور.]</ref>
در [[مثنوی معنوی]] پوشش و رعایت [[حجاب]] توسط بانوان امری مهم برای آنها تلقی شده است. همچنین ایجاد حریم و حائل میان زن و مرد عامل افزایش قدرت و محبوبیت زن و ارتقاء جایگاه زن معرفی شده است. مثنوی معنوی، زن و مرد را به آتش و [[آب]] تشبیه کرده که نبود حائل میان آنها سبب غلبهٔ آب (مرد) بر آتش (زن) شده و آن را خاموش می‌سازد.<ref>[https://ganjoor.net/moulavi/masnavi/daftar1/sh118 . مولوی، مثنوی معنووی، دفتر اول، بخش 118، وب‌سایت گنجور.]</ref>


مولانا با اثرپذیری از آموزه‌های قرآن به همسانی زن و مرد در کرامت انسانی باور دارد.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/468353/زن-در-مثنوی-مولوی . امامی، «زن در مثنوی معنوی»، 1388ش، ص27-28.]</ref> همچنین از دیدگاه مولانا مرد عاقل مغلوب زن می‌شود و مرد جاهل بر زن غالب می‌آید.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/289313/زن-از-منظر-مولانا . «زن از منظر مولانا»، وب‌سایت خبرآنلاین.]</ref>
مولانا با اثرپذیری از آموزه‌های [[قرآن]] به همسانی زن و مرد در [[کرامت]] انسانی باور دارد.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/468353/زن-در-مثنوی-مولوی . امامی، «زن در مثنوی معنوی»، 1388ش، ص27-28.]</ref> همچنین از دیدگاه مولانا مرد عاقل مغلوب زن می‌شود و مرد جاهل بر زن غالب می‌آید.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/289313/زن-از-منظر-مولانا . «زن از منظر مولانا»، وب‌سایت خبرآنلاین.]</ref>


== زن به‌مثابه نماد در مثنوی معنوی ==
==زن به‌مثابه نماد در مثنوی معنوی==
مثنوی معنوی در نگرش به زن، دو جنبه مثبت و منفی را مورد توجه قرار داده و بر اساس هر یک، نمادسازی کرده است.
مثنوی معنوی در نگرش به زن، دو جنبه مثبت و منفی را مورد توجه قرار داده و بر اساس هر یک، نمادسازی کرده است.


=== نماد عشق الهی ===
===نماد عشق الهی===
مولانا معتقد است محبتی میان زن و مرد، برگرفته از دریای بی‌کران محبت الهی است و این تعامل عاطفی در رسیدن آنها به حب الهی، نقش مؤثری دارد.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/86451/%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%85%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%A7-%D8%AC%D9%84%D8%A7%D9%84-%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%AD%D9%85%D . جودی نعمتی، «زن در آینه شعر فارسی؛ مولانا جلال‌الدین محمد بلخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>
مولانا معتقد است [[محبت در خانواده|محبتی]] میان زن و مرد، برگرفته از دریای بی‌کران محبت الهی است و این تعامل عاطفی در رسیدن آنها به حب الهی، نقش مؤثری دارد.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/86451/%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%85%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%A7-%D8%AC%D9%84%D8%A7%D9%84-%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%AD%D9%85%D . جودی نعمتی، «زن در آینه شعر فارسی؛ مولانا جلال‌الدین محمد بلخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>


{{شعر جدید
{{شعر جدید
خط ۲۷: خط ۲۷:
زیبایی زن در مثنوی معنوی، انعکاس جمال الهی دانسته شده است؛<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/289313/زن-از-منظر-مولانا . «زن از منظر مولانا»، وب‌سایت خبرآنلاین.]</ref> اما این زیبایی ظاهری باید زمینه‌ساز توجه به زیبایی معنوی شود<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/86451/%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%85%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%A7-%D8%AC%D9%84%D8%A7%D9%84-%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%AD%D9%85%D . جودی نعمتی، «زن در آینه شعر فارسی؛ مولانا جلال‌الدین محمد بلخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref> آن‌گونه که در داستان [[لیلی و مجنون]] آمده است.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/108589/سیمای-زنان-در-اشعار-مولانا . «سیمای زنان در اشعار مولانا»، پرتال جامع علوم انسانی.]</ref> این تلقی عرفانی از زن، فارغ از وجه جسمانی و جنسی زن، سبب رشد و تعالی زن و همسر او شده و آنها را در رسیدن به رشد معنوی و حب الهی کمک می‌کند.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/86451/%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%85%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%A7-%D8%AC%D9%84%D8%A7%D9%84-%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%AD%D9%85%D . جودی نعمتی، «زن در آینه شعر فارسی؛ مولانا جلال‌الدین محمد بلخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>
زیبایی زن در مثنوی معنوی، انعکاس جمال الهی دانسته شده است؛<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/289313/زن-از-منظر-مولانا . «زن از منظر مولانا»، وب‌سایت خبرآنلاین.]</ref> اما این زیبایی ظاهری باید زمینه‌ساز توجه به زیبایی معنوی شود<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/86451/%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%85%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%A7-%D8%AC%D9%84%D8%A7%D9%84-%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%AD%D9%85%D . جودی نعمتی، «زن در آینه شعر فارسی؛ مولانا جلال‌الدین محمد بلخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref> آن‌گونه که در داستان [[لیلی و مجنون]] آمده است.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/108589/سیمای-زنان-در-اشعار-مولانا . «سیمای زنان در اشعار مولانا»، پرتال جامع علوم انسانی.]</ref> این تلقی عرفانی از زن، فارغ از وجه جسمانی و جنسی زن، سبب رشد و تعالی زن و همسر او شده و آنها را در رسیدن به رشد معنوی و حب الهی کمک می‌کند.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/86451/%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%85%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%A7-%D8%AC%D9%84%D8%A7%D9%84-%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%AD%D9%85%D . جودی نعمتی، «زن در آینه شعر فارسی؛ مولانا جلال‌الدین محمد بلخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>


=== نماد روح و جان ===
===نماد روح و جان===
مولانا در مثنوی، جان آدمی را از این نظر که لطیف‌ترین وجه وجود و پرده‌نشین کالبد انسان است، به جنس زنانه تشبیه کرده است:
مولانا در مثنوی، جان آدمی را از این نظر که لطیف‌ترین وجه وجود و پرده‌نشین کالبد انسان است، به جنس زنانه تشبیه کرده است:


خط ۴۰: خط ۴۰:
}}
}}


=== نماد زمین ===
===نماد زمین===
از دیدگاه نمادپردازی [[مسلمانان]]، آسمان نماد مرد و زمین نماد زن است. مولانا نیز با توجه به خاصیت باروری، رویش و پرورش زمین، زن را نماد زمین و مهد پرورش، رشد و تعالی انسان می‌داند.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/86451/%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%85%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%A7-%D8%AC%D9%84%D8%A7%D9%84-%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%AD%D9%85%D . جودی نعمتی، «زن در آینه شعر فارسی؛ مولانا جلال‌الدین محمد بلخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>
از دیدگاه نمادپردازی [[مسلمانان]]، آسمان نماد مرد و زمین نماد زن است. مولانا نیز با توجه به خاصیت باروری، رویش و پرورش زمین، زن را نماد زمین و مهد پرورش، رشد و تعالی انسان می‌داند.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/86451/%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%85%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%A7-%D8%AC%D9%84%D8%A7%D9%84-%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%AD%D9%85%D . جودی نعمتی، «زن در آینه شعر فارسی؛ مولانا جلال‌الدین محمد بلخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>


خط ۵۰: خط ۵۰:
}}
}}


=== نماد نفس ===
===نماد نفس===
در مثنوی معنوی، زن گاهی نماد نفس اماره دانسته شده است.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/86451/%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%85%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%A7-%D8%AC%D9%84%D8%A7%D9%84-%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%AD%D9%85%D . جودی نعمتی، «زن در آینه شعر فارسی؛ مولانا جلال‌الدین محمد بلخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref> دلبستگی بلقیس به تخت پادشاهی خود، نمونه‌ای از تعلقات مادی و دنیوی است. مولانا مشاجرهٔ زن و شوهر را نیز به تقابل نفس (زن) و عقل (مرد) تشبیه کرده است.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/468353/زن-در-مثنوی-مولوی . امامی، «زن در مثنوی معنوی»، 1388ش، ص27-28.]</ref>
در مثنوی معنوی، زن گاهی نماد نفس اماره دانسته شده است.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/86451/%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%85%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%A7-%D8%AC%D9%84%D8%A7%D9%84-%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%AD%D9%85%D . جودی نعمتی، «زن در آینه شعر فارسی؛ مولانا جلال‌الدین محمد بلخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref> دلبستگی بلقیس به تخت پادشاهی خود، نمونه‌ای از تعلقات مادی و دنیوی است. مولانا مشاجرهٔ زن و شوهر را نیز به تقابل نفس (زن) و عقل (مرد) تشبیه کرده است.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/468353/زن-در-مثنوی-مولوی . امامی، «زن در مثنوی معنوی»، 1388ش، ص27-28.]</ref>


خط ۶۴: خط ۶۴:
صاحب‌نظران در بررسی مثنوی معنوی، نمادسازی منفی مولانا از زن را متأثر از فضای فکری و ساختارهای اجتماعی آن دوران یا محصول دو دورهٔ متفاوت زندگی و برآیند چالش خودآگاه و ناخودآگاه مولانا (شاعری عارف و واعظی معلم) دانسته‌اند که به‌صورت تمثیلی و رمزی مورد استفاده قرار گرفته است.<ref>[https://socialstudy.ihcs.ac.ir/article_1724.html . کراچی، «تأملی بر جایگاه زن در اندیشة مولوی از منظر جامعه‌شناسی ادبیات»، 1393ش، ص89-90.]</ref>
صاحب‌نظران در بررسی مثنوی معنوی، نمادسازی منفی مولانا از زن را متأثر از فضای فکری و ساختارهای اجتماعی آن دوران یا محصول دو دورهٔ متفاوت زندگی و برآیند چالش خودآگاه و ناخودآگاه مولانا (شاعری عارف و واعظی معلم) دانسته‌اند که به‌صورت تمثیلی و رمزی مورد استفاده قرار گرفته است.<ref>[https://socialstudy.ihcs.ac.ir/article_1724.html . کراچی، «تأملی بر جایگاه زن در اندیشة مولوی از منظر جامعه‌شناسی ادبیات»، 1393ش، ص89-90.]</ref>


== جایگاه زنان در سیره عملی مولانا ==
==جایگاه زنان در سیره عملی مولانا==
روابط خانوادگی و تعامل مولانا با زنان خاندان خود و روابط اجتماعی او با دیگر زنان، گویای ارزشمندی مقام و جایگاه زن در اندیشهٔ او است.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/86451/%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%85%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%A7-%D8%AC%D9%84%D8%A7%D9%84-%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%AD%D9%85%D . جودی نعمتی، «زن در آینه شعر فارسی؛ مولانا جلال‌الدین محمد بلخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref> وی با زنان، لطیف، متعادل و منصفانه برخورد کرده و این نگرش را در بیشتر اشعار خود در مثنوی معنوی نیز گنجانده است.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/468353/زن-در-مثنوی-مولوی . امامی، «زن در مثنوی معنوی»، 1388ش، ص27-28.]</ref>
روابط خانوادگی و تعامل مولانا با زنان خاندان خود و روابط اجتماعی او با دیگر زنان، گویای ارزشمندی مقام و جایگاه زن در اندیشهٔ او است.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/86451/%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%85%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%A7-%D8%AC%D9%84%D8%A7%D9%84-%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%AD%D9%85%D . جودی نعمتی، «زن در آینه شعر فارسی؛ مولانا جلال‌الدین محمد بلخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref> وی با زنان، لطیف، متعادل و منصفانه برخورد کرده و این نگرش را در بیشتر اشعار خود در مثنوی معنوی نیز گنجانده است.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/468353/زن-در-مثنوی-مولوی . امامی، «زن در مثنوی معنوی»، 1388ش، ص27-28.]</ref>


همسر در اشعار مولانا، مهم‌ترین انگیزه مرد برای فعالیت‌های روزانه و تحمل بار گران زندگی است. بسیاری از حکایت‌ها و تمثیل‌های مولانا در زمینه خانواده با نقش‌آفرینی زن در جایگاه همسر ساخته شده است و او در بیان معارف و حقایق، از زندگی عادی و روزمره خویش در خانواده الهام گرفته است. در اشعار مولانا به این امر تصریح شده که زن، شایستهٔ لطف و احترام ویژه از طرف همسر خویش است. مرد عاقل با لطف، محبت و رقت قلب می‌تواند زن را شیفتهٔ خود کرده و با تمرین نیک‌سیرتی حتی زن تندخو را هم به خوبی تحمل کند. بسیاری از مردان، تابع خشم، شهوت و صفات حیوانی بوده و بر زنان غلبهٔ ظاهری دارند؛ اما زنان در برابر خشم کور و بی‌منطق همسر با صبوری و خردمندی به شکیبایی و تدبیر ممارست می‌ورزند.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/289313/زن-از-منظر-مولانا . «زن از منظر مولانا»، وب‌سایت خبرآنلاین.]</ref>
همسر در اشعار مولانا، مهم‌ترین انگیزه مرد برای فعالیت‌های روزانه و تحمل بار گران زندگی است. بسیاری از حکایت‌ها و تمثیل‌های مولانا در زمینه [[خانواده]] با نقش‌آفرینی زن در جایگاه همسر ساخته شده است و او در بیان معارف و حقایق، از زندگی عادی و روزمره خویش در خانواده الهام گرفته است. در اشعار مولانا به این امر تصریح شده که زن، شایستهٔ لطف و احترام ویژه از طرف همسر خویش است. مرد عاقل با لطف، محبت و رقت قلب می‌تواند زن را شیفتهٔ خود کرده و با تمرین نیک‌سیرتی حتی زن تندخو را هم به خوبی تحمل کند. بسیاری از مردان، تابع خشم، شهوت و صفات حیوانی بوده و بر زنان غلبهٔ ظاهری دارند؛ اما زنان در برابر خشم کور و بی‌منطق همسر با [[صبر|صبوری]] و خردمندی به شکیبایی و تدبیر ممارست می‌ورزند.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/289313/زن-از-منظر-مولانا . «زن از منظر مولانا»، وب‌سایت خبرآنلاین.]</ref>


در مثنوی معنوی به جایگاه اجتماعی زنان نیز توجه شده و زن را در مقام مصلح اجتماعی و با نگرش کاملاً دینی مخاطب قرار داده است.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/86451/%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%85%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%A7-%D8%AC%D9%84%D8%A7%D9%84-%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%AD%D9%85%D . جودی نعمتی، «زن در آینه شعر فارسی؛ مولانا جلال‌الدین محمد بلخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>
در مثنوی معنوی به جایگاه اجتماعی زنان نیز توجه شده و زن را در مقام مصلح اجتماعی و با نگرش کاملاً دینی مخاطب قرار داده است.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/86451/%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%85%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%A7-%D8%AC%D9%84%D8%A7%D9%84-%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%AD%D9%85%D . جودی نعمتی، «زن در آینه شعر فارسی؛ مولانا جلال‌الدین محمد بلخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>


مولانا در جای‌جای زندگی و آثار خود، زنان و مردان را به یک میزان مخاطب خویش قرار داده و همواره مردان را به تأمل و اندیشه و احساس مسئولیت در قبال زنان فرا می‌خواند. وی معتقد است توجه به جایگاه زنان و حفظ کرامت آنها در اصلاح جامعه انسانی نقش حیاتی دارد.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/86451/%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%85%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%A7-%D8%AC%D9%84%D8%A7%D9%84-%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%AD%D9%85%D . جودی نعمتی، «زن در آینه شعر فارسی؛ مولانا جلال‌الدین محمد بلخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>
مولانا در جای‌جای زندگی و آثار خود، زنان و مردان را به یک میزان مخاطب خویش قرار داده و همواره مردان را به تأمل و اندیشه و احساس [[مسئولیت‌پذیری|مسئولیت]] در قبال زنان فرا می‌خواند. وی معتقد است توجه به جایگاه زنان و حفظ [[کرامت]] آنها در اصلاح جامعه انسانی نقش حیاتی دارد.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/86451/%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%85%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%A7-%D8%AC%D9%84%D8%A7%D9%84-%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%AD%D9%85%D . جودی نعمتی، «زن در آینه شعر فارسی؛ مولانا جلال‌الدین محمد بلخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>


== پانویس ==
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}


== منابع ==
==منابع==
{{آغاز منابع}}
{{آغاز منابع}}
* امامی، نصرالله، «زن در مثنوی معنوی»، نشریهٔ تحقیقات تمثیلی در زبان و ادبیات فارسی، شمارهٔ ۱، ۱۳۸۸ش.
* امامی، نصرالله، «زن در مثنوی معنوی»، نشریهٔ تحقیقات تمثیلی در زبان و ادبیات فارسی، شمارهٔ ۱، ۱۳۸۸ش.

نسخهٔ کنونی تا ۲۱ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۱۴:۳۶

زن در مثنوی معنوی
مولانا در بیشتر اشعار خود، زنان را ستوده است

زن در مثنوی معنوی؛ نگرش مولانا به زن در مثنوی معنوی.

زن در مثنوی معنوی نماد حسن و نیکی بوده و مولانا در بیشتر اشعار خود، زنان را ستوده است. او همچنین برخی خصلت‌های زنان یا برداشت‌های مردمان زمانهٔ خویش دربارهٔ زنان را نکوهش کرده است.

جایگاه زن در مثنوی معنوی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مولانا در مثنوی معنوی با نام‌بردن از زنانی مانند حضرت مریم، آسیه و مادر موسی،[۱] بر ارجمندی نقش همسری و مادری زن،[۲] اثرگذاری او در تعالی معنوی و تکمیل هویت و شخصیت مرد تأکید کرده[۳] و برخی ویژگی‌های زنان مانند ترس از عقوبت، محافظه‌کاری، درایت زنانه، ذکاوت مادرانه و کدبانویی زنان را ستوده است.[۴]

در مثنوی معنوی پوشش و رعایت حجاب توسط بانوان امری مهم برای آنها تلقی شده است. همچنین ایجاد حریم و حائل میان زن و مرد عامل افزایش قدرت و محبوبیت زن و ارتقاء جایگاه زن معرفی شده است. مثنوی معنوی، زن و مرد را به آتش و آب تشبیه کرده که نبود حائل میان آنها سبب غلبهٔ آب (مرد) بر آتش (زن) شده و آن را خاموش می‌سازد.[۵]

مولانا با اثرپذیری از آموزه‌های قرآن به همسانی زن و مرد در کرامت انسانی باور دارد.[۶] همچنین از دیدگاه مولانا مرد عاقل مغلوب زن می‌شود و مرد جاهل بر زن غالب می‌آید.[۷]

زن به‌مثابه نماد در مثنوی معنوی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مثنوی معنوی در نگرش به زن، دو جنبه مثبت و منفی را مورد توجه قرار داده و بر اساس هر یک، نمادسازی کرده است.

نماد عشق الهی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مولانا معتقد است محبتی میان زن و مرد، برگرفته از دریای بی‌کران محبت الهی است و این تعامل عاطفی در رسیدن آنها به حب الهی، نقش مؤثری دارد.[۸]

مولانا
قلزم مهری که کناریش نیست
قطره آن، الفت مرد است و زن[۹]
مرد و زن چون یک شود آن یک تویی
چون که یک‌ها محو شد آنک تویی[۱۰]


زیبایی زن در مثنوی معنوی، انعکاس جمال الهی دانسته شده است؛[۱۱] اما این زیبایی ظاهری باید زمینه‌ساز توجه به زیبایی معنوی شود[۱۲] آن‌گونه که در داستان لیلی و مجنون آمده است.[۱۳] این تلقی عرفانی از زن، فارغ از وجه جسمانی و جنسی زن، سبب رشد و تعالی زن و همسر او شده و آنها را در رسیدن به رشد معنوی و حب الهی کمک می‌کند.[۱۴]

نماد روح و جان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مولانا در مثنوی، جان آدمی را از این نظر که لطیف‌ترین وجه وجود و پرده‌نشین کالبد انسان است، به جنس زنانه تشبیه کرده است:

مولانا
سیمرغ کوه قاف رسیدن گرفت باز
مرغ دلم ز سینه پریدن گرفت باز
خاتون روح خانه‌نشین از سرای تن
چادرکشان ز عشق دویدن گرفت باز[۱۵]
جان را که در آن خانه وثاقش دادم
دل پیش تو بود من نفاقش دادم
چون چندگهی نشست کدبانوی جان
عشق تو رسید و سه طلاقش دادم[۱۶]


نماد زمین

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

از دیدگاه نمادپردازی مسلمانان، آسمان نماد مرد و زمین نماد زن است. مولانا نیز با توجه به خاصیت باروری، رویش و پرورش زمین، زن را نماد زمین و مهد پرورش، رشد و تعالی انسان می‌داند.[۱۷]

مولانا
آسمان مرد و زمین زن در خرد
هرچه آن انداخت این می‌پرورد[۱۸]


نماد نفس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در مثنوی معنوی، زن گاهی نماد نفس اماره دانسته شده است.[۱۹] دلبستگی بلقیس به تخت پادشاهی خود، نمونه‌ای از تعلقات مادی و دنیوی است. مولانا مشاجرهٔ زن و شوهر را نیز به تقابل نفس (زن) و عقل (مرد) تشبیه کرده است.[۲۰]

مولانا
این زن و مردی که نفس است و خرد
نیک بایسته‌ست بهر نیک و بد
زین دو بایسته درین خاکی سرا
روز و شب در جنگ و اندر ماجرا
زن همی خواهد حویج خانقاه
یعنی آب رو و نان و خوان و جاه[۲۱]


صاحب‌نظران در بررسی مثنوی معنوی، نمادسازی منفی مولانا از زن را متأثر از فضای فکری و ساختارهای اجتماعی آن دوران یا محصول دو دورهٔ متفاوت زندگی و برآیند چالش خودآگاه و ناخودآگاه مولانا (شاعری عارف و واعظی معلم) دانسته‌اند که به‌صورت تمثیلی و رمزی مورد استفاده قرار گرفته است.[۲۲]

جایگاه زنان در سیره عملی مولانا

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

روابط خانوادگی و تعامل مولانا با زنان خاندان خود و روابط اجتماعی او با دیگر زنان، گویای ارزشمندی مقام و جایگاه زن در اندیشهٔ او است.[۲۳] وی با زنان، لطیف، متعادل و منصفانه برخورد کرده و این نگرش را در بیشتر اشعار خود در مثنوی معنوی نیز گنجانده است.[۲۴]

همسر در اشعار مولانا، مهم‌ترین انگیزه مرد برای فعالیت‌های روزانه و تحمل بار گران زندگی است. بسیاری از حکایت‌ها و تمثیل‌های مولانا در زمینه خانواده با نقش‌آفرینی زن در جایگاه همسر ساخته شده است و او در بیان معارف و حقایق، از زندگی عادی و روزمره خویش در خانواده الهام گرفته است. در اشعار مولانا به این امر تصریح شده که زن، شایستهٔ لطف و احترام ویژه از طرف همسر خویش است. مرد عاقل با لطف، محبت و رقت قلب می‌تواند زن را شیفتهٔ خود کرده و با تمرین نیک‌سیرتی حتی زن تندخو را هم به خوبی تحمل کند. بسیاری از مردان، تابع خشم، شهوت و صفات حیوانی بوده و بر زنان غلبهٔ ظاهری دارند؛ اما زنان در برابر خشم کور و بی‌منطق همسر با صبوری و خردمندی به شکیبایی و تدبیر ممارست می‌ورزند.[۲۵]

در مثنوی معنوی به جایگاه اجتماعی زنان نیز توجه شده و زن را در مقام مصلح اجتماعی و با نگرش کاملاً دینی مخاطب قرار داده است.[۲۶]

مولانا در جای‌جای زندگی و آثار خود، زنان و مردان را به یک میزان مخاطب خویش قرار داده و همواره مردان را به تأمل و اندیشه و احساس مسئولیت در قبال زنان فرا می‌خواند. وی معتقد است توجه به جایگاه زنان و حفظ کرامت آنها در اصلاح جامعه انسانی نقش حیاتی دارد.[۲۷]

پانویس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. ↑ . غلامی‌نژاد و صابرپور، «ویژگی‌های شخصیتی زنان در مثنوی»، 1387ش، ص242.
  2. ↑ . جودی نعمتی، «زن در آینه شعر فارسی؛ مولانا جلال‌الدین محمد بلخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  3. ↑ . امامی، «زن در مثنوی معنوی»، 1388ش، ص27-28.
  4. ↑ . غلامی‌نژاد و صابرپور، «ویژگی‌های شخصیتی زنان در مثنوی»، 1387ش، ص244-245و251.
  5. ↑ . مولوی، مثنوی معنووی، دفتر اول، بخش 118، وب‌سایت گنجور.
  6. ↑ . امامی، «زن در مثنوی معنوی»، 1388ش، ص27-28.
  7. ↑ . «زن از منظر مولانا»، وب‌سایت خبرآنلاین.
  8. ↑ . جودی نعمتی، «زن در آینه شعر فارسی؛ مولانا جلال‌الدین محمد بلخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  9. ↑ . مولانا، دیوان شمس، غزلیات، غزل شمارۀ 2109، وب‌سایت گنجور.
  10. ↑ . مولانا، مثنوی معنوی، دفتر اول، بخش 91، وب‌سایت گنجور.
  11. ↑ . «زن از منظر مولانا»، وب‌سایت خبرآنلاین.
  12. ↑ . جودی نعمتی، «زن در آینه شعر فارسی؛ مولانا جلال‌الدین محمد بلخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  13. ↑ . «سیمای زنان در اشعار مولانا»، پرتال جامع علوم انسانی.
  14. ↑ . جودی نعمتی، «زن در آینه شعر فارسی؛ مولانا جلال‌الدین محمد بلخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  15. ↑ . مولانا، دیوان شمس، غزلیات، غزل شمارۀ 509، وب‌سایت گنجور.
  16. ↑ . مولانا، دیوان شمس، رباعیات، رباعی شمارۀ 1205، وب‌سایت گنجور.
  17. ↑ . جودی نعمتی، «زن در آینه شعر فارسی؛ مولانا جلال‌الدین محمد بلخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  18. ↑ . مولانا، مثنوی معنوی، دفتر سوم، بخش 212، وب‌سایت گنجور.
  19. ↑ . جودی نعمتی، «زن در آینه شعر فارسی؛ مولانا جلال‌الدین محمد بلخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  20. ↑ . امامی، «زن در مثنوی معنوی»، 1388ش، ص27-28.
  21. ↑ . مولانا، مثنوی معنوی، دفتر اول، بخش 126، وب‌سایت گنجور.
  22. ↑ . کراچی، «تأملی بر جایگاه زن در اندیشة مولوی از منظر جامعه‌شناسی ادبیات»، 1393ش، ص89-90.
  23. ↑ . جودی نعمتی، «زن در آینه شعر فارسی؛ مولانا جلال‌الدین محمد بلخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  24. ↑ . امامی، «زن در مثنوی معنوی»، 1388ش، ص27-28.
  25. ↑ . «زن از منظر مولانا»، وب‌سایت خبرآنلاین.
  26. ↑ . جودی نعمتی، «زن در آینه شعر فارسی؛ مولانا جلال‌الدین محمد بلخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  27. ↑ . جودی نعمتی، «زن در آینه شعر فارسی؛ مولانا جلال‌الدین محمد بلخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.

منابع

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • امامی، نصرالله، «زن در مثنوی معنوی»، نشریهٔ تحقیقات تمثیلی در زبان و ادبیات فارسی، شمارهٔ ۱، ۱۳۸۸ش.
  • جودی نعمتی، اکرم، «زن در آینه شعر فارسی؛ مولانا جلال‌الدین محمد بلخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۲۷ بهمن ۱۳۸۸ش.
  • «زن از منظر مولانا»، وب‌سایت خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: ۷ اردیبهشت ۱۳۹۲ش.
  • «سیمای زنان در اشعار مولانا»، پرتال جامع علوم انسانی، تاریخ درج مطلب: ۱۳۸۲ش.
  • غلامی‌نژاد، محمدعلی و صابرپور، زینب، «ویژگی‌های شخصیتی زنان در مثنوی»، نشریهٔ نثر پژوهی ادب فارسی، شمارهٔ ۲۳، ۱۳۸۷ش.
  • کراچی، روح‌انگیز، «تأملی بر جایگاه زن در اندیشه مولوی از منظر جامعه‌شناسی ادبیات»، نشریهٔ جامعه‌پژوهی فرهنگی، شمارهٔ ۴، ۱۳۹۳ش.
  • مولانا، دیوان شمس، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۱۹ خرداد ۱۴۰۳ش.
  • مولانا، مثنوی معنوی، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۱۹ خرداد ۱۴۰۳ش.
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:زن_در_مثنوی_معنوی&oldid=51355»