پرش به محتوا

پیش‌نویس:ایل سنگسر: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
imported>مهدی مهدوی
زدن لینک داخلی
 
(۹۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۸ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
<big>'''ایل سنگسر؛'''</big> کوچ‌نشینان دامنۀ البرز در استان سمنان.
[[پرونده:ایل سنگسر.jpg|جایگزین=سیاه چادر ایل سنگسر در جشنواره عشایر ایل سنگسر- ییلاق گل زرد|بندانگشتی|نمایی از گوت، سیاه چادر ایل سنگسر در جشنواره عشایر ایل سنگسر- ییلاق گل زرد در نزدیکی دماوند]]
{{درشت|'''ایل سنگسر؛'''}} کوچ‌نشینان دامنهٔ البرز در استان سمنان.


ایل سنگسر، عشایر کوچ‌نشینی هستند که زیستگاه آنها بخش‌هایی از دامنۀ البرز و منطقۀ مهدیشهر است. ایل سنگسر از مهم‌ترین و معروف‌ترین ایل‌های استان سمنان به‌شمار می‌رود و دارای قدمت تاریخی طولانی است. [[زندگی]] آنها بیشتر بر پایۀ دامپروری، کشاورزی و تولید [[صنایع دستی]] استوار است. ایل سنگسر در طول تاریخ در رخداد‌های اقتصادی و اجتماعی نقش‌های متعددی ایفا کرده‌ است.
ایل سنگسر، عشایر کوچ‌نشینی هستند که زیستگاه آنها بخش‌هایی از دامنهٔ البرز و منطقهٔ مهدی‌شهر است. ایل سنگسر از مهم‌ترین و معروف‌ترین ایل‌های استان سمنان به‌شمار می‌رود و دارای قدمت تاریخی طولانی است. [[زندگی]] آنها بیشتر بر پایهٔ دامپروری، کشاورزی و تولید [[صنایع دستی]] استوار است. ایل سنگسر در طول تاریخ در رخدادهای اقتصادی و اجتماعی نقش‌های متعددی ایفا کرده است.
==معرفی==
سنگسر، یکی از شهرستان‌های استان سمنان است که در آغاز ورود اسلام، این منطقه به سگسر معروف بود. علت نام‌گذاری ایل سنگسر، حضور آنها در کوه‌های سنگی این منطقه است.<ref>  [https://cfl.modares.ac.ir/article-11-9997-fa.pdf . رضایی و همکاران، «بازتاب عناصر فرهنگ و ادبیات عامه در گاه‌شماری سنگسری»، 1396ش، ص2-3.]</ref>  ایل سنگسر از ۷۴ طایفه تشکیل شده<ref>  [https://www.irna.ir/news/83521052/%D8%B9%D8%B4%D8%A7%DB%8C%D8%B1-%D8%B3%D9%86%DA%AF%D8%B3%D8%B1-%DA%AF%D9%86%D8%AC%DB%8C%D9%86%D9%87-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D9%88-%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D9%87-%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DA%AF%D8%B1%DB%8C . «عشایر سنگسر، گنجینه فرهنگ و توسعه گردشگری»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>  که به دو شیوۀ کوچ‌رو<ref>  [https://www.isna.ir/photo/1402072819881/%D8%AC%D8%B4%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D9%84-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF-%D8%B3%D9%86%DA%AF%D8%B3%D8%B1%DB%8C . محقق، «جشنواره ایل بزرگ سنگسری»، خبرگزاری دانشجویان ایران.]</ref>  و یکجانشینی عمدتاً در مهدیشهر و به‌صورت پراکنده در برخی دیگر از نقاط کشور زندگی می‌کنند.<ref>  [https://www.sid.ir/paper/898613/fa . ارغان و همکاران، «بررسی سبک زندگی سنتی عشایر در تحقق اقتصاد مقاومتی نمونه موردی: عشایر سنگسر مهدیشهر»، 1397ش، ص72.]</ref>  معیشت و اقتصاد ایل سنگسر متکی به دامپروری، تولید فرآورده‌های دامی و صنایع دستی است.<ref>[https://www.isna.ir/photo/1402072819881/%D8%AC%D8%B4%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D9%84-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF-%D8%B3%D9%86%DA%AF%D8%B3%D8%B1%DB%8C . محقق، «جشنواره ایل بزرگ سنگسری»، خبرگزاری دانشجویان ایران.]</ref>


==جغرافیا==
==نام‌گذاری ایل سنگسر==
مهدیشهر (سنگسر سابق) در فاصلۀ ۱۵ کیلومتری شمال شهرستان سمنان قرار دارد. <ref>[https://www.isna.ir/photo/1402072819881/%D8%AC%D8%B4%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D9%84-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF-%D8%B3%D9%86%DA%AF%D8%B3%D8%B1%DB%8C . محقق، «جشنواره ایل بزرگ سنگسری»، خبرگزاری دانشجویان ایران.]</ref> عشایر ایل سنگسر، طولانی‌ترین مسیر کوچ سالانه در جهان را به میزان 1500 کیلومتر طی می‌کنند. <ref>  [https://www.irna.ir/news/83521052/%D8%B9%D8%B4%D8%A7%DB%8C%D8%B1-%D8%B3%D9%86%DA%AF%D8%B3%D8%B1-%DA%AF%D9%86%D8%AC%DB%8C%D9%86%D9%87-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D9%88-%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D9%87-%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DA%AF%D8%B1%DB%8C . «عشایر سنگسر، گنجینه فرهنگ و توسعه گردشگری»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> بخش‌هایی از عشایر ایل سنگسر برای ییلاق و قشلاق به بخش‌هایی از مراتع استان‌های تهران، قزوین، قم، مرکزی، مازندران، [[گلستان (استان)|گلستان]]، [[گیلان]]، خراسان رضوی، خراسان شمالی، خراسان جنوبی و [[اصفهان]] نیز می‌روند. <ref>[https://www.isna.ir/photo/1402072819881/%D8%AC%D8%B4%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D9%84-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF-%D8%B3%D9%86%DA%AF%D8%B3%D8%B1%DB%8C . محقق، «جشنواره ایل بزرگ سنگسری»، خبرگزاری دانشجویان ایران.]</ref> قلمرو ییلاقی ایل سنگسر شامل محدودۀ وسیعی از استان‌های سمنان، [[تهران]] و [[مازندران]] می‌شود که از کوه‌های شمال شاهرود تا کوه‌های [[طالقان]] را در برمی‌گیرد. قلمرو قشلاقی ایل سنگسر شامل گستره‌ای از استان‌های سمنان، تهران، [[خراسان رضوی]]، [[خراسان جنوبی]]، [[خراسان شمالی]] و استان مرکزی می‌شود.<ref>  [http://sangsartribe.ir/?page_id=9 . «ایل سنگسر»، وب‌سایت شرکت تعاونی عشایری مهدیشهر (سنگسر).]</ref>
سنگسر، از شهرستان‌های استان سمنان، در آغاز ورود [[اسلام]]، به سگسر معروف بود. علت نام‌گذاری ایل سنگسر، حضور آنها در کوه‌های سنگی این منطقه است.<ref>[https://cfl.modares.ac.ir/article-11-9997-fa.pdf . رضایی و همکاران، «بازتاب عناصر فرهنگ و ادبیات عامه در گاه‌شماری سنگسری»، 1396ش، ص2-3.]</ref>


==جمعیت‌شناسی==
==تاریخچه ایل سنگسر==
بر اساس آخرین سرشماری ایران در سال 1395ش، ایل سنگسر از 3 هزار و ۱۸۱ خانوار تشکیل شده و بیش از ۱۴ هزار و ۴۰۰ نفر جمعیت دارد. این ایل، 07/1 درصد از جمعیت عشایری کشور را به خود اختصاص داده است.<ref> [https://www.irna.ir/news/83521052/%D8%B9%D8%B4%D8%A7%DB%8C%D8%B1-%D8%B3%D9%86%DA%AF%D8%B3%D8%B1-%DA%AF%D9%86%D8%AC%DB%8C%D9%86%D9%87-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D9%88-%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D9%87-%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DA%AF%D8%B1%DB%8C . «عشایر سنگسر، گنجینه فرهنگ و توسعه گردشگری»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>
در حدود سال ۱۲۹ پیش از میلاد، پس از آرام کردن مناطق غربی [[ایران]] و تسلط بر [[هرات]]، [[مرو]] و [[سیستان]]، مهرداد دوم [[اشکانیان|اشکانی]] با حملهٔ سکاها به‌سمت اکباتان مواجه شد. سکاها پس از عبور از شهر صد دروازه، در نواحی کوهستانی اطراف سنگسر، سرخه و ده‌نمک ساکن شدند. آنها این منطقه را «سگسار» نامیدند که به‌معنای «منطقه سکانشین» است. مرکز این سکونتگاه، سنگسر امروزی بود که تا پایان دوره [[ساسانیان|ساسانی]] نیز با همین نام شناخته می‌شد. همچنین، سنگسر در دوران فعالیت‌های آل قارن و مبارزات فرقه اسماعیلیه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است. وجود قلعه‌های مستحکم که بر فراز کوه‌های بلند و غیرقابل دسترس بنا شده‌اند، گواهی بر این مدعا است.<ref>[https://www.irna.ir/news/83650302/جادوی-طبیعت-را-در-مهدیشهر-تجربه-کنید «جادوی طبیعت را در مهدی‌شهر تجربه کنید»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>


مردم ایل سنگسر به زبان سنگسری صحبت می‌کنند. زبان سنگسری از زبان‌های کمتر شناخته‌شدۀ ایران است. این زبان از زیر شاخه‌های زبان ایرانی شمال‌غربی (پهلوی اشکانی) است. <ref> [https://amordadnews.com/15633/ . برومندی، «پژوهش در گویش سنگسری به شناخت زبان ایران باستان می‌انجامد»، وب‌سایت اُ‌مرداد].</ref> سنگسری‌ها در گویش خود از کهن‌ترین کلمات و اصطلاحات [[زبان فارسی]] که فقط در کتاب‌های فارسی قرون گذشته یافت می‌شود، استفاده می‌کنند.<ref> [https://cfl.modares.ac.ir/article-11-9997-fa.pdf . رضایی و همکاران، «بازتاب عناصر فرهنگ و ادبیات عامه در گاه‌شماری سنگسری»، 1396ش، ص3.]</ref>
==جغرافیای ایل سنگسر==
مهدی‌شهر (سنگسر سابق) در فاصلهٔ ۱۵ کیلومتری شمال شهرستان سمنان قرار دارد.<ref>[https://www.isna.ir/photo/1402072819881/جشنواره-ایل-بزرگ-سنگسری . محقق، «جشنواره ایل بزرگ سنگسری»، خبرگزاری دانشجویان ایران.]</ref> عشایر [[ایل سنگسر]]، طولانی‌ترین مسیر کوچ سالانه در جهان را به میزان ۱۵۰۰ کیلومتر طی می‌کنند.<ref>[https://www.irna.ir/news/83521052/عشایر-سنگسر-گنجینه-فرهنگ-و-توسعه-گردشگری . «عشایر سنگسر، گنجینه فرهنگ و توسعه گردشگری»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> بخش‌هایی از عشایر ایل سنگسر برای ییلاق و قشلاق به بخش‌هایی از مراتع استان‌های تهران، قزوین، [[قم]]، مرکزی، مازندران، [[گلستان (استان)|گلستان]]، [[گیلان]]، خراسان رضوی، خراسان شمالی، خراسان جنوبی و [[اصفهان]] نیز می‌روند.<ref>[https://www.isna.ir/photo/1402072819881/جشنواره-ایل-بزرگ-سنگسری . محقق، «جشنواره ایل بزرگ سنگسری»، خبرگزاری دانشجویان ایران.]</ref> قلمرو ییلاقی ایل سنگسر شامل محدودهٔ وسیعی از استان‌های سمنان، [[تهران]] و [[مازندران]] می‌شود که از کوه‌های شمال شاهرود تا کوه‌های [[طالقان]] را دربر می‌گیرد. قلمرو قشلاقی ایل سنگسر شامل گستره‌ای از استان‌های سمنان، تهران، [[خراسان رضوی]]، [[خراسان جنوبی]]، [[خراسان شمالی]] و استان مرکزی می‌شود.<ref>[http://sangsartribe.ir/?page_id=9 . «ایل سنگسر»، وب‌سایت شرکت تعاونی عشایری مهدیشهر (سنگسر).]</ref>


==شیوۀ زندگی ایل سنگسر==
==جمعیت‌شناسی ایل سنگسر==
ایل سنگسر به دو شیوه زندگی می‌کنند که عبارت‌اند از:
===جمعیت ایل سنگسر===
#کوچ‌نشینی: ایل سنگسر به خانوارهایی که زندگی عشایری داشته خیل‌خون می‌گویند. سبک زندگی کوچ‌نشینی در عشایر سنگسر، متکی به کوچ شبانی و اقتصاد دامپروری است؛ تمام افراد [[خانواده]] همراه با دام برای یافتن مراتع غنی (برای تغذیۀ دام) به مناطق ییلاقی و قشلاقی می‌روند. <ref> [https://www.sid.ir/paper/898613/fa . ارغان و همکاران، «بررسی سبک زندگی سنتی عشایر در تحقق اقتصاد مقاومتی نمونه موردی: عشایر سنگسر مهدیشهر»، 1397ش، ص7.]</ref> آنها در دورۀ ییلاق از سکونتگاه‌های متحرک که اغلب سیاه‌چادر <ref> [https://www.isna.ir/photo/99070100530/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D8%B9%D8%B4%D8%A7%DB%8C%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D9%84-%D8%B3%D9%86%DA%AF%D8%B3%D8%B1 . محقق، «ایران زیباست؛ عشایر ایل سنگسر»، خبرگزاری دانشجویان ایران.]</ref> یا «گوت» است، استفاده می‌کنند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/898613/fa . ارغان و همکاران، «بررسی سبک زندگی سنتی عشایر در تحقق اقتصاد مقاومتی نمونه موردی: عشایر سنگسر مهدیشهر»، 1397ش، ص10.]</ref> عشایر کوچنده از اواسط خرداد ماه به ییلاقات کوچ کرده و در اواخر شهریور به مهدیشهر باز می‌گردند.<ref>[http://sangsartribe.ir/?page_id=9 . «ایل سنگسر»، وب‌سایت شرکت تعاونی عشایری مهدیشهر (سنگسر).]</ref>
بر اساس آخرین سرشماری [[ایران]] در سال ۱۳۹۵ش، ایل سنگسر از ۳ هزار و ۱۸۱ خانوار تشکیل شده و بیش از ۱۴ هزار و ۴۰۰ نفر جمعیت دارد. این ایل، ۱٫۰۷درصد از جمعیت عشایری کشور را به خود اختصاص داده است.<ref>[https://www.irna.ir/news/83521052/عشایر-سنگسر-گنجینه-فرهنگ-و-توسعه-گردشگری . «عشایر سنگسر، گنجینه فرهنگ و توسعه گردشگری»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>
#یکجا‌نشینی: برخی خانواده‌های ایل سنگسر زندگی عشایری نداشته و به‌صورت یکجانشین در سکونتگاه‌های دائمی <ref>[https://www.sid.ir/paper/898613/fa . ارغان و همکاران، «بررسی سبک زندگی سنتی عشایر در تحقق اقتصاد مقاومتی نمونه موردی: عشایر سنگسر مهدیشهر»، 1397ش، ص2-7.]</ref> در مهدیشهر و روستاهای اطراف آن استقرار یافته <ref>[http://sangsartribe.ir/?page_id=9 . «ایل سنگسر»، وب‌سایت شرکت تعاونی عشایری مهدیشهر (سنگسر).]</ref> و زندگی آنها متکی به دامپروری و کشاورزی است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/898613/fa . ارغان و همکاران، «بررسی سبک زندگی سنتی عشایر در تحقق اقتصاد مقاومتی نمونه موردی: عشایر سنگسر مهدیشهر»، 1397ش، ص7.]</ref> همچنین عشایر سنگسری در دورۀ قشلاق بیشتر در منطقۀ مهدیشهر استقرار یافته و از مراتع اطراف این منطقه برای چرای دام خود بهره می‌گیرند. در شیوۀ زندگی یکجانشینی ایل سنگسر، شبانان و مردان عشایر بدون همراهی خانواده، گله‌ها را به مراتع گرمسیری که از محل سکونت خانوار فاصله دارد، کوچ می‌دهند.<ref> [http://sangsartribe.ir/?page_id=9 . «ایل سنگسر»، وب‌سایت شرکت تعاونی عشایری مهدیشهر (سنگسر).]</ref>
 
===زبان ایل سنگسر===
مردم ایل سنگسر به زبان سنگسری صحبت می‌کنند. زبان سنگسری از زبان‌های کمتر شناخته‌شدهٔ ایران است. این زبان از زیرشاخه‌های زبان ایرانی شمال‌غربی (پهلوی اشکانی) است.<ref>[https://amordadnews.com/15633/ . برومندی، «پژوهش در گویش سنگسری به شناخت زبان ایران باستان می‌انجامد»، وب‌سایت اُ‌مرداد].</ref> سنگسری‌ها در گویش خود از کهن‌ترین کلمات و اصطلاحات [[زبان فارسی]] که فقط در کتاب‌های فارسی قرون گذشته یافت می‌شود، استفاده می‌کنند. گویش آنان دارای ویژگی‌های خاصی است که شامل دستور زبان کلاسیک و قابل تجزیه و ترکیب می‌شود؛ به‌گونه‌ای که تشخیص مصدر هر فعل و صرف افعال در زمان‌های مختلف به‌آسانی امکان‌پذیر است. یکی دیگر از ویژگی‌های این گویش، به‌کار بردن ضمایر متفاوت برای مذکر و مؤنث است؛ به‌طوری که برای تمام موجودات زنده به جز گیاهان و درختان، ضمیر مؤنث استفاده می‌شود و برای گیاهان، درختان و دیگر موجودات بی‌جان، ضمیر مذکر به کار می‌رود. این خصوصیات ویژه باعث شده گروهی از دانشمندان این گویش را مستقل و منحصربه‌فرد معرفی کنند.<ref>[https://cfl.modares.ac.ir/article-11-9997-fa.pdf . رضایی و همکاران، «بازتاب عناصر فرهنگ و ادبیات عامه در گاه‌شماری سنگسری»، 1396ش، ص3.]</ref>
 
==شیوهٔ زندگی ایل سنگسر==
[[پرونده:ایل سنگسر۱.jpg|جایگزین=خانه ایل سنگسر در شهر مهدی‌شهر.|بندانگشتی|نمایی از خانه ایل سنگسر در شهر مهدی‌شهر]]
ایل سنگسر در میان ایلات و عشایر ایران از نظر شیوه کوچ و اسکان، منحصربه‌فرد است. آن‌ها را می‌توان ایل شهری-شبانی نامید؛ چرا که در فصول سرد سال، زندگی شهری را تجربه می‌کنند و به هنگام کوچ به ییلاقات تهران، خراسان، سمنان و مازندران برای چرای دام‌های‌شان در تابستان، شیوه زندگی ایلیاتی خود را از سر می‌گیرند. این دوگانگی در شیوه زندگی، ویژگی بارز ایل سنگسری است.<ref>هورکاد، کوچ و اقتصاد شبانی در دامنه‌های جنوبی البرز، 1362ش، ص138.</ref>
 
ایل سنگسر از ۷۴ طایفه تشکیل شده<ref>[https://www.irna.ir/news/83521052/عشایر-سنگسر-گنجینه-فرهنگ-و-توسعه-گردشگری . «عشایر سنگسر، گنجینه فرهنگ و توسعه گردشگری»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> که به دو شیوه [[زندگی]] می‌کنند که عبارت‌اند از:
 
===کوچ‌نشینی===
ایل سنگسر به خانوارهایی که زندگی عشایری داشته «خیل‌خون» می‌گویند. سبک زندگی کوچ‌نشینی در عشایر سنگسر، متکی به کوچ شبانی و اقتصاد دامپروری است؛ تمام افراد [[خانواده]] همراه با دام برای یافتن مراتع غنی (برای تغذیهٔ دام) به مناطق ییلاقی و قشلاقی می‌روند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/898613/fa . ارغان و همکاران، «بررسی سبک زندگی سنتی عشایر در تحقق اقتصاد مقاومتی نمونه موردی: عشایر سنگسر مهدیشهر»، 1397ش، ص7.]</ref> آنها در دورهٔ ییلاق از سکونتگاه‌های متحرک که اغلب [[سیاه‌چادر]]<ref>[https://www.isna.ir/photo/99070100530/ایران-زیباست-عشایر-ایل-سنگسر . محقق، «ایران زیباست؛ عشایر ایل سنگسر»، خبرگزاری دانشجویان ایران.]</ref> یا «گوت» است، استفاده می‌کنند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/898613/fa . ارغان و همکاران، «بررسی سبک زندگی سنتی عشایر در تحقق اقتصاد مقاومتی نمونه موردی: عشایر سنگسر مهدیشهر»، 1397ش، ص10.]</ref> عشایر کوچنده از اواسط [[خرداد]] ماه به ییلاقات کوچ کرده و در اواخر شهریور به مهدی‌شهر بازمی‌گردند.<ref>[http://sangsartribe.ir/?page_id=9 . «ایل سنگسر»، وب‌سایت شرکت تعاونی عشایری مهدیشهر (سنگسر).]</ref>
 
===یکجانشینی===
برخی خانواده‌های ایل سنگسر زندگی عشایری نداشته و به‌صورت یکجانشین در سکونتگاه‌های دائمی<ref>[https://www.sid.ir/paper/898613/fa . ارغان و همکاران، «بررسی سبک زندگی سنتی عشایر در تحقق اقتصاد مقاومتی نمونه موردی: عشایر سنگسر مهدیشهر»، 1397ش، ص2-7.]</ref> در مهدی‌شهر و روستاهای اطراف آن استقرار یافته<ref>[http://sangsartribe.ir/?page_id=9 . «ایل سنگسر»، وب‌سایت شرکت تعاونی عشایری مهدیشهر (سنگسر).]</ref> و زندگی آنها متکی به دامپروری و کشاورزی است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/898613/fa . ارغان و همکاران، «بررسی سبک زندگی سنتی عشایر در تحقق اقتصاد مقاومتی نمونه موردی: عشایر سنگسر مهدیشهر»، 1397ش، ص7.]</ref> همچنین عشایر سنگسری در دورهٔ قشلاق بیشتر در منطقهٔ مهدی‌شهر استقرار یافته و از مراتع اطراف این منطقه برای چرای دام خود بهره می‌گیرند. در شیوهٔ زندگی یکجانشینی ایل سنگسر، شبانان و مردان عشایر بدون همراهی خانواده، گله‌ها را به مراتع گرمسیری که از محل سکونت خانوار فاصله دارد، کوچ می‌دهند.<ref>[http://sangsartribe.ir/?page_id=9 . «ایل سنگسر»، وب‌سایت شرکت تعاونی عشایری مهدیشهر (سنگسر).]</ref>


==نقش زنان در ایل سنگسر==
==نقش زنان در ایل سنگسر==
ایل سنگسر به‌دلیل سبک زندگی خود‌اتکایی که دارند، اغلب زندگی آنها بر پایۀ کشاورزی و دامپروری استوار است. این امر سبب شده بسیاری از امورات زندگی به‌صورت تقسیم کار میان اعضای خانواده انجام شود. [[زنان عشایر|زنان]] علاوه بر انجام [[نقش همسری زن|وظایف همسری]]، [[نقش مادری|مادری]] و [[خانه داری|خانه‌داری]]، دوشادوش مردان خانواده در انجام امورات کشاورزی و دامپروری مانند تولید فرآورده‌های دامی کمک می‌کنند. زنان به تهیه و تولید مواد اولیۀ صنایع دستی مانند [[پشم]] و نخ برای تهیۀ پوشاک، سیاه‌چادر و صنایع دستی اقدام می‌کنند تا علاوه بر تأمین مایحتاج خانواده با فروش محصولات و فرآورده‌های دامی و صنایع دستی کمک مؤثری به اقتصاد خانواده و ایل کنند. همچنین بانوان در نبود همسر یا پدر خانواده به‌دلیل رمه‌گردانی، مسئولیت مدیریت خانه و خانواده را بر عهده دارند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/898613/fa . ارغان و همکاران، «بررسی سبک زندگی سنتی عشایر در تحقق اقتصاد مقاومتی نمونه موردی: عشایر سنگسر مهدیشهر»، 1397ش، ص8.]</ref>
[[پرونده:ایل سنگسر۵.jpg|جایگزین=صنایع دستی زنان ایل سنگسر.|بندانگشتی|صنایع دستی زنان ایل سنگسر]]
ایل سنگسر به‌دلیل [[سبک زندگی]] خوداتکایی که دارند، اغلب زندگی آنها بر پایهٔ کشاورزی و دامپروری استوار است. این امر سبب شده بسیاری از امورات زندگی به‌صورت تقسیم کار میان اعضای خانواده انجام شود. [[زنان عشایر|زنان]] علاوه بر انجام [[نقش همسری زن|وظایف همسری]]، [[نقش مادری|مادری]] و [[خانه‌داری]]، دوشادوش مردان خانواده در انجام امورات کشاورزی و دامپروری مانند تولید فرآورده‌های دامی کمک می‌کنند. زنان به تهیه و تولید مواد اولیه مانند [[پشم]] و نخ برای تهیهٔ پوشاک، سیاه‌چادر و [[صنایع دستی]] اقدام می‌کنند تا علاوه بر تأمین مایحتاج خانواده با فروش محصولات و فرآورده‌های دامی و صنایع دستی کمک مؤثری به اقتصاد خانواده و ایل کنند. همچنین بانوان در نبود همسر یا پدر خانواده به‌دلیل رمه‌گردانی، مسئولیت مدیریت خانه و خانواده را برعهده دارند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/898613/fa . ارغان و همکاران، «بررسی سبک زندگی سنتی عشایر در تحقق اقتصاد مقاومتی نمونه موردی: عشایر سنگسر مهدیشهر»، 1397ش، ص8.]</ref>


==ویژگی‌های عشایر سنگسری==  
==ویژگی‌های عشایر سنگسری==
مهم‌ترین ویژگی‌های ایل سنگسر عبارت‌اند از:
مهم‌ترین ویژگی‌های ایل سنگسر عبارت‌اند از:
#تنوع تولید فرآورده‌های شیری (حدود 60 نوع فرآورده لبنی)؛ <ref>[https://www.sid.ir/paper/898613/fa . ارغان و همکاران، «بررسی سبک زندگی سنتی عشایر در تحقق اقتصاد مقاومتی نمونه موردی: عشایر سنگسر مهدیشهر»، 1397ش، ص9.]</ref>
#تنوع تولید فرآورده‌های [[شیر|شیری]] (حدود ۶۰ نوع فرآورده لبنی)؛<ref>[https://www.sid.ir/paper/898613/fa . ارغان و همکاران، «بررسی سبک زندگی سنتی عشایر در تحقق اقتصاد مقاومتی نمونه موردی: عشایر سنگسر مهدیشهر»، 1397ش، ص9.]</ref>
#بهره‌برداری مطلوب از مراتع و استفاده تناوبی از چرا در مراتع (خصوصاً در منطقۀ ییلاقی)؛
#بهره‌برداری مطلوب از مراتع و استفاده تناوبی از چرا در مراتع (خصوصاً در منطقهٔ ییلاقی)؛
#کیفیت گوشت بالای حاصل از نژاد دام سنگسری؛
#کیفیت گوشت بالای حاصل از نژاد دام سنگسری؛
#یکجانشینی خانوارهای ایل سنگسر در دورۀ قشلاق و استفاده از امکانات آموزشی، رفاهی و خدماتی؛<ref> [https://www.sid.ir/paper/898613/fa . «ایل سنگسر»، وب‌سایت شرکت تعاونی عشایری مهدیشهر (سنگسر).]</ref>
#یکجانشینی خانوارهای ایل سنگسر در دورهٔ قشلاق و استفاده از امکانات آموزشی، رفاهی و خدماتی؛<ref>[https://www.sid.ir/paper/898613/fa . «ایل سنگسر»، وب‌سایت شرکت تعاونی عشایری مهدیشهر (سنگسر).]</ref>
#قابلیت [[گردشگری]] عشایر سنگسر (به‌دلیل تنوع در تولید مشتقات لبنی، ۴٠ نوع نان محلی و صنایع دستی متعدد).<ref> [https://www.irna.ir/news/83521052/%D8%B9%D8%B4%D8%A7%DB%8C%D8%B1-%D8%B3%D9%86%DA%AF%D8%B3%D8%B1-%DA%AF%D9%86%D8%AC%DB%8C%D9%86%D9%87-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D9%88-%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D9%87-%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DA%AF%D8%B1%DB%8C . «عشایر سنگسر، گنجینه فرهنگ و توسعه گردشگری»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>
#قابلیت [[گردشگری]] عشایر سنگسر (به‌دلیل تنوع در تولید مشتقات لبنی، ۴۰ نوع [[نان]] محلی و صنایع دستی متعدد).<ref>[https://www.irna.ir/news/83521052/عشایر-سنگسر-گنجینه-فرهنگ-و-توسعه-گردشگری . «عشایر سنگسر، گنجینه فرهنگ و توسعه گردشگری»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>


==توانمندی اقتصادی ایل سنگسر==
==توانمندی اقتصادی ایل سنگسر==
شغل اصلی عشایر ایل سنگسر دامداری و کشاورزی است. <ref>  [https://www.isna.ir/photo/99070100530/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D8%B9%D8%B4%D8%A7%DB%8C%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D9%84-%D8%B3%D9%86%DA%AF%D8%B3%D8%B1 . محقق، «ایران زیباست؛ عشایر ایل سنگسر»، خبرگزاری دانشجویان ایران.]</ref> خودکفایی در تأمین مایحتاج زندگی ازجمله خوراک، پوشاک و مسکن سبب توانمندی ایل سنگسر شده است.<ref> [https://www.sid.ir/paper/898613/fa . ارغان و همکاران، «بررسی سبک زندگی سنتی عشایر در تحقق اقتصاد مقاومتی نمونه موردی: عشایر سنگسر مهدیشهر»، 1397ش، ص2.]</ref> تولید و فروش فرآورده‌های دامی در بین عشایر سنگسری به‌صورت تکامل یافته بوده و همین امر به اقتصاد ایل و کشور کمک شایانی می‌کند.<ref>[https://www.isna.ir/photo/99070100530/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D8%B9%D8%B4%D8%A7%DB%8C%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D9%84-%D8%B3%D9%86%DA%AF%D8%B3%D8%B1 . محقق، «ایران زیباست؛ عشایر ایل سنگسر»، خبرگزاری دانشجویان ایران.]</ref>
===نقش ایل سنگسر در اقتصاد===
ایل سنگسر به‌دلیل سبک زندگی مبتنی بر [[قناعت]] و با تکیه بر تولیدکنندگی، نه [[مصرف‌گرایی]]، نقش مؤثری در تحقق [[اقتصاد مقاومتی]] دارد. ایل سنگسر با خوداتکایی و [[خودباوری زنان|خودباوری]]، علاوه بر تأمین معاش خود به‌عنوان تولیدکنندگان محصولات متعدد شناخته می‌شوند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/898613/fa . ارغان و همکاران، «بررسی سبک زندگی سنتی عشایر در تحقق اقتصاد مقاومتی نمونه موردی: عشایر سنگسر مهدیشهر»، 1397ش، ص1-2.]</ref> این رویکرد ایل سنگسر و سبک زندگی آنها برگرفته از آموزه‌های دینی است که همواره توصیه به خوداتکایی، خودباوری و [[صبر]] در مقابل سختی‌ها کرده است. اتکای ایل سنگسر به تولیدات بومی و حمایت از محصولات محلی سبب شده اقتصاد این ایل کاملاً مردمی، خانوادگی و خویشاوندی بوده و برای تمامی فرزندان ([[دختر]] و پسر) در ایل، شغل مناسب با درآمد کافی وجود داشته باشد و هیچ‌گونه وابستگی به غیر نداشته باشند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/898613/fa . ارغان و همکاران، «بررسی سبک زندگی سنتی عشایر در تحقق اقتصاد مقاومتی نمونه موردی: عشایر سنگسر مهدیشهر»، 1397ش، ص3.]</ref>


برنارد هوکار عضو انجمن ایران‌شناسی فرانسه در تهران، ایل سنگسر را توانگرترین و نیرومند‌ترین دامداران ناحیۀ البرز مرکزی معرفی کرده است. به عقیدۀ وی آنها دامدارانی بسیار ماهرند که با ترکیب فنون سنتی و مدرن دامپروری، توانسته‌اند بخش قابل توجهی از فرآورده‌های پروتئینی و لبنی کشور را تأمین کنند.<ref> [http://sangsartribe.ir/?page_id=9 . «ایل سنگسر»، وب‌سایت شرکت تعاونی عشایری مهدیشهر (سنگسر).]</ref>
===اهم مشاغل ایل سنگسر===
شغل اصلی عشایر ایل سنگسر دامداری و کشاورزی است.<ref>[https://www.isna.ir/photo/99070100530/ایران-زیباست-عشایر-ایل-سنگسر . محقق، «ایران زیباست؛ عشایر ایل سنگسر»، خبرگزاری دانشجویان ایران.]</ref> خودکفایی در تأمین مایحتاج زندگی از جمله خوراک، پوشاک و مسکن سبب توانمندی ایل سنگسر شده است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/898613/fa . ارغان و همکاران، «بررسی سبک زندگی سنتی عشایر در تحقق اقتصاد مقاومتی نمونه موردی: عشایر سنگسر مهدیشهر»، 1397ش، ص2.]</ref> تولید و فروش فرآورده‌های دامی در بین عشایر سنگسری به‌صورت تکامل یافته بوده و همین امر به اقتصاد ایل و کشور کمک شایانی می‌کند.<ref>[https://www.isna.ir/photo/99070100530/ایران-زیباست-عشایر-ایل-سنگسر . محقق، «ایران زیباست؛ عشایر ایل سنگسر»، خبرگزاری دانشجویان ایران.]</ref>


==نقش ایل سنگسر در تحقق اقتصاد مقاومتی==
برنارد هوکار عضو انجمن ایران‌شناسی فرانسه در [[تهران]]، ایل سنگسر را توانگرترین و نیرومندترین دامداران ناحیهٔ البرز مرکزی معرفی کرده است. به عقیدهٔ وی آنها دامدارانی بسیار ماهرند که با ترکیب فنون سنتی و مدرن دامپروری، توانسته‌اند بخش قابل توجهی از فرآورده‌های پروتئینی و لبنی کشور را تأمین کنند.<ref>[http://sangsartribe.ir/?page_id=9 . «ایل سنگسر»، وب‌سایت شرکت تعاونی عشایری مهدیشهر (سنگسر).]</ref>
ایل سنگسر به‌دلیل سبک زندگی مبتنی بر [[قناعت]] و با تکیه بر تولیدکنندگی نه مصرف‌گرایی، نقش مؤثری در تحقق اقتصاد مقاومتی دارد. ایل سنگسر با خود‌اتکایی و [[خودباوری زنان|خود‌باوری]]، علاوه بر تأمین معاش خود به‌عنوان تولید‌کنندگان محصولات متعدد شناخته می‌شوند. <ref>  [https://www.sid.ir/paper/898613/fa . ارغان و همکاران، «بررسی سبک زندگی سنتی عشایر در تحقق اقتصاد مقاومتی نمونه موردی: عشایر سنگسر مهدیشهر»، 1397ش، ص1-2.]</ref> این رویکرد ایل سنگسر و سبک زندگی آنها برگرفته از [[دین|آموزه‌های دینی]] است که همواره توصیه به خود‌اتکایی، خود‌باوری و [[صبر]] در مقابل سختی‌ها کرده است. اتکای ایل سنگسر به تولیدات بومی و حمایت از محصولات محلی سبب شده اقتصاد این ایل کاملاً مردمی، خانوادگی و خویشاوندی بوده و برای تمامی فرزندان (دختر و پسر) در ایل، شغل مناسب با درآمد کافی وجود داشته باشد و هیچ گونه وابستگی به غیر نداشته باشند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/898613/fa . ارغان و همکاران، «بررسی سبک زندگی سنتی عشایر در تحقق اقتصاد مقاومتی نمونه موردی: عشایر سنگسر مهدیشهر»، 1397ش، ص3.]</ref>


==فرهنگ ایل سنگسر==
===محصولات تولیدی عشایر سنگسر===
'''پوشاک'''
عشایر ایل سنگسری بیش از ۳۲ نوع محصول لبنی از شیر گوسفند و بز تولید می‌کنند که برخی مانند وارهون (نوعی روغن زرد پنیر)، آریشه و لورئین در نوع خود بی‌نظیر هستند. آریشه غذایی کامل به‌شمار می‌آید؛ زیرا سرشار از کلسیم و منیزیم است. علاوه بر این، این عشایر در تهیه شکلات محلی به نام چیکو مهارت ویژه‌ای دارند. چیکو و روغن زرد حاصل تلاش عشایر سنگسر، بخش مهمی از سوغات مهدی‌شهر را تشکیل می‌دهند. از دیگر محصولات لبنی عشایر سنگسر می‌توان به شیر، ماست، توک، کره، خورش، رهون، درنه، سزمه، دوونه ([[کشک]])، سه جو و تفره اشاره کرد.<ref>[https://www.boomiro.com/wiki/article/65d2f2cc9ff80249197037a9 هاشمی، «آداب ورسوم عشایر ایل سنگسری مهدیشهر»، وب‌سایت بومیرو.]</ref>
 
===صنایع دستی ایل سنگسر===
[[پرونده:ایل سنگسر۲.jpg|جایگزین=فرش خودرنگ ایل سنگسری از اصیل‌ترین فرش‌های دست‌باف جهان.|بندانگشتی|فرش خودرنگ ایل سنگسری از اصیل‌ترین فرش‌های دست‌باف جهان]]
از جمله مهم‌ترین [[صنایع دستی]] ایل سنگسر که هنر دستان بانوان ایل است، می‌توان به [[گلیم‌بافی]]، [[جاجیم|جاجیم‌بافی]]، ساخت مکنه (نوعی [[شال]] محلی)، کژین (پارچهٔ مخصوص ابریشمی)، فرش دستبافت خودرنگ، پارچه برک، پارچه کارتی و چادر شب‌های ابریشمی و نخی اشاره کرد.<ref>[https://www.sid.ir/paper/898613/fa . ارغان و همکاران، «بررسی سبک زندگی سنتی عشایر در تحقق اقتصاد مقاومتی نمونه موردی: عشایر سنگسر مهدیشهر»، 1397ش، ص7-9.]</ref>
 
===گردشگری ایل سنگسر===
جشنواره ملی ایل سنگسر یکی از هفت رویداد ملی کشور برای رونق [[گردشگری]] است و در مسیر ثبت در تقویم گردشگری [[ایران]] قرار دارد. در این جشنواره پنج استان [[مازندران]]، [[البرز]]، [[قم]]، [[تهران]] و [[قزوین]] حضور دارند و هدف آن تقویت صنعت گردشگری، افزایش نشاط اجتماعی و شناسایی ظرفیت‌ها است. رونق گردشگری عشایری با هدف توسعه اقتصادی و ایجاد اشتغال پایدار دنبال می‌شود و برگزاری جشنواره ملی ایل سنگسر گامی مهم در تحقق این هدف است. همچنین با توجه به تردد بالای مسافران در استان سمنان، توسعه گردشگری روستایی، عشایری و جاده‌ای هدف‌گذاری شده است.<ref>[https://www.irna.ir/news/83521052/عشایر-سنگسر-گنجینه-فرهنگ-و-توسعه-گردشگری «عشایر سنگسر، گنجینه فرهنگ و توسعه گردشگری»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
 
سومین جشنواره ملی ایل بزرگ سنگسر با عنوان «حاصَل»، با حضور پرشور عشایر و نمایندگان شش استان مازندران، آذربایجان، [[کردستان]]، [[سیستان]] و بلوچستان، بوشهر و [[استان گلستان|گلستان]]، از تاریخ ۲۶ تا ۲۹ شهریور ۱۴۰۴ در بوستان مهرگان مهدی‌شهر برگزار شد.


اعضای ایل سنگسر، همچنان فرهنگ و برخی آداب‌ورسوم خود را حفظ کرده‌اند. <ref>  [https://www.irna.ir/news/83521052/%D8%B9%D8%B4%D8%A7%DB%8C%D8%B1-%D8%B3%D9%86%DA%AF%D8%B3%D8%B1-%DA%AF%D9%86%D8%AC%DB%8C%D9%86%D9%87-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D9%88-%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D9%87-%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DA%AF%D8%B1%DB%8C . «عشایر سنگسر، گنجینه فرهنگ و توسعه گردشگری»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> پوشاک محلی از نمادهای فرهنگی ایل سنگسر است. لباس زنان ایل سنگسر، لباس پوشیده‌ای است که توسط بانوان هنرمند ایل بافته یا دوخته می‌شود.<ref>  [https://www.sangsarnews.ir/%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%A7%DA%A9-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%A7%DB%8C%D9%84-%D8%B3%D9%86%DA%AF%D8%B3%D8%B1/ . پاکزادیان، «پوشاک زنان در ایل سنگسر»، سایت خبری، تحلیلی شهرستان مهدیشهر».]</ref>  این لباس متشکل است از:
این جشنواره که نام آن برگرفته از محصولات لبنی پایان دوره ییلاق عشایر سنگسر است، فرصتی برای زنده نگه داشتن فرهنگ اصیل عشایری، معرفی ظرفیت‌های گردشگری و اقتصادی منطقه و پیوند نسل [[جوانی|جوان]] با ریشه‌های هویتی فراهم می‌آورد. در این رویداد، بیش از ۹۰ غرفه محصولات لبنی و صنایع دستی برپا شد و ۱۴ چادر عشایری (گوت) [[سبک زندگی]] و [[آداب]] و رسوم ایل سنگسری را به نمایش گذاشتند.<ref>[https://www.irna.ir/news/85942098/جشنواره-حاصل-نمایش-تلفیق-تاریخ-۶۰۰-ساله-و-توانمندی-های-عشایر ««جشنواره حاصَل» تلفیق تاریخ ۶۰۰ ساله و توانمندی‌های عشایر ایل سنگسر»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>
#کژین شوی: لباس نسبتاً بلند از جنس ابریشم که قسمت پایینی دامن و لبه‌های آستین آن با طرح‌های سوزن‌دوزی تزیین شده است. رنگ این لباس عموماً قرمز بوده و گاهی از رنگ‌های زرد و سبز بسیار کمرنگ نیز استفاده می‌شود.<ref>[https://www.sangsarnews.ir/%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%A7%DA%A9-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%A7%DB%8C%D9%84-%D8%B3%D9%86%DA%AF%D8%B3%D8%B1/ . پاکزادیان، «پوشاک زنان در ایل سنگسر»، سایت خبری، تحلیلی شهرستان مهدیشهر».]</ref>
#سرگیرا: پارچه‌ای از رشته‌های بسیار ظریف پشمی با رنگ‌آمیزی متنوع که توسط زنان بافته می‌شود؛ از این پارچه برای تولید چادر تن‌پوش بانوان استفاده می‌شود.<ref>[https://www.sangsarnews.ir/%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%A7%DA%A9-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%A7%DB%8C%D9%84-%D8%B3%D9%86%DA%AF%D8%B3%D8%B1/ . پاکزادیان، «پوشاک زنان در ایل سنگسر»، سایت خبری، تحلیلی شهرستان مهدیشهر».]</ref>
#مَکِنه: شال بلند ابریشمی (کَژین) به طول تقریبی سه متر است که سطح آن را به‌طور کامل سوزن‌دوزی می‌کنند. پیشینه این سرپوش به دوران باستان بازمی‌گردد. بانوان نوعروس و خانم‌های متأهل از مَکنه‌هایی با پارچه قرمز رنگ استفاده کرده و دختران جوان و خانم‌های مجرد از مکنه سفید و یا کرم رنگ استفاده می‌کنند. این تفاوت رنگ سبب تمایز دختر از زن شوهردار است.
#فراخ شوال سرپاره‌دار: دامن بلند و تیره رنگِ پُرچینی است که انتهای پایینی آن با برش‌های اُریبی دوخته شده و با پارچۀ ابریشمین تزیین شده است. این دامن معمولاً جهت استفاده در مراسم عروسی و میهمانی توسط خانم‌های متأهل استفاده شده و دختران جوان از نمونه‌های گل‌دار آن استفاده می‌کنند.
همچنین لباس محلی مردان ایل سنگسر «کارتی» نام دارد که متشکل از کت، جلیقه و شلوار پشمی است. این لباس‌ها اغلب به رنگ قهوه‌ای روشن هستند و به ندرت به رنگ‌های قهوه‌ای تیره یا مشکی تهیه می‌شوند.<ref>[https://www.sangsarnews.ir/%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%A7%DA%A9-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%A7%DB%8C%D9%84-%D8%B3%D9%86%DA%AF%D8%B3%D8%B1/ . پاکزادیان، «پوشاک زنان در ایل سنگسر»، سایت خبری، تحلیلی شهرستان مهدیشهر».]</ref>  


'''جشن‌های آیینی'''
==فرهنگ ایل سنگسر==
[[پرونده:ایل سنگسر۳.jpg|جایگزین=جشنوارهٔ ایل سنگسری|بندانگشتی|جشنوارهٔ ایل سنگسری ۱۸ شهریور ۱۴۰۴ش]]


#جشن تیرگان که از جشن‌های پنج‌گانۀ ایرانیان باستان است در ایل سنگسر به جشن «تیر مُ ای سیزده»، مشهور است. در سیزدهمین روز از ماه تير تقویم سنگسری (مصادف با ٧ آبان)، خانواده‌ها به دیدار بزرگ‌ترهای فامیل می‌روند و اشعاری از فردوسی و حافظ و افسانه‌های کهن منطقۀ سنگسر را  با گویش محلی سنگسری می‌خوانند. در این جشن آیینی، بانوان با طبخ غذاهای محلی به نام «سیزده تامو» از مهمانان خود پذیرایی می‌کنند.<ref>[https://www.sangsarnews.ir/%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%A7%DA%A9-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%A7%DB%8C%D9%84-%D8%B3%D9%86%DA%AF%D8%B3%D8%B1/ . پاکزادیان، «پوشاک زنان در ایل سنگسر»، سایت خبری، تحلیلی شهرستان مهدیشهر».]</ref>
===پوشاک ایل سنگسر===
#وَرمَز: اولین روز هر ماه و هفته در میان ایل سنگسر، ورمز یا روز مبارک نام دارد. اهالی ایل به‌خصوص زنان در این روز‌ با طلوع آفتاب از خواب بیدار شده و برای آوردن آب به سوی چشمه‌سارها حرکت می‌کنند. آنها هنگام بازگشت به تعداد افراد خانواده، سنگ‌ریزه در آب می‌ریزند و به خانه می‌آورند. به عقیدۀ آنها این کار تندرستی اعضای خانواده را تا یک ماه مانند سنگ محکم و پایدار حفظ می‌کند. آنها به بهانۀ این رسم، اولین روز هر ماه به دیدوبازدید اقوام خود رفته و از آن آب ظرف در خانۀ آنها به نیت سلامتی و تندرستی می‌پاشند.<ref> [https://www.chtn.ir/news/14010415863205/%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%AA%DB%8C-%DA%A9%D8%AA-%D9%88-%D8%B4%D9%84%D9%88%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%B3%D9%86%DA%AF%D8%B3%D8%B1%DB%8C . «کارتی، کت و شلوار مردان سنگسری»، خبرگزاری میراث آریا.]</ref>
اعضای ایل سنگسر، همچنان فرهنگ و برخی آداب‌ورسوم خود را حفظ کرده‌اند.<ref>[https://www.irna.ir/news/83521052/عشایر-سنگسر-گنجینه-فرهنگ-و-توسعه-گردشگری . «عشایر سنگسر، گنجینه فرهنگ و توسعه گردشگری»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> پوشاک محلی از نمادهای فرهنگی ایل سنگسر است. لباس زنان ایل سنگسر، لباس پوشیده‌ای است که توسط بانوان هنرمند ایل بافته یا دوخته می‌شود.<ref>[https://www.sangsarnews.ir/پوشاک-زنان-ایل-سنگسر/ . پاکزادیان، «پوشاک زنان در ایل سنگسر»، سایت خبری، تحلیلی شهرستان مهدیشهر».]</ref> این لباس متشکل است از:
#'''کژین شوی''': لباس نسبتاً بلند از جنس [[ابریشم]] که قسمت پایینی دامن و لبه‌های آستین آن با طرح‌های [[سوزن‌دوزی]] تزیین شده است. رنگ این لباس عموماً قرمز بوده و گاهی از رنگ‌های زرد و [[سبز]] بسیار کمرنگ نیز استفاده می‌شود.<ref>[https://www.sangsarnews.ir/پوشاک-زنان-ایل-سنگسر/ . پاکزادیان، «پوشاک زنان در ایل سنگسر»، سایت خبری، تحلیلی شهرستان مهدیشهر».]</ref>
#'''سرگیرا''': پارچه‌ای از رشته‌های بسیار ظریف پشمی با رنگ‌آمیزی متنوع که توسط زنان بافته می‌شود؛ از این پارچه برای تولید [[چادر]] تن‌پوش بانوان استفاده می‌شود.<ref>[https://www.sangsarnews.ir/پوشاک-زنان-ایل-سنگسر/ . پاکزادیان، «پوشاک زنان در ایل سنگسر»، سایت خبری، تحلیلی شهرستان مهدیشهر».]</ref>
#'''مَکِنه''': [[شال]] بلند ابریشمی (کَژین) به طول تقریبی سه متر است که سطح آن را به‌طور کامل سوزن‌دوزی می‌کنند. پیشینه این سرپوش به دوران باستان بازمی‌گردد. بانوان نوعروس و خانم‌های متأهل از مَکنه‌هایی با پارچه قرمزرنگ استفاده کرده و دختران جوان و خانم‌های مجرد از مکنه سفید یا کرم‌رنگ استفاده می‌کنند. این تفاوت رنگ سبب تمایز [[دختر]] از زن شوهردار است.
#'''فراخ شوال سرپاره‌دار''': دامن بلند و تیره رنگِ پُرچینی است که انتهای پایینی آن با برش‌های اُریبی دوخته شده و با پارچهٔ ابریشمین تزیین شده است. این دامن معمولاً جهت استفاده در مراسم عروسی و میهمانی توسط خانم‌های متأهل استفاده شده و دختران جوان از نمونه‌های گل‌دار آن استفاده می‌کنند.
همچنین لباس محلی مردان ایل سنگسر «کارتی» نام دارد که متشکل از کت، جلیقه و شلوار پشمی است. این لباس‌ها اغلب به رنگ قهوه‌ای روشن هستند و به‌ندرت به رنگ‌های قهوه‌ای تیره یا مشکی تهیه می‌شوند.<ref>[https://www.sangsarnews.ir/پوشاک-زنان-ایل-سنگسر/ . پاکزادیان، «پوشاک زنان در ایل سنگسر»، سایت خبری، تحلیلی شهرستان مهدیشهر».]</ref>


==استفاده از لباس محلی در ایل سنگسر==
====استفاده از لباس محلی در ایل سنگسر====
استفاده از لباس‌های محلی در ایل سنگسر مانند سایر ایلات در ایران از اهمیت خاصی برخوردار است. آنها به دلایل متعددی از پوشاک محلی استفاده می‌کنند که عبارت‌اند از:
استفاده از لباس‌های محلی در ایل سنگسر مانند سایر ایلات در ایران از اهمیت خاصی برخوردار است. آنها به‌دلایل متعددی از پوشاک محلی استفاده می‌کنند که عبارت‌اند از:
#داشتن تجانس و قرابت فوق‌العاده با فرهنگ بومی ایل؛
#داشتن تجانس و قرابت با فرهنگ بومی ایل؛
#راحتی لباس: اگر چه لباس‌های محلی مردان و زنان ایل سنگسر از اجزای متعددی تشکیل شده، اما به گونه‌ای طراحی و دوخته شده‌اند که مانع از انجام اعمال روزمرۀ افراد نشود.
#راحتی لباس؛ اگر چه لباس‌های محلی مردان و زنان ایل سنگسر از اجزای متعددی تشکیل شده، اما به‌گونه‌ای طراحی و دوخته شده‌اند که مانع از انجام اعمال روزمرهٔ افراد نشود.
#خود اتکایی تولید پوشاک سنتی از مواد اولیه بومی موجود در منطقه و عدم نیاز به الیاف وارداتی؛
#خود اتکایی تولید پوشاک سنتی از مواد اولیه بومی موجود در منطقه و عدم نیاز به الیاف وارداتی؛
#متناسب بودن نوع لباس‌های محلی افراد ایل با شرایط اقلیمی؛
#متناسب بودن نوع لباس‌های محلی افراد ایل با شرایط اقلیمی؛
#اهمیت آشنایی افراد خانواده به‌خصوص نسل جدید با لباس‌های محلی ایل و گسترش فرهنگ ایل به واسطۀ پوشاک محلی؛
#اهمیت آشنایی افراد [[خانواده]] به‌خصوص نسل جدید با لباس‌های محلی ایل و گسترش فرهنگ ایل به واسطهٔ پوشاک محلی؛
#در طراحی و دوخت لباس‌های سنتی به طرح‌ها، نقش‌ها و رودوزی‌های سنتی که ویژۀ هر منطقه است، توجه کامل شده است. این امر پوشاک سنتی را دارای ارزش و اعتبار اجتماعی خواهد کرد.<ref> [https://www.isna.ir/news/98080100211/%D8%AA%D9%86-%D9%BE%D9%88%D8%B4-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%86%DA%AF%D8%B3%D8%B1%DB%8C-%DA%AF%D9%86%D8%AC%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%A7%DB%8C-%D9%86%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%A7 . پاکزادیان، «تن‌پوش‌های سنگسری؛ گنجینه ای نامیرا»، خبرگزاری دانشجویان ایران.]</ref>
#در طراحی و دوخت لباس‌های سنتی به طرح‌ها، نقش‌ها و رودوزی‌های سنتی که ویژهٔ هر منطقه است، توجه کامل شده است. این امر پوشاک سنتی را دارای ارزش و اعتبار اجتماعی خواهد کرد.<ref>[https://www.isna.ir/news/98080100211/تن-پوش-های-سنگسری-گنجینه-ای-نامیرا . پاکزادیان، «تن‌پوش‌های سنگسری؛ گنجینه ای نامیرا»، خبرگزاری دانشجویان ایران.]</ref>
 
===سالنامه آریایی ایل سنگسر===
تقویم ایل سنگسری، با قدمتی حدود ۳۴۰۰ سال، ریشه در ورود آریایی‌ها به این منطقه در ۱۴۰۰ سال پیش از میلاد دارد. این تقویم که از آن با نام «دِ» به‌معنای محل شور و مشورت سران قبایل یاد می‌شود، دارای ویژگی‌های ذیل است:
*'''ساختار؛''' این تقویم شامل ۱۲ ماه است که هر ماه ۳۰ روز دارد. این ساختار، آن را از تقویم‌های رایج که ماه‌هایی با تعداد روزهای متفاوت دارند، متمایز می‌کند.
*'''اسامی روزها؛''' هر یک از ۳۶۰ روز این تقویم، نام خاص خود را دارد. اسامی روزها اغلب با مفاهیم مذهبی، طبیعی و اجتماعی پیوند خورده‌اند؛ به‌عنوان مثال، روز اول ماه «ورمز» به‌معنی اهورامزدا نام دارد و روز پایانی هر ماه «انیران» به‌معنی فروغ یا روشنایی بی‌پایان است. نام [[خدا]] چهار بار در طول ماه تکرار می‌شود. نام باقی روزها در گردش ماه‌های تقویم سنگسری شامل بهمن (روز اندیشه پاک)، [[اردیبهشت]] (روز بهترین راستی)، شهریور (شهریار نیرومند)، اسفندارمز (روز فروتنی)، [[خرداد]] (روز تندرستی)، مرداد (روز جاودانگی)، دی باذر (روز آفرینگار)، آذر (آتش افروغ)، آبون (هنگامه [[آب]])، خور (روز آفتاب)، مه (ماه آسمان)، [[تیر]] (ستاره باران)، گوش ([[زندگی]] یا هستی)، دی به مهر (روز آفرینگار)، مهر (روز دوستی)، سروش (روز فرمانبرداری)، رشن (روز دادگری)، [[فروردین]] (نیروی پیشرفت)، بهرام (روز پیروزی)، رام (شادمانی)، باز باد، دی بدین (روز آفریدگار)، [[دین]] (روز وجدان)، آراد (دارایی یا سرمایه)، اشتاد (روز راستی)، آسمون (روز آسمان)، زامیاد (روز زمین) و مارسفند (روز گفتار نیک) است.
*'''نام ماه‌ها؛''' نام ماه‌ها نیز ریشه در زندگی، طبیعت و کوچ عشایر دارد؛ نام ماه‌ها به ترتیب عبارت است از مس مُ (ماه بزرگ)، دِمُ، گوجو (آمادگی برای کوچ ییلاقی)، نوسال ما (آغاز سال جدید کاری)، سیام (وابستگی به گوسفند)، کورچ (بازگشت از ییلاق)، اوریا، تیرمُ (ماه جشن تیرگان)، مردال مُ (ماهی که پیران می‌میرند)، شرور مُ، میرونه مُ و آونه مُ.
*'''ثبت ملی؛''' این تقویم در سال ۱۳۸۰ش در [[کتابخانه ملی]] ثبت شده و سپس به‌عنوان یکی از آثار معنوی استان سمنان، به ثبت ملی رسیده است.<ref>[https://www.isna.ir/news/9004-12459/گردآورنده-تقويم-3410-ساله-سنگسري-آينده-از-آن-ملتي-است-كه-گذشته «گردآورنده تقویم 3410 ساله سنگسری: آینده از آن ملتی است که گذشته خود را بشناسد»، خبرگزاری ایسنا.]</ref>
 
===باورهای عامیانه ایل سنگسر===
*سنگسری‌ها زوزهٔ بی‌گاه سگ‌ها را به فال بد می‌گیرند و آن را پیش‌درآمدی برای از دست دادن عزیزی در خانواده صاحب سگ می‌دانند. همچنین اگر نگاه سگ، هنگام زوزه، به چادری خاص بیفتد، از دید آنها سایهٔ مرگ بر آن چادر قطعی خواهد بود.
*اگر شغال‌ها شب‌ها بی‌وقفه زوزه بکشند، مردم ایل سنگسر می‌گویند خبر مهمی در راه است.
*وقتی گربه‌ای دست و روی خود را می‌لیسد، باور بر این است که به‌زودی مهمانی به خانه می‌آید.
*آنها از آسیب رساندن به گربه‌ها پرهیز می‌کنند؛ چون معتقدند این کار باعث زیان و آسیب به فرد می‌شود.
*سنگسری‌ها بر این باورند که اگر به موش ناسزا بگویی، برای انتقام خسارت بسیاری وارد می‌کند. به همین خاطر، به‌جای سرزنش، با زبان خوش با او صحبت می‌کنند و تجربه نشان داده که با این روش، موش‌ها از وارد کردن آسیب بیشتر دست کشیده‌اند.
*اگر در تابستان یا [[پاییز]]، موش‌های صحرایی علف‌های جویده‌شده را اطراف لانه خود جمع کنند، آنها این نشانه را [[زمستان|زمستانی]] پربارش و پربرف تعبیر می‌کنند.
*[[اسپند دود کردن|دود کردن اسپند]] برای دفع [[چشم‌زخم|چشم زخم]] نیز در میان مردم سنگسر رواج دارد.
*اگر گنجشک‌ها با هم درگیر شوند، می‌گویند باران یا برف خواهد بارید.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/223468/باورهای-عامیانه-مردم-سنگسر?q=سنگسر&score=274877907000.0&rownumber=7 اعظمی سنگسری، «باورهای عامیانه مردم سنگسر»، 1349ش، ص53-54.]</ref>
 
===آداب و رسوم===
====چَش‌رِشونی====
در گذشته سنت دیرینه سنگسری‌ها بر این بود که با تولد هر نوزاد، خانواده اقوام و خویشاوندان نزدیک، یک رأس دام به وی [[هدیه]] می‌کردند. این رسم، موجبات شکل‌گیری همزمان یک گله کوچک و یک دامدار نوپا را برای نوزاد فراهم می‌ساخت.<ref>[https://khabarban.com/a/23413708 «تعاونی‌های سنتی در عشایر ایل سنگسری»، وب‌سایت خبربان.]</ref>
 
====بنه‌واز====
در گذشته به‌دلیل نبود امنیت کافی به‌ویژه در مناطق کویری، گله‌های دام عشایر گاه‌به‌گاه توسط غارتگران مورد حمله قرار می‌گرفت. همچنین سیل، آتش‌سوزی، بیماری و دیگر عوامل طبیعی ممکن بود بخش زیادی از دام‌های یک دامدار را از بین ببرد. در چنین شرایطی، غیرت و سخاوت دامداران ایل سنگسر مانع می‌شد که شاهد بیچارگی هم‌نوعان خود باشند. هر دامدار با اهدای چند رأس گوسفند به فرد آسیب‌دیده کمک می‌کرد تا او بتواند سرمایه اولیه لازم برای شروع مجدد دامداری را به دست آورد و شغل خود را از سر گیرد و آبرویش حفظ شود. این عمل را «بن دادن» می‌گفتند و این سنت را «بنه‌واز» نام‌گذاری کردند. بسیاری از کسانی که در ابتدا بن دریافت کرده بودند، بعدها توانستند دام‌های زیادی جمع‌آوری کرده و به استقلال اقتصادی و ثروت برسند.<ref>[https://www.sangsarnews.ir/گوشه-ای-از-آداب-و-رسوم-سنگسر-قدیم/ حیدری‌پور، «یادآوری آداب و رسومی ارزشمند از سنگسر قدیم»، سنگسر نیوز.]</ref>
 
====شواره====
در گذشته شواره نوعی همکاری جمعی میان بانوان ایل سنگسری بود که در کارهایی مانند ریسندگی پشم و قالیبافی مورد استفاده قرار می‌گرفت. معمولاً سه یا چهار زن که همسایه یا دوست نزدیک بودند، به‌نوبت در خانه‌های یکدیگر جمع می‌شدند و چرخ‌های ریسندگی خود را همراه می‌آوردند. کار انفرادی کسالت‌آور بود؛ اما جمع بودن و همکاری شرایط را برای گفت‌وگو و مرور خاطرات فراهم می‌کرد و با لطایف و خنده، جَو را شاداب می‌ساخت. رسم بود که صاحبخانه با خشکبار شامل مغز گردو، [[بادام]]، نبات، [[سنجد]]، انجیر خشک، زردآلو خشک، نخود، کشمش و گلابی خشک که به آن «ورکاری» می‌گفتند، از مهمانان پذیرایی کند.<ref>[https://www.sangsarnews.ir/گوشه-ای-از-آداب-و-رسوم-سنگسر-قدیم/ حیدری‌پور، «یادآوری آداب و رسومی ارزشمند از سنگسر قدیم»، سنگسر نیوز.]</ref>
 
====کیسه وو====
در گذشته که وسایل ارتباط‌جمعی وجود نداشت، افراد [[خانواده]] و دوستان برای حفظ روابط صمیمانه از روش‌هایی مانند ارسال هدایا استفاده می‌کردند. این سنت بیشتر در فصل تابستان که بسیاری از مردم سنگسر به ییلاقات می‌رفتند، رایج بود. آن‌ها در کنار مراتع و چشمه‌ها چادر می‌زدند و «خیل» تشکیل می‌دادند. وقتی رفت‌وآمدی بین خیل‌ها یا با سنگسر اتفاق می‌افتاد، افراد برای هم کیسه‌های کوچک پر از خشکبار به نام «کیسه وو» ارسال می‌کردند. این کیسه معمولاً شامل مغز گردو، مغز [[بادام]]، زردآلو خشک، گلابی خشک، توت خشک، [[سنجد]]، نبات و انجیر خشک بود. خوراکی‌ها و اشیای دیگر نیز برای بیان احساسات افزوده می‌شدند، مانند:
*نبات؛ تو چقدر شیرینی.
*کمی نان خشک؛ مثل نان برایت گرسنه‌ام.
*کمی پر مرغ؛ دلم می‌خواهد به سوی تو پر بگیرم.
*کمی [[زردچوبه]]؛ از دوری تو رنگ‌پریده‌ام.
*کمی زغال؛ از دوری مثل زغال سیاه شده‌ام.
*کمی پارچه سوراخ‌سوراخ؛ دلم از دوری تو پاره‌پاره است.


==سبک تغذیۀ ایل سنگسر==
در میان دختران و نامزدها نیز معانی خاصی داشت:
الگوی معیشت مردم ایل بسیار کم هزینه و سالم است. خانواده‌ها عمدتاً از محصولات و فرآورده‌های دامی خود مانند شیر، ماست، دوغ، کره، پنیر، روغن محلی و گوشت استفاده می‌کنند. ساده‌زیستی و قناعت در میان خانواده‌های ایل سنگسر سبب شده که افراد ایل، کمتر خود را درگیر تجملات کنند.<ref>  [https://www.sid.ir/paper/898613/fa . ارغان و همکاران، «بررسی سبک زندگی سنتی عشایر در تحقق اقتصاد مقاومتی نمونه موردی: عشایر سنگسر مهدیشهر»، 1397ش، ص8.]</ref>
*بادام سوراخ شده؛ گوشواره‌ات را فراموش نکن.
*مجسمه اسب از موم یا خمیر خشک شده؛ بیا و زودتر سوار اسب شو.


==اشعار و ترانه‌های محلی==
این روش‌ها ابزاری برای ابراز علاقه و نگه‌داشتن خاطرات بودند.<ref>[https://www.sangsarnews.ir/گوشه-ای-از-آداب-و-رسوم-سنگسر-قدیم/ حیدری‌پور، «یادآوری آداب و رسومی ارزشمند از سنگسر قدیم»، سنگسر نیوز.]</ref>
اشعار و ترانه‌های محلی در ایل سنگسر معمولاً شاد بوده و افراد را دعوت به شادی و نشاط می‌کند. بیشتر اشعار و ترانه‌های محلی ایل سنگسر در جشن‌های آیینی و مراسم‌های عروسی خوانده می‌شوند. محتوای این اشعار حول محور کوچ، زمان کوچ، مسائل مربوط به دام و تفاخر و شکوه از سختی کار زندگی عشایری شکل گرفته است. چوپانان در ایل سنگسر، هنگامی که گله را به چرا می‌برند برای آرامش، خوشحالی و آسودگی خیال دام نی می‌نوازند و اشعار و ترانه‌های محلی می‌خوانند به باور آنها این کار سبب افزایش میزان شیر و گوشت دام می‌شود.<ref> [https://cfl.modares.ac.ir/article-11-9997-fa.pdf . رضایی و همکاران، «بازتاب عناصر فرهنگ و ادبیات عامه در گاه‌شماری سنگسری»، 1396ش، ص7-8.]</ref>
 
====رسم نام‌گذاری گوسفندان====
درمیان سنگسری‌ها رسم نامگذاری دام‌ها وجود دارد. این نامگذاری که بر اساس [[جنسیت]]، سن، رنگ و سایر ویژگی‌های ظاهری دام صورت می‌گیرد؛ نه‌تنها به چوپانان در شناسایی و مدیریت گله کمک می‌کند، بلکه در فرآیندهای [[زایمان]] و آموزش چوپانان تازه‌کار نیز کاربرد دارد. تنوع رنگ در گوسفندان سنگسری که شامل هشت رنگ اصلی مانند شیوا (زرد)، بور (سیاه)، سور (سفید) و رنگ‌های ترکیبی دیگر است، به خلق اسامی متعدد و متنوعی منجر شده است. علاوه بر این، ویژگی‌های ظاهری خاص هر گوسفند مانند اندازه دنبه، لکه‌ها یا فرم پشم نیز در نام‌گذاری آن نقش داشته است. در مجموع، با در نظر گرفتن این معیارها، بیش از یازده هزار نام مختلف برای دام‌های ایل سنگسری شناسایی شده که نشان‌دهنده غنای فرهنگی و دامداری این ایل است.<ref>[https://khabarban.com/18158065/شناسایی_بیش_از_11_هزار_نام_گوسفند_در_فرهنگ_دامداری_عشایر_سنگسری «شناسایی بیش از 11 هزار نام گوسفند در فرهنگ دامداری عشایر سنگسری»، وب‌سایت خبربان.]</ref>
 
====آیین باران‌خواهی====
در گذشته عشایر سنگسر در دوران خشکسالی، به‌خصوص در اواسط [[بهار]]، برای طلب باران مراسم ویژه‌ای برگزار می‌کردند. این مراسم شامل رفتن پابرهنه از [[حسینیه|حسینیه‌ها]] به‌سمت [[امام‌زاده|امامزادگان]] برای اقامه [[نماز باران]] بود. پس از [[نماز]] و [[دعا|دعا،]] معمولاً [[آش]] یا [[حلیم]] به‌عنوان [[ولیمه]] توزیع می‌شد. از مهم‌ترین [[نذر|نذورات]] در این آیین، «خلیصه» (حلیم) بود که از گندم نیم‌کوب و گوشت تهیه شده و بین مردم پخش می‌شد.<ref>[https://khabarban.com/16266447/آیین_باران_خواهی_در_عشایر_ایل_سنگسری «آیین باران‌خواهی در عشایر ایل سنگسری»، وب‌سایت خبربان.]</ref>
 
====آیین گله‌داری میشنگی====
آیین گله‌داری میشِنگی روشی هوشمندانه در گله‌داری سنتی است که چوپانان برای حفظ امنیت و نظم گله در شب از آن استفاده می‌کردند. وقتی چوپان شب‌هنگام در گارِه (محل استراحت شبانه گله) اتراق می‌کرد، برای جلوگیری از پراکنده شدن گوسفندان و چرا در مراتع دیگر و همچنین برای اینکه در صورت حمله گرگ یا تحرک ناگهانی گله، به‌سرعت بیدار شود، از ترفند میشِنگی استفاده می‌کرد.
 
روش کار به این شکل بود که چوپان یک میش پیر را که با دادن [[نان]] خشک، دَل کرده بود (یعنی به او عادت داده بود که نزدیک چوپان بماند)، انتخاب می‌کرد. سپس با استفاده از یک طناب که یک سر آن حلقه بزرگتر و سر دیگر آن حلقه کوچکتر داشت، میش را به خود متصل می‌کرد. حلقه بزرگتر به گردن میش و حلقه کوچکتر دور دست چوپان قرار می‌گرفت.
 
به این ترتیب، وقتی چوپان می‌خوابید، میش میشنگی هم مجبور بود، نزدیک او بماند. اگر گله در نیمه‌شب حرکتی می‌کرد یا گرگی حمله می‌کرد، میش میشنگی به‌دنبال گله حرکت می‌کرد. این حرکت باعث کشیده شدن طناب و بیدار شدن چوپان می‌شد تا او بتواند گله را کنترل کند، گرگ را فراری دهد یا مانع از چرا در مراتع ناخواسته شود.<ref>[https://www.dana.ir/715121/میشنگی-ترفندی-در-آیین-گله-داری-عشایر-ایل-سنگسری#gsc.tab=0 «میشنگی، ترفندی در آیین گله‌داری عشایر ایل سنگسری»، شبکه اطلاع‌رسانی دانا.]</ref>
 
====آیین شب یلدا====
[[پرونده:ایل سنگسر۴.jpg|جایگزین=سفره‌آرایی شب یلدا در ایل سنگسر.|بندانگشتی|سفره‌آرایی شب یلدا در ایل سنگسر]]
در [[شب یلدا]]، عشایر سنگسری دور کرسی جمع می‌شوند و زیر نور گردسوز، [[جشن]] می‌گیرند. آنها با خوردن [[آجیل]]، هندوانه و [[انار]]، [[فال حافظ]] می‌گیرند و به قصه‌گویی می‌پردازند.<ref>[https://khabarban.com/16157325/شب_یلدای_عشایر_سنگسری_فیلم «شب یلدای عشایر سنگسری»، وب‌سایت خبربان.]</ref>
 
در شب یلدا، سنت سنگسری ایجاب می‌کند که خانواده داماد، در اولین سال آشنایی، هدایایی شامل لباس‌های زمستانی چون سگیرا، پشودسمال، مکنه، کژین شوی، تیرمن کت، دامن، پ و چکمه (گالوش) برای عروس، به‌همراه پارچه برای خانواده‌اش، تهیه کنند. همچنین، میوه‌های فصل، به‌ویژه انار و هندوانه، انواع خشکبار مانند سنجد، زردآلو، امرود، سیب خشک، [[پسته]]، گردو، آلوچه خشک و گندم برشته با شاهدانه، همراه با ظروف چینی، مسی و کریستال نیز از سوی داماد آورده می‌شود. عروس و مادرش نیز هفت نوع غذا، از جمله «دیگی» (دمی [[برنج]] با گوشت)، عدس‌پلو، کشمش‌پلو، [[ته چین|ته‌چین]]، سبزی‌پلو، و انواع خورش‌ها و سالادهای فصل را آماده می‌کنند.
 
در شب یلدا، هر دو خانواده این غذاها را با هم صرف می‌کنند. سپس با فال حافظ، اشعار محلی می‌خوانند و قصه‌های سنتی را بازگو می‌کنند. مراسم «وو گاردنی» نیز که نوعی فال است، در این شب برگزار می‌شود و طی آن، اقوام از مشکلات یکدیگر مطلع شده و برای حل آن‌ها تلاش می‌کنند و به یکدیگر یاری می‌رسانند.<ref>[https://www.isna.ir/news/96092916505/سنگسری-ها-و-خلعت-لباس-گرم-خانواده-داماد-برای-اولین-یلدای-خانواده «سنگسری‌ها و خلعت لباس گرم خانواده داماد برای اولین یلدای خانواده عروس»، خبرگزاری ایسنا.]</ref>
 
====آداب ماه رمضان در سنگسر====
رمضان در میان ایل سنگسر به سه بخش تقسیم می‌شود؛ بخش اول ویژه افرادی است که حداقل دو سال سابقه روزه‌داری در ماه [[رمضان]] را دارند و شامل روزه‌اولی‌ها نمی‌شود. در این مرحله، مردم یک تا سه روز پیش از آغاز ماه رمضان به پیشواز رمضان می‌روند و روزه‌داری را به‌عنوان تمرینی برای روزه اصلی آغاز می‌کنند. پس از پیشواز، ماه رمضان اصلی آغاز می‌شود که تمامی افراد مکلف [[روزه]] می‌گیرند و این مرحله را «مس رمضون» یا «رمضان بزرگ» می‌نامند. فردای [[عید فطر]]، دوره‌ای به نام «کس‌رمضون» شروع می‌شود که یک هفته تا ده روز به طول می‌انجامد و مخصوص کسانی است که قصد دارند ثواب بیشتری کسب کنند.
 
سنگسری‌ها در کنار [[افطاری]] دادن به اقوام و خویشان و دوستان، سنت افطاری دادن به نیازمندان را مهم می‌دانند.<ref>[https://meraatnews.ir/story/آداب-رمضان-در-ایل-سنگسر «آداب رمضان در ایل سنگسر (قسمت دوم)»، مرآت‌نیوز.]</ref>
 
===جشن‌های آیینی ایل سنگسر===
====جشن تیرگان====
جشن [[تیرگان]] که از جشن‌های پنج‌گانهٔ ایرانیان باستان است در ایل سنگسر به جشن «تیر مُ ای سیزده»، مشهور است. در سیزدهمین روز از ماه تیر تقویم سنگسری (مصادف با ۷ آبان)، خانواده‌ها به دیدار بزرگ‌ترهای فامیل می‌روند و اشعاری از [[فردوسی]] و [[حافظ]] و [[افسانه|افسانه‌های]] کهن منطقهٔ سنگسر را با گویش محلی سنگسری می‌خوانند. در این جشن آیینی، بانوان با طبخ غذاهای محلی به نام «سیزده تامو» از [[مهمان نوازی|مهمانان]] خود پذیرایی می‌کنند.<ref>[https://www.sangsarnews.ir/پوشاک-زنان-ایل-سنگسر/ . پاکزادیان، «پوشاک زنان در ایل سنگسر»، سایت خبری، تحلیلی شهرستان مهدیشهر».]</ref>
 
====وَرمَز====
اولین روز هر ماه و هفته در میان ایل سنگسر، ورمز یا روز مبارک نام دارد. اهالی ایل به‌خصوص زنان در این روز با طلوع آفتاب از [[خواب]] بیدار شده و برای آوردن آب به‌سوی چشمه‌سارها حرکت می‌کنند. آنها هنگام بازگشت به تعداد افراد [[خانواده]]، سنگ‌ریزه در آب می‌ریزند و به خانه می‌آورند. به عقیدهٔ آنها این کار تندرستی اعضای خانواده را تا یک ماه مانند سنگ محکم و پایدار حفظ می‌کند. آنها به بهانهٔ این رسم، اولین روز هر ماه به دیدوبازدید اقوام خود رفته و از آن [[آب]] ظرف در [[خانه|خانهٔ]] آنها به نیت سلامتی و تندرستی می‌پاشند.<ref>[https://www.chtn.ir/news/14010415863205/کارتی-کت-و-شلوار-مردان-سنگسری . «کارتی، کت و شلوار مردان سنگسری»، خبرگزاری میراث آریا.]</ref>
 
===جشن نوروز===
[[جشن نوروز]] در سنگسر شباهت زیادی به دیگر نقاط [[ایران]] دارد. مردم سنگسر پیش از عید [[خانه‌تکانی]] و لباس‌های نو برای خود و فرزندان‌شان تهیه می‌کنند. در شب عید به [[حمام]] می‌روند و با خانه‌ای تمیز، لباسی نو و جسمی پاک برای استقبال از جشن باستانی به استقبال [[نوروز]] می‌روند. در روز عید وقتی همدیگر را ملاقات می‌کنند، معمولاً می‌گویند: «تا سالی نو تدسازیگار بو» به‌معنای «سال نو برایت خوش‌یمن باشد» و پاسخ می‌شنوند: «تدن سازیگار بو»؛ یعنی «برای تو هم خوش‌یمن باشد».
 
در روز عید در سنگسر رسم ماچ و بوسه وجود ندارد؛ البته، این متانت گاهی در میان اعضای یک خانواده یا دوستان نزدیک کنار گذاشته می‌شود و ابراز محبت با بوسه، جای خود را پیدا می‌کند. کاشتن جو و عدس در بشقاب از رسوم ویژه سنگسر است که رشد و سبزی آن نماد دفع بلاها و ارواح ناپاک به‌شمار می‌رود. این سبزه‌ها تا روز سیزدهم نوروز نگهداری می‌شوند و سپس از خانه بیرون ریخته می‌شوند. در سنگسر خبری از [[هفت‌سین|سفره هفت‌سین]] به رسم رایج نیست و نامی از آن برده نمی‌شود. در سنگسر چراغی که شب سال نو روشن می‌شود، هرگز نباید خاموش شود؛ سنگسری‌ها اعتقادی به خاموش کردن آن ندارند و اجازه می‌دهند تا این چراغ شب و روز بسوزد تا روغن یا نفتش به پایان رسد و خودبه‌خود خاموش شود. در روز عید معمولاً [[پلو|پلوی]] مخصوص نوروز به‌نام «نورویی تام» طبخ می‌شود که نوعی [[ته چین|ته‌چین]] با گوشت، [[آلو]] و [[اسفناج]] است و به هر مهمانی یک بشقاب از آن به‌همراه گولاچ (نان روغنی مخصوص عید) و لبنیات سنگسری مانند آرشه، نیموا، وارهون و خورش رهون داده می‌شود.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/249209/جشن-های-ملی-سنگسر-اداب-و-رسوم-قومی?q=سنگسر&score=274877907000.0&rownumber=14 اعظمی سنگسری، «جشن‌های ملی سنگسر»، 1347ش، ص87-88 و 90-91.]</ref>
 
====نوروزخوانی====
آیین نوروزخوانی در ایل سنگسر و مهدی‌شهر که در گذشته رواج داشته و امروزه نیز برخی از علاقه‌مندان در تلاش برای احیای آن هستند و آن را همچنان اجرا می‌کنند. مراسم نوروزخوانی از اول «اونه مُ» سنگسری که مصادف با ۱۰ اسفند است، شروع می‌شود و نوجوانان در گروه‌های ۱۰ تا ۱۵ نفره در کوچه‌پس‌کوچه‌های شهر می‌گردند؛ هنگام رسیدن به در خانه‌ها ابتدا از صاحب‌خانه اجازه می‌گیرند، سپس یکی از آنها شعرهایی به زبان سنگسری می‌خواند و دیگران او را همراهی می‌کنند.<ref>[https://www.asrehamoon.ir/report/146661/votjz.,8uuqeyffs.html «نوروز در مهدیشهر / از دختر ورمز تا افسانه عجوک و بجوک»، پایگاه خبری عصر هامون.]</ref>
 
====جشن درنون====
جشن درنون مرتبط با آیین‌های کشاورزی است. در مقابل جشن‌ها و مناسبت‌های مربوط به گله‌داری، جشن‌های مرتبط با کشاورزی در منطقه بسیار کم به‌شمار می‌آید؛ زیرا سنگسری‌ها بیشتر دامپرور هستند و وضعیت جغرافیایی منطقه باعث تسلط دامداری شده است. جشن درنون نماد فصل درو غلات و دستیابی انسان به گندم و [[نان]] تازه است و زمان برگزاری آن اوایل [[بهار]] یا ابتدای تابستان است. در بسیاری از فرهنگ‌ها، فصل برداشت محصول با جشن‌های ویژه‌ای همراه است که به پاس برکت گرفتن محصول و سپاسگزاری از ایزد برگزار می‌شود.<ref>[https://cfl.modares.ac.ir/article-11-9997-fa.pdf رضایی و همکاران، «بازتاب عناصر فرهنگ و ادبیات عامه در گاه‌شماری سنگسری»، 1396ش، ص11.]</ref>
 
====جشن نرون====
جشن نرون در سی‌امین روز هر ماه برگزار می‌شود و اصلی‌ترین مراسم آن ادغام گوسفندان نر و ماده است. این جشن بسته به باورهای عشایر و جابه‌جایی روزها حدود ده روز طول می‌کشد و اولین روز آن «راستون» نام دارد. مراسم نرون ریشه در تعالیم [[زرتشت]] دارد و انجام آن به‌منظور تشویق تولیدمثل و توجه به بهبود وضعیت دامداری است. از پنجم شهریور، دوره‌ای ۱۳ روزه به نام ششای نرون وجود دارد که در آن دامداران با مراقبت دقیق، زمان زایمان گوسفندان باردار را پیگیری می‌کنند تا آمادگی لازم برای فصل زایش فراهم شود.<ref>[https://cfl.modares.ac.ir/article-11-9997-fa.pdf رضایی و همکاران، «بازتاب عناصر فرهنگ و ادبیات عامه در گاه‌شماری سنگسری»، 1396ش، ص11-12.]</ref>
 
===بازی محلی ایل سنگسر===
«کورد وِستی» بازی بومی و سنتی ایل سنگسری است که هم جنبهٔ [[تفریح|تفریحی]] و هم [[ورزش|ورزشی]] دارد. با وجود سادگی، این بازی به‌دلیل تحرک زیاد، انرژی‌بخش است و برخلاف برخی بازی‌ها، پس از انجام آن احساس خستگی نمی‌شود. مراحل انجام [[بازی]] به‌صورت ذیل است:
#'''آماده‌سازی؛''' دو سنگ بزرگ را با فاصلهٔ حدود ۳۰ تا ۴۰ سانتی‌متر از هم قرار می‌دهند. سپس یک چوب کوچک (حدود ۴۰ سانتی‌متر) را طوری روی این دو سنگ می‌گذارند که فاصلهٔ نوک چوب تا زمین حدود ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر باشد.
#'''پرتاب چوب؛''' یکی از بازیکنان با یک چوب دستی بزرگ، با تمام قدرت به زیر چوب کوچک که روی سنگ‌ها قرار دارد، ضربه می‌زند تا چوب به‌سمت بالا پرتاب شود.
#'''گرفتن چوب؛''' بلافاصله پس از پرتاب چوب، سایر بازیکنان به‌دنبال آن می‌دوند. بازیکنی که بتواند چوب را قبل از برخورد به زمین بگیرد، برنده آن دور از بازی است. بازیکن برنده، چوب را دوباره روی سنگ‌ها قرار داده و بازی به همین ترتیب ادامه پیدا می‌کند.
 
این بازی که در فضای باز و غالباً در طبیعت انجام می‌شود، نیاز به وسایل ساده‌ای دارد که به‌راحتی در دسترس عشایر سنگسری است.<ref>[https://www.dana.ir/563749/کورد-وستی-بازی-بومی-محلی-ساده-و-مفرح-عشایر-ایل-سنگسری#gsc.tab=0 «کورد وِستی بازی بومی محلی ساده و مفرح عشایر ایل سنگسری»، وب‌سایت اطلاع‌رسانی دانا.]</ref>
 
===اشعار و ترانه‌های محلی ایل سنگسر===
اشعار و ترانه‌های محلی در ایل سنگسر معمولاً شاد بوده و افراد را دعوت به [[شادی]] و نشاط می‌کند. بیشتر اشعار و ترانه‌های محلی ایل سنگسر در جشن‌های آیینی و [[مراسم عروسی|مراسم‌های عروسی]] خوانده می‌شوند. محتوای این اشعار حول محور کوچ، زمان کوچ، مسائل مربوط به دام و تفاخر و شِکوه از سختی کار زندگی عشایری شکل گرفته است. چوپانان در ایل سنگسر، هنگامی که گله را به چرا می‌برند، برای [[آرامش زن|آرامش]]، خوشحالی و آسودگی خیال دام [[نی]] می‌نوازند و اشعار و ترانه‌های محلی می‌خوانند. به باور آنها این کار سبب افزایش میزان [[شیر]] و گوشت دام می‌شود.<ref>[https://cfl.modares.ac.ir/article-11-9997-fa.pdf . رضایی و همکاران، «بازتاب عناصر فرهنگ و ادبیات عامه در گاه‌شماری سنگسری»، 1396ش، ص7-8.]</ref>
 
==غذاهای محلی ایل سنگسر==
الگوی معیشت مردم ایل سنگسر کم‌هزینه و سالم است. خانواده‌ها اغلب از محصولات و فرآورده‌های دامی خود مانند شیر، ماست، [[دوغ]]، کره، [[پنیر]]، روغن محلی و گوشت استفاده می‌کنند. [[ساده‌زیستی]] و [[قناعت]] در میان خانواده‌های ایل سنگسر سبب شده که افراد ایل، کمتر خود را درگیر تجملات کنند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/898613/fa . ارغان و همکاران، «بررسی سبک زندگی سنتی عشایر در تحقق اقتصاد مقاومتی نمونه موردی: عشایر سنگسر مهدیشهر»، 1397ش، ص8.]</ref> تنوع در [[نان]] از ویژگی‌های تغذیه‌ای این ایل است؛ به‌طوری که نان‌های پیازی، گردویی، فتیر، پنجه‌کش، شت فتیر، گولاچ، کلوج، خشکه نون، جونون و کال فتیر پخت می‌کنند.<ref>[https://khabarban.com/a/25233093 «مهدی‌شهر پکیجی فشرده از زیبایی‌های فرهنگی و طبیعی/ پخت 40 نوع نان محلی در بین عشایر سنگسری»، وب‌سایت خبربان.]</ref>
 
همچنین تنوع فرآورده‌های لبنی در میان سنگسری‌ها بسیار است که می‌توان به پندیر، شریشه، همیره، مامایی ووو، نیموا، آرشه، وارهون، جوشن آرشه، آرتن آرشه، پندیرو، لور، لوری آرشه، لوری رهون، لورو، لوریین و چیکو اشاره کرد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1457031/خلاقیت-جامعه-عشایری-سنگسر-در-تطابق-با-محیط-مورد-ارشه-فراورده-لبنی-ماندگار-در-ایل-سنگسری شاه‌حسینی و افراخته «خلاقیت جامعۀ عشایری سنگسر در تطابق با محیط؛ مورد: آرشه، فراورده لبنی ماندگار در ایل سنگسری»، 1396ش، ص6.]</ref>
 
طرز تهیهٔ دو مورد از فرآورده‌های لبنی به شرح ذیل است:
*'''آرشه'''؛ فرآورده‌ای لبنی از سنگسر است که نمونه مشابه آن در هیچ‌کجای جهان یافت نمی‌شود. تهیه این محصول خاص، فرآیندی ظریف و زمان‌بر است. آرشه که حاصل تفت دادن نوعی پنیر است، به‌دلیل ارزش غذایی بالا و مقوی بودن، نیازی به نگهداری در یخچال ندارد و مشتقات آن خواص دارویی نیز دارند. برای تهیه آرشه، مقادیر زیادی پنیر به‌همراه کمی روغن، آرد و زردچوبه یا [[زعفران]] مورد نیاز است.
*'''چیکو'''؛ چیکو از دیگر محصولات لبنی عشایر سنگسر و ترکیبی از عسل، شاهدانه، کنجد و آب پنیر است. این محصول که معمولاً با [[چای]] سرو می‌شود، برای تقویت معده مفید است. تولید چیکو اغلب در فصول [[پاییز]] و [[زمستان]] که عشایر زمان آزاد بیشتری دارند، انجام می‌شود. چیکو علاوه بر طعم دلپذیر، خاصیت ملین داشته، سرشار از کلسیم است و به‌همین دلیل، یکی از [[سوغاتی|سوغاتی‌های]] محبوب و پرطرفدار سنگسری به‌شمار می‌رود.<ref>[https://khabarban.com/a/24791610 «آرشه و چیکوی سنگسری گواهی انطباق استاندارد دریافت کردند»، وب‌سایت خبربان.]</ref>
 
==گیاهان دارویی و درمان محلی بیماری‌ها در ایل سنگسر==
در گذشته، مردم سنگسر برای درمان بیماری‌ها و جراحات، به دامن طبیعت و دانش گذشتگان پناه می‌بردند که به برخی از این روش‌های درمانی اشاره می‌شود:
*'''پاب (Pawb)'''؛ این گیاه وحشی که به کلم شباهت دارد و دارای برگ‌های پهن است، یکی از داروهای سنتی برای درمان غده‌ها به‌شمار می‌رفته است. برگ‌های پاب را می‌جوشاندند و جوشانده آن را به‌صورت موضعی روی غده‌های تازه می‌بستند تا به بهبود آن‌ها کمک کند.
*'''پندیرک'''؛ پندیرک در واقع همان [[پنیرک]] است. این گیاه را به‌صورت مرهم روی نواحی دردناک یا ملتهب می‌بستند. کاربردهای آن شامل رفع درد ورم گلو، برای تسکین گلودرد و التهاب لوزه‌ها، درمان چارشاخی، کاهش درد نای و شکم برای تسکین دردهای داخلی، به‌عنوان مرهم برای دردهای مفصلی و عضلانی است.
*'''داغی واش'''؛ داغی واش گیاهی است که برگ‌های تازه آن، در صورت کوبیده شدن و تماس با پوست، حس سوزش شدیدی شبیه به اثر تیزآب ایجاد می‌کند. از این خاصیت سوزاننده برای باز کردن و بیرون کشیدن چرک از زخم‌های بدن استفاده می‌شد تا زخم زودتر پاک و ترمیم شود.
*'''ریشه چینی'''؛ نوعی علف کوهستانی است که در مناطق مرتفع یافت می‌شود. جوشانده ریشه این گیاه را به بیمارانی که دچار سیاه زخم بودند، می‌خوراندند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1762880/بررسی-نقش-چلیپا-در-دستبافته-های-ایل-سنگسر?q=سنگسر&score=274877907000.0&rownumber=8 اعظمی‌سنگسری، «درمان بیمارها و زخم‌ها در سنگسر»، 1351ش، ص55-58.]</ref>
 
===روش‌های درمانی سنگسری‌ها برای جراحات و التهابات===
*هنگامی که گوش دختران را برای انداختن گوشواره سوراخ می‌کردند، برای کمک به بهبود زخم و جلوگیری از عفونت، نخی آبی رنگ را از داخل سوراخ می‌گذراندند. این نخ برای مدتی روی گوش باقی می‌ماند تا زخم به‌طور کامل التیام یابد.
*در موارد خونریزی شدید ناشی از تیر یا سایر جراحات، برای جایگزینی قوای از دست رفته بدن، مقدار زیادی کره خام را آب کرده و به فرد می‌خوراندند.
*مخلوطی از [[آرد]] و کره بی‌نمک را به‌صورت مرهمی تهیه می‌کردند. این مرهم را روی زخم‌ها می‌بستند تا چرک موجود در زخم را بیرون بکشد و به پاکسازی آن کمک کند.
*مغز گردوی نیم‌سوخته را به صورت مرهم درآورده و برای رفع خستگی و تورم پاها استفاده می‌کردند.
*از روغن سفیده [[تخم مرغ|تخم‌مرغ]] برای کاهش التهاب و قرمزی چشم استفاده می‌شد.
*پوست خشک [[انار]] را ساییده و پودر آن را برای رفع سوزاک و خارش به صورت موضعی استفاده می‌کردند.
*آرد جو را خمیر کرده و به‌صورت گرده‌های کوچک درمی‌آوردند. این گرده‌ها را برای تسکین درد قولنج به شانه‌ها می‌بستند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/223625/درمان-بیمارها-و-زخم-ها-در-سنگسر?q=سنگسر&score=274877907000.0&rownumber=1 اعظمی‌سنگسری، «درمان بیمارها و زخم‌ها در سنگسر»، 1351ش، ص55-58.]</ref>
 
==سطح سواد و آموزش در ایل سنگسر==
بر اساس سرشماری اجتماعی-اقتصادی عشایر کوچنده در تیرماه ۱۳۷۷ش، استان سمنان با ۷۲درصد جمعیت باسوادی ۶ سال به بالا در میان عشایر، بالاترین میزان سواد را در بین استان‌های عشایرنشین کشور داشته است. این میزان، ۲۲درصد بالاتر از میانگین کشوری سواد در میان عشایر کوچنده بوده است. به‌طور ویژه، میزان سواد در میان عشایر سنگسری که بخش قابل توجهی از سال را در مهدی‌شهر سپری می‌کنند، بسیار بالاتر است. از مجموع ۷۳۹ سرپرست خانوار عشایر ایل سنگسری، ۸۶٫۷درصد باسواد بوده‌اند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/325443/سازگاری-کوچ-نشینان-با-محیط-نمونه-ایل-سنگسری?q=ايل%20سنگسري&score=274877907000.0&rownumber=2 شاه‌حسینی، «سازگاری کوچ‌نشینان با محیط (نمونه: ایل سنگسری)»، 1383ش، 125.]</ref>


==باورهای دینی در ایل سنگسر==
==باورهای دینی در ایل سنگسر==
مردم ایل سنگسر در سبک زندگی خود به آموزه‌های دینی مانند ساده‌زیستی، توجه ویژه‌ای دارند. آنها به میزان شناختی که از آموزه‌های دینی داشته‌اند به انجام وظایف و تکالیف شرعی خود پرداخته و همواره شکر‌گزار نعمات الهی هستند. <ref> [https://www.sid.ir/paper/898613/fa . ارغان و همکاران، «بررسی سبک زندگی سنتی عشایر در تحقق اقتصاد مقاومتی نمونه موردی: عشایر سنگسر مهدیشهر»، 1397ش، ص8.]</ref> پوشاک و لباس محلی مردان و زنان ایل سنگسر، پوشش کامل شرعی است. <ref> [https://www.sangsarnews.ir/%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%A7%DA%A9-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%A7%DB%8C%D9%84-%D8%B3%D9%86%DA%AF%D8%B3%D8%B1/ . پاکزادیان، «پوشاک زنان در ایل سنگسر»، سایت خبری، تحلیلی شهرستان مهدیشهر».]</ref> در زندگی عشایر سنگسر، قناعت و تلاش برای کسب روزی حلال نیز کاملاً چشم‌گیر است و زن و مرد از صبحگاه تا پایان روز، به کشاورزی و دامپروری مشغول هستند و تأمین معاش خانواده را مهم می‌دانند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/898613/fa . ارغان و همکاران، «بررسی سبک زندگی سنتی عشایر در تحقق اقتصاد مقاومتی نمونه موردی: عشایر سنگسر مهدیشهر»، 1397ش، ص1-8.]</ref>
مردم ایل سنگسر در [[سبک زندگی]] خود به آموزه‌های دینی مانند ساده‌زیستی، توجه ویژه‌ای دارند. آنها به‌میزان شناختی که از آموزه‌های دینی داشته‌اند، به انجام وظایف و تکالیف شرعی خود پرداخته و همواره شکرگزار نعمات الهی هستند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/898613/fa . ارغان و همکاران، «بررسی سبک زندگی سنتی عشایر در تحقق اقتصاد مقاومتی نمونه موردی: عشایر سنگسر مهدیشهر»، 1397ش، ص8.]</ref> پوشاک و لباس محلی مردان و زنان ایل سنگسر، پوشش کامل شرعی است.<ref>[https://www.sangsarnews.ir/پوشاک-زنان-ایل-سنگسر/ . پاکزادیان، «پوشاک زنان در ایل سنگسر»، سایت خبری، تحلیلی شهرستان مهدیشهر».]</ref> در زندگی عشایر سنگسر، [[قناعت]] و تلاش برای کسب روزی حلال نیز کاملاً چشم‌گیر است و زن و مرد از صبحگاه تا پایان روز، به کشاورزی و دامپروری مشغول هستند و تأمین معاش [[خانواده]] را مهم می‌دانند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/898613/fa . ارغان و همکاران، «بررسی سبک زندگی سنتی عشایر در تحقق اقتصاد مقاومتی نمونه موردی: عشایر سنگسر مهدیشهر»، 1397ش، ص1-8.]</ref>
 
==آثار تولیدی در مورد ایل سنگسر==
===کتاب‌ها===
کتاب‌های «واژه‌نامه سنگسری»، «سنگسری وات‌وات» و «تاریخ سنگسر» نوشتهٔ چراغعلی اعظمی سنگسری به ترتیب در سال‌های ۱۳۵۱ش، ۱۳۷۲ش و ۱۳۷۱ش از آثار مهم در مورد ایل سنگسر است.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/226804/جمع-آوري-و-تدوين-آثار-يك-نويسنده-و-پژوهشگر-گمنام-ايراني-واژه «جمع‌آوری و تدوین آثار یک نویسنده و پژوهشگر گمنام ایرانی / «واژه‌نامه سنگسری» منتشر می‌شود»، خبرگزاری مهر.]</ref>
 
علاوه بر این، کتاب‌های «عشایر ایل سنگسری (مهدی‌شهر) از کرانه‌های کویر تا بلندای البرز» نوشته علیرضا شاه‌حسینی در سال ۱۳۸۴ش،<ref>[https://www.gisoom.com/book/1324474/کتاب-عشایر-ایل-سنگسری-مهدیشهر-از-کرانه-های-کویر-تا-بلندای-البرز/ «عشایر ایل سنگسری (مهدی‌شهر) از کرانه‌های کویر تا بلندای البرز»، وب‌سایت گیسوم.]</ref> «ایل سنگسری» نوشته علیرضا شاه‌حسینی در سال ۱۳۹۰ش،<ref>[https://iran-shenasi.com/book/239-ایل%20سنگسری «ایل سنگسری»، وب‌سایت ایران‌شناسی.]</ref> «مشاهیر و مفاخر ایل سنگسری» نوشته مرضیه پارسا در سال ۱۳۹۹ش،<ref>[https://www.mehrnews.com/news/4995321/معرفی-مشاهیر-و-مفاخر-ایل-سنگسری-در-یک-کتاب «معرفی مشاهیر و مفاخر ایل سنگسری در یک کتاب»، خبرگزاری مهر.]</ref> «پژوهشی جامع در کهن‌دیار سنگسر (مهدی‌شهر)» نوشته تکتم مرادعلیان در سال ۱۴۰۰ش<ref>[https://taaghche.com/book/108972/پژوهشی-جامع-در-کهن-دیار-سنگسر-مهدیشهر «کتاب پژوهشی جامع در کهن‌دیار سنگسر (مهدی‌شهر)»، وب‌سایت طاقچه.]</ref> و «ایل سنگسری: دانش بومی و هنر زیست سنگسری‌ها در طبیعت» نوشتهٔ نادر آقاسیدجواداسلام و بهمن رحیمی در سال ۱۴۰۱ش از دیگر آثار تولیدی دربارهٔ ایل سنگسر هستند.<ref>[https://www.gisoom.com/book/11799848/کتاب-ایل-سنگسری-دانش-بومی-و-هنر-زیست-سنگسری-ها-در-طبیعت/ «ایل سنگسری: دانش بومی و هنر زیست سنگسری‌ها در طبیعت»، وب‌سایت گیسوم.]</ref>
 
===مستندها===
مستند «سنگسر (برای مهمانی)» به [[آداب]] و رسوم مردم و عشایر ایل سنگسری می‌پردازد. این مستند به‌تهیه‌کنندگی و کارگردانی سید مهدی مؤیدی و با روایت علی‌همت مومیوند، به سفارش شبکه مستند سیما تولید و از این شبکه پخش شده است.<ref>[https://www.sangsarnews.ir/مستند-سنگسر-برای-مهمانی/ «مستند سنگسر (برای مهمانی)»، سنگسرنیوز.]</ref>
 
مستند «حاصَل» به‌کارگردانی و تهیه‌کنندگی وحید مدرس به تاریخچهٔ چندهزار سالهٔ عشایر سنگسر و مهدی‌شهر، مردم و اقلیم آن منطقه و همچنین، به تشریح جشنواره «حاصَل» می‌پردازد. نام «حاصَل» برگرفته از ۳۲ محصول لبنی متنوعی است که از شیر به دست می‌آید و عشایر برای جلوگیری از فساد این محصولات در ییلاق، آن‌ها را به بهترین شکل فرآوری می‌کنند.<ref>[https://tv2.ir/program/404489 «مستند حاصل»، وب‌سایت تی‌وی2.]</ref>
 
مستند «نگین کویر- مهدی‌شهر (سنگسر)» به معرفی جاذبه‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی سنگسر و ویژگی‌های گردشگری این منطقه می‌پردازد. حسن پاکزادیان (پژوهشگر) و عباس مصباحیان سنگسری (محقق و راوی) روایتگر این مستند هستند.<ref>[https://www.aparat.com/v/L90Uc «مستند نگین کویر - مهدی‌شهر (سنگسر)»، وب‌سایت آپارات.]</ref>
 
==تاثیر مدرنیته بر ایل سنگسر==
امروزه به‌دلیل راحتی و رواج سبک زندگی [[شهرنشینی]] بسیاری از عشایر ایل سنگسر از زندگی کوچ‌نشینی به زندگی شهرنشینی و از تولیدکنندگی و اشتغال‌زایی به مصرف‌کنندگی روی آورده‌اند و همین امر سبب بیکاری بسیاری از [[جوانی|جوانان]] ایل شده است. این در حالی است که اختصاص بازارچه‌های مخصوص به [[صنایع دستی]] و فرآورده‌های لبنی، برگزاری جشنواره با هدف معرفی محصولات دامی و صنایع دستی آنها، برپایی سیاه‌چادرهای محلی،<ref>[https://www.isna.ir/photo/1402072819881/جشنواره-ایل-بزرگ-سنگسری . محقق، «جشنواره ایل بزرگ سنگسری»، خبرگزاری دانشجویان ایران.]</ref> ارائهٔ لباس‌های محلی، پخت غذاهای محلی و جذب گردشگر و اسکان آنها در [[سیاه‌چادر]]،<ref>[https://www.irna.ir/news/83521052/عشایر-سنگسر-گنجینه-فرهنگ-و-توسعه-گردشگری . «عشایر سنگسر، گنجینه فرهنگ و توسعه گردشگری»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> می‌تواند موجب توسعهٔ اقتصادی و ایجاد اشتغال پایدار برای ایل سنگسر شود.
 
==ثبت ملی ایل عشایر سنگسر به‌عنوان میراث ملموس و ناملموس==
فنون بافت و برپایی گوت (سیاه‌چادر ایل سنگسری) با شماره ۲۰۱۱ و کوچ ایل سنگسری نیز به شماره ۲۰۱۲ در فهرست ملی [[میراث فرهنگی ناملموس ایران|میراث فرهنگی ناملموس]] کشور به ثبت رسیده است و از پرونده این آثار ۱۲ نان مهدی‌شهر نیز در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده است.<ref>[https://khabarban.com/a/25729895 «تبلور اقتصاد مقاومتی در زندگی عشایر است»، وب‌سایت خبربان.]</ref> مسئول پیگیری ثبت جهانی آثار و بناهای تاریخی اداره کل میراث فرهنگی، [[گردشگری]] و صنایع دستی استان سمنان اعلام کرد که ایل عشایر سنگسر، به‌عنوان ایل دامنه جنوبی رشته کوه البرز، در مسیر ثبت ملی قرار گرفته است. این ایل به‌خاطر آیین‌ها، شیوه زندگی و مسیر کوچ خود دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی است و بر اساس این ظرفیت‌ها، ثبت ملی این میراث در حال پیگیری است. آیین‌ها و شیوهٔ [[زندگی]] این ایل در فهرست میراث ناملموس نیز در دست ثبت است.<ref>[https://www.irna.ir/news/83521052/عشایر-سنگسر-گنجینه-فرهنگ-و-توسعه-گردشگری «عشایر سنگسر، گنجینه فرهنگ و توسعه گردشگری»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>


==صنایع دستی==
==ایل سنگسر در ادبیات فارسی==
از جمله مهم‌ترین صنایع دستی ایل سنگسر که هنر دستان بانوان ایل است می‌توان به گلیم‌بافی، جاجیم‌بافی، ساخت مکنه (نوعی شال محلی)، کژین (پارچۀ مخصوص ابریشمی)، فرش دستبافت خودرنگ، پارچه برک، پارچه کارتی و چادر شب‌های ابریشمی و نخی اشاره کرد.<ref> [https://www.sid.ir/paper/898613/fa . ارغان و همکاران، «بررسی سبک زندگی سنتی عشایر در تحقق اقتصاد مقاومتی نمونه موردی: عشایر سنگسر مهدیشهر»، 1397ش، ص7-9.]</ref>
در [[شاهنامه]] [[فردوسی]] از سنگسر که همان سگسر یا سگسار زیاد نام برده شده و از رشادت و بی‌باکی سگساران که ساکنان شهر سگسار یا سگسر باشند، سخن رفته است.
{{شعر جدید
  | شاعر =
  | متن =
سپاهی که سگسار خوانندشان \\پلنگان جنگی گمانندشان<ref>[https://ganjoor.net/ferdousi/shahname/manoochehr/sh14 فردوسی، شاهنامه «منوچهر»، وب‌سایت گنجور.]</ref>
}}


==چالش‌های فرهنگی و اجتماعی==
{{شعر جدید
امروزه به‌دلیل راحتی و رواج سبک زندگی شهرنشینی بسیاری از عشایر ایل سنگسر از زندگی کوچ‌نشینی به زندگی شهر‌نشینی و از تولید‌کنندگی و اشتغال‌زایی به مصرف‌کنندگی روی آورده‌اند و همین امر سبب بیکاری بسیاری از جوانان ایل شده است. این در حالی است که اختصاص بازارچه‌های مخصوص به صنایع دستی و فرآورده‌های لبنی، برگزاری جشنواره با هدف معرفی محصولات دامی و صنایع دستی آنها، برپایی سیاه‌چادرهای محلی،<ref> [https://www.isna.ir/photo/1402072819881/%D8%AC%D8%B4%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D9%84-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF-%D8%B3%D9%86%DA%AF%D8%B3%D8%B1%DB%8C . محقق، «جشنواره ایل بزرگ سنگسری»، خبرگزاری دانشجویان ایران.]</ref> ارائۀ لباس‌های محلی، پخت غذاهای محلی  و جذب گردشگر و اسکان آنها در سیاه‌چادر،<ref>  [https://www.irna.ir/news/83521052/%D8%B9%D8%B4%D8%A7%DB%8C%D8%B1-%D8%B3%D9%86%DA%AF%D8%B3%D8%B1-%DA%AF%D9%86%D8%AC%DB%8C%D9%86%D9%87-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D9%88-%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D9%87-%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DA%AF%D8%B1%DB%8C . «عشایر سنگسر، گنجینه فرهنگ و توسعه گردشگری»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> می‌تواند موجب توسعۀ اقتصادی و ایجاد اشتغال پایدار برای ایل سنگسر شود.
  | شاعر =
  | متن =
به سگسار مازندران بود سام\\نخست از جهان‌آفرین برد نام<ref>[https://ganjoor.net/ferdousi/shahname/kkavoos/sh16 فردوسی، شاهنامه «پادشاهی کی‌کاووس و رفتن او به مازندران»، وب‌سایت گنجور.]</ref>}}


==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}  
{{پانویس}}
 
==منابع==
==منابع==
*ارغان، عباس و همکاران، «بررسی سبک زندگی سنتی عشایر در تحقق اقتصاد مقاومتی نمونه موردی: عشایر سنگسر مهدیشهر»، مجموعه مقالات کنفرانس بین‌المللی مدیریت، کارآفرینی و توسعه اقتصادی،   1397ش.
{{آغاز منابع}}
*«ایل سنگسر»، وب‌سایت شرکت تعاونی عشایری مهدیشهر (سنگسر)، تاریخ بازدید: 17 دی 1402ش.
* «آداب رمضان در ایل سنگسر (قسمت دوم)»، مرآت‌نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۹ اسفند ۱۴۰۳ش.
*برومندی، «پژوهش در گویش سنگسری به شناخت زبان ایران باستان می‌انجامد»، وب‌سایت اُ‌مرداد، تاریخ درج مطلب: 7 دی 1398ش.
* «آرشه و چیکو سنگسری گواهی انطباق استاندارد دریافت کردند»، وب‌سایت خبربان، تاریخ درج مطلب: ۲۶ مرداد ۱۳۹۸ش.
*پاکزادیان، حسن، «تن‌پوش‌های سنگسری؛ گنجینه ای نامیرا»، خبرگزاری دانشجویان ایران: (ایسنا)، تاریخ درج مطلب: 1 آبان 1398ش.
* «آیین باران‌خواهی در عشایر ایل سنگسری»، وب‌سایت خبربان، تاریخ درج مطلب: ۵ دی ۱۳۹۶ش.
*پاکزادیان، حسن، «پوشاک زنان در ایل سنگسر»، سایت خبری، تحلیلی شهرستان مهدیشهر، تاریخ درج مطلب: 11 مهر 1398ش.
* ارغان، عباس و همکاران، «بررسی سبک زندگی سنتی عشایر در تحقق اقتصاد مقاومتی نمونه موردی: عشایر سنگسر مهدیشهر»، مجموعه مقالات کنفرانس بین‌المللی مدیریت، کارآفرینی و توسعه اقتصادی، ۱۳۹۷ش.
*رضایی، محمد و همکاران، «بازتاب عناصر فرهنگ و ادبیات عامه در گاه‌شماری سنگسری»، دوماهنامۀ فرهنگ و ادبیات عامه، شمارۀ 16، 1396ش.
* اعظمی سنگسری، چراغعلی، «باورهای عامیانه مردم سنگسر»، هنر و مردم، شمارهٔ ۹۳، تیر ۱۳۴۹ش.
*«شب‌نشینی سنگسری‌ها در آیین باستانی”تیر مُ ای سیزده”»، وب‌سایت مهدیشهر نیوز، تاریخ درج مطلب: 8 آبان 1391ش.
* اعظمی سنگسری، چراغعلی، «جشن‌های ملی سنگسر»، بررسی‌های تاریخی، سال سوم، شمارهٔ ۵، آذر و دی ۱۳۴۷ش.
*«عشایر سنگسر، گنجینه فرهنگ و توسعه گردشگری»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 9 آبان 1398ش.
* اعظمی‌سنگسری، چراغعلی، «درمان بیمارها و زخم‌ها در سنگسر»، هنر و مردم، شمارهٔ ۱۱۹ و ۱۲۰، شهریور و مهر ۱۳۵۱ش.
*«کارتی، کت و شلوار مردان سنگسری»، خبرگزاری میراث آریا، تاریخ درج مطلب: 18 تیر 1401ش.
* «ایل سنگسر»، وب‌سایت شرکت تعاونی عشایری مهدیشهر (سنگسر)، تاریخ بازدید: ۱۷ دی ۱۴۰۲ش.
*محقق، مسعود، «ایران زیباست؛ عشایر ایل سنگسر»، خبرگزاری دانشجویان ایران: (ایسنا)، تاریخ درج مطلب: 1 مهر 1399ش.
* «ایل سنگسری»، وب‌سایت ایران‌شناسی، تاریخ بازدید: ۴ مهر ۱۴۰۴ش.
*محقق، مسعود، «جشنواره ایل بزرگ سنگسری»، خبرگزاری دانشجویان ایران: (ایسنا)، تاریخ درج مطلب: 28 مهر 1402ش.
* «ایل سنگسری: دانش بومی و هنر زیست سنگسری‌ها در طبیعت»، وب‌سایت گیسوم، تاریخ بازدید: ۴ مهر ۱۴۰۴ش.
*ملکی، «جشن‌ها و آیین‌های ایل سنگسر»، وب‌سایت مهدیشهر، تاریخ درج مطلب: 9 آذر 1305ش.  
* برومندی، گوهر، «پژوهش در گویش سنگسری به شناخت زبان ایران باستان می‌انجامد»، وب‌سایت اَمُرداد، تاریخ درج مطلب: ۷ دی ۱۳۹۸ش.
[[رده: ویکی‌زندگی]]
* پاکزادیان، حسن، «تن‌پوش‌های سنگسری؛ گنجینه‌ای نامیرا»، خبرگزاری دانشجویان ایران: (ایسنا)، تاریخ درج مطلب: ۱ آبان ۱۳۹۸ش.
[[رده: خرده‌فرهنگ]]
* پاکزادیان، حسن، «پوشاک زنان در ایل سنگسر»، وب‌سایت خبری، تحلیلی شهرستان مهدیشهر، تاریخ درج مطلب: ۱۱ مهر ۱۳۹۸ش.
* «تبلور اقتصاد مقاومتی در زندگی عشایر است»، وب‌سایت خبربان، تاریخ درج مطلب: ۱۸ آبان ۱۳۹۸ش.
* «تعاونی‌های سنتی در عشایر ایل سنگسری»، وب‌سایت خبربان، تاریخ درج مطلب: ۸ اسفند ۱۳۹۶ش.
* «جادوی طبیعت را در مهدی‌شهر تجربه کنید»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱۹ بهمن ۱۳۹۸ش.
* « «جشنواره حاصَل» تلفیق تاریخ ۶۰۰ ساله و توانمندی‌های عشایر ایل سنگسر»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۶ شهریور ۱۴۰۴ش.
* «جمع‌آوری و تدوین آثار یک نویسنده و پژوهشگر گمنام ایرانی / «واژه‌نامه سنگسری» منتشر می‌شود»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۰ شهریور ۱۳۸۴ش.
* حیدری‌پور، سلطانعلی، «یادآوری آداب و رسومی ارزشمند از سنگسر قدیم»، سنگسر نیوز، تاریخ درج مطلب: ۴ مرداد ۱۳۹۱ش.
* رضایی، محمد و همکاران، «بازتاب عناصر فرهنگ و ادبیات عامه در گاه‌شماری سنگسری»، دوماهنامهٔ فرهنگ و ادبیات عامه، شمارهٔ ۱۶، ۱۳۹۶ش.
* شاه‌حسینی، علی‌رضا، «سازگاری کوچ‌نشینان با محیط (نمونه: ایل سنگسری)»، دانشکدهٔ علوم انسانی دانشگاه سمنان، شماره ۷، بهار و تابستان ۱۳۸۳ش.
* شاه‌حسینی، علیرضا و افراخته حسن، «خلاقیت جامعهٔ عشایری سنگسر در تطابق با محیط؛ مورد: آرشه، فراورده لبنی ماندگار در ایل سنگسری»، دانش‌های بومی ایران، شمارهٔ ۷، بهار و تابستان ۱۳۹۶ش.
* «شب‌نشینی سنگسری‌ها در آیین باستانی”تیر مُ ای سیزده”»، مهدیشهر نیوز، تاریخ درج مطلب: ۸ آبان ۱۳۹۱ش.
* «شب یلدای عشایر سنگسری»، وب‌سایت خبربان، تاریخ درج مطلب: ۲۹ آذر ۱۳۹۶ش.
* «شناسایی بیش از ۱۱ هزار نام گوسفند در فرهنگ دامداری عشایر سنگسری»، وب‌سایت خبربان، تاریخ درج مطلب: ۲۱ دی ۱۳۹۶ش.
* «عشایر ایل سنگسری (مهدی‌شهر) از کرانه‌های کویر تا بلندای البرز»، وب‌سایت گیسوم، تاریخ بازدید: ۴ مهر ۱۴۰۴ش.
* «عشایر سنگسر، گنجینه فرهنگ و توسعه گردشگری»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۹ آبان ۱۳۹۸ش.
* فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
* «کارتی، کت و شلوار مردان سنگسری»، خبرگزاری میراث آریا، تاریخ درج مطلب: ۱۸ تیر ۱۴۰۱ش.
* «کتاب پژوهشی جامع در کهن‌دیار سنگسر (مهدی‌شهر)»، وب‌سایت طاقچه، تاریخ بازدید: ۴ مهر ۱۴۰۴ش.
* «کورد وِستی بازی بومی محلی ساده و مفرح عشایر ایل سنگسری»، وب‌سایت اطلاع‌رسانی دانا، تاریخ درج مطلب: ۱۵ آذر ۱۳۹۴ش.
* «گردآورنده تقویم ۳۴۱۰ ساله سنگسری: آینده از آن ملتی است که گذشته خود را بشناسد»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲۲ تیر ۱۳۹۰ش.
* محقق، مسعود، «ایران زیباست؛ عشایر ایل سنگسر»، خبرگزاری دانشجویان ایران: (ایسنا)، تاریخ درج مطلب: ۱ مهر ۱۳۹۹ش.
* محقق، مسعود، «جشنواره ایل بزرگ سنگسری»، خبرگزاری دانشجویان ایران: (ایسنا)، تاریخ درج مطلب: ۲۸ مهر ۱۴۰۲ش.
* «مستند حاصل»، وب‌سایت تی‌وی۲، تاریخ بازدید: ۴ مهر ۱۴۰۴ش.
* «مستند سنگسر (برای مهمانی)»، سنگسرنیوز، تاریخ درج مطلب: ۲ اردیبهشت ۱۴۰۰ش.
* «مستند نگین کویر - مهدی‌شهر (سنگسر)»، وب‌سایت آپارات، تاریخ بازدید: ۴ مهر ۱۴۰۴ش.
* «معرفی مشاهیر و مفاخر ایل سنگسری در یک کتاب»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۱ مرداد ۱۳۹۹ش.
* «مهدی‌شهر پکیجی فشرده از زیبایی‌های فرهنگی و طبیعی/ پخت ۴۰ نوع نان محلی در بین عشایر سنگسری»، وب‌سایت خبربان، تاریخ درج مطلب: ۳ مهر ۱۳۹۸ش.
* «میشنگی، ترفندی در آیین گله‌داری عشایر ایل سنگسری»، شبکه اطلاع‌رسانی دانا، تاریخ درج مطلب: ۶ اردیبهشت ۱۳۹۵ش.
* «نوروز در مهدیشهر / از دختر ورمز تا افسانه عجوک و بجوک»، پایگاه خبری عصر هامون، تاریخ درج مطلب: ۲۰ اسفند ۱۴۰۰ش.
* هاشمی، ابوالفضل، «آداب ورسوم عشایر ایل سنگسری مهدیشهر»، وب‌سایت بومیرو، تاریخ درج مطلب: ۲۷ بهمن ۱۴۰۲ش.
* هورکاد، برنار، «کوچ و اقتصاد شبانی در دامنه‌های جنوبی البرز» مجموعه کتاب آگاه، ایلات و عشایر، تهران، آگاه، ۱۳۶۲ش.
{{پایان منابع}}
 
{{#seo:
|title=ایل سنگسر کیستند؟ آشنایی با عشایر کوچ‌نشین استان سمنان - ویکی زندگی
|title_mode=Replaced Title
|keywords=ایل سنگسر، عشایر سنگسر، سنگسری ها، مهدی شهر سمنان، آداب و رسوم ایل سنگسر، کوچ نشینان سمنان
|description=ایل سنگسر، از معروف‌ترین ایل‌های کوچ‌نشین استان سمنان است که در دامنه البرز زندگی می‌کنند. با تاریخ، فرهنگ و سبک زندگی این عشایر دامپرور آشنا شوید - ویکی زندگی
}}

نسخهٔ کنونی تا ۲۷ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۱۵:۱۲

سیاه چادر ایل سنگسر در جشنواره عشایر ایل سنگسر- ییلاق گل زرد
نمایی از گوت، سیاه چادر ایل سنگسر در جشنواره عشایر ایل سنگسر- ییلاق گل زرد در نزدیکی دماوند

ایل سنگسر؛ کوچ‌نشینان دامنهٔ البرز در استان سمنان.

ایل سنگسر، عشایر کوچ‌نشینی هستند که زیستگاه آنها بخش‌هایی از دامنهٔ البرز و منطقهٔ مهدی‌شهر است. ایل سنگسر از مهم‌ترین و معروف‌ترین ایل‌های استان سمنان به‌شمار می‌رود و دارای قدمت تاریخی طولانی است. زندگی آنها بیشتر بر پایهٔ دامپروری، کشاورزی و تولید صنایع دستی استوار است. ایل سنگسر در طول تاریخ در رخدادهای اقتصادی و اجتماعی نقش‌های متعددی ایفا کرده است.

نام‌گذاری ایل سنگسر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

سنگسر، از شهرستان‌های استان سمنان، در آغاز ورود اسلام، به سگسر معروف بود. علت نام‌گذاری ایل سنگسر، حضور آنها در کوه‌های سنگی این منطقه است.[۱]

تاریخچه ایل سنگسر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در حدود سال ۱۲۹ پیش از میلاد، پس از آرام کردن مناطق غربی ایران و تسلط بر هرات، مرو و سیستان، مهرداد دوم اشکانی با حملهٔ سکاها به‌سمت اکباتان مواجه شد. سکاها پس از عبور از شهر صد دروازه، در نواحی کوهستانی اطراف سنگسر، سرخه و ده‌نمک ساکن شدند. آنها این منطقه را «سگسار» نامیدند که به‌معنای «منطقه سکانشین» است. مرکز این سکونتگاه، سنگسر امروزی بود که تا پایان دوره ساسانی نیز با همین نام شناخته می‌شد. همچنین، سنگسر در دوران فعالیت‌های آل قارن و مبارزات فرقه اسماعیلیه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است. وجود قلعه‌های مستحکم که بر فراز کوه‌های بلند و غیرقابل دسترس بنا شده‌اند، گواهی بر این مدعا است.[۲]

جغرافیای ایل سنگسر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مهدی‌شهر (سنگسر سابق) در فاصلهٔ ۱۵ کیلومتری شمال شهرستان سمنان قرار دارد.[۳] عشایر ایل سنگسر، طولانی‌ترین مسیر کوچ سالانه در جهان را به میزان ۱۵۰۰ کیلومتر طی می‌کنند.[۴] بخش‌هایی از عشایر ایل سنگسر برای ییلاق و قشلاق به بخش‌هایی از مراتع استان‌های تهران، قزوین، قم، مرکزی، مازندران، گلستان، گیلان، خراسان رضوی، خراسان شمالی، خراسان جنوبی و اصفهان نیز می‌روند.[۵] قلمرو ییلاقی ایل سنگسر شامل محدودهٔ وسیعی از استان‌های سمنان، تهران و مازندران می‌شود که از کوه‌های شمال شاهرود تا کوه‌های طالقان را دربر می‌گیرد. قلمرو قشلاقی ایل سنگسر شامل گستره‌ای از استان‌های سمنان، تهران، خراسان رضوی، خراسان جنوبی، خراسان شمالی و استان مرکزی می‌شود.[۶]

جمعیت‌شناسی ایل سنگسر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

جمعیت ایل سنگسر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بر اساس آخرین سرشماری ایران در سال ۱۳۹۵ش، ایل سنگسر از ۳ هزار و ۱۸۱ خانوار تشکیل شده و بیش از ۱۴ هزار و ۴۰۰ نفر جمعیت دارد. این ایل، ۱٫۰۷درصد از جمعیت عشایری کشور را به خود اختصاص داده است.[۷]

زبان ایل سنگسر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مردم ایل سنگسر به زبان سنگسری صحبت می‌کنند. زبان سنگسری از زبان‌های کمتر شناخته‌شدهٔ ایران است. این زبان از زیرشاخه‌های زبان ایرانی شمال‌غربی (پهلوی اشکانی) است.[۸] سنگسری‌ها در گویش خود از کهن‌ترین کلمات و اصطلاحات زبان فارسی که فقط در کتاب‌های فارسی قرون گذشته یافت می‌شود، استفاده می‌کنند. گویش آنان دارای ویژگی‌های خاصی است که شامل دستور زبان کلاسیک و قابل تجزیه و ترکیب می‌شود؛ به‌گونه‌ای که تشخیص مصدر هر فعل و صرف افعال در زمان‌های مختلف به‌آسانی امکان‌پذیر است. یکی دیگر از ویژگی‌های این گویش، به‌کار بردن ضمایر متفاوت برای مذکر و مؤنث است؛ به‌طوری که برای تمام موجودات زنده به جز گیاهان و درختان، ضمیر مؤنث استفاده می‌شود و برای گیاهان، درختان و دیگر موجودات بی‌جان، ضمیر مذکر به کار می‌رود. این خصوصیات ویژه باعث شده گروهی از دانشمندان این گویش را مستقل و منحصربه‌فرد معرفی کنند.[۹]

شیوهٔ زندگی ایل سنگسر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
خانه ایل سنگسر در شهر مهدی‌شهر.
نمایی از خانه ایل سنگسر در شهر مهدی‌شهر

ایل سنگسر در میان ایلات و عشایر ایران از نظر شیوه کوچ و اسکان، منحصربه‌فرد است. آن‌ها را می‌توان ایل شهری-شبانی نامید؛ چرا که در فصول سرد سال، زندگی شهری را تجربه می‌کنند و به هنگام کوچ به ییلاقات تهران، خراسان، سمنان و مازندران برای چرای دام‌های‌شان در تابستان، شیوه زندگی ایلیاتی خود را از سر می‌گیرند. این دوگانگی در شیوه زندگی، ویژگی بارز ایل سنگسری است.[۱۰]

ایل سنگسر از ۷۴ طایفه تشکیل شده[۱۱] که به دو شیوه زندگی می‌کنند که عبارت‌اند از:

کوچ‌نشینی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ایل سنگسر به خانوارهایی که زندگی عشایری داشته «خیل‌خون» می‌گویند. سبک زندگی کوچ‌نشینی در عشایر سنگسر، متکی به کوچ شبانی و اقتصاد دامپروری است؛ تمام افراد خانواده همراه با دام برای یافتن مراتع غنی (برای تغذیهٔ دام) به مناطق ییلاقی و قشلاقی می‌روند.[۱۲] آنها در دورهٔ ییلاق از سکونتگاه‌های متحرک که اغلب سیاه‌چادر[۱۳] یا «گوت» است، استفاده می‌کنند.[۱۴] عشایر کوچنده از اواسط خرداد ماه به ییلاقات کوچ کرده و در اواخر شهریور به مهدی‌شهر بازمی‌گردند.[۱۵]

یکجانشینی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

برخی خانواده‌های ایل سنگسر زندگی عشایری نداشته و به‌صورت یکجانشین در سکونتگاه‌های دائمی[۱۶] در مهدی‌شهر و روستاهای اطراف آن استقرار یافته[۱۷] و زندگی آنها متکی به دامپروری و کشاورزی است.[۱۸] همچنین عشایر سنگسری در دورهٔ قشلاق بیشتر در منطقهٔ مهدی‌شهر استقرار یافته و از مراتع اطراف این منطقه برای چرای دام خود بهره می‌گیرند. در شیوهٔ زندگی یکجانشینی ایل سنگسر، شبانان و مردان عشایر بدون همراهی خانواده، گله‌ها را به مراتع گرمسیری که از محل سکونت خانوار فاصله دارد، کوچ می‌دهند.[۱۹]

نقش زنان در ایل سنگسر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
صنایع دستی زنان ایل سنگسر.
صنایع دستی زنان ایل سنگسر

ایل سنگسر به‌دلیل سبک زندگی خوداتکایی که دارند، اغلب زندگی آنها بر پایهٔ کشاورزی و دامپروری استوار است. این امر سبب شده بسیاری از امورات زندگی به‌صورت تقسیم کار میان اعضای خانواده انجام شود. زنان علاوه بر انجام وظایف همسری، مادری و خانه‌داری، دوشادوش مردان خانواده در انجام امورات کشاورزی و دامپروری مانند تولید فرآورده‌های دامی کمک می‌کنند. زنان به تهیه و تولید مواد اولیه مانند پشم و نخ برای تهیهٔ پوشاک، سیاه‌چادر و صنایع دستی اقدام می‌کنند تا علاوه بر تأمین مایحتاج خانواده با فروش محصولات و فرآورده‌های دامی و صنایع دستی کمک مؤثری به اقتصاد خانواده و ایل کنند. همچنین بانوان در نبود همسر یا پدر خانواده به‌دلیل رمه‌گردانی، مسئولیت مدیریت خانه و خانواده را برعهده دارند.[۲۰]

ویژگی‌های عشایر سنگسری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مهم‌ترین ویژگی‌های ایل سنگسر عبارت‌اند از:

  1. تنوع تولید فرآورده‌های شیری (حدود ۶۰ نوع فرآورده لبنی)؛[۲۱]
  2. بهره‌برداری مطلوب از مراتع و استفاده تناوبی از چرا در مراتع (خصوصاً در منطقهٔ ییلاقی)؛
  3. کیفیت گوشت بالای حاصل از نژاد دام سنگسری؛
  4. یکجانشینی خانوارهای ایل سنگسر در دورهٔ قشلاق و استفاده از امکانات آموزشی، رفاهی و خدماتی؛[۲۲]
  5. قابلیت گردشگری عشایر سنگسر (به‌دلیل تنوع در تولید مشتقات لبنی، ۴۰ نوع نان محلی و صنایع دستی متعدد).[۲۳]

توانمندی اقتصادی ایل سنگسر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نقش ایل سنگسر در اقتصاد

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ایل سنگسر به‌دلیل سبک زندگی مبتنی بر قناعت و با تکیه بر تولیدکنندگی، نه مصرف‌گرایی، نقش مؤثری در تحقق اقتصاد مقاومتی دارد. ایل سنگسر با خوداتکایی و خودباوری، علاوه بر تأمین معاش خود به‌عنوان تولیدکنندگان محصولات متعدد شناخته می‌شوند.[۲۴] این رویکرد ایل سنگسر و سبک زندگی آنها برگرفته از آموزه‌های دینی است که همواره توصیه به خوداتکایی، خودباوری و صبر در مقابل سختی‌ها کرده است. اتکای ایل سنگسر به تولیدات بومی و حمایت از محصولات محلی سبب شده اقتصاد این ایل کاملاً مردمی، خانوادگی و خویشاوندی بوده و برای تمامی فرزندان (دختر و پسر) در ایل، شغل مناسب با درآمد کافی وجود داشته باشد و هیچ‌گونه وابستگی به غیر نداشته باشند.[۲۵]

اهم مشاغل ایل سنگسر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

شغل اصلی عشایر ایل سنگسر دامداری و کشاورزی است.[۲۶] خودکفایی در تأمین مایحتاج زندگی از جمله خوراک، پوشاک و مسکن سبب توانمندی ایل سنگسر شده است.[۲۷] تولید و فروش فرآورده‌های دامی در بین عشایر سنگسری به‌صورت تکامل یافته بوده و همین امر به اقتصاد ایل و کشور کمک شایانی می‌کند.[۲۸]

برنارد هوکار عضو انجمن ایران‌شناسی فرانسه در تهران، ایل سنگسر را توانگرترین و نیرومندترین دامداران ناحیهٔ البرز مرکزی معرفی کرده است. به عقیدهٔ وی آنها دامدارانی بسیار ماهرند که با ترکیب فنون سنتی و مدرن دامپروری، توانسته‌اند بخش قابل توجهی از فرآورده‌های پروتئینی و لبنی کشور را تأمین کنند.[۲۹]

محصولات تولیدی عشایر سنگسر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

عشایر ایل سنگسری بیش از ۳۲ نوع محصول لبنی از شیر گوسفند و بز تولید می‌کنند که برخی مانند وارهون (نوعی روغن زرد پنیر)، آریشه و لورئین در نوع خود بی‌نظیر هستند. آریشه غذایی کامل به‌شمار می‌آید؛ زیرا سرشار از کلسیم و منیزیم است. علاوه بر این، این عشایر در تهیه شکلات محلی به نام چیکو مهارت ویژه‌ای دارند. چیکو و روغن زرد حاصل تلاش عشایر سنگسر، بخش مهمی از سوغات مهدی‌شهر را تشکیل می‌دهند. از دیگر محصولات لبنی عشایر سنگسر می‌توان به شیر، ماست، توک، کره، خورش، رهون، درنه، سزمه، دوونه (کشک)، سه جو و تفره اشاره کرد.[۳۰]

صنایع دستی ایل سنگسر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
فرش خودرنگ ایل سنگسری از اصیل‌ترین فرش‌های دست‌باف جهان.
فرش خودرنگ ایل سنگسری از اصیل‌ترین فرش‌های دست‌باف جهان

از جمله مهم‌ترین صنایع دستی ایل سنگسر که هنر دستان بانوان ایل است، می‌توان به گلیم‌بافی، جاجیم‌بافی، ساخت مکنه (نوعی شال محلی)، کژین (پارچهٔ مخصوص ابریشمی)، فرش دستبافت خودرنگ، پارچه برک، پارچه کارتی و چادر شب‌های ابریشمی و نخی اشاره کرد.[۳۱]

گردشگری ایل سنگسر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

جشنواره ملی ایل سنگسر یکی از هفت رویداد ملی کشور برای رونق گردشگری است و در مسیر ثبت در تقویم گردشگری ایران قرار دارد. در این جشنواره پنج استان مازندران، البرز، قم، تهران و قزوین حضور دارند و هدف آن تقویت صنعت گردشگری، افزایش نشاط اجتماعی و شناسایی ظرفیت‌ها است. رونق گردشگری عشایری با هدف توسعه اقتصادی و ایجاد اشتغال پایدار دنبال می‌شود و برگزاری جشنواره ملی ایل سنگسر گامی مهم در تحقق این هدف است. همچنین با توجه به تردد بالای مسافران در استان سمنان، توسعه گردشگری روستایی، عشایری و جاده‌ای هدف‌گذاری شده است.[۳۲]

سومین جشنواره ملی ایل بزرگ سنگسر با عنوان «حاصَل»، با حضور پرشور عشایر و نمایندگان شش استان مازندران، آذربایجان، کردستان، سیستان و بلوچستان، بوشهر و گلستان، از تاریخ ۲۶ تا ۲۹ شهریور ۱۴۰۴ در بوستان مهرگان مهدی‌شهر برگزار شد.

این جشنواره که نام آن برگرفته از محصولات لبنی پایان دوره ییلاق عشایر سنگسر است، فرصتی برای زنده نگه داشتن فرهنگ اصیل عشایری، معرفی ظرفیت‌های گردشگری و اقتصادی منطقه و پیوند نسل جوان با ریشه‌های هویتی فراهم می‌آورد. در این رویداد، بیش از ۹۰ غرفه محصولات لبنی و صنایع دستی برپا شد و ۱۴ چادر عشایری (گوت) سبک زندگی و آداب و رسوم ایل سنگسری را به نمایش گذاشتند.[۳۳]

فرهنگ ایل سنگسر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
جشنوارهٔ ایل سنگسری
جشنوارهٔ ایل سنگسری ۱۸ شهریور ۱۴۰۴ش

پوشاک ایل سنگسر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

اعضای ایل سنگسر، همچنان فرهنگ و برخی آداب‌ورسوم خود را حفظ کرده‌اند.[۳۴] پوشاک محلی از نمادهای فرهنگی ایل سنگسر است. لباس زنان ایل سنگسر، لباس پوشیده‌ای است که توسط بانوان هنرمند ایل بافته یا دوخته می‌شود.[۳۵] این لباس متشکل است از:

  1. کژین شوی: لباس نسبتاً بلند از جنس ابریشم که قسمت پایینی دامن و لبه‌های آستین آن با طرح‌های سوزن‌دوزی تزیین شده است. رنگ این لباس عموماً قرمز بوده و گاهی از رنگ‌های زرد و سبز بسیار کمرنگ نیز استفاده می‌شود.[۳۶]
  2. سرگیرا: پارچه‌ای از رشته‌های بسیار ظریف پشمی با رنگ‌آمیزی متنوع که توسط زنان بافته می‌شود؛ از این پارچه برای تولید چادر تن‌پوش بانوان استفاده می‌شود.[۳۷]
  3. مَکِنه: شال بلند ابریشمی (کَژین) به طول تقریبی سه متر است که سطح آن را به‌طور کامل سوزن‌دوزی می‌کنند. پیشینه این سرپوش به دوران باستان بازمی‌گردد. بانوان نوعروس و خانم‌های متأهل از مَکنه‌هایی با پارچه قرمزرنگ استفاده کرده و دختران جوان و خانم‌های مجرد از مکنه سفید یا کرم‌رنگ استفاده می‌کنند. این تفاوت رنگ سبب تمایز دختر از زن شوهردار است.
  4. فراخ شوال سرپاره‌دار: دامن بلند و تیره رنگِ پُرچینی است که انتهای پایینی آن با برش‌های اُریبی دوخته شده و با پارچهٔ ابریشمین تزیین شده است. این دامن معمولاً جهت استفاده در مراسم عروسی و میهمانی توسط خانم‌های متأهل استفاده شده و دختران جوان از نمونه‌های گل‌دار آن استفاده می‌کنند.

همچنین لباس محلی مردان ایل سنگسر «کارتی» نام دارد که متشکل از کت، جلیقه و شلوار پشمی است. این لباس‌ها اغلب به رنگ قهوه‌ای روشن هستند و به‌ندرت به رنگ‌های قهوه‌ای تیره یا مشکی تهیه می‌شوند.[۳۸]

استفاده از لباس محلی در ایل سنگسر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

استفاده از لباس‌های محلی در ایل سنگسر مانند سایر ایلات در ایران از اهمیت خاصی برخوردار است. آنها به‌دلایل متعددی از پوشاک محلی استفاده می‌کنند که عبارت‌اند از:

  1. داشتن تجانس و قرابت با فرهنگ بومی ایل؛
  2. راحتی لباس؛ اگر چه لباس‌های محلی مردان و زنان ایل سنگسر از اجزای متعددی تشکیل شده، اما به‌گونه‌ای طراحی و دوخته شده‌اند که مانع از انجام اعمال روزمرهٔ افراد نشود.
  3. خود اتکایی تولید پوشاک سنتی از مواد اولیه بومی موجود در منطقه و عدم نیاز به الیاف وارداتی؛
  4. متناسب بودن نوع لباس‌های محلی افراد ایل با شرایط اقلیمی؛
  5. اهمیت آشنایی افراد خانواده به‌خصوص نسل جدید با لباس‌های محلی ایل و گسترش فرهنگ ایل به واسطهٔ پوشاک محلی؛
  6. در طراحی و دوخت لباس‌های سنتی به طرح‌ها، نقش‌ها و رودوزی‌های سنتی که ویژهٔ هر منطقه است، توجه کامل شده است. این امر پوشاک سنتی را دارای ارزش و اعتبار اجتماعی خواهد کرد.[۳۹]

سالنامه آریایی ایل سنگسر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تقویم ایل سنگسری، با قدمتی حدود ۳۴۰۰ سال، ریشه در ورود آریایی‌ها به این منطقه در ۱۴۰۰ سال پیش از میلاد دارد. این تقویم که از آن با نام «دِ» به‌معنای محل شور و مشورت سران قبایل یاد می‌شود، دارای ویژگی‌های ذیل است:

  • ساختار؛ این تقویم شامل ۱۲ ماه است که هر ماه ۳۰ روز دارد. این ساختار، آن را از تقویم‌های رایج که ماه‌هایی با تعداد روزهای متفاوت دارند، متمایز می‌کند.
  • اسامی روزها؛ هر یک از ۳۶۰ روز این تقویم، نام خاص خود را دارد. اسامی روزها اغلب با مفاهیم مذهبی، طبیعی و اجتماعی پیوند خورده‌اند؛ به‌عنوان مثال، روز اول ماه «ورمز» به‌معنی اهورامزدا نام دارد و روز پایانی هر ماه «انیران» به‌معنی فروغ یا روشنایی بی‌پایان است. نام خدا چهار بار در طول ماه تکرار می‌شود. نام باقی روزها در گردش ماه‌های تقویم سنگسری شامل بهمن (روز اندیشه پاک)، اردیبهشت (روز بهترین راستی)، شهریور (شهریار نیرومند)، اسفندارمز (روز فروتنی)، خرداد (روز تندرستی)، مرداد (روز جاودانگی)، دی باذر (روز آفرینگار)، آذر (آتش افروغ)، آبون (هنگامه آب)، خور (روز آفتاب)، مه (ماه آسمان)، تیر (ستاره باران)، گوش (زندگی یا هستی)، دی به مهر (روز آفرینگار)، مهر (روز دوستی)، سروش (روز فرمانبرداری)، رشن (روز دادگری)، فروردین (نیروی پیشرفت)، بهرام (روز پیروزی)، رام (شادمانی)، باز باد، دی بدین (روز آفریدگار)، دین (روز وجدان)، آراد (دارایی یا سرمایه)، اشتاد (روز راستی)، آسمون (روز آسمان)، زامیاد (روز زمین) و مارسفند (روز گفتار نیک) است.
  • نام ماه‌ها؛ نام ماه‌ها نیز ریشه در زندگی، طبیعت و کوچ عشایر دارد؛ نام ماه‌ها به ترتیب عبارت است از مس مُ (ماه بزرگ)، دِمُ، گوجو (آمادگی برای کوچ ییلاقی)، نوسال ما (آغاز سال جدید کاری)، سیام (وابستگی به گوسفند)، کورچ (بازگشت از ییلاق)، اوریا، تیرمُ (ماه جشن تیرگان)، مردال مُ (ماهی که پیران می‌میرند)، شرور مُ، میرونه مُ و آونه مُ.
  • ثبت ملی؛ این تقویم در سال ۱۳۸۰ش در کتابخانه ملی ثبت شده و سپس به‌عنوان یکی از آثار معنوی استان سمنان، به ثبت ملی رسیده است.[۴۰]

باورهای عامیانه ایل سنگسر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • سنگسری‌ها زوزهٔ بی‌گاه سگ‌ها را به فال بد می‌گیرند و آن را پیش‌درآمدی برای از دست دادن عزیزی در خانواده صاحب سگ می‌دانند. همچنین اگر نگاه سگ، هنگام زوزه، به چادری خاص بیفتد، از دید آنها سایهٔ مرگ بر آن چادر قطعی خواهد بود.
  • اگر شغال‌ها شب‌ها بی‌وقفه زوزه بکشند، مردم ایل سنگسر می‌گویند خبر مهمی در راه است.
  • وقتی گربه‌ای دست و روی خود را می‌لیسد، باور بر این است که به‌زودی مهمانی به خانه می‌آید.
  • آنها از آسیب رساندن به گربه‌ها پرهیز می‌کنند؛ چون معتقدند این کار باعث زیان و آسیب به فرد می‌شود.
  • سنگسری‌ها بر این باورند که اگر به موش ناسزا بگویی، برای انتقام خسارت بسیاری وارد می‌کند. به همین خاطر، به‌جای سرزنش، با زبان خوش با او صحبت می‌کنند و تجربه نشان داده که با این روش، موش‌ها از وارد کردن آسیب بیشتر دست کشیده‌اند.
  • اگر در تابستان یا پاییز، موش‌های صحرایی علف‌های جویده‌شده را اطراف لانه خود جمع کنند، آنها این نشانه را زمستانی پربارش و پربرف تعبیر می‌کنند.
  • دود کردن اسپند برای دفع چشم زخم نیز در میان مردم سنگسر رواج دارد.
  • اگر گنجشک‌ها با هم درگیر شوند، می‌گویند باران یا برف خواهد بارید.[۴۱]

آداب و رسوم

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

چَش‌رِشونی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در گذشته سنت دیرینه سنگسری‌ها بر این بود که با تولد هر نوزاد، خانواده اقوام و خویشاوندان نزدیک، یک رأس دام به وی هدیه می‌کردند. این رسم، موجبات شکل‌گیری همزمان یک گله کوچک و یک دامدار نوپا را برای نوزاد فراهم می‌ساخت.[۴۲]

بنه‌واز

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در گذشته به‌دلیل نبود امنیت کافی به‌ویژه در مناطق کویری، گله‌های دام عشایر گاه‌به‌گاه توسط غارتگران مورد حمله قرار می‌گرفت. همچنین سیل، آتش‌سوزی، بیماری و دیگر عوامل طبیعی ممکن بود بخش زیادی از دام‌های یک دامدار را از بین ببرد. در چنین شرایطی، غیرت و سخاوت دامداران ایل سنگسر مانع می‌شد که شاهد بیچارگی هم‌نوعان خود باشند. هر دامدار با اهدای چند رأس گوسفند به فرد آسیب‌دیده کمک می‌کرد تا او بتواند سرمایه اولیه لازم برای شروع مجدد دامداری را به دست آورد و شغل خود را از سر گیرد و آبرویش حفظ شود. این عمل را «بن دادن» می‌گفتند و این سنت را «بنه‌واز» نام‌گذاری کردند. بسیاری از کسانی که در ابتدا بن دریافت کرده بودند، بعدها توانستند دام‌های زیادی جمع‌آوری کرده و به استقلال اقتصادی و ثروت برسند.[۴۳]

شواره

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در گذشته شواره نوعی همکاری جمعی میان بانوان ایل سنگسری بود که در کارهایی مانند ریسندگی پشم و قالیبافی مورد استفاده قرار می‌گرفت. معمولاً سه یا چهار زن که همسایه یا دوست نزدیک بودند، به‌نوبت در خانه‌های یکدیگر جمع می‌شدند و چرخ‌های ریسندگی خود را همراه می‌آوردند. کار انفرادی کسالت‌آور بود؛ اما جمع بودن و همکاری شرایط را برای گفت‌وگو و مرور خاطرات فراهم می‌کرد و با لطایف و خنده، جَو را شاداب می‌ساخت. رسم بود که صاحبخانه با خشکبار شامل مغز گردو، بادام، نبات، سنجد، انجیر خشک، زردآلو خشک، نخود، کشمش و گلابی خشک که به آن «ورکاری» می‌گفتند، از مهمانان پذیرایی کند.[۴۴]

کیسه وو

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در گذشته که وسایل ارتباط‌جمعی وجود نداشت، افراد خانواده و دوستان برای حفظ روابط صمیمانه از روش‌هایی مانند ارسال هدایا استفاده می‌کردند. این سنت بیشتر در فصل تابستان که بسیاری از مردم سنگسر به ییلاقات می‌رفتند، رایج بود. آن‌ها در کنار مراتع و چشمه‌ها چادر می‌زدند و «خیل» تشکیل می‌دادند. وقتی رفت‌وآمدی بین خیل‌ها یا با سنگسر اتفاق می‌افتاد، افراد برای هم کیسه‌های کوچک پر از خشکبار به نام «کیسه وو» ارسال می‌کردند. این کیسه معمولاً شامل مغز گردو، مغز بادام، زردآلو خشک، گلابی خشک، توت خشک، سنجد، نبات و انجیر خشک بود. خوراکی‌ها و اشیای دیگر نیز برای بیان احساسات افزوده می‌شدند، مانند:

  • نبات؛ تو چقدر شیرینی.
  • کمی نان خشک؛ مثل نان برایت گرسنه‌ام.
  • کمی پر مرغ؛ دلم می‌خواهد به سوی تو پر بگیرم.
  • کمی زردچوبه؛ از دوری تو رنگ‌پریده‌ام.
  • کمی زغال؛ از دوری مثل زغال سیاه شده‌ام.
  • کمی پارچه سوراخ‌سوراخ؛ دلم از دوری تو پاره‌پاره است.

در میان دختران و نامزدها نیز معانی خاصی داشت:

  • بادام سوراخ شده؛ گوشواره‌ات را فراموش نکن.
  • مجسمه اسب از موم یا خمیر خشک شده؛ بیا و زودتر سوار اسب شو.

این روش‌ها ابزاری برای ابراز علاقه و نگه‌داشتن خاطرات بودند.[۴۵]

رسم نام‌گذاری گوسفندان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

درمیان سنگسری‌ها رسم نامگذاری دام‌ها وجود دارد. این نامگذاری که بر اساس جنسیت، سن، رنگ و سایر ویژگی‌های ظاهری دام صورت می‌گیرد؛ نه‌تنها به چوپانان در شناسایی و مدیریت گله کمک می‌کند، بلکه در فرآیندهای زایمان و آموزش چوپانان تازه‌کار نیز کاربرد دارد. تنوع رنگ در گوسفندان سنگسری که شامل هشت رنگ اصلی مانند شیوا (زرد)، بور (سیاه)، سور (سفید) و رنگ‌های ترکیبی دیگر است، به خلق اسامی متعدد و متنوعی منجر شده است. علاوه بر این، ویژگی‌های ظاهری خاص هر گوسفند مانند اندازه دنبه، لکه‌ها یا فرم پشم نیز در نام‌گذاری آن نقش داشته است. در مجموع، با در نظر گرفتن این معیارها، بیش از یازده هزار نام مختلف برای دام‌های ایل سنگسری شناسایی شده که نشان‌دهنده غنای فرهنگی و دامداری این ایل است.[۴۶]

آیین باران‌خواهی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در گذشته عشایر سنگسر در دوران خشکسالی، به‌خصوص در اواسط بهار، برای طلب باران مراسم ویژه‌ای برگزار می‌کردند. این مراسم شامل رفتن پابرهنه از حسینیه‌ها به‌سمت امامزادگان برای اقامه نماز باران بود. پس از نماز و دعا، معمولاً آش یا حلیم به‌عنوان ولیمه توزیع می‌شد. از مهم‌ترین نذورات در این آیین، «خلیصه» (حلیم) بود که از گندم نیم‌کوب و گوشت تهیه شده و بین مردم پخش می‌شد.[۴۷]

آیین گله‌داری میشنگی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

آیین گله‌داری میشِنگی روشی هوشمندانه در گله‌داری سنتی است که چوپانان برای حفظ امنیت و نظم گله در شب از آن استفاده می‌کردند. وقتی چوپان شب‌هنگام در گارِه (محل استراحت شبانه گله) اتراق می‌کرد، برای جلوگیری از پراکنده شدن گوسفندان و چرا در مراتع دیگر و همچنین برای اینکه در صورت حمله گرگ یا تحرک ناگهانی گله، به‌سرعت بیدار شود، از ترفند میشِنگی استفاده می‌کرد.

روش کار به این شکل بود که چوپان یک میش پیر را که با دادن نان خشک، دَل کرده بود (یعنی به او عادت داده بود که نزدیک چوپان بماند)، انتخاب می‌کرد. سپس با استفاده از یک طناب که یک سر آن حلقه بزرگتر و سر دیگر آن حلقه کوچکتر داشت، میش را به خود متصل می‌کرد. حلقه بزرگتر به گردن میش و حلقه کوچکتر دور دست چوپان قرار می‌گرفت.

به این ترتیب، وقتی چوپان می‌خوابید، میش میشنگی هم مجبور بود، نزدیک او بماند. اگر گله در نیمه‌شب حرکتی می‌کرد یا گرگی حمله می‌کرد، میش میشنگی به‌دنبال گله حرکت می‌کرد. این حرکت باعث کشیده شدن طناب و بیدار شدن چوپان می‌شد تا او بتواند گله را کنترل کند، گرگ را فراری دهد یا مانع از چرا در مراتع ناخواسته شود.[۴۸]

آیین شب یلدا

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
سفره‌آرایی شب یلدا در ایل سنگسر.
سفره‌آرایی شب یلدا در ایل سنگسر

در شب یلدا، عشایر سنگسری دور کرسی جمع می‌شوند و زیر نور گردسوز، جشن می‌گیرند. آنها با خوردن آجیل، هندوانه و انار، فال حافظ می‌گیرند و به قصه‌گویی می‌پردازند.[۴۹]

در شب یلدا، سنت سنگسری ایجاب می‌کند که خانواده داماد، در اولین سال آشنایی، هدایایی شامل لباس‌های زمستانی چون سگیرا، پشودسمال، مکنه، کژین شوی، تیرمن کت، دامن، پ و چکمه (گالوش) برای عروس، به‌همراه پارچه برای خانواده‌اش، تهیه کنند. همچنین، میوه‌های فصل، به‌ویژه انار و هندوانه، انواع خشکبار مانند سنجد، زردآلو، امرود، سیب خشک، پسته، گردو، آلوچه خشک و گندم برشته با شاهدانه، همراه با ظروف چینی، مسی و کریستال نیز از سوی داماد آورده می‌شود. عروس و مادرش نیز هفت نوع غذا، از جمله «دیگی» (دمی برنج با گوشت)، عدس‌پلو، کشمش‌پلو، ته‌چین، سبزی‌پلو، و انواع خورش‌ها و سالادهای فصل را آماده می‌کنند.

در شب یلدا، هر دو خانواده این غذاها را با هم صرف می‌کنند. سپس با فال حافظ، اشعار محلی می‌خوانند و قصه‌های سنتی را بازگو می‌کنند. مراسم «وو گاردنی» نیز که نوعی فال است، در این شب برگزار می‌شود و طی آن، اقوام از مشکلات یکدیگر مطلع شده و برای حل آن‌ها تلاش می‌کنند و به یکدیگر یاری می‌رسانند.[۵۰]

آداب ماه رمضان در سنگسر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

رمضان در میان ایل سنگسر به سه بخش تقسیم می‌شود؛ بخش اول ویژه افرادی است که حداقل دو سال سابقه روزه‌داری در ماه رمضان را دارند و شامل روزه‌اولی‌ها نمی‌شود. در این مرحله، مردم یک تا سه روز پیش از آغاز ماه رمضان به پیشواز رمضان می‌روند و روزه‌داری را به‌عنوان تمرینی برای روزه اصلی آغاز می‌کنند. پس از پیشواز، ماه رمضان اصلی آغاز می‌شود که تمامی افراد مکلف روزه می‌گیرند و این مرحله را «مس رمضون» یا «رمضان بزرگ» می‌نامند. فردای عید فطر، دوره‌ای به نام «کس‌رمضون» شروع می‌شود که یک هفته تا ده روز به طول می‌انجامد و مخصوص کسانی است که قصد دارند ثواب بیشتری کسب کنند.

سنگسری‌ها در کنار افطاری دادن به اقوام و خویشان و دوستان، سنت افطاری دادن به نیازمندان را مهم می‌دانند.[۵۱]

جشن‌های آیینی ایل سنگسر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

جشن تیرگان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

جشن تیرگان که از جشن‌های پنج‌گانهٔ ایرانیان باستان است در ایل سنگسر به جشن «تیر مُ ای سیزده»، مشهور است. در سیزدهمین روز از ماه تیر تقویم سنگسری (مصادف با ۷ آبان)، خانواده‌ها به دیدار بزرگ‌ترهای فامیل می‌روند و اشعاری از فردوسی و حافظ و افسانه‌های کهن منطقهٔ سنگسر را با گویش محلی سنگسری می‌خوانند. در این جشن آیینی، بانوان با طبخ غذاهای محلی به نام «سیزده تامو» از مهمانان خود پذیرایی می‌کنند.[۵۲]

وَرمَز

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

اولین روز هر ماه و هفته در میان ایل سنگسر، ورمز یا روز مبارک نام دارد. اهالی ایل به‌خصوص زنان در این روز با طلوع آفتاب از خواب بیدار شده و برای آوردن آب به‌سوی چشمه‌سارها حرکت می‌کنند. آنها هنگام بازگشت به تعداد افراد خانواده، سنگ‌ریزه در آب می‌ریزند و به خانه می‌آورند. به عقیدهٔ آنها این کار تندرستی اعضای خانواده را تا یک ماه مانند سنگ محکم و پایدار حفظ می‌کند. آنها به بهانهٔ این رسم، اولین روز هر ماه به دیدوبازدید اقوام خود رفته و از آن آب ظرف در خانهٔ آنها به نیت سلامتی و تندرستی می‌پاشند.[۵۳]

جشن نوروز

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

جشن نوروز در سنگسر شباهت زیادی به دیگر نقاط ایران دارد. مردم سنگسر پیش از عید خانه‌تکانی و لباس‌های نو برای خود و فرزندان‌شان تهیه می‌کنند. در شب عید به حمام می‌روند و با خانه‌ای تمیز، لباسی نو و جسمی پاک برای استقبال از جشن باستانی به استقبال نوروز می‌روند. در روز عید وقتی همدیگر را ملاقات می‌کنند، معمولاً می‌گویند: «تا سالی نو تدسازیگار بو» به‌معنای «سال نو برایت خوش‌یمن باشد» و پاسخ می‌شنوند: «تدن سازیگار بو»؛ یعنی «برای تو هم خوش‌یمن باشد».

در روز عید در سنگسر رسم ماچ و بوسه وجود ندارد؛ البته، این متانت گاهی در میان اعضای یک خانواده یا دوستان نزدیک کنار گذاشته می‌شود و ابراز محبت با بوسه، جای خود را پیدا می‌کند. کاشتن جو و عدس در بشقاب از رسوم ویژه سنگسر است که رشد و سبزی آن نماد دفع بلاها و ارواح ناپاک به‌شمار می‌رود. این سبزه‌ها تا روز سیزدهم نوروز نگهداری می‌شوند و سپس از خانه بیرون ریخته می‌شوند. در سنگسر خبری از سفره هفت‌سین به رسم رایج نیست و نامی از آن برده نمی‌شود. در سنگسر چراغی که شب سال نو روشن می‌شود، هرگز نباید خاموش شود؛ سنگسری‌ها اعتقادی به خاموش کردن آن ندارند و اجازه می‌دهند تا این چراغ شب و روز بسوزد تا روغن یا نفتش به پایان رسد و خودبه‌خود خاموش شود. در روز عید معمولاً پلوی مخصوص نوروز به‌نام «نورویی تام» طبخ می‌شود که نوعی ته‌چین با گوشت، آلو و اسفناج است و به هر مهمانی یک بشقاب از آن به‌همراه گولاچ (نان روغنی مخصوص عید) و لبنیات سنگسری مانند آرشه، نیموا، وارهون و خورش رهون داده می‌شود.[۵۴]

نوروزخوانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

آیین نوروزخوانی در ایل سنگسر و مهدی‌شهر که در گذشته رواج داشته و امروزه نیز برخی از علاقه‌مندان در تلاش برای احیای آن هستند و آن را همچنان اجرا می‌کنند. مراسم نوروزخوانی از اول «اونه مُ» سنگسری که مصادف با ۱۰ اسفند است، شروع می‌شود و نوجوانان در گروه‌های ۱۰ تا ۱۵ نفره در کوچه‌پس‌کوچه‌های شهر می‌گردند؛ هنگام رسیدن به در خانه‌ها ابتدا از صاحب‌خانه اجازه می‌گیرند، سپس یکی از آنها شعرهایی به زبان سنگسری می‌خواند و دیگران او را همراهی می‌کنند.[۵۵]

جشن درنون

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

جشن درنون مرتبط با آیین‌های کشاورزی است. در مقابل جشن‌ها و مناسبت‌های مربوط به گله‌داری، جشن‌های مرتبط با کشاورزی در منطقه بسیار کم به‌شمار می‌آید؛ زیرا سنگسری‌ها بیشتر دامپرور هستند و وضعیت جغرافیایی منطقه باعث تسلط دامداری شده است. جشن درنون نماد فصل درو غلات و دستیابی انسان به گندم و نان تازه است و زمان برگزاری آن اوایل بهار یا ابتدای تابستان است. در بسیاری از فرهنگ‌ها، فصل برداشت محصول با جشن‌های ویژه‌ای همراه است که به پاس برکت گرفتن محصول و سپاسگزاری از ایزد برگزار می‌شود.[۵۶]

جشن نرون

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

جشن نرون در سی‌امین روز هر ماه برگزار می‌شود و اصلی‌ترین مراسم آن ادغام گوسفندان نر و ماده است. این جشن بسته به باورهای عشایر و جابه‌جایی روزها حدود ده روز طول می‌کشد و اولین روز آن «راستون» نام دارد. مراسم نرون ریشه در تعالیم زرتشت دارد و انجام آن به‌منظور تشویق تولیدمثل و توجه به بهبود وضعیت دامداری است. از پنجم شهریور، دوره‌ای ۱۳ روزه به نام ششای نرون وجود دارد که در آن دامداران با مراقبت دقیق، زمان زایمان گوسفندان باردار را پیگیری می‌کنند تا آمادگی لازم برای فصل زایش فراهم شود.[۵۷]

بازی محلی ایل سنگسر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

«کورد وِستی» بازی بومی و سنتی ایل سنگسری است که هم جنبهٔ تفریحی و هم ورزشی دارد. با وجود سادگی، این بازی به‌دلیل تحرک زیاد، انرژی‌بخش است و برخلاف برخی بازی‌ها، پس از انجام آن احساس خستگی نمی‌شود. مراحل انجام بازی به‌صورت ذیل است:

  1. آماده‌سازی؛ دو سنگ بزرگ را با فاصلهٔ حدود ۳۰ تا ۴۰ سانتی‌متر از هم قرار می‌دهند. سپس یک چوب کوچک (حدود ۴۰ سانتی‌متر) را طوری روی این دو سنگ می‌گذارند که فاصلهٔ نوک چوب تا زمین حدود ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر باشد.
  2. پرتاب چوب؛ یکی از بازیکنان با یک چوب دستی بزرگ، با تمام قدرت به زیر چوب کوچک که روی سنگ‌ها قرار دارد، ضربه می‌زند تا چوب به‌سمت بالا پرتاب شود.
  3. گرفتن چوب؛ بلافاصله پس از پرتاب چوب، سایر بازیکنان به‌دنبال آن می‌دوند. بازیکنی که بتواند چوب را قبل از برخورد به زمین بگیرد، برنده آن دور از بازی است. بازیکن برنده، چوب را دوباره روی سنگ‌ها قرار داده و بازی به همین ترتیب ادامه پیدا می‌کند.

این بازی که در فضای باز و غالباً در طبیعت انجام می‌شود، نیاز به وسایل ساده‌ای دارد که به‌راحتی در دسترس عشایر سنگسری است.[۵۸]

اشعار و ترانه‌های محلی ایل سنگسر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

اشعار و ترانه‌های محلی در ایل سنگسر معمولاً شاد بوده و افراد را دعوت به شادی و نشاط می‌کند. بیشتر اشعار و ترانه‌های محلی ایل سنگسر در جشن‌های آیینی و مراسم‌های عروسی خوانده می‌شوند. محتوای این اشعار حول محور کوچ، زمان کوچ، مسائل مربوط به دام و تفاخر و شِکوه از سختی کار زندگی عشایری شکل گرفته است. چوپانان در ایل سنگسر، هنگامی که گله را به چرا می‌برند، برای آرامش، خوشحالی و آسودگی خیال دام نی می‌نوازند و اشعار و ترانه‌های محلی می‌خوانند. به باور آنها این کار سبب افزایش میزان شیر و گوشت دام می‌شود.[۵۹]

غذاهای محلی ایل سنگسر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

الگوی معیشت مردم ایل سنگسر کم‌هزینه و سالم است. خانواده‌ها اغلب از محصولات و فرآورده‌های دامی خود مانند شیر، ماست، دوغ، کره، پنیر، روغن محلی و گوشت استفاده می‌کنند. ساده‌زیستی و قناعت در میان خانواده‌های ایل سنگسر سبب شده که افراد ایل، کمتر خود را درگیر تجملات کنند.[۶۰] تنوع در نان از ویژگی‌های تغذیه‌ای این ایل است؛ به‌طوری که نان‌های پیازی، گردویی، فتیر، پنجه‌کش، شت فتیر، گولاچ، کلوج، خشکه نون، جونون و کال فتیر پخت می‌کنند.[۶۱]

همچنین تنوع فرآورده‌های لبنی در میان سنگسری‌ها بسیار است که می‌توان به پندیر، شریشه، همیره، مامایی ووو، نیموا، آرشه، وارهون، جوشن آرشه، آرتن آرشه، پندیرو، لور، لوری آرشه، لوری رهون، لورو، لوریین و چیکو اشاره کرد.[۶۲]

طرز تهیهٔ دو مورد از فرآورده‌های لبنی به شرح ذیل است:

  • آرشه؛ فرآورده‌ای لبنی از سنگسر است که نمونه مشابه آن در هیچ‌کجای جهان یافت نمی‌شود. تهیه این محصول خاص، فرآیندی ظریف و زمان‌بر است. آرشه که حاصل تفت دادن نوعی پنیر است، به‌دلیل ارزش غذایی بالا و مقوی بودن، نیازی به نگهداری در یخچال ندارد و مشتقات آن خواص دارویی نیز دارند. برای تهیه آرشه، مقادیر زیادی پنیر به‌همراه کمی روغن، آرد و زردچوبه یا زعفران مورد نیاز است.
  • چیکو؛ چیکو از دیگر محصولات لبنی عشایر سنگسر و ترکیبی از عسل، شاهدانه، کنجد و آب پنیر است. این محصول که معمولاً با چای سرو می‌شود، برای تقویت معده مفید است. تولید چیکو اغلب در فصول پاییز و زمستان که عشایر زمان آزاد بیشتری دارند، انجام می‌شود. چیکو علاوه بر طعم دلپذیر، خاصیت ملین داشته، سرشار از کلسیم است و به‌همین دلیل، یکی از سوغاتی‌های محبوب و پرطرفدار سنگسری به‌شمار می‌رود.[۶۳]

گیاهان دارویی و درمان محلی بیماری‌ها در ایل سنگسر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در گذشته، مردم سنگسر برای درمان بیماری‌ها و جراحات، به دامن طبیعت و دانش گذشتگان پناه می‌بردند که به برخی از این روش‌های درمانی اشاره می‌شود:

  • پاب (Pawb)؛ این گیاه وحشی که به کلم شباهت دارد و دارای برگ‌های پهن است، یکی از داروهای سنتی برای درمان غده‌ها به‌شمار می‌رفته است. برگ‌های پاب را می‌جوشاندند و جوشانده آن را به‌صورت موضعی روی غده‌های تازه می‌بستند تا به بهبود آن‌ها کمک کند.
  • پندیرک؛ پندیرک در واقع همان پنیرک است. این گیاه را به‌صورت مرهم روی نواحی دردناک یا ملتهب می‌بستند. کاربردهای آن شامل رفع درد ورم گلو، برای تسکین گلودرد و التهاب لوزه‌ها، درمان چارشاخی، کاهش درد نای و شکم برای تسکین دردهای داخلی، به‌عنوان مرهم برای دردهای مفصلی و عضلانی است.
  • داغی واش؛ داغی واش گیاهی است که برگ‌های تازه آن، در صورت کوبیده شدن و تماس با پوست، حس سوزش شدیدی شبیه به اثر تیزآب ایجاد می‌کند. از این خاصیت سوزاننده برای باز کردن و بیرون کشیدن چرک از زخم‌های بدن استفاده می‌شد تا زخم زودتر پاک و ترمیم شود.
  • ریشه چینی؛ نوعی علف کوهستانی است که در مناطق مرتفع یافت می‌شود. جوشانده ریشه این گیاه را به بیمارانی که دچار سیاه زخم بودند، می‌خوراندند.[۶۴]

روش‌های درمانی سنگسری‌ها برای جراحات و التهابات

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • هنگامی که گوش دختران را برای انداختن گوشواره سوراخ می‌کردند، برای کمک به بهبود زخم و جلوگیری از عفونت، نخی آبی رنگ را از داخل سوراخ می‌گذراندند. این نخ برای مدتی روی گوش باقی می‌ماند تا زخم به‌طور کامل التیام یابد.
  • در موارد خونریزی شدید ناشی از تیر یا سایر جراحات، برای جایگزینی قوای از دست رفته بدن، مقدار زیادی کره خام را آب کرده و به فرد می‌خوراندند.
  • مخلوطی از آرد و کره بی‌نمک را به‌صورت مرهمی تهیه می‌کردند. این مرهم را روی زخم‌ها می‌بستند تا چرک موجود در زخم را بیرون بکشد و به پاکسازی آن کمک کند.
  • مغز گردوی نیم‌سوخته را به صورت مرهم درآورده و برای رفع خستگی و تورم پاها استفاده می‌کردند.
  • از روغن سفیده تخم‌مرغ برای کاهش التهاب و قرمزی چشم استفاده می‌شد.
  • پوست خشک انار را ساییده و پودر آن را برای رفع سوزاک و خارش به صورت موضعی استفاده می‌کردند.
  • آرد جو را خمیر کرده و به‌صورت گرده‌های کوچک درمی‌آوردند. این گرده‌ها را برای تسکین درد قولنج به شانه‌ها می‌بستند.[۶۵]

سطح سواد و آموزش در ایل سنگسر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بر اساس سرشماری اجتماعی-اقتصادی عشایر کوچنده در تیرماه ۱۳۷۷ش، استان سمنان با ۷۲درصد جمعیت باسوادی ۶ سال به بالا در میان عشایر، بالاترین میزان سواد را در بین استان‌های عشایرنشین کشور داشته است. این میزان، ۲۲درصد بالاتر از میانگین کشوری سواد در میان عشایر کوچنده بوده است. به‌طور ویژه، میزان سواد در میان عشایر سنگسری که بخش قابل توجهی از سال را در مهدی‌شهر سپری می‌کنند، بسیار بالاتر است. از مجموع ۷۳۹ سرپرست خانوار عشایر ایل سنگسری، ۸۶٫۷درصد باسواد بوده‌اند.[۶۶]

باورهای دینی در ایل سنگسر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مردم ایل سنگسر در سبک زندگی خود به آموزه‌های دینی مانند ساده‌زیستی، توجه ویژه‌ای دارند. آنها به‌میزان شناختی که از آموزه‌های دینی داشته‌اند، به انجام وظایف و تکالیف شرعی خود پرداخته و همواره شکرگزار نعمات الهی هستند.[۶۷] پوشاک و لباس محلی مردان و زنان ایل سنگسر، پوشش کامل شرعی است.[۶۸] در زندگی عشایر سنگسر، قناعت و تلاش برای کسب روزی حلال نیز کاملاً چشم‌گیر است و زن و مرد از صبحگاه تا پایان روز، به کشاورزی و دامپروری مشغول هستند و تأمین معاش خانواده را مهم می‌دانند.[۶۹]

آثار تولیدی در مورد ایل سنگسر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کتاب‌ها

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کتاب‌های «واژه‌نامه سنگسری»، «سنگسری وات‌وات» و «تاریخ سنگسر» نوشتهٔ چراغعلی اعظمی سنگسری به ترتیب در سال‌های ۱۳۵۱ش، ۱۳۷۲ش و ۱۳۷۱ش از آثار مهم در مورد ایل سنگسر است.[۷۰]

علاوه بر این، کتاب‌های «عشایر ایل سنگسری (مهدی‌شهر) از کرانه‌های کویر تا بلندای البرز» نوشته علیرضا شاه‌حسینی در سال ۱۳۸۴ش،[۷۱] «ایل سنگسری» نوشته علیرضا شاه‌حسینی در سال ۱۳۹۰ش،[۷۲] «مشاهیر و مفاخر ایل سنگسری» نوشته مرضیه پارسا در سال ۱۳۹۹ش،[۷۳] «پژوهشی جامع در کهن‌دیار سنگسر (مهدی‌شهر)» نوشته تکتم مرادعلیان در سال ۱۴۰۰ش[۷۴] و «ایل سنگسری: دانش بومی و هنر زیست سنگسری‌ها در طبیعت» نوشتهٔ نادر آقاسیدجواداسلام و بهمن رحیمی در سال ۱۴۰۱ش از دیگر آثار تولیدی دربارهٔ ایل سنگسر هستند.[۷۵]

مستندها

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مستند «سنگسر (برای مهمانی)» به آداب و رسوم مردم و عشایر ایل سنگسری می‌پردازد. این مستند به‌تهیه‌کنندگی و کارگردانی سید مهدی مؤیدی و با روایت علی‌همت مومیوند، به سفارش شبکه مستند سیما تولید و از این شبکه پخش شده است.[۷۶]

مستند «حاصَل» به‌کارگردانی و تهیه‌کنندگی وحید مدرس به تاریخچهٔ چندهزار سالهٔ عشایر سنگسر و مهدی‌شهر، مردم و اقلیم آن منطقه و همچنین، به تشریح جشنواره «حاصَل» می‌پردازد. نام «حاصَل» برگرفته از ۳۲ محصول لبنی متنوعی است که از شیر به دست می‌آید و عشایر برای جلوگیری از فساد این محصولات در ییلاق، آن‌ها را به بهترین شکل فرآوری می‌کنند.[۷۷]

مستند «نگین کویر- مهدی‌شهر (سنگسر)» به معرفی جاذبه‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی سنگسر و ویژگی‌های گردشگری این منطقه می‌پردازد. حسن پاکزادیان (پژوهشگر) و عباس مصباحیان سنگسری (محقق و راوی) روایتگر این مستند هستند.[۷۸]

تاثیر مدرنیته بر ایل سنگسر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

امروزه به‌دلیل راحتی و رواج سبک زندگی شهرنشینی بسیاری از عشایر ایل سنگسر از زندگی کوچ‌نشینی به زندگی شهرنشینی و از تولیدکنندگی و اشتغال‌زایی به مصرف‌کنندگی روی آورده‌اند و همین امر سبب بیکاری بسیاری از جوانان ایل شده است. این در حالی است که اختصاص بازارچه‌های مخصوص به صنایع دستی و فرآورده‌های لبنی، برگزاری جشنواره با هدف معرفی محصولات دامی و صنایع دستی آنها، برپایی سیاه‌چادرهای محلی،[۷۹] ارائهٔ لباس‌های محلی، پخت غذاهای محلی و جذب گردشگر و اسکان آنها در سیاه‌چادر،[۸۰] می‌تواند موجب توسعهٔ اقتصادی و ایجاد اشتغال پایدار برای ایل سنگسر شود.

ثبت ملی ایل عشایر سنگسر به‌عنوان میراث ملموس و ناملموس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

فنون بافت و برپایی گوت (سیاه‌چادر ایل سنگسری) با شماره ۲۰۱۱ و کوچ ایل سنگسری نیز به شماره ۲۰۱۲ در فهرست ملی میراث فرهنگی ناملموس کشور به ثبت رسیده است و از پرونده این آثار ۱۲ نان مهدی‌شهر نیز در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده است.[۸۱] مسئول پیگیری ثبت جهانی آثار و بناهای تاریخی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان سمنان اعلام کرد که ایل عشایر سنگسر، به‌عنوان ایل دامنه جنوبی رشته کوه البرز، در مسیر ثبت ملی قرار گرفته است. این ایل به‌خاطر آیین‌ها، شیوه زندگی و مسیر کوچ خود دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی است و بر اساس این ظرفیت‌ها، ثبت ملی این میراث در حال پیگیری است. آیین‌ها و شیوهٔ زندگی این ایل در فهرست میراث ناملموس نیز در دست ثبت است.[۸۲]

ایل سنگسر در ادبیات فارسی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در شاهنامه فردوسی از سنگسر که همان سگسر یا سگسار زیاد نام برده شده و از رشادت و بی‌باکی سگساران که ساکنان شهر سگسار یا سگسر باشند، سخن رفته است.

سپاهی که سگسار خوانندشان
پلنگان جنگی گمانندشان[۸۳]


به سگسار مازندران بود سام
نخست از جهان‌آفرین برد نام[۸۴]


پانویس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. ↑ . رضایی و همکاران، «بازتاب عناصر فرهنگ و ادبیات عامه در گاه‌شماری سنگسری»، 1396ش، ص2-3.
  2. ↑ «جادوی طبیعت را در مهدی‌شهر تجربه کنید»، خبرگزاری ایرنا.
  3. ↑ . محقق، «جشنواره ایل بزرگ سنگسری»، خبرگزاری دانشجویان ایران.
  4. ↑ . «عشایر سنگسر، گنجینه فرهنگ و توسعه گردشگری»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
  5. ↑ . محقق، «جشنواره ایل بزرگ سنگسری»، خبرگزاری دانشجویان ایران.
  6. ↑ . «ایل سنگسر»، وب‌سایت شرکت تعاونی عشایری مهدیشهر (سنگسر).
  7. ↑ . «عشایر سنگسر، گنجینه فرهنگ و توسعه گردشگری»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
  8. ↑ . برومندی، «پژوهش در گویش سنگسری به شناخت زبان ایران باستان می‌انجامد»، وب‌سایت اُ‌مرداد.
  9. ↑ . رضایی و همکاران، «بازتاب عناصر فرهنگ و ادبیات عامه در گاه‌شماری سنگسری»، 1396ش، ص3.
  10. ↑ هورکاد، کوچ و اقتصاد شبانی در دامنه‌های جنوبی البرز، 1362ش، ص138.
  11. ↑ . «عشایر سنگسر، گنجینه فرهنگ و توسعه گردشگری»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
  12. ↑ . ارغان و همکاران، «بررسی سبک زندگی سنتی عشایر در تحقق اقتصاد مقاومتی نمونه موردی: عشایر سنگسر مهدیشهر»، 1397ش، ص7.
  13. ↑ . محقق، «ایران زیباست؛ عشایر ایل سنگسر»، خبرگزاری دانشجویان ایران.
  14. ↑ . ارغان و همکاران، «بررسی سبک زندگی سنتی عشایر در تحقق اقتصاد مقاومتی نمونه موردی: عشایر سنگسر مهدیشهر»، 1397ش، ص10.
  15. ↑ . «ایل سنگسر»، وب‌سایت شرکت تعاونی عشایری مهدیشهر (سنگسر).
  16. ↑ . ارغان و همکاران، «بررسی سبک زندگی سنتی عشایر در تحقق اقتصاد مقاومتی نمونه موردی: عشایر سنگسر مهدیشهر»، 1397ش، ص2-7.
  17. ↑ . «ایل سنگسر»، وب‌سایت شرکت تعاونی عشایری مهدیشهر (سنگسر).
  18. ↑ . ارغان و همکاران، «بررسی سبک زندگی سنتی عشایر در تحقق اقتصاد مقاومتی نمونه موردی: عشایر سنگسر مهدیشهر»، 1397ش، ص7.
  19. ↑ . «ایل سنگسر»، وب‌سایت شرکت تعاونی عشایری مهدیشهر (سنگسر).
  20. ↑ . ارغان و همکاران، «بررسی سبک زندگی سنتی عشایر در تحقق اقتصاد مقاومتی نمونه موردی: عشایر سنگسر مهدیشهر»، 1397ش، ص8.
  21. ↑ . ارغان و همکاران، «بررسی سبک زندگی سنتی عشایر در تحقق اقتصاد مقاومتی نمونه موردی: عشایر سنگسر مهدیشهر»، 1397ش، ص9.
  22. ↑ . «ایل سنگسر»، وب‌سایت شرکت تعاونی عشایری مهدیشهر (سنگسر).
  23. ↑ . «عشایر سنگسر، گنجینه فرهنگ و توسعه گردشگری»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
  24. ↑ . ارغان و همکاران، «بررسی سبک زندگی سنتی عشایر در تحقق اقتصاد مقاومتی نمونه موردی: عشایر سنگسر مهدیشهر»، 1397ش، ص1-2.
  25. ↑ . ارغان و همکاران، «بررسی سبک زندگی سنتی عشایر در تحقق اقتصاد مقاومتی نمونه موردی: عشایر سنگسر مهدیشهر»، 1397ش، ص3.
  26. ↑ . محقق، «ایران زیباست؛ عشایر ایل سنگسر»، خبرگزاری دانشجویان ایران.
  27. ↑ . ارغان و همکاران، «بررسی سبک زندگی سنتی عشایر در تحقق اقتصاد مقاومتی نمونه موردی: عشایر سنگسر مهدیشهر»، 1397ش، ص2.
  28. ↑ . محقق، «ایران زیباست؛ عشایر ایل سنگسر»، خبرگزاری دانشجویان ایران.
  29. ↑ . «ایل سنگسر»، وب‌سایت شرکت تعاونی عشایری مهدیشهر (سنگسر).
  30. ↑ هاشمی، «آداب ورسوم عشایر ایل سنگسری مهدیشهر»، وب‌سایت بومیرو.
  31. ↑ . ارغان و همکاران، «بررسی سبک زندگی سنتی عشایر در تحقق اقتصاد مقاومتی نمونه موردی: عشایر سنگسر مهدیشهر»، 1397ش، ص7-9.
  32. ↑ «عشایر سنگسر، گنجینه فرهنگ و توسعه گردشگری»، خبرگزاری ایرنا.
  33. ↑ ««جشنواره حاصَل» تلفیق تاریخ ۶۰۰ ساله و توانمندی‌های عشایر ایل سنگسر»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
  34. ↑ . «عشایر سنگسر، گنجینه فرهنگ و توسعه گردشگری»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
  35. ↑ . پاکزادیان، «پوشاک زنان در ایل سنگسر»، سایت خبری، تحلیلی شهرستان مهدیشهر».
  36. ↑ . پاکزادیان، «پوشاک زنان در ایل سنگسر»، سایت خبری، تحلیلی شهرستان مهدیشهر».
  37. ↑ . پاکزادیان، «پوشاک زنان در ایل سنگسر»، سایت خبری، تحلیلی شهرستان مهدیشهر».
  38. ↑ . پاکزادیان، «پوشاک زنان در ایل سنگسر»، سایت خبری، تحلیلی شهرستان مهدیشهر».
  39. ↑ . پاکزادیان، «تن‌پوش‌های سنگسری؛ گنجینه ای نامیرا»، خبرگزاری دانشجویان ایران.
  40. ↑ «گردآورنده تقویم 3410 ساله سنگسری: آینده از آن ملتی است که گذشته خود را بشناسد»، خبرگزاری ایسنا.
  41. ↑ اعظمی سنگسری، «باورهای عامیانه مردم سنگسر»، 1349ش، ص53-54.
  42. ↑ «تعاونی‌های سنتی در عشایر ایل سنگسری»، وب‌سایت خبربان.
  43. ↑ حیدری‌پور، «یادآوری آداب و رسومی ارزشمند از سنگسر قدیم»، سنگسر نیوز.
  44. ↑ حیدری‌پور، «یادآوری آداب و رسومی ارزشمند از سنگسر قدیم»، سنگسر نیوز.
  45. ↑ حیدری‌پور، «یادآوری آداب و رسومی ارزشمند از سنگسر قدیم»، سنگسر نیوز.
  46. ↑ «شناسایی بیش از 11 هزار نام گوسفند در فرهنگ دامداری عشایر سنگسری»، وب‌سایت خبربان.
  47. ↑ «آیین باران‌خواهی در عشایر ایل سنگسری»، وب‌سایت خبربان.
  48. ↑ «میشنگی، ترفندی در آیین گله‌داری عشایر ایل سنگسری»، شبکه اطلاع‌رسانی دانا.
  49. ↑ «شب یلدای عشایر سنگسری»، وب‌سایت خبربان.
  50. ↑ «سنگسری‌ها و خلعت لباس گرم خانواده داماد برای اولین یلدای خانواده عروس»، خبرگزاری ایسنا.
  51. ↑ «آداب رمضان در ایل سنگسر (قسمت دوم)»، مرآت‌نیوز.
  52. ↑ . پاکزادیان، «پوشاک زنان در ایل سنگسر»، سایت خبری، تحلیلی شهرستان مهدیشهر».
  53. ↑ . «کارتی، کت و شلوار مردان سنگسری»، خبرگزاری میراث آریا.
  54. ↑ اعظمی سنگسری، «جشن‌های ملی سنگسر»، 1347ش، ص87-88 و 90-91.
  55. ↑ «نوروز در مهدیشهر / از دختر ورمز تا افسانه عجوک و بجوک»، پایگاه خبری عصر هامون.
  56. ↑ رضایی و همکاران، «بازتاب عناصر فرهنگ و ادبیات عامه در گاه‌شماری سنگسری»، 1396ش، ص11.
  57. ↑ رضایی و همکاران، «بازتاب عناصر فرهنگ و ادبیات عامه در گاه‌شماری سنگسری»، 1396ش، ص11-12.
  58. ↑ «کورد وِستی بازی بومی محلی ساده و مفرح عشایر ایل سنگسری»، وب‌سایت اطلاع‌رسانی دانا.
  59. ↑ . رضایی و همکاران، «بازتاب عناصر فرهنگ و ادبیات عامه در گاه‌شماری سنگسری»، 1396ش، ص7-8.
  60. ↑ . ارغان و همکاران، «بررسی سبک زندگی سنتی عشایر در تحقق اقتصاد مقاومتی نمونه موردی: عشایر سنگسر مهدیشهر»، 1397ش، ص8.
  61. ↑ «مهدی‌شهر پکیجی فشرده از زیبایی‌های فرهنگی و طبیعی/ پخت 40 نوع نان محلی در بین عشایر سنگسری»، وب‌سایت خبربان.
  62. ↑ شاه‌حسینی و افراخته «خلاقیت جامعۀ عشایری سنگسر در تطابق با محیط؛ مورد: آرشه، فراورده لبنی ماندگار در ایل سنگسری»، 1396ش، ص6.
  63. ↑ «آرشه و چیکوی سنگسری گواهی انطباق استاندارد دریافت کردند»، وب‌سایت خبربان.
  64. ↑ اعظمی‌سنگسری، «درمان بیمارها و زخم‌ها در سنگسر»، 1351ش، ص55-58.
  65. ↑ اعظمی‌سنگسری، «درمان بیمارها و زخم‌ها در سنگسر»، 1351ش، ص55-58.
  66. ↑ شاه‌حسینی، «سازگاری کوچ‌نشینان با محیط (نمونه: ایل سنگسری)»، 1383ش، 125.
  67. ↑ . ارغان و همکاران، «بررسی سبک زندگی سنتی عشایر در تحقق اقتصاد مقاومتی نمونه موردی: عشایر سنگسر مهدیشهر»، 1397ش، ص8.
  68. ↑ . پاکزادیان، «پوشاک زنان در ایل سنگسر»، سایت خبری، تحلیلی شهرستان مهدیشهر».
  69. ↑ . ارغان و همکاران، «بررسی سبک زندگی سنتی عشایر در تحقق اقتصاد مقاومتی نمونه موردی: عشایر سنگسر مهدیشهر»، 1397ش، ص1-8.
  70. ↑ «جمع‌آوری و تدوین آثار یک نویسنده و پژوهشگر گمنام ایرانی / «واژه‌نامه سنگسری» منتشر می‌شود»، خبرگزاری مهر.
  71. ↑ «عشایر ایل سنگسری (مهدی‌شهر) از کرانه‌های کویر تا بلندای البرز»، وب‌سایت گیسوم.
  72. ↑ «ایل سنگسری»، وب‌سایت ایران‌شناسی.
  73. ↑ «معرفی مشاهیر و مفاخر ایل سنگسری در یک کتاب»، خبرگزاری مهر.
  74. ↑ «کتاب پژوهشی جامع در کهن‌دیار سنگسر (مهدی‌شهر)»، وب‌سایت طاقچه.
  75. ↑ «ایل سنگسری: دانش بومی و هنر زیست سنگسری‌ها در طبیعت»، وب‌سایت گیسوم.
  76. ↑ «مستند سنگسر (برای مهمانی)»، سنگسرنیوز.
  77. ↑ «مستند حاصل»، وب‌سایت تی‌وی2.
  78. ↑ «مستند نگین کویر - مهدی‌شهر (سنگسر)»، وب‌سایت آپارات.
  79. ↑ . محقق، «جشنواره ایل بزرگ سنگسری»، خبرگزاری دانشجویان ایران.
  80. ↑ . «عشایر سنگسر، گنجینه فرهنگ و توسعه گردشگری»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
  81. ↑ «تبلور اقتصاد مقاومتی در زندگی عشایر است»، وب‌سایت خبربان.
  82. ↑ «عشایر سنگسر، گنجینه فرهنگ و توسعه گردشگری»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
  83. ↑ فردوسی، شاهنامه «منوچهر»، وب‌سایت گنجور.
  84. ↑ فردوسی، شاهنامه «پادشاهی کی‌کاووس و رفتن او به مازندران»، وب‌سایت گنجور.

منابع

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • «آداب رمضان در ایل سنگسر (قسمت دوم)»، مرآت‌نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۹ اسفند ۱۴۰۳ش.
  • «آرشه و چیکو سنگسری گواهی انطباق استاندارد دریافت کردند»، وب‌سایت خبربان، تاریخ درج مطلب: ۲۶ مرداد ۱۳۹۸ش.
  • «آیین باران‌خواهی در عشایر ایل سنگسری»، وب‌سایت خبربان، تاریخ درج مطلب: ۵ دی ۱۳۹۶ش.
  • ارغان، عباس و همکاران، «بررسی سبک زندگی سنتی عشایر در تحقق اقتصاد مقاومتی نمونه موردی: عشایر سنگسر مهدیشهر»، مجموعه مقالات کنفرانس بین‌المللی مدیریت، کارآفرینی و توسعه اقتصادی، ۱۳۹۷ش.
  • اعظمی سنگسری، چراغعلی، «باورهای عامیانه مردم سنگسر»، هنر و مردم، شمارهٔ ۹۳، تیر ۱۳۴۹ش.
  • اعظمی سنگسری، چراغعلی، «جشن‌های ملی سنگسر»، بررسی‌های تاریخی، سال سوم، شمارهٔ ۵، آذر و دی ۱۳۴۷ش.
  • اعظمی‌سنگسری، چراغعلی، «درمان بیمارها و زخم‌ها در سنگسر»، هنر و مردم، شمارهٔ ۱۱۹ و ۱۲۰، شهریور و مهر ۱۳۵۱ش.
  • «ایل سنگسر»، وب‌سایت شرکت تعاونی عشایری مهدیشهر (سنگسر)، تاریخ بازدید: ۱۷ دی ۱۴۰۲ش.
  • «ایل سنگسری»، وب‌سایت ایران‌شناسی، تاریخ بازدید: ۴ مهر ۱۴۰۴ش.
  • «ایل سنگسری: دانش بومی و هنر زیست سنگسری‌ها در طبیعت»، وب‌سایت گیسوم، تاریخ بازدید: ۴ مهر ۱۴۰۴ش.
  • برومندی، گوهر، «پژوهش در گویش سنگسری به شناخت زبان ایران باستان می‌انجامد»، وب‌سایت اَمُرداد، تاریخ درج مطلب: ۷ دی ۱۳۹۸ش.
  • پاکزادیان، حسن، «تن‌پوش‌های سنگسری؛ گنجینه‌ای نامیرا»، خبرگزاری دانشجویان ایران: (ایسنا)، تاریخ درج مطلب: ۱ آبان ۱۳۹۸ش.
  • پاکزادیان، حسن، «پوشاک زنان در ایل سنگسر»، وب‌سایت خبری، تحلیلی شهرستان مهدیشهر، تاریخ درج مطلب: ۱۱ مهر ۱۳۹۸ش.
  • «تبلور اقتصاد مقاومتی در زندگی عشایر است»، وب‌سایت خبربان، تاریخ درج مطلب: ۱۸ آبان ۱۳۹۸ش.
  • «تعاونی‌های سنتی در عشایر ایل سنگسری»، وب‌سایت خبربان، تاریخ درج مطلب: ۸ اسفند ۱۳۹۶ش.
  • «جادوی طبیعت را در مهدی‌شهر تجربه کنید»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱۹ بهمن ۱۳۹۸ش.
  • « «جشنواره حاصَل» تلفیق تاریخ ۶۰۰ ساله و توانمندی‌های عشایر ایل سنگسر»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۶ شهریور ۱۴۰۴ش.
  • «جمع‌آوری و تدوین آثار یک نویسنده و پژوهشگر گمنام ایرانی / «واژه‌نامه سنگسری» منتشر می‌شود»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۰ شهریور ۱۳۸۴ش.
  • حیدری‌پور، سلطانعلی، «یادآوری آداب و رسومی ارزشمند از سنگسر قدیم»، سنگسر نیوز، تاریخ درج مطلب: ۴ مرداد ۱۳۹۱ش.
  • رضایی، محمد و همکاران، «بازتاب عناصر فرهنگ و ادبیات عامه در گاه‌شماری سنگسری»، دوماهنامهٔ فرهنگ و ادبیات عامه، شمارهٔ ۱۶، ۱۳۹۶ش.
  • شاه‌حسینی، علی‌رضا، «سازگاری کوچ‌نشینان با محیط (نمونه: ایل سنگسری)»، دانشکدهٔ علوم انسانی دانشگاه سمنان، شماره ۷، بهار و تابستان ۱۳۸۳ش.
  • شاه‌حسینی، علیرضا و افراخته حسن، «خلاقیت جامعهٔ عشایری سنگسر در تطابق با محیط؛ مورد: آرشه، فراورده لبنی ماندگار در ایل سنگسری»، دانش‌های بومی ایران، شمارهٔ ۷، بهار و تابستان ۱۳۹۶ش.
  • «شب‌نشینی سنگسری‌ها در آیین باستانی”تیر مُ ای سیزده”»، مهدیشهر نیوز، تاریخ درج مطلب: ۸ آبان ۱۳۹۱ش.
  • «شب یلدای عشایر سنگسری»، وب‌سایت خبربان، تاریخ درج مطلب: ۲۹ آذر ۱۳۹۶ش.
  • «شناسایی بیش از ۱۱ هزار نام گوسفند در فرهنگ دامداری عشایر سنگسری»، وب‌سایت خبربان، تاریخ درج مطلب: ۲۱ دی ۱۳۹۶ش.
  • «عشایر ایل سنگسری (مهدی‌شهر) از کرانه‌های کویر تا بلندای البرز»، وب‌سایت گیسوم، تاریخ بازدید: ۴ مهر ۱۴۰۴ش.
  • «عشایر سنگسر، گنجینه فرهنگ و توسعه گردشگری»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۹ آبان ۱۳۹۸ش.
  • فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
  • «کارتی، کت و شلوار مردان سنگسری»، خبرگزاری میراث آریا، تاریخ درج مطلب: ۱۸ تیر ۱۴۰۱ش.
  • «کتاب پژوهشی جامع در کهن‌دیار سنگسر (مهدی‌شهر)»، وب‌سایت طاقچه، تاریخ بازدید: ۴ مهر ۱۴۰۴ش.
  • «کورد وِستی بازی بومی محلی ساده و مفرح عشایر ایل سنگسری»، وب‌سایت اطلاع‌رسانی دانا، تاریخ درج مطلب: ۱۵ آذر ۱۳۹۴ش.
  • «گردآورنده تقویم ۳۴۱۰ ساله سنگسری: آینده از آن ملتی است که گذشته خود را بشناسد»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲۲ تیر ۱۳۹۰ش.
  • محقق، مسعود، «ایران زیباست؛ عشایر ایل سنگسر»، خبرگزاری دانشجویان ایران: (ایسنا)، تاریخ درج مطلب: ۱ مهر ۱۳۹۹ش.
  • محقق، مسعود، «جشنواره ایل بزرگ سنگسری»، خبرگزاری دانشجویان ایران: (ایسنا)، تاریخ درج مطلب: ۲۸ مهر ۱۴۰۲ش.
  • «مستند حاصل»، وب‌سایت تی‌وی۲، تاریخ بازدید: ۴ مهر ۱۴۰۴ش.
  • «مستند سنگسر (برای مهمانی)»، سنگسرنیوز، تاریخ درج مطلب: ۲ اردیبهشت ۱۴۰۰ش.
  • «مستند نگین کویر - مهدی‌شهر (سنگسر)»، وب‌سایت آپارات، تاریخ بازدید: ۴ مهر ۱۴۰۴ش.
  • «معرفی مشاهیر و مفاخر ایل سنگسری در یک کتاب»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۱ مرداد ۱۳۹۹ش.
  • «مهدی‌شهر پکیجی فشرده از زیبایی‌های فرهنگی و طبیعی/ پخت ۴۰ نوع نان محلی در بین عشایر سنگسری»، وب‌سایت خبربان، تاریخ درج مطلب: ۳ مهر ۱۳۹۸ش.
  • «میشنگی، ترفندی در آیین گله‌داری عشایر ایل سنگسری»، شبکه اطلاع‌رسانی دانا، تاریخ درج مطلب: ۶ اردیبهشت ۱۳۹۵ش.
  • «نوروز در مهدیشهر / از دختر ورمز تا افسانه عجوک و بجوک»، پایگاه خبری عصر هامون، تاریخ درج مطلب: ۲۰ اسفند ۱۴۰۰ش.
  • هاشمی، ابوالفضل، «آداب ورسوم عشایر ایل سنگسری مهدیشهر»، وب‌سایت بومیرو، تاریخ درج مطلب: ۲۷ بهمن ۱۴۰۲ش.
  • هورکاد، برنار، «کوچ و اقتصاد شبانی در دامنه‌های جنوبی البرز» مجموعه کتاب آگاه، ایلات و عشایر، تهران، آگاه، ۱۳۶۲ش.


برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:ایل_سنگسر&oldid=47465»