پیشنویس:موسیقی مردم بلوچ: تفاوت میان نسخهها
حمید گلزار (بحث | مشارکتها) |
imported>محمدمهدی محمدی لینک داخلی |
||
| (۱۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:موسیقی-مردم-بلوچ.jpg|بندانگشتی|266x266px]] | [[پرونده:موسیقی-مردم-بلوچ.jpg|بندانگشتی|266x266px]] | ||
{{درشت|'''موسیقی مردم بلوچ؛'''}} آوازخوانی و نوازندگی رایج در قوم بلوچ. | |||
موسیقی مردم بلوچ، دارای تنوع بسیار است و در تمام عرصههای زندگی این قوم حضور دارد. [[موسیقی]] بلوچ با توجه به زندگی کوچنشینی این مردم در طول تاریخ، از فرهنگهای مختلف بهویژه شبهجزیرهٔ هند تأثیر پذیرفته است؛ اما همچنان اصالت آن را حفظ کردهاند. | |||
==پیشینه موسیقی مردم بلوچ== | |||
همراهی مراسمهای ویژهٔ [[قوم بلوچ]] با موسیقی، نشان میدهد که هنر موسیقی میان مردم بلوچ از قدمت زیادی برخوردار است.<ref>[https://borna.news/fa/news/2058246/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%AD%D9%85%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86-%DB%8C%D8%A7%D8%AF-%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D9%85%D8%AD%D9%85% «موسیقی حماسی بلوچ در ارسباران/ یاد دینمحمد زندگشاهی در موسیقی فجر زنده شد»، خبرگزاری برنا.]</ref> موسیقی مردم بلوچ بیانکنندهٔ خاطرههای تلخ و شیرین، احساسات و عقاید این مردم است که ریشه در فرهنگ و تاریخ آنها دارد.<ref>[https://mayarjal.ir/fa/news/1405/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%DB%8C-%DA%86%D9%87-%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%85/ حسنزهی، «درباره موسیقی بلوچی چه میدانیم؟»، پایگاه اطلاعرسانی میارجل.]</ref> با توجه به زندگی کوچنشینی این مردم و ارتباط مداوم آنها با اقوام مختلف بهویژه در شبهقاره، سازهایی با اصالت هندی میان مردم بلوچ، رایج شده است.<ref>[https://sorna-music.ir/fa/history-of-sistan-and-baluchistan-music.aspx «تاریخچه موسیقی سیستان و بلوچستان»، وبسایت آموزشگاه موسیقی سُرنا.]</ref> همچنین موسیقی و آواهایی که در [[آیین زار]] و مراسم مولودی خوانده میشود، متأثر از آواها و موسیقی آفریقایی و عربی است که توسط بردههای سیاهپوست در این مناطق رایج شده است.<ref>ساعدی، اهل هوا، 1345ش، ص46.</ref> از نظر کارشناسان، فرهنگ موسیقایی بلوچ هنوز سینهبهسینه منتقل میشود و بهصورت درست مکتوب نشده است.<ref> [https://borna.news/fa/news/2058246/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%AD%D9%85%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86-%DB%8C%D8%A7%D8%AF-%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D9%85%D8%AD%D9%85% «موسیقی حماسی بلوچ در ارسباران/ یاد دینمحمد زندگشاهی در موسیقی فجر زنده شد»، خبرگزاری برنا.]</ref> | |||
==اهمیت موسیقی در فرهنگ بلوچ== | ==اهمیت موسیقی در فرهنگ بلوچ== | ||
زندگی مردم بلوچ آمیزهای است از مراسمها، آیینها و باورها که ریشه در سنت گذشته دارد. در فرهنگ بلوچ کمتر آیینی بدون موسیقی یافت میشود. در فرهنگ بلوچ [[غم]]، [[شادی]]، درمان و عقاید، آیینهای مخصوص و موسیقی ویژهای دارد که با روشهای خاصی اجرا میشود.<ref>[http://sarbaznews.blogfa.com/post/32 «موسیقی در قوم بلوچ»، وبلاگ بلوچستان.]</ref> | زندگی مردم بلوچ آمیزهای است از مراسمها، آیینها و باورها که ریشه در سنت گذشته دارد. در فرهنگ بلوچ کمتر آیینی بدون موسیقی یافت میشود. در فرهنگ بلوچ [[غم]]، [[شادی]]، درمان و عقاید، آیینهای مخصوص و موسیقی ویژهای دارد که با روشهای خاصی اجرا میشود.<ref>[http://sarbaznews.blogfa.com/post/32 «موسیقی در قوم بلوچ»، وبلاگ بلوچستان.]</ref> همچنین زن و مرد بلوچ در هر مرحله از فعالیتهای خود، موسیقی و آواهای محلی خاصی دارند.<ref>[https://www.asrehamoon.ir/news/60031/vota1.xu449n6kk5.html اعتصامیفرد، «موسیقی سیستان و بلوچستان، یادگاری از فرهنگ و تمدن ایران باستان»، پایگاه خبری عصر هامون.]</ref> مردم بلوچ موسیقی را جزء هویت خود میدانند و هر طایفهٔ بلوچ خوانندگان و نوازندگانی دارند که این هنر را از نیاکان خود به ارث بردهاند و مردم بلوچ به آنها پهلوان میگویند؛ کلمهٔ «پهلَو» بهمعنای دلاور و شجاع و «وان» بهمعنای خواننده است.<ref>[https://sorna-music.ir/fa/history-of-sistan-and-baluchistan-music.aspx «تاریخچۀ موسیقی سیستان و بلوچستان»، وبسایت آموزشگاه موسیقی سُرنا.]</ref> | ||
==آلات موسیقی بلوچی== | ==آلات موسیقی بلوچی== | ||
* تنبورک | *'''تنبورک'''؛ نوعی ساز که در مراسم ذکر طریقت و درویشان استفاده میشود. | ||
* دونلی/ دونی | *'''دونلی/ دونی'''؛ از خانوادهٔ نی است که در آن از دو نی (نر و ماده) استفاده میشود. | ||
* رباب | *'''[[رباب]]؛''' خاستگاه اصلی رباب، افغانستان است. در میان مردم بلوچ سه نوع رباب (پنجتار، هجدهتار و شاه رباب) وجود دارد که یک نوع آن مخصوص مراسم ذکر است. | ||
* دهلک | *'''دهلک'''؛ ساز دوسرهای است که بهنام «دکر» نیز شناخته میشود. | ||
* سرود | *'''سرود'''؛ ساز مهم و کهن بلوچی است که بهنام قیچک نیز یاد میشود و امروزه تحت تأثیر موسیقی پاکستان و هند قرار گرفته است.<ref>[https://mayarjal.ir/fa/news/1405/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%DB%8C-%DA%86%D9%87-%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%85/ حسنزهی، «درباره موسیقی بلوچی چه میدانیم؟»، پایگاه اطلاعرسانی میارجل.]</ref> | ||
نَل (نی)،<ref>[https://lashar.org/wiki/%D8%A2%D9%84%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C_%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%DB%8C «آلات موسیقی بلوچی»، وبسایت لاشار.]</ref> [[سهتار]]، قلم (نی پنجبند و هفتبند)، کوزه، [[سرنا]]، [[دهل]] و دیمبک گونههای دیگری از آلات موسیقی بلوچ است. بینجو، هارمونیه و دونلی/دونگی از جمله آلات با اصالت هندی هست که با تغییرات زیاد میان بلوچهای پاکستان و ایران رایج شده است.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/5757/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86-%D8%A8%D8%B1%D8%AE%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%D8%B9%D9%85%D9%82-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE سربازی، «موسیقی بلوچ، برخاسته از عمق تاریخ»، 1378ش، ص128 .]</ref> | |||
==نقش زنان در موسیقی بلوچ== | ==نقش زنان در موسیقی بلوچ== | ||
بر اساس تحقیقات انجام شده، [[زنان بلوچ]] در موسیقی بلوچی نقش مؤثری داشتهاند. مردم بلوچ به | بر اساس تحقیقات انجام شده، [[زنان بلوچ]] در موسیقی بلوچی نقش مؤثری داشتهاند. مردم بلوچ به خوانندهٔ زن «نازینک» و به آواهای آنها «بانگهواز» میگویند. زنان بلوچ موسیقی نازینک، سِپَت، وَزبَت، لالو/ لار و لیلوها (لالایی) را میخوانند. در گذشته ترانهٔ ذهیروک که بخش عمدهٔ موسیقی بلوچی را تشکیل میداد، توسط زنان خوانده میشد.<ref>[http://dsmba.blogfa.com/post/93 بزیالری، «نقش زنان در موسیقی بلوچ»، وبلاگ دستان سیستانی.]</ref> بهرغم سختگیریهای اجتماعی و خانوادگی نسبت به زنان، حضور خوانندگان و نوازندگان مرد، در محافلی که زنان نیز حضور دارند، جواز دارد؛ اما زنان بلوچ در نوازندگی سهمی ندارند و آواز و ترانهٔ خود را بیشتر بهصورت دستهجمعی در پشت پرده و جایی میخوانند که صدای آنان را مردان نامحرم نشنوند. زنانِ اندکی، شغل خوانندگی دارند و نهتنها در محافل عمومی آواز میخوانند، بلکه برای آوازخوانی به کشورهای دیگر سفر میکنند.<ref>[https://fararu.com/fa/news/406800/%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%B1-%D9%85%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%B4%DA%A9%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D9%88-%D8%B2%D9%86-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86 «تصاویر ماجرای تابوشکنی دو زن بلوچ»، وبسایت فرارو.]</ref> | ||
==انواع موسیقی بلوچی== | ==انواع موسیقی بلوچی== | ||
در فرهنگ مردم بلوچ گونههای مختلف موسیقی وجود دارد که هر کدام به بخشی از زندگی این مردم مربوط میشود. کارشناسان در یک تقسیمبندی کلی آن را به دو نوع تقسیم کرده که هرکدام زیرمجموعههای خود را دارد: | در فرهنگ مردم بلوچ گونههای مختلف موسیقی وجود دارد که هر کدام به بخشی از زندگی این مردم مربوط میشود. کارشناسان در یک تقسیمبندی کلی آن را به دو نوع تقسیم کرده که هرکدام زیرمجموعههای خود را دارد: | ||
=== | |||
===موسیقی کاربردی=== | |||
این موسیقی بیشتر در مراسمهای مردم بلوچ اجرا میشود. | این موسیقی بیشتر در مراسمهای مردم بلوچ اجرا میشود. | ||
=== | *'''سِپَت/ سِپَد:''' بهمعنای ستایش، ترانههایی است که از آغاز تولد نوزاد تا شب چهاردهم که زائو برای حمامکردن آماده میشود، توسط زنان و بهصورت دستهجمعی بهمنظور سرگرم کردن زائو و فراموشی دردهای [[زایمان]] خوانده میشود. | ||
*'''وِزبَت/ وزبد:''' بهمعنای ستایش است که تا شب چهاردهم در مراسم زائو ادامه دارد. زنان بلوچ ترانهٔ وزبت را بهصورت گروهی میخوانند و گاهی توسط یکی از آنها خوانده میشود که باقی زنان پاسخ آن را میدهند. | |||
*'''شَپتاگی:''' بهمعنای شببیداری است، مراسمی است که بعد از تولد فرزندی، بستگان آن در زایشگاه جمع میشوند و بهمنظور تبریک و آرزوی سلامتی نوزاد، ترانهٔ شپتاگی را همراه دهل و [[دایره (ساز)|دایره]] و صدای ملایم تا ساعاتی از شب و گاهی تا صبح میخوانند. | |||
*'''لارو شَشِگانی:''' این ترانه در شب ششم تولد خوانده میشود. در این شب در کنار اشعار ستایشی و سپاسگزاری، نوزاد اگر پسر باشد، اشعاری میخوانند که در آن آروزی شجاعت، وفاداری به قول، سلحشوری، حقیقتگویی، شفیع، [[مهمان نوازی|مهماننوازی]]، متقی، مطیع بزرگان و هرگونه رفتار خوب در قالب فرهنگ بلوچی وجود دارد؛ اما اگر نوزاد [[دختر]] باشد، برای آن خصلت [[عفت]]، وفاداری، کدبانویی، مهربانبودن و مهماننواز بودن نسبت به همسر و وابستگان را آرزو میکنند.<ref>[http://sarhad2.blogfa.com/post/20 «موسیقی بلوچستان»، وبلاگ سرحد.]</ref> | |||
*'''لیلو:''' همان لالایی است که مادر بلوچ برای خواباندن طفل خود میخواند و گاهی در فراق فرزند، خوانده میشود<ref>[https://ensani.ir/fa/article/5757/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86-%D8%A8%D8%B1%D8%AE%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%D8%B9%D9%85%D9%82-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE سربازی، «موسیقی بلوچ، برخاسته از عمق تاریخ»، 1378ش، ص129 .]</ref> محتوای اشعار این ترانهها ستایش و سپاسگزاری خداوند و پیشوایان دینی و آرزوهای نیک برای نوزاد است که در تولد پسر و دختر فرق دارد. مردم معتقدند که مادر با شنیدن این آواها درد [[زایمان]] را فراموش و روان خود را منزه و نیروی بدنی خود را تقویت میکند و همچنین ارواح خبیثه و خواستههای شیطانی، طلسم و جادو بر نوازد و مادر نفوذ نمیکند. این مراسم ممکن است تا چهل شبانهروز ادامه پیدا کند.<ref>[http://sarhad2.blogfa.com/post/20 «موسیقی بلوچستان»، وبلاگ سرحد.]</ref> | |||
*'''نازینک:''' این ترانه در شش شب اول [[مراسم عروسی|عروسی]] بهخصوص مراسم جُلبندی توسط زنان بهصورت گروهی اجرا میشود. اشعار نازینک در وصف عروس و داماد و با محتوای متفاوت است.<ref>[http://amanertebat.blogfa.com/post/837 تمندهرو، «موسیقی مقامی سیستان و بلوچستان»، وبلاگ بلوچ ارتباط.] </ref> | |||
*'''هالو و لارو:''' دو ترانهای است که در زمان بردن داماد بهطرف نهر برای [[حمام]] و هنگام حمام داماد، توسط مردان بهصورت گروهی و همراه با دهل و سرنا خوانده میشود.<ref>[https://saednews.com/.post/adab-v-rsom-azdoaj-mrdm-bloch «آشنایی با آداب و رسوم ازدواج مردم بلوچ»، پایگاه خبری تحلیلی ساعدنیوز.]</ref> | |||
*'''سوت (صوت):''' نوع دیگری از موسیقی کاربردی مردم بلوچ است. این نوع رایجترین، عامیانهترین و شادترین نوع موسیقی بلوچ است که اشعار آن در وصف طبیعت، یار، دیار و دلتنگی است که برخی به آن نازینک نیز میگویند. بیشتر قطعات این [[موسیقی]] در رسانهها پخش میشود. این موسیقی توسط مردان اجرا میشود و با انواع نوازندگی همراه است.<ref>[https://www.bartarinha.ir/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D9%87%D9%86%D8%B1-5/713043-%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B9-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86 «انواع موسیقی در قوم بلوچ»، پایگاه خبری برترینها.]</ref> مردم بلوچ این موسیقی را در [[جشن|جشنها]] و مراسم خوشی اجرا میکنند.<ref> [http://amanertebat.blogfa.com/post/837 تمندهرو، «موسیقی مقامی سیستان و بلوچستان»، وبلاگ بلوچ ارتباط.]</ref> | |||
*'''زهیروک/ زئیرک و لیکو:''' از نظر کارشناسان محتوای موسیقایی مقام لیکو و زهیروک و اشعار آن بیانگر غم و هجران است که مردم بلوچ این ترانه را در فراق (دوری یا از دستدادن) فرزندان و بستگان، در هجران دلداده و شکایت از روزگار و دوری از وطن میخوانند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/5757/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86-%D8%A8%D8%B1%D8%AE%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%D8%B9%D9%85%D9%82-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE سربازی، «موسیقی بلوچ، برخاسته از عمق تاریخ»، 1378ش، ص129.]</ref> بسیاری از نمونههای موسیقی بلوچی مانند لیلو (لالایی)، موتک، برخی از آوایهای کار و دیگر ترانههای بلوچی بر اساس این مقام شکل میگیرد. این سبک دارای انواع مختلفی مانند سیم، دشتیاری، اشرفدرا، زامرانی، دلگانی، سرحدی، بیاکرمی، بشگرد، سلات، کوردی، جدگالی و سوسالی است که هرکدام به یک منطقهٔ خاص یا تیرهٔ خاص قبیلهای تعلق دارد.<ref>[https://www.balouchart.ir/%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B9-%D8%B3%D8%A8%DA%A9%D9%87%D8%A7/ «آشنایی با موسیقی بلوچستان انواع سبکها و تاریخچۀ آواز و موسیقی بلوچستان»، وبسایت هنر بلوچ.]</ref> زهیروک در گذشته توسط زنان، بیشتر در وقت کارهای روزمره بهصورت تکخوان و گروهی و بهشکل متناوب بدون نوازندگی خوانده میشد؛ اما امروزه توسط خوانندگان مردم همراه با [[نی]]، قیچک و بانلو اجرا میشود.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/5757/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86-%D8%A8%D8%B1%D8%AE%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%D8%B9%D9%85%D9%82-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE سربازی، «موسیقی بلوچ، برخاسته از عمق تاریخ»، 1378ش، ص129.]</ref> لیکو مرادف زهیروک با نرمش و ملایمت بیشتر و در مناطق سرحدی بلوچستان ایران رایج است.<ref>[http://amanertebat.blogfa.com/post/837 تمندهرو، «موسیقی مقامی سیستان و بلوچستان»، وبلاگ بلوچ ارتباط.]</ref> | |||
*'''شائری (حماسی):''' از نظر کارشناسان شائری گستردهترین سبک موسیقی بلوچ است که از آن به نامهای حماسی و شروندی نیز یاد میکنند و آن را نماد فرهنگ بلوچ میدانند. اشعار این ترانه دارای محتوای حماسی، عاشقانه، اندرز و مسائل جنگی و قبیلهای است. این سبک با دو ساز تمبورک و سرود همراهی میشود و گاهی خواننده نواختن یکی از سازها را بر عهده دارد. خوانندههای این سبک حرفهای هستند و آنها را شاعر، پهلوان و ملا میگویند. این سبک به گونههای «الحال» دارای مضمون غمگین، «دپگال» خواننده با زبان محاوره به بیان روایت میپردازد و گفتار او توسط همراهان با آرامی همراهی میشود و «سازینک» که [[موسیقی]] آن ریتمیک است و شاعر تمبورک نیز مینوازد، تقسیم میشود. اشعار این ترانه طولانی است و ممکن است در یک شب تمام نشود. این ترانه در مجالس بزرگ خانها و عروسیهای بزرگ اجرا میشود. | |||
*'''موتک (مویه):''' نوع دیگری از موسیقی کاربردی مردم بلوچ است که مخصوص مراسم [[عزاداری]] و ترحیم است. این ترانه توسط زنان بهصورت گروهی اجرا میشود. در سبک موتک نوازندگی رایج نیست و در برخی موارد قیچک با نوای محزون اجرا میشود. | |||
*'''آمبا:''' این ترانه مخصوص ماهیگیران است که در مراحل مختلف ماهیگیری بهصورت گروهی و گاهی تکخوان ناخدا و جواب گروهی صیادان اجرا میشود.<ref>[http://sarhad2.blogfa.com/post/20 «موسیقی بلوچستان»، وبلاگ سرحد.]</ref> | |||
===موسیقی آیینی=== | |||
*'''دوچاپی:''' نوع موسیقی و حرکات موزون سنتی است که در آن فقط نوازندگی است و در جشنها رواج دارد. در اجرای آن حضور همه بدون در نظر گرفتن جایگاه اجتماعی جواز دارد و از همین جهت کارشناسان آن را بهعنوان آیین همگانی میشناسند که همبستگی فرهنگی و اجتماعی ایجاد میکند. این برنامه ابتدا با نواختن [[سرنا]] آغاز میشود. شرکتکنندگان در نیمدایره یا دایرهٔ کامل حرکات موزون خود را آغاز میکنند، بعد نوازندهٔ طبل با کوبیدن به طبل بزرگ به میدان میآید. بعد از اوج گرفتن، نوازندهٔ دیگر با کوبیدن طبل کوچک آنها را همراهی میکند. | |||
*'''گواتی:''' مراسم آیینی است که موسیقی در آن نقش اساسی دارد و بهصورت گروهی اجرا میشود و نوعی مراسم موسیقی درمانی است که در میان مردم بلوچ رایج است. این مراسم برای درمان بیمارانی برگزاری میشود که از نظر مردم بلوچ به باد زار یا باد مشایخ گرفتار شدهاند. در مراسم [[آیین زار|زار]] انواع [[دهل]] و [[سرنا]] با اشعاری که معمولا برای خوانندگان نیز نامفهوم است، اجرا میشود؛<ref>[https://fa.wikizendegi.com/w/index.php?title=%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86_%D8%B2%D8%A7%D8%B1_%D8%AF%D8%B1_%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86_%D9%82%D9%88%D9%85_%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86 عظیمی، «آیین زار در میان قوم بلوچ»، ویکیزندگی.]</ref> اما در مراسم مشایخ (مولود) بیشتر اشعاری با محتوای ستایشی و مناجات است که در برخی از آن آلات موسیقی دیده نمیشود.<ref>[https://fa.wikizendegi.com/w/index.php?title=%D9%85%D8%B4%D8%A7%DB%8C%D8%AE_%D8%AF%D8%B1_%D9%82%D9%88%D9%85_%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86 عظیمی، «مشایخ در قوم بلوچ»، ویکیزندگی.]</ref> | |||
*'''مالد پیرپتر:''' نوع دیگر موسیقی آیینی ذکرهای دروایش قادری است که با دفهای بزرگ (سما) و کوچک (کسل) همراهی میشود. در حلقهٔ ذکر، خلیفه و مریدان حضور دارند. خلیفه، ذکر اصلی را با نواختن سما میخواند و مریدان جواب آن را با همراهی سما و کسل میدهند. مجلس با ذکر خدا و [[حضرت محمد|پیامبر]] آغاز میشود و بعد ذکرهای شیخالعبدالقادر، شیخ قلندر، سیداحمد رفاعی را میخوانند. | |||
*'''ذکر صاحبان چشتی:''' موسیقی و غزلهای صاحبان چشتی نوع دیگری از موسیقی آیینی بلوچ است که بیشتر در شهرستان سروان رایج است. در این مراسم از [[رباب]]، تنبورک و بنجو استفاده میشود. ذکر آنها شامل اشعار [[حافظ]]، [[مولانا]]، شیخ عبدالقادر، شیخ قلندر، عبدالرئوف و سیدنبی است. ذکرها را اول خلیفه میخواند و بعد افراد حلقهٔ ذکر بهصورت بسیار پرشور تکرار میکنند.<ref>[https://mayarjal.ir/fa/news/1405/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%DB%8C-%DA%86%D9%87-%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%85/ حسنزهی، «درباره موسیقی بلوچی چه میدانیم؟»، پایگاه اطلاعرسانی میارجل.]</ref> | |||
==آوازخوانان و نوازندگان معروف== | ==آوازخوانان و نوازندگان معروف بلوچی== | ||
غلامقادر راسکی و کمالخان هوت دینمحمد زنگشاهی از شاعران نامدار بلوچ هستند.<ref>[http://sarhad2.blogfa.com/post/20 «موسیقی بلوچستان»، وبلاگ سرحد.]</ref> | غلامقادر راسکی و کمالخان هوت دینمحمد زنگشاهی از شاعران نامدار بلوچ هستند.<ref>[http://sarhad2.blogfa.com/post/20 «موسیقی بلوچستان»، وبلاگ سرحد.]</ref> شیرمحمد اسپندار، موسی بلوچ درزاده، درویش عبدالرئوف صاحبزاده،<ref> [https://www.balouchart.ir/%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B9-%D8%B3%D8%A8%DA%A9%D9%87%D8%A7/ «آشنایی با موسیقی بلوچستان انواع سبکها و تاریخچه آواز و موسیقی بلوچستان»، وبسایت هنر بلوچ.]</ref> رحموک نصرتی،<ref>[https://jahanesanat.ir/%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%B0%D8%B4%D8%AA-%D8%A8%D8%A7%D9%86%D9%88%DB%8C-%D8%A2%D9%88%D8%A7%D8%B2%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86/182927/ «درگذشت بانوی آوازخوان بلوچ»، وبسایت روزنامۀ جهان صنعت.]</ref> زبیده آزاد، شمشی بهروز،<ref>[https://fararu.com/fa/news/406800/%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%B1-%D9%85%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%B4%DA%A9%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D9%88-%D8%B2%D9%86-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86 «تصاویر ماجرای تابوشکنی دو زن بلوچ»، وبسایت فرارو.]</ref> ماشاالله بامری، محمداسحق بلوچنسب و فیضمحمد ریگی، از خوانندگان بهنام بلوچاند. علیمحمد بلوچ، دینمحمد زنگشاهی، رحیمبخش جت، حسین جت، احمد وشنامی، فقیر محمد شکلزهی، موسی شکلزهی، شیرمحمد اسپنداری، لعلبخش جت، موسی بلوچ، محمدبخش دری و تاجمحمد جنگیپور از جمله نوازندگان معروف بلوچ هستند.<ref> [https://www.hamshahrionline.ir/news/472536/%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AD%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «آشنایی با موسیقی نواحی سیستان و بلوچستان»، وبسایت روزنامۀ همشهری.]</ref> | ||
==گردشگری موسیقی== | ==گردشگری موسیقی در بلوچستان== | ||
از نظر کارشناسان گردشگری موسیقی از زیر شاخههای گردشگری فرهنگی است و احیای موسیقی سنتی بلوچ در قالب گسترش جشنوارههای ملی و بینالمللی، | از نظر کارشناسان [[گردشگری موسیقی]] از زیر شاخههای گردشگری فرهنگی است و احیای موسیقی سنتی بلوچ در قالب گسترش جشنوارههای ملی و بینالمللی، ارائهٔ بستههای گردشگری موسیقی برای گردشگران بهمنظور آشنایی با موسیقی این منطقه و نوازندگان صاحبنام آن، میتواند نقش عمدهای در توسعهٔ گردشگری فرهنگی داشته باشد. همچنین میتواند ضمن حفظ هویت فرهنگی، سبب تقویت [[اعتماد به نفس|اعتمادبهنفس]] و روحیه محلی و تلاش برای توسعهٔ آن فرهنگ شود.<ref>[https://www.iribnews.ir/fa/news/2239326/%D8%A7%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%A1-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%A8%D9%88%D9%85%DB%8C-%DB%8C%DA%A9%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%B9%D9%88%D8%A7%D9%85%D9%84-%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D9%87-%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DA% «احیاء موسیقی بومی یکی از عوامل توسعه گردشگری»، خبرگزاری صدا و سیما.]</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
*«آشنایی با آدابورسوم ازدواج مردم بلوچ»، پایگاه خبری تحلیلی ساعدنیوز، تاریخ درج مطلب: | {{آغاز منابع}} | ||
*«آشنایی با موسیقی بلوچستان انواع سبکها و | *«آشنایی با آدابورسوم ازدواج مردم بلوچ»، پایگاه خبری تحلیلی ساعدنیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۱ مهر ۱۳۹۹ش. | ||
*«آشنایی با موسیقی نواحی سیستان و بلوچستان»، | *«آشنایی با موسیقی بلوچستان انواع سبکها و تاریخچهٔ آواز و موسیقی بلوچستان»، وبسایت هنر بلوچ، تاریخ بازدید: ۸ اسفند ۱۴۰۲ش. | ||
*«آلات موسیقی بلوچی»، وبسایت لاشار، تاریخ بازدید: | *«آشنایی با موسیقی نواحی سیستان و بلوچستان»، وبسایت روزنامهٔ همشهری، تاریخ درج مطلب: ۳ دی ۱۳۹۸ش. | ||
*«انواع موسیقی در قوم بلوچ»، پایگاه خبری برترینها، تاریخ درج مطلب: | *«آلات موسیقی بلوچی»، وبسایت لاشار، تاریخ بازدید: ۲۱ بهمن ۱۴۰۲ش. | ||
* | *«انواع موسیقی در قوم بلوچ»، پایگاه خبری برترینها، تاریخ درج مطلب: ۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۷ش. | ||
*«احیاء موسیقی بومی یکی از عوامل توسعه گردشگری»، خبرگزاری صدا و سیما، تاریخ درج مطلب: | *اعتصامیفرد، صفیه، «موسیقی سیستان و بلوچستان، یادگاری از فرهنگ و تمدن ایران باستان»، پایگاه خبری عصر هامون، تاریخ درج مطلب: ۱۶ مهر ۱۳۹۳ش. | ||
*بزیالری، مهدی، «نقش زنان در موسیقی بلوچ»، وبلاگ دستان سیستانی، تاریخ درج مطلب: | *«احیاء موسیقی بومی یکی از عوامل توسعه گردشگری»، خبرگزاری صدا و سیما، تاریخ درج مطلب: ۸ مهر ۱۳۹۷ش. | ||
* | *بزیالری، مهدی، «نقش زنان در موسیقی بلوچ»، وبلاگ دستان سیستانی، تاریخ درج مطلب: ۱۱ تیر ۱۳۹۲ش. | ||
*تمندهرو، امانالله، «موسیقی مقامی سیستان و بلوچستان»، وبلاگ بلوچ ارتباط، تاریخ درج مطلب: | *«تاریخچهٔ موسیقی سیستان و بلوچستان»، وبسایت آموزشگاه موسیقی سُرنا، تاریخ بازدید: ۱ اسفند ۱۴۰۲ش. | ||
*«تصاویر ماجرای تابوشکنی دو زن بلوچ»، وبسایت فرارو، تاریخ درج مطلب: | *تمندهرو، امانالله، «موسیقی مقامی سیستان و بلوچستان»، وبلاگ بلوچ ارتباط، تاریخ درج مطلب: ۲۴ اردیبهشت ۱۳۸۸ش. | ||
*حسنزهی، شیدا، «در | *«تصاویر ماجرای تابوشکنی دو زن بلوچ»، وبسایت فرارو، تاریخ درج مطلب: ۲ مرداد ۱۳۹۸ش. | ||
*سربازی، اشرف، «موسیقی بلوچ، برخاسته از عمق تاریخ»، | *حسنزهی، شیدا، «در بارهٔ موسیقی بلوچی چه میدانیم؟»، پایگاه اطلاعرسانی میارجل، تاریخ درج مطلب: ۶ اردیبهشت ۱۴۰۲ش. | ||
*ساعدی، غلامحسین، اهل هوا، تهران، | *«درگذشت بانوی آوازخوان بلوچ»، وبسایت روزنامهٔ جهان صنعت، تاریخ درج مطلب: ۸ جون ۲۰۲۱م. | ||
*عظیمی، اسدالله، «آیین زار در میان قوم بلوچ»، ویکیزندگی، تاریخ درج مطلب: | *سربازی، اشرف، «موسیقی بلوچ، برخاسته از عمق تاریخ»، فصلنامهٔ مقام موسیقایی، شمارهٔ ۵، ۱۳۷۸ش. | ||
*عظیمی، اسدالله، «مشایخ در قوم بلوچ»، ویکیزندگی، تاریخ درج مطلب: | *ساعدی، غلامحسین، اهل هوا، تهران، مؤسسهٔ مطالعات و تحقیقات اجتماعی، ۱۳۴۵ش. | ||
*عظیمی، اسدالله، «آیین زار در میان قوم بلوچ»، ویکیزندگی، تاریخ درج مطلب: ۵ دسامبر ۲۰۲۳م. | |||
*«موسیقی بلوچستان»، وبلاگ سرحد، تاریخ درج مطلب: | *عظیمی، اسدالله، «مشایخ در قوم بلوچ»، ویکیزندگی، تاریخ درج مطلب: ۱۵ ژانویهٔ ۲۰۲۴م. | ||
*«موسیقی در قوم بلوچ»، وبلاگ بلوچستان، تاریخ بازدید: | *«موسیقی بلوچستان»، وبلاگ سرحد، تاریخ درج مطلب: ۵ اردیبهشت ۱۳۸۸ش. | ||
*«موسیقی در قوم بلوچ»، وبلاگ بلوچستان، تاریخ بازدید: ۱ اسفند ۱۴۰۲ش. | |||
*«موسیقی حماسی بلوچ در ارسباران/ یاد دینمحمد زندگشاهی در موسیقی فجر زنده شد»، خبرگزاری برنا، تاریخ درج مطلب: | *«موسیقی حماسی بلوچ در ارسباران/ یاد دینمحمد زندگشاهی در موسیقی فجر زنده شد»، خبرگزاری برنا، تاریخ درج مطلب: ۲۴ آبان ۱۴۰۲ش. | ||
{{پایان منابع}} | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۷ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۱۸:۱۶
موسیقی مردم بلوچ؛ آوازخوانی و نوازندگی رایج در قوم بلوچ.
موسیقی مردم بلوچ، دارای تنوع بسیار است و در تمام عرصههای زندگی این قوم حضور دارد. موسیقی بلوچ با توجه به زندگی کوچنشینی این مردم در طول تاریخ، از فرهنگهای مختلف بهویژه شبهجزیرهٔ هند تأثیر پذیرفته است؛ اما همچنان اصالت آن را حفظ کردهاند.
پیشینه موسیقی مردم بلوچ
[ویرایش | ویرایش مبدأ]همراهی مراسمهای ویژهٔ قوم بلوچ با موسیقی، نشان میدهد که هنر موسیقی میان مردم بلوچ از قدمت زیادی برخوردار است.[۱] موسیقی مردم بلوچ بیانکنندهٔ خاطرههای تلخ و شیرین، احساسات و عقاید این مردم است که ریشه در فرهنگ و تاریخ آنها دارد.[۲] با توجه به زندگی کوچنشینی این مردم و ارتباط مداوم آنها با اقوام مختلف بهویژه در شبهقاره، سازهایی با اصالت هندی میان مردم بلوچ، رایج شده است.[۳] همچنین موسیقی و آواهایی که در آیین زار و مراسم مولودی خوانده میشود، متأثر از آواها و موسیقی آفریقایی و عربی است که توسط بردههای سیاهپوست در این مناطق رایج شده است.[۴] از نظر کارشناسان، فرهنگ موسیقایی بلوچ هنوز سینهبهسینه منتقل میشود و بهصورت درست مکتوب نشده است.[۵]
اهمیت موسیقی در فرهنگ بلوچ
[ویرایش | ویرایش مبدأ]زندگی مردم بلوچ آمیزهای است از مراسمها، آیینها و باورها که ریشه در سنت گذشته دارد. در فرهنگ بلوچ کمتر آیینی بدون موسیقی یافت میشود. در فرهنگ بلوچ غم، شادی، درمان و عقاید، آیینهای مخصوص و موسیقی ویژهای دارد که با روشهای خاصی اجرا میشود.[۶] همچنین زن و مرد بلوچ در هر مرحله از فعالیتهای خود، موسیقی و آواهای محلی خاصی دارند.[۷] مردم بلوچ موسیقی را جزء هویت خود میدانند و هر طایفهٔ بلوچ خوانندگان و نوازندگانی دارند که این هنر را از نیاکان خود به ارث بردهاند و مردم بلوچ به آنها پهلوان میگویند؛ کلمهٔ «پهلَو» بهمعنای دلاور و شجاع و «وان» بهمعنای خواننده است.[۸]
آلات موسیقی بلوچی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- تنبورک؛ نوعی ساز که در مراسم ذکر طریقت و درویشان استفاده میشود.
- دونلی/ دونی؛ از خانوادهٔ نی است که در آن از دو نی (نر و ماده) استفاده میشود.
- رباب؛ خاستگاه اصلی رباب، افغانستان است. در میان مردم بلوچ سه نوع رباب (پنجتار، هجدهتار و شاه رباب) وجود دارد که یک نوع آن مخصوص مراسم ذکر است.
- دهلک؛ ساز دوسرهای است که بهنام «دکر» نیز شناخته میشود.
- سرود؛ ساز مهم و کهن بلوچی است که بهنام قیچک نیز یاد میشود و امروزه تحت تأثیر موسیقی پاکستان و هند قرار گرفته است.[۹]
نَل (نی)،[۱۰] سهتار، قلم (نی پنجبند و هفتبند)، کوزه، سرنا، دهل و دیمبک گونههای دیگری از آلات موسیقی بلوچ است. بینجو، هارمونیه و دونلی/دونگی از جمله آلات با اصالت هندی هست که با تغییرات زیاد میان بلوچهای پاکستان و ایران رایج شده است.[۱۱]
نقش زنان در موسیقی بلوچ
[ویرایش | ویرایش مبدأ]بر اساس تحقیقات انجام شده، زنان بلوچ در موسیقی بلوچی نقش مؤثری داشتهاند. مردم بلوچ به خوانندهٔ زن «نازینک» و به آواهای آنها «بانگهواز» میگویند. زنان بلوچ موسیقی نازینک، سِپَت، وَزبَت، لالو/ لار و لیلوها (لالایی) را میخوانند. در گذشته ترانهٔ ذهیروک که بخش عمدهٔ موسیقی بلوچی را تشکیل میداد، توسط زنان خوانده میشد.[۱۲] بهرغم سختگیریهای اجتماعی و خانوادگی نسبت به زنان، حضور خوانندگان و نوازندگان مرد، در محافلی که زنان نیز حضور دارند، جواز دارد؛ اما زنان بلوچ در نوازندگی سهمی ندارند و آواز و ترانهٔ خود را بیشتر بهصورت دستهجمعی در پشت پرده و جایی میخوانند که صدای آنان را مردان نامحرم نشنوند. زنانِ اندکی، شغل خوانندگی دارند و نهتنها در محافل عمومی آواز میخوانند، بلکه برای آوازخوانی به کشورهای دیگر سفر میکنند.[۱۳]
انواع موسیقی بلوچی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در فرهنگ مردم بلوچ گونههای مختلف موسیقی وجود دارد که هر کدام به بخشی از زندگی این مردم مربوط میشود. کارشناسان در یک تقسیمبندی کلی آن را به دو نوع تقسیم کرده که هرکدام زیرمجموعههای خود را دارد:
موسیقی کاربردی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]این موسیقی بیشتر در مراسمهای مردم بلوچ اجرا میشود.
- سِپَت/ سِپَد: بهمعنای ستایش، ترانههایی است که از آغاز تولد نوزاد تا شب چهاردهم که زائو برای حمامکردن آماده میشود، توسط زنان و بهصورت دستهجمعی بهمنظور سرگرم کردن زائو و فراموشی دردهای زایمان خوانده میشود.
- وِزبَت/ وزبد: بهمعنای ستایش است که تا شب چهاردهم در مراسم زائو ادامه دارد. زنان بلوچ ترانهٔ وزبت را بهصورت گروهی میخوانند و گاهی توسط یکی از آنها خوانده میشود که باقی زنان پاسخ آن را میدهند.
- شَپتاگی: بهمعنای شببیداری است، مراسمی است که بعد از تولد فرزندی، بستگان آن در زایشگاه جمع میشوند و بهمنظور تبریک و آرزوی سلامتی نوزاد، ترانهٔ شپتاگی را همراه دهل و دایره و صدای ملایم تا ساعاتی از شب و گاهی تا صبح میخوانند.
- لارو شَشِگانی: این ترانه در شب ششم تولد خوانده میشود. در این شب در کنار اشعار ستایشی و سپاسگزاری، نوزاد اگر پسر باشد، اشعاری میخوانند که در آن آروزی شجاعت، وفاداری به قول، سلحشوری، حقیقتگویی، شفیع، مهماننوازی، متقی، مطیع بزرگان و هرگونه رفتار خوب در قالب فرهنگ بلوچی وجود دارد؛ اما اگر نوزاد دختر باشد، برای آن خصلت عفت، وفاداری، کدبانویی، مهربانبودن و مهماننواز بودن نسبت به همسر و وابستگان را آرزو میکنند.[۱۴]
- لیلو: همان لالایی است که مادر بلوچ برای خواباندن طفل خود میخواند و گاهی در فراق فرزند، خوانده میشود[۱۵] محتوای اشعار این ترانهها ستایش و سپاسگزاری خداوند و پیشوایان دینی و آرزوهای نیک برای نوزاد است که در تولد پسر و دختر فرق دارد. مردم معتقدند که مادر با شنیدن این آواها درد زایمان را فراموش و روان خود را منزه و نیروی بدنی خود را تقویت میکند و همچنین ارواح خبیثه و خواستههای شیطانی، طلسم و جادو بر نوازد و مادر نفوذ نمیکند. این مراسم ممکن است تا چهل شبانهروز ادامه پیدا کند.[۱۶]
- نازینک: این ترانه در شش شب اول عروسی بهخصوص مراسم جُلبندی توسط زنان بهصورت گروهی اجرا میشود. اشعار نازینک در وصف عروس و داماد و با محتوای متفاوت است.[۱۷]
- هالو و لارو: دو ترانهای است که در زمان بردن داماد بهطرف نهر برای حمام و هنگام حمام داماد، توسط مردان بهصورت گروهی و همراه با دهل و سرنا خوانده میشود.[۱۸]
- سوت (صوت): نوع دیگری از موسیقی کاربردی مردم بلوچ است. این نوع رایجترین، عامیانهترین و شادترین نوع موسیقی بلوچ است که اشعار آن در وصف طبیعت، یار، دیار و دلتنگی است که برخی به آن نازینک نیز میگویند. بیشتر قطعات این موسیقی در رسانهها پخش میشود. این موسیقی توسط مردان اجرا میشود و با انواع نوازندگی همراه است.[۱۹] مردم بلوچ این موسیقی را در جشنها و مراسم خوشی اجرا میکنند.[۲۰]
- زهیروک/ زئیرک و لیکو: از نظر کارشناسان محتوای موسیقایی مقام لیکو و زهیروک و اشعار آن بیانگر غم و هجران است که مردم بلوچ این ترانه را در فراق (دوری یا از دستدادن) فرزندان و بستگان، در هجران دلداده و شکایت از روزگار و دوری از وطن میخوانند.[۲۱] بسیاری از نمونههای موسیقی بلوچی مانند لیلو (لالایی)، موتک، برخی از آوایهای کار و دیگر ترانههای بلوچی بر اساس این مقام شکل میگیرد. این سبک دارای انواع مختلفی مانند سیم، دشتیاری، اشرفدرا، زامرانی، دلگانی، سرحدی، بیاکرمی، بشگرد، سلات، کوردی، جدگالی و سوسالی است که هرکدام به یک منطقهٔ خاص یا تیرهٔ خاص قبیلهای تعلق دارد.[۲۲] زهیروک در گذشته توسط زنان، بیشتر در وقت کارهای روزمره بهصورت تکخوان و گروهی و بهشکل متناوب بدون نوازندگی خوانده میشد؛ اما امروزه توسط خوانندگان مردم همراه با نی، قیچک و بانلو اجرا میشود.[۲۳] لیکو مرادف زهیروک با نرمش و ملایمت بیشتر و در مناطق سرحدی بلوچستان ایران رایج است.[۲۴]
- شائری (حماسی): از نظر کارشناسان شائری گستردهترین سبک موسیقی بلوچ است که از آن به نامهای حماسی و شروندی نیز یاد میکنند و آن را نماد فرهنگ بلوچ میدانند. اشعار این ترانه دارای محتوای حماسی، عاشقانه، اندرز و مسائل جنگی و قبیلهای است. این سبک با دو ساز تمبورک و سرود همراهی میشود و گاهی خواننده نواختن یکی از سازها را بر عهده دارد. خوانندههای این سبک حرفهای هستند و آنها را شاعر، پهلوان و ملا میگویند. این سبک به گونههای «الحال» دارای مضمون غمگین، «دپگال» خواننده با زبان محاوره به بیان روایت میپردازد و گفتار او توسط همراهان با آرامی همراهی میشود و «سازینک» که موسیقی آن ریتمیک است و شاعر تمبورک نیز مینوازد، تقسیم میشود. اشعار این ترانه طولانی است و ممکن است در یک شب تمام نشود. این ترانه در مجالس بزرگ خانها و عروسیهای بزرگ اجرا میشود.
- موتک (مویه): نوع دیگری از موسیقی کاربردی مردم بلوچ است که مخصوص مراسم عزاداری و ترحیم است. این ترانه توسط زنان بهصورت گروهی اجرا میشود. در سبک موتک نوازندگی رایج نیست و در برخی موارد قیچک با نوای محزون اجرا میشود.
- آمبا: این ترانه مخصوص ماهیگیران است که در مراحل مختلف ماهیگیری بهصورت گروهی و گاهی تکخوان ناخدا و جواب گروهی صیادان اجرا میشود.[۲۵]
موسیقی آیینی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- دوچاپی: نوع موسیقی و حرکات موزون سنتی است که در آن فقط نوازندگی است و در جشنها رواج دارد. در اجرای آن حضور همه بدون در نظر گرفتن جایگاه اجتماعی جواز دارد و از همین جهت کارشناسان آن را بهعنوان آیین همگانی میشناسند که همبستگی فرهنگی و اجتماعی ایجاد میکند. این برنامه ابتدا با نواختن سرنا آغاز میشود. شرکتکنندگان در نیمدایره یا دایرهٔ کامل حرکات موزون خود را آغاز میکنند، بعد نوازندهٔ طبل با کوبیدن به طبل بزرگ به میدان میآید. بعد از اوج گرفتن، نوازندهٔ دیگر با کوبیدن طبل کوچک آنها را همراهی میکند.
- گواتی: مراسم آیینی است که موسیقی در آن نقش اساسی دارد و بهصورت گروهی اجرا میشود و نوعی مراسم موسیقی درمانی است که در میان مردم بلوچ رایج است. این مراسم برای درمان بیمارانی برگزاری میشود که از نظر مردم بلوچ به باد زار یا باد مشایخ گرفتار شدهاند. در مراسم زار انواع دهل و سرنا با اشعاری که معمولا برای خوانندگان نیز نامفهوم است، اجرا میشود؛[۲۶] اما در مراسم مشایخ (مولود) بیشتر اشعاری با محتوای ستایشی و مناجات است که در برخی از آن آلات موسیقی دیده نمیشود.[۲۷]
- مالد پیرپتر: نوع دیگر موسیقی آیینی ذکرهای دروایش قادری است که با دفهای بزرگ (سما) و کوچک (کسل) همراهی میشود. در حلقهٔ ذکر، خلیفه و مریدان حضور دارند. خلیفه، ذکر اصلی را با نواختن سما میخواند و مریدان جواب آن را با همراهی سما و کسل میدهند. مجلس با ذکر خدا و پیامبر آغاز میشود و بعد ذکرهای شیخالعبدالقادر، شیخ قلندر، سیداحمد رفاعی را میخوانند.
- ذکر صاحبان چشتی: موسیقی و غزلهای صاحبان چشتی نوع دیگری از موسیقی آیینی بلوچ است که بیشتر در شهرستان سروان رایج است. در این مراسم از رباب، تنبورک و بنجو استفاده میشود. ذکر آنها شامل اشعار حافظ، مولانا، شیخ عبدالقادر، شیخ قلندر، عبدالرئوف و سیدنبی است. ذکرها را اول خلیفه میخواند و بعد افراد حلقهٔ ذکر بهصورت بسیار پرشور تکرار میکنند.[۲۸]
آوازخوانان و نوازندگان معروف بلوچی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]غلامقادر راسکی و کمالخان هوت دینمحمد زنگشاهی از شاعران نامدار بلوچ هستند.[۲۹] شیرمحمد اسپندار، موسی بلوچ درزاده، درویش عبدالرئوف صاحبزاده،[۳۰] رحموک نصرتی،[۳۱] زبیده آزاد، شمشی بهروز،[۳۲] ماشاالله بامری، محمداسحق بلوچنسب و فیضمحمد ریگی، از خوانندگان بهنام بلوچاند. علیمحمد بلوچ، دینمحمد زنگشاهی، رحیمبخش جت، حسین جت، احمد وشنامی، فقیر محمد شکلزهی، موسی شکلزهی، شیرمحمد اسپنداری، لعلبخش جت، موسی بلوچ، محمدبخش دری و تاجمحمد جنگیپور از جمله نوازندگان معروف بلوچ هستند.[۳۳]
گردشگری موسیقی در بلوچستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]از نظر کارشناسان گردشگری موسیقی از زیر شاخههای گردشگری فرهنگی است و احیای موسیقی سنتی بلوچ در قالب گسترش جشنوارههای ملی و بینالمللی، ارائهٔ بستههای گردشگری موسیقی برای گردشگران بهمنظور آشنایی با موسیقی این منطقه و نوازندگان صاحبنام آن، میتواند نقش عمدهای در توسعهٔ گردشگری فرهنگی داشته باشد. همچنین میتواند ضمن حفظ هویت فرهنگی، سبب تقویت اعتمادبهنفس و روحیه محلی و تلاش برای توسعهٔ آن فرهنگ شود.[۳۴]
پانویس
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- ↑ «موسیقی حماسی بلوچ در ارسباران/ یاد دینمحمد زندگشاهی در موسیقی فجر زنده شد»، خبرگزاری برنا.
- ↑ حسنزهی، «درباره موسیقی بلوچی چه میدانیم؟»، پایگاه اطلاعرسانی میارجل.
- ↑ «تاریخچه موسیقی سیستان و بلوچستان»، وبسایت آموزشگاه موسیقی سُرنا.
- ↑ ساعدی، اهل هوا، 1345ش، ص46.
- ↑ «موسیقی حماسی بلوچ در ارسباران/ یاد دینمحمد زندگشاهی در موسیقی فجر زنده شد»، خبرگزاری برنا.
- ↑ «موسیقی در قوم بلوچ»، وبلاگ بلوچستان.
- ↑ اعتصامیفرد، «موسیقی سیستان و بلوچستان، یادگاری از فرهنگ و تمدن ایران باستان»، پایگاه خبری عصر هامون.
- ↑ «تاریخچۀ موسیقی سیستان و بلوچستان»، وبسایت آموزشگاه موسیقی سُرنا.
- ↑ حسنزهی، «درباره موسیقی بلوچی چه میدانیم؟»، پایگاه اطلاعرسانی میارجل.
- ↑ «آلات موسیقی بلوچی»، وبسایت لاشار.
- ↑ سربازی، «موسیقی بلوچ، برخاسته از عمق تاریخ»، 1378ش، ص128 .
- ↑ بزیالری، «نقش زنان در موسیقی بلوچ»، وبلاگ دستان سیستانی.
- ↑ «تصاویر ماجرای تابوشکنی دو زن بلوچ»، وبسایت فرارو.
- ↑ «موسیقی بلوچستان»، وبلاگ سرحد.
- ↑ سربازی، «موسیقی بلوچ، برخاسته از عمق تاریخ»، 1378ش، ص129 .
- ↑ «موسیقی بلوچستان»، وبلاگ سرحد.
- ↑ تمندهرو، «موسیقی مقامی سیستان و بلوچستان»، وبلاگ بلوچ ارتباط.
- ↑ «آشنایی با آداب و رسوم ازدواج مردم بلوچ»، پایگاه خبری تحلیلی ساعدنیوز.
- ↑ «انواع موسیقی در قوم بلوچ»، پایگاه خبری برترینها.
- ↑ تمندهرو، «موسیقی مقامی سیستان و بلوچستان»، وبلاگ بلوچ ارتباط.
- ↑ سربازی، «موسیقی بلوچ، برخاسته از عمق تاریخ»، 1378ش، ص129.
- ↑ «آشنایی با موسیقی بلوچستان انواع سبکها و تاریخچۀ آواز و موسیقی بلوچستان»، وبسایت هنر بلوچ.
- ↑ سربازی، «موسیقی بلوچ، برخاسته از عمق تاریخ»، 1378ش، ص129.
- ↑ تمندهرو، «موسیقی مقامی سیستان و بلوچستان»، وبلاگ بلوچ ارتباط.
- ↑ «موسیقی بلوچستان»، وبلاگ سرحد.
- ↑ عظیمی، «آیین زار در میان قوم بلوچ»، ویکیزندگی.
- ↑ عظیمی، «مشایخ در قوم بلوچ»، ویکیزندگی.
- ↑ حسنزهی، «درباره موسیقی بلوچی چه میدانیم؟»، پایگاه اطلاعرسانی میارجل.
- ↑ «موسیقی بلوچستان»، وبلاگ سرحد.
- ↑ «آشنایی با موسیقی بلوچستان انواع سبکها و تاریخچه آواز و موسیقی بلوچستان»، وبسایت هنر بلوچ.
- ↑ «درگذشت بانوی آوازخوان بلوچ»، وبسایت روزنامۀ جهان صنعت.
- ↑ «تصاویر ماجرای تابوشکنی دو زن بلوچ»، وبسایت فرارو.
- ↑ «آشنایی با موسیقی نواحی سیستان و بلوچستان»، وبسایت روزنامۀ همشهری.
- ↑ «احیاء موسیقی بومی یکی از عوامل توسعه گردشگری»، خبرگزاری صدا و سیما.
منابع
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- «آشنایی با آدابورسوم ازدواج مردم بلوچ»، پایگاه خبری تحلیلی ساعدنیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۱ مهر ۱۳۹۹ش.
- «آشنایی با موسیقی بلوچستان انواع سبکها و تاریخچهٔ آواز و موسیقی بلوچستان»، وبسایت هنر بلوچ، تاریخ بازدید: ۸ اسفند ۱۴۰۲ش.
- «آشنایی با موسیقی نواحی سیستان و بلوچستان»، وبسایت روزنامهٔ همشهری، تاریخ درج مطلب: ۳ دی ۱۳۹۸ش.
- «آلات موسیقی بلوچی»، وبسایت لاشار، تاریخ بازدید: ۲۱ بهمن ۱۴۰۲ش.
- «انواع موسیقی در قوم بلوچ»، پایگاه خبری برترینها، تاریخ درج مطلب: ۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۷ش.
- اعتصامیفرد، صفیه، «موسیقی سیستان و بلوچستان، یادگاری از فرهنگ و تمدن ایران باستان»، پایگاه خبری عصر هامون، تاریخ درج مطلب: ۱۶ مهر ۱۳۹۳ش.
- «احیاء موسیقی بومی یکی از عوامل توسعه گردشگری»، خبرگزاری صدا و سیما، تاریخ درج مطلب: ۸ مهر ۱۳۹۷ش.
- بزیالری، مهدی، «نقش زنان در موسیقی بلوچ»، وبلاگ دستان سیستانی، تاریخ درج مطلب: ۱۱ تیر ۱۳۹۲ش.
- «تاریخچهٔ موسیقی سیستان و بلوچستان»، وبسایت آموزشگاه موسیقی سُرنا، تاریخ بازدید: ۱ اسفند ۱۴۰۲ش.
- تمندهرو، امانالله، «موسیقی مقامی سیستان و بلوچستان»، وبلاگ بلوچ ارتباط، تاریخ درج مطلب: ۲۴ اردیبهشت ۱۳۸۸ش.
- «تصاویر ماجرای تابوشکنی دو زن بلوچ»، وبسایت فرارو، تاریخ درج مطلب: ۲ مرداد ۱۳۹۸ش.
- حسنزهی، شیدا، «در بارهٔ موسیقی بلوچی چه میدانیم؟»، پایگاه اطلاعرسانی میارجل، تاریخ درج مطلب: ۶ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- «درگذشت بانوی آوازخوان بلوچ»، وبسایت روزنامهٔ جهان صنعت، تاریخ درج مطلب: ۸ جون ۲۰۲۱م.
- سربازی، اشرف، «موسیقی بلوچ، برخاسته از عمق تاریخ»، فصلنامهٔ مقام موسیقایی، شمارهٔ ۵، ۱۳۷۸ش.
- ساعدی، غلامحسین، اهل هوا، تهران، مؤسسهٔ مطالعات و تحقیقات اجتماعی، ۱۳۴۵ش.
- عظیمی، اسدالله، «آیین زار در میان قوم بلوچ»، ویکیزندگی، تاریخ درج مطلب: ۵ دسامبر ۲۰۲۳م.
- عظیمی، اسدالله، «مشایخ در قوم بلوچ»، ویکیزندگی، تاریخ درج مطلب: ۱۵ ژانویهٔ ۲۰۲۴م.
- «موسیقی بلوچستان»، وبلاگ سرحد، تاریخ درج مطلب: ۵ اردیبهشت ۱۳۸۸ش.
- «موسیقی در قوم بلوچ»، وبلاگ بلوچستان، تاریخ بازدید: ۱ اسفند ۱۴۰۲ش.
- «موسیقی حماسی بلوچ در ارسباران/ یاد دینمحمد زندگشاهی در موسیقی فجر زنده شد»، خبرگزاری برنا، تاریخ درج مطلب: ۲۴ آبان ۱۴۰۲ش.