پیشنویس:صنایع دستی بلوچ: تفاوت میان نسخهها
imported>اسدالله عظیمی بدون خلاصۀ ویرایش |
imported>محمدمهدی محمدی لینک داخلی |
||
| (۱۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۸ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:صنایع دستی بلوچ.jpg|جایگزین=سوزندوزی بلوچ |بندانگشتی|سوزندوزی بلوچ]] | |||
{{درشت|'''صنایع دستی بلوچ؛'''}} هنرهای دستی و سنتی مردم بلوچ. | |||
صنایع دستی بلوچ، منبع آشنایی با فرهنگ و سنتهای مردم بلوچ است و با طرحها و ظرافت ویژه، سبک زندگی و وضعیت معیشتی این مردم را نمایش میدهد. [[صنایع دستی]]، همواره در [[اقتصاد خانواده]]های بلوچ، نقش داشته و امروزه نیز از جذابیتهای [[گردشگری]] مناطق بلوچنشین [[ایران]]، افغانستان و پاکستان بهشمار میرود. [[زنان بلوچ]]، صنایع دستی را سند هویت خود میدانند و هنر دست آنها در کنار بازار منطقهای، از شهرت جهانی برخوردار است. | |||
==جایگاه صنایع دستی در زندگی مردم بلوچ== | ==جایگاه صنایع دستی در زندگی مردم بلوچ== | ||
صنایع دستی در تعریف جهانی، دارای ویژگیهایی چون | صنایع دستی در تعریف جهانی، دارای ویژگیهایی چون بهکارگیری ابزار ساده در ساخت آنها، بینیازی از دانش فنی پیچیده، بازنمایی فرهنگ و باورها، تأمین مواد اولیه از منابع داخلی، قابلیت عرضه به بازار جهانی بهعنوان محصول فرهنگی و هنری، کمک به توسعهٔ [[گردشگری]]، نیاز به سرمایهٔ کم، بالا بودن ارزش افزودهٔ تولید و سهولت در توسعه و جابهجایی مرکز تولید، است.<ref>[https://www.persia.ir/handicrafts/%D8%B5%D9%86%D8%A7%DB%8C%D8%B9-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA-%D9%88-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%E2%80%8C%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%AA%D8%B9%D8%B1%DB%8C%D9%81-%D8%B5%D9%86%D8%A7%DB%8C%D8%B9-%D8%AF%D8%B3% نقیپور، «صنایع دستی چیست و جامعترین تعریف صنایع دستی کدام است»، سایت تحلیلی خبری صنایع دستی و گردشگری.]</ref> | ||
در این چارچوب، [[صنایع دستی بلوچ|صنایع دستی قوم بلوچ]] نیز گویای تاریخ و فرهنگ این قوم بوده و پس از کشاورزی و دامداری، نقش اساسی در اقتصاد خانوادههای [[قوم بلوچ|بلوچ]] دارد.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/01/05/1363506/سÛستاÙ-Ù-بÙÙÚستاÙ-رÙÚ¯ÛÙ-Ú©Ù
اÙ-صÙاÛع-Ø¯Ø³ØªÛ «سیستان و بلوچستان رنگین کمان صنایع دستی بینظیر هیچ مسافری دست خالی برنمیگردد»، خبرگزاری تسنیم.]</ref> مردم این منطقه، همواره دغدغه حفظ میراث هنری نیاکان خود را داشتهاند. این دغدغه، آنها را بر آن داشت تا با بهرهگیری هوشمندانه از طبیعت پیرامون، نظیر الیاف حیوانی (مو و [[پشم]])، خاک رس و شاخ و برگ درختان، به تولید آثاری دست بزنند که علاوه بر کارایی روزمره، جلوهای از [[زیبایی]]، ذوق و سرزندگی را به زندگیشان بدهد.<ref>[https://www.beytoote.com/art/handicrafts/sistan-baluchestan02-handicrafts.html «صنایع دستی سیستان و بلوچستان که بهتر است قبل از سفر با آنها آشنا شوید»، وبسایت بیتوته.]</ref> | |||
صنعتگران بلوچ در ایران، افغانستان، پاکستان و ترکمنستان، صنایع دستی بهویژه [[سوزندوزی]] را سند هویت زنان بلوچ میدانند و تلاش میکنند که این هنر را نسل به نسل انتقال دهند؛ کودکان بهویژه دختران بلوچ از [[کودکی]] با آن آشنا میشوند<ref>[https://www.irna.ir/news/85184215/سفالگری-هنری-که-چرخش-بدون-چرخ-می-چرخد «سفالگری در بلوچستان؛ هنری که چرخش بدون چرخ میچرخد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> و این هنر با [[زندگی]] زن بلوچ آمیخته است. بهرغم تغییرات در زندگی مردم، این صنایع هنوز در زندگی قوم بلوچ حضور پررنگ دارد.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/469920/نقوش-هندسی-در-سوزن-دوزی-بلوچ کشاورز و دیگران «نقوش هندسی در سوزندوزی بلوچ»، 1399ش، ص125-126.]</ref> | |||
==انواع صنایع دستی بلوچ== | ==انواع صنایع دستی بلوچ== | ||
=== | ===سوزندوزی=== | ||
سوزندوزی که در زبان بلوچی، سوچن یا سیچندوزی گفته میشود، | سوزندوزی که در زبان بلوچی، سوچن یا سیچندوزی گفته میشود،<ref>[https://roostatish.ir/همه-چیز-در-رابطه-با-هنر-سوزندوزی/ سالور، «همه چیز در رابطه با هنر سوزندوزی بلوچی و هویت فرهنگی آن»، وبسایت روستاتیش.]</ref> از هنرهای رودوزی است که در آن زمینهٔ اصلی مشخص نیست؛ بلکه زمینهٔ جدید با نقش و نگار پرکار، ایجاد میشود.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/469920/نقوش-هندسی-در-سوزن-دوزی-بلوچ کشاورز و دیگران «نقوش هندسی در سوزندوزی بلوچ»، 1399ش، ص126.]</ref> زنان بلوچ از این هنر برای تزیین لباس و دیگر وسایل خویش بهره میگیرند.<ref>[https://roostatish.ir/همه-چیز-در-رابطه-با-هنر-سوزندوزی/ سالور، «همه چیز در رابطه با هنر سوزندوزی بلوچی و هویت فرهنگی آن»، وبسایت روستاتیش.]</ref> در هنر سوزندوزی از پارچه، نخ، آیینههای ریز و درشت، پولک، منجوق، مروارید، خرمهره، دکمهٔ صدفی، نوار یراق، سکه و صدف استفاده میشود. سکهدوزی و آینهدوزی در [[جهیزیه]] اغلب [[دختر|دختران]] [[سیستان]] و بلوچستان دیده میشود. سکهدوزی پس از سوزندوزی جایگاه ویژهای بین مردم بهویژه مسافران و گردشگران دارد.<ref>[http://chabahargasht.ir/post-107 «عروسی بلوچ» وبسایت چابهارگشت.]</ref> | ||
=== | |||
سفالگری | ===سفالگری=== | ||
=== | [[پرونده:صنایع دستی بلوچ۱.jpg|جایگزین=سفال کلپورگان |بندانگشتی|سفال کلپورگان]] | ||
بافندگی از صنایع دستی و سنتی مردم بلوچ است و با ویژگیهای هنری و فرهنگی خاص، از شهرت ملی و جهانی برخوردار است. | [[سفالگری مردم بلوچ|سفالگری در بلوچستان]] از قدمت چند هزار ساله برخوردار بوده و در زندگی این مردم نقش اساسی دارد. مردان بلوچ فقط درآوردن خاک و آمادهکردن گِل نقش دارند؛ اما سایر فعالیتهای سفالگری توسط [[زن بلوچ|زنان بلوچ]] بهشکل سنتی و بومی با دست و بدون استفاده از چرخ سفالگری، تولید میشود. روستای [[کلپورگان]] از مراکز فعال سفال در بلوچستان ایران است که در ۱۳۸۱ش با عنوان موزهٔ زندهٔ سفال در فهرست [[آثار ملی ایران|آثار ملی]] ثبت شد. این منطقه در ۱۳۹۵ش در فهرست شهرها و روستاهای جهانی صنایع دستی ثبت شد و در ۱۳۹۶ش، سازمان [[یونسکو]] آن را بهعنوان تنها موزهٔ زندهٔ سفال دنیا ثبت کرد.<ref>[https://damagostar.org/blog/kalporagan-a-global-village-of-pottery/ «کلپورگان روستای جهانی سفال»، وبسایت دماگستر.]</ref> | ||
قالی اگرچه توسط دیگر اقوام نیز در | ===بافندگی=== | ||
ابزار قالیبافی در قوم بلوچ عبارت است از: دار قالی که معمولاً افقی و در مواردی عمودی | بافندگی از صنایع دستی و سنتی مردم بلوچ است و با ویژگیهای هنری و فرهنگی خاص، از شهرت ملی و جهانی برخوردار است.<ref>[https://farshonline.com/blog/هرآنچه-که-باید-در-مورد-فرش-دستباف-بلوچی/ «هرآنچه که باید در مورد فرش دستباف بلوچستان بدانید»، فرش آنلاین.]</ref> | ||
در گذشته مردم بلوچ قالی را با نخهای پشمی گوسفند و شتر و با رنگ اصلی آنها و بهندرت با | |||
===قالیبافی=== | |||
قالی اگرچه توسط دیگر اقوام نیز در [[ایران]]، پاکستان و افغانستان، بافته میشود؛ اما یکی از خاستگاههای اصلی آن جامعهٔ بلوچ است و به همین دلیل، قالی با نام بلوچ گره خورده است.<ref>[https://ghasrfarsh.com/introducing-and-familiarizing-with-baloch-handwoven-carpet «معرفی و آشنایی با فرش دستباف بلوچ»، وبسایت قصر فرش.]</ref> قالیهای بلوچ ارتباط نزدیک با فرشهای افغانستان و ترکمنستان دارد.<ref>[https://farshonline.com/blog/هرآنچه-که-باید-در-مورد-فرش-دستباف-بلوچی/ «هرآنچه که باید در مورد فرش دستباف بلوچ بدانید»، فرش آنلاین.]</ref> | |||
زنان بلوچ گلیم را روی دار افقی میبافند؛ دو تیرک چوبی بهطور افقی و موازی هم به دو تیری که در زمین فرو برده شده، وصل میشود و تارها بهصورت هشتتایی | |||
ابزار [[قالیبافی]] در قوم بلوچ عبارت است از: | |||
مالبند از دستبافتهای سنتی زنان بلوچ است که با توجه به سبک زندگی این مردم، امروزه نیز کاربرد زیادی دارد. زنان بلوچ این طناب را از موی بز میبافند و با منگولههای پشمی با رنگهای متنوع | #دار قالی که معمولاً افقی و در مواردی عمودی است. | ||
#ابزار ترکیباف که شامل دفتین ترکی، قلاب، سیخ پودکش، قیچی و شانه است. | |||
دودنیبافی از هنرهای سنتی و مرغوب زنان بلوچ است که امروزه رو | #ابزار فارسیباف که شامل دفتین فارسی، قیچی، خطکش، چاقو و شانه میشود<ref>[https://www.sid.ir/FileServer/SF/6221394H0172 فروغینیا و شاهسوار، «بررسی تطبیقی ویژگیهای ساختاری و طرح بلوچ خراسان و فرش سیستان»، 1394ش، ص650.]</ref> | ||
#شاخ بز که برای بالا و پایین کردن چوب در لابهلای تارهای قالی به کار میرود.<ref>[https://naghshiran.blog.ir/1395/03/15/در-اÛÙ-Ù
ÙاÙÙ-با-برخÛ-از-Ù
ÙÙ
-ترÛÙ-ابزار-Ù-ادÙØ «مهمترین ابزار و ادوات قالیبافی»، وبسایت فرش دستباف.]</ref> | |||
در گذشته مردم بلوچ قالی را با نخهای پشمی گوسفند و [[شتر]] و با رنگ اصلی آنها و بهندرت با [[ابریشم]]، میبافتند؛ اما امروزه از نخهای پشمی و پنبهای رنگشده بهره میگیرند. شیرازههای قالی از موی بز و یال اسب است. زنان بلوچ جهت تزیین شیرازه و ریشههای قالی، از خرمهره، منگوله و صدف استفاده میکنند.<ref>[https://www.sid.ir/FileServer/SF/6221394H0172 فروغینیا و شاهسوار، «بررسی تطبیقی ویژگیهای ساختاری و طرح بلوچ خراسان و فرش سیستان»، 1394ش، ص649-650.]</ref> | |||
کارشناسان معتقدند که زرگری میان قوم بلوچ از | |||
در گذشته مردم بلوچ برای رنگرزی الیاف قالی از رنگهای گیاهی استفاده میکردند؛ اما امروز استفاده از رنگهای شیمیایی بهدلیل ارزانی و دسترسی، رایج است.<ref>[https://www.cpersia.com/mag/fa/amp/قالی-بلوچ-و-ویژگی-های-این-هنر-دستی-مرزی/ قهرمانی، «قالی بلوچ و ویژگیهای این هنر دستی مرزی»، وبلاگ سی پرشیا مگ.]</ref> بلوچهای پاکستان همچنان در تولید قالی از بهترین پشمها و [[پنبه|پنبهها]] با رنگهای گیاهی استفاده میکنند.<ref>[https://farshonline.com/blog/هرآنچه-که-باید-در-مورد-فرش-دستباف-بلوچی/ «هرآنچه که باید در مورد فرش دستباف بلوچ بدانید»، فرش آنلاین.]</ref> قالیهای بلوچ بیشتر با رنگهای آبی تیره، قرمز مایل به قهوهای و قهوهای تیره (بیشتر برای خطوط کلی)، قهوهای مایل به ارغوانی تیره، بنفش مایل به قهوهای تیره، گاهی مقداری صدفی<ref>[https://farshonline.com/blog/هرآنچه-که-باید-در-مورد-فرش-دستباف-بلوچی/ «هرآنچه که باید در مورد فرش دستباف بلوچ بدانید»، فرش آنلاین.]</ref> و رنگ شتری (بهویژه در قالیهای محرابی) بافته میشود و از رنگهای روشن بسیار کم استفاده میکنند. بلوچهای ایران رنگ سرمهای (آبی تیره) و بلوچهای افغانستان رنگ قهوهای را بیشتر استفاده میکنند.<ref>[https://www.onlineword.ir/download/6206/دانلود-تحقیق-تاریخچه-فرش-بلوچ «تاریخچه فرش بلوچ»، آنلاین ورد.]</ref> | |||
== | بافندگان بلوچ با الهام از فرهنگ قومی خود، قالیها را در طرحهای محرابدار، قابدار، ترنجدار، مرغی، درختی، بوتهای، محرمات، افشان و حیوانی میبافند. هرچند اقوام دیگر نیز از این طرحها استفاده میکنند، اما ظرافت بافت بلوچی، آن را متفاوت میسازد.<ref>[https://farshonline.com/blog/هرآنچه-که-باید-در-مورد-فرش-دستباف-بلوچی/ «هرآنچه که باید در مورد فرش دستباف بلوچ بدانید»، فرش آنلاین.]</ref> زنان بلوچ دوطرف قالیها را با منگولههای پشمی، ریشههای گیسباف و گره مشبک و [[گلیمبافی]]، تزیین میکنند.<ref>[https://www.cpersia.com/mag/fa/amp/قالی-بلوچ-و-ویژگی-های-این-هنر-دستی-مرزی/ هرمانی، «قالی بلوچ و ویژگیهای این هنر دستی مرزی»، وبلاگ سی پرشیا مگ.]</ref> قالیهای بلوچی معمولاً سبُک و کوچک بوده و بیشتر جنبهٔ تزیینی دارند.<ref>[https://www.cpersia.com/mag/fa/amp/قالی-بلوچ-و-ویژگی-های-این-هنر-دستی-مرزی/ قهرمانی، «قالی بلوچ و ویژگیهای این هنر دستی مرزی»، وبلاگ سی پرشیا مگ.]</ref> این قالیها سهم بزرگی در صادارات فرش ایران، افغانستان و پاکستان دارند.<ref>[https://farshonline.com/blog/هرآنچه-که-باید-در-مورد-فرش-دستباف-بلوچی/ «هرآنچه که باید در مورد فرش دستباف بلوچ بدانید»، فرش آنلاین.]</ref> | ||
== | ====گلیمبافی==== | ||
زنان بلوچ گلیم را روی دار افقی میبافند؛ دو تیرک چوبی بهطور افقی و موازی هم به دو تیری که در زمین فرو برده شده، وصل میشود و تارها بهصورت هشتتایی به دور تیرهای افقی در بالا و پایین پیچیده میشود. در [[گلیمبافی]] از قیچی، شانه، چاقو، سیخ پودکشی و کجوفها استفاده میشود.<ref>[https://www.parnoun.com/blog/handicrafts/coarse-carpet-weaving کریمی، «گلیمبافی»، وبلاگ پرنون.]</ref> زنان بلوچ در گلیمبافی به طرحهای سنتی بهصورت هندسی و نقوش سوزندوزی علاقه دارند. کارشناسان معتقدند که هر طرح در گلیم بلوچ حاوی یک پیام فرهنگی بوده و بخشی از زندگی اجتماعی قوم بلوچ را بازنمایی میکند. در گلیم بلوچی رنگهای تیره مانند مشکی، قهوهای و زرشکی و اندکی کرمی یا زرد به کار میرود.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/01/05/1363506/سÛستاÙ-Ù-بÙÙÚستاÙ-رÙÚ¯ÛÙ-Ú©Ù
اÙ-صÙاÛع-Ø¯Ø³ØªÛ «سیستان و بلوچستان رنگین کمان صنایع دستی بینظیر هیچ مسافری دست خالی برنمیگردد»، خبرگزاری تسنیم.]</ref> | |||
صنایع دستی | گلیم بلوچی چون روی دار افقی بافته میشود، محدودیتی در ابعاد آن نیست؛ اما بهطور معمول گلیمهای دارای ابعاد بزرگ را بهصورت دوتکه و جداگانه میبافند و سپس با موی بز به هم وصل میکنند. بلوچها از گلیم بهعنوان زیرانداز استفاده میکنند. همچنین مردم بلوچ دستبافتهای دیگر چون پلاس (بدون رنگ برای ساخت [[سیاهچادر]])، [[جوال]] (نوعی کیسه برای نگهداری جو، گندم و [[آرد]])، پشتی (داخل آن با پشم و [[پنبه]] پر میشود و دور تا دور اتاق یا چادر چیده میشود)، سفره، پرده و نمکدان نیز دارند که بهروش گلیم توسط زنان بافته میشود.<ref>[https://lemart.ir/دستبافته-های-بی-گره-سیستان-و-بلوچستان/ «دستبافتههای بیگره سیستان و بلوچستان»، وبسایت لمآرت.]</ref> | ||
====مالبند==== | |||
مالبند از دستبافتهای سنتی زنان بلوچ است که با توجه به سبک زندگی این مردم، امروزه نیز کاربرد زیادی دارد. زنان بلوچ این طناب را از موی بز میبافند و با منگولههای پشمی با رنگهای متنوع یا کاموا و صدف، [[آینه]] و سکه تزیین میکنند. مالبند شامل افسار، دهنه، گلوبند و گردنبند احشام میشود که در فرهنگ بلوچ مصرف تزیینی و کاربردی برای کنترل احشام دارد. این طناب با نقوش هشت چشم، بازوبند و [[تعویذ]] با انگیزهٔ دفع [[چشمزخم]] تزیین میشود.<ref>[https://lemart.ir/دستبافته-های-بی-گره-سیستان-و-بلوچستان/ «دستبافتههای بیگره سیستان و بلوچستان»، وبسایت لمآرت.]</ref> | |||
====دودنیبافی==== | |||
دودنیبافی از هنرهای سنتی و مرغوب زنان بلوچ است که امروزه رو به فراموشی است. دودنی، تورهایی است که از دو چوب یا نی بهصورت ضربدری یا افقی یا عمودی روی هم و نخهایی که دانههای گیاه دودنی ([[اسپند]]) به آن کشیده شده و پارچههای مخملی، منجوق و آینه، بهشکل مربع، لوزی و گرد بافته میشود. زنان بلوچ این بافته را برای تزیین [[خانه]]، دفع زخم چشم از جان و مال، [[هدیه]] به دوستان و فروش و امرار معاش درست میکنند.<ref>[https://mayarjal.ir/fa/news/1409/دودنی-بافی-هنری-زیبا-و-در-حال-فراموش-شدن/ حسنزهی، «دودنیبافی هنری زیبا و در حال فراموش شدن»، پایگاه اطلاعرسانی مَیارجل.]</ref> | |||
====حصیربافی==== | |||
[[پرونده:صنایع دستی بلوچ۳.jpg|جایگزین=حصیربافی در بلوچستان|بندانگشتی|حصیربافی در بلوچستان]] | |||
براساس یافتههای تاریخی این هنر در میان مردم بلوچ از قدمت زیادی برخوردار است. در گویش محلی به این هنر تگردبافی میگویند. مردم بلوچ در بافت [[حصیر]] از برگ درختان خرمای وحشی و سیس (رشتههای الیافی است که در اطراف تنهٔ درخت [[خرما]] میروید و به آن کیس درخت خرما میگویند) استفاده میکنند؛ محصولاتی چون سواس (صندل)، کچو (خورجین)، روپگ (جاروب)، پروند (کمربندی برای بالارافتن از تنهٔ درخت خرما)، سمان و تک (زیرانداز)، سفت (جانماز)، کپات (سبد کوچک)، نولک (سبدی دستهدار برای حمل علوفه و ماهی)، سوند، کتل (زنبیل)، قفس برای نگهداری مرغ، کیف، کفش، انواع تناب و کلاهک تولید میکنند.<ref>[https://knowledge.eramblog.com/post/1nd/-سیستان-و-بلوچستان-%7C-%D9%82%D8%A8%DB%8C%D9%84%D9%87-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86-%D8%8C-%D8%A2%D8%AF%D8%A7%D8%A8-%D9%88-%D8%B1%D8%B3%D9%88%D9% «سیستان و بلوچستان: قبیلۀ بلوچ، آداب و رسوم قومی، صنایع دستی»، وبلاگ اِرم بلاگ.]</ref> | |||
===زرگری=== | |||
[[پرونده:صنایع دستی بلوچ۲.jpg|جایگزین=زرگری بلوچی|بندانگشتی|زرگری بلوچی]] | |||
کارشناسان معتقدند که زرگری میان قوم بلوچ از سابقهٔ زیادی برخوردار است و تاریخچه، نگارهها، نقوش و روشهای تزیین آن، به دوران باستان برمیگردد.<ref>[https://ahoog.com/blog/هنرهای-سنتی-و-دستی-منطقه-سیستان-و-بلوچس/ «هنرهای سنتی و دستی منطقه سیستان و بلوچستان»، وبسایت آهنگ.]</ref> زرگران بلوچ هنوز برای ساخت محصولات، بهشکل سنتی از وسایل ساده استفاده میکنند. در گذشته برای ساخت آنها از نقره استفاده میشد؛ اما امروزه از [[طلا]] استفاده کرده و برای تزیین آن، نگینهای [[فیروزه]] و [[یاقوت]] قرمز و کبود را به کار میگیرند. زیورآلات زنان بلوچ، تنوع زیاد دارد و شامل پنجاه نوع گوشواره، چوری (النگو)، سربند، کپگو (گردنبند) تاسنی (سنجاق سینه)،<ref>[https://knowledge.eramblog.com/post/1nd/-سیستان-و-بلوچستان-%7C-%D9%82%D8%A8%DB%8C%D9%84%D9%87-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86-%D8%8C-%D8%A2%D8%AF%D8%A7%D8%A8-%D9%88-%D8%B1%D8%B3%D9%88%D9% «سیستان و بلوچستان: قبیلۀ بلوچ، آداب و رسوم قومی، صنایع دستی»، وبلاگ اِرم بلاگ.]</ref> آویز بینی، [[انگشتر]] و پابند میشود<ref>[https://sanattourism.ir/زرگری-بلوچی،-هزار-میل-سیستان-و-بلوچستا/ «زرگری بلوچی، هزار میل سیستان و بلوچستان»، وبسایت صنعت و توریسم.]</ref> که در [[جشن]]ها و [[مراسم عروسی|عروسیها]] از آن استفاده میکنند و همچنین بهعنوان تحفهٔ [[نامزدی]] یا [[جهیزیه]] میبرند.<ref>[http://chabahargasht.ir/post-107 «عروسی بلوچ» وبسایت چابهارگشت.]</ref> | |||
===لنجسازی=== | |||
محققان، تاریخ صنعت لنجسازی را در منطقهٔ بلوچستان به سههزار سال قبل میرسانند. لنج، شناوری بزرگتر از قایق با طول بیشتر از ۱۲ متر است که ماهیگیران از آن استفاده میکنند. مردم بلوچ بیشتر از چوب درخت چش/ کرت، برای ساخت لنج استفاده میکنند. مردم به سازندگان لنج گلاف / جلاف میگویند. ساخت یک لنج بیش از یکسال زمان نیاز دارد.<ref>[https://www.asrehamoon.ir/report/151883/vota1.xu449n6kk5.html «لنجسازی؛ مزیت صنعتی توسعه اشتغال و گردشگری در سیستان و بلوچستان»، پایگاه خبری عصرهامون.]</ref> | |||
==بازار مصرف صنایع دستی بلوچ== | |||
غیر از صنعت لنجسازی، سایر صنایع دستی مردم بلوچ که بیشتر آنها دارای مهر اصالت [[یونسکو]] نیز هستند، در بازارهای ملی و بینالمللی طرفداران بسیاری دارند و از شهرت عالی برخوردار شدهاند. امروز در بلوچستان ایران کارگاههای ویژهای برپا شده که این محصولات را پس از تولید، به کشورهای جهان صادر میکنند.<ref>[https://www.irna.ir/news/85190329/%D8%B3%D9%88%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D9%88%D8%B2%DB%8C-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86-%D8%B2%DB%8C%D9%86%D8%AA-%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D9%85%D8%B2%D9%88%D9%86-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%D8%A7%D «سوزندوزیهای زنان بلوچ زینت بخش مزونهای کانادا و دبی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> صنایع دستی در توسعهٔ [[گردشگری]] نیز در مناطق بلوچنشین بسیار اثرگذار بوده و نقش اساسی در اشتغال و اقتصاد خانوادههای بلوچ دارد.<ref>[https://www.irna.ir/news/84360374/صنایع-دستی-و-نقش-آن-در-اقتصاد-خانوار «صنایع دستی و نقش آن در اقتصاد خانوار»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> | |||
==گواهینامهٔ مهر اصالت صنایع دستی بلوچ== | |||
برنامهٔ گواهینامهٔ مهر اصالت ملی صنایع دستی ایران در هر دو سال از سوی ادارهٔ کل میراث فرهنگی، بهمنظور ارتقای کیفیت بهرهوری با لحاظ معیارهایی چون اصالت، [[هویت ملی]]، نوآوری، جنبههای کاربردی، محیطزیستی، قوانین کار و حقوق مالکیت معنوی و تدوام تولید و حضور در بازار برگزار میشود. تا سال ۱۴۰۲ش، ۲۰۰ اثر از صنایع دستی استان [[سیستان]] و بلوچستان این گواهینامه را دریافت کردهاند.<ref>[https://www.irna.ir/news/85183936/%DB%B2%DB%B0%DB%B0-%D8%A7%D8%AB%D8%B1-%D8%B5%D9%86%D8%A7%DB%8C%D8%B9-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%DA%AF%D9%88%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9% «200 اثر صنایع دستی سیستان و بلوچستان گواهینامه مُهر اصالت ملی دریافت کردند»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> | |||
==چالشهای صنایع دستی بلوچ== | |||
صنایع دستی بلوچها امروزه با چالشهای فراوان روبهرو است؛ از جمله کمتوجهی دولت، نبود [[بازار]] ویژه برای فروش، فعالیت دلالان و قاچاقچیان، دسترسی نداشتن به تسهیلات و نیز بحرانهای طبیعی مانند خشکسالی. در سالهای اخیر دولت جمهوری اسلامی ایران برای رفع این مشکلات گامهایی برای احداث بازار ویژه، فعالسازی تعاونیها، ایجاد آموزشگاهها، تشویق سرمایهگذاران خصوصی و صدور مجوز، برداشته است؛<ref>[https://www.irna.ir/news/4644146/%D8%B5%D9%86%D8%A7%DB%8C%D8%B9-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D9%88%D8%A7%D9%86%D9%85%D9%86%D8%AF%DB%8C-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%DA%86%D8%A «صنایع دستی سیستان و بلوچستان توانمندی و چالشها»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> اما بلوچهای افغانستان همچنان با این مشکلات دستوپنجه نرم میکنند.<ref>[https://pajhwok.com/fa/2015/12/27/خامک-دوزی-بلوچی-در-نیمروز-رونق-یافته-اس/ «خامکدوزی بلوچی در نیمروز رونق یافته است»، آژانس خبری پژواک.]</ref> | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
* «بهرهبرداری از | {{آغاز منابع}} | ||
* «تاریخچه فرش بلوچ»، وبسایت آنلاین ورد، | * «بهرهبرداری از ۱۴ طرح صنایع دستی در سیستان و بلوچستان»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۷ شهریور ۱۴۰۲ش. | ||
* حسنزهی، شیدا، «دودنیبافی هنری زیبا و در حال فراموش شدن»، پایگاه اطلاعرسانی مَیارجل، تاریخ درج مطلب: | * «تاریخچه فرش بلوچ»، وبسایت آنلاین ورد، تاریخ بازدید: ۲۳ دی ۱۴۰۲ش. | ||
* «خامکدوزی بلوچی در نیمروز رونق یافته است»، آژانس خبری پژواک، تاریخ درج مطلب: | * حسنزهی، شیدا، «دودنیبافی هنری زیبا و در حال فراموش شدن»، پایگاه اطلاعرسانی مَیارجل، تاریخ درج مطلب: ۲۰ دی ۱۳۹۹ش. | ||
* «دستبافتههای بیگره سیستان و بلوچستان»، وبسایت لمآرت، تاریخ بازدید: | * «خامکدوزی بلوچی در نیمروز رونق یافته است»، آژانس خبری پژواک، تاریخ درج مطلب: ۲۷ دسامبر ۲۰۱۵م. | ||
* «زرگری بلوچی، هزار میل سیستان و بلوچستان»، وبسایت صنعت و توریسم، تاریخ درج مطلب: | * «دستبافتههای بیگره سیستان و بلوچستان»، وبسایت لمآرت، تاریخ بازدید: ۲۴ دی ۱۴۰۲ش. | ||
* سالور، آدریا، «همه چیز در رابطه با هنر سوزندوزی بلوچی و هویت فرهنگی آن»، وبسایت روستاتیش، تاریخ درج مطلب: | * «زرگری بلوچی، هزار میل سیستان و بلوچستان»، وبسایت صنعت و توریسم، تاریخ درج مطلب: ۱۷ مارس ۲۰۱۹م. | ||
* «سیستان و بلوچستان: | * سالور، آدریا، «همه چیز در رابطه با هنر سوزندوزی بلوچی و هویت فرهنگی آن»، وبسایت روستاتیش، تاریخ درج مطلب: ۲۴ تیر ۱۴۰۲ش. | ||
* «سفالگری در بلوچستان میراث زنان بلوچ»، | * «سیستان و بلوچستان: قبیلهٔ بلوچ، آداب و رسوم قومی، صنایع دستی»، وبلاگ اِرم بلاگ، تاریخ بازدید: ۲۸ دی ۱۴۰۲ش. | ||
* «سوزندوزیهای زنان بلوچ زینتبخش مزونهای کانادا و دبی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: | * «سفالگری در بلوچستان میراث زنان بلوچ»، وبسایت برَمش، تاریخ بازدید: ۱۴ دی ۱۴۰۲ش. | ||
* شیرازی، روحالله و | * «سوزندوزیهای زنان بلوچ زینتبخش مزونهای کانادا و دبی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱۷ مرداد ۱۴۰۲ش. | ||
* «صنایع دستی و نقش آن در اقتصاد خانوار»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: | * شیرازی، روحالله و دهمرده پهلوان، مهدی، «روابط فرهنگی بلوچستان ایران و پاکستان در هزاره سوم پیش از میلاد»، فصلنامهٔ مطالعات شبهقاره دانشگاه سیستان و بلوچستان، شمارهٔ بیستم، پاییز ۱۳۹۳ش. | ||
* «صنایع دستی سیستان و بلوچستان توانمندی و چالشها»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: | * «صنایع دستی و نقش آن در اقتصاد خانوار»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۰ خرداد ۱۴۰۰ش. | ||
* «عروسی بلوچ»، | * «صنایع دستی سیستان و بلوچستان توانمندی و چالشها»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۱ مهر ۱۳۸۷ش. | ||
* فروغینیا، مریم و شاهسوار، مرتضی، «بررسی تطبیقی ویژگیهای ساختاری و طرح بلوچ خراسان و فرش سیستان»، همایش ملی فرش دستباف خراسان جنوبی دانشگاه بیرجند، آذر | * «صنایع دستی سیستان و بلوچستان که بهتر است قبل از سفر با آنها آشنا شوید»، وبسایت بیتوته، تاریخ بازدید: ۱۴ شهریور ۱۴۰۴ش. | ||
* قهرمانی، اعظم، «قالی بلوچ و ویژگیهای این هنر دستی مرزی»، وبلاگ سیپرشیا مگ، تاریخ درج مطلب: | * «عروسی بلوچ»، وبسایت چابهارگشت، تاریخ بازدید: ۸ آبان ۱۴۰۲ش. | ||
* | * فروغینیا، مریم و شاهسوار، مرتضی، «بررسی تطبیقی ویژگیهای ساختاری و طرح بلوچ خراسان و فرش سیستان»، همایش ملی فرش دستباف خراسان جنوبی دانشگاه بیرجند، آذر ۱۳۹۴ش. | ||
* کرباسی، علیرضا و یعقوبی، مرتضی، «بررسی بازارهای تعاونیهای صنایع دستی استان سیستان و بلوچستان»، | * قهرمانی، اعظم، «قالی بلوچ و ویژگیهای این هنر دستی مرزی»، وبلاگ سیپرشیا مگ، تاریخ درج مطلب: ۲۴ تیر ۱۴۰۰ش. | ||
* کریمی، شیرین، «گلیمبافی»، وبلاگ پرنون، تاریخ درج مطلب: | * کشاورز، گلناز و دیگران «نقوش هندسی در سوزندوزی بلوچ»، دوفصلنامهٔ عملی رجشمار، بهار و تابستان ۱۳۹۹ش. | ||
* «لنجسازی؛ مزیت صنعتی توسعه اشتغال و گردشگری در سیستان و بلوچستان»، پایگاه خبری عصرهامون، تاریخ درج مطلب: | * کرباسی، علیرضا و یعقوبی، مرتضی، «بررسی بازارهای تعاونیهای صنایع دستی استان سیستان و بلوچستان»، فصلنامهٔ تعاون، سال بیستودوم، دورهٔ جدید، شمارهٔ ۵، بهار ۱۳۹۰ش. | ||
* «معرفی و آشنایی با فرش دستباف بلوچ»، وبسایت قصر فرش، تاریخ درج مطلب: | * کریمی، شیرین، «گلیمبافی»، وبلاگ پرنون، تاریخ درج مطلب: ۲۵ تیر ۱۳۹۹ش. | ||
* «مهمترین ابزار و ادوات قالیبافی»، وبسایت | * «لنجسازی؛ مزیت صنعتی توسعه اشتغال و گردشگری در سیستان و بلوچستان»، پایگاه خبری عصرهامون، تاریخ درج مطلب: ۱۶ مهر ۱۴۰۱ش. | ||
* نقیپور، تصور، «صنایع دستی چیست و جامعترین تعریف صنایع دستی کدام است»، | * «معرفی و آشنایی با فرش دستباف بلوچ»، وبسایت قصر فرش، تاریخ درج مطلب: ۲ مرداد ۱۴۰۱ش. | ||
* «هرآنچه که باید در مورد فرش دستباف بلوچستان بدانید»، | * «مهمترین ابزار و ادوات قالیبافی»، وبسایت فرش دستباف، تاریخ درج مطلب: ۱۵ خرداد ۱۳۹۵ش. | ||
* | * نقیپور، تصور، «صنایع دستی چیست و جامعترین تعریف صنایع دستی کدام است»، وبسایت تحلیلی خبری صنایع دستی و گردشگری، تاریخ درج مطلب: ۲۰ آذر ۱۳۹۷ش. | ||
* «هرآنچه که باید در مورد فرش دستباف بلوچستان بدانید»، وبسایت فرش آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۳ آذر ۱۴۰۰ش. | |||
* «۲۰۰ اثر صنایع دستی سیستان و بلوچستان گواهینامه مُهر اصالت ملی دریافت کردند»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۷ خرداد ۱۴۰۲ش. | |||
{{پایان منابع}} | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۷ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۱۰:۰۱
صنایع دستی بلوچ؛ هنرهای دستی و سنتی مردم بلوچ.
صنایع دستی بلوچ، منبع آشنایی با فرهنگ و سنتهای مردم بلوچ است و با طرحها و ظرافت ویژه، سبک زندگی و وضعیت معیشتی این مردم را نمایش میدهد. صنایع دستی، همواره در اقتصاد خانوادههای بلوچ، نقش داشته و امروزه نیز از جذابیتهای گردشگری مناطق بلوچنشین ایران، افغانستان و پاکستان بهشمار میرود. زنان بلوچ، صنایع دستی را سند هویت خود میدانند و هنر دست آنها در کنار بازار منطقهای، از شهرت جهانی برخوردار است.
جایگاه صنایع دستی در زندگی مردم بلوچ
[ویرایش | ویرایش مبدأ]صنایع دستی در تعریف جهانی، دارای ویژگیهایی چون بهکارگیری ابزار ساده در ساخت آنها، بینیازی از دانش فنی پیچیده، بازنمایی فرهنگ و باورها، تأمین مواد اولیه از منابع داخلی، قابلیت عرضه به بازار جهانی بهعنوان محصول فرهنگی و هنری، کمک به توسعهٔ گردشگری، نیاز به سرمایهٔ کم، بالا بودن ارزش افزودهٔ تولید و سهولت در توسعه و جابهجایی مرکز تولید، است.[۱]
در این چارچوب، صنایع دستی قوم بلوچ نیز گویای تاریخ و فرهنگ این قوم بوده و پس از کشاورزی و دامداری، نقش اساسی در اقتصاد خانوادههای بلوچ دارد.[۲] مردم این منطقه، همواره دغدغه حفظ میراث هنری نیاکان خود را داشتهاند. این دغدغه، آنها را بر آن داشت تا با بهرهگیری هوشمندانه از طبیعت پیرامون، نظیر الیاف حیوانی (مو و پشم)، خاک رس و شاخ و برگ درختان، به تولید آثاری دست بزنند که علاوه بر کارایی روزمره، جلوهای از زیبایی، ذوق و سرزندگی را به زندگیشان بدهد.[۳]
صنعتگران بلوچ در ایران، افغانستان، پاکستان و ترکمنستان، صنایع دستی بهویژه سوزندوزی را سند هویت زنان بلوچ میدانند و تلاش میکنند که این هنر را نسل به نسل انتقال دهند؛ کودکان بهویژه دختران بلوچ از کودکی با آن آشنا میشوند[۴] و این هنر با زندگی زن بلوچ آمیخته است. بهرغم تغییرات در زندگی مردم، این صنایع هنوز در زندگی قوم بلوچ حضور پررنگ دارد.[۵]
انواع صنایع دستی بلوچ
[ویرایش | ویرایش مبدأ]سوزندوزی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]سوزندوزی که در زبان بلوچی، سوچن یا سیچندوزی گفته میشود،[۶] از هنرهای رودوزی است که در آن زمینهٔ اصلی مشخص نیست؛ بلکه زمینهٔ جدید با نقش و نگار پرکار، ایجاد میشود.[۷] زنان بلوچ از این هنر برای تزیین لباس و دیگر وسایل خویش بهره میگیرند.[۸] در هنر سوزندوزی از پارچه، نخ، آیینههای ریز و درشت، پولک، منجوق، مروارید، خرمهره، دکمهٔ صدفی، نوار یراق، سکه و صدف استفاده میشود. سکهدوزی و آینهدوزی در جهیزیه اغلب دختران سیستان و بلوچستان دیده میشود. سکهدوزی پس از سوزندوزی جایگاه ویژهای بین مردم بهویژه مسافران و گردشگران دارد.[۹]
سفالگری
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
سفالگری در بلوچستان از قدمت چند هزار ساله برخوردار بوده و در زندگی این مردم نقش اساسی دارد. مردان بلوچ فقط درآوردن خاک و آمادهکردن گِل نقش دارند؛ اما سایر فعالیتهای سفالگری توسط زنان بلوچ بهشکل سنتی و بومی با دست و بدون استفاده از چرخ سفالگری، تولید میشود. روستای کلپورگان از مراکز فعال سفال در بلوچستان ایران است که در ۱۳۸۱ش با عنوان موزهٔ زندهٔ سفال در فهرست آثار ملی ثبت شد. این منطقه در ۱۳۹۵ش در فهرست شهرها و روستاهای جهانی صنایع دستی ثبت شد و در ۱۳۹۶ش، سازمان یونسکو آن را بهعنوان تنها موزهٔ زندهٔ سفال دنیا ثبت کرد.[۱۰]
بافندگی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]بافندگی از صنایع دستی و سنتی مردم بلوچ است و با ویژگیهای هنری و فرهنگی خاص، از شهرت ملی و جهانی برخوردار است.[۱۱]
قالیبافی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]قالی اگرچه توسط دیگر اقوام نیز در ایران، پاکستان و افغانستان، بافته میشود؛ اما یکی از خاستگاههای اصلی آن جامعهٔ بلوچ است و به همین دلیل، قالی با نام بلوچ گره خورده است.[۱۲] قالیهای بلوچ ارتباط نزدیک با فرشهای افغانستان و ترکمنستان دارد.[۱۳]
ابزار قالیبافی در قوم بلوچ عبارت است از:
- دار قالی که معمولاً افقی و در مواردی عمودی است.
- ابزار ترکیباف که شامل دفتین ترکی، قلاب، سیخ پودکش، قیچی و شانه است.
- ابزار فارسیباف که شامل دفتین فارسی، قیچی، خطکش، چاقو و شانه میشود[۱۴]
- شاخ بز که برای بالا و پایین کردن چوب در لابهلای تارهای قالی به کار میرود.[۱۵]
در گذشته مردم بلوچ قالی را با نخهای پشمی گوسفند و شتر و با رنگ اصلی آنها و بهندرت با ابریشم، میبافتند؛ اما امروزه از نخهای پشمی و پنبهای رنگشده بهره میگیرند. شیرازههای قالی از موی بز و یال اسب است. زنان بلوچ جهت تزیین شیرازه و ریشههای قالی، از خرمهره، منگوله و صدف استفاده میکنند.[۱۶]
در گذشته مردم بلوچ برای رنگرزی الیاف قالی از رنگهای گیاهی استفاده میکردند؛ اما امروز استفاده از رنگهای شیمیایی بهدلیل ارزانی و دسترسی، رایج است.[۱۷] بلوچهای پاکستان همچنان در تولید قالی از بهترین پشمها و پنبهها با رنگهای گیاهی استفاده میکنند.[۱۸] قالیهای بلوچ بیشتر با رنگهای آبی تیره، قرمز مایل به قهوهای و قهوهای تیره (بیشتر برای خطوط کلی)، قهوهای مایل به ارغوانی تیره، بنفش مایل به قهوهای تیره، گاهی مقداری صدفی[۱۹] و رنگ شتری (بهویژه در قالیهای محرابی) بافته میشود و از رنگهای روشن بسیار کم استفاده میکنند. بلوچهای ایران رنگ سرمهای (آبی تیره) و بلوچهای افغانستان رنگ قهوهای را بیشتر استفاده میکنند.[۲۰]
بافندگان بلوچ با الهام از فرهنگ قومی خود، قالیها را در طرحهای محرابدار، قابدار، ترنجدار، مرغی، درختی، بوتهای، محرمات، افشان و حیوانی میبافند. هرچند اقوام دیگر نیز از این طرحها استفاده میکنند، اما ظرافت بافت بلوچی، آن را متفاوت میسازد.[۲۱] زنان بلوچ دوطرف قالیها را با منگولههای پشمی، ریشههای گیسباف و گره مشبک و گلیمبافی، تزیین میکنند.[۲۲] قالیهای بلوچی معمولاً سبُک و کوچک بوده و بیشتر جنبهٔ تزیینی دارند.[۲۳] این قالیها سهم بزرگی در صادارات فرش ایران، افغانستان و پاکستان دارند.[۲۴]
گلیمبافی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]زنان بلوچ گلیم را روی دار افقی میبافند؛ دو تیرک چوبی بهطور افقی و موازی هم به دو تیری که در زمین فرو برده شده، وصل میشود و تارها بهصورت هشتتایی به دور تیرهای افقی در بالا و پایین پیچیده میشود. در گلیمبافی از قیچی، شانه، چاقو، سیخ پودکشی و کجوفها استفاده میشود.[۲۵] زنان بلوچ در گلیمبافی به طرحهای سنتی بهصورت هندسی و نقوش سوزندوزی علاقه دارند. کارشناسان معتقدند که هر طرح در گلیم بلوچ حاوی یک پیام فرهنگی بوده و بخشی از زندگی اجتماعی قوم بلوچ را بازنمایی میکند. در گلیم بلوچی رنگهای تیره مانند مشکی، قهوهای و زرشکی و اندکی کرمی یا زرد به کار میرود.[۲۶]
گلیم بلوچی چون روی دار افقی بافته میشود، محدودیتی در ابعاد آن نیست؛ اما بهطور معمول گلیمهای دارای ابعاد بزرگ را بهصورت دوتکه و جداگانه میبافند و سپس با موی بز به هم وصل میکنند. بلوچها از گلیم بهعنوان زیرانداز استفاده میکنند. همچنین مردم بلوچ دستبافتهای دیگر چون پلاس (بدون رنگ برای ساخت سیاهچادر)، جوال (نوعی کیسه برای نگهداری جو، گندم و آرد)، پشتی (داخل آن با پشم و پنبه پر میشود و دور تا دور اتاق یا چادر چیده میشود)، سفره، پرده و نمکدان نیز دارند که بهروش گلیم توسط زنان بافته میشود.[۲۷]
مالبند
[ویرایش | ویرایش مبدأ]مالبند از دستبافتهای سنتی زنان بلوچ است که با توجه به سبک زندگی این مردم، امروزه نیز کاربرد زیادی دارد. زنان بلوچ این طناب را از موی بز میبافند و با منگولههای پشمی با رنگهای متنوع یا کاموا و صدف، آینه و سکه تزیین میکنند. مالبند شامل افسار، دهنه، گلوبند و گردنبند احشام میشود که در فرهنگ بلوچ مصرف تزیینی و کاربردی برای کنترل احشام دارد. این طناب با نقوش هشت چشم، بازوبند و تعویذ با انگیزهٔ دفع چشمزخم تزیین میشود.[۲۸]
دودنیبافی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]دودنیبافی از هنرهای سنتی و مرغوب زنان بلوچ است که امروزه رو به فراموشی است. دودنی، تورهایی است که از دو چوب یا نی بهصورت ضربدری یا افقی یا عمودی روی هم و نخهایی که دانههای گیاه دودنی (اسپند) به آن کشیده شده و پارچههای مخملی، منجوق و آینه، بهشکل مربع، لوزی و گرد بافته میشود. زنان بلوچ این بافته را برای تزیین خانه، دفع زخم چشم از جان و مال، هدیه به دوستان و فروش و امرار معاش درست میکنند.[۲۹]
حصیربافی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
براساس یافتههای تاریخی این هنر در میان مردم بلوچ از قدمت زیادی برخوردار است. در گویش محلی به این هنر تگردبافی میگویند. مردم بلوچ در بافت حصیر از برگ درختان خرمای وحشی و سیس (رشتههای الیافی است که در اطراف تنهٔ درخت خرما میروید و به آن کیس درخت خرما میگویند) استفاده میکنند؛ محصولاتی چون سواس (صندل)، کچو (خورجین)، روپگ (جاروب)، پروند (کمربندی برای بالارافتن از تنهٔ درخت خرما)، سمان و تک (زیرانداز)، سفت (جانماز)، کپات (سبد کوچک)، نولک (سبدی دستهدار برای حمل علوفه و ماهی)، سوند، کتل (زنبیل)، قفس برای نگهداری مرغ، کیف، کفش، انواع تناب و کلاهک تولید میکنند.[۳۰]
زرگری
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
کارشناسان معتقدند که زرگری میان قوم بلوچ از سابقهٔ زیادی برخوردار است و تاریخچه، نگارهها، نقوش و روشهای تزیین آن، به دوران باستان برمیگردد.[۳۱] زرگران بلوچ هنوز برای ساخت محصولات، بهشکل سنتی از وسایل ساده استفاده میکنند. در گذشته برای ساخت آنها از نقره استفاده میشد؛ اما امروزه از طلا استفاده کرده و برای تزیین آن، نگینهای فیروزه و یاقوت قرمز و کبود را به کار میگیرند. زیورآلات زنان بلوچ، تنوع زیاد دارد و شامل پنجاه نوع گوشواره، چوری (النگو)، سربند، کپگو (گردنبند) تاسنی (سنجاق سینه)،[۳۲] آویز بینی، انگشتر و پابند میشود[۳۳] که در جشنها و عروسیها از آن استفاده میکنند و همچنین بهعنوان تحفهٔ نامزدی یا جهیزیه میبرند.[۳۴]
لنجسازی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]محققان، تاریخ صنعت لنجسازی را در منطقهٔ بلوچستان به سههزار سال قبل میرسانند. لنج، شناوری بزرگتر از قایق با طول بیشتر از ۱۲ متر است که ماهیگیران از آن استفاده میکنند. مردم بلوچ بیشتر از چوب درخت چش/ کرت، برای ساخت لنج استفاده میکنند. مردم به سازندگان لنج گلاف / جلاف میگویند. ساخت یک لنج بیش از یکسال زمان نیاز دارد.[۳۵]
بازار مصرف صنایع دستی بلوچ
[ویرایش | ویرایش مبدأ]غیر از صنعت لنجسازی، سایر صنایع دستی مردم بلوچ که بیشتر آنها دارای مهر اصالت یونسکو نیز هستند، در بازارهای ملی و بینالمللی طرفداران بسیاری دارند و از شهرت عالی برخوردار شدهاند. امروز در بلوچستان ایران کارگاههای ویژهای برپا شده که این محصولات را پس از تولید، به کشورهای جهان صادر میکنند.[۳۶] صنایع دستی در توسعهٔ گردشگری نیز در مناطق بلوچنشین بسیار اثرگذار بوده و نقش اساسی در اشتغال و اقتصاد خانوادههای بلوچ دارد.[۳۷]
گواهینامهٔ مهر اصالت صنایع دستی بلوچ
[ویرایش | ویرایش مبدأ]برنامهٔ گواهینامهٔ مهر اصالت ملی صنایع دستی ایران در هر دو سال از سوی ادارهٔ کل میراث فرهنگی، بهمنظور ارتقای کیفیت بهرهوری با لحاظ معیارهایی چون اصالت، هویت ملی، نوآوری، جنبههای کاربردی، محیطزیستی، قوانین کار و حقوق مالکیت معنوی و تدوام تولید و حضور در بازار برگزار میشود. تا سال ۱۴۰۲ش، ۲۰۰ اثر از صنایع دستی استان سیستان و بلوچستان این گواهینامه را دریافت کردهاند.[۳۸]
چالشهای صنایع دستی بلوچ
[ویرایش | ویرایش مبدأ]صنایع دستی بلوچها امروزه با چالشهای فراوان روبهرو است؛ از جمله کمتوجهی دولت، نبود بازار ویژه برای فروش، فعالیت دلالان و قاچاقچیان، دسترسی نداشتن به تسهیلات و نیز بحرانهای طبیعی مانند خشکسالی. در سالهای اخیر دولت جمهوری اسلامی ایران برای رفع این مشکلات گامهایی برای احداث بازار ویژه، فعالسازی تعاونیها، ایجاد آموزشگاهها، تشویق سرمایهگذاران خصوصی و صدور مجوز، برداشته است؛[۳۹] اما بلوچهای افغانستان همچنان با این مشکلات دستوپنجه نرم میکنند.[۴۰]
پانویس
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- ↑ نقیپور، «صنایع دستی چیست و جامعترین تعریف صنایع دستی کدام است»، سایت تحلیلی خبری صنایع دستی و گردشگری.
- ↑ «سیستان و بلوچستان رنگین کمان صنایع دستی بینظیر هیچ مسافری دست خالی برنمیگردد»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ «صنایع دستی سیستان و بلوچستان که بهتر است قبل از سفر با آنها آشنا شوید»، وبسایت بیتوته.
- ↑ «سفالگری در بلوچستان؛ هنری که چرخش بدون چرخ میچرخد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ کشاورز و دیگران «نقوش هندسی در سوزندوزی بلوچ»، 1399ش، ص125-126.
- ↑ سالور، «همه چیز در رابطه با هنر سوزندوزی بلوچی و هویت فرهنگی آن»، وبسایت روستاتیش.
- ↑ کشاورز و دیگران «نقوش هندسی در سوزندوزی بلوچ»، 1399ش، ص126.
- ↑ سالور، «همه چیز در رابطه با هنر سوزندوزی بلوچی و هویت فرهنگی آن»، وبسایت روستاتیش.
- ↑ «عروسی بلوچ» وبسایت چابهارگشت.
- ↑ «کلپورگان روستای جهانی سفال»، وبسایت دماگستر.
- ↑ «هرآنچه که باید در مورد فرش دستباف بلوچستان بدانید»، فرش آنلاین.
- ↑ «معرفی و آشنایی با فرش دستباف بلوچ»، وبسایت قصر فرش.
- ↑ «هرآنچه که باید در مورد فرش دستباف بلوچ بدانید»، فرش آنلاین.
- ↑ فروغینیا و شاهسوار، «بررسی تطبیقی ویژگیهای ساختاری و طرح بلوچ خراسان و فرش سیستان»، 1394ش، ص650.
- ↑ «مهمترین ابزار و ادوات قالیبافی»، وبسایت فرش دستباف.
- ↑ فروغینیا و شاهسوار، «بررسی تطبیقی ویژگیهای ساختاری و طرح بلوچ خراسان و فرش سیستان»، 1394ش، ص649-650.
- ↑ قهرمانی، «قالی بلوچ و ویژگیهای این هنر دستی مرزی»، وبلاگ سی پرشیا مگ.
- ↑ «هرآنچه که باید در مورد فرش دستباف بلوچ بدانید»، فرش آنلاین.
- ↑ «هرآنچه که باید در مورد فرش دستباف بلوچ بدانید»، فرش آنلاین.
- ↑ «تاریخچه فرش بلوچ»، آنلاین ورد.
- ↑ «هرآنچه که باید در مورد فرش دستباف بلوچ بدانید»، فرش آنلاین.
- ↑ هرمانی، «قالی بلوچ و ویژگیهای این هنر دستی مرزی»، وبلاگ سی پرشیا مگ.
- ↑ قهرمانی، «قالی بلوچ و ویژگیهای این هنر دستی مرزی»، وبلاگ سی پرشیا مگ.
- ↑ «هرآنچه که باید در مورد فرش دستباف بلوچ بدانید»، فرش آنلاین.
- ↑ کریمی، «گلیمبافی»، وبلاگ پرنون.
- ↑ «سیستان و بلوچستان رنگین کمان صنایع دستی بینظیر هیچ مسافری دست خالی برنمیگردد»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ «دستبافتههای بیگره سیستان و بلوچستان»، وبسایت لمآرت.
- ↑ «دستبافتههای بیگره سیستان و بلوچستان»، وبسایت لمآرت.
- ↑ حسنزهی، «دودنیبافی هنری زیبا و در حال فراموش شدن»، پایگاه اطلاعرسانی مَیارجل.
- ↑ «سیستان و بلوچستان: قبیلۀ بلوچ، آداب و رسوم قومی، صنایع دستی»، وبلاگ اِرم بلاگ.
- ↑ «هنرهای سنتی و دستی منطقه سیستان و بلوچستان»، وبسایت آهنگ.
- ↑ «سیستان و بلوچستان: قبیلۀ بلوچ، آداب و رسوم قومی، صنایع دستی»، وبلاگ اِرم بلاگ.
- ↑ «زرگری بلوچی، هزار میل سیستان و بلوچستان»، وبسایت صنعت و توریسم.
- ↑ «عروسی بلوچ» وبسایت چابهارگشت.
- ↑ «لنجسازی؛ مزیت صنعتی توسعه اشتغال و گردشگری در سیستان و بلوچستان»، پایگاه خبری عصرهامون.
- ↑ «سوزندوزیهای زنان بلوچ زینت بخش مزونهای کانادا و دبی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ «صنایع دستی و نقش آن در اقتصاد خانوار»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ «200 اثر صنایع دستی سیستان و بلوچستان گواهینامه مُهر اصالت ملی دریافت کردند»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ «صنایع دستی سیستان و بلوچستان توانمندی و چالشها»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ «خامکدوزی بلوچی در نیمروز رونق یافته است»، آژانس خبری پژواک.
منابع
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- «بهرهبرداری از ۱۴ طرح صنایع دستی در سیستان و بلوچستان»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۷ شهریور ۱۴۰۲ش.
- «تاریخچه فرش بلوچ»، وبسایت آنلاین ورد، تاریخ بازدید: ۲۳ دی ۱۴۰۲ش.
- حسنزهی، شیدا، «دودنیبافی هنری زیبا و در حال فراموش شدن»، پایگاه اطلاعرسانی مَیارجل، تاریخ درج مطلب: ۲۰ دی ۱۳۹۹ش.
- «خامکدوزی بلوچی در نیمروز رونق یافته است»، آژانس خبری پژواک، تاریخ درج مطلب: ۲۷ دسامبر ۲۰۱۵م.
- «دستبافتههای بیگره سیستان و بلوچستان»، وبسایت لمآرت، تاریخ بازدید: ۲۴ دی ۱۴۰۲ش.
- «زرگری بلوچی، هزار میل سیستان و بلوچستان»، وبسایت صنعت و توریسم، تاریخ درج مطلب: ۱۷ مارس ۲۰۱۹م.
- سالور، آدریا، «همه چیز در رابطه با هنر سوزندوزی بلوچی و هویت فرهنگی آن»، وبسایت روستاتیش، تاریخ درج مطلب: ۲۴ تیر ۱۴۰۲ش.
- «سیستان و بلوچستان: قبیلهٔ بلوچ، آداب و رسوم قومی، صنایع دستی»، وبلاگ اِرم بلاگ، تاریخ بازدید: ۲۸ دی ۱۴۰۲ش.
- «سفالگری در بلوچستان میراث زنان بلوچ»، وبسایت برَمش، تاریخ بازدید: ۱۴ دی ۱۴۰۲ش.
- «سوزندوزیهای زنان بلوچ زینتبخش مزونهای کانادا و دبی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱۷ مرداد ۱۴۰۲ش.
- شیرازی، روحالله و دهمرده پهلوان، مهدی، «روابط فرهنگی بلوچستان ایران و پاکستان در هزاره سوم پیش از میلاد»، فصلنامهٔ مطالعات شبهقاره دانشگاه سیستان و بلوچستان، شمارهٔ بیستم، پاییز ۱۳۹۳ش.
- «صنایع دستی و نقش آن در اقتصاد خانوار»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۰ خرداد ۱۴۰۰ش.
- «صنایع دستی سیستان و بلوچستان توانمندی و چالشها»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۱ مهر ۱۳۸۷ش.
- «صنایع دستی سیستان و بلوچستان که بهتر است قبل از سفر با آنها آشنا شوید»، وبسایت بیتوته، تاریخ بازدید: ۱۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
- «عروسی بلوچ»، وبسایت چابهارگشت، تاریخ بازدید: ۸ آبان ۱۴۰۲ش.
- فروغینیا، مریم و شاهسوار، مرتضی، «بررسی تطبیقی ویژگیهای ساختاری و طرح بلوچ خراسان و فرش سیستان»، همایش ملی فرش دستباف خراسان جنوبی دانشگاه بیرجند، آذر ۱۳۹۴ش.
- قهرمانی، اعظم، «قالی بلوچ و ویژگیهای این هنر دستی مرزی»، وبلاگ سیپرشیا مگ، تاریخ درج مطلب: ۲۴ تیر ۱۴۰۰ش.
- کشاورز، گلناز و دیگران «نقوش هندسی در سوزندوزی بلوچ»، دوفصلنامهٔ عملی رجشمار، بهار و تابستان ۱۳۹۹ش.
- کرباسی، علیرضا و یعقوبی، مرتضی، «بررسی بازارهای تعاونیهای صنایع دستی استان سیستان و بلوچستان»، فصلنامهٔ تعاون، سال بیستودوم، دورهٔ جدید، شمارهٔ ۵، بهار ۱۳۹۰ش.
- کریمی، شیرین، «گلیمبافی»، وبلاگ پرنون، تاریخ درج مطلب: ۲۵ تیر ۱۳۹۹ش.
- «لنجسازی؛ مزیت صنعتی توسعه اشتغال و گردشگری در سیستان و بلوچستان»، پایگاه خبری عصرهامون، تاریخ درج مطلب: ۱۶ مهر ۱۴۰۱ش.
- «معرفی و آشنایی با فرش دستباف بلوچ»، وبسایت قصر فرش، تاریخ درج مطلب: ۲ مرداد ۱۴۰۱ش.
- «مهمترین ابزار و ادوات قالیبافی»، وبسایت فرش دستباف، تاریخ درج مطلب: ۱۵ خرداد ۱۳۹۵ش.
- نقیپور، تصور، «صنایع دستی چیست و جامعترین تعریف صنایع دستی کدام است»، وبسایت تحلیلی خبری صنایع دستی و گردشگری، تاریخ درج مطلب: ۲۰ آذر ۱۳۹۷ش.
- «هرآنچه که باید در مورد فرش دستباف بلوچستان بدانید»، وبسایت فرش آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۳ آذر ۱۴۰۰ش.
- «۲۰۰ اثر صنایع دستی سیستان و بلوچستان گواهینامه مُهر اصالت ملی دریافت کردند»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۷ خرداد ۱۴۰۲ش.