پیش‌نویس:ریاضت: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ۱۴ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۱۳:۴۳

ریاضت؛ اصلاح و تهذیب نفس در سه ساحت اعتقادی، اخلاقی و رفتاری.

ریاضت به معنای تمرین و کنترل نفس برای تهذیب روح و رسیدن به کمال است. در اسلام، ریاضت مشروع بر پایه عبادات و اخلاق دینی، مانند نماز، روزه، حج و اعتکاف، رشد فردی و خدمت به جامعه را هدف دارد، در حالی که ریاضت نامشروع شامل سخت‌گیری‌های جسمانی یا روحی افراطی است که سلامت و زندگی اجتماعی را تهدید می‌کند. ریاضت مشروع سبب پاکسازی رذائل اخلاقی، تقویت معنویت و ارتقای مسئولیت‌پذیری فردی و اجتماعی می‌شود. از سوی دیگر، ریاضت نامشروع موجب تحلیل جسم و روان، بی‌توجهی به خانواده و جامعه و از دست رفتن فضائل اخلاقی است. اسلام ریاضت را پلی برای اصلاح نفس و تربیت جامع فرد در مسیر رضای خدا می‌داند. به این ترتیب، ریاضت، هم رشد درونی و هم مشارکت فعال در جامعه را ممکن می‌سازد.

مفهوم‌شناسی ریاضت

واژهٔ عربی «ریاضت» به‌معنای تعلیم‌دادن،^[۱] به کنترل درآوردن،^[۲] پروراندن،^[۳] تربیت و تمرین دادن،^[۴] در فرهنگ فارسی به‌معنای کوشش همراه با رنج و سختی است.^[۵] ریاضت در اصطلاح حکمای مسلمان به‌معنای پیروی‌نکردن از قوای نفسانی و رذایل اخلاقی برای رسیدن به کمال،^[۶] منع نفس از توجه به غیر خدا،^[۷] مبارزه با خواهش‌های نفسانی برای پیشگیری از طغیان‌گری نفس^[۸] و تمرین و آماده‌سازی روح برای دریافت حقایق معرفتی در راستای اطاعت الهی، است.^[۹]

تاریخچه ریاضت

ادیان و آیین‌های گوناگون در طول تاریخ با توجه به تعریفی که از نفس داشته‌اند، شیوه‌های مختلفی از ریاضت را با هدف تزکیهٔ نفس از رذائل و پستی‌ها به پیروان خود سفارش کرده و آن را لازمهٔ انسانیت در نظر گرفته‌اند.^[۱۰]

اهداف ریاضت

از منظر عارفان مسلمان، ریاضت وسیله‌ای برای دستیابی به کمال حقیقی و رضای خداوند است که سه هدف اصلی را به‌دنبال دارد:

دوری از موانع رشد و کمال مانند تکبر، حسادت، ترس، تنبلی و ناامیدی؛
انتظام قوای درونی و از بین بردن آشفتگی‌های روحی؛
دستیابی به نورانیت دل و لطیف‌کردن روح و باطن آدمی.^[۱۱]

اقسام ریاضت

ریاضت در فرهنگ مسلمانان به دو نوع مشروع وغیر مشروع تقسیم می‌شود:

ریاضت مشروع و معقول

ریاضت مشروع از منظر مسلمانان، در قالب آموزه‌های دینی و در چارچوب شریعت شکل می‌گیرد. فرد براساس معیارهای شرعی، اعمال عبادی خود مانند نماز و روزه را انجام می‌دهد و معناگرایی و سلوک را در گسست از زندگی اجتماعی نمی‌جوید. سلوک فردی و اجتماعی پیامبر اسلام و امامان و اهتمام آنها نسبت به هدایت و تربیت جامعه مصداق بارز این ریاضت دانسته شده است.^[۱۲]

ریاضت نامشروع

مرتاض هندی-نشستن روی سطح میخی — یک مرتاض هندی در حال ریاضت از طریق نگهداشتن بدن روی میخ و انکار بدن

ریاضت نامشروع شامل آن دسته از تلاش‌های انسان می‌شود که از راه به سختی انداختن جسم در تکاپوی دستیابی به مهارت‌ها و توانمندی‌های فرامادی است؛ این نوع ریاضت، کرامت انسانی را زیر سؤال برده، باعث سرکوب خواسته‌های معقول شده و انسان را از مسیر رشد حقیقی بازمی‌دارد؛ مانند تلاش‌های مرتاضان هندی، رهبانیت و دوری از اموری که خداوند حلال کرده است.^[۱۳]

در فرهنگ مسلمانان و به‌ویژه در عرفان شیعی، همواره بر پرهیز از ریاضت‌های غیرمعقول، تأکید شده است. ریاضتی که در آموزه‌های اسلام، سیرهٔ امامان و معارف شیعی، تجلی یافته منوط به التزام به اوامر و نواهی الهی است که با ریاضت موجود در هندوئیسم، بودیسم، رهبانیت مسیحی و گونه‌هایی از تصوف، تفاوت‌های اساسی دارد:

در ریاضت شرعی انسان اجازهٔ ضرر زدن به خود و دیگران را ندارد و اعمال او باید فایدهٔ عقلایی داشته باشد، مانند روزه که در صورت آسیب جسمانی، حرام می‌شود.^[۱۴]
ریاضت مشروع و معقول در جهت بندگی خداوند صورت می‌گیرد؛ اما هدف ریاضت‌های غیرشرعی برای رسیدن به قدرت‌های خاص، تسخیر بدن و طبیعت یا تقویت اراده است.^[۱۵]
ریاضت شرعی با هرگونه جامعه‌گریزی و درون‌گرایی محض مخالف است و توجه و کمک به خلق را از اهداف اصلی خود می‌داند؛ اما ریاضت غیرشرعی از توجه به وظایف اجتماعی، گریزان است.^[۱۶]
در ریاضت غیرمشروع، تلاش‌ها بر آموزش و تمرین استوار است و ممکن است در راه نادرست استفاده شود؛ اما هدف ریاضت معقول، قرب الهی بوده و از کمال به‌دست آمده سوءاستفاده نمی‌شود.^[۱۷]

ضرورت، مفهوم و جایگاه ریاضت در اسلام

برگزاری دعای عرفه در جبل الرحمه در مراسم حج ابراهیمی

کسب موفقیت در انسان می‌تواند منشأ حس بزرگی، غرور و خودبینی شود. در نظام‌های تربیتی، شکوفایی هر استعدادی نیازمند شکستن غرور ناشی از آن است. به‌همین دلیل، انسان نیاز به ریاضت نفس دارد تا از چنگال منیّت‌ها و خودبرتربینی‌ها رهایی یابد و با تمرین و پرورش روح خود از بروز بسیاری از رذایل اخلاقی مانند تنبلی، حسادت، دروغ، بهانه‌تراشی و پرخاشگری و مفاسد اجتماعی ناشی از آن مانند دزدی، کم‌کاری، طلاق، اعتیاد و جنایت پیشگیری کند.^[۱۸]

در این چارچوب، ریاضت با هدف تزکیه و تهذیب نفس، همواره مورد توجه آموزه‌های قرآن و سنت بوده و در تقابل با رویهٔ برخی فرقه‌ها مانند گروه‌هایی از صوفیه است. در اسلام، ریاضت مطلوب شامل عمل به احکام شرعی و رعایت آداب و اخلاق اسلامی است.^[۱۹]

انجام عبادات از قبیل نماز و خضوع و خشوع در برابر خدا،^[۲۰] روزه و خودداری نفس از لذات جسمانی،^[۲۱] حج و تحمل سختی‌ها و مشقت‌های مناسک آن^[۲۲] و رعایت افعال اخلاقی مانند صدق، صبر و استقامت، ایثار و زهد با ریاضت ارتباط وثیقی دارند. در سیرهٔ ائمه نیز، ریاضت‌هایی از قبیل عبادات مستحبی، خوراک و پوشاک ساده، انفاق در راه خدا، دوری از تجملات و پیاده‌رفتن به حج بیان شده است.^[۲۳] مطابق تعالیم اسلام، پرهیز از محرمات شرعی و انجام وظایف دینی و اخلاقی در قبال خود، خدا و مردم، بالاترین ریاضت است.^[۲۴]

سبک زندگی اسلامی: از تهذیب نفس تا مسئولیت اجتماعی

تضارب فرهنگ‌ها منجر به ترویج سبک‌های متنوع از زندگی می‌شود و امروزه سبک زندگی مبتنی بر هواپرستی و مصرف‌گرایی، فرهنگ مسلمانان را تهدید می‌کند. در همین راستا، بهره‌گیری از آموزه‌های اصیل اسلامی برای کنترل و مهار هوای نفس و تسلط بر عواطف و احساسات، ضرورت می‌یابد.^[۲۵]

در این مدل سبک زندگی، فرد سعی در اصلاح نفس داشته و این رویکرد اصلاحی را تا گسترهٔ اجتماع، توسعه می‌دهد. در این فرایند، انسان با پاکسازی درون خویشتن از آلودگی‌ها، رذائل اخلاقی و گناه، قوای نفسانی خود را به کنترل درآورده و با التزام به اعتقادات و باورها از لحاظ شخصیتی و فردی خود را پرورش می‌دهد و به رعایت ارزش‌ها و هنجارهای دینی، دست می‌یابد. از منظر قرآن، تغییر حالات درونی به سمت مطلوب، سبب تغییر سرنوشت یک جامعه به سمت فلاح و رستگاری شده^[۲۶] و زمینهٔ ورود فرد به ارتباطات اجتماعی سالم را فراهم می‌سازد.

در این وضعیت، فرد نسبت به حقوق خانواده، نیازهای خانواده و مدیریت صحیح خانواده اهتمام می‌ورزد و در چارچوب همبستگی اجتماعی برای رفع گرفتاری همنوعان تلاش می‌کند؛ در کنار فعالیت‌های اجتماعی، نیازهای جسمی مانند اوقات فراغت، مسافرت، تفریح و صلهٔ رحم را برآورده می‌سازد. رفاه اقتصادی و برخورداری از ثروت را برای تکامل معنوی و رشد اخلاقی، می‌داند و به‌همین دلیل با انفاق در راه خدا برای زدودن محرومیت و فقر از جامعه، تلاش می‌کند.^[۲۷] همچنین نظارت و ارزشیابی دقیق شرایط جامعه، دفاع از جامعه و امنیت را از مهم‌ترین وظایف خود تلقی می‌کند.^[۲۸]

حدود ریاضت

ریاضت مطلوب در فرهنگ اسلامی، خدمت به فرد و جامعه را با هدف تحقق جامعهٔ آرمانی اسلام، مورد توجه قرار داده و از جامعه‌گریزی و عزلت‌نشینی به‌دور است. سالک در عرفان اسلامی، اهتمام ویژه‌ای برای بیرون آمدن از تنگنای خود و رفع مشکلات دیگر انسان‌ها دارد. این ویژگی، عرفان اسلامی را به مکتبی پویا، فعال و سازنده در عرصهٔ عدالت اجتماعی تبدیل کرده است.^[۲۹]

کارکردهای ریاضت مشروع

انجام ریاضت به‌شیوهٔ صحیح، کارکردها و نتایج مثبتی را در سه عرصه فردی، خانوادگی و اجتماعی به‌همراه دارد:

عرصهٔ فردی: تعالی‌دهندهٔ بینش، گرایش و کنش توحیدی، رشد همه‌جانبهٔ وجودی در سطح خودشکوفایی، معنابخشی به زندگی، ایجاد آرامش، معنویت‌آفرینی، تکامل ظرفیت‌های وجودی انسان در رویارویی با تضادها و چالش‌های زندگی مانند صبر، توکل، رضایت‌باطن و نشاط‌بخشی و شورآفرینی.
عرصهٔ خانوادگی: تحکیم روابط خانوادگی بر محور خداباوری، تدبیر امور خصوصی و معیشتی خانواده، ایجاد تعادل کلامی و رفتاری در راستای معنویت‌آفرینی در محیط خانواده، تلاش برای توسعهٔ نشاط خانوادگی مانند تفریحات سالم، مسافرت و صلهٔ رحم.^[۳۰]
عرصهٔ اجتماعی: ریاضت‌های شرعی، سبب جلب توجه سالک به مسائل اجتماعی می‌شود؛ از جمله: حاکمیت نگرش و گرایش توحیدی در جامعه، خدمت به خلق، اصلاح امور جامعه و سوق‌یافتن آن به‌سمت زیست اخلاقی-معنوی، احقاق حق و اقامهٔ عدل اجتماعی.^[۳۱]

پیامدهای ریاضت نامشروع

مهم‌ترین آسیب‌های ناشی از ریاضت نامشروع عبارتند از:

تحلیل قوای جسمانی؛
آسیب‌های روحی مانند ناامیدی، افسردگی و اضطراب روحی و روانی؛
برهم خوردن تعادل فکری و از دست‌دادن عقلانیت؛^[۳۲]
رواج یک‌جانبه‌نگری و انحصارطلبی در جامعه؛
مخدوش شدن چهرهٔ دین و رواج دین‌زدگی؛
گسترش بی‌اعتمادی و ناامنی روانی در جامعه؛
ترک تعهدات اجتماعی؛
رواج ریاکاری، تزویر و فریب؛^[۳۳]
عدم ظهور برخی فضائل اخلاقی اجتماعی مانند ایثار و فداکاری، نیکوکاری و خدمت‌رسانی به خلق؛
بی‌توجهی به خانواده و بروز مشکلات خانوادگی؛
بازماندگی از پیشرفت‌های فرهنگی؛
عدم اهتمام به کیفیت امور اقتصادی مانند فشار اقتصادی بر افراد خانواده؛
بی‌توجهی نسبت به مسائل سیاسی و تن‌دادن به حکومت ظالم؛
و بازدارندگی از انجام وظایف شغلی مانند عدم نشاط کاری.^[۳۴]

پانویس

↑ فراهیدی، العین، 1409ق، ج7، ص55.
↑ إبن‌منظور، لسان العرب، بی‌تا، ج7، ص164.
↑ طریحی، مجمع البحرین، 1375ش، ج4، ص210.
↑ راغب اصفهانی، مفردات ألفاظ القرآن، 1412ق، ص372.
↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژهٔ ریاضت.
↑ نصیرالدین طوسی، اوصاف الأشراف، 1373ش، ص35.
↑ حلی، الألفین، بی‌تا، ص130.
↑ خمینی، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و تعلیقات علی مصباح الأنس، 1442ق، ص17.
↑ مطهری، مجموعهٔ آثار، 1376ش، ج23، ص75.
↑ طباطبایی، المیزان، 1385ش، ج6، ص267-273.
↑ مطهری، مجموعهٔ آثار، 1376ش، ج23، ص76.
↑ رودگر، عرفان اجتماعی، 1400ش، ص100.
↑ ناصری و احمدپور، «ریاضت؛ اقسام، درجات و مراتب آن»، 1395ش، ص98.
↑ ناصری و احمدپور، «ریاضت؛ اقسام، درجات و مراتب آن»، 1395ش، ص105.
↑ ناصری و احمدپور، «ریاضت؛ اقسام، درجات و مراتب آن»، 1395ش، ص107؛ رودگر، «ریاضت مشروع(آثار معنوی – معرفتی آن)»، 1391ش، ص95.
↑ رودگر، «ریاضت مشروع(آثار معنوی – معرفتی آن)»، 1391ش، ص99-100.
↑ ناصری و احمدپور، «ریاضت؛ اقسام، درجات و مراتب آن»، 1395ش، ص108.
↑ موسوی و فنایی اشکوری، «جایگاه ریاضت در تربیت اخلاقی از منظر قرآن و حدیث»، 1394ش، ص14-16.
↑ موسوی، جایگاه ریاضت از منظر قرآن و حدیث، 1394ش، ص48.
↑ سورهٔ بقره، آیهٔ 45.
↑ سورهٔ بقره، آیهٔ 183-185.
↑ سورهٔ حج، آیهٔ 27.
↑ موسوی، جایگاه ریاضت از منظر قرآن و حدیث، 1394ش، ص95-116.
↑ صادق‌پور و دیگران «بررسی تطبیقی ریاضت و تهذیب نفس در اسلام با ادیان هند و آئین بودا»، 1396ش، ص87.
↑ عطایی نظری و اسلامی، «بررسی مشروعیت سبک زندگی ریاضتی براساس قاعدهٔ لاضرر»، 1398ش، ص11-12.
↑ سورهٔ رعد، آیهٔ 11.
↑ کافی، «سبک زندگی در پرتو قرآن» 1397ش، ص25-35.
↑ ضیایی و عیسی، «ریاضت معقول، مشروع و معتدل و نقش آن بر شاخص‌های مدیریت آموزشی موفق»، 1402ش، ص9-12.
↑ رودگر، عرفان اجتماعی، 1400ش، ص39-61.
↑ رودگر، عرفان اجتماعی، 1400ش، ص63-64؛ عطایی نظری، حدود و کارکردهای اخلاقی گونه‌های ریاضت بدنی از منظر قرآن و حدیث، 1398ش، ص164-206.
↑ رودگر، عرفان اجتماعی، 1400ش، ص51-53.
↑ عطایی نظری، حدود و کارکردهای اخلاقی گونه‌های ریاضت بدنی از منظر قرآن و حدیث، 1398ش، ص44.
↑ مصطفوی و شجری، «آسیب‌شناسی اجتماعی زهد صوفیانه از نگاه سعدی»، 1399ش، ص94-96.
↑ عطایی نظری، حدود و کارکردهای اخلاقی گونه‌های ریاضت بدنی از منظر قرآن و حدیث، 1398ش، ص45-49.

منابع

إبن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع، بی‌تا.
بهشتی، محمد، «گفتمان معرفةالنفس و ریاضت در سبک زندگی اشراقی عرفانی»، نشریهٔ پژوهش‌نامه سبک‌زندگی، شمارهٔ ۲، بهار و تابستان ۱۳۹۵ش.
حلی، حسن بن یوسف، الألفین: فی إمامة امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب، کویت، مکتبة الألفین، بی‌تا.
خمینی، روح‌الله، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و تعلیقات علی مصباح الأنس، تهران، مؤسسهٔ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۴۲ق.
دهخدا، علی اکبر، لغت‌نامه، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۷۷ش.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت، دارالشامیة، ۱۴۱۲ق.
رودگر، محمد جواد، «ریاضت مشروع (آثار معنوی – معرفتی آن)»، نشریهٔ مطالعات معنوی، شمارهٔ ۴–۵، تابستان و پاییز ۱۳۹۱ش.
رودگر، محمد جواد، عرفان اجتماعی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشهٔ اسلامی، ۱۴۰۰ش.
صادق‌پور، امید و دیگران «بررسی تطبیقی ریاضت و تهذیب نفس در اسلام با ادیان هند و آئین بودا»، نشریهٔ پژوهش‌های اعتقادی-کلامی، شمارهٔ ۲۸، زمستان ۱۳۹۶ش.
ضیایی، خدیجه و عیسی، فائزه، «ریاضت معقول، مشروع و معتدل و نقش آن بر شاخص‌های مدیریت آموزشی موفق»، کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های مدیریت و علوم انسانی در ایران، تابستان ۱۴۰۲ش.
طباطبایی، محمدحسین، المیزان، ترجمهٔ محمدباقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۸۵ش.
طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، تهران، مکتبة المرتضویة، ۱۳۷۵ش.
عطایی نظری، مجید، حدود و کارکردهای اخلاقی گونه‌های ریاضت بدنی از منظر قرآن و حدیث، پایان‌نامهٔ دورهٔ دکتری، قم، دانشگاه قرآن و حدیث، ۱۳۹۸ش.
عطایی نظری، مجید و اسلامی، سیدحسن، «بررسی مشروعیت سبک زندگی ریاضتی براساس قاعدهٔ لاضرر»، نشریهٔ پژوهش‌نامهٔ سبک زندگی، شمارهٔ ۸، بهار و تابستان ۱۳۹۸ش
فراهیدی، خلیل بن أحمد، العین، قم، مؤسسة دارالهجرة، ۱۴۰۹ق.
کافی، مجید، «سبک زندگی در پرتو قرآن» نشریهٔ پژوهش‌نامهٔ سبک زندگی، شمارهٔ ۷، پاییز و زمستان ۱۳۹۷ش.
مصطفوی، ندا سادات و شجری، رضا، «آسیب‌شناسی اجتماعی زهد صوفیانه از نگاه سعدی»، نشریهٔ کارنامهٔ متون ادبی دور، عراقی، شمارهٔ ۲، تابستان ۱۳۹۹ش.
مطهری، مرتضی، مجموعهٔ آثار، تهران، صدرا، ۱۳۷۴ش.
موسوی، سید ابوالفضل، جایگاه ریاضت از منظر قرآن و حدیث، پایان‌نامهٔ دورهٔ دکتری، قم، دانشگاه معارف اسلامی، ۱۳۹۴ش.
موسوی، سید ابوالفضل و فنایی اشکوری، محمد، «جایگاه ریاضت در تربیت اخلاقی از منظر قرآن و حدیث»، نشریهٔ پژوهش‌نامهٔ اخلاق، شمارهٔ ۳۰، زمستان ۱۳۹۴ش.
ناصری، محمود و احمدپور، علی، «ریاضت؛ اقسام، درجات و مراتب آن»، نشریهٔ عرفان اسلامی، شمارهٔ ۴۹، پاییز ۱۳۹۵ش.

[1] فراهیدی، العین، 1409ق، ج7، ص55.

[2] إبن‌منظور، لسان العرب، بی‌تا، ج7، ص164.

[3] طریحی، مجمع البحرین، 1375ش، ج4، ص210.

[4] راغب اصفهانی، مفردات ألفاظ القرآن، 1412ق، ص372.

[5] دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژهٔ ریاضت.

[6] نصیرالدین طوسی، اوصاف الأشراف، 1373ش، ص35.

[7] حلی، الألفین، بی‌تا، ص130.

[8] خمینی، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و تعلیقات علی مصباح الأنس، 1442ق، ص17.

[9] مطهری، مجموعهٔ آثار، 1376ش، ج23، ص75.

[10] طباطبایی، المیزان، 1385ش، ج6، ص267-273.

[11] مطهری، مجموعهٔ آثار، 1376ش، ج23، ص76.

[12] رودگر، عرفان اجتماعی، 1400ش، ص100.

[13] ناصری و احمدپور، «ریاضت؛ اقسام، درجات و مراتب آن»، 1395ش، ص98.

[14] ناصری و احمدپور، «ریاضت؛ اقسام، درجات و مراتب آن»، 1395ش، ص105.

[15] ناصری و احمدپور، «ریاضت؛ اقسام، درجات و مراتب آن»، 1395ش، ص107؛ رودگر، «ریاضت مشروع(آثار معنوی – معرفتی آن)»، 1391ش، ص95.

[16] رودگر، «ریاضت مشروع(آثار معنوی – معرفتی آن)»، 1391ش، ص99-100.

[17] ناصری و احمدپور، «ریاضت؛ اقسام، درجات و مراتب آن»، 1395ش، ص108.

[18] موسوی و فنایی اشکوری، «جایگاه ریاضت در تربیت اخلاقی از منظر قرآن و حدیث»، 1394ش، ص14-16.

[19] موسوی، جایگاه ریاضت از منظر قرآن و حدیث، 1394ش، ص48.

[20] سورهٔ بقره، آیهٔ 45.

[21] سورهٔ بقره، آیهٔ 183-185.

[22] سورهٔ حج، آیهٔ 27.

[23] موسوی، جایگاه ریاضت از منظر قرآن و حدیث، 1394ش، ص95-116.

[24] صادق‌پور و دیگران «بررسی تطبیقی ریاضت و تهذیب نفس در اسلام با ادیان هند و آئین بودا»، 1396ش، ص87.

[25] عطایی نظری و اسلامی، «بررسی مشروعیت سبک زندگی ریاضتی براساس قاعدهٔ لاضرر»، 1398ش، ص11-12.

[26] سورهٔ رعد، آیهٔ 11.

[27] کافی، «سبک زندگی در پرتو قرآن» 1397ش، ص25-35.

[28] ضیایی و عیسی، «ریاضت معقول، مشروع و معتدل و نقش آن بر شاخص‌های مدیریت آموزشی موفق»، 1402ش، ص9-12.

[29] رودگر، عرفان اجتماعی، 1400ش، ص39-61.

[30] رودگر، عرفان اجتماعی، 1400ش، ص63-64؛ عطایی نظری، حدود و کارکردهای اخلاقی گونه‌های ریاضت بدنی از منظر قرآن و حدیث، 1398ش، ص164-206.

[31] رودگر، عرفان اجتماعی، 1400ش، ص51-53.

[32] عطایی نظری، حدود و کارکردهای اخلاقی گونه‌های ریاضت بدنی از منظر قرآن و حدیث، 1398ش، ص44.

[33] مصطفوی و شجری، «آسیب‌شناسی اجتماعی زهد صوفیانه از نگاه سعدی»، 1399ش، ص94-96.

[34] عطایی نظری، حدود و کارکردهای اخلاقی گونه‌های ریاضت بدنی از منظر قرآن و حدیث، 1398ش، ص45-49.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

[۳۰]

[۳۱]

[۳۲]

[۳۳]

[۳۴]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-[[پرونده:مرتاض-هندی.jpg|بندانگشتی|345x345پیکسل|یک مرتاض در حال مراقبه]]
+[[پرونده:ریاضت۱.jpg|جایگزین=اعتکاف دانشجویی در دانشگاه تهران |بندانگشتی|اعتکاف دانشجویی در دانشگاه تهران ]]
-<big>'''ریاضت؛'''</big> اصلاح و تهذیب نفس در سه ساحت اعتقادی، اخلاقی و رفتاری.
+{{درشت|'''ریاضت؛'''}} اصلاح و تهذیب نفس در سه ساحت اعتقادی، اخلاقی و رفتاری.
-ریاضت، در فرهنگ اسلامی امری لازم برای تهذیب و تعالی نفس و به‌دور از هرگونه افراط و تفریط است. تزکیۀ نفوس در پرتو تعالیم کتاب و سنت، مقدمۀ تربیت اجتماعی است تا به تکوین مدیریت سیاسی- اجتماعی برای احقاق حق و اقامۀ عدل و قسط اجتماعی بینجامد. این نوع ریاضت در مقایسه با سایر ریاضت‌های رایج در نحله‌های فکری از لحاظ اهداف، حدود و کارکرد متمایز است.
+ریاضت به معنای تمرین و کنترل نفس برای تهذیب روح و رسیدن به کمال است. در اسلام، ریاضت مشروع بر پایه عبادات و اخلاق دینی، مانند نماز، روزه، حج و اعتکاف، رشد فردی و خدمت به جامعه را هدف دارد، در حالی که ریاضت نامشروع شامل سخت‌گیری‌های جسمانی یا روحی افراطی است که سلامت و زندگی اجتماعی را تهدید می‌کند. ریاضت مشروع سبب پاکسازی رذائل اخلاقی، تقویت معنویت و ارتقای مسئولیت‌پذیری فردی و اجتماعی می‌شود. از سوی دیگر، ریاضت نامشروع موجب تحلیل جسم و روان، بی‌توجهی به خانواده و جامعه و از دست رفتن فضائل اخلاقی است. اسلام ریاضت را پلی برای اصلاح نفس و تربیت جامع فرد در مسیر رضای خدا می‌داند. به این ترتیب، ریاضت، هم رشد درونی و هم مشارکت فعال در جامعه را ممکن می‌سازد.
-==مفهوم‌شناسی==
-واژۀ عربی «ریاضت» به‌معنای تعلیم‌دادن، <ref>فراهیدی، العین، 1409ق، ج7، ص55.</ref> به کنترل درآوردن، <ref>إبن‌منظور، لسان العرب، بی‌تا، ج7، ص164.</ref> پروراندن، <ref>طریحی، مجمع البحرین، 1375ش، ج4، ص210.</ref> تربیت و تمرین دادن،<ref>راغب اصفهانی، مفردات ألفاظ القرآن، 1412ق، ص372.</ref> در فرهنگ فارسی به‌معنای کوشش همراه با رنج و سختی است.<ref>دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ ریاضت.</ref> ریاضت در اصطلاح حکمای مسلمان به‌معنای پیروی‌نکردن از قوای نفسانی و رذایل اخلاقی برای رسیدن به کمال، <ref>نصیرالدین طوسی، اوصاف الأشراف، 1373ش، ص35.</ref> منع نفس از توجه به غیر خدا،<ref>حلی، الألفین، بی‌تا، ص130.</ref>  مبارزه با خواهش‌های نفسانی برای پیشگیری از طغیانگری نفس <ref>خمینی، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و تعلیقات علی مصباح الأنس، 1442ق، ص17.</ref> و تمرین و آماده‌سازی روح برای دریافت حقایق معرفتی در راستای اطاعت الهی،است.<ref>مطهری، مجموعۀ آثار، 1376ش، ج23، ص75.</ref>
+==مفهوم‌شناسی ریاضت==
-==تاریخچه==
+واژهٔ [[زبان عربی|عربی]] «ریاضت» به‌معنای تعلیم‌دادن،<ref>فراهیدی، العین، 1409ق، ج7، ص55.</ref> به کنترل درآوردن،<ref>إبن‌منظور، لسان العرب، بی‌تا، ج7، ص164.</ref> پروراندن،<ref>طریحی، مجمع البحرین، 1375ش، ج4، ص210.</ref> [[تربیت]] و تمرین دادن،<ref>راغب اصفهانی، مفردات ألفاظ القرآن، 1412ق، ص372.</ref> در فرهنگ [[زبان فارسی|فارسی]] به‌معنای کوشش همراه با [[رنج]] و سختی است.<ref>دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژهٔ ریاضت.</ref> [[ریاضت]] در اصطلاح حکمای [[مسلمان]] به‌معنای پیروی‌نکردن از قوای نفسانی و رذایل [[اخلاق|اخلاقی]] برای رسیدن به کمال،<ref>نصیرالدین طوسی، اوصاف الأشراف، 1373ش، ص35.</ref> منع نفس از توجه به غیر [[خدا]]،<ref>حلی، الألفین، بی‌تا، ص130.</ref> مبارزه با خواهش‌های نفسانی برای پیشگیری از طغیان‌گری نفس<ref>خمینی، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و تعلیقات علی مصباح الأنس، 1442ق، ص17.</ref> و تمرین و آماده‌سازی روح برای دریافت حقایق معرفتی در راستای اطاعت الهی، است.<ref>مطهری، مجموعهٔ آثار، 1376ش، ج23، ص75.</ref>
-ادیان و آیین‌های گوناگون در طول تاریخ با توجه به تعریفی که از نفس‌ داشته‌اند، شیوه‌های مختلفی از ریاضت را با هدف تزکیۀ نفس از رذائل و پستی‌ها به پیروان خود سفارش کرده ‌و آن را لازمۀ انسانیت در نظر گرفته‌اند.<ref>طباطبایی، المیزان، 1385ش، ج6، ص267-273.</ref>
-==اهداف==
+==تاریخچه ریاضت==
+ادیان و آیین‌های گوناگون در طول تاریخ با توجه به تعریفی که از نفس داشته‌اند، شیوه‌های مختلفی از ریاضت را با هدف تزکیهٔ نفس از رذائل و پستی‌ها به پیروان خود سفارش کرده و آن را لازمهٔ انسانیت در نظر گرفته‌اند.<ref>طباطبایی، المیزان، 1385ش، ج6، ص267-273.</ref>
+==اهداف ریاضت==
 از منظر عارفان مسلمان، ریاضت وسیله‌ای برای دستیابی به کمال حقیقی و رضای خداوند است که سه هدف اصلی را به‌دنبال دارد:
-*دوری از موانع رشد و کمال مانند تکبر، حسادت، ترس، تنبلی و ناامیدی؛
+*دوری از موانع رشد و کمال مانند [[تکبر]]، [[حسادت]]، [[ترس]]، تنبلی و ناامیدی؛
 *انتظام قوای درونی و از بین بردن آشفتگی‌های روحی؛
-*دستیابی به نورانیت دل و لطیف‌کردن روح و باطن آدمی.<ref>مطهری، مجموعۀ آثار، 1376ش، ج23، ص76.</ref>
+*دستیابی به نورانیت دل و لطیف‌کردن روح و باطن آدمی.<ref>مطهری، مجموعهٔ آثار، 1376ش، ج23، ص76.</ref>
 ==اقسام ریاضت==
 ریاضت در فرهنگ مسلمانان به دو نوع مشروع وغیر مشروع تقسیم می‌شود:
-[[پرونده:نماز.jpg|بندانگشتی|401x401پیکسل|نماز، ریاضت مشروع]]
+===ریاضت مشروع و معقول===
-'''الف- ریاضت مشروع و معقول'''
+ریاضت مشروع از منظر مسلمانان، در قالب آموزه‌های دینی و در چارچوب شریعت شکل می‌گیرد. فرد براساس معیارهای شرعی، اعمال عبادی خود مانند [[نماز]] و [[روزه]] را انجام می‌دهد و معناگرایی و سلوک را در گسست از زندگی اجتماعی نمی‌جوید. سلوک فردی و اجتماعی [[حضرت محمد|پیامبر اسلام]] و امامان و اهتمام آنها نسبت به هدایت و تربیت جامعه مصداق بارز این ریاضت دانسته شده است.<ref>رودگر، عرفان اجتماعی، 1400ش، ص100.</ref>
-ریاضت مشروع از منظر مسلمانان، در قالب ‌آموزه‌های دینی و در چارچوب شریعت شکل می‌گیرد. فرد براساس معیارهای شرعی، اعمال عبادی خود مانند نماز و روزه را انجام می‌دهد و معناگرایی و سلوک را در گسست از زندگی اجتماعی نمی‌جوید. سلوک فردی و اجتماعی پیامبر اسلام و امامان و اهتمام آنها نسبت به هدایت و تربیت جامعه مصداق بارز این ریاضت دانسته شده است.<ref>رودگر، عرفان اجتماعی، 1400ش، ص100.</ref>
+===ریاضت نامشروع===
+[[پرونده:مرتاض-هندی1.jpg|بندانگشتی|280x250پیکسل|یک مرتاض هندی در حال ریاضت از طریق نگهداشتن بدن روی میخ و انکار بدن |جایگزین=مرتاض هندی-نشستن روی سطح میخی]]
+ریاضت نامشروع شامل آن دسته از تلاش‌های انسان می‌شود که از راه به سختی انداختن جسم در تکاپوی دستیابی به مهارت‌ها و توانمندی‌های فرامادی است؛ این نوع ریاضت، [[کرامت انسانی]] را زیر سؤال برده، باعث سرکوب خواسته‌های معقول شده و انسان را از مسیر رشد حقیقی بازمی‌دارد؛ مانند تلاش‌های مرتاضان هندی، رهبانیت و دوری از اموری که خداوند حلال کرده است.<ref>[https://journals.iau.ir/article%20542298.html ناصری و احمدپور، «ریاضت؛ اقسام، درجات و مراتب آن»، 1395ش، ص98.]</ref>
-'''ب- ریاضت نامشروع'''
+در فرهنگ مسلمانان و به‌ویژه در عرفان [[شیعه|شیعی]]، همواره بر پرهیز از ریاضت‌های غیرمعقول، تأکید شده است. ریاضتی که در آموزه‌های [[اسلام]]، سیرهٔ امامان و معارف شیعی، تجلی یافته منوط به التزام به اوامر و نواهی الهی است که با ریاضت موجود در هندوئیسم، بودیسم، رهبانیت مسیحی و گونه‌هایی از تصوف، تفاوت‌های اساسی دارد:
+#در ریاضت شرعی انسان اجازهٔ ضرر زدن به خود و دیگران را ندارد و اعمال او باید فایدهٔ عقلایی داشته باشد، مانند روزه که در صورت آسیب جسمانی، حرام می‌شود.<ref>[https://journals.iau.ir/article_542298.html ناصری و احمدپور، «ریاضت؛ اقسام، درجات و مراتب آن»، 1395ش، ص105.]</ref>
+#ریاضت مشروع و معقول در جهت بندگی خداوند صورت می‌گیرد؛ اما هدف ریاضت‌های غیرشرعی برای رسیدن به قدرت‌های خاص، تسخیر بدن و طبیعت یا تقویت اراده است.<ref>[https://journals.iau.ir/article%20542298.html ناصری و احمدپور، «ریاضت؛ اقسام، درجات و مراتب آن»، 1395ش، ص107؛] [http://pajoohe.ir/رياضت-مشروع-آثار-معنوي---معرفتي-آن__a-61835.aspx رودگر، «ریاضت مشروع(آثار معنوی – معرفتی آن)»، 1391ش، ص95.]</ref>
+#ریاضت شرعی با هرگونه جامعه‌گریزی و [[درونگرایی|درون‌گرایی]] محض مخالف است و توجه و کمک به خلق را از اهداف اصلی خود می‌داند؛ اما ریاضت غیرشرعی از توجه به وظایف اجتماعی، گریزان است.<ref>[http://pajoohe.ir/رياضت-مشروع-آثار-معنوي---معرفتي-آن__a-61835.aspx رودگر، «ریاضت مشروع(آثار معنوی – معرفتی آن)»، 1391ش، ص99-100.]</ref>
+#در ریاضت غیرمشروع، تلاش‌ها بر آموزش و تمرین استوار است و ممکن است در راه نادرست استفاده شود؛ اما هدف ریاضت معقول، قرب الهی بوده و از کمال به‌دست آمده سوءاستفاده نمی‌شود.<ref>[https://journals.iau.ir/article%20542298.html ناصری و احمدپور، «ریاضت؛ اقسام، درجات و مراتب آن»، 1395ش، ص108.]</ref>
-ریاضت نامشروع شامل آن دسته از تلاش‌های انسان می‌شود که از راه به سختی انداختن جسم در تکاپوی دستیابی به مهارت‌ها و توانمندی‌های فرامادی است؛ این نوع ریاضت، کرامت انسانی را زیر سؤال برده، باعث سرکوب خواسته‌های معقول شده و انسان را از مسیر رشد حقیقی بازمی‌دارد؛ مانند تلاش‌های مرتاضان هندی، رهبانیت و دوری از اموری که خداوند حلال کرده است.<ref>[https://journals.iau.ir/article%20542298.html ناصری و احمدپور، «ریاضت؛ اقسام، درجات و مراتب آن»، 1395ش، ص98.]</ref>
+==ضرورت، مفهوم و جایگاه ریاضت در اسلام==
-در فرهنگ مسلمانان و به‌ویژه در عرفان شیعی، همواره بر پرهیز از ریاضت‌های غیرمعقول، تأکید شده است. ریاضتی که در آموزه‌های اسلام، سیرۀ امامان و معارف شیعی، تجلی یافته منوط به التزام به اوامر و نواهی الهی است که با ریاضت موجود در هندوئیسم، بودیسم، رهبانیت مسیحی و گونه‌هایی از تصوف، تفاوت‌های اساسی دارد:
+[[پرونده:ریاضت.jpg|جایگزین=برگزاری دعای عرفه در جبل الرحمه در مراسم حج ابراهیمی|بندانگشتی|برگزاری دعای عرفه در جبل الرحمه در مراسم حج ابراهیمی]]
-#در ریاضت شرعی انسان اجازۀ ضرر زدن به خود و دیگران را ندارد و اعمال او باید فایدۀ عقلایی داشته باشد، مانند روزه که در صورت آسیب جسمانی، حرام می‌شود.<ref>[https://journals.iau.ir/article_542298.html ناصری و احمدپور، «ریاضت؛ اقسام، درجات و مراتب آن»، 1395ش، ص105.]</ref>
+کسب موفقیت در انسان می‌تواند منشأ حس بزرگی، [[غرور]] و خودبینی شود. در نظام‌های تربیتی، شکوفایی هر استعدادی نیازمند شکستن غرور ناشی از آن است. به‌همین دلیل، انسان نیاز به ریاضت نفس دارد تا از چنگال منیّت‌ها و خودبرتربینی‌ها رهایی یابد و با تمرین و پرورش روح خود از بروز بسیاری از رذایل اخلاقی مانند تنبلی، [[حسد|حسادت]]، دروغ، بهانه‌تراشی و [[پرخاشگری]] و مفاسد اجتماعی ناشی از آن مانند دزدی، کم‌کاری، [[طلاق]]، [[اعتیاد به مواد مخدر|اعتیاد]] و جنایت پیشگیری کند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/361227/جایگاه-ریاضت-در-تربیت-اخلاقی-از-منظر-قرآن-و- موسوی و فنایی اشکوری، «جایگاه ریاضت در تربیت اخلاقی از منظر قرآن و حدیث»، 1394ش، ص14-16.]</ref>
-#ریاضت مشروع و معقول در جهت بندگی خداوند صورت می‌گیرد؛ اما هدف ریاضت‌های غیرشرعی برای رسیدن به قدرت‌های خاص، تسخیر بدن و طبیعت و یا تقویت اراده است.<ref>[https://journals.iau.ir/article%20542298.html ناصری و احمدپور، «ریاضت؛ اقسام، درجات و مراتب آن»، 1395ش، ص107؛] [http://pajoohe.ir/%D8%B1%D9%8A%D8%A7%D8%B6%D8%AA-%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%B9-%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%86%D9%88%D9%8A---%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%D8%AA%D9%8A-%D8%A2%D9%86__a-61835.aspx رودگر، «ریاضت مشروع(آثار معنوی – معرفتی آن)»، 1391ش، ص95.]</ref>
-#ریاضت شرعی با هرگونه جامعه‌گریزی و درون‌گرایی محض مخالف است و توجه و کمک به خلق را از اهداف اصلی خود می‌داند؛ اما ریاضت غیرشرعی از توجه به وظایف اجتماعی، گریزان است.<ref>[http://pajoohe.ir/%D8%B1%D9%8A%D8%A7%D8%B6%D8%AA-%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%B9-%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%86%D9%88%D9%8A---%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%D8%AA%D9%8A-%D8%A2%D9%86__a-61835.aspx رودگر، «ریاضت مشروع(آثار معنوی – معرفتی آن)»، 1391ش، ص99-100.]</ref>
-#در ریاضت غیرمشروع، تلاش‌ها بر آموزش و تمرین استوار است و ممکن است در راه نادرست استفاده شود؛ اما هدف ریاضت معقول، قرب الهی بوده و از کمال به‌دست آمده سوءاستفاده نمی‌شود.<ref> [https://journals.iau.ir/article%20542298.html ناصری و احمدپور، «ریاضت؛ اقسام، درجات و مراتب آن»، 1395ش، ص108.]</ref>
-==جایگاه ریاضت==
-[[پرونده:اعمال_حج.jpg|بندانگشتی|400x400پیکسل|تحمل سختی‌ها و مشقت‌های مناسک حج، با ریاضت ارتباط وثیقی دارد]]
-کسب موفقیت در انسان می‌تواند منشأ حس بزرگی، غرور و خودبینی شود. در نظام‌های تربیتی، شکوفایی هر استعدادی نیازمند شکستن غرور ناشی از آن است. به‌همین دلیل، انسان نیاز به ریاضت نفس دارد تا از چنگال منیّت‌ها و خودبرتربینی‌ها رهایی یابد و با تمرین و پرورش روح خود از بروز بسیاری از رذایل اخلاقی مانند تنبلی، حسادت، دروغ، بهانه‌تراشی و پرخاشگری و مفاسد اجتماعی ناشی از آن مانند دزدی، کم‌کاری، طلاق، اعتیاد و جنایت پیشگیری کند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/361227/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D8%B6%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D9%86%D8%B8%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D9%88- موسوی و فنایی اشکوری، «جایگاه ریاضت در تربیت اخلاقی از منظر قرآن و حدیث»، 1394ش، ص14-16.]</ref>  در این چارچوب، ریاضت با هدف تزکیه و تهذیب نفس، همواره مورد توجه آموزه‌های قرآن و سنت بوده و در تقابل با رویۀ برخی فرقه‌ها مانند گروه‌هایی از صوفیه است. در اسلام، ریاضت مطلوب شامل عمل به احکام شرعی و رعایت آداب و اخلاق اسلامی است. <ref>موسوی، جایگاه ریاضت از منظر قرآن و حدیث، 1394ش، ص48.</ref> انجام عبادات از قبیل نماز و خضوع و خشوع در برابر خدا، <ref>سورۀ بقره، آیۀ 45.</ref> روزه و خودداری نفس از لذات جسمانی، <ref>سورۀ بقره، آیۀ 183-185.</ref> حج و تحمل سختی‌ها و مشقت‌های مناسک آن <ref>سورۀ حج، آیۀ 27.</ref> و رعایت افعال اخلاقی مانند صدق، صبر و استقامت، ایثار و زهد با ریاضت ارتباط وثیقی دارند. در سیرۀ ائمه نیز، ریاضت‌هایی از قبیل عبادات مستحبی، خوراک و پوشاک ساده، انفاق در راه خدا، دوری از تجملات و پیاده‌رفتن به حج بیان شده است.<ref>موسوی، جایگاه ریاضت از منظر قرآن و حدیث، 1394ش، ص95-116.</ref>  مطابق تعالیم اسلام، پرهیز از محرمات شرعی و انجام وظایف دینی و اخلاقی در قبال خود، خدا و مردم، بالاترین ریاضت است.<ref>[http://kalam.saminatech.ir/Article/18610/FullText صادق‌پور و دیگران «بررسی تطبیقی ریاضت و تهذیب نفس در اسلام با ادیان هند و آئین بودا»، 1396ش، ص87.]</ref>
-تضارب فرهنگ‌ها منجر به ترویج سبک‌های متنوع از زندگی می‌شود و امروزه سبک زندگی مبتنی بر هواپرستی و مصرف‌گرایی، فرهنگ مسلمانان را تهدید می‌کند. در همین راستا، بهره‌گیری از آموزه‌های اصیل اسلامی برای کنترل و مهار هوای نفس و تسلط بر عواطف و احساسات، ضرورت می‌یابد. <ref>عطایی نظری و اسلامی، «بررسی مشروعیت سبک زندگی ریاضتی براساس قاعدۀ لاضرر»، 1398ش، ص11-12.</ref> در این مدل سبک زندگی، فرد سعی در اصلاح نفس داشته و این رویکرد اصلاحی را تا گسترۀ اجتماع، توسعه می‌دهد. در این فرآیند، انسان با پاکسازی درون خویشتن از آلودگی‌ها، رذائل اخلاقی و گناه، قوای نفسانی خود را به کنترل درآورده و با التزام به اعتقادات و باورها از لحاظ شخصیتی و فردی خود را پرورش می‌دهد و به رعایت ارزش‌ها و هنجارهای دینی، دست می‌یابد. از منظر قرآن، تغییر حالات درونی به سمت مطلوب، سبب تغییر سرنوشت یک جامعه به سمت فلاح و رستگاری شده <ref>سورۀ رعد، آیۀ 11.</ref> و زمینۀ ورود فرد به ارتباطات اجتماعی سالم را فراهم می‌سازد. در این وضعیت، فرد نسبت به حقوق خانواده، نیازهای خانواده و مدیریت صحیح خانواده اهتمام می‌‎‌ورزد و در چارچوب همبستگی اجتماعی برای رفع گرفتاری همنوعان تلاش می‌کند؛ در کنار فعالیت‌های اجتماعی، نیازهای جسمی مانند اوقات فراغت، مسافرت، تفریح و صلۀ رحم را برآورده می‌سازد. رفاه اقتصادی و برخورداری از ثروت را برای تکامل معنوی و رشد اخلاقی، می‌داند و به‌همین دلیل با انفاق در راه خدا برای زدودن محرومیت‌ و فقر از جامعه، تلاش می‌کند.<ref>[https://journal.manaviyat.ir/article%2083028.html کافی، «سبک زندگی در پرتو قرآن» 1397ش، ص25-35.]</ref> همچنین نظارت و ارزشیابی دقیق شرایط جامعه، دفاع از جامعه و امنیت را از مهم‌ترین وظایف خود تلقی می‌کند.<ref>ضیایی و عیسی، «ریاضت معقول، مشروع و معتدل و نقش آن بر شاخص‌های مدیریت آموزشی موفق»، 1402ش، ص9-12.</ref>
+در این چارچوب، ریاضت با هدف تزکیه و تهذیب نفس، همواره مورد توجه آموزه‌های [[قرآن]] و سنت بوده و در تقابل با رویهٔ برخی فرقه‌ها مانند گروه‌هایی از صوفیه است. در اسلام، ریاضت مطلوب شامل عمل به احکام شرعی و رعایت [[آداب]] و [[اخلاق]] اسلامی است.<ref>موسوی، جایگاه ریاضت از منظر قرآن و حدیث، 1394ش، ص48.</ref>
-==حدود ریاضت==
-ریاضت مطلوب در فرهنگ اسلامی، خدمت به فرد و جامعه را با هدف تحقق جامعۀ آرمانی اسلام، مورد توجه قرار داده و از جامعه‌گریزی و عزلت‌نشینی به‌دور است. سالک در عرفان اسلامی، اهتمام ویژه‌ای برای بیرون آمدن از تنگنای خود و رفع مشکلات دیگر انسان‌ها دارد. این ویژگی، عرفان اسلامی را به مکتبی پویا، فعال و سازنده در عرصۀ عدالت اجتماعی تبدیل کرده است.<ref>رودگر، عرفان اجتماعی، 1400ش، ص39-61.</ref>
+انجام [[عبادت|عبادات]] از قبیل نماز و خضوع و خشوع در برابر [[خدا]]،<ref>سورهٔ بقره، آیهٔ 45.</ref> روزه و خودداری نفس از لذات جسمانی،<ref>سورهٔ بقره، آیهٔ 183-185.</ref> [[حج]] و تحمل سختی‌ها و مشقت‌های مناسک آن<ref>سورهٔ حج، آیهٔ 27.</ref> و رعایت افعال اخلاقی مانند [[صداقت|صدق]]، [[صبر]] و استقامت، [[ایثار]] و زهد با ریاضت ارتباط وثیقی دارند. در سیرهٔ ائمه نیز، ریاضت‌هایی از قبیل عبادات مستحبی، [[خوراک]] و پوشاک ساده، [[انفاق]] در راه خدا، دوری از [[تجمل‌گرایی|تجملات]] و پیاده‌رفتن به حج بیان شده است.<ref>موسوی، جایگاه ریاضت از منظر قرآن و حدیث، 1394ش، ص95-116.</ref> مطابق تعالیم اسلام، پرهیز از محرمات شرعی و انجام وظایف دینی و اخلاقی در قبال خود، خدا و مردم، بالاترین ریاضت است.<ref>[http://kalam.saminatech.ir/Article/18610/FullText صادق‌پور و دیگران «بررسی تطبیقی ریاضت و تهذیب نفس در اسلام با ادیان هند و آئین بودا»، 1396ش، ص87.]</ref>
-==کارکردهای ریاضت مشروع==
-انجام ریاضت به‌شیوۀ صحیح، کارکردها و نتایج مثبتی را در سه عرصه فردی، خانوادگی و اجتماعی به‌همراه دارد:
+==سبک زندگی اسلامی: از تهذیب نفس تا مسئولیت اجتماعی==
+تضارب فرهنگ‌ها منجر به ترویج سبک‌های متنوع از زندگی می‌شود و امروزه [[سبک زندگی]] مبتنی بر هواپرستی و [[مصرف‌گرایی]]، فرهنگ [[مسلمان|مسلمانان]] را تهدید می‌کند. در همین راستا، بهره‌گیری از آموزه‌های اصیل اسلامی برای کنترل و مهار هوای نفس و تسلط بر عواطف و [[احساس|احساسات]]، ضرورت می‌یابد.<ref>عطایی نظری و اسلامی، «بررسی مشروعیت سبک زندگی ریاضتی براساس قاعدهٔ لاضرر»، 1398ش، ص11-12.</ref>
+در این مدل سبک [[زندگی]]، فرد سعی در اصلاح نفس داشته و این رویکرد اصلاحی را تا گسترهٔ اجتماع، توسعه می‌دهد. در این فرایند، انسان با پاکسازی درون خویشتن از آلودگی‌ها، رذائل اخلاقی و گناه، قوای نفسانی خود را به کنترل درآورده و با التزام به اعتقادات و باورها از لحاظ شخصیتی و فردی خود را پرورش می‌دهد و به رعایت ارزش‌ها و هنجارهای دینی، دست می‌یابد. از منظر قرآن، تغییر حالات درونی به سمت مطلوب، سبب تغییر سرنوشت یک جامعه به سمت فلاح و رستگاری شده<ref>سورهٔ رعد، آیهٔ 11.</ref> و زمینهٔ ورود فرد به ارتباطات اجتماعی سالم را فراهم می‌سازد.
-'''عرصۀ فردی:''' تعالی‌دهندۀ بینش، گرایش و کنش توحیدی، رشد همه‌جانبۀ وجودی در سطح خودشکوفایی، معنابخشی به زندگی، ایجاد آرامش، معنویت‌آفرینی، تکامل ظرفیت‌های وجودی انسان در رویارویی با تضادها و چالش‌های زندگی مانند صبر، توکل، رضایت‌باطن و نشاط‌بخشی و شورآفرینی.
+در این وضعیت، فرد نسبت به حقوق [[خانواده]]، نیازهای خانواده و مدیریت صحیح خانواده اهتمام می‌ورزد و در چارچوب همبستگی اجتماعی برای رفع گرفتاری همنوعان تلاش می‌کند؛ در کنار فعالیت‌های اجتماعی، نیازهای جسمی مانند اوقات فراغت، [[مسافرت]]، [[تفریح]] و [[صله رحم|صلهٔ رحم]] را برآورده می‌سازد. رفاه اقتصادی و برخورداری از ثروت را برای تکامل معنوی و رشد اخلاقی، می‌داند و به‌همین دلیل با انفاق در راه خدا برای زدودن محرومیت و فقر از جامعه، تلاش می‌کند.<ref>[https://journal.manaviyat.ir/article%2083028.html کافی، «سبک زندگی در پرتو قرآن» 1397ش، ص25-35.]</ref> همچنین نظارت و ارزشیابی دقیق شرایط جامعه، دفاع از جامعه و امنیت را از مهم‌ترین وظایف خود تلقی می‌کند.<ref>ضیایی و عیسی، «ریاضت معقول، مشروع و معتدل و نقش آن بر شاخص‌های مدیریت آموزشی موفق»، 1402ش، ص9-12.</ref>
-'''عرصۀ خانوادگی:''' تحکیم روابط خانوادگی بر محور خداباوری، تدبیر امور خصوصی و معیشتی خانواده، ایجاد تعادل کلامی و رفتاری در راستای معنویت‌آفرینی در محیط خانواده، تلاش برای توسعۀ نشاط خانوادگی مانند تفریحات سالم، مسافرت و صلۀرحم.<ref>رودگر، عرفان اجتماعی، 1400ش، ص63-64؛ عطایی نظری، حدود و کارکردهای اخلاقی گونه‌های ریاضت بدنی از منظر قرآن و حدیث، 1398ش، ص164-206.</ref>
+==حدود ریاضت==
+ریاضت مطلوب در فرهنگ اسلامی، خدمت به فرد و جامعه را با هدف تحقق جامعهٔ آرمانی اسلام، مورد توجه قرار داده و از جامعه‌گریزی و عزلت‌نشینی به‌دور است. سالک در عرفان اسلامی، اهتمام ویژه‌ای برای بیرون آمدن از تنگنای خود و رفع مشکلات دیگر انسان‌ها دارد. این ویژگی، عرفان اسلامی را به مکتبی پویا، فعال و سازنده در عرصهٔ عدالت اجتماعی تبدیل کرده است.<ref>رودگر، عرفان اجتماعی، 1400ش، ص39-61.</ref>
+==کارکردهای ریاضت مشروع==
+انجام ریاضت به‌شیوهٔ صحیح، کارکردها و نتایج مثبتی را در سه عرصه فردی، خانوادگی و اجتماعی به‌همراه دارد:
+#'''عرصهٔ فردی:''' تعالی‌دهندهٔ بینش، گرایش و کنش توحیدی، رشد همه‌جانبهٔ وجودی در سطح خودشکوفایی، معنابخشی به زندگی، ایجاد آرامش، [[معنویت|معنویت‌]]<nowiki/>آفرینی، تکامل ظرفیت‌های وجودی انسان در رویارویی با تضادها و چالش‌های زندگی مانند صبر، [[توکل]]، رضایت‌باطن و نشاط‌بخشی و شورآفرینی.
+#'''عرصهٔ خانوادگی:''' تحکیم روابط خانوادگی بر محور خداباوری، تدبیر امور خصوصی و معیشتی خانواده، ایجاد تعادل کلامی و رفتاری در راستای معنویت‌آفرینی در محیط خانواده، تلاش برای توسعهٔ نشاط خانوادگی مانند تفریحات سالم، مسافرت و صلهٔ رحم.<ref>رودگر، عرفان اجتماعی، 1400ش، ص63-64؛ عطایی نظری، حدود و کارکردهای اخلاقی گونه‌های ریاضت بدنی از منظر قرآن و حدیث، 1398ش، ص164-206.</ref>
+#'''عرصهٔ اجتماعی:''' ریاضت‌های شرعی، سبب جلب توجه سالک به مسائل اجتماعی می‌شود؛ از جمله: حاکمیت نگرش و گرایش توحیدی در جامعه، خدمت به خلق، اصلاح امور جامعه و سوق‌یافتن آن به‌سمت زیست اخلاقی-معنوی، احقاق حق و اقامهٔ عدل اجتماعی.<ref>رودگر، عرفان اجتماعی، 1400ش، ص51-53.</ref>
-'''عرصۀ اجتماعی:''' ریاضت‌های شرعی، سبب جلب توجه سالک به مسائل اجتماعی می‌شود؛ از جمله: حاکمیت نگرش و گرایش توحیدی در جامعه، خدمت به خلق، اصلاح امور جامعه و سوق‌یافتن آن به‌سمت زیست اخلاقی-معنوی، احقاق حق و اقامۀ عدل اجتماعی.<ref>رودگر، عرفان اجتماعی، 1400ش، ص51-53.</ref>
 ==پیامدهای ریاضت نامشروع==
 مهم‌ترین آسیب‌های ناشی از ریاضت نامشروع عبارتند از:
 *تحلیل قوای جسمانی؛
-*آسیب‌های روحی مانند ناامیدی، افسردگی و اضطراب روحی و روانی؛
+*آسیب‌های روحی مانند ناامیدی، [[افسردگی]] و [[اضطراب]] روحی و روانی؛
 *برهم خوردن تعادل فکری و از دست‌دادن عقلانیت؛<ref>عطایی نظری، حدود و کارکردهای اخلاقی گونه‌های ریاضت بدنی از منظر قرآن و حدیث، 1398ش، ص44.</ref>
 *رواج یک‌جانبه‌نگری و انحصارطلبی در جامعه؛
-*مخدوش شدن چهرۀ دین و رواج دین‌زدگی؛
+*مخدوش شدن چهرهٔ [[دین]] و رواج دین‌زدگی؛
 *گسترش بی‌اعتمادی و ناامنی روانی در جامعه؛
 *ترک تعهدات اجتماعی؛
-*رواج ریاکاری، تزویر و فریب؛<ref>[https://motounadabi.razi.ac.ir/article%201581.html مصطفوی و شجری، «آسیب‌شناسی اجتماعی زهد صوفیانه از نگاه سعدی»، 1399ش، ص94-96.]</ref>
+*رواج [[ریا|ریاکاری]]، تزویر و فریب؛<ref>[https://motounadabi.razi.ac.ir/article%201581.html مصطفوی و شجری، «آسیب‌شناسی اجتماعی زهد صوفیانه از نگاه سعدی»، 1399ش، ص94-96.]</ref>
 *عدم ظهور برخی فضائل اخلاقی اجتماعی مانند ایثار و فداکاری، نیکوکاری و خدمت‌رسانی به خلق؛
 *بی‌توجهی به خانواده و بروز مشکلات خانوادگی؛
@@ خط ۶۳: / خط ۷۶: @@
 ==منابع==
-*إبن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع، بی‌تا.
+{{آغاز منابع}}
-*بهشتی، محمد، «گفتمان معرفة‍‌النفس و ریاضت در سبک زندگی اشراقی عرفانی»، نشریۀ پژوهش‌نامه سبک‌زندگی، شمارۀ 2، بهار و تابستان 1395ش.
+* إبن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع، بی‌تا.
-*حلی، حسن بن یوسف، الألفین: فی إمامة امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب، کویت، مکتبة الألفین، بی‌تا.
+* بهشتی، محمد، «گفتمان معرفةالنفس و ریاضت در سبک زندگی اشراقی عرفانی»، نشریهٔ پژوهش‌نامه سبک‌زندگی، شمارهٔ ۲، بهار و تابستان ۱۳۹۵ش.
-*خمینی، روح‌الله، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و تعلیقات علی مصباح الأنس، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1442ق.
+* حلی، حسن بن یوسف، الألفین: فی إمامة امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب، کویت، مکتبة الألفین، بی‌تا.
-*دهخدا، علی اکبر، لغت‌نامه، تهران، دانشگاه تهران، 1377ش.
+* خمینی، روح‌الله، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و تعلیقات علی مصباح الأنس، تهران، مؤسسهٔ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۴۲ق.
-*راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت، دارالشامیة، 1412ق.
+* دهخدا، علی اکبر، لغت‌نامه، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۷۷ش.
-*رودگر، محمد جواد، «ریاضت مشروع (آثار معنوی – معرفتی آن)»، نشریۀ مطالعات معنوی، شمارۀ 4-5، تابستان و پاییز 1391ش.
+* راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت، دارالشامیة، ۱۴۱۲ق.
-*رودگر، محمد جواد، عرفان اجتماعی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، 1400ش.
+* رودگر، محمد جواد، «ریاضت مشروع (آثار معنوی – معرفتی آن)»، نشریهٔ مطالعات معنوی، شمارهٔ ۴–۵، تابستان و پاییز ۱۳۹۱ش.
-*صادق‌پور، امید و دیگران «بررسی تطبیقی ریاضت و تهذیب نفس در اسلام با ادیان هند و آئین بودا»، نشریۀ پژوهش‌های اعتقادی-کلامی، شمارۀ 28، زمستان 1396ش.
+* رودگر، محمد جواد، عرفان اجتماعی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشهٔ اسلامی، ۱۴۰۰ش.
-*ضیایی، خدیجه و عیسی، فائزه، «ریاضت معقول، مشروع و معتدل و نقش آن بر شاخص‌های مدیریت آموزشی موفق»، کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های مدیریت و علوم انسانی در ایران، تابستان 1402ش.
+* صادق‌پور، امید و دیگران «بررسی تطبیقی ریاضت و تهذیب نفس در اسلام با ادیان هند و آئین بودا»، نشریهٔ پژوهش‌های اعتقادی-کلامی، شمارهٔ ۲۸، زمستان ۱۳۹۶ش.
-*طباطبایی، محمدحسین، المیزان، ترجمۀ محمدباقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1385ش.
+* ضیایی، خدیجه و عیسی، فائزه، «ریاضت معقول، مشروع و معتدل و نقش آن بر شاخص‌های مدیریت آموزشی موفق»، کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های مدیریت و علوم انسانی در ایران، تابستان ۱۴۰۲ش.
-*طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، تهران، مکتبة المرتضویة، 1375ش.
+* طباطبایی، محمدحسین، المیزان، ترجمهٔ محمدباقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۸۵ش.
-*عطایی نظری، مجید، حدود و کارکردهای اخلاقی گونه‌های ریاضت بدنی از منظر قرآن و حدیث، پایان‌نامۀ دورۀ دکتری، قم، دانشگاه قرآن و حدیث، 1398ش.
+* طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، تهران، مکتبة المرتضویة، ۱۳۷۵ش.
-*عطایی نظری، مجید و اسلامی، سید‌حسن، «بررسی مشروعیت سبک زندگی ریاضتی براساس قاعدۀ لاضرر»، نشریۀ پژوهش‌نامۀ سبک زندگی، شمارۀ 8، بهار و تابستان 1398ش
+* عطایی نظری، مجید، حدود و کارکردهای اخلاقی گونه‌های ریاضت بدنی از منظر قرآن و حدیث، پایان‌نامهٔ دورهٔ دکتری، قم، دانشگاه قرآن و حدیث، ۱۳۹۸ش.
-*فراهیدی، خلیل بن أحمد، العین، قم، مؤسسة دارالهجرة، 1409ق.
+* عطایی نظری، مجید و اسلامی، سیدحسن، «بررسی مشروعیت سبک زندگی ریاضتی براساس قاعدهٔ لاضرر»، نشریهٔ پژوهش‌نامهٔ سبک زندگی، شمارهٔ ۸، بهار و تابستان ۱۳۹۸ش
-*کافی، مجید، «سبک زندگی در پرتو قرآن» نشریۀ پژوهش‌نامۀ سبک زندگی، شمارۀ 7، پاییز و زمستان 1397ش.
+* فراهیدی، خلیل بن أحمد، العین، قم، مؤسسة دارالهجرة، ۱۴۰۹ق.
-*مصطفوی، ندا سادات و شجری، رضا، «آسیب‌شناسی اجتماعی زهد صوفیانه از نگاه سعدی»، نشریۀ کارنامۀ متون ادبی دور، عراقی، شمارۀ 2، تابستان 1399ش.
+* کافی، مجید، «سبک زندگی در پرتو قرآن» نشریهٔ پژوهش‌نامهٔ سبک زندگی، شمارهٔ ۷، پاییز و زمستان ۱۳۹۷ش.
-*مطهری، مرتضی، مجموعۀ آثار، تهران، صدرا، 1374ش.
+* مصطفوی، ندا سادات و شجری، رضا، «آسیب‌شناسی اجتماعی زهد صوفیانه از نگاه سعدی»، نشریهٔ کارنامهٔ متون ادبی دور، عراقی، شمارهٔ ۲، تابستان ۱۳۹۹ش.
-*موسوی، سید ابوالفضل، جایگاه ریاضت از منظر قرآن و حدیث، پایان‌نامۀ دورۀ دکتری، قم، دانشگاه معارف اسلامی، 1394ش.
+* مطهری، مرتضی، مجموعهٔ آثار، تهران، صدرا، ۱۳۷۴ش.
-*موسوی، سید ابوالفضل و فنایی اشکوری، محمد، «جایگاه ریاضت در تربیت اخلاقی از منظر قرآن و حدیث»، نشریۀ پژوهش‌نامۀ اخلاق، شمارۀ 30، زمستان 1394ش.
+* موسوی، سید ابوالفضل، جایگاه ریاضت از منظر قرآن و حدیث، پایان‌نامهٔ دورهٔ دکتری، قم، دانشگاه معارف اسلامی، ۱۳۹۴ش.
-*ناصری، محمود و احمدپور، علی، «ریاضت؛ اقسام، درجات و مراتب آن»، نشریۀ عرفان اسلامی، شمارۀ 49، پاییز 1395ش.
+* موسوی، سید ابوالفضل و فنایی اشکوری، محمد، «جایگاه ریاضت در تربیت اخلاقی از منظر قرآن و حدیث»، نشریهٔ پژوهش‌نامهٔ اخلاق، شمارهٔ ۳۰، زمستان ۱۳۹۴ش.
+* ناصری، محمود و احمدپور، علی، «ریاضت؛ اقسام، درجات و مراتب آن»، نشریهٔ عرفان اسلامی، شمارهٔ ۴۹، پاییز ۱۳۹۵ش.
+{{پایان منابع}}
-[[رده: ویکی‌زندگی]]
+{{#seo:
-[[رده: آموزه‌های دینی]]
+|title=ریاضت چیست؟ بررسی ریاضت مشروع و نامشروع در اسلام - ویکی زندگی
-[[رده: مذهب شیعه]]
+|title_mode=Replaced Title
-[[رده: ادیان و مذاهب]]
+|keywords=ریاضت, ریاضت مشروع, ریاضت نامشروع, تهذیب نفس, کنترل نفس, کمال معنوی, عبادات اسلامی
-[[رده: الگوهای اخلاقی]]
+|description=ریاضت چیست و چه انواعی دارد؟ کاملترین بررسی ریاضت مشروع و نامشروع در اسلام - از اهداف ریاضت برای تهذیب نفس تا خطرات ریاضت‌های افراطی برای سلامت فرد و جامعه - ویکی زندگی
-[[رده: فضائل اخلاقی]]
+}}
-[[رده: روابط اجتماعی]]