پرش به محتوا

پیش‌نویس:قوم کرمانج: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
 
(۲۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
<big>'''قوم کرمانج؛'''</big> کردهای ساکن در خراسان شمالی.<ref group="دیدگاه">مقاله را امروزی تر بنویسید. تحولاتی که پس از انقلاب در قوم کرمانج ایجاد شده است قابل نگارش است. برخی آنها را مقاله ایل شاهسون نوشتم. مشاهر و شخصیت های شان قابل نگارش است. این مقالات توسط شخص متخصص نگارش نشده است. لطفا بادقت بیشتر و با مراجعه به منابع اصلی مقالات را تکمیل کنید. مقاله جامع و در عین حال مختصر. متن های جذاب و ویکی نگارانه</ref>
{{درشت|'''قوم کرمانج؛'''}} کردهای ساکن در خراسان شمالی.


قوم کرمانج، طایفه‌ای از قوم کرد است که اغلب در [[خراسان شمالی]] [[زندگی]] می‌کنند. بسیاری از آداب و رسوم این قوم همچنان پایدار مانده و نشان‌گر کامیابی آنها در تلاش برای حفظ آیین‌ها و سنت‌های بومی است.  
قوم کرمانج بزرگ‌ترین گروه کردی جهان با حدود ۷۰درصد جمعیت کردها است که بیشتر در [[خراسان شمالی]] و مناطق همجوار سکونت دارند. آنها به [[زبان کردی]] کرمانجی سخن می‌گویند، [[شیعه]] مذهب‌اند و فرهنگی غنی شامل [[ادبیات شفاهی]] و مکتوب، [[موسیقی بومی|موسیقی محلی]]، و پوشاک سنتی دارند. سنت کمک جمعی یا یاوار در زندگی اجتماعی و فعالیت‌هایی مانند خانه‌سازی و کشاورزی نقش اساسی دارد. کرمانج‌ها در حفظ مرزهای [[ایران]]، [[انقلاب اسلامی ایران]] و [[دفاع مقدس]] نقش مهمی ایفا کرده و میراث فرهنگی و آیین‌های خود را زنده نگه داشته‌اند.


==واژه‌شناسی قوم کرمانج==
==واژه‌شناسی قوم کرمانج==
از نظر زبان‌شناسی همزمانی، ساختار مشخصی برای کلمه «کرمانج» از لحاظ ساخت‌واژگی و اشتقاق وجود ندارد؛ اما برخی کرمانج را متشکل از سه بخش «کُر»، «مان» و پسوند «ج» می‌دانند که «کُر» کوتاه‌شده «کرد» و «مان» به قوم ماد به‌نام مانایی برمی‌گردد؛ اما پسوند «ج» را در تحلیل نکرده‌اند. برخی دیگر واژه «کرمانج» را مرکب از «کُر» به‌معنی «سنگ» و «مانج» می‌داند و آن را به مردم دارای خانه‌های سنگی نسبت می‌دهد. با این حال «مانج» در این دیدگاه هویتی دقیق نیافته است.
از نظر زبان‌شناسی همزمانی، ساختار مشخصی برای کلمه «کرمانج» از لحاظ ساخت‌واژگی و اشتقاق وجود ندارد؛ اما برخی کرمانج را متشکل از سه بخش «کُر»، «مان» و پسوند «ج» می‌دانند که «کُر» کوتاه‌شده «کرد» و «مان» به قوم ماد به‌نام مانایی برمی‌گردد؛ اما پسوند «ج» را تحلیل نکرده‌اند. برخی دیگر واژه «کرمانج» را مرکب از «کُر» به‌معنی «سنگ» و «مانج» می‌داند و آن را به مردم دارای خانه‌های سنگی نسبت می‌دهد. با این حال «مانج» در این دیدگاه هویتی دقیق نیافته است.


در فرهنگ‌های لغت فارسی، کرمانج به‌عنوان مدخل وجود ندارد و تنها در فرهنگ معین به لهجۀ کرمانجی اشاره شده است. فرهنگ‌های کردی نیز توجه کمی به این واژه دارند؛ مثلاً فرهنگ کردی-فارسی بورکه‌ای به‌جای «کرمانج» مدخل «کِرماج» را به‌معنی کُرد و نام یکی از طوایف بزرگ کرد معرفی می‌کند. در برخی مناطق مانند سنندج، تلفظ «کِرماج» رایج است.
در فرهنگ‌های لغت فارسی، کرمانج به‌عنوان مدخل وجود ندارد و تنها در فرهنگ معین به لهجهٔ کرمانجی اشاره شده است. فرهنگ‌های کردی نیز توجه کمی به این واژه دارند؛ مثلاً فرهنگ کردی-فارسی بورکه‌ای به‌جای «کرمانج» مدخل «کِرماج» را به‌معنی کُرد و نام یکی از طوایف بزرگ کرد معرفی می‌کند. در برخی مناطق مانند سنندج، تلفظ «کِرماج» رایج است.
 
فرهنگ کردی-فارسی هژار که تنها مدخل «کرمانج» را آورده، «کِرماج» را اصل واژه می‌داند و سه معنا برای آن ذکر کرده؛ «کرد»، «دهاتی» و «قسمت اعظم کرد» و «کرمانجی» را گویش «کِرماج» می‌شمارد.<ref>[https://www.atrakdaily.ir/fa/main/detail/16520/واکاوي-زبانشناختي-واژه-کرمانج#:~:text=واژه%20کرمانج%20به%20قومي%20از، (%20کُرمانج)%20تلفظ%20مي%20کنند. «واکاوی زبانشناختی واژه کرمانج»، وب‌سایت اترک دیلی.]</ref>


فرهنگ کردی-فارسی هژار که تنها مدخل «کرمانج» را آورده، «کِرماج» را اصل واژه می‌داند و سه معنا برای آن ذکر کرده؛ «کرد»، «دهاتی» و «قسمت اعظم کرد» و «کرمانجی» را گویش «کِرماج» می‌شمارد.<ref>[https://www.atrakdaily.ir/fa/main/detail/16520/%D9%88%D8%A7%DA%A9%D8%A7%D9%88%D9%8A-%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%8A-%D9%88%D8%A7%DA%98%D9%87-%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AC#:~:text=%D9%88%D8%A7%DA%98%D9%87%20%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AC%20%D8%A8%D9%87%20%D9%82%D9%88%D9%85%D9%8A%20%D8%A7%D8%B2,(%20%DA%A9%D9%8F%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AC)%20%D8%AA%D9%84%D9%81%D8%B8%20%D9%85%D9%8A%20%DA%A9%D9%86%D9%86%D8%AF. «واکاوی زبانشناختی واژه کرمانج»، وب‌سایت اترک دیلی.]</ref>
==تاریخچه قوم کرمانج==
==تاریخچه قوم کرمانج==
برخی مورخان معتقدند، طوایف کرمانج، بازماندگان ایلات موسوم به چشمگزک هستند که در دورۀ شاه‌عباس [[صفویه|صفوی]] از عثمانی به ایران آمدند. <ref>[https://hihotel.ir/blog/%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AC-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D9%86-%D9%82%D9%88%D9%85/ . مزرجی، «کرمانج‌ها و تاریخچه این قوم»، وب‌سایت های‌هتل.]</ref> دلیل اصلی کرمانج‌ها برای سکونت در ایران، تبعید کردها توسط شاهان عثمانی و یاری رساندن حاج‌رستم، از بزرگان قوم کرمانج، به شاهان صفوی بوده است<ref group="دیدگاه">هر دو منبع که این مطلب را نقل کرده معتبر نیست. از منابع معتبر نقل کنید و لازم نیست که کریمانه اقوام را به کشورهای دیگر منتسب کنیم. اگر منابع معتبر دو مدعا را تایید کرد به نحوی نگارش شود که این پیام را برساند:  به دلیل روحیه انسان دوستی ایرانیان اقوام تحت ستم از کشورهای مختلف به آنجا پناه اورده و ایرانیان هم با اغوش باز پذیرفته و به تدریج به بخش هویت ایران تبدیل شده است. </ref>.<ref>  [https://www.kojaro.com/history-art-culture/194064-kormanj-tribe-iran/ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.]</ref> حاج‌رستم، برای دفاع از مرزهای شمال خراسان و برای جلوگیری از حملات [[قوم ازبک|قبایل ازبک]]، مغول و [[ترکمن]] راهی [[خراسان]] شده بود تا مانع سلطۀ این اقوام بر ایران شود. برخی معتقدند کردها قبل از دورۀ صفوی نیز در خراسان زندگی می‌کردند.<ref> [https://www.tasnimnews.com/fa/news/1401/09/03/2809268/%D9%82%D9%88%D9%85-%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AC-%D8%A7%D8%B2-%D8%B3%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%B9%DB%8C%D9%88%D8%B6-%D8%AA%D8%A7-%D8%B3%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B2%D . «قوم کرمانج؛ از سردار عیوض تا سردار محمدزاده/ کردها در خط مقدم دفاع از انقلاب ایستاده‌اند‌‌‌«، خبرگزاری تسنیم.]</ref>
شواهد تاریخی نشان می‌دهد که از اواخر دورهٔ [[صفویه]]، دورهٔ [[افشاریان]]، [[زندیه]] و به‌ویژه در دوران سلطنت فتحعلی‌شاه [[قاجاریه|قاجار]]، [[قوم کرد]] در شمال [[خراسان]] از چنان قدرت و نفوذ قابل توجهی برخوردار بوده‌اند که شماری از جهانگردان و برخی از نویسندگان ایرانی، این منطقه را با عناوینی چون «[[کردستان]]» یا «کردستان شمالی» می‌شناختند. [[مهاجرت]] کردهای ساکن در شمال خراسان به این منطقه، به دوره صفویه بازمی‌گردد.<ref>پاپلی یزدی، کوچ‌نشینی در شمال خراسان، 1371ش، ص80.</ref> برخی نیز مدعی هستند که طبق شواهد تاریخی همچون کرد بودن ابومسلم خراسانی و اشارات «منم تیمور جهانگشا»، سکونت کردها در شمال خراسان به پیش از عصر صفویه می‌رسد.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1401/09/03/2809268/قوم-کرمانج-از-سردار-عیوض-تا-سردار-محمدزاده-کردها-در-خط-مقدم-دفاع-از-انقلاب-ایستاده-اند-فیلم «قوم کرمانج؛ از سردار عیوض تا سردار محمدزاده/ کردها در خط مقدم دفاع از انقلاب ایستاده‌اند+ فیلم»، خبرگزاری تسنیم.]</ref>


==گسترۀ جغرافیایی قوم کرمانج==
این کوچ از نواحی غربی ایران به خراسان، در وهله اول با هدف تأمین امنیت مرزهای شرقی خراسان که در آن دوره تاریخی ناامن و در معرض تهاجمات خارجی بوده، صورت پذیرفته است. کردها به‌منظور دفاع در برابر بیگانگان و حفاظت از سرحدات خراسان، به این منطقه کوچ کرده‌اند. کردهای خراسان از عشایر غرب ایران و از ایل چشم گزک قفقازیه بودند.<ref>توحدی، حرکت تاریخی کرد به خراسان، 1371ش، ج1، ص25 و 14.</ref>
قوم کرمانج به‌صورت متمرکز در خراسان شمالی در شهرهای اسفراین، بجنورد، [[قوچان]]، شیروان، [[چناران]]، درگز، نیشابور و روستاهای اطراف آن <ref>[https://www.kojaro.com/history-art-culture/194064-kormanj-tribe-iran/ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.]</ref> و به‌صورت پراکنده در آذربایجان غربی در شهرستان‌های [[ارومیه]]، سلماس، خوی، ماکو و پلدشت زندگی می‌کنند. <ref>  [https://hihotel.ir/blog/%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AC-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D9%86-%D9%82%D9%88%D9%85/ . مزرجی، «کرمانج‌ها و تاریخچه این قوم»، وب‌سایت های‌هتل.]</ref> مردمانی از این قوم در کشورهای ترکیه، سوریه، عراق و بخشی از آسیای میانه و اروپا نیز زندگی می‌کنند.<ref> [https://ensani.ir/file/download/article/1612095657-10144-99-263.pdf . نتاج‌مجد و صفری، «مطالعه شاخص‌های هنری پوشاک قوم کرمانج»، 1399ش، ص108.]</ref>  سکونت‌گاه قوم کرمانج در شمال شرقی ایران، جنوب و بخش‌هایی از شرق و مناطق مرکزی ترکیه یا کردستان ترکیه، کردستان سوریه و کردستان عراق بوده و امروزه گسترۀ سکونت آنها به بیش از ۳۰ کشور رسیده است.<ref>  [https://www.tasnimnews.com/fa/news/1401/09/03/2809268/%D9%82%D9%88%D9%85-%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AC-%D8%A7%D8%B2-%D8%B3%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%B9%DB%8C%D9%88%D8%B6-%D8%AA%D8%A7-%D8%B3%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B2%D . «قوم کرمانج؛ از سردار عیوض تا سردار محمدزاده/ کردها در خط مقدم دفاع از انقلاب ایستاده‌اند‌‌‌«، خبرگزاری تسنیم.]</ref>


==جمعیت‌شناسی قوم کرمانج==
==جمعیت‌شناسی قوم کرمانج==
===جمعیت قوم کرمانج===
===جمعیت قوم کرمانج===
قوم کرمانج حدود ۷۰درصد از تمام کردهای جهان را شامل می‌شوند.<ref> [https://www.tasnimnews.com/fa/news/1401/09/03/2809268/%D9%82%D9%88%D9%85-%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AC-%D8%A7%D8%B2-%D8%B3%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%B9%DB%8C%D9%88%D8%B6-%D8%AA%D8%A7-%D8%B3%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B2%D . «قوم کرمانج؛ از سردار عیوض تا سردار محمدزاده/ کردها در خط مقدم دفاع از انقلاب ایستاده‌اند‌‌‌«، خبرگزاری تسنیم.]</ref> کرمانج‌ها بزرگ‌ترین گروه قومی در استان خراسان شمالی بوده و حدود ۴۰ تا ۵۰درصد از جمعیت 811 هزار نفری آن منطقه را تشکیل می‌دهند. بیشترین جمعیت کردنشین در شهرهای قوچان، شیروان، فاروج، بجنورد و اسفراین است <ref> [https://hihotel.ir/blog/%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AC-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D9%86-%D9%82%D9%88%D9%85/ . مزرجی، «کرمانج‌ها و تاریخچه این قوم»، وب‌سایت های‌هتل.]</ref> و در شهر اسفراین، حدود ۸۰درصد جمعیت را کرمانج‌ها تشکیل می‌دهند.<ref> [http://kurdistann.blogfa.com/post/38 . «جمعیت کردهای خراسان»، وب‌سایت کردستان.]</ref>
قوم کرمانج حدود ۷۰درصد از تمام کردهای جهان را شامل می‌شوند.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1401/09/03/2809268/%D9%82%D9%88%D9%85-%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AC-%D8%A7%D8%B2-%D8%B3%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%B9%DB%8C%D9%88%D8%B6-%D8%AA%D8%A7-%D8%B3%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B2%D . «قوم کرمانج؛ از سردار عیوض تا سردار محمدزاده/ کردها در خط مقدم دفاع از انقلاب ایستاده‌اند«، خبرگزاری تسنیم.]</ref> کرمانج‌ها بزرگ‌ترین گروه قومی در استان [[خراسان شمالی]] بوده و حدود ۴۰ تا ۵۰درصد از جمعیت ۸۱۱ هزار نفری آن منطقه را تشکیل می‌دهند. بیشترین [[جمعیت]] کردنشین در شهرهای [[قوچان]]، شیروان، فاروج، [[بجنورد]] و اسفراین است<ref>[https://hihotel.ir/blog/کرمانج-ها-و-تاریخچه-این-قوم/ . مزرجی، «کرمانج‌ها و تاریخچه این قوم»، وب‌سایت های‌هتل.]</ref> و در شهر اسفراین، حدود ۸۰درصد جمعیت را کرمانج‌ها تشکیل می‌دهند.<ref>[http://kurdistann.blogfa.com/post/38 . «جمعیت کردهای خراسان»، وب‌سایت کردستان.]</ref>


===مذهب و زبان قوم کرمانج===
===مذهب و زبان قوم کرمانج===
قوم کرمانج [[مسلمان]] و [[شیعه]]<nowiki/>‌مذهب هستند. <ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1401/09/03/2809268/%D9%82%D9%88%D9%85-%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AC-%D8%A7%D8%B2-%D8%B3%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%B9%DB%8C%D9%88%D8%B6-%D8%AA%D8%A7-%D8%B3%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B2%D . «قوم کرمانج؛ از سردار عیوض تا سردار محمدزاده/ کردها در خط مقدم دفاع از انقلاب ایستاده‌اند‌‌‌«، خبرگزاری تسنیم.]</ref> آنها به گویش کردی کرمانجی <ref>[https://ensani.ir/file/download/article/1612095657-10144-99-263.pdf . نتاج‌مجد و صفری، «مطالعه شاخص‌های هنری پوشاک قوم کرمانج»، 1399ش،  ص108.]</ref> سخن می‌گویند که تفاوت‌های زیادی با کردی‌ میانه و جنوبی دارد.<ref>   [https://www.kojaro.com/history-art-culture/194064-kormanj-tribe-iran/ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.] </ref>
قوم کرمانج [[مسلمان]] و شیعه‌مذهب هستند.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1401/09/03/2809268/%D9%82%D9%88%D9%85-%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AC-%D8%A7%D8%B2-%D8%B3%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%B9%DB%8C%D9%88%D8%B6-%D8%AA%D8%A7-%D8%B3%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B2%D . «قوم کرمانج؛ از سردار عیوض تا سردار محمدزاده/ کردها در خط مقدم دفاع از انقلاب ایستاده‌اند«، خبرگزاری تسنیم.]</ref> آنها به گویش کردی کرمانجی<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/1612095657-10144-99-263.pdf . نتاج‌مجد و صفری، «مطالعه شاخص‌های هنری پوشاک قوم کرمانج»، 1399ش،  ص108.]</ref> سخن می‌گویند که تفاوت‌های زیادی با کردی میانه و جنوبی دارد.<ref>[https://www.kojaro.com/history-art-culture/194064-kormanj-tribe-iran/ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.]</ref>
 
===گسترهٔ جغرافیایی قوم کرمانج===
قوم کرمانج به‌صورت متمرکز در خراسان شمالی در شهرهای اسفراین، بجنورد، قوچان، شیروان، [[چناران]]، درگز، [[نیشابور]] و روستاهای اطراف آن<ref>[https://www.kojaro.com/history-art-culture/194064-kormanj-tribe-iran/ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.]</ref> و به‌صورت پراکنده در آذربایجان غربی در شهرستان‌های [[ارومیه]]، سلماس، خوی، ماکو و پلدشت [[زندگی]] می‌کنند.<ref>[https://hihotel.ir/blog/کرمانج-ها-و-تاریخچه-این-قوم/ . مزرجی، «کرمانج‌ها و تاریخچه این قوم»، وب‌سایت های‌هتل.]</ref> مردمانی از این قوم در کشورهای ترکیه، سوریه، عراق و بخشی از آسیای میانه و اروپا نیز زندگی می‌کنند.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/1612095657-10144-99-263.pdf . نتاج‌مجد و صفری، «مطالعه شاخص‌های هنری پوشاک قوم کرمانج»، 1399ش، ص108.]</ref> سکونت‌گاه قوم کرمانج در شمال شرقی ایران، جنوب و بخش‌هایی از شرق و مناطق مرکزی ترکیه یا کردستان ترکیه، کردستان سوریه و کردستان عراق بوده و امروزه گسترهٔ سکونت آنها به بیش از ۳۰ کشور رسیده است.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1401/09/03/2809268/%D9%82%D9%88%D9%85-%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AC-%D8%A7%D8%B2-%D8%B3%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%B9%DB%8C%D9%88%D8%B6-%D8%AA%D8%A7-%D8%B3%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B2%D . «قوم کرمانج؛ از سردار عیوض تا سردار محمدزاده/ کردها در خط مقدم دفاع از انقلاب ایستاده‌اند«، خبرگزاری تسنیم.]</ref>
 
===ویژگی‌های اخلاقی قوم کرمانج===
مردم کرمانج خراسان، هرچند در مناطق مختلف کشور ساکن‌اند؛ اما همگی به خون‌گرمی و [[مهمان نوازی|مهمان‌نوازی]] شهرت دارند. شجاعت و [[غیرت در روایات اهل بیت|غیرت]] آنها از دیرباز تا امروز زبان‌زد همه بوده است. آنها دلاوری‌های برجسته‌شان را در قالب ترانه‌ها و اشعار حماسی مانند «لی یاره» و «الله مزار» حفظ کرده و نسل به نسل منتقل می‌کنند.<ref>[https://www.iranhotelonline.com/blog/post-1058/قوم-کرمانج،-سلحشوران-ایرانی/ «قوم کرمانج و کردهای خراسان»، وب‌سایت ایران هتل آنلاین.]</ref>
 
==ادبیات قوم کرمانج==
===ادبیات مکتوب===
زبان کردی کرمانجی دارای یک نظام آموزشی سنتی بسیار قوی، به‌ویژه در ادبیات فولکلوریک و شفاهی غنی و ترانه‌های متنوع و پرمحتوا است. البته این به‌معنای نادیده گرفتن ادبیات مکتوب نیست؛ برعکس، ادبیات مکتوب کرمانجی تنها ادبیاتی در خاورمیانه است که با وجود فقدان یک نظام آموزشی رسمی، توانسته جوایز معتبر ادبی جهانی را به خود اختصاص دهد؛ به‌عنوان مثال، محمد اوزون جایزه اتحادیه نویسندگان سوئد و شیخ موس داختیکن معتبرترین جایزه شعر فرانسه زبان را کسب کرده‌اند و در دهه‌های اخیر صدها رمان به کردی کرمانجی منتشر شده است.<ref>[https://ketabnak.com/reader/71282 تیرژ، داستان‌های کردی کرمانجی، 1393ش، ص6-7.]</ref>
 
===ادبیات شفاهی===
[[ادبیات شفاهی]] کرمانجی، شامل داستان‌ها و ترانه‌ها است که سینه به سینه منتقل شده و مضامین اخلاقی و انسانی عمیقی دارد؛ ضمن اینکه تاریخ زندگی و ستم‌هایی را که بر کردها رفته، بازگو می‌کند. این ادبیات چند نقش مهم ایفا کرده است که حفظ زبان و اصالت آن، بیان وقایع تاریخی و تجلی هنر کردی از آن جمله‌اند. قدرت زبان کردی کرمانجی در بیان هنرمندانه بسیار بالا است. این ادبیات شفاهی تاکنون توجه بسیاری از شرق‌شناسان مانند قانات کردو، جلیل جلیل و کریستین آلیسون را به خود جلب کرده و آثار ارزشمندی دربارهٔ آن نوشته و ثبت و ضبط شده است.<ref>[https://ketabnak.com/reader/71282 تیرژ، داستان‌های کردی کرمانجی، 1393ش، ص6-7.]</ref>


==ویژگی‌های اخلاقی قوم کرمانج==
«سَرپَهاتی» ها روایت‌های واقعی از سرگذشت‌ها و ماجراها هستند که با هدف پندآموزی بازگو می‌شوند. در میان جامعه کُرد، این داستان‌ها عمدتاً در [[شب‌نشینی|شب‌نشینی‌ها]] توسط افراد [[سالمند|سالخورده]] و سخنوران چیره‌دست روایت می‌شوند؛ کسانی که یا خود شاهد عینی ماجرا بوده‌اند یا آن را از نزدیک شنیده‌اند و بدون هیچ کم و کاستی، به‌عنوان تاریخ شفاهی کُردها، آن را منتقل می‌کنند.<ref>[https://ketabnak.com/book/71282/داستانهای-کردی-کرمانجی «داستان‌های کردی کرمانجی»، وب‌سایت کتابناک.]</ref>
مردم کرمانج خراسان، هرچند در مناطق مختلف کشور ساکن‌اند؛ اما همگی به خون‌گرمی و مهمان‌نوازی شهرت دارند. شجاعت و غیرت آنها از دیرباز تا امروز زبان‌زد همه بوده است. آنها دلاوری‌های برجسته‌شان را در قالب ترانه‌ها و اشعار حماسی مانند «لی یاره» و «الله مزار» حفظ کرده و نسل به نسل منتقل می‌کنند.<ref>[https://www.iranhotelonline.com/blog/post-1058/%D9%82%D9%88%D9%85-%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AC%D8%8C-%D8%B3%D9%84%D8%AD%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C/ «قوم کرمانج و کردهای خراسان»، وب‌سایت ایران هتل آنلاین.]</ref>


==ساختار اجتماعی قوم کرمانج==
==ساختار اجتماعی قوم کرمانج==
===تقسیم‌بندی قوم کرمانج===
===تقسیم‌بندی قوم کرمانج===
قوم کرمانج از ۲۲ طایفه یا ایل با گروه‌های مختلف تشکیل می‌شود<ref> [https://hihotel.ir/blog/%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AC-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D9%86-%D9%82%D9%88%D9%85/ . مزرجی، «کرمانج‌ها و تاریخچه این قوم»، وب‌سایت های‌هتل.]</ref> که ۱۲۲ گروه از این طوایف در خراسان ساکن‌اند.<ref> [http://kurdistann.blogfa.com/post/38 . «جمعیت کردهای خراسان»، وب‌سایت کردستان.]</ref> ایل زعفرانلو با ۳۲ زیرشاخه، بزرگ‌ترین ایل کرمانج است<ref>   [https://www.kojaro.com/history-art-culture/194064-kormanj-tribe-iran/ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.]</ref> و بیشتر آنها در نیشابور، قوچان، درگز و مشهد ساکن هستند. ایل مراد‌خان یا حسین‌زاده (در شیروان)، ایل توپکانلو (در نیشابور، قوچان، [[مشهد]] و سبزوار)،<ref>[http://kurdistann.blogfa.com/post/38 . «جمعیت کردهای خراسان»، وب‌سایت کردستان.]</ref> ایل عمارلو (در نیشابور)، ایل مژدکانلو (در نیشابور)، ایل ملکشاهی و ایل شوهان (در [[کاشمر]])، ایل زنگنه (در قوچان)، ایل حسنلو و ایل کرد افشار و دوانلو (در مزوج و بجنورد و اردلان)، از دیگر ایل‌های قوم کرمانج در خراسان شمالی هستند.<ref>[https://hihotel.ir/blog/%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AC-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D9%86-%D9%82%D9%88%D9%85/ . مزرجی، «کرمانج‌ها و تاریخچه این قوم»، وب‌سایت های‌هتل.]</ref>
قوم کرمانج از ۲۲ طایفه یا ایل با گروه‌های مختلف تشکیل می‌شود<ref>[https://hihotel.ir/blog/کرمانج-ها-و-تاریخچه-این-قوم/ . مزرجی، «کرمانج‌ها و تاریخچه این قوم»، وب‌سایت های‌هتل.]</ref> که ۱۲۲ گروه از این طوایف در خراسان ساکن‌اند.<ref>[http://kurdistann.blogfa.com/post/38 . «جمعیت کردهای خراسان»، وب‌سایت کردستان.]</ref> ایل زعفرانلو با ۳۲ زیرشاخه، بزرگ‌ترین ایل کرمانج است<ref>[https://www.kojaro.com/history-art-culture/194064-kormanj-tribe-iran/ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.]</ref> و بیشتر آنها در نیشابور، قوچان، درگز و مشهد ساکن هستند. ایل مرادخان یا حسین‌زاده (در شیروان)، ایل توپکانلو (در نیشابور، قوچان، [[مشهد]] و [[سبزوار]])،<ref>[http://kurdistann.blogfa.com/post/38 . «جمعیت کردهای خراسان»، وب‌سایت کردستان.]</ref> ایل عمارلو (در نیشابور)، ایل مژدکانلو (در نیشابور)، ایل ملکشاهی و ایل شوهان (در [[کاشمر]])، ایل زنگنه (در قوچان)، ایل حسنلو و ایل کرد افشار و دوانلو (در مزوج و بجنورد و اردلان)، از دیگر ایل‌های قوم کرمانج در خراسان شمالی هستند.<ref>[https://hihotel.ir/blog/کرمانج-ها-و-تاریخچه-این-قوم/ . مزرجی، «کرمانج‌ها و تاریخچه این قوم»، وب‌سایت های‌هتل.]</ref>


===هویت اجتماعی کرمانج‌ها===
===هویت اجتماعی کرمانج‌ها===
کورمانج‌ها از نظر اجتماعی دارای ساختار ایلی و طایفه‌ای هستند. هر ایل کورمانج نام‌های خاص خود را دارد که هویت و اصالت آن‌ها را نشان می‌دهد و بازتابی است از پیشینه تاریخی، اجتماعی، جغرافیایی، اخلاقی و حرفه‌ای مردم آن ایل. هر کورمانج به یکی از این ایل‌ها تعلق دارد و به همین سبب از ویژگی‌های ظاهری، اخلاقی و اجتماعی مخصوص به آن ایل برخوردار است. در گذشته و حتی در حال حاضر، به‌ویژه میان کورمانج‌های اصیل، بیشتر با نام ایلی یکدیگر را می‌شناسند. پهلوانان و جنگجویان هر ایل در میدان‌های مختلف با همین نام ایلی خود حضور یافته و افتخار کسب می‌کردند و اعضای آن ایل به این نام‌ها می‌بالیدند. این نام‌ها در تاریخ ثبت شده و جاودانه شده‌اند، مانند کُرد عمارلو، گل‌محمد کلمیشی، سردار عیوض جلالی، پهلوان محمدباقر خاخیانلو، محمدعلی صحرایی باچیانلو، حاجی‌خان حمزکانلو، جعفرقلی زنگلی (زنگلانلو)، پهلوان حاج‌بابا برجی زیدانلو.<ref>[https://kurmanj.blogfa.com/tag/%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86 «کرمانج»، وبلاگ کرمانج.]</ref>
کورمانج‌ها از نظر اجتماعی دارای ساختار ایلی و طایفه‌ای هستند. هر ایل کورمانج نام‌های خاص خود را دارد که هویت و اصالت آن‌ها را نشان می‌دهد و بازتابی است از پیشینه تاریخی، اجتماعی، جغرافیایی، اخلاقی و حرفه‌ای مردم آن ایل. هر کورمانج به یکی از این ایل‌ها تعلق دارد و به همین سبب از ویژگی‌های ظاهری، اخلاقی و اجتماعی مخصوص به آن ایل برخوردار است. در گذشته و حتی در حال حاضر، به‌ویژه میان کورمانج‌های اصیل، بیشتر با نام ایلی یکدیگر را می‌شناسند. پهلوانان و جنگجویان هر ایل در میدان‌های مختلف با همین نام ایلی خود حضور یافته و افتخار کسب می‌کردند و اعضای آن ایل به این نام‌ها می‌بالیدند. این نام‌ها در تاریخ ثبت شده و جاودانه شده‌اند، مانند کُرد عمارلو، گل‌محمد کلمیشی، سردار عیوض جلالی، پهلوان محمدباقر خاخیانلو، محمدعلی صحرایی باچیانلو، حاجی‌خان حمزکانلو، جعفرقلی زنگلی (زنگلانلو)، پهلوان حاج‌بابا برجی زیدانلو.<ref>[https://kurmanj.blogfa.com/tag/خراسان «کرمانج»، وبلاگ کرمانج.]</ref>


===نقش زنان در قوم کرمانج===
===نقش زنان در قوم کرمانج===
زنان کرمانجی در امورات مختلف خانوادگی، اجتماعی و سیاسی دوشادوش مردان به ایفای نقش می‌پردازند. زنان کرمانجی، با صفت سخت‌کوشی، خردمندی، پاکدامنی، فداکاری، خانواده‌گرایی، شوهردوستی و شیفتگی به فرزندان معرفی شده‌اند.<ref> [https://www.farhangekhorasan.ir/article_140545.html . افراسیاب‌پور و همکاران، «جایگاه زنان در منتخبی از داستان های کردی کرمانجی خراسان شمالی»، 1400ش، ص7.]</ref>
[[زن عشایری|زن برای عشایر]] و قوم کرمانج نماد [[زندگی]] و خوشبختی بوده است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/2235210/نمادشناسی-گلیم-سفره-عشایر-کرمانج-خراسان-شمالی?q=كرمانج%20خراسان&score=274877907000.0&rownumber=3 وحدانی‌فر و دانشوری، «نمادشناسی گلیم سفره عشایر کرمانج خراسان شمالی»، 1400ش، ص214.]</ref> زنان کرمانجی در امورات مختلف خانوادگی، اجتماعی و سیاسی دوشادوش مردان به ایفای نقش می‌پردازند. زنان کرمانجی، با صفت سخت‌کوشی، خردمندی، پاکدامنی، فداکاری، خانواده‌گرایی، شوهردوستی و شیفتگی به فرزندان معرفی شده‌اند.<ref>[https://www.farhangekhorasan.ir/article_140545.html . افراسیاب‌پور و همکاران، «جایگاه زنان در منتخبی از داستان‌های کردی کرمانجی خراسان شمالی»، 1400ش، ص7.]</ref>


==فرهنگ قوم کرمانج==
==فرهنگ قوم کرمانج==
===پوشش قوم کرمانج===
===پوشش قوم کرمانج===
کارشناسان معتقدند یکی از ویژگی‌های قوم کرمانج خراسان شمالی که افراد این قوم را از دیگر اقوام متمایزکرده، پوشش خاص و سنتی مردان و زنان این قوم است<ref> [https://hihotel.ir/blog/%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AC-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D9%86-%D9%82%D9%88%D9%85/ . مزرجی، «کرمانج‌ها و تاریخچه این قوم»، وب‌سایت های‌هتل.]</ref> که به پوشش کرمانجی معروف است.<ref> [http://kurdistann.blogfa.com/post/38 . «جمعیت کردهای خراسان»، وب‌سایت کردستان.]</ref>  
کارشناسان معتقدند یکی از ویژگی‌های قوم کرمانج خراسان شمالی که افراد این قوم را از دیگر اقوام متمایزکرده، پوشش خاص و سنتی مردان و زنان این قوم است<ref>[https://hihotel.ir/blog/کرمانج-ها-و-تاریخچه-این-قوم/ . مزرجی، «کرمانج‌ها و تاریخچه این قوم»، وب‌سایت های‌هتل.]</ref> که به پوشش کرمانجی معروف است.<ref>[http://kurdistann.blogfa.com/post/38 . «جمعیت کردهای خراسان»، وب‌سایت کردستان.]</ref>


====لباس زنان کرمانج====
====لباس زنان کرمانج====
لباس محلی زنان کرمانج کرمانج، با طرح‌ها و رنگ‌های شاد برگرفته از طبیعت، همچنان به سبک سنتی حفظ شده است. این پوشاک شامل کت‌های کوتاه، شال‌های رنگی، پیراهن‌ها و دامن‌های متنوع است که با توجه به سن و موقعیت اجتماعی متفاوت است. رنگ قرمز، ترمه و ابریشم در این لباس‌ها جایگاه ویژه‌ای دارند و استفاده از ابریشم و پارچه‌های دستباف از دیرباز مرسوم بوده است. به همین دلیل، از بدو تولد هر دختر، لباس عروسی سنتی برای او تهیه می‌شود که در گذشته با سکه‌های طلا و نقره تزئین می‌شد.<ref>[https://www.jamaran.news/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1-82/471067-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AC%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D8%AA%D9%86-%D9%BE%D9%88%D8%B4%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D9%87%D9%85%D9%87-%D8%B9%D9%85%D8%B1 «زنان کرمانجی؛ با تن‌پوشی برای همه عمر»، پایگاه اطلاع‌رسانی و خبری جماران.]</ref> لباس زنانۀ کرمانجی به‌عنوان یکی از زیباترین لباس‌های محلی ایران شناخته می‌شود.
لباس محلی زنان کرمانج، با طرح‌ها و رنگ‌های شاد برگرفته از طبیعت، همچنان به سبک سنتی حفظ شده است. این پوشاک شامل کت‌های کوتاه، شال‌های رنگی، پیراهن‌ها و دامن‌های متنوع است که با توجه به سن و موقعیت اجتماعی متفاوت است. رنگ قرمز، [[ترمه]] و [[ابریشم]] در این لباس‌ها جایگاه ویژه‌ای دارند و استفاده از ابریشم و پارچه‌های دستباف از دیرباز مرسوم بوده است. به همین دلیل، از بدو تولد هر [[دختر]]، لباس عروسی سنتی برای او تهیه می‌شود که در گذشته با سکه‌های [[طلا]] و نقره تزئین می‌شد.<ref>[https://www.jamaran.news/بخش-اخبار-82/471067-زنان-کرمانجی-با-تن-پوشی-برای-همه-عمر «زنان کرمانجی؛ با تن‌پوشی برای همه عمر»، پایگاه اطلاع‌رسانی و خبری جماران.]</ref> لباس زنانهٔ کرمانجی به‌عنوان یکی از زیباترین لباس‌های محلی [[ایران]] شناخته می‌شود.
#'''یاشار''': روسری بلند حریری است که اغلب با طرح پر طاووس تزئین شده است. در گذشته، یاشار به شکل کلاهی با سکه‌های قدیمی بود که زنان زیر روسری خود می‌پوشیدند؛ اما امروزه به دور گردن پیچیده می‌شود.<ref>[https://www.kojaro.com/history-art-culture/194064-kormanj-tribe-iran/ . صادق‌پور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.]</ref> در گذشته، زنان، به‌ویژه عروس‌های جوان، برای حفظ حیا در مقابل نامحرم، دهان و چانۀ خود را با یاشار می‌پوشاندند<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/1612095657-10144-99-263.pdf نتاج‌مجد و صفری، «مطالعه شاخص‌های هنری پوشاک قوم کرمانج»، 1399ش،  ص109.]</ref> که این رسم امروزه تنها در برخی روستاها میان عروس‌های جوان دیده می‌شود.<ref>[https://www.kojaro.com/history-art-culture/194064-kormanj-tribe-iran/ صادق‌پور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.]</ref>
#'''یاشار''': روسری بلند حریری است که اغلب با طرح پر طاووس تزئین شده است. در گذشته، یاشار به شکل کلاهی با سکه‌های قدیمی بود که زنان زیر روسری خود می‌پوشیدند؛ اما امروزه به دور گردن پیچیده می‌شود.<ref>[https://www.kojaro.com/history-art-culture/194064-kormanj-tribe-iran/ . صادق‌پور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.]</ref> در گذشته، زنان، به‌ویژه عروس‌های [[جوانی|جوان]]، برای حفظ [[حیا]] در مقابل [[نامحرم]]، دهان و چانهٔ خود را با یاشار می‌پوشاندند<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/1612095657-10144-99-263.pdf نتاج‌مجد و صفری، «مطالعه شاخص‌های هنری پوشاک قوم کرمانج»، 1399ش،  ص109.]</ref> که این رسم امروزه تنها در برخی روستاها میان عروس‌های جوان دیده می‌شود.<ref>[https://www.kojaro.com/history-art-culture/194064-kormanj-tribe-iran/ صادق‌پور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.]</ref>
#'''[[سربند]]''': نوعی دستمال از جنس ساتن و به رنگ قرمز یا مشکی که برای محکم‌تر شدن یاشار روی سر، از آن استفاده می‌شود.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/1612095657-10144-99-263.pdf . نتاج‌مجد و صفری، «مطالعه شاخص‌های هنری پوشاک قوم کرمانج»، 1399ش،  ص109.]</ref>
#'''[[سربند]]''': نوعی دستمال از جنس ساتن و به رنگ قرمز یا مشکی که برای محکم‌تر شدن یاشار روی سر، از آن استفاده می‌شود.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/1612095657-10144-99-263.pdf . نتاج‌مجد و صفری، «مطالعه شاخص‌های هنری پوشاک قوم کرمانج»، 1399ش،  ص109.]</ref>
#'''گراس''': نوعی پیراهن بلند بدون یقه است که از کمر تا پایین چاک دارد. دور کمر، دور یقه، دور مچ‌ها و پایین گراس با قیطان‌های رنگی تزئین می‌شود.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/1612095657-10144-99-263.pdf . نتاج‌مجد و صفری، «مطالعه شاخص‌های هنری پوشاک قوم کرمانج»، 1399ش،  ص109.]</ref>
#'''گراس''': نوعی پیراهن بلند بدون یقه است که از کمر تا پایین چاک دارد. دور کمر، دور یقه، دور مچ‌ها و پایین گراس با قیطان‌های رنگی تزئین می‌شود.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/1612095657-10144-99-263.pdf . نتاج‌مجد و صفری، «مطالعه شاخص‌های هنری پوشاک قوم کرمانج»، 1399ش،  ص109.]</ref>
#'''شیلوار''': دامنی پرچین از مخمل رنگی است که بلندی آن تا زیر زانو یا در برخی قبایل کرمانج تا نزدیک مچ پا می‌رسد. رنگ شیلوار نشان‌دهندۀ وضعیت تأهل بانوان است؛ شیلوار دختران جوان و مجرد معمولاً نارنجی یا زرد و شیلوار زنان متأهل قرمزرنگ است که این تفاوت رنگ به انتخاب همسر کمک می‌کند. لبۀ پایینی شیلوار با نوارهای رنگی زیگزاگ یا قیطان تزئین می‌شود.<ref>[https://www.kojaro.com/history-art-culture/194064-kormanj-tribe-iran/ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.]</ref>
#'''شیلوار''': دامنی پرچین از مخمل رنگی است که بلندی آن تا زیر زانو یا در برخی قبایل کرمانج تا نزدیک مچ پا می‌رسد. رنگ شیلوار نشان‌دهندهٔ وضعیت تأهل بانوان است؛ شیلوار [[دختر|دختران]] [[جوانی|جوان]] و مجرد معمولاً نارنجی یا زرد و شیلوار زنان متأهل قرمزرنگ است که این تفاوت رنگ به انتخاب همسر کمک می‌کند. لبهٔ پایینی شیلوار با نوارهای رنگی زیگزاگ یا قیطان تزئین می‌شود.<ref>[https://www.kojaro.com/history-art-culture/194064-kormanj-tribe-iran/ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.]</ref>
#'''جلیقه''': جلیقه بانوان کرمانج از جنس مخمل و معمولاً به رنگ قرمز است. در گذشته بانوان کرمانجی، سکه‌های قدیمی روی جلیقه خود می‌دوختند که این عمل میزان پس‌انداز آنها را نشان می‌داد. لبه‌های جلیقه با قیطان تزئین می‌شود.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/1612095657-10144-99-263.pdf . نتاج‌مجد و صفری، «مطالعه شاخص‌های هنری پوشاک قوم کرمانج»، 1399ش،  ص109.]</ref>
#'''جلیقه''': جلیقه بانوان کرمانج از جنس مخمل و معمولاً به رنگ قرمز است. در گذشته بانوان کرمانجی، سکه‌های قدیمی روی جلیقه خود می‌دوختند که این عمل میزان پس‌انداز آنها را نشان می‌داد. لبه‌های جلیقه با قیطان تزئین می‌شود.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/1612095657-10144-99-263.pdf . نتاج‌مجد و صفری، «مطالعه شاخص‌های هنری پوشاک قوم کرمانج»، 1399ش،  ص109.]</ref>
#'''چاروق''': کفش محلی از جنس چرم است که توسط زنان و مردان کرمانج استفاده می‌شود.
#'''چاروق''': کفش محلی از جنس چرم است که توسط زنان و مردان کرمانج استفاده می‌شود.
#'''زیورآلات''': میان بانوان کرمانج، استفاده از زیورآلات امری مرسوم است. آنها معمولاً از گوشواره‌ای بلند به نام «گار»، گردنبند و دستبند استفاده می‌کنند. این زیورآلات اغلب از جنس نقره یا [[طلا]] هستند که روی آن‌ها نگین‌های رنگی به‌کار رفته است. از دیگر زیورآلات بانوان کرمانجی، سنجاق سینه است که آن را به جلیقۀ خود وصل می‌کنند.<ref>[https://www.kojaro.com/history-art-culture/194064-kormanj-tribe-iran/ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.]</ref>
#'''زیورآلات''': میان بانوان کرمانج، استفاده از [[زیورآلات]] امری مرسوم است. آنها معمولاً از گوشواره‌ای بلند به نام «گار»، گردنبند و دستبند استفاده می‌کنند. این زیورآلات اغلب از جنس [[نقره]] یا طلا هستند که روی آن‌ها نگین‌های رنگی به‌کار رفته است. از دیگر زیورآلات بانوان کرمانجی، سنجاق سینه است که آن را به جلیقهٔ خود وصل می‌کنند.<ref>[https://www.kojaro.com/history-art-culture/194064-kormanj-tribe-iran/ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.]</ref>


=====تفاوت پوشاک بانوان کوچ‌نشین با یکجا‌نشین=====
=====تفاوت پوشاک بانوان کوچ‌نشین با یکجانشین=====
پوشاک بانوان کوچ‌نشین با یکجا‌نشین دارای تفاوت‌هایی است؛ پوشش بانوان کوچنده کم‌پیرایه با تزئینات مختصر، به‌کارگیری تنوع و وسعت رنگی بیشتر و جنس محکم و مقاوم‌تر است؛ اما لباس بانوان یکجانشین کرمانج پر نقش و نگار، به‌همراه تزئینات فراوان و دارای جنس لطیف و ظریف است.<ref> [https://www.jaco-sj.com/article_180407_e74124f7f09a8d603520c9b1c2b6270c.pdf . گریوانی و همکاران، «مطالعۀ تطبیقی پوشاک بانوان کوچ‌نشین و یکجانشین کرد شمال خراسان»، 1402ش، ص16.]</ref>  
پوشاک بانوان کوچ‌نشین با یکجانشین دارای تفاوت‌هایی است؛ پوشش بانوان کوچنده کم‌پیرایه با تزئینات مختصر، به‌کارگیری تنوع و وسعت رنگی بیشتر و جنس محکم و مقاوم‌تر است؛ اما لباس بانوان یکجانشین کرمانج پر نقش و نگار، به‌همراه تزئینات فراوان و دارای جنس لطیف و ظریف است.<ref>[https://www.jaco-sj.com/article_180407_e74124f7f09a8d603520c9b1c2b6270c.pdf . گریوانی و همکاران، «مطالعۀ تطبیقی پوشاک بانوان کوچ‌نشین و یکجانشین کرد شمال خراسان»، 1402ش، ص16.]</ref>


====لباس مردان کرمانج====
====لباس مردان کرمانج====
لباس مردان کرمانج همانند پوشاک بانوان دارای رنگ‌های [[شادی|شاد]] و برگرفته از طبیعت بوده و از اجزای زیر تشکیل شده است:
لباس مردان کرمانج همانند پوشاک بانوان دارای رنگ‌های [[شادی|شاد]] و برگرفته از طبیعت بوده و از اجزای زیر تشکیل شده است:
#'''کلاه''': داشتن کلاه بر سر، میان قوم کرمانج، نشانۀ مردی و مردانگی است. کلاه مردان کرمانج بر اساس سن، موقعیت خانوادگی و مناسبت‌های اجتماعی به انواع کلاه نمدی، کلاه ابریشمی و کلاه نخی تقسیم می‌شود.<ref> [https://ensani.ir/file/download/article/1612095657-10144-99-263.pdf . نتاج‌مجد و صفری، «مطالعه شاخص‌های هنری پوشاک قوم کرمانج»، 1399ش،  ص114.]</ref>
#'''کلاه''': داشتن کلاه بر سر، میان قوم کرمانج، نشانهٔ مردی و مردانگی است. کلاه مردان کرمانج بر اساس سن، موقعیت خانوادگی و مناسبت‌های اجتماعی به انواع کلاه نمدی، کلاه ابریشمی و کلاه نخی تقسیم می‌شود.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/1612095657-10144-99-263.pdf . نتاج‌مجد و صفری، «مطالعه شاخص‌های هنری پوشاک قوم کرمانج»، 1399ش،  ص114.]</ref>
#'''پیراهن''': پیراهنی از جنس ساتن و بیشتر به رنگ قرمز یا سفید است که دورتادور یقه و مچ‌های پیراهن محلی مردانه با نواردوزی تزئین شده است. دو طرف پیراهن چاک‌دار است و یک کمربند روی آن بسته می‌شود.
#'''پیراهن''': پیراهنی از جنس ساتن و بیشتر به رنگ قرمز یا سفید است که دورتادور یقه و مچ‌های پیراهن محلی مردانه با نواردوزی تزئین شده است. دو طرف پیراهن چاک‌دار است و یک کمربند روی آن بسته می‌شود.
#'''کمربند''': کمربند جزء اصلی لباس مردان کرمانج است و علاوه بر زیباتر کردن پوشش مردان، اغلب به‌منظور جلوگیری از خستگی کار روزانه نیز استفاده می‌شود.<ref>[https://www.kojaro.com/history-art-culture/194064-kormanj-tribe-iran/ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.]</ref>
#'''کمربند''': کمربند جزء اصلی لباس مردان کرمانج است و علاوه بر زیباتر کردن پوشش مردان، اغلب به‌منظور جلوگیری از خستگی کار روزانه نیز استفاده می‌شود.<ref>[https://www.kojaro.com/history-art-culture/194064-kormanj-tribe-iran/ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.]</ref>
#'''شلوار''': شلوار مردان کرمانجی اغلب به‌رنگ مشکی بوده و کاملاً ساده و راسته است. آنها قسمت زیر زانو تا مچ پای این شلوار را داخل جورابی بافته‌شده از جنس پشم قرار می‌دهند. این جوراب در زبان کرمانجی «بوجولی» نامیده می‌شود.
#'''شلوار''': شلوار مردان کرمانجی اغلب به‌رنگ مشکی بوده و کاملاً ساده و راسته است. آنها قسمت زیر زانو تا مچ پای این شلوار را داخل جورابی بافته‌شده از جنس پشم قرار می‌دهند. این [[جوراب]] در زبان کرمانجی «بوجولی» نامیده می‌شود.
#'''پتاوه''': نوعی پارچه‌ از جنس کتان است که در پوشش مردان کرمانج، به دورتادور ساق پا بسته شده و با ریسمان‌هایی به‌صورت ضربدری محکم می‌شود.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/1612095657-10144-99-263.pdf . نتاج‌مجد و صفری، «مطالعه شاخص‌های هنری پوشاک قوم کرمانج»، 1399ش،  ص115.]</ref>
#'''پتاوه''': نوعی پارچه از جنس کتان است که در پوشش مردان کرمانج، به دورتادور ساق پا بسته شده و با ریسمان‌هایی به‌صورت ضربدری محکم می‌شود.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/1612095657-10144-99-263.pdf . نتاج‌مجد و صفری، «مطالعه شاخص‌های هنری پوشاک قوم کرمانج»، 1399ش،  ص115.]</ref>
#'''چاروق''': کفش سنتی از جنس چرم است که مردان کرمانج آن را روی جوراب پشمی می‌پوشند. امروزه این کفش‌های سنتی در برخی کارگاه‌های سنتی قوچان و بجنورد دوخته می‌شود و جزو [[صنایع دستی]] استان خراسان شمالی به‌ شمار می‌رود.<ref>[https://www.kojaro.com/history-art-culture/194064-kormanj-tribe-iran/ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.]</ref>
#'''چاروق''': کفش سنتی از جنس چرم است که مردان کرمانج آن را روی جوراب پشمی می‌پوشند. امروزه این کفش‌های سنتی در برخی کارگاه‌های سنتی قوچان و بجنورد دوخته می‌شود و جزو [[صنایع دستی]] استان خراسان شمالی به‌شمار می‌رود.<ref>[https://www.kojaro.com/history-art-culture/194064-kormanj-tribe-iran/ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.]</ref>


===ازدواج در قوم کرمانج===
===ازدواج در قوم کرمانج===
====همسرگزینی====
====همسرگزینی====
همسرگزینی میان کرمانج‌ها، به‌شیوۀ سنتی و با وساطت بزرگترهای [[خانواده]] و خویشاوندان صورت می‌گیرد. در قوم کرمانج، زمانی که پسر به سن ازدواج می‌‏رسد، خانواده‌‏ها تلاش می‌‏کنند تا از میان بستگان، آشنایان و هم‌محله‏‌‌ای‌های خود، [[دختر]] مناسبی را برای او پیدا کنند. میان عشایر کرمانج همسرگزینی در سنین کم توسط بزرگترها برای فرزندان به‌صورت ازدواج میان‌طایفه‌ای و به‌صورت توافقی میان خانواده‌‏ها [[برنامه‌ریزی]] می‌‏شود. امروزه همسرگزینی میان قوم کرمانج دستخوش تغییر شده و بسیاری از جوانان، همسر مورد نظرشان را خود انتخاب کنند.<ref> [https://www.isna.ir/news/1400102115511/%D9%87%D9%85%D9%87-%DA%86%DB%8C%D8%B2-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%AC-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AC . سالکی خامنه، «همه چیز درباره آیین ازدواج کردهای کرمانج»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.]</ref>
همسرگزینی میان کرمانج‌ها، به‌شیوهٔ سنتی و با [[واسطه گری ازدواج|وساطت]] بزرگترهای [[خانواده]] و خویشاوندان صورت می‌گیرد. در قوم کرمانج، زمانی که پسر به [[سن ازدواج]] می‌رسد، [[خانواده|خانواده‌ها]] تلاش می‌کنند تا از میان بستگان، آشنایان و هم‌محله‌ای‌های خود، [[دختر]] مناسبی را برای او پیدا کنند. میان قوم کرمانج [[همسرگزینی دختران]] و پسران در سنین کم توسط بزرگترها برای فرزندان به‌صورت [[ازدواج]] میان‌طایفه‌ای و به‌صورت توافقی میان خانواده‌ها [[برنامه‌ریزی]] می‌شود. امروزه همسرگزینی میان قوم کرمانج دستخوش تغییر شده و بسیاری از جوانان، همسر مورد نظرشان را خود انتخاب کنند.<ref>[https://www.isna.ir/news/1400102115511/همه-چیز-درباره-آیین-ازدواج-کردهای-کرمانج . سالکی خامنه، «همه چیز درباره آیین ازدواج کردهای کرمانج»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.]</ref>


====مراسم خواستگاری در قوم کرمانج====
====مراسم خواستگاری در قوم کرمانج====
مراسم [[خواستگاری]] اغلب به‌صورت سنتی و با مشارکت بزرگترهای خانواده صورت می‌گیرد. در این مراسم چند تن از بزرگترهای خانوادۀ داماد به خانۀ خانوادۀ عروس رفته و درخواست خود را با بزرگترهای او مطرح می‌کنند. <ref>[https://www.isna.ir/news/1400102115511/%D9%87%D9%85%D9%87-%DA%86%DB%8C%D8%B2-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%AC-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AC . سالکی خامنه، «همه چیز درباره آیین ازدواج کردهای کرمانج»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.]</ref> پس از خواستگاری، خوانچه‌هایی از هدایا در مجمع یا سینی‌های بزرگ از طرف خانوادۀ داماد، برای خانوادۀ عروس برده می‌شود. این مجمع‌ها با شال قرمز پوشانده می‌شوند و زنان کرمانج آن‌ها را بر سر می‌گذارند و همراه با نواختن موسیقی کردی و رقص و پایکوبی به خانۀ عروس می‌برند.<ref>   [https://www.kojaro.com/history-art-culture/194064-kormanj-tribe-iran/ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.]</ref>
مراسم [[خواستگاری]] اغلب به‌صورت سنتی و با مشارکت بزرگترهای خانواده صورت می‌گیرد. در این مراسم چند تن از بزرگترهای خانوادهٔ [[داماد]] به [[خانه|خانهٔ]] خانوادهٔ عروس رفته و درخواست خود را با بزرگترهای او مطرح می‌کنند.<ref>[https://www.isna.ir/news/1400102115511/همه-چیز-درباره-آیین-ازدواج-کردهای-کرمانج . سالکی خامنه، «همه چیز درباره آیین ازدواج کردهای کرمانج»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.]</ref> پس از خواستگاری، خوانچه‌هایی از هدایا در مجمع یا سینی‌های بزرگ از طرف خانوادهٔ داماد، برای خانوادهٔ عروس برده می‌شود. این مجمع‌ها با شال قرمز پوشانده می‌شوند و زنان کرمانج آن‌ها را بر سر می‌گذارند و همراه با نواختن موسیقی کردی و رقص و پایکوبی به خانهٔ عروس می‌برند.<ref>[https://www.kojaro.com/history-art-culture/194064-kormanj-tribe-iran/ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.]</ref>


====مراسم نامزدی در قوم کرمانج====
====مراسم نامزدی در قوم کرمانج====
در مراسم قند شکستن که نشانۀ اعلام [[نامزدی]] دختر و پسر است، یکی از بزرگان فامیل که معمولاً مردی مورد احترام است و خود دارای ازدواج موفقی بوده و دو زنه و زن‌مرده نیست، با اجازۀ دیگر بزرگان مجلس دو عدد کله‌قند را برداشته و به نشانۀ شادکامی و خوشبختی عروس و داماد بر هم‌ زده و نامزدی دختر و پسر را به این وسیله اعلام می‏‌کند. در پایان تکه‌های شکستۀ قند را به نشانه شگون و خوش‌یمنی میان میهمانان تقسیم می‌کنند. در دوران نامزدی، در هر مناسبتی مانند [[نوروز]] یا [[شب چله]]، خانوادۀ داماد [[هدیه|هدایایی]] به منزل خانواده عروس می‌برند؛ خانواده عروس نیز هدایایی، در همان سینی می‌گذارند تا سینی خالی به خانه داماد بازنگردد.<ref>[https://www.isna.ir/news/1400102115511/%D9%87%D9%85%D9%87-%DA%86%DB%8C%D8%B2-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%AC-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AC . سالکی خامنه، «همه چیز درباره آیین ازدواج کردهای کرمانج»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.]</ref>
در مراسم قند شکستن که نشانهٔ اعلام [[نامزدی]] دختر و پسر است، یکی از بزرگان فامیل که معمولاً مردی مورد احترام است و خود دارای ازدواج موفقی بوده و دو زنه و زن‌مرده نیست، با اجازهٔ دیگر بزرگان مجلس دو عدد کله‌قند را برداشته و به نشانهٔ شادکامی و خوشبختی عروس و داماد برهم زده و نامزدی دختر و پسر را به این وسیله اعلام می‌کند. در پایان تکه‌های شکستهٔ قند را به نشانه شگون و خوش‌یمنی میان میهمانان تقسیم می‌کنند. در دوران نامزدی، در هر مناسبتی مانند [[نوروز]] یا [[شب چله]]، خانوادهٔ داماد [[هدیه|هدایایی]] به منزل خانواده عروس می‌برند؛ خانواده عروس نیز هدایایی، در همان سینی می‌گذارند تا سینی خالی به خانه داماد بازنگردد.<ref>[https://www.isna.ir/news/1400102115511/همه-چیز-درباره-آیین-ازدواج-کردهای-کرمانج . سالکی خامنه، «همه چیز درباره آیین ازدواج کردهای کرمانج»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.]</ref>


====مراسم عروسی در قوم کرمانج====
====مراسم عروسی در قوم کرمانج====
ویژگی مهم مراسم عروسی میان کردهای خراسان، برگزاری مراسم به‌دور از [[تجمل‌گرایی]] و اسراف است.<ref>[https://www.isna.ir/news/1400102115511/%D9%87%D9%85%D9%87-%DA%86%DB%8C%D8%B2-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%AC-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AC . سالکی خامنه، «همه چیز درباره آیین ازدواج کردهای کرمانج»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.]</ref> در گذشته برای برگزاری مراسم عروسی، تمام اقوام از دور و نزدیک به خانۀ پدر داماد می‌آمدند و زنان و مردان کرمانج با لباس‌های محلی، <ref>[https://www.kojaro.com/history-art-culture/194064-kormanj-tribe-iran/ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.]</ref> به‌مدت هفت شبانه‌روز به [[جشن]] و پایکوبی می‌پرداختند. با گذشت زمان این جشن به سه شبانه‌روز کاهش یافت؛ <ref>[https://hihotel.ir/blog/%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AC-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D9%86-%D9%82%D9%88%D9%85/ . مزرجی، «کرمانج‌ها و تاریخچه این قوم»، وب‌سایت های‌هتل.] </ref> اما امروزه به‌دلیل شرایط معیشتی و تغییر در سبک زندگی، اغلب یک شبانه‌روز برای [[مراسم عروسی|عروسی]] به [[شادی]] می‌پردازند. غذای عروسی کرمانجی، معمولاً [[برنج]] به‌همراه گوشت تازه گوسفندی است که اغلب توسط صاحبان مجلس عروسی ذبح می‌شوند. در عروسی کرمانجی هنگامی که ماشین عروس و داماد میان کوچه توقف می‌کند، داماد سیب‌های سرخ و کیسه‌های کوچکی حاوی قند، نقل و نبات را از بالای سر عروس به میان جمعیت پرتاب می‌کند و جوانان خانواده با شادی سعی می‌کنند که یکی از این سیب‌ها یا کیسه‌ها را به‌دست بیاورند تا نشانۀ بازشدن بخت آن جوان باشد.<ref> [https://www.kojaro.com/history-art-culture/194064-kormanj-tribe-iran/ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.] </ref>
ویژگی مهم [[مراسم عروسی]] میان کردهای خراسان، برگزاری مراسم به‌دور از [[تجمل‌گرایی]] و اسراف است.<ref>[https://www.isna.ir/news/1400102115511/همه-چیز-درباره-آیین-ازدواج-کردهای-کرمانج . سالکی خامنه، «همه چیز درباره آیین ازدواج کردهای کرمانج»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.]</ref> در گذشته برای برگزاری مراسم عروسی، تمام اقوام از دور و نزدیک به خانهٔ پدر داماد می‌آمدند و زنان و مردان کرمانج با لباس‌های محلی،<ref>[https://www.kojaro.com/history-art-culture/194064-kormanj-tribe-iran/ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.]</ref> به‌مدت هفت شبانه‌روز به [[جشن]] و پایکوبی می‌پرداختند. با گذشت زمان این جشن به سه شبانه‌روز کاهش یافت؛<ref>[https://hihotel.ir/blog/کرمانج-ها-و-تاریخچه-این-قوم/ . مزرجی، «کرمانج‌ها و تاریخچه این قوم»، وب‌سایت های‌هتل.]</ref> اما امروزه به‌دلیل شرایط معیشتی و تغییر در [[سبک زندگی]]، اغلب یک شبانه‌روز برای عروسی به [[شادی]] می‌پردازند. غذای عروسی کرمانجی، معمولاً [[برنج]] به‌همراه گوشت تازه گوسفندی است که اغلب توسط صاحبان مجلس عروسی [[ذبح اسلامی|ذبح]] می‌شوند. در عروسی کرمانجی هنگامی که ماشین عروس و داماد میان کوچه توقف می‌کند، داماد سیب‌های سرخ و کیسه‌های کوچکی حاوی قند، نقل و نبات را از بالای سر عروس به میان جمعیت پرتاب می‌کند و جوانان خانواده با شادی سعی می‌کنند که یکی از این سیب‌ها یا کیسه‌ها را به‌دست بیاورند تا نشانهٔ بازشدن بخت آن جوان باشد.<ref>[https://www.kojaro.com/history-art-culture/194064-kormanj-tribe-iran/ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.]</ref>


جشن عروسی در قوم کرمانج، مراسمی است که طی آن با همیاری و همکاری، بر انسجام و همبستگی اجتماعی می‌افزایند. میهمانان در جشن عروسی، مبلغی پول را که «تولوشی» نامیده می‌شود، به عروس و داماد [[هدیه]] می‌دهند. معمولاً این هدایای نقدی به اندازه‌ای است که بخش زیادی از هزینه‏‌های جشن را پوشش داده و در مواردی مبلغی نیز برای شروع زندگی جدید زوجین باقی می‌‏ماند. در سال ۱۳۸۳‌ش جشن عروسی قوم کرمانج، در فهرست ملی [[میراث فرهنگی ناملموس ایران|میراث فرهنگی ناملموس]] کشور به ثبت رسیده است.<ref> [https://www.isna.ir/news/1400102115511/%D9%87%D9%85%D9%87-%DA%86%DB%8C%D8%B2-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%AC-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AC . سالکی خامنه، «همه چیز درباره آیین ازدواج کردهای کرمانج»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.] </ref>
جشن عروسی در قوم کرمانج، مراسمی است که طی آن با همیاری و همکاری، بر انسجام و همبستگی اجتماعی می‌افزایند. میهمانان در جشن عروسی، مبلغی پول را که «تولوشی» نامیده می‌شود، به عروس و داماد هدیه می‌دهند. معمولاً این هدایای نقدی به اندازه‌ای است که بخش زیادی از هزینه‌های جشن را پوشش داده و در مواردی مبلغی نیز برای شروع زندگی جدید زوجین باقی می‌ماند. در سال ۱۳۸۳ش [[جشن عروسی]] قوم کرمانج، در فهرست ملی [[میراث فرهنگی ناملموس ایران|میراث فرهنگی ناملموس]] کشور به ثبت رسیده است.<ref>[https://www.isna.ir/news/1400102115511/همه-چیز-درباره-آیین-ازدواج-کردهای-کرمانج . سالکی خامنه، «همه چیز درباره آیین ازدواج کردهای کرمانج»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.]</ref>


===جشن‌های عمومی کرمانج===
===جشن‌های عمومی کرمانج===
====جشن شب چله====
در باورهای مردمی، [[زمستان]] به [[چله]] بزرگ و چله کوچک تقسیم می‌شود. [[شب چله]]، اولین شب از چله بزرگ است که خانواده‌ها در این شب در خانه بزرگ‌ترهای فامیل دور هم جمع شده و در کنار هم جشن می‌گیرند. از خوردنی‌های مرسوم در این جشن کدو، لبو، زردک / هویچ، [[بادام]]، نخودچی، کشمش، توت‌خشک، تخمه خربزه و هندوانه، برگه زردآلو، مغز گردو، سنجد، گندم بوداده و مغز دانه زردآلو است. بانوان کرمانجی این خوردنی‌ها را داخل مجمع بزرگ مسی و روی کرسی گذاشته و از میهمانان خود پذیرایی می‌کنند. بزرگترهای خانواده در این شب با [[شاهنامه‌خوانی]] و نقل داستان‌ها و روایات و اشعار حماسی به پند و اندرز جوان‌ترهای خانواده می‌پردازند.<ref>[https://www.kojaro.com/history-art-culture/194064-kormanj-tribe-iran/ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.]</ref>
====هوده‌مال====
هوده‌مال آیینی است که معمولاً ۱۷ روز مانده به آغاز سال نو برگزار می‌شود. در این مراسم، هر یک از اعضای خانواده تکه‌سنگی را به‌عنوان نماد شخصی خود انتخاب کرده و در مکانی مشخص بر زمین می‌گذارند. پس از تحویل سال نو، افراد سنگ‌های خود را برمی‌دارند. در صورتی که زیر سنگ‌ها رویش سبزه مشاهده شود، این امر نشانه‌ای از فرا رسیدن سالی پرباران و پرخیر و برکت تلقی می‌شود. در مقابل، اگر زیر سنگ‌ها رویشی صورت نگیرد، باور عمومی بر وقوع خشکسالی در سال پیش رو استوار است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/19261/ایین-نوروز-در-بین-قوم-کرمانج?q=تاریخچه%20قوم%20کرمانج&score=16393.43&rownumber=1 «آیین نوروز در بین قوم کرمانج»، 1381ش، ص61.]</ref>


====جشن شب چله====
====مراسم چله‌چوو====
در باورهای مردمی، [[زمستان]] به چله بزرگ و چله کوچک تقسیم می‌شود. شب چله، اولین شب از چله بزرگ است که خانواده‌ها در این شب در خانه بزرگ‌ترهای فامیل دور هم جمع شده و در کنار هم جشن می‌گیرند. از خوردنی‌های مرسوم در این جشن کدو، لبو، زردک، بادام، نخودچی، کشمش، توت‌خشک، تخمه‌ خربزه و هندوانه، برگه‌ زردآلو، مغز گردو، سنجد، گندم بوداده و مغز دانه‌ زردآلو است. بانوان کرمانجی این خوردنی‌ها را داخل مجمع بزرگ مسی و روی کرسی گذاشته و از میهمانان خود پذیرایی می‌کنند. بزرگترهای خانواده در این شب با [[شاهنامه‌خوانی]] و نقل داستان‌ها و روایات و اشعار حماسی به پند و اندرز جوان‌ترهای خانواده می‌پردازند.<ref>[https://www.kojaro.com/history-art-culture/194064-kormanj-tribe-iran/ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.]</ref>
مراسم چله‌چوو معمولاً در سه شب پایانی بهمن‌ماه برگزار می‌شود و شامل برافروختن آتش و پریدن از روی آن و پرتاب کردن توپ‌های آتشین به هوا است. این رسم از دیرباز میان کردهای خراسان رواج داشته است. جشن چله‌چوو در سال ۱۳۹۸ش به‌عنوان میراث معنوی ایرانیان به ثبت ملی رسیده است.


==== هوده‌مال ====
پختن [[آش]] هفت‌رنگ، مهره در [[آب]] انداختن، گوش ایستادن، کوزه‌شکستن، پرتاب کردن قاشق و هئک دانین (تخم‌مرغ نهادن) از دیگر مراسم استقبال از [[بهار]] است. بسیاری از این آیین‌ها، به‌ویژه مهره در آب انداختن و گوش ایستادن، هنوز هم زنده هستند و در سال ۱۳۹۷ش به ثبت ملی رسیده‌اند.<ref>[https://www.isna.ir/news/1400122822002/نگاهی-به-رسوم-کردهای-کرمانج-برای-استقبال-از-بهار «نگاهی به رسوم کردهای کرمانج برای استقبال از بهار»، خبرگزاری ایسنا.]</ref>
هوده‌مال آیینی است که معمولاً ۱۷ روز مانده به آغاز سال نو برگزار می‌شود. در این مراسم، هر یک از اعضای خانواده تکه‌سنگی را به‌عنوان نماد شخصی خود انتخاب کرده و در مکانی مشخص بر زمین می‌گذارند. پس از تحویل سال نو، افراد سنگ‌های خود را برمی‌دارند. در صورتی که زیر سنگ‌ها رویش سبزه مشاهده شود، این امر نشانه‌ای از فرا رسیدن سالی پرباران و پرخیر و برکت تلقی می‌شود. در مقابل، اگر زیر سنگ‌ها رویشی صورت نگیرد، باور عمومی بر وقوع خشکسالی در سال پیش رو استوار است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/19261/%D8%A7%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%DB%8C%D9%86-%D9%82%D9%88%D9%85-%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AC?q=%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87%20%D9%82%D9%88%D9%85%20%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AC&score=16393.43&rownumber=1 «آیین نوروز در بین قوم کرمانج»، 1381ش، ص61.]</ref>


====جشن نوروز====
====جشن نوروز====
کرمانج‌ها پس از تحویل سال نو، به رسم [[شادی]] و خرسندی دهان خود را با آبنبات و شیرینی، شیرین می‌کنند. در عشایر کرمانج، پس از تحویل سال یکی از پسران ایل، با گوسفند سفید رنگی وارد محل زندگی خانواده‌ها می‌شود. طبخ [[برنج]] در شش شب ابتدایی سال نو، امری مرسوم میان اقوام کرمانج است.<ref>[https://www.kojaro.com/history-art-culture/194064-kormanj-tribe-iran/ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.]</ref>
کرمانج‌ها پس از تحویل سال نو، به رسم شادی و خرسندی دهان خود را با [[آب‌نبات]] و شیرینی، شیرین می‌کنند. در عشایر کرمانج، پس از تحویل سال یکی از پسران ایل، با گوسفند سفید رنگی وارد محل زندگی خانواده‌ها می‌شود. طبخ [[برنج]] در شش شب ابتدایی سال نو، امری مرسوم میان اقوام کرمانج است.<ref>[https://www.kojaro.com/history-art-culture/194064-kormanj-tribe-iran/ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.]</ref>


===مراسم عزاداری در قوم کرمانج===
===مراسم عزاداری در قوم کرمانج===
در دهۀ اول محرم ظهر و شب غذای نذری یا در اصطلاح کرمانجی «خرج دادن» انجام می‌شود که در گذشته این غذا بیشتر آبگوشت بوده است. عزاداران در مسجد نوحه‌خوانی می‌کنند و در روز عاشورا مراسم علم‌گردانی برپا می‌شود. علم خانه به خانه گردانده می‌شود و حتی ساکنان شهری برای این منظور به روستا بازمی‌گردند و درِ خانه‌های‌شان را باز می‌گذارند. صاحبان منازل از علم‌گردانان پذیرایی می‌کنند و هدایایی به علم می‌دهند که صرف امور مسجد می‌شود. در برخی مناطق، پس از علم‌گردانی، تعزیه‌خوانی برگزار شده و پس از نماز ظهر عاشورا غذا صرف می‌شود.
در دههٔ اول [[ماه محرم]] ظهر و شب غذای [[نذری]] یا در اصطلاح کرمانجی «خرج دادن» انجام می‌شود که در گذشته این غذا بیشتر [[آبگوشت]] بوده است. عزاداران در [[مسجد]] [[نوحه‌خوانی]] می‌کنند و در روز [[عاشورا]] مراسم علم‌گردانی برپا می‌شود. [[علم (نشان)|علم]] خانه به خانه گردانده می‌شود و حتی ساکنان شهری برای این منظور به روستا بازمی‌گردند و درِ خانه‌های‌شان را بازمی‌گذارند. صاحبان منازل از علم‌گردانان پذیرایی می‌کنند و هدایایی به علم می‌دهند که صرف امور [[مسجد]] می‌شود. در برخی مناطق، پس از علم‌گردانی، [[تعزیه‌خوانی]] برگزار شده و پس از نماز ظهر عاشورا غذا صرف می‌شود.


نوحه‌های کرمانجی در سال‌های اخیر در شمال خراسان محبوبیت زیادی پیدا کرده‌اند. عزاداری مردم کُرد خراسان ریشه‌ای دیرینه دارد و با توجه به شیوه‌های خاص سوگواری آنان، این مراسم به عنوان میراث ناملموس ملی ثبت شده است.<ref>[https://www.isna.ir/news/1401051712599/%D8%A2%D8%AF%D8%A7%D8%A8-%D8%B3%D9%88%DA%AF%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AC-%D9%87%D8%A7 «آداب سوگواری در میان کرمانج‌ها»، خبرگزاری ایسنا.]</ref>
نوحه‌های کرمانجی در سال‌های اخیر در شمال خراسان محبوبیت زیادی پیدا کرده‌اند. [[عزاداری]] مردم کُرد خراسان ریشه‌ای دیرینه دارد و با توجه به شیوه‌های خاص سوگواری آنان، این مراسم به عنوان میراث ناملموس ملی ثبت شده است.<ref>[https://www.isna.ir/news/1401051712599/آداب-سوگواری-در-میان-کرمانج-ها «آداب سوگواری در میان کرمانج‌ها»، خبرگزاری ایسنا.]</ref>


===موسیقی قوم کرمانج===
===موسیقی قوم کرمانج===
[[موسیقی]] قوم کرمانج، آمیزه‌ای از سازهای گوناگون همراه با اشعار محلی است. تنوع موسیقی در قوم کرمانج زیاد است و به موسیقی آیینی، رزمی و بزمی تقسیم شده و با این سبک‌ها به روایتگری سوگ، حماسه، عرفان و عشق می‌پردازند.<ref>[https://hihotel.ir/blog/%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AC-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D9%86-%D9%82%D9%88%D9%85/ . مزرجی، «کرمانج‌ها و تاریخچه این قوم»، وب‌سایت های‌هتل.]</ref> الله‌مزار، تورغه، پری، خجه‌لوره، زاری‌گل، لی‌یاره و هرایی از مقام‌های موسیقی در خراسان ‌شمالی است. اصلی‌ترین ساز موسیقی مردم کرمانج، ساز [[دوتار]] است که صدایی سوزناک دارد. سورنا، قشمه، [[کمانچه]]، [[دهل]]، [[نی]]، دف و [[دایره (ساز)|دایره]] از دیگر سازهای موسیقی این دیار هستند. موسیقی مقامی شمال خراسان یا موسیقی کرمانج، در [[یونسکو]] به ثبت جهانی رسیده است. <ref>   [https://www.kojaro.com/history-art-culture/194064-kormanj-tribe-iran/ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.]</ref> قوم کرمانج، سه گروه هنری شناخته‌شده دارند:
[[موسیقی]] قوم کرمانج، آمیزه‌ای از سازهای گوناگون همراه با اشعار محلی است. تنوع موسیقی در قوم کرمانج زیاد است و به موسیقی آیینی، رزمی و بزمی تقسیم شده و با این سبک‌ها به روایتگری سوگ، حماسه، عرفان و عشق می‌پردازند.<ref>[https://hihotel.ir/blog/کرمانج-ها-و-تاریخچه-این-قوم/ . مزرجی، «کرمانج‌ها و تاریخچه این قوم»، وب‌سایت های‌هتل.]</ref> الله‌مزار، تورغه، پری، خجه‌لوره، زاری‌گل، لی‌یاره و هرایی از مقام‌های موسیقی در خراسان شمالی است. اصلی‌ترین ساز موسیقی مردم کرمانج، ساز [[دوتار]] است که صدایی سوزناک دارد. سورنا، قشمه، [[کمانچه]]، [[دهل]]، [[نی]]، دف و [[دایره (ساز)|دایره]] از دیگر سازهای موسیقی این دیار هستند. موسیقی مقامی شمال خراسان یا موسیقی کرمانج، در [[یونسکو]] به ثبت جهانی رسیده است.<ref>[https://www.kojaro.com/history-art-culture/194064-kormanj-tribe-iran/ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.]</ref> قوم کرمانج، سه گروه هنری شناخته‌شده دارند:
#'''عاشق‌ها''': گروهی از نوازندگان اصیل و حرفه‌ای کرمانج هستند که این شغل و مهارت را از پدران خویش به ارث برده‌اند و بیشتر با [[کرنانوازی|کرنا]]، [[سرنا]] (پیق)، دهل، دوزله (قومشه) و کمانچه می‌نوازند.
#'''عاشق‌ها''': گروهی از نوازندگان اصیل و حرفه‌ای کرمانج هستند که این شغل و مهارت را از پدران خویش به ارث برده‌اند و بیشتر با [[کرنانوازی|کرنا]]، [[سرنا]] (پیق)، دهل، دوزله (قومشه) و کمانچه می‌نوازند.
#'''بخشی‌ها''': بخشی به کسی گفته می‌شود که نوازنده چیره‌دست دوتار و شاعر، نوازنده و خواننده باشد.
#'''بخشی‌ها''': بخشی به کسی گفته می‌شود که نوازنده چیره‌دست دوتار و شاعر، نوازنده و خواننده باشد.
#'''بلیروان‌ها''': بلیروان‌ها، نی‌نوازانی هستند که اغلب به شغل چوپانی مشغول‌اند. بلیروان‌ها، گله گوسفندان یا [[شتر|شتران]] را با آوای نی خود، به چرا و حرکت وامی‌دارند.<ref>[https://hihotel.ir/blog/%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AC-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D9%86-%D9%82%D9%88%D9%85/ . مزرجی، «کرمانج‌ها و تاریخچه این قوم»، وب‌سایت های‌هتل.]</ref>
#'''بلیروان‌ها''': بلیروان‌ها، نی‌نوازانی هستند که اغلب به شغل چوپانی مشغول‌اند. بلیروان‌ها، گله گوسفندان یا [[شتر|شتران]] را با آوای نی خود، به چرا و حرکت وامی‌دارند.<ref>[https://hihotel.ir/blog/کرمانج-ها-و-تاریخچه-این-قوم/ . مزرجی، «کرمانج‌ها و تاریخچه این قوم»، وب‌سایت های‌هتل.]</ref>


===رقص کرمانجی===
===رقص کرمانجی===
رقص کردی خراسان معروف به لیستک تفاوت‌های اساسی با رقص کردی کردستان دارد و در آن افراد به‌جای گرفتن دست یکدیگر و انجام حرکات پا، جدا از یکدیگر به‌شکل دایره‌وار به انجام حرکات ویژۀ دست می‌پردازند و گام برمی‌دارند. این رقص‌ها شامل رقص‌های آیینی سمائی، آله‌گز و قرسه‌ها است که به‌دنبال هم و به‌ترتیب اجرا می‌شوند. پس از آن افراد به رقص‌های انارکی، چپه-راسته، قالده قالده، اسب چوبی و رقص چوب می‌پردازند.<ref>   [https://www.kojaro.com/history-art-culture/194064-kormanj-tribe-iran/ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.]</ref> رقص کردی کرمانج‌های خراسان در فهرست میراث فرهنگی کشور ثبت شده است.<ref>[https://khabarban.com/17711493/%D8%AB%D8%A8%D8%AA_%D8%B1%D9%82%D8%B5_%DA%A9%D8%B1%D8%AF%DB%8C_%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AC_%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AB_%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C_%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1 «ثبت رقص کردی کرمانج‌های خراسان در فهرست میراث فرهنگی کشور»، وب‌سایت خبربان.]</ref>
رقص کردی خراسان معروف به لیستک تفاوت‌های اساسی با رقص کردی [[کردستان]] دارد و در آن افراد به‌جای گرفتن دست یکدیگر و انجام حرکات پا، جدا از یکدیگر به‌شکل دایره‌وار به انجام حرکات ویژهٔ دست می‌پردازند و گام برمی‌دارند. این رقص‌ها شامل رقص‌های آیینی سمائی، آله‌گز و قرسه‌ها است که به‌دنبال هم و به‌ترتیب اجرا می‌شوند. پس از آن افراد به رقص‌های انارکی، چپه-راسته، قالده قالده، اسب چوبی و رقص چوب می‌پردازند.<ref>[https://www.kojaro.com/history-art-culture/194064-kormanj-tribe-iran/ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.]</ref> رقص کردی کرمانج‌های خراسان در فهرست میراث فرهنگی کشور ثبت شده است.<ref>[https://khabarban.com/17711493/ثبت_رقص_کردی_کرمانج_های_خراسان_در_فهرست_میراث_فرهنگی_کشور «ثبت رقص کردی کرمانج‌های خراسان در فهرست میراث فرهنگی کشور»، وب‌سایت خبربان.]</ref>


===غذاهای محلی قوم کرمانج===
===غذاهای محلی قوم کرمانج===
پخت نان‌های مخصوص کرمانج در خراسان شمالی شامل بیشمه، نان چاپاتی، چلپک، فتیر چریشی، فتیر شیرین، اگنجه، کماج، فتیر قتلمه، ساچی، فتیر شیرمال، فتیر جزلاغ، نان یوخا و فتیر مسکه در فهرست میراث معنوی به ثبت رسیده است.<ref>[https://khabarban.com/a/32241760 «فتیر مسکه و طعم شیرین غذای کرمانج‌های خراسان شمالی»، وب‌سایت خبربان.]</ref>
پخت نان‌های مخصوص کرمانج در خراسان شمالی شامل بیشمه، نان چاپاتی، چلپک، فتیر چریشی، فتیر شیرین، اگنجه، کماج، فتیر قتلمه، ساچی، فتیر شیرمال، فتیر جزلاغ، نان یوخا و فتیر مسکه در فهرست میراث معنوی به ثبت رسیده است.<ref>[https://khabarban.com/a/32241760 «فتیر مسکه و طعم شیرین غذای کرمانج‌های خراسان شمالی»، وب‌سایت خبربان.]</ref>


===آیین مسابقه کشتی با چوخه===
===آیین مسابقه کشتی با چوخه===
یکی از محبوب‌ترین آیین‌های خراسان شمالی و مردم کرمانج، برگزاری مسابقۀ کشتی با چوخه است که با رسم و مرام پهلوانی، گره خورده است. این مسابقات که نماد دلاوری، شجاعت و دفاع قوم کرمانج از سرزمین ایران است، سالانه در ۱۳ و ۱۴ فروردین در خراسان شمالی و به‌ویژه در شهرستان اسفراین برگزار می‌شود. <ref> [https://hihotel.ir/blog/%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AC-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D9%86-%D9%82%D9%88%D9%85/ . مزرجی، «کرمانج‌ها و تاریخچه این قوم»، وب‌سایت های‌هتل.]</ref> در این مسابقه کشتی‌گیران با پوشیدن چوخه/چوخا که جلیقه‌ای از جنس پشم است، به رقابت می‌پردازند تا روحیۀ پهلوانی و جوانمردی در جوانان، تقویت شود.<ref>   [https://www.kojaro.com/history-art-culture/194064-kormanj-tribe-iran/ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.]</ref>
یکی از محبوب‌ترین آیین‌های خراسان شمالی و مردم کرمانج، برگزاری مسابقهٔ کشتی با چوخه است که با رسم و مرام پهلوانی، گره خورده است. این مسابقات که نماد دلاوری، شجاعت و دفاع قوم کرمانج از سرزمین ایران است، سالانه در ۱۳ و ۱۴ فروردین در خراسان شمالی و به‌ویژه در شهرستان اسفراین برگزار می‌شود.<ref>[https://hihotel.ir/blog/کرمانج-ها-و-تاریخچه-این-قوم/ . مزرجی، «کرمانج‌ها و تاریخچه این قوم»، وب‌سایت های‌هتل.]</ref> در این مسابقه کشتی‌گیران با پوشیدن چوخه/[[چوخا]] که جلیقه‌ای از جنس [[پشم]] است، به رقابت می‌پردازند تا روحیهٔ پهلوانی و جوانمردی در [[جوانی|جوانان]]، تقویت شود.<ref>[https://www.kojaro.com/history-art-culture/194064-kormanj-tribe-iran/ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.]</ref>
 
===آیین یاوار===
در میان قوم کرمانج، سنتی به نام «یاوار» یا «هاوار» وجود دارد که به‌معنای کمک گروهی است و در مواقع خاصی بیشتر تجلی پیدا می‌کند:
 
'''خانه‌سازی'''؛ در ساخت منازل، به‌ویژه سقف‌ها، از سنت یاوار استفاده می‌شود.


===مراسم استقبال از بهار===
'''پشم‌چینی گوسفندان'''؛ در فصل گرما، پشم‌چینی گوسفندان که شامل ۳ تا ۵ کار مختلف است، به‌صورت گروهی انجام می‌شود. در حین کار، برای ایجاد نشاط، لطایف و [[صلوات]] رد و بدل می‌شود.


====مراسم چله‌چوو====
'''جمع‌آوری محصولات'''؛ در پایان فصل درو، اگر فردی محصول خود را جمع نکرده باشد، مردم به کمک او می‌آیند.
مراسم چله‌چوو معمولاً در سه شب پایانی بهمن‌ماه برگزار می‌شود و شامل برافروختن آتش و پریدن از روی آن و پرتاب کردن توپ‌های آتشین به هوا است. این رسم از دیرباز میان کردهای خراسان رواج داشته است.جشن چله‌چوو در سال 1398ش به‌عنوان میراث معنوی ایرانیان به ثبت ملی رسیده است.


پختن آش هفت‌رنگ، مهره در آب انداختن، گوش ایستادن، کوزه‌شکستن، پرتاب کردن قاشق و هئک دانین (تخم‌مرغ نهادن) از دیگر مراسم استقبال از بهار است. بسیاری از این آیین‌ها، به‌ویژه مهره در آب انداختن و گوش ایستادن، هنوز هم زنده هستند و در سال 1397ش به ثبت ملی رسیده‌اند.<ref>[https://www.isna.ir/news/1400122822002/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%B1%D8%B3%D9%88%D9%85-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AC-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%82%D8%A8%D8%A7%D9%84-%D8%A7%D8%B2-%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%B1 «نگاهی به رسوم کردهای کرمانج برای استقبال از بهار»، خبرگزاری ایسنا.]</ref>
این سنت همراه با [[ترانه|ترانه‌های]] محلی است که نشان‌دهنده اهمیت آن در فرهنگ کرمانج‌ها است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/2052695/ایین-یوار-در-بین-اقوام-تات-ترک-ترکمن-و-کرمانج-خراسان-شمالی?q=كرمانج%20خراسان&score=274877907000.0&rownumber=5 وحدانی‌فر و حمیدی، «آیین «یوار» در بین اقوام تات، ترک، ترکمن و کرمانج خراسان شمالی»، 1402ش، ص150-152.]</ref>


==منابع اقتصادی و معیشت قوم کرمانج==
==منابع اقتصادی و معیشت قوم کرمانج==
===دامداری و کشاورزی===
===دامداری و کشاورزی===
عشایر کرمانج از دیرباز در مناطق شمالی خراسان به دامپروری مشغول بوده‌اند. دامداری اصلی‌ترین منبع درآمد و معیشت آنان است و برخی از آن‌ها نیز به کشاورزی در مراتع و تأمین علوفه دام‌ها مشغولند. از جمله مشکلاتی که این عشایر در زمینۀ معیشت با آن روبه‌رو هستند، کمبود آب کافی برای دام‌ها، تأمین آب برای نیازهای زندگی است.<ref>[https://www.irna.ir/photo/85161191/%D8%B9%D8%B4%D8%A7%DB%8C%D8%B1-%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AC خادمی، «عشایر کرمانج»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
عشایر کرمانج از دیرباز در مناطق شمالی خراسان به دامپروری مشغول بوده‌اند. دامداری اصلی‌ترین منبع درآمد و معیشت آنان است و برخی از آن‌ها نیز به کشاورزی در مراتع و تأمین علوفه دام‌ها مشغولند. از جمله مشکلاتی که این عشایر در زمینهٔ معیشت با آن روبه‌رو هستند، کمبود آب کافی برای دام‌ها، تأمین [[آب]] برای نیازهای [[زندگی]] است.<ref>[https://www.irna.ir/photo/85161191/عشایر-کرمانج خادمی، «عشایر کرمانج»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>


===صنایع‌دستی قوم کرمانج===
===صنایع‌دستی قوم کرمانج===
[[پرونده:قوم کرد۱.jpg|alt=زنان کرمانج چادرنشین آمارلو در حال ریسمان‌بافی|بندانگشتی|زنان کرمانج چادرنشین آمارلو در کال مانی بجنورد در حال ریسمان‌بافی]]
[[پرونده:قوم کرد۱.jpg|alt=زنان کرمانج چادرنشین آمارلو در حال ریسمان‌بافی|بندانگشتی|زنان کرمانج چادرنشین آمارلو در کال مانی بجنورد در حال ریسمان‌بافی]]
تولید انواع صنایع‌دستی، از هنرهای مرسوم میان بانوان قوم کرمانج است.
تولید انواع [[صنایع دستی|صنایع‌دستی]]، از هنرهای مرسوم میان بانوان قوم کرمانج است.
#'''سفره کردی''': بانوان کرمانج، پارچه‌ای از پشم [[شتر]] می‌بافند که مهم‌ترین ویژگی آن، مقاومت در برابر نفوذ رطوبت و [[آب]] است و به همین دلیل برای نگهداری [[نان]] استفاده می‌شود و به دور نین، سفره نان یا سفره کردی شهرت دارد. طرح‌های این بافتهٔ دستی، از نمادهای هندسی، جانوری و گیاهی برگرفته از اقلیم و طبیعت اطراف است.
#'''[[قالی ایرانی|قالی]]''': بسیاری از زنان کرمانجی در [[قالی بافی|بافت قالی]]، قالیچه و قطعه‌های کوچکی مانند خورجین، نوارهای پهن برای افسار اسب و قالیچه روی جمازه [[شتر]] مهارت دارند. در بافت قالیچه‌ها نقش‌هایی مانند شاخ قوچ، چخماق و گل هشت پَر مرسوم بوده و رنگ زمینهٔ قالیچه اغلب قرمز لاکی است.
#'''پلاس‌''': نوعی زیرانداز از الیاف رنگارنگ از جنس پشم است که برای سجادهٔ نماز و سفره پیش پای عروس استفاده می‌شود. در پلاس، زمینهٔ کار از خطوط افقی و رنگارنگ تشکیل می‌شود.
#'''جاجیم''': [[جاجیم]] پارچه‌ای از جنس پشم رنگارنگ است که از آن برای تهیهٔ توبره یا خورجین و کیسه‌های حمل علوفه استفاده می‌شود. بیشتر جاجیم‌های کرمانجی به‌شکل راه‌راه با رنگ‌های متفاوت است که گاهی گل‌های ریز شطرنجی روی آن بافته می‌شود.<ref>[https://www.kojaro.com/history-art-culture/194064-kormanj-tribe-iran/ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.]</ref>
#'''سیاه‌چادر یا کویین''': زنان کرمانجی به‌خصوص [[زن عشایری|بانوان عشایر]]، موی بُز را تابیده و از آن برای بافت [[سیاه‌چادر]] استفاده می‌کنند. این چادرها به‌صورت طبیعی نوعی عایق برای رطوبت است و آب به درون آنها نفوذ نمی‌کند. سقف چادر به‌شکل شیب‌دار نصب می‌شود و ریشه‌هایی در کنار آن قرار دارد که آب باران را به‌سمت پایین هدایت می‌کند. این چادرها از پشم سیاه بافته می‌شود؛ رنگ سیاه سبب می‌شود تا آفتاب به داخل چادر نفوذ نکند و در زمستان نیز داخل چادر گرم بماند.
#'''کردی‌دوزی''': کردی‌دوزی از [[سوزن‌دوزی]]‌های شناخته‌شدهٔ قوم کرمانج است. از کردی‌دوزی برای ایجاد نقش و نگار روی کلاه، دستینه، چَنگه و بعضی از اجزای پوشاک کرمانج استفاده می‌شود.<ref>[https://www.kojaro.com/history-art-culture/194064-kormanj-tribe-iran/ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.]</ref>
 
===شیوهٔ زندگی قوم کرمانج===
بیشتر مردم کرمانج در شهرها و مناطق روستایی اطراف آن به‌صورت یکجانشین زندگی کرده و به شغل کشاورزی، دامپروری و باغداری مشغول هستند. برخی دیگر از اقوام کرمانج نیز زندگی عشایری را برگزیده‌اند و اغلب به دامپروری مشغول هستند.<ref>[https://www.jaco-sj.com/article_180407_e74124f7f09a8d603520c9b1c2b6270c.pdf . گریوانی و همکاران، «مطالعۀ تطبیقی پوشاک بانوان کوچ‌نشین و یکجانشین کرد شمال خراسان»، 1402ش، ص16.]</ref> مهم‌ترین ییلاقات عشایر کرمانج رشته‌کوه‌های گلیل، هزار مسجد، آلاداغ، مراوه‌تپه و شاه‌جهان است.<ref>[https://hihotel.ir/blog/کرمانج-ها-و-تاریخچه-این-قوم/ . مزرجی، «کرمانج‌ها و تاریخچه این قوم»، وب‌سایت های‌هتل.]</ref>
 
==مشاهیر قوم کرمانج==
'''سردار رشیدخان'''؛ رشیدخان، حاکم کُرمانج شمال خراسان (۱۸۵۸–۱۸۹۳م)، به‌دلیل اقتدار و مردم‌داری، آرامش را به منطقه آورد و از تجاوز قزاق‌ها و ترکمن‌ها جلوگیری کرد. او در برابر قراردادهای ننگین [[قاجاریه|قاجار]] مقاومت کرده و از واگذاری شهرهای کُردنشین فیروزه و باقر به روسیه، علی‌رغم دستورات مکرر ناصرالدین شاه، خودداری می‌کرد. این مقاومت او در برابر بی‌کفایتی شاه و فساد دربار صورت گرفت، زیرا نمی‌خواست بخشی از سرزمین اجدادی خود را به بیگانگان بسپارد.<ref>[https://kurmanj.blogfa.com/?p=9 «رشیدخان سردار کل قوچان و حکومت محلی کُرمانج»، وبلاگ کرمانج.]</ref>
 
'''سردار عوض‌خان'''؛ [[سردار عیوض خان|سردار عوض خان]]، یکی از سرداران شجاع ایل کرمانج در خراسان شمالی بود که در دوران قاجار می‌زیست. او در سال ۱۸۸۰م، در مخالفت با معاهده ننگین آخال، رهبری قیام مردم کرد منطقه فیروزه را بر عهده گرفت. این قیام که برای دفاع از عزت، فرهنگ و هویت قوم کرد خراسان صورت گرفت، با هدف بازپس‌گیری شهر فیروزه آغاز شد و ۱۲ سال به طول انجامید. سردار عوض خان همراه با بسیاری از جوانان ایل خود، در نبردهای شجاعانه در برابر متجاوزان روس مقاومت کردند. سرانجام، با [[شهادت]] این سردار، شهر فیروزه نیز سقوط کرد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1790576/سردار-عوض-خان-اسطوره-مقاومت-قوم-کرمانج-معرفی-سردار-عوض-خان-بر-اساس-ترانه-کرمانجی-ههنگی-سهردار-ییوهز-و-شعر-سهردار-ییوهز-خان?q=كرمانج&score=274877907000.0&rownumber=10 وحدانی‌فر و جفرودی، «سردار عوض‌خان اسطوره مقاومت قوم کرمانج (معرفی سردار عوض خان بر اساس ترانه کرمانجی «هه‌نگی سه‌ردار ئیوهز و شعر سه‌ردار ئیوهز خان»، 1399ش، ص1819-1820.]</ref>


#'''سفره کردی''': بانوان کرمانج، پارچه‌ای از پشم [[شتر]] می‌بافند که مهم‌ترین ویژگی آن، مقاومت در برابر نفوذ رطوبت و [[آب]] است و به همین دلیل برای نگهداری [[نان]] استفاده می‌شود‎ و به دور نین، سفره نان یا سفره کردی شهرت دارد. طرح‌های این بافتۀ دستی، از نمادهای هندسی، جانوری و گیاهی بر‌گرفته از اقلیم و طبیعت اطراف است.
'''جعفرقلی زنگلی'''؛ جعفرقلی زنگلی، معروف به ملک‌الشعرای کرمانج، شاعر و عارف برجسته‌ای از طایفهٔ زنگلانلو است که در روستای گوگان به دنیا آمد. با وجود عدم تحصیلات رسمی، جعفرقلی به چهار زبان تسلط داشت و اشعارش حاوی ترکیبی از زبان‌های کردی، ترکی و [[زبان فارسی|فارسی]] است. تأثیرپذیری او از قرآن کریم در اشعارش مشهود است و در این زمینه با شاعرانی چون [[حافظ]] و [[مولانا|مولوی]] قابل مقایسه است. او علاوه بر سرودن شعر، [[دوتار]] نیز می‌نواخته و اشعارش را با آن می‌خوانده است. جعفرقلی تخلص‌های گوناگونی داشته و دیوان اشعار او توسط کلیم‌الله توحدی تصحیح و منتشر شده است. او [[شیعه]] دوازده امامی بوده و اشعارش سرشار از مدح ائمه معصومین است.<ref>[https://www.hamshahrionline.ir/news/167626/زندگینامه-جعفر-قلی-زنگلی-۱۲۲۹-۱۲۶۶ «زندگینامه: جعفر قلی زنگلی (۱۲۲۹-۱۲۶۶)»، وب‌سایت همشهری آنلاین.]</ref> مستند «جعفرقلی زنگله» به کارگردانی محمد عباسپور در زمره برنامه‌های قرارگاه شهید آوینی است که در دست تولید قرارگرفته است.<ref>[https://jamejamonline.ir/fa/news/1459763/ساخت-مستند-جعفر-قلی-زنگلی «ساخت مستند "جعفرقلی زنگلی"»، وب‌سایت جام‌جم آنلاین.]</ref>
#'''قالی‌''': بسیاری از زنان کرمانجی در [[قالی بافی|بافت قالی]]، قالیچه و قطعه‌های کوچکی مانند خورجین، نوارهای پهن برای افسار اسب و قالیچه روی جمازه شتر مهارت دارند. در بافت قالیچه‌ها نقش‌هایی مانند شاخ قوچ، چخماق و گل هشت پَر مرسوم بوده و رنگ زمینۀ قالیچه اغلب قرمز لاکی است.
#'''پلاس‌''': نوعی زیرانداز از الیاف رنگارنگ از جنس پشم است که برای سجادۀ نماز و سفره پیش پای عروس استفاده می‌شود. در پلاس، زمینۀ کار از خطوط افقی و رنگارنگ تشکیل می‌شود.
#'''جاجیم‌''': پارچه‌ای از جنس پشم رنگارنگ است که از آن برای تهیۀ توبره یا خورجین و کیسه‌های حمل علوفه استفاده می‌شود. بیشتر جاجیم‌های کرمانجی به‌شکل راه‌راه با رنگ‌های متفاوت است که گاهی گل‌های ریز شطرنجی روی آن بافته می‌شود.<ref>   [https://www.kojaro.com/history-art-culture/194064-kormanj-tribe-iran/ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.]</ref>
#'''[[سیاه‌چادر]] یا کویین''': زنان کرمانجی به‌خصوص بانوان عشایر، موی بُز را تابیده و از آن برای بافت سیاه‌چادر استفاده می‌کنند. این چادرها به‌صورت طبیعی نوعی عایق برای رطوبت است و آب به درون آنها نفوذ نمی‌کند. سقف چادر به‌شکل شیب‌دار نصب می‌شود و ریشه‌هایی در کنار آن قرار دارد که آب باران را به‌سمت پایین هدایت می‌کند. این چادرها از پشم سیاه بافته می‌شود؛ رنگ سیاه سبب می‌شود تا آفتاب به داخل چادر نفوذ نکند و در زمستان نیز داخل چادر گرم بماند.
#'''کردی‌دوزی''': کردی‌دوزی از [[سوزن‌دوزی|سوزن‌‌دوزی‌های]] شناخته‌شدۀ قوم کرمانج است. از کردی‌دوزی برای ایجاد نقش و نگار روی کلاه، دستینه، چَنگه و بعضی از اجزای پوشاک کرمانج استفاده می‌شود.<ref> [https://www.kojaro.com/history-art-culture/194064-kormanj-tribe-iran/ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.]</ref>


===شیوۀ زندگی قوم کرمانج===
'''سیدای تیرژ'''؛ سیدای تیرژ (نائف حسو)، عارف، شاعر و نویسنده کرد کرمانج، در سال ۱۳۰۲ش در حسکه سوریه متولد شد. او که از کودکی با [[قرآن]] و کتب دینی آشنا بود، پس از آشنایی با تنی چند از شاعران و با شرکت در انجمن‌های فرهنگی، استعداد خود را در سرودن شعر فی‌البداهه شکوفا کرد. وی همچنین با جمع‌آوری داستان‌های واقعی، [[کتاب|کتاب‌هایی]] را گردآوری کرد. او تا پایان عمر به زبان کردی نوشت و جوایز ادبی متعددی از جمله جایزه شاعران کرد (۱۹۹۵م) و جایزه نویسندگان فولکلور کردی (۲۰۰۱م) را دریافت کرد. از آثار او می‌توان به دیوان‌های «خلعت»، «زوزان»، «جودی» و «مولود پیغمبر» و همچنین «داستان‌های کردی (۱ و ۲)» اشاره کرد.<ref>[https://ketabnak.com/persons/26796/سیدای+تیرژ «سیدای تیرژ»، وب‌سایت کتابناک.]</ref>
بیشتر مردم کرمانج در شهرها و مناطق روستایی اطراف آن به‌صورت یکجانشین زندگی کرده و به شغل کشاورزی، دامپروری و باغداری مشغول هستند. برخی دیگر از اقوام کرمانج نیز زندگی عشایری را بر‌گزیده‌اند و اغلب به دامپروری مشغول هستند.<ref>  [https://www.jaco-sj.com/article_180407_e74124f7f09a8d603520c9b1c2b6270c.pdf . گریوانی و همکاران، «مطالعۀ تطبیقی پوشاک بانوان کوچ‌نشین و یکجانشین کرد شمال خراسان»، 1402ش، ص16.]</ref>  مهم‌ترین ییلاقات عشایر کرمانج رشته‌کوه‌های گلیل، هزار مسجد، آلاداغ، مراوه‌تپه و شاه‌جهان است.<ref>[https://hihotel.ir/blog/%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AC-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D9%86-%D9%82%D9%88%D9%85/ . مزرجی، «کرمانج‌ها و تاریخچه این قوم»، وب‌سایت های‌هتل.]</ref>


==مشاهیر قوم کرمانج==
سردار شهید رجبعلی محمدزاده، سردار شهید نوری، سردار شهید محمد وحیدی و امیر شهید ایرج رستمی، از شهدای شناخته‌شدهٔ قوم کرمانج هستند.<ref name=":0" />
سردار عوض‌خان؛ سردار عوض خان، یکی از سرداران شجاع ایل کرمانج در خراسان شمالی بود که در دوران قاجار می‌زیست. او در سال ۱۸۸۰م، در مخالفت با معاهده ننگین آخال، رهبری قیام مردم کرد منطقه فیروزه را بر عهده گرفت. این قیام که برای دفاع از عزت، فرهنگ و هویت قوم کرد خراسان صورت گرفت، با هدف بازپس‌گیری شهر فیروزه آغاز شد و ۱۲ سال به طول انجامید. سردار عوض خان همراه با بسیاری از جوانان ایل خود، در نبردهای شجاعانه در برابر متجاوزان روس مقاومت کردند. سرانجام، با شهادت این سردار، شهر فیروزه نیز سقوط کرد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1790576/%d8%b3%d8%b1%d8%af%d8%a7%d8%b1-%d8%b9%d9%88%d8%b6-%d8%ae%d8%a7%d9%86-%d8%a7%d8%b3%d8%b7%d9%88%d8%b1%d9%87-%d9%85%d9%82%d8%a7%d9%88%d9%85%d8%aa-%d9%82%d9%88%d9%85-%da%a9%d8%b1%d9%85%d8%a7%d9%86%d8%ac-%d9%85%d8%b9%d8%b1%d9%81%db%8c-%d8%b3%d8%b1%d8%af%d8%a7%d8%b1-%d8%b9%d9%88%d8%b6-%d8%ae%d8%a7%d9%86-%d8%a8%d8%b1-%d8%a7%d8%b3%d8%a7%d8%b3-%d8%aa%d8%b1%d8%a7%d9%86%d9%87-%da%a9%d8%b1%d9%85%d8%a7%d9%86%d8%ac%db%8c-%d9%87%d9%87%d9%86%da%af%db%8c-%d8%b3%d9%87%d8%b1%d8%af%d8%a7%d8%b1-%db%8c%db%8c%d9%88%d9%87%d8%b2-%d9%88-%d8%b4%d8%b9%d8%b1-%d8%b3%d9%87%d8%b1%d8%af%d8%a7%d8%b1-%db%8c%db%8c%d9%88%d9%87%d8%b2-%d8%ae%d8%a7%d9%86?q=%d9%83%d8%b1%d9%85%d8%a7%d9%86%d8%ac&score=274877907000.0&rownumber=10 وحدانی‌فر و جفرودی، «سردار عوض‌خان اسطوره مقاومت قوم کرمانج (معرفی سردار عوض خان بر اساس ترانه کرمانجی «هه‌نگی سه‌ردار ئیوهز و شعر سه‌ردار ئیوهز خان»، 1399ش، ص1819-1820.]</ref>


جعفرقلی زنگلی؛ جعفرقلی زنگلی، معروف به ملک‌الشعرای کرمانج، شاعر و عارف برجسته‌ای از طایفۀ زنگلانلو است که در روستای گوگان به دنیا آمد. با وجود عدم تحصیلات رسمی، جعفرقلی به چهار زبان تسلط داشت و اشعارش حاوی ترکیبی از زبان‌های کردی، ترکی و فارسی است. تأثیرپذیری او از قرآن کریم در اشعارش مشهود است و در این زمینه با شاعرانی چون حافظ و مولوی قابل مقایسه است. او علاوه بر سرودن شعر، دوتار نیز می‌نواخته و اشعارش را با آن می‌خوانده است. جعفرقلی تخلص‌های گوناگونی داشته و دیوان اشعار او توسط کلیم‌الله توحدی تصحیح و منتشر شده است. او شیعه دوازده امامی بوده و اشعارش سرشار از مدح ائمه معصومین است.<ref>[https://www.hamshahrionline.ir/news/167626/%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%AC%D8%B9%D9%81%D8%B1-%D9%82%D9%84%DB%8C-%D8%B2%D9%86%DA%AF%D9%84%DB%8C-%DB%B1%DB%B2%DB%B2%DB%B9-%DB%B1%DB%B2%DB%B6%DB%B6 «زندگینامه: جعفر قلی زنگلی (۱۲۲۹-۱۲۶۶)»، وب‌سایت همشهری آنلاین.]</ref>  مستند «جعفرقلی زنگله» به کارگردانی محمد عباسپور در زمره برنامه‌های قرارگاه شهید آوینی است که در دست تولید قرار‌گرفته است.<ref>[https://jamejamonline.ir/fa/news/1459763/%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA-%D9%85%D8%B3%D8%AA%D9%86%D8%AF-%D8%AC%D8%B9%D9%81%D8%B1-%D9%82%D9%84%DB%8C-%D8%B2%D9%86%DA%AF%D9%84%DB%8C «ساخت مستند "جعفرقلی زنگلی"»، وب‌سایت جام‌جم آنلاین.]</ref>
نویسندگانی چون علی حریری، احمد خانی، فقی طیران و ملای جزیری به زبان کرمانجی نوشته‌اند.<ref>[https://ketabnak.com/reader/71282 تیرژ، داستان‌های کردی کرمانجی، 1393ش، ص6.]</ref>


==تعامل فرهنگی قوم کرمانج با اقوام همجوار==
==تعامل فرهنگی قوم کرمانج با اقوام همجوار==
تأثیرات فرهنگی و تعاملات کرمانج‌ها با اقوام هم‌جواری در خراسان شمالی، بر اساس پیشینه‌ای غنی و تنوع قومی، زمینه‌ساز شکل‌گیری همزیستی مسالمت‌آمیز و وحدتی بی‌نظیر در ابعاد اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی این منطقه شده است. کرمانج‌ها علاوه بر حضور در خراسان شمالی، همراه با ترک‌ها، تات‌ها، ترکمن‌ها، لرها، بلوچ‌ها و فارس‌ها در این سرزمین تاریخی زندگی می‌کنند که این اتحاد، فضایی سرشار از تعامل و تفاهم فرهنگی و اقتصادی را رقم زده است. نمونه بارز این همزیستی، وجود مساجد شیعه و سنی در کنار هم و رعایت احترام متقابل در مناسک دینی است. همچنین تعامل مداوم در بازارها و صنوف مختلف که نشان‌دهنده وابستگی اقتصادی متقابل اقوام است، نقشی مهم در ایجاد همبستگی اجتماعی و فرهنگی ایفا کرده است. تجربه خراسان شمالی به‌عنوان الگویی جهانی در همزیستی مسالمت‌آمیز و وحدت اقوام مختلف شناخته می‌شود که با حفظ هویت‌های فرهنگی متنوع، به توسعه پایدار و زندگی مشترک مسالمت‌آمیز دست یافته است.<ref>[https://www.isna.ir/news/1400072719461/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%DB%8C-%D9%85%D9%88%D9%81%D9%82-%D9%88%D8%AD%D8%AF%D8%AA-%D9%88-%D9%87%D9%85%D8%B2%DB%8C%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%D9%85%D9%87%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%85-%D9%88-%D9%85%D8%B0%D8%A7%D9%87%D8%A8-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D9%85%D8%A7%D9%84%DB%8C «الگوی موفق وحدت و همزیستی مهربانانه اقوام و مذاهب در خراسان شمالی»، خبرگزاری ایسنا.]</ref>
تأثیرات فرهنگی و تعاملات کرمانج‌ها با اقوام هم‌جواری در خراسان شمالی، بر اساس پیشینه‌ای غنی و تنوع قومی، زمینه‌ساز شکل‌گیری [[همزیستی]] مسالمت‌آمیز و وحدتی بی‌نظیر در ابعاد اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی این منطقه شده است. کرمانج‌ها علاوه بر حضور در خراسان شمالی، همراه با ترک‌ها، تات‌ها، [[قوم ترکمن|ترکمن‌ها]]، لرها، [[قوم بلوچ|بلوچ‌ها]] و فارس‌ها در این سرزمین تاریخی زندگی می‌کنند که این اتحاد، فضایی سرشار از تعامل و تفاهم فرهنگی و اقتصادی را رقم زده است. نمونه بارز این همزیستی، وجود مساجد شیعه و سنی در کنار هم و رعایت احترام متقابل در مناسک دینی است. همچنین تعامل مداوم در [[بازار|بازارها]] و صنوف مختلف که نشان‌دهنده وابستگی اقتصادی متقابل اقوام است، نقشی مهم در ایجاد همبستگی اجتماعی و فرهنگی ایفا کرده است. تجربه خراسان شمالی به‌عنوان الگویی جهانی در همزیستی مسالمت‌آمیز و وحدت اقوام مختلف شناخته می‌شود که با حفظ هویت‌های فرهنگی متنوع، به توسعه پایدار و زندگی مشترک مسالمت‌آمیز دست یافته است.<ref>[https://www.isna.ir/news/1400072719461/الگوی-موفق-وحدت-و-همزیستی-مهربانانه-اقوام-و-مذاهب-در-خراسان-شمالی «الگوی موفق وحدت و همزیستی مهربانانه اقوام و مذاهب در خراسان شمالی»، خبرگزاری ایسنا.]</ref>


==نقش قوم کرمانج در تحولات سیاسی و اجتماعی ایران==
==نقش قوم کرمانج در تحولات سیاسی و اجتماعی ایران==
===کرمانج‌های خراسان نگهبانان دیرین مرزها===
===کرمانج‌های خراسان نگهبانان دیرین مرزها===
کردها، نگهبانان دیرین مرزهای ایران در خراسان، روایتی پرفراز و نشیب از حضور و مقاومت را رقم زده‌اند. اگرچه برخی منابع، شاه عباس صفوی را بانی انتقال کردهای شرق ترکیه برای حراست از مرزها در برابر هجوم ازبک‌ها و مغولان می‌دانند، اما شواهد تاریخی همچون کرد بودن ابومسلم خراسانی و اشارات "منم تیمور جهانگشا"، سکونت کردها را در این ناحیه به پیش از عصر صفویه نسبت می‌دهد. در اواسط قرن دهم هجری، زمانی که یورش ازبک‌ها بخش‌های وسیعی از ایران را تا کاشان درنوردیده بود، مهاجرت و پایداری جانانه کردهای کرمانج به شمال خراسان، نقطه عطفی شد تا با بیرون راندن دشمن، از کیان ایران دفاع کنند.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1401/09/03/2809268/%D9%82%D9%88%D9%85-%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AC-%D8%A7%D8%B2-%D8%B3%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%B9%DB%8C%D9%88%D8%B6-%D8%AA%D8%A7-%D8%B3%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D9%87-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%B7-%D9%85%D9%82%D8%AF%D9%85-%D8%AF%D9%81%D8%A7%D8%B9-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8-%D8%A7%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D9%86%D8%AF-%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85 «قوم کرمانج؛ از سردار عیوض تا سردار محمدزاده/ کردها در خط مقدم دفاع از انقلاب ایستاده‌اند‌‌‌+ فیلم»، خبرگزاری تسنیم.]</ref>
کردها، نگهبانان دیرین مرزهای ایران در خراسان هستند که روایتی از حضور و مقاومت را رقم زده‌اند. در اواسط قرن دهم هجری، زمانی که یورش [[قوم ازبک|ازبک‌ها]] بخش‌های وسیعی از [[ایران]] را تا [[کاشان]] درنوردیده بود، [[مهاجرت]] و پایداری کردهای کرمانج در شمال خراسان، نقطه عطفی شد تا با بیرون راندن دشمن، از کیان ایران دفاع کنند.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1401/09/03/2809268/قوم-کرمانج-از-سردار-عیوض-تا-سردار-محمدزاده-کردها-در-خط-مقدم-دفاع-از-انقلاب-ایستاده-اند-فیلم «قوم کرمانج؛ از سردار عیوض تا سردار محمدزاده/ کردها در خط مقدم دفاع از انقلاب ایستاده‌اند+ فیلم»، خبرگزاری تسنیم.]</ref>


===قوم کرمانج در انقلاب اسلامی===
===قوم کرمانج در انقلاب اسلامی===
قوم کرمانج همواره از [[هویت ملی|هویت]] و ریشه ایرانی خویش پشتیبانی کرده و با فداکاری، پاسدار مرزهای سرزمینی ایران بوده‌اند.<ref> [https://www.kojaro.com/history-art-culture/194064-kormanj-tribe-iran/ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.]</ref> آنها در پیروزی [[انقلاب اسلامی]] و تحقق آرمان‌های انقلاب با مشارکت در تظاهرات و جنبش‌های ضدنظام پهلوی نیز نقش داشته‌اند.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1401/09/03/2809268/%D9%82%D9%88%D9%85-%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AC-%D8%A7%D8%B2-%D8%B3%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%B9%DB%8C%D9%88%D8%B6-%D8%AA%D8%A7-%D8%B3%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D9%87-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%B7-%D9%85%D9%82%D8%AF%D9%85-%D8%AF%D9%81%D8%A7%D8%B9-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8-%D8%A7%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D9%86%D8%AF-%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85 «قوم کرمانج؛ از سردار عیوض تا سردار محمدزاده/ کردها در خط مقدم دفاع از انقلاب ایستاده‌اند‌‌‌«، خبرگزاری تسنیم.]</ref>  
قوم کرمانج همواره از [[هویت ملی|هویت]] و ریشه ایرانی خویش پشتیبانی کرده است.<ref>[https://www.kojaro.com/history-art-culture/194064-kormanj-tribe-iran/ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.]</ref> آنها در پیروزی [[انقلاب اسلامی]] و تحقق آرمان‌های انقلاب با مشارکت در تظاهرات و جنبش‌های ضدنظام پهلوی نیز نقش داشته‌اند. وفاداری قوم کرمانج به انقلاب اسلامی و آرمان‌های آن، موجب شد که آنها در سال‌های اخیر با آشوب‌های پراکنده در برخی شهرهای ایران، همراهی نکنند و به خواسته‌های دشمنان انقلاب اسلامی، تن ندهند.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1401/09/03/2809268/قوم-کرمانج-از-سردار-عیوض-تا-سردار-محمدزاده-کردها-در-خط-مقدم-دفاع-از-انقلاب-ایستاده-اند-فیلم «قوم کرمانج؛ از سردار عیوض تا سردار محمدزاده/ کردها در خط مقدم دفاع از انقلاب ایستاده‌اند«، خبرگزاری تسنیم.]</ref>


===قوم کرمانج در دفاع مقدس===
===قوم کرمانج در دفاع مقدس===
قوم کرمانج در هشت سال دفاع مقدس به نقش‌آفرینی پرداخته‌اند؛ بیش از نیمی از سه هزار شهید دوران دفاع مقدس در خراسان شمالی، از قوم کرمانج بوده‌اند. همچنین بزرگ‌ترین روستای دارای بیشترین شهید کشور با نام چخماقلو در استان خراسان شمالی، یکی از سکونتگاه‌های قوم کرمانج است. سردار شهید رجبعلی محمدزاده، سردار شهید نوری، سردار شهید محمد وحیدی و امیر شهید ایرج رستمی، از شهدای شناخته‌شدۀ قوم کرمانج هستند. وفاداری قوم کرمانج به انقلاب اسلامی و آرمان‌های آن، موجب شد که آنها در سال‌های اخیر با آشوب‌های پراکنده در برخی شهرهای ایران، همراهی نکنند و به خواسته‌های دشمنان انقلاب اسلامی، تن ندهند.<ref> [https://www.tasnimnews.com/fa/news/1401/09/03/2809268/%D9%82%D9%88%D9%85-%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AC-%D8%A7%D8%B2-%D8%B3%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%B9%DB%8C%D9%88%D8%B6-%D8%AA%D8%A7-%D8%B3%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D9%87-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%B7-%D9%85%D9%82%D8%AF%D9%85-%D8%AF%D9%81%D8%A7%D8%B9-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8-%D8%A7%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D9%86%D8%AF-%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85 «قوم کرمانج؛ از سردار عیوض تا سردار محمدزاده/ کردها در خط مقدم دفاع از انقلاب ایستاده‌اند‌‌‌«، خبرگزاری تسنیم.]</ref>
قوم کرمانج در هشت سال [[دفاع مقدس]] به نقش‌آفرینی پرداخته‌اند؛ بیش از نیمی از سه هزار شهید دوران دفاع مقدس در خراسان شمالی، از قوم کرمانج بوده‌اند. همچنین بزرگ‌ترین روستای دارای بیشترین شهید کشور با نام چخماقلو در استان خراسان شمالی، یکی از سکونتگاه‌های قوم کرمانج است.<ref name=":0">[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1401/09/03/2809268/قوم-کرمانج-از-سردار-عیوض-تا-سردار-محمدزاده-کردها-در-خط-مقدم-دفاع-از-انقلاب-ایستاده-اند-فیلم «قوم کرمانج؛ از سردار عیوض تا سردار محمدزاده/ کردها در خط مقدم دفاع از انقلاب ایستاده‌اند«، خبرگزاری تسنیم.]</ref>
 
==آثار تولید شده در مورد قوم کرمانج==
===کتاب‌ها===
کتاب «حرکت تاریخی کرد به خراسان شمالی در دفاع از استقلال ایران» در ۶ جلد نوشتهٔ کلیم‌الله توحدی در سال ۱۳۵۹ش در مورد کردهای خراسان شمالی نگارش شده است.<ref>[https://www.gisoom.com/book/115749/کتاب-حرکت-تاریخی-کرد-به-خراسان-در-دفاع-از-استقلال-ایران/ «حرکت تاریخی کرد به خراسان در دفاع از استقلال ایران»، وب‌سایت گیسوم.]</ref> همچنین کتاب‌های «هزار و یکشب کرمانج: فلسفه، شعر و موسیقی کرمانج خراسان، داستان‌ها، حکایت‌ها روایت‌ها» از کلیم‌الله توحدی در سال ۱۳۹۳ش،<ref>[https://www.gisoom.com/book/11025913/کتاب-هزار-و-یکشب-کرمانج-فلسفه-شعر-و-موسیقی-کرمانج-خراسان-داستان-ها-حکایت-ها-روایت-ها/ «هزار و یکشب کرمانج: فلسفه شعر و موسیقی کرمانج خراسان، داستان‌ها، حکایت‌ها روایت‌ها»، وب‌سایت گیسوم.]</ref> «سرزمین کرمانج‌ها: نگاهی به نژاد، تاریخ، جغرافیا، مساکن اولیه و آداب و رسوم قوم ایرانی کرد از ادوار گذشته تاکنون» نوشتهٔ سعید اسدی‌فر در سال ۱۳۹۵ش،<ref>[https://www.gisoom.com/book/11354087/کتاب-سرزمین-کرمانج-ها-نگاهی-به-نژاد-تاریخ-جغرافیا-مساکن-اولیه-و-آداب-و-رسوم-قوم-ایرانی-کرد-از-ادوار-گذشته-اکنون/ «سرزمین کرمانج‌ها: نگاهی به نژاد، تاریخ، جغرافیا، مساکن اولیه و آداب و رسوم قوم ایرانی کرد از ادوار گذشته تاکنون»، وب‌سایت گیسوم.]</ref> «سیری در تاریخ ایلات کرمانج شمال خراسان» نوشتهٔ اله‌قلی ایزدخواه در سال ۱۳۹۸ش<ref>[https://www.adinehbook.com/product/6229948230/کتاب-سیری-در-تاریخ-ایلات-کرمانج-شمال-خراسان-اثر-الله-قلی-ایزدخواه-نشر-دیروک «کتاب سیری در تاریخ ایلات کرمانج شمال خراسان»، وب‌سایت آدینه بوک.]</ref> و «فرهنگ کردی خراسان» نوشته کلیم‌الله توحدی در سال ۱۴۰۲ش<ref>[https://www.gisoom.com/book/44903939/کتاب-فرهنگ-کردی-خراسان-کرمانجی-فارسی-جلد-1/ «فرهنگ کردی خراسان: کرمانجی - فارسی (جلد 1)»، وب‌سایت گیسوم.]</ref> مجموع کتب نگاشته شده در مورد قوم کرمانج است.
 
===مستند===
مستند ۱۶ قسمتی «'''ژیکان'''» که توسط شبکه جهانی سحر رونمایی شده است، به معرفی جامع تاریخ، فرهنگ و هنر قوم کُرمانج در [[خراسان]] می‌پردازد. این پروژه که برای اولین بار در چنین مقیاسی به فرهنگ این قوم پرداخته، حاصل ۱۶ سال پژوهش میدانی «گلی شادکام» و همکاری مردم کُرمانج است.
 
بسیاری از عناصر فرهنگی نمایش داده شده در مستند، از جمله [[صنایع دستی]] ([[گلیم‌بافی|گلیم]]، [[قالی بافی|قالی]]، نمد، [[جاجیم]]، [[ابریشم‌بافی]]، گلدوزی، پنج‌میل‌بافی، پوشاک محلی، چاروق‌دوزی، زیورآلات)، موسیقی اصیل کُرمانجی، سازها، [[ورزش|ورزش‌ها]] و [[بازی|بازی‌ها]]، ادبیات عامه، [[آداب]] و سنن مذهبی، به ثبت ملی رسیده‌اند. معیشت مردم که کشاورزی، دامداری، کوچ‌نشینی و باغداری است نیز به تصویر کشیده شده است.
 
این مستند با همکاری برجسته‌ترین پژوهشگران، نویسندگان، شاعران و هنرمندان موسیقی اصیل کُرمانجی، از جمله چهره‌های ثبت شده به‌عنوان گنجینه زنده بشری، به غنای خود افزوده است. تولید این مجموعه مستند از سال ۱۳۹۹ش تا ۱۴۰۲ش به طول انجامیده است.<ref>[https://www.pririb.ir/portal/newsview/87793/ژیکان-تازه-ترین-مستند-تولید-شبکه-جهانی-سحر ««ژیکان» تازه‌ترین مستند تولید شبکه جهانی سحر»، پایگاه اطلاع‌رسانی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران.]</ref>
 
مستند «'''دامان شاهیجان'''» به‌تهیه‌کنندگی سلیمان خادمی و به کارگردانی بهروز اسراری به معرفی خراسان شمالی و قوم کرمانج می‌پردازد. این مستند علاوه بر به تصویر کشیدن طبیعت زیبای این منطقه آوازهای محلی را نیز روایت می‌کند.<ref>[https://doctv.ir/program/154003 «دامان شاهیجان»، وب‌سایت شبکۀ مستند.]</ref>
 
مستند کوتاه «'''ایلِ مَنْ کُرْمانْج'''»، به‌کارگردانی بهرام عظیم‌پور، به نمایش گوشه‌هایی از زندگی، کار و رسوم کُرمانج‌های ساکن در شمال خراسان می‌پردازد. این فیلم که در سال ۱۳۷۵ش برای مجموعه «کودکان سرزمین ایران» (به تهیه‌کنندگی محمدرضا سرهنگی) ساخته شده، با تمرکز بر موقعیت کودکان، ویژگی‌های فرهنگی در حال زوال مناطق مختلف ایران را به تصویر می‌کشد. عظیم‌پور در این اثر، با دنبال کردن زندگی یک نوجوان دهل‌نواز در منطقه هزار مسجد خراسان، تلاش کرده است تا جنبه‌های مختلف زندگی و معیشت کُرمانج‌ها را به نمایش بگذارد.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/238480/ایل-من-کرمانج بهارلو، «ایل من کرمانج»، مرکز دائرۀ‌المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>
 
مستند «'''همچو مَرخ'''» به کارگردانی مهدی احمدی به زندگی و فعالیت‌های علمی و فرهنگی «کلیم‌الله توحدی»، نویسنده و پژوهشگر برجسته قوم کُرمانج، می‌پردازد. این مستند، پژوهش‌های توحدی در حوزه تاریخ، ادبیات و فرهنگ کُرمانج را به‌تصویر می‌کشد.<ref>[https://www.kurdpress.com/news/2788407/اکران-مستند-همچو-مرخ-در-بجنورد-روایتی-از-زندگی-پژوهشگر-برجسته «اکران مستند «همچو مَرخ» در بجنورد؛ روایتی از زندگی پژوهشگر برجسته فرهنگ کرمانج»، خبرگزاری کردپرس.]</ref>


==تاثیر مدرنیته بر قوم کرمانج==
==تاثیر مدرنیته بر قوم کرمانج==
امروزه سبک زندگی مدرن، زندگی قوم کرمانج به‌خصوص عشایر را تحت تأثیر قرار داده است. آنها در شرایط نوین‌ زندگی‌، گرایش‌ کمتری به زندگی کوچ‌نشینی دارند و بخش‌ اعظم‌ آنها یکجانشین‌ شده‌اند و به سبک زندگی مصرفی روی آورده‌اند. در همین چارچوب، پوشاک سنتی مردان و زنان کرمانج دستخوش دگرگونی شده است. مردان کرمانج، لباس سنتی خود را کنار گذاشته و به سبک شهرنشینان لباس می‌پوشند.<ref> [https://www.jaco-sj.com/article_180407_e74124f7f09a8d603520c9b1c2b6270c.pdf . گریوانی و همکاران، «مطالعۀ تطبیقی پوشاک بانوان کوچ‌نشین و یکجانشین کرد شمال خراسان»، 1402ش، ص16.]</ref> پوشش اصیل کرمانجی میان زنان نیز کم‌رنگ شده و تنها بر تن زنان مسن‌تر عشایر، دیده می‌شود. گاهی بانوان به‌صورت نمادین در برخی مجالس جشن و شادی اقدام به پوشیدن لباس‌های سنتی کرمانجی می‌کنند.<ref> [http://kurdistann.blogfa.com/post/38 . «جمعیت کردهای خراسان»، وب‌سایت کردستان.]</ref>
امروزه سبک زندگی مدرن، زندگی قوم کرمانج به‌خصوص عشایر را تحت تأثیر قرار داده است. آنها در شرایط نوین زندگی، گرایش کمتری به زندگی کوچ‌نشینی دارند و بخش اعظم آنها یکجانشین شده‌اند و به سبک زندگی [[مصرف‌گرایی]] روی آورده‌اند. در همین چارچوب، پوشاک سنتی مردان و زنان کرمانج دستخوش دگرگونی شده است. مردان کرمانج، لباس سنتی خود را کنار گذاشته و به سبک شهرنشینان لباس می‌پوشند.<ref>[https://www.jaco-sj.com/article_180407_e74124f7f09a8d603520c9b1c2b6270c.pdf . گریوانی و همکاران، «مطالعۀ تطبیقی پوشاک بانوان کوچ‌نشین و یکجانشین کرد شمال خراسان»، 1402ش، ص16.]</ref> پوشش اصیل کرمانجی میان زنان نیز کم‌رنگ شده و تنها بر تن زنان مسن‌تر عشایر، دیده می‌شود. گاهی بانوان به‌صورت نمادین در برخی مجالس جشن و شادی اقدام به پوشیدن لباس‌های سنتی کرمانجی می‌کنند.<ref>[http://kurdistann.blogfa.com/post/38 . «جمعیت کردهای خراسان»، وب‌سایت کردستان.]</ref>


از دیگر چالش‌های پیش روی قوم کرمانج، از‌بین‌رفتن لهجه و زبان مادری میان نسل جدید کردهای خراسان است. تکثر زبانی و اختلاط قومیتی در این منطقه، ضعف ادبیات [[کودک]] و تولیدات فرهنگی در حوزه کودکان در شمال خراسان، ضعف رسانه‌های جمعی، نبود چاپ و نشر کردی و ضعف تشکیلات و انجمن‌های فرهنگی- مدنی، در این چالش اثرگذار هستند.<ref> [https://hihotel.ir/blog/%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AC-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D9%86-%D9%82%D9%88%D9%85/ . مزرجی، «کرمانج‌ها و تاریخچه این قوم»، وب‌سایت های‌هتل.]</ref>
از دیگر چالش‌های پیش روی قوم کرمانج، ازبین‌رفتن لهجه و زبان مادری میان نسل جدید کردهای خراسان است. تکثر زبانی و اختلاط قومیتی در این منطقه، ضعف [[ادبیات کودک]] و تولیدات فرهنگی در حوزه [[کودک|کودکان]] در شمال خراسان، ضعف رسانه‌های جمعی، نبود چاپ و نشر کردی و ضعف تشکیلات و انجمن‌های فرهنگی- مدنی، در این چالش اثرگذار هستند.<ref>[https://hihotel.ir/blog/کرمانج-ها-و-تاریخچه-این-قوم/ . مزرجی، «کرمانج‌ها و تاریخچه این قوم»، وب‌سایت های‌هتل.]</ref>


==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
{{پانویس پیش‌نویس}}


==منابع==
==منابع==
*«آداب سوگواری در میان کرمانج‌ها»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 17 مرداد 1401ش.
{{آغاز منابع}}
*«آیین نوروز در بین قوم کرمانج»، کیهان فرهنگی، شماره 185-186، فروردین1381ش.
* «آداب سوگواری در میان کرمانج‌ها»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۱۷ مرداد ۱۴۰۱ش.
*افراسیاب‌پور، علی‌اکبر و همکاران، «جایگاه زنان در منتخبی از داستان‌های کردی کرمانجی خراسان شمالی»، فصلنامۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی خراسان، شمارۀ 2، 1400ش.
* «آیین نوروز در بین قوم کرمانج»، کیهان فرهنگی، شماره ۱۸۵–۱۸۶، فروردین۱۳۸۱ش.
*«الگوی موفق وحدت و همزیستی مهربانانه اقوام و مذاهب در خراسان شمالی»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 27 مهر 1400ش.
* افراسیاب‌پور، علی‌اکبر و همکاران، «جایگاه زنان در منتخبی از داستان‌های کردی کرمانجی خراسان شمالی»، فصلنامهٔ مطالعات فرهنگی و اجتماعی خراسان، شمارهٔ ۲، ۱۴۰۰ش.
*«ثبت رقص کردی کرمانج‌های خراسان در فهرست میراث فرهنگی کشور»، وب‌سایت خبربان، تاریخ درج مطلب: 24 اسفند 1396ش.
* «الگوی موفق وحدت و همزیستی مهربانانه اقوام و مذاهب در خراسان شمالی»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲۷ مهر ۱۴۰۰ش.
*«جمعیت کردهای خراسان»، وب‌سایت کردستان، تاریخ بازدید: 4 اسفند 1402ش.
* بهارلو، عباس، «ایل من کرمانج»، مرکز دائرهٔ المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۴ آذر ۱۳۹۸ش.
*خادمی، وحید، «عشایر کرمانج»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 15 تیر 1402ش.
* پاپلی یزدی، محمدحسن، کوچ‌نشینی در شمال خراسان، ترجمهٔ اصغری کریمی، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۱ش.
*«زنان کرمانجی؛ با تن‌پوشی برای همه عمر»، پایگاه اطلاع‌رسانی و خبری جماران، تاریخ درج مطلب: 8 مرداد 1394ش.
* توحدی، کلیم‌الله، حرکت تاریخی کرد به خراسان، مشهد، واسع، چاپ دوم، ۱۳۷۱ش.
*«زندگینامه: جعفر قلی زنگلی (۱۲۲۹-۱۲۶۶)»، وب‌سایت همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: 9 اردیبهشت 1391ش.
* تیرژ، سیدای، داستان‌های کردی کرمانجی، ترجمهٔ عباس فرهادی توپکانلو، قم، عمو علوی، ۱۳۹۳ش.
*«ساخت مستند "جعفرقلی زنگلی"»، وب‌سایت جام‌جم آنلاین، تاریخ درج مطلب: 16 خرداد 1403ش.
* «ثبت رقص کردی کرمانج‌های خراسان در فهرست میراث فرهنگی کشور»، وب‌سایت خبربان، تاریخ درج مطلب: ۲۴ اسفند ۱۳۹۶ش.
*سالکی‌ خامنه، سینا، «همه چیز درباره آیین ازدواج کردهای کرمانج»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا، تاریخ درج مطلب: 21 دی 1400ش.
* «جمعیت کردهای خراسان»، وب‌سایت کردستان، تاریخ بازدید: ۴ اسفند ۱۴۰۲ش.
*ستایش، حسن، «واکاوی زبانشناختی واژه کرمانج»، وب‌سایت اترک دیلی، تاریخ بازدید: 18 شهریور 1404ش.
* «حرکت تاریخی کرد به خراسان در دفاع از استقلال ایران»، وب‌سایت گیسوم، تاریخ بازدید: ۴ مهر ۱۴۰۴ش.
*صادق‌پور، معصومه، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو، تاریخ درج مطلب: 28 شهریور 1401ش.
* خادمی، وحید، «عشایر کرمانج»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱۵ تیر ۱۴۰۲ش.
*«فتیر مسکه و طعم شیرین غذای کرمانج‌های خراسان شمالی»، وب‌سایت خبربان،تاریخ درج مطلب: 25 خرداد 1400ش.
* «داستان‌های کردی کرمانجی»، وب‌سایت کتابناک، تاریخ درج مطلب: ۲۶ مهر ۱۳۹۴ش.
*«قوم کرمانج؛ از سردار عیوض تا سردار محمدزاده/ کردها در خط مقدم دفاع از انقلاب ایستاده‌اند‌‌‌»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 3 آذر 1401ش.
* «دامان شاهیجان»، وب‌سایت شبکهٔ مستند، تاریخ بازدید: ۴ مهر ۱۴۰۴ش.
*«قوم کرمانج و کردهای خراسان»، وب‌سایت ایران هتل آنلاین، تاریخ درج مطلب: 22 آذر 1402ش.
* «رشیدخان سردار کل قوچان و حکومت محلی کُرمانج»، وبلاگ کرمانج، تاریخ درج مطلب: ۳۱ ژوئیه ۲۰۱۲م.
*«کرمانج»، وبلاگ کرمانج، تاریخ درج مطلب: 5 ژوئن 2013م.
* «زنان کرمانجی؛ با تن‌پوشی برای همه عمر»، پایگاه اطلاع‌رسانی و خبری جماران، تاریخ درج مطلب: ۸ مرداد ۱۳۹۴ش.
*گریوانی، زینب و همکاران، «مطالعۀ تطبیقی پوشاک بانوان کوچ‌نشین و یکجانشین کرد شمال خراسان»، مجلۀ هنر و تمدن شرق، شمارۀ 41، 1402ش.
* «زندگینامه: جعفر قلی زنگلی (۱۲۲۹–۱۲۶۶)»، وب‌سایت همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۹ اردیبهشت ۱۳۹۱ش.
*مزرجی، غزاله، «کرمانج‌ها و تاریخچه این قوم»، وب‌سایت های‌هتل، تاریخ بازدید: 4 اسفند 1402ش.
* ««ژیکان» تازه‌ترین مستند تولید شبکه جهانی سحر»، پایگاه اطلاع‌رسانی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، تاریخ درج مطلب: ۴ آذر ۱۴۰۲ش.
*نتاج‌مجد، عطیه و صفری، الهام، «مطالعه شاخص‌های هنری پوشاک قوم کرمانج»، مجلۀ دستاوردهای نوین در مطالعات علوم انسانی، شمارۀ 29، 1399ش.
* «ساخت مستند "جعفرقلی زنگلی"»، وب‌سایت جام‌جم آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۶ خرداد ۱۴۰۳ش.
*«نگاهی به رسوم کردهای کرمانج برای استقبال از بهار»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 28 اسفند 1400ش.
* سالکی خامنه، سینا، «همه چیز دربارهٔ آیین ازدواج کردهای کرمانج»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲۱ دی ۱۴۰۰ش.
*وحدانی‌فر، امید و جفرودی، فاطمه، «سردار عوض‌خان اسطوره مقاومت قوم کرمانج (معرفی سردار عوض خان بر اساس ترانه کرمانجی «هه‌نگی سه‌ردار ئیوهز و شعر سه‌ردار ئیوهز خان»، دومین همایش ملی ادبیات مقاومت، 1399ش.
* ستایش، حسن، «واکاوی زبانشناختی واژه کرمانج»، وب‌سایت اترک دیلی، تاریخ بازدید: ۱۸ شهریور ۱۴۰۴ش.
* «سرزمین کرمانج‌ها: نگاهی به نژاد، تاریخ، جغرافیا، مساکن اولیه و آداب و رسوم قوم ایرانی کرد از ادوار گذشته تاکنون»، وب‌سایت گیسوم، تاریخ بازدید: ۳ مهر ۱۴۰۴ش.
* «سیدای تیرژ»، وب‌سایت کتابناک، تاریخ بازدید: ۳ مهر ۱۴۰۳ش.
* صادق‌پور، معصومه، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو، تاریخ درج مطلب: ۲۸ شهریور ۱۴۰۱ش.
* «فتیر مسکه و طعم شیرین غذای کرمانج‌های خراسان شمالی»، وب‌سایت خبربان، تاریخ درج مطلب: ۲۵ خرداد ۱۴۰۰ش.
* «فرهنگ کردی خراسان: کرمانجی- فارسی (جلد۱)»، وب‌سایت گیسوم، تاریخ بازدید: ۳ مهر ۱۴۰۴ش.
* «قوم کرمانج؛ از سردار عیوض تا سردار محمدزاده/ کردها در خط مقدم دفاع از انقلاب ایستاده‌اند»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۳ آذر ۱۴۰۱ش.
* «قوم کرمانج و کردهای خراسان»، وب‌سایت ایران هتل آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۲ آذر ۱۴۰۲ش.
* «کتاب سیری در تاریخ ایلات کرمانج شمال خراسان»، وب‌سایت آدینه بوک، تاریخ بازدید: ۳ مهر ۱۴۰۴ش.
* «کرمانج»، وبلاگ کرمانج، تاریخ درج مطلب: ۵ ژوئن ۲۰۱۳م.
* گریوانی، زینب و همکاران، «مطالعهٔ تطبیقی پوشاک بانوان کوچ‌نشین و یکجانشین کرد شمال خراسان»، مجلهٔ هنر و تمدن شرق، شمارهٔ ۴۱، ۱۴۰۲ش.
* مزرجی، غزاله، «کرمانج‌ها و تاریخچه این قوم»، وب‌سایت های‌هتل، تاریخ بازدید: ۴ اسفند ۱۴۰۲ش.
*نتاج‌مجد، عطیه و صفری، الهام، «مطالعه شاخص‌های هنری پوشاک قوم کرمانج»، مجلهٔ دستاوردهای نوین در مطالعات علوم انسانی، شمارهٔ ۲۹، ۱۳۹۹ش.
* «نگاهی به رسوم کردهای کرمانج برای استقبال از بهار»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اسفند ۱۴۰۰ش.
* وحدانی‌فر، امید و جفرودی، فاطمه، «سردار عوض‌خان اسطوره مقاومت قوم کرمانج (معرفی سردار عوض خان بر اساس ترانه کرمانجی «هه‌نگی سه‌ردار ئیوهز و شعر سه‌ردار ئیوهز خان»، دومین همایش ملی ادبیات مقاومت، ۱۳۹۹ش.
* وحدانی‌فر، امید و حمیدی، سارا، «آیین «یوار» در بین اقوام تات، ترک، ترکمن و کرمانج خراسان شمالی»، فرهنگ و ادبیات عامه، شمارهٔ ۵۱، مرداد و شهریور ۱۴۰۲ش.
* وحدانی‌فر، امید و دانشوری، لادن، «نمادشناسی گلیم سفره عشایر کرمانج خراسان شمالی»، گلجام، شماره ۴۰، پاییز و زمستان ۱۴۰۰ش.
* «هزار و یکشب کرمانج: فلسفه شعر و موسیقی کرمانج خراسان، داستان‌ها، حکایت‌ها روایت‌ها»، وب‌سایت گیسوم، تاریخ بازدید: ۳ مهر ۱۴۰۴ش.
{{پایان منابع}}

نسخهٔ کنونی تا ۲۸ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۰۹:۰۱

قوم کرمانج؛ کردهای ساکن در خراسان شمالی.

قوم کرمانج بزرگ‌ترین گروه کردی جهان با حدود ۷۰درصد جمعیت کردها است که بیشتر در خراسان شمالی و مناطق همجوار سکونت دارند. آنها به زبان کردی کرمانجی سخن می‌گویند، شیعه مذهب‌اند و فرهنگی غنی شامل ادبیات شفاهی و مکتوب، موسیقی محلی، و پوشاک سنتی دارند. سنت کمک جمعی یا یاوار در زندگی اجتماعی و فعالیت‌هایی مانند خانه‌سازی و کشاورزی نقش اساسی دارد. کرمانج‌ها در حفظ مرزهای ایران، انقلاب اسلامی ایران و دفاع مقدس نقش مهمی ایفا کرده و میراث فرهنگی و آیین‌های خود را زنده نگه داشته‌اند.

واژه‌شناسی قوم کرمانج

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

از نظر زبان‌شناسی همزمانی، ساختار مشخصی برای کلمه «کرمانج» از لحاظ ساخت‌واژگی و اشتقاق وجود ندارد؛ اما برخی کرمانج را متشکل از سه بخش «کُر»، «مان» و پسوند «ج» می‌دانند که «کُر» کوتاه‌شده «کرد» و «مان» به قوم ماد به‌نام مانایی برمی‌گردد؛ اما پسوند «ج» را تحلیل نکرده‌اند. برخی دیگر واژه «کرمانج» را مرکب از «کُر» به‌معنی «سنگ» و «مانج» می‌داند و آن را به مردم دارای خانه‌های سنگی نسبت می‌دهد. با این حال «مانج» در این دیدگاه هویتی دقیق نیافته است.

در فرهنگ‌های لغت فارسی، کرمانج به‌عنوان مدخل وجود ندارد و تنها در فرهنگ معین به لهجهٔ کرمانجی اشاره شده است. فرهنگ‌های کردی نیز توجه کمی به این واژه دارند؛ مثلاً فرهنگ کردی-فارسی بورکه‌ای به‌جای «کرمانج» مدخل «کِرماج» را به‌معنی کُرد و نام یکی از طوایف بزرگ کرد معرفی می‌کند. در برخی مناطق مانند سنندج، تلفظ «کِرماج» رایج است.

فرهنگ کردی-فارسی هژار که تنها مدخل «کرمانج» را آورده، «کِرماج» را اصل واژه می‌داند و سه معنا برای آن ذکر کرده؛ «کرد»، «دهاتی» و «قسمت اعظم کرد» و «کرمانجی» را گویش «کِرماج» می‌شمارد.[۱]

تاریخچه قوم کرمانج

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

شواهد تاریخی نشان می‌دهد که از اواخر دورهٔ صفویه، دورهٔ افشاریان، زندیه و به‌ویژه در دوران سلطنت فتحعلی‌شاه قاجار، قوم کرد در شمال خراسان از چنان قدرت و نفوذ قابل توجهی برخوردار بوده‌اند که شماری از جهانگردان و برخی از نویسندگان ایرانی، این منطقه را با عناوینی چون «کردستان» یا «کردستان شمالی» می‌شناختند. مهاجرت کردهای ساکن در شمال خراسان به این منطقه، به دوره صفویه بازمی‌گردد.[۲] برخی نیز مدعی هستند که طبق شواهد تاریخی همچون کرد بودن ابومسلم خراسانی و اشارات «منم تیمور جهانگشا»، سکونت کردها در شمال خراسان به پیش از عصر صفویه می‌رسد.[۳]

این کوچ از نواحی غربی ایران به خراسان، در وهله اول با هدف تأمین امنیت مرزهای شرقی خراسان که در آن دوره تاریخی ناامن و در معرض تهاجمات خارجی بوده، صورت پذیرفته است. کردها به‌منظور دفاع در برابر بیگانگان و حفاظت از سرحدات خراسان، به این منطقه کوچ کرده‌اند. کردهای خراسان از عشایر غرب ایران و از ایل چشم گزک قفقازیه بودند.[۴]

جمعیت‌شناسی قوم کرمانج

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

جمعیت قوم کرمانج

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

قوم کرمانج حدود ۷۰درصد از تمام کردهای جهان را شامل می‌شوند.[۵] کرمانج‌ها بزرگ‌ترین گروه قومی در استان خراسان شمالی بوده و حدود ۴۰ تا ۵۰درصد از جمعیت ۸۱۱ هزار نفری آن منطقه را تشکیل می‌دهند. بیشترین جمعیت کردنشین در شهرهای قوچان، شیروان، فاروج، بجنورد و اسفراین است[۶] و در شهر اسفراین، حدود ۸۰درصد جمعیت را کرمانج‌ها تشکیل می‌دهند.[۷]

مذهب و زبان قوم کرمانج

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

قوم کرمانج مسلمان و شیعه‌مذهب هستند.[۸] آنها به گویش کردی کرمانجی[۹] سخن می‌گویند که تفاوت‌های زیادی با کردی میانه و جنوبی دارد.[۱۰]

گسترهٔ جغرافیایی قوم کرمانج

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

قوم کرمانج به‌صورت متمرکز در خراسان شمالی در شهرهای اسفراین، بجنورد، قوچان، شیروان، چناران، درگز، نیشابور و روستاهای اطراف آن[۱۱] و به‌صورت پراکنده در آذربایجان غربی در شهرستان‌های ارومیه، سلماس، خوی، ماکو و پلدشت زندگی می‌کنند.[۱۲] مردمانی از این قوم در کشورهای ترکیه، سوریه، عراق و بخشی از آسیای میانه و اروپا نیز زندگی می‌کنند.[۱۳] سکونت‌گاه قوم کرمانج در شمال شرقی ایران، جنوب و بخش‌هایی از شرق و مناطق مرکزی ترکیه یا کردستان ترکیه، کردستان سوریه و کردستان عراق بوده و امروزه گسترهٔ سکونت آنها به بیش از ۳۰ کشور رسیده است.[۱۴]

ویژگی‌های اخلاقی قوم کرمانج

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مردم کرمانج خراسان، هرچند در مناطق مختلف کشور ساکن‌اند؛ اما همگی به خون‌گرمی و مهمان‌نوازی شهرت دارند. شجاعت و غیرت آنها از دیرباز تا امروز زبان‌زد همه بوده است. آنها دلاوری‌های برجسته‌شان را در قالب ترانه‌ها و اشعار حماسی مانند «لی یاره» و «الله مزار» حفظ کرده و نسل به نسل منتقل می‌کنند.[۱۵]

ادبیات قوم کرمانج

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ادبیات مکتوب

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

زبان کردی کرمانجی دارای یک نظام آموزشی سنتی بسیار قوی، به‌ویژه در ادبیات فولکلوریک و شفاهی غنی و ترانه‌های متنوع و پرمحتوا است. البته این به‌معنای نادیده گرفتن ادبیات مکتوب نیست؛ برعکس، ادبیات مکتوب کرمانجی تنها ادبیاتی در خاورمیانه است که با وجود فقدان یک نظام آموزشی رسمی، توانسته جوایز معتبر ادبی جهانی را به خود اختصاص دهد؛ به‌عنوان مثال، محمد اوزون جایزه اتحادیه نویسندگان سوئد و شیخ موس داختیکن معتبرترین جایزه شعر فرانسه زبان را کسب کرده‌اند و در دهه‌های اخیر صدها رمان به کردی کرمانجی منتشر شده است.[۱۶]

ادبیات شفاهی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ادبیات شفاهی کرمانجی، شامل داستان‌ها و ترانه‌ها است که سینه به سینه منتقل شده و مضامین اخلاقی و انسانی عمیقی دارد؛ ضمن اینکه تاریخ زندگی و ستم‌هایی را که بر کردها رفته، بازگو می‌کند. این ادبیات چند نقش مهم ایفا کرده است که حفظ زبان و اصالت آن، بیان وقایع تاریخی و تجلی هنر کردی از آن جمله‌اند. قدرت زبان کردی کرمانجی در بیان هنرمندانه بسیار بالا است. این ادبیات شفاهی تاکنون توجه بسیاری از شرق‌شناسان مانند قانات کردو، جلیل جلیل و کریستین آلیسون را به خود جلب کرده و آثار ارزشمندی دربارهٔ آن نوشته و ثبت و ضبط شده است.[۱۷]

«سَرپَهاتی» ها روایت‌های واقعی از سرگذشت‌ها و ماجراها هستند که با هدف پندآموزی بازگو می‌شوند. در میان جامعه کُرد، این داستان‌ها عمدتاً در شب‌نشینی‌ها توسط افراد سالخورده و سخنوران چیره‌دست روایت می‌شوند؛ کسانی که یا خود شاهد عینی ماجرا بوده‌اند یا آن را از نزدیک شنیده‌اند و بدون هیچ کم و کاستی، به‌عنوان تاریخ شفاهی کُردها، آن را منتقل می‌کنند.[۱۸]

ساختار اجتماعی قوم کرمانج

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تقسیم‌بندی قوم کرمانج

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

قوم کرمانج از ۲۲ طایفه یا ایل با گروه‌های مختلف تشکیل می‌شود[۱۹] که ۱۲۲ گروه از این طوایف در خراسان ساکن‌اند.[۲۰] ایل زعفرانلو با ۳۲ زیرشاخه، بزرگ‌ترین ایل کرمانج است[۲۱] و بیشتر آنها در نیشابور، قوچان، درگز و مشهد ساکن هستند. ایل مرادخان یا حسین‌زاده (در شیروان)، ایل توپکانلو (در نیشابور، قوچان، مشهد و سبزوار)،[۲۲] ایل عمارلو (در نیشابور)، ایل مژدکانلو (در نیشابور)، ایل ملکشاهی و ایل شوهان (در کاشمر)، ایل زنگنه (در قوچان)، ایل حسنلو و ایل کرد افشار و دوانلو (در مزوج و بجنورد و اردلان)، از دیگر ایل‌های قوم کرمانج در خراسان شمالی هستند.[۲۳]

هویت اجتماعی کرمانج‌ها

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کورمانج‌ها از نظر اجتماعی دارای ساختار ایلی و طایفه‌ای هستند. هر ایل کورمانج نام‌های خاص خود را دارد که هویت و اصالت آن‌ها را نشان می‌دهد و بازتابی است از پیشینه تاریخی، اجتماعی، جغرافیایی، اخلاقی و حرفه‌ای مردم آن ایل. هر کورمانج به یکی از این ایل‌ها تعلق دارد و به همین سبب از ویژگی‌های ظاهری، اخلاقی و اجتماعی مخصوص به آن ایل برخوردار است. در گذشته و حتی در حال حاضر، به‌ویژه میان کورمانج‌های اصیل، بیشتر با نام ایلی یکدیگر را می‌شناسند. پهلوانان و جنگجویان هر ایل در میدان‌های مختلف با همین نام ایلی خود حضور یافته و افتخار کسب می‌کردند و اعضای آن ایل به این نام‌ها می‌بالیدند. این نام‌ها در تاریخ ثبت شده و جاودانه شده‌اند، مانند کُرد عمارلو، گل‌محمد کلمیشی، سردار عیوض جلالی، پهلوان محمدباقر خاخیانلو، محمدعلی صحرایی باچیانلو، حاجی‌خان حمزکانلو، جعفرقلی زنگلی (زنگلانلو)، پهلوان حاج‌بابا برجی زیدانلو.[۲۴]

نقش زنان در قوم کرمانج

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

زن برای عشایر و قوم کرمانج نماد زندگی و خوشبختی بوده است.[۲۵] زنان کرمانجی در امورات مختلف خانوادگی، اجتماعی و سیاسی دوشادوش مردان به ایفای نقش می‌پردازند. زنان کرمانجی، با صفت سخت‌کوشی، خردمندی، پاکدامنی، فداکاری، خانواده‌گرایی، شوهردوستی و شیفتگی به فرزندان معرفی شده‌اند.[۲۶]

فرهنگ قوم کرمانج

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پوشش قوم کرمانج

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کارشناسان معتقدند یکی از ویژگی‌های قوم کرمانج خراسان شمالی که افراد این قوم را از دیگر اقوام متمایزکرده، پوشش خاص و سنتی مردان و زنان این قوم است[۲۷] که به پوشش کرمانجی معروف است.[۲۸]

لباس زنان کرمانج

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

لباس محلی زنان کرمانج، با طرح‌ها و رنگ‌های شاد برگرفته از طبیعت، همچنان به سبک سنتی حفظ شده است. این پوشاک شامل کت‌های کوتاه، شال‌های رنگی، پیراهن‌ها و دامن‌های متنوع است که با توجه به سن و موقعیت اجتماعی متفاوت است. رنگ قرمز، ترمه و ابریشم در این لباس‌ها جایگاه ویژه‌ای دارند و استفاده از ابریشم و پارچه‌های دستباف از دیرباز مرسوم بوده است. به همین دلیل، از بدو تولد هر دختر، لباس عروسی سنتی برای او تهیه می‌شود که در گذشته با سکه‌های طلا و نقره تزئین می‌شد.[۲۹] لباس زنانهٔ کرمانجی به‌عنوان یکی از زیباترین لباس‌های محلی ایران شناخته می‌شود.

  1. یاشار: روسری بلند حریری است که اغلب با طرح پر طاووس تزئین شده است. در گذشته، یاشار به شکل کلاهی با سکه‌های قدیمی بود که زنان زیر روسری خود می‌پوشیدند؛ اما امروزه به دور گردن پیچیده می‌شود.[۳۰] در گذشته، زنان، به‌ویژه عروس‌های جوان، برای حفظ حیا در مقابل نامحرم، دهان و چانهٔ خود را با یاشار می‌پوشاندند[۳۱] که این رسم امروزه تنها در برخی روستاها میان عروس‌های جوان دیده می‌شود.[۳۲]
  2. سربند: نوعی دستمال از جنس ساتن و به رنگ قرمز یا مشکی که برای محکم‌تر شدن یاشار روی سر، از آن استفاده می‌شود.[۳۳]
  3. گراس: نوعی پیراهن بلند بدون یقه است که از کمر تا پایین چاک دارد. دور کمر، دور یقه، دور مچ‌ها و پایین گراس با قیطان‌های رنگی تزئین می‌شود.[۳۴]
  4. شیلوار: دامنی پرچین از مخمل رنگی است که بلندی آن تا زیر زانو یا در برخی قبایل کرمانج تا نزدیک مچ پا می‌رسد. رنگ شیلوار نشان‌دهندهٔ وضعیت تأهل بانوان است؛ شیلوار دختران جوان و مجرد معمولاً نارنجی یا زرد و شیلوار زنان متأهل قرمزرنگ است که این تفاوت رنگ به انتخاب همسر کمک می‌کند. لبهٔ پایینی شیلوار با نوارهای رنگی زیگزاگ یا قیطان تزئین می‌شود.[۳۵]
  5. جلیقه: جلیقه بانوان کرمانج از جنس مخمل و معمولاً به رنگ قرمز است. در گذشته بانوان کرمانجی، سکه‌های قدیمی روی جلیقه خود می‌دوختند که این عمل میزان پس‌انداز آنها را نشان می‌داد. لبه‌های جلیقه با قیطان تزئین می‌شود.[۳۶]
  6. چاروق: کفش محلی از جنس چرم است که توسط زنان و مردان کرمانج استفاده می‌شود.
  7. زیورآلات: میان بانوان کرمانج، استفاده از زیورآلات امری مرسوم است. آنها معمولاً از گوشواره‌ای بلند به نام «گار»، گردنبند و دستبند استفاده می‌کنند. این زیورآلات اغلب از جنس نقره یا طلا هستند که روی آن‌ها نگین‌های رنگی به‌کار رفته است. از دیگر زیورآلات بانوان کرمانجی، سنجاق سینه است که آن را به جلیقهٔ خود وصل می‌کنند.[۳۷]
تفاوت پوشاک بانوان کوچ‌نشین با یکجانشین
[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پوشاک بانوان کوچ‌نشین با یکجانشین دارای تفاوت‌هایی است؛ پوشش بانوان کوچنده کم‌پیرایه با تزئینات مختصر، به‌کارگیری تنوع و وسعت رنگی بیشتر و جنس محکم و مقاوم‌تر است؛ اما لباس بانوان یکجانشین کرمانج پر نقش و نگار، به‌همراه تزئینات فراوان و دارای جنس لطیف و ظریف است.[۳۸]

لباس مردان کرمانج

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

لباس مردان کرمانج همانند پوشاک بانوان دارای رنگ‌های شاد و برگرفته از طبیعت بوده و از اجزای زیر تشکیل شده است:

  1. کلاه: داشتن کلاه بر سر، میان قوم کرمانج، نشانهٔ مردی و مردانگی است. کلاه مردان کرمانج بر اساس سن، موقعیت خانوادگی و مناسبت‌های اجتماعی به انواع کلاه نمدی، کلاه ابریشمی و کلاه نخی تقسیم می‌شود.[۳۹]
  2. پیراهن: پیراهنی از جنس ساتن و بیشتر به رنگ قرمز یا سفید است که دورتادور یقه و مچ‌های پیراهن محلی مردانه با نواردوزی تزئین شده است. دو طرف پیراهن چاک‌دار است و یک کمربند روی آن بسته می‌شود.
  3. کمربند: کمربند جزء اصلی لباس مردان کرمانج است و علاوه بر زیباتر کردن پوشش مردان، اغلب به‌منظور جلوگیری از خستگی کار روزانه نیز استفاده می‌شود.[۴۰]
  4. شلوار: شلوار مردان کرمانجی اغلب به‌رنگ مشکی بوده و کاملاً ساده و راسته است. آنها قسمت زیر زانو تا مچ پای این شلوار را داخل جورابی بافته‌شده از جنس پشم قرار می‌دهند. این جوراب در زبان کرمانجی «بوجولی» نامیده می‌شود.
  5. پتاوه: نوعی پارچه از جنس کتان است که در پوشش مردان کرمانج، به دورتادور ساق پا بسته شده و با ریسمان‌هایی به‌صورت ضربدری محکم می‌شود.[۴۱]
  6. چاروق: کفش سنتی از جنس چرم است که مردان کرمانج آن را روی جوراب پشمی می‌پوشند. امروزه این کفش‌های سنتی در برخی کارگاه‌های سنتی قوچان و بجنورد دوخته می‌شود و جزو صنایع دستی استان خراسان شمالی به‌شمار می‌رود.[۴۲]

ازدواج در قوم کرمانج

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

همسرگزینی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

همسرگزینی میان کرمانج‌ها، به‌شیوهٔ سنتی و با وساطت بزرگترهای خانواده و خویشاوندان صورت می‌گیرد. در قوم کرمانج، زمانی که پسر به سن ازدواج می‌رسد، خانواده‌ها تلاش می‌کنند تا از میان بستگان، آشنایان و هم‌محله‌ای‌های خود، دختر مناسبی را برای او پیدا کنند. میان قوم کرمانج همسرگزینی دختران و پسران در سنین کم توسط بزرگترها برای فرزندان به‌صورت ازدواج میان‌طایفه‌ای و به‌صورت توافقی میان خانواده‌ها برنامه‌ریزی می‌شود. امروزه همسرگزینی میان قوم کرمانج دستخوش تغییر شده و بسیاری از جوانان، همسر مورد نظرشان را خود انتخاب کنند.[۴۳]

مراسم خواستگاری در قوم کرمانج

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مراسم خواستگاری اغلب به‌صورت سنتی و با مشارکت بزرگترهای خانواده صورت می‌گیرد. در این مراسم چند تن از بزرگترهای خانوادهٔ داماد به خانهٔ خانوادهٔ عروس رفته و درخواست خود را با بزرگترهای او مطرح می‌کنند.[۴۴] پس از خواستگاری، خوانچه‌هایی از هدایا در مجمع یا سینی‌های بزرگ از طرف خانوادهٔ داماد، برای خانوادهٔ عروس برده می‌شود. این مجمع‌ها با شال قرمز پوشانده می‌شوند و زنان کرمانج آن‌ها را بر سر می‌گذارند و همراه با نواختن موسیقی کردی و رقص و پایکوبی به خانهٔ عروس می‌برند.[۴۵]

مراسم نامزدی در قوم کرمانج

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در مراسم قند شکستن که نشانهٔ اعلام نامزدی دختر و پسر است، یکی از بزرگان فامیل که معمولاً مردی مورد احترام است و خود دارای ازدواج موفقی بوده و دو زنه و زن‌مرده نیست، با اجازهٔ دیگر بزرگان مجلس دو عدد کله‌قند را برداشته و به نشانهٔ شادکامی و خوشبختی عروس و داماد برهم زده و نامزدی دختر و پسر را به این وسیله اعلام می‌کند. در پایان تکه‌های شکستهٔ قند را به نشانه شگون و خوش‌یمنی میان میهمانان تقسیم می‌کنند. در دوران نامزدی، در هر مناسبتی مانند نوروز یا شب چله، خانوادهٔ داماد هدایایی به منزل خانواده عروس می‌برند؛ خانواده عروس نیز هدایایی، در همان سینی می‌گذارند تا سینی خالی به خانه داماد بازنگردد.[۴۶]

مراسم عروسی در قوم کرمانج

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ویژگی مهم مراسم عروسی میان کردهای خراسان، برگزاری مراسم به‌دور از تجمل‌گرایی و اسراف است.[۴۷] در گذشته برای برگزاری مراسم عروسی، تمام اقوام از دور و نزدیک به خانهٔ پدر داماد می‌آمدند و زنان و مردان کرمانج با لباس‌های محلی،[۴۸] به‌مدت هفت شبانه‌روز به جشن و پایکوبی می‌پرداختند. با گذشت زمان این جشن به سه شبانه‌روز کاهش یافت؛[۴۹] اما امروزه به‌دلیل شرایط معیشتی و تغییر در سبک زندگی، اغلب یک شبانه‌روز برای عروسی به شادی می‌پردازند. غذای عروسی کرمانجی، معمولاً برنج به‌همراه گوشت تازه گوسفندی است که اغلب توسط صاحبان مجلس عروسی ذبح می‌شوند. در عروسی کرمانجی هنگامی که ماشین عروس و داماد میان کوچه توقف می‌کند، داماد سیب‌های سرخ و کیسه‌های کوچکی حاوی قند، نقل و نبات را از بالای سر عروس به میان جمعیت پرتاب می‌کند و جوانان خانواده با شادی سعی می‌کنند که یکی از این سیب‌ها یا کیسه‌ها را به‌دست بیاورند تا نشانهٔ بازشدن بخت آن جوان باشد.[۵۰]

جشن عروسی در قوم کرمانج، مراسمی است که طی آن با همیاری و همکاری، بر انسجام و همبستگی اجتماعی می‌افزایند. میهمانان در جشن عروسی، مبلغی پول را که «تولوشی» نامیده می‌شود، به عروس و داماد هدیه می‌دهند. معمولاً این هدایای نقدی به اندازه‌ای است که بخش زیادی از هزینه‌های جشن را پوشش داده و در مواردی مبلغی نیز برای شروع زندگی جدید زوجین باقی می‌ماند. در سال ۱۳۸۳ش جشن عروسی قوم کرمانج، در فهرست ملی میراث فرهنگی ناملموس کشور به ثبت رسیده است.[۵۱]

جشن‌های عمومی کرمانج

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

جشن شب چله

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در باورهای مردمی، زمستان به چله بزرگ و چله کوچک تقسیم می‌شود. شب چله، اولین شب از چله بزرگ است که خانواده‌ها در این شب در خانه بزرگ‌ترهای فامیل دور هم جمع شده و در کنار هم جشن می‌گیرند. از خوردنی‌های مرسوم در این جشن کدو، لبو، زردک / هویچ، بادام، نخودچی، کشمش، توت‌خشک، تخمه خربزه و هندوانه، برگه زردآلو، مغز گردو، سنجد، گندم بوداده و مغز دانه زردآلو است. بانوان کرمانجی این خوردنی‌ها را داخل مجمع بزرگ مسی و روی کرسی گذاشته و از میهمانان خود پذیرایی می‌کنند. بزرگترهای خانواده در این شب با شاهنامه‌خوانی و نقل داستان‌ها و روایات و اشعار حماسی به پند و اندرز جوان‌ترهای خانواده می‌پردازند.[۵۲]

هوده‌مال

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

هوده‌مال آیینی است که معمولاً ۱۷ روز مانده به آغاز سال نو برگزار می‌شود. در این مراسم، هر یک از اعضای خانواده تکه‌سنگی را به‌عنوان نماد شخصی خود انتخاب کرده و در مکانی مشخص بر زمین می‌گذارند. پس از تحویل سال نو، افراد سنگ‌های خود را برمی‌دارند. در صورتی که زیر سنگ‌ها رویش سبزه مشاهده شود، این امر نشانه‌ای از فرا رسیدن سالی پرباران و پرخیر و برکت تلقی می‌شود. در مقابل، اگر زیر سنگ‌ها رویشی صورت نگیرد، باور عمومی بر وقوع خشکسالی در سال پیش رو استوار است.[۵۳]

مراسم چله‌چوو

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مراسم چله‌چوو معمولاً در سه شب پایانی بهمن‌ماه برگزار می‌شود و شامل برافروختن آتش و پریدن از روی آن و پرتاب کردن توپ‌های آتشین به هوا است. این رسم از دیرباز میان کردهای خراسان رواج داشته است. جشن چله‌چوو در سال ۱۳۹۸ش به‌عنوان میراث معنوی ایرانیان به ثبت ملی رسیده است.

پختن آش هفت‌رنگ، مهره در آب انداختن، گوش ایستادن، کوزه‌شکستن، پرتاب کردن قاشق و هئک دانین (تخم‌مرغ نهادن) از دیگر مراسم استقبال از بهار است. بسیاری از این آیین‌ها، به‌ویژه مهره در آب انداختن و گوش ایستادن، هنوز هم زنده هستند و در سال ۱۳۹۷ش به ثبت ملی رسیده‌اند.[۵۴]

جشن نوروز

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کرمانج‌ها پس از تحویل سال نو، به رسم شادی و خرسندی دهان خود را با آب‌نبات و شیرینی، شیرین می‌کنند. در عشایر کرمانج، پس از تحویل سال یکی از پسران ایل، با گوسفند سفید رنگی وارد محل زندگی خانواده‌ها می‌شود. طبخ برنج در شش شب ابتدایی سال نو، امری مرسوم میان اقوام کرمانج است.[۵۵]

مراسم عزاداری در قوم کرمانج

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در دههٔ اول ماه محرم ظهر و شب غذای نذری یا در اصطلاح کرمانجی «خرج دادن» انجام می‌شود که در گذشته این غذا بیشتر آبگوشت بوده است. عزاداران در مسجد نوحه‌خوانی می‌کنند و در روز عاشورا مراسم علم‌گردانی برپا می‌شود. علم خانه به خانه گردانده می‌شود و حتی ساکنان شهری برای این منظور به روستا بازمی‌گردند و درِ خانه‌های‌شان را بازمی‌گذارند. صاحبان منازل از علم‌گردانان پذیرایی می‌کنند و هدایایی به علم می‌دهند که صرف امور مسجد می‌شود. در برخی مناطق، پس از علم‌گردانی، تعزیه‌خوانی برگزار شده و پس از نماز ظهر عاشورا غذا صرف می‌شود.

نوحه‌های کرمانجی در سال‌های اخیر در شمال خراسان محبوبیت زیادی پیدا کرده‌اند. عزاداری مردم کُرد خراسان ریشه‌ای دیرینه دارد و با توجه به شیوه‌های خاص سوگواری آنان، این مراسم به عنوان میراث ناملموس ملی ثبت شده است.[۵۶]

موسیقی قوم کرمانج

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

موسیقی قوم کرمانج، آمیزه‌ای از سازهای گوناگون همراه با اشعار محلی است. تنوع موسیقی در قوم کرمانج زیاد است و به موسیقی آیینی، رزمی و بزمی تقسیم شده و با این سبک‌ها به روایتگری سوگ، حماسه، عرفان و عشق می‌پردازند.[۵۷] الله‌مزار، تورغه، پری، خجه‌لوره، زاری‌گل، لی‌یاره و هرایی از مقام‌های موسیقی در خراسان شمالی است. اصلی‌ترین ساز موسیقی مردم کرمانج، ساز دوتار است که صدایی سوزناک دارد. سورنا، قشمه، کمانچه، دهل، نی، دف و دایره از دیگر سازهای موسیقی این دیار هستند. موسیقی مقامی شمال خراسان یا موسیقی کرمانج، در یونسکو به ثبت جهانی رسیده است.[۵۸] قوم کرمانج، سه گروه هنری شناخته‌شده دارند:

  1. عاشق‌ها: گروهی از نوازندگان اصیل و حرفه‌ای کرمانج هستند که این شغل و مهارت را از پدران خویش به ارث برده‌اند و بیشتر با کرنا، سرنا (پیق)، دهل، دوزله (قومشه) و کمانچه می‌نوازند.
  2. بخشی‌ها: بخشی به کسی گفته می‌شود که نوازنده چیره‌دست دوتار و شاعر، نوازنده و خواننده باشد.
  3. بلیروان‌ها: بلیروان‌ها، نی‌نوازانی هستند که اغلب به شغل چوپانی مشغول‌اند. بلیروان‌ها، گله گوسفندان یا شتران را با آوای نی خود، به چرا و حرکت وامی‌دارند.[۵۹]

رقص کرمانجی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

رقص کردی خراسان معروف به لیستک تفاوت‌های اساسی با رقص کردی کردستان دارد و در آن افراد به‌جای گرفتن دست یکدیگر و انجام حرکات پا، جدا از یکدیگر به‌شکل دایره‌وار به انجام حرکات ویژهٔ دست می‌پردازند و گام برمی‌دارند. این رقص‌ها شامل رقص‌های آیینی سمائی، آله‌گز و قرسه‌ها است که به‌دنبال هم و به‌ترتیب اجرا می‌شوند. پس از آن افراد به رقص‌های انارکی، چپه-راسته، قالده قالده، اسب چوبی و رقص چوب می‌پردازند.[۶۰] رقص کردی کرمانج‌های خراسان در فهرست میراث فرهنگی کشور ثبت شده است.[۶۱]

غذاهای محلی قوم کرمانج

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پخت نان‌های مخصوص کرمانج در خراسان شمالی شامل بیشمه، نان چاپاتی، چلپک، فتیر چریشی، فتیر شیرین، اگنجه، کماج، فتیر قتلمه، ساچی، فتیر شیرمال، فتیر جزلاغ، نان یوخا و فتیر مسکه در فهرست میراث معنوی به ثبت رسیده است.[۶۲]

آیین مسابقه کشتی با چوخه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

یکی از محبوب‌ترین آیین‌های خراسان شمالی و مردم کرمانج، برگزاری مسابقهٔ کشتی با چوخه است که با رسم و مرام پهلوانی، گره خورده است. این مسابقات که نماد دلاوری، شجاعت و دفاع قوم کرمانج از سرزمین ایران است، سالانه در ۱۳ و ۱۴ فروردین در خراسان شمالی و به‌ویژه در شهرستان اسفراین برگزار می‌شود.[۶۳] در این مسابقه کشتی‌گیران با پوشیدن چوخه/چوخا که جلیقه‌ای از جنس پشم است، به رقابت می‌پردازند تا روحیهٔ پهلوانی و جوانمردی در جوانان، تقویت شود.[۶۴]

آیین یاوار

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در میان قوم کرمانج، سنتی به نام «یاوار» یا «هاوار» وجود دارد که به‌معنای کمک گروهی است و در مواقع خاصی بیشتر تجلی پیدا می‌کند:

خانه‌سازی؛ در ساخت منازل، به‌ویژه سقف‌ها، از سنت یاوار استفاده می‌شود.

پشم‌چینی گوسفندان؛ در فصل گرما، پشم‌چینی گوسفندان که شامل ۳ تا ۵ کار مختلف است، به‌صورت گروهی انجام می‌شود. در حین کار، برای ایجاد نشاط، لطایف و صلوات رد و بدل می‌شود.

جمع‌آوری محصولات؛ در پایان فصل درو، اگر فردی محصول خود را جمع نکرده باشد، مردم به کمک او می‌آیند.

این سنت همراه با ترانه‌های محلی است که نشان‌دهنده اهمیت آن در فرهنگ کرمانج‌ها است.[۶۵]

منابع اقتصادی و معیشت قوم کرمانج

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

دامداری و کشاورزی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

عشایر کرمانج از دیرباز در مناطق شمالی خراسان به دامپروری مشغول بوده‌اند. دامداری اصلی‌ترین منبع درآمد و معیشت آنان است و برخی از آن‌ها نیز به کشاورزی در مراتع و تأمین علوفه دام‌ها مشغولند. از جمله مشکلاتی که این عشایر در زمینهٔ معیشت با آن روبه‌رو هستند، کمبود آب کافی برای دام‌ها، تأمین آب برای نیازهای زندگی است.[۶۶]

صنایع‌دستی قوم کرمانج

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
زنان کرمانج چادرنشین آمارلو در حال ریسمان‌بافی
زنان کرمانج چادرنشین آمارلو در کال مانی بجنورد در حال ریسمان‌بافی

تولید انواع صنایع‌دستی، از هنرهای مرسوم میان بانوان قوم کرمانج است.

  1. سفره کردی: بانوان کرمانج، پارچه‌ای از پشم شتر می‌بافند که مهم‌ترین ویژگی آن، مقاومت در برابر نفوذ رطوبت و آب است و به همین دلیل برای نگهداری نان استفاده می‌شود و به دور نین، سفره نان یا سفره کردی شهرت دارد. طرح‌های این بافتهٔ دستی، از نمادهای هندسی، جانوری و گیاهی برگرفته از اقلیم و طبیعت اطراف است.
  2. قالی: بسیاری از زنان کرمانجی در بافت قالی، قالیچه و قطعه‌های کوچکی مانند خورجین، نوارهای پهن برای افسار اسب و قالیچه روی جمازه شتر مهارت دارند. در بافت قالیچه‌ها نقش‌هایی مانند شاخ قوچ، چخماق و گل هشت پَر مرسوم بوده و رنگ زمینهٔ قالیچه اغلب قرمز لاکی است.
  3. پلاس‌: نوعی زیرانداز از الیاف رنگارنگ از جنس پشم است که برای سجادهٔ نماز و سفره پیش پای عروس استفاده می‌شود. در پلاس، زمینهٔ کار از خطوط افقی و رنگارنگ تشکیل می‌شود.
  4. جاجیم: جاجیم پارچه‌ای از جنس پشم رنگارنگ است که از آن برای تهیهٔ توبره یا خورجین و کیسه‌های حمل علوفه استفاده می‌شود. بیشتر جاجیم‌های کرمانجی به‌شکل راه‌راه با رنگ‌های متفاوت است که گاهی گل‌های ریز شطرنجی روی آن بافته می‌شود.[۶۷]
  5. سیاه‌چادر یا کویین: زنان کرمانجی به‌خصوص بانوان عشایر، موی بُز را تابیده و از آن برای بافت سیاه‌چادر استفاده می‌کنند. این چادرها به‌صورت طبیعی نوعی عایق برای رطوبت است و آب به درون آنها نفوذ نمی‌کند. سقف چادر به‌شکل شیب‌دار نصب می‌شود و ریشه‌هایی در کنار آن قرار دارد که آب باران را به‌سمت پایین هدایت می‌کند. این چادرها از پشم سیاه بافته می‌شود؛ رنگ سیاه سبب می‌شود تا آفتاب به داخل چادر نفوذ نکند و در زمستان نیز داخل چادر گرم بماند.
  6. کردی‌دوزی: کردی‌دوزی از سوزن‌دوزی‌های شناخته‌شدهٔ قوم کرمانج است. از کردی‌دوزی برای ایجاد نقش و نگار روی کلاه، دستینه، چَنگه و بعضی از اجزای پوشاک کرمانج استفاده می‌شود.[۶۸]

شیوهٔ زندگی قوم کرمانج

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بیشتر مردم کرمانج در شهرها و مناطق روستایی اطراف آن به‌صورت یکجانشین زندگی کرده و به شغل کشاورزی، دامپروری و باغداری مشغول هستند. برخی دیگر از اقوام کرمانج نیز زندگی عشایری را برگزیده‌اند و اغلب به دامپروری مشغول هستند.[۶۹] مهم‌ترین ییلاقات عشایر کرمانج رشته‌کوه‌های گلیل، هزار مسجد، آلاداغ، مراوه‌تپه و شاه‌جهان است.[۷۰]

مشاهیر قوم کرمانج

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

سردار رشیدخان؛ رشیدخان، حاکم کُرمانج شمال خراسان (۱۸۵۸–۱۸۹۳م)، به‌دلیل اقتدار و مردم‌داری، آرامش را به منطقه آورد و از تجاوز قزاق‌ها و ترکمن‌ها جلوگیری کرد. او در برابر قراردادهای ننگین قاجار مقاومت کرده و از واگذاری شهرهای کُردنشین فیروزه و باقر به روسیه، علی‌رغم دستورات مکرر ناصرالدین شاه، خودداری می‌کرد. این مقاومت او در برابر بی‌کفایتی شاه و فساد دربار صورت گرفت، زیرا نمی‌خواست بخشی از سرزمین اجدادی خود را به بیگانگان بسپارد.[۷۱]

سردار عوض‌خان؛ سردار عوض خان، یکی از سرداران شجاع ایل کرمانج در خراسان شمالی بود که در دوران قاجار می‌زیست. او در سال ۱۸۸۰م، در مخالفت با معاهده ننگین آخال، رهبری قیام مردم کرد منطقه فیروزه را بر عهده گرفت. این قیام که برای دفاع از عزت، فرهنگ و هویت قوم کرد خراسان صورت گرفت، با هدف بازپس‌گیری شهر فیروزه آغاز شد و ۱۲ سال به طول انجامید. سردار عوض خان همراه با بسیاری از جوانان ایل خود، در نبردهای شجاعانه در برابر متجاوزان روس مقاومت کردند. سرانجام، با شهادت این سردار، شهر فیروزه نیز سقوط کرد.[۷۲]

جعفرقلی زنگلی؛ جعفرقلی زنگلی، معروف به ملک‌الشعرای کرمانج، شاعر و عارف برجسته‌ای از طایفهٔ زنگلانلو است که در روستای گوگان به دنیا آمد. با وجود عدم تحصیلات رسمی، جعفرقلی به چهار زبان تسلط داشت و اشعارش حاوی ترکیبی از زبان‌های کردی، ترکی و فارسی است. تأثیرپذیری او از قرآن کریم در اشعارش مشهود است و در این زمینه با شاعرانی چون حافظ و مولوی قابل مقایسه است. او علاوه بر سرودن شعر، دوتار نیز می‌نواخته و اشعارش را با آن می‌خوانده است. جعفرقلی تخلص‌های گوناگونی داشته و دیوان اشعار او توسط کلیم‌الله توحدی تصحیح و منتشر شده است. او شیعه دوازده امامی بوده و اشعارش سرشار از مدح ائمه معصومین است.[۷۳] مستند «جعفرقلی زنگله» به کارگردانی محمد عباسپور در زمره برنامه‌های قرارگاه شهید آوینی است که در دست تولید قرارگرفته است.[۷۴]

سیدای تیرژ؛ سیدای تیرژ (نائف حسو)، عارف، شاعر و نویسنده کرد کرمانج، در سال ۱۳۰۲ش در حسکه سوریه متولد شد. او که از کودکی با قرآن و کتب دینی آشنا بود، پس از آشنایی با تنی چند از شاعران و با شرکت در انجمن‌های فرهنگی، استعداد خود را در سرودن شعر فی‌البداهه شکوفا کرد. وی همچنین با جمع‌آوری داستان‌های واقعی، کتاب‌هایی را گردآوری کرد. او تا پایان عمر به زبان کردی نوشت و جوایز ادبی متعددی از جمله جایزه شاعران کرد (۱۹۹۵م) و جایزه نویسندگان فولکلور کردی (۲۰۰۱م) را دریافت کرد. از آثار او می‌توان به دیوان‌های «خلعت»، «زوزان»، «جودی» و «مولود پیغمبر» و همچنین «داستان‌های کردی (۱ و ۲)» اشاره کرد.[۷۵]

سردار شهید رجبعلی محمدزاده، سردار شهید نوری، سردار شهید محمد وحیدی و امیر شهید ایرج رستمی، از شهدای شناخته‌شدهٔ قوم کرمانج هستند.[۷۶]

نویسندگانی چون علی حریری، احمد خانی، فقی طیران و ملای جزیری به زبان کرمانجی نوشته‌اند.[۷۷]

تعامل فرهنگی قوم کرمانج با اقوام همجوار

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تأثیرات فرهنگی و تعاملات کرمانج‌ها با اقوام هم‌جواری در خراسان شمالی، بر اساس پیشینه‌ای غنی و تنوع قومی، زمینه‌ساز شکل‌گیری همزیستی مسالمت‌آمیز و وحدتی بی‌نظیر در ابعاد اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی این منطقه شده است. کرمانج‌ها علاوه بر حضور در خراسان شمالی، همراه با ترک‌ها، تات‌ها، ترکمن‌ها، لرها، بلوچ‌ها و فارس‌ها در این سرزمین تاریخی زندگی می‌کنند که این اتحاد، فضایی سرشار از تعامل و تفاهم فرهنگی و اقتصادی را رقم زده است. نمونه بارز این همزیستی، وجود مساجد شیعه و سنی در کنار هم و رعایت احترام متقابل در مناسک دینی است. همچنین تعامل مداوم در بازارها و صنوف مختلف که نشان‌دهنده وابستگی اقتصادی متقابل اقوام است، نقشی مهم در ایجاد همبستگی اجتماعی و فرهنگی ایفا کرده است. تجربه خراسان شمالی به‌عنوان الگویی جهانی در همزیستی مسالمت‌آمیز و وحدت اقوام مختلف شناخته می‌شود که با حفظ هویت‌های فرهنگی متنوع، به توسعه پایدار و زندگی مشترک مسالمت‌آمیز دست یافته است.[۷۸]

نقش قوم کرمانج در تحولات سیاسی و اجتماعی ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کرمانج‌های خراسان نگهبانان دیرین مرزها

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کردها، نگهبانان دیرین مرزهای ایران در خراسان هستند که روایتی از حضور و مقاومت را رقم زده‌اند. در اواسط قرن دهم هجری، زمانی که یورش ازبک‌ها بخش‌های وسیعی از ایران را تا کاشان درنوردیده بود، مهاجرت و پایداری کردهای کرمانج در شمال خراسان، نقطه عطفی شد تا با بیرون راندن دشمن، از کیان ایران دفاع کنند.[۷۹]

قوم کرمانج در انقلاب اسلامی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

قوم کرمانج همواره از هویت و ریشه ایرانی خویش پشتیبانی کرده است.[۸۰] آنها در پیروزی انقلاب اسلامی و تحقق آرمان‌های انقلاب با مشارکت در تظاهرات و جنبش‌های ضدنظام پهلوی نیز نقش داشته‌اند. وفاداری قوم کرمانج به انقلاب اسلامی و آرمان‌های آن، موجب شد که آنها در سال‌های اخیر با آشوب‌های پراکنده در برخی شهرهای ایران، همراهی نکنند و به خواسته‌های دشمنان انقلاب اسلامی، تن ندهند.[۸۱]

قوم کرمانج در دفاع مقدس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

قوم کرمانج در هشت سال دفاع مقدس به نقش‌آفرینی پرداخته‌اند؛ بیش از نیمی از سه هزار شهید دوران دفاع مقدس در خراسان شمالی، از قوم کرمانج بوده‌اند. همچنین بزرگ‌ترین روستای دارای بیشترین شهید کشور با نام چخماقلو در استان خراسان شمالی، یکی از سکونتگاه‌های قوم کرمانج است.[۷۶]

آثار تولید شده در مورد قوم کرمانج

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کتاب‌ها

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کتاب «حرکت تاریخی کرد به خراسان شمالی در دفاع از استقلال ایران» در ۶ جلد نوشتهٔ کلیم‌الله توحدی در سال ۱۳۵۹ش در مورد کردهای خراسان شمالی نگارش شده است.[۸۲] همچنین کتاب‌های «هزار و یکشب کرمانج: فلسفه، شعر و موسیقی کرمانج خراسان، داستان‌ها، حکایت‌ها روایت‌ها» از کلیم‌الله توحدی در سال ۱۳۹۳ش،[۸۳] «سرزمین کرمانج‌ها: نگاهی به نژاد، تاریخ، جغرافیا، مساکن اولیه و آداب و رسوم قوم ایرانی کرد از ادوار گذشته تاکنون» نوشتهٔ سعید اسدی‌فر در سال ۱۳۹۵ش،[۸۴] «سیری در تاریخ ایلات کرمانج شمال خراسان» نوشتهٔ اله‌قلی ایزدخواه در سال ۱۳۹۸ش[۸۵] و «فرهنگ کردی خراسان» نوشته کلیم‌الله توحدی در سال ۱۴۰۲ش[۸۶] مجموع کتب نگاشته شده در مورد قوم کرمانج است.

مستند

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مستند ۱۶ قسمتی «ژیکان» که توسط شبکه جهانی سحر رونمایی شده است، به معرفی جامع تاریخ، فرهنگ و هنر قوم کُرمانج در خراسان می‌پردازد. این پروژه که برای اولین بار در چنین مقیاسی به فرهنگ این قوم پرداخته، حاصل ۱۶ سال پژوهش میدانی «گلی شادکام» و همکاری مردم کُرمانج است.

بسیاری از عناصر فرهنگی نمایش داده شده در مستند، از جمله صنایع دستی (گلیم، قالی، نمد، جاجیم، ابریشم‌بافی، گلدوزی، پنج‌میل‌بافی، پوشاک محلی، چاروق‌دوزی، زیورآلات)، موسیقی اصیل کُرمانجی، سازها، ورزش‌ها و بازی‌ها، ادبیات عامه، آداب و سنن مذهبی، به ثبت ملی رسیده‌اند. معیشت مردم که کشاورزی، دامداری، کوچ‌نشینی و باغداری است نیز به تصویر کشیده شده است.

این مستند با همکاری برجسته‌ترین پژوهشگران، نویسندگان، شاعران و هنرمندان موسیقی اصیل کُرمانجی، از جمله چهره‌های ثبت شده به‌عنوان گنجینه زنده بشری، به غنای خود افزوده است. تولید این مجموعه مستند از سال ۱۳۹۹ش تا ۱۴۰۲ش به طول انجامیده است.[۸۷]

مستند «دامان شاهیجان» به‌تهیه‌کنندگی سلیمان خادمی و به کارگردانی بهروز اسراری به معرفی خراسان شمالی و قوم کرمانج می‌پردازد. این مستند علاوه بر به تصویر کشیدن طبیعت زیبای این منطقه آوازهای محلی را نیز روایت می‌کند.[۸۸]

مستند کوتاه «ایلِ مَنْ کُرْمانْج»، به‌کارگردانی بهرام عظیم‌پور، به نمایش گوشه‌هایی از زندگی، کار و رسوم کُرمانج‌های ساکن در شمال خراسان می‌پردازد. این فیلم که در سال ۱۳۷۵ش برای مجموعه «کودکان سرزمین ایران» (به تهیه‌کنندگی محمدرضا سرهنگی) ساخته شده، با تمرکز بر موقعیت کودکان، ویژگی‌های فرهنگی در حال زوال مناطق مختلف ایران را به تصویر می‌کشد. عظیم‌پور در این اثر، با دنبال کردن زندگی یک نوجوان دهل‌نواز در منطقه هزار مسجد خراسان، تلاش کرده است تا جنبه‌های مختلف زندگی و معیشت کُرمانج‌ها را به نمایش بگذارد.[۸۹]

مستند «همچو مَرخ» به کارگردانی مهدی احمدی به زندگی و فعالیت‌های علمی و فرهنگی «کلیم‌الله توحدی»، نویسنده و پژوهشگر برجسته قوم کُرمانج، می‌پردازد. این مستند، پژوهش‌های توحدی در حوزه تاریخ، ادبیات و فرهنگ کُرمانج را به‌تصویر می‌کشد.[۹۰]

تاثیر مدرنیته بر قوم کرمانج

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

امروزه سبک زندگی مدرن، زندگی قوم کرمانج به‌خصوص عشایر را تحت تأثیر قرار داده است. آنها در شرایط نوین زندگی، گرایش کمتری به زندگی کوچ‌نشینی دارند و بخش اعظم آنها یکجانشین شده‌اند و به سبک زندگی مصرف‌گرایی روی آورده‌اند. در همین چارچوب، پوشاک سنتی مردان و زنان کرمانج دستخوش دگرگونی شده است. مردان کرمانج، لباس سنتی خود را کنار گذاشته و به سبک شهرنشینان لباس می‌پوشند.[۹۱] پوشش اصیل کرمانجی میان زنان نیز کم‌رنگ شده و تنها بر تن زنان مسن‌تر عشایر، دیده می‌شود. گاهی بانوان به‌صورت نمادین در برخی مجالس جشن و شادی اقدام به پوشیدن لباس‌های سنتی کرمانجی می‌کنند.[۹۲]

از دیگر چالش‌های پیش روی قوم کرمانج، ازبین‌رفتن لهجه و زبان مادری میان نسل جدید کردهای خراسان است. تکثر زبانی و اختلاط قومیتی در این منطقه، ضعف ادبیات کودک و تولیدات فرهنگی در حوزه کودکان در شمال خراسان، ضعف رسانه‌های جمعی، نبود چاپ و نشر کردی و ضعف تشکیلات و انجمن‌های فرهنگی- مدنی، در این چالش اثرگذار هستند.[۹۳]

پانویس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. ↑ (%20کُرمانج)%20تلفظ%20مي%20کنند. «واکاوی زبانشناختی واژه کرمانج»، وب‌سایت اترک دیلی.
  2. ↑ پاپلی یزدی، کوچ‌نشینی در شمال خراسان، 1371ش، ص80.
  3. ↑ «قوم کرمانج؛ از سردار عیوض تا سردار محمدزاده/ کردها در خط مقدم دفاع از انقلاب ایستاده‌اند+ فیلم»، خبرگزاری تسنیم.
  4. ↑ توحدی، حرکت تاریخی کرد به خراسان، 1371ش، ج1، ص25 و 14.
  5. ↑ . «قوم کرمانج؛ از سردار عیوض تا سردار محمدزاده/ کردها در خط مقدم دفاع از انقلاب ایستاده‌اند«، خبرگزاری تسنیم.
  6. ↑ . مزرجی، «کرمانج‌ها و تاریخچه این قوم»، وب‌سایت های‌هتل.
  7. ↑ . «جمعیت کردهای خراسان»، وب‌سایت کردستان.
  8. ↑ . «قوم کرمانج؛ از سردار عیوض تا سردار محمدزاده/ کردها در خط مقدم دفاع از انقلاب ایستاده‌اند«، خبرگزاری تسنیم.
  9. ↑ . نتاج‌مجد و صفری، «مطالعه شاخص‌های هنری پوشاک قوم کرمانج»، 1399ش، ص108.
  10. ↑ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.
  11. ↑ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.
  12. ↑ . مزرجی، «کرمانج‌ها و تاریخچه این قوم»، وب‌سایت های‌هتل.
  13. ↑ . نتاج‌مجد و صفری، «مطالعه شاخص‌های هنری پوشاک قوم کرمانج»، 1399ش، ص108.
  14. ↑ . «قوم کرمانج؛ از سردار عیوض تا سردار محمدزاده/ کردها در خط مقدم دفاع از انقلاب ایستاده‌اند«، خبرگزاری تسنیم.
  15. ↑ «قوم کرمانج و کردهای خراسان»، وب‌سایت ایران هتل آنلاین.
  16. ↑ تیرژ، داستان‌های کردی کرمانجی، 1393ش، ص6-7.
  17. ↑ تیرژ، داستان‌های کردی کرمانجی، 1393ش، ص6-7.
  18. ↑ «داستان‌های کردی کرمانجی»، وب‌سایت کتابناک.
  19. ↑ . مزرجی، «کرمانج‌ها و تاریخچه این قوم»، وب‌سایت های‌هتل.
  20. ↑ . «جمعیت کردهای خراسان»، وب‌سایت کردستان.
  21. ↑ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.
  22. ↑ . «جمعیت کردهای خراسان»، وب‌سایت کردستان.
  23. ↑ . مزرجی، «کرمانج‌ها و تاریخچه این قوم»، وب‌سایت های‌هتل.
  24. ↑ «کرمانج»، وبلاگ کرمانج.
  25. ↑ وحدانی‌فر و دانشوری، «نمادشناسی گلیم سفره عشایر کرمانج خراسان شمالی»، 1400ش، ص214.
  26. ↑ . افراسیاب‌پور و همکاران، «جایگاه زنان در منتخبی از داستان‌های کردی کرمانجی خراسان شمالی»، 1400ش، ص7.
  27. ↑ . مزرجی، «کرمانج‌ها و تاریخچه این قوم»، وب‌سایت های‌هتل.
  28. ↑ . «جمعیت کردهای خراسان»، وب‌سایت کردستان.
  29. ↑ «زنان کرمانجی؛ با تن‌پوشی برای همه عمر»، پایگاه اطلاع‌رسانی و خبری جماران.
  30. ↑ . صادق‌پور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.
  31. ↑ نتاج‌مجد و صفری، «مطالعه شاخص‌های هنری پوشاک قوم کرمانج»، 1399ش، ص109.
  32. ↑ صادق‌پور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.
  33. ↑ . نتاج‌مجد و صفری، «مطالعه شاخص‌های هنری پوشاک قوم کرمانج»، 1399ش، ص109.
  34. ↑ . نتاج‌مجد و صفری، «مطالعه شاخص‌های هنری پوشاک قوم کرمانج»، 1399ش، ص109.
  35. ↑ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.
  36. ↑ . نتاج‌مجد و صفری، «مطالعه شاخص‌های هنری پوشاک قوم کرمانج»، 1399ش، ص109.
  37. ↑ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.
  38. ↑ . گریوانی و همکاران، «مطالعۀ تطبیقی پوشاک بانوان کوچ‌نشین و یکجانشین کرد شمال خراسان»، 1402ش، ص16.
  39. ↑ . نتاج‌مجد و صفری، «مطالعه شاخص‌های هنری پوشاک قوم کرمانج»، 1399ش، ص114.
  40. ↑ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.
  41. ↑ . نتاج‌مجد و صفری، «مطالعه شاخص‌های هنری پوشاک قوم کرمانج»، 1399ش، ص115.
  42. ↑ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.
  43. ↑ . سالکی خامنه، «همه چیز درباره آیین ازدواج کردهای کرمانج»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.
  44. ↑ . سالکی خامنه، «همه چیز درباره آیین ازدواج کردهای کرمانج»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.
  45. ↑ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.
  46. ↑ . سالکی خامنه، «همه چیز درباره آیین ازدواج کردهای کرمانج»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.
  47. ↑ . سالکی خامنه، «همه چیز درباره آیین ازدواج کردهای کرمانج»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.
  48. ↑ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.
  49. ↑ . مزرجی، «کرمانج‌ها و تاریخچه این قوم»، وب‌سایت های‌هتل.
  50. ↑ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.
  51. ↑ . سالکی خامنه، «همه چیز درباره آیین ازدواج کردهای کرمانج»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.
  52. ↑ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.
  53. ↑ «آیین نوروز در بین قوم کرمانج»، 1381ش، ص61.
  54. ↑ «نگاهی به رسوم کردهای کرمانج برای استقبال از بهار»، خبرگزاری ایسنا.
  55. ↑ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.
  56. ↑ «آداب سوگواری در میان کرمانج‌ها»، خبرگزاری ایسنا.
  57. ↑ . مزرجی، «کرمانج‌ها و تاریخچه این قوم»، وب‌سایت های‌هتل.
  58. ↑ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.
  59. ↑ . مزرجی، «کرمانج‌ها و تاریخچه این قوم»، وب‌سایت های‌هتل.
  60. ↑ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.
  61. ↑ «ثبت رقص کردی کرمانج‌های خراسان در فهرست میراث فرهنگی کشور»، وب‌سایت خبربان.
  62. ↑ «فتیر مسکه و طعم شیرین غذای کرمانج‌های خراسان شمالی»، وب‌سایت خبربان.
  63. ↑ . مزرجی، «کرمانج‌ها و تاریخچه این قوم»، وب‌سایت های‌هتل.
  64. ↑ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.
  65. ↑ وحدانی‌فر و حمیدی، «آیین «یوار» در بین اقوام تات، ترک، ترکمن و کرمانج خراسان شمالی»، 1402ش، ص150-152.
  66. ↑ خادمی، «عشایر کرمانج»، خبرگزاری ایرنا.
  67. ↑ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.
  68. ↑ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.
  69. ↑ . گریوانی و همکاران، «مطالعۀ تطبیقی پوشاک بانوان کوچ‌نشین و یکجانشین کرد شمال خراسان»، 1402ش، ص16.
  70. ↑ . مزرجی، «کرمانج‌ها و تاریخچه این قوم»، وب‌سایت های‌هتل.
  71. ↑ «رشیدخان سردار کل قوچان و حکومت محلی کُرمانج»، وبلاگ کرمانج.
  72. ↑ وحدانی‌فر و جفرودی، «سردار عوض‌خان اسطوره مقاومت قوم کرمانج (معرفی سردار عوض خان بر اساس ترانه کرمانجی «هه‌نگی سه‌ردار ئیوهز و شعر سه‌ردار ئیوهز خان»، 1399ش، ص1819-1820.
  73. ↑ «زندگینامه: جعفر قلی زنگلی (۱۲۲۹-۱۲۶۶)»، وب‌سایت همشهری آنلاین.
  74. ↑ «ساخت مستند "جعفرقلی زنگلی"»، وب‌سایت جام‌جم آنلاین.
  75. ↑ «سیدای تیرژ»، وب‌سایت کتابناک.
  76. ↑ ۷۶٫۰ ۷۶٫۱ «قوم کرمانج؛ از سردار عیوض تا سردار محمدزاده/ کردها در خط مقدم دفاع از انقلاب ایستاده‌اند«، خبرگزاری تسنیم.
  77. ↑ تیرژ، داستان‌های کردی کرمانجی، 1393ش، ص6.
  78. ↑ «الگوی موفق وحدت و همزیستی مهربانانه اقوام و مذاهب در خراسان شمالی»، خبرگزاری ایسنا.
  79. ↑ «قوم کرمانج؛ از سردار عیوض تا سردار محمدزاده/ کردها در خط مقدم دفاع از انقلاب ایستاده‌اند+ فیلم»، خبرگزاری تسنیم.
  80. ↑ . صادقپور، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو.
  81. ↑ «قوم کرمانج؛ از سردار عیوض تا سردار محمدزاده/ کردها در خط مقدم دفاع از انقلاب ایستاده‌اند«، خبرگزاری تسنیم.
  82. ↑ «حرکت تاریخی کرد به خراسان در دفاع از استقلال ایران»، وب‌سایت گیسوم.
  83. ↑ «هزار و یکشب کرمانج: فلسفه شعر و موسیقی کرمانج خراسان، داستان‌ها، حکایت‌ها روایت‌ها»، وب‌سایت گیسوم.
  84. ↑ «سرزمین کرمانج‌ها: نگاهی به نژاد، تاریخ، جغرافیا، مساکن اولیه و آداب و رسوم قوم ایرانی کرد از ادوار گذشته تاکنون»، وب‌سایت گیسوم.
  85. ↑ «کتاب سیری در تاریخ ایلات کرمانج شمال خراسان»، وب‌سایت آدینه بوک.
  86. ↑ «فرهنگ کردی خراسان: کرمانجی - فارسی (جلد 1)»، وب‌سایت گیسوم.
  87. ↑ ««ژیکان» تازه‌ترین مستند تولید شبکه جهانی سحر»، پایگاه اطلاع‌رسانی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران.
  88. ↑ «دامان شاهیجان»، وب‌سایت شبکۀ مستند.
  89. ↑ بهارلو، «ایل من کرمانج»، مرکز دائرۀ‌المعارف بزرگ اسلامی.
  90. ↑ «اکران مستند «همچو مَرخ» در بجنورد؛ روایتی از زندگی پژوهشگر برجسته فرهنگ کرمانج»، خبرگزاری کردپرس.
  91. ↑ . گریوانی و همکاران، «مطالعۀ تطبیقی پوشاک بانوان کوچ‌نشین و یکجانشین کرد شمال خراسان»، 1402ش، ص16.
  92. ↑ . «جمعیت کردهای خراسان»، وب‌سایت کردستان.
  93. ↑ . مزرجی، «کرمانج‌ها و تاریخچه این قوم»، وب‌سایت های‌هتل.

منابع

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • «آداب سوگواری در میان کرمانج‌ها»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۱۷ مرداد ۱۴۰۱ش.
  • «آیین نوروز در بین قوم کرمانج»، کیهان فرهنگی، شماره ۱۸۵–۱۸۶، فروردین۱۳۸۱ش.
  • افراسیاب‌پور، علی‌اکبر و همکاران، «جایگاه زنان در منتخبی از داستان‌های کردی کرمانجی خراسان شمالی»، فصلنامهٔ مطالعات فرهنگی و اجتماعی خراسان، شمارهٔ ۲، ۱۴۰۰ش.
  • «الگوی موفق وحدت و همزیستی مهربانانه اقوام و مذاهب در خراسان شمالی»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲۷ مهر ۱۴۰۰ش.
  • بهارلو، عباس، «ایل من کرمانج»، مرکز دائرهٔ المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۴ آذر ۱۳۹۸ش.
  • پاپلی یزدی، محمدحسن، کوچ‌نشینی در شمال خراسان، ترجمهٔ اصغری کریمی، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۱ش.
  • توحدی، کلیم‌الله، حرکت تاریخی کرد به خراسان، مشهد، واسع، چاپ دوم، ۱۳۷۱ش.
  • تیرژ، سیدای، داستان‌های کردی کرمانجی، ترجمهٔ عباس فرهادی توپکانلو، قم، عمو علوی، ۱۳۹۳ش.
  • «ثبت رقص کردی کرمانج‌های خراسان در فهرست میراث فرهنگی کشور»، وب‌سایت خبربان، تاریخ درج مطلب: ۲۴ اسفند ۱۳۹۶ش.
  • «جمعیت کردهای خراسان»، وب‌سایت کردستان، تاریخ بازدید: ۴ اسفند ۱۴۰۲ش.
  • «حرکت تاریخی کرد به خراسان در دفاع از استقلال ایران»، وب‌سایت گیسوم، تاریخ بازدید: ۴ مهر ۱۴۰۴ش.
  • خادمی، وحید، «عشایر کرمانج»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱۵ تیر ۱۴۰۲ش.
  • «داستان‌های کردی کرمانجی»، وب‌سایت کتابناک، تاریخ درج مطلب: ۲۶ مهر ۱۳۹۴ش.
  • «دامان شاهیجان»، وب‌سایت شبکهٔ مستند، تاریخ بازدید: ۴ مهر ۱۴۰۴ش.
  • «رشیدخان سردار کل قوچان و حکومت محلی کُرمانج»، وبلاگ کرمانج، تاریخ درج مطلب: ۳۱ ژوئیه ۲۰۱۲م.
  • «زنان کرمانجی؛ با تن‌پوشی برای همه عمر»، پایگاه اطلاع‌رسانی و خبری جماران، تاریخ درج مطلب: ۸ مرداد ۱۳۹۴ش.
  • «زندگینامه: جعفر قلی زنگلی (۱۲۲۹–۱۲۶۶)»، وب‌سایت همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۹ اردیبهشت ۱۳۹۱ش.
  • ««ژیکان» تازه‌ترین مستند تولید شبکه جهانی سحر»، پایگاه اطلاع‌رسانی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، تاریخ درج مطلب: ۴ آذر ۱۴۰۲ش.
  • «ساخت مستند "جعفرقلی زنگلی"»، وب‌سایت جام‌جم آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۶ خرداد ۱۴۰۳ش.
  • سالکی خامنه، سینا، «همه چیز دربارهٔ آیین ازدواج کردهای کرمانج»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲۱ دی ۱۴۰۰ش.
  • ستایش، حسن، «واکاوی زبانشناختی واژه کرمانج»، وب‌سایت اترک دیلی، تاریخ بازدید: ۱۸ شهریور ۱۴۰۴ش.
  • «سرزمین کرمانج‌ها: نگاهی به نژاد، تاریخ، جغرافیا، مساکن اولیه و آداب و رسوم قوم ایرانی کرد از ادوار گذشته تاکنون»، وب‌سایت گیسوم، تاریخ بازدید: ۳ مهر ۱۴۰۴ش.
  • «سیدای تیرژ»، وب‌سایت کتابناک، تاریخ بازدید: ۳ مهر ۱۴۰۳ش.
  • صادق‌پور، معصومه، «قوم کرمانج | پیشینه + سکونتگاه و فرهنگ کرمانجی»، وب‌سایت کجارو، تاریخ درج مطلب: ۲۸ شهریور ۱۴۰۱ش.
  • «فتیر مسکه و طعم شیرین غذای کرمانج‌های خراسان شمالی»، وب‌سایت خبربان، تاریخ درج مطلب: ۲۵ خرداد ۱۴۰۰ش.
  • «فرهنگ کردی خراسان: کرمانجی- فارسی (جلد۱)»، وب‌سایت گیسوم، تاریخ بازدید: ۳ مهر ۱۴۰۴ش.
  • «قوم کرمانج؛ از سردار عیوض تا سردار محمدزاده/ کردها در خط مقدم دفاع از انقلاب ایستاده‌اند»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۳ آذر ۱۴۰۱ش.
  • «قوم کرمانج و کردهای خراسان»، وب‌سایت ایران هتل آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۲ آذر ۱۴۰۲ش.
  • «کتاب سیری در تاریخ ایلات کرمانج شمال خراسان»، وب‌سایت آدینه بوک، تاریخ بازدید: ۳ مهر ۱۴۰۴ش.
  • «کرمانج»، وبلاگ کرمانج، تاریخ درج مطلب: ۵ ژوئن ۲۰۱۳م.
  • گریوانی، زینب و همکاران، «مطالعهٔ تطبیقی پوشاک بانوان کوچ‌نشین و یکجانشین کرد شمال خراسان»، مجلهٔ هنر و تمدن شرق، شمارهٔ ۴۱، ۱۴۰۲ش.
  • مزرجی، غزاله، «کرمانج‌ها و تاریخچه این قوم»، وب‌سایت های‌هتل، تاریخ بازدید: ۴ اسفند ۱۴۰۲ش.
  • نتاج‌مجد، عطیه و صفری، الهام، «مطالعه شاخص‌های هنری پوشاک قوم کرمانج»، مجلهٔ دستاوردهای نوین در مطالعات علوم انسانی، شمارهٔ ۲۹، ۱۳۹۹ش.
  • «نگاهی به رسوم کردهای کرمانج برای استقبال از بهار»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اسفند ۱۴۰۰ش.
  • وحدانی‌فر، امید و جفرودی، فاطمه، «سردار عوض‌خان اسطوره مقاومت قوم کرمانج (معرفی سردار عوض خان بر اساس ترانه کرمانجی «هه‌نگی سه‌ردار ئیوهز و شعر سه‌ردار ئیوهز خان»، دومین همایش ملی ادبیات مقاومت، ۱۳۹۹ش.
  • وحدانی‌فر، امید و حمیدی، سارا، «آیین «یوار» در بین اقوام تات، ترک، ترکمن و کرمانج خراسان شمالی»، فرهنگ و ادبیات عامه، شمارهٔ ۵۱، مرداد و شهریور ۱۴۰۲ش.
  • وحدانی‌فر، امید و دانشوری، لادن، «نمادشناسی گلیم سفره عشایر کرمانج خراسان شمالی»، گلجام، شماره ۴۰، پاییز و زمستان ۱۴۰۰ش.
  • «هزار و یکشب کرمانج: فلسفه شعر و موسیقی کرمانج خراسان، داستان‌ها، حکایت‌ها روایت‌ها»، وب‌سایت گیسوم، تاریخ بازدید: ۳ مهر ۱۴۰۴ش.
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:قوم_کرمانج&oldid=48579»