پرش به محتوا

پیش‌نویس:اصفهان: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
imported>افشان بستاکچی
imported>شاهرودی
ابرابزار
 
(۲۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
<big>'''اصفهان؛'''</big> شهری بزرگ و اثرگذار در فرهنگ و هنر ایرانی.
{{درشت|'''اصفهان؛'''}} شهری بزرگ و اثرگذار در فرهنگ و هنر ایرانی.


اصفهان از شهرهای کهن ایران با اهمیت سیاسی، مذهبی و اقتصادی در فرهنگ و هنر ایرانی است. اصفهان در دوره‌های تاریخی گوناگون، پایتخت برخی حکومت‌های ایرانی و در دورۀ اسلامی نیز خاستگاه علمای بزرگ با آثار دینی ماندگار بوده است. امروزه گوناگونی و فراوانی صنایع‌دستی و کارخانه‌ها و کارگاه‌های تولیدی، اصفهان را به یکی از قطب‌های اقتصادی ایران تبدیل کرده است.
اصفهان از شهرهای کهن ایران با اهمیت سیاسی، مذهبی و اقتصادی در فرهنگ و هنر ایرانی است. اصفهان در دوره‌های تاریخی گوناگون، پایتخت برخی حکومت‌های ایرانی و در دورهٔ اسلامی نیز خاستگاه علمای بزرگ با آثار دینی ماندگار بوده است. امروزه گوناگونی و فراوانی صنایع‌دستی و کارخانه‌ها و کارگاه‌های تولیدی، اصفهان را به یکی از قطب‌های اقتصادی ایران تبدیل کرده است.
==نام‌گذاری==
شهر اِصفَهان، مرکز استان اصفهان، از شهرهای بزرگ در فلات مرکزی ایران است. [[مسلمان|مسلمانان]] در آغاز ورود اسلام به ایران، اين شهر را «جي» نامیده‌اند. این شهر در طول تاريخ به نام‌هاي «اسپاهان» يا «شهر سواران»، «صفاهان و صفاهون» نیز مشهور بوده است.<ref>  [https://advertisingisfahan.ir/%D8%AE%D9%84%D8%A7%D8%B5%D9%87-%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86/ . «خلاصه‌ای از تاریخچه شهر اصفهان»، وب‌سایت تبلیغات اصفهان.]</ref>


==تاریخچه==  
== نام‌گذاری ==
اصفهان شهری تاریخی و کهن است که پیشینۀ آن در سندهای مکتوب تا سدۀ یکم میلادی، قابل رهگیری است. <ref>  [https://www.visitiran.ir/fa/province/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86 . «استان اصفهان»، وب‌سایت ویزیت ایران.]</ref> اين شهر علاوه بر آن که اقامتگاه برخی پادشاهان هخامنشي بوده،<ref>  [https://advertisingisfahan.ir/%D8%AE%D9%84%D8%A7%D8%B5%D9%87-%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86/ . «خلاصه‌ای از تاریخچه شهر اصفهان»، وب‌سایت تبلیغات اصفهان.]</ref>  محل حکمرانی پادشاهان بسیاری در طول تاریخ بوده است.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86 . «اصفهان»، ویکی شیعه.]</ref>  ورود اسلام بر نوع بناهای ساخته شده در اصفهان تأثیر گذاشته و آن را به یکی از زيباترين شهرهاي مذهبي جهان تبدیل کرد و در آن نمادهاي فرهنگي با ارزشی از جمله مساجد و مناره‌ها و مدارس علميه شکل گرفت. <ref>[https://advertisingisfahan.ir/%D8%AE%D9%84%D8%A7%D8%B5%D9%87-%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86/ . «خلاصه‌ای از تاریخچه شهر اصفهان»، وب‌سایت تبلیغات اصفهان.]</ref> اصفهان در دورۀ صفویه از شهرهای پررونق و برای مدتی پایتخت صفویه بوده و بیشتر آثار تاریخی آن از همین دوران است.<ref>[https://www.visitiran.ir/fa/province/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86 . «استان اصفهان»، وب‌سایت ویزیت ایران.]</ref>  اصفهان در دورۀ صفویه محل تمرکز علمای بزرگ شیعه و شکل‌گیری حوزه علمیه در ایران بوده است. وجود بناهای مهم مذهبی از جمله مساجد و مدرسه‌های علمیه در اصفهان، نشان از اهمیت آن در رشد و پیشرفت اسلام و مذهب تشیع دارد.<ref>  [https://fa.wikishia.net/view/%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86 . «اصفهان»، ویکی شیعه.]</ref>
شهر اِصفَهان، مرکز استان اصفهان، از شهرهای بزرگ در فلات مرکزی ایران است. [[مسلمان|مسلمانان]] در آغاز ورود اسلام به ایران، این شهر را «جی» نامیده‌اند. این شهر در طول تاریخ به نام‌های «اسپاهان» یا «شهر سواران»، «صفاهان و صفاهون» نیز مشهور بوده است.<ref>[https://advertisingisfahan.ir/خلاصه-ای-از-تاریخچه-شهر-اصفهان/ . «خلاصه‌ای از تاریخچه شهر اصفهان»، وب‌سایت تبلیغات اصفهان.]</ref>


==جغرافیای اصفهان==
== تاریخچه ==
استان و شهر اصفهان در مرکز ایران، در 51 درجه و 29 دقيقه طول شرقي و 32 درجه 38 دقيقه عرض شمالي در جلگه سبز زاینده رود. <ref> [https://advertisingisfahan.ir/%D8%AE%D9%84%D8%A7%D8%B5%D9%87-%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86/ . «خلاصه‌ای از تاریخچه شهر اصفهان»، وب‌سایت تبلیغات اصفهان.]</ref> ارتفاع متوسط آن از سطح دریا ۱۵۰۰ متر و کوه‌های آن از شمال غربی به جنوب شرقی امتداد دارند. این منطقه با کوه‌هایی به نام صفه و کرکس احاطه شده است.<ref> [https://fa.wikifeqh.ir/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86 . «استان اصفهان»،  ویکی فقه.]</ref>  
اصفهان شهری تاریخی و کهن است که پیشینهٔ آن در سندهای مکتوب تا سدهٔ یکم میلادی، قابل رهگیری است.<ref>[https://www.visitiran.ir/fa/province/استان-اصفهان . «استان اصفهان»، وب‌سایت ویزیت ایران.]</ref> این شهر علاوه بر آن که اقامتگاه برخی پادشاهان هخامنشی بوده،<ref>[https://advertisingisfahan.ir/خلاصه-ای-از-تاریخچه-شهر-اصفهان/ . «خلاصه‌ای از تاریخچه شهر اصفهان»، وب‌سایت تبلیغات اصفهان.]</ref> محل حکمرانی پادشاهان بسیاری در طول تاریخ بوده است.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/اصفهان . «اصفهان»، ویکی شیعه.]</ref> ورود اسلام بر نوع بناهای ساخته شده در اصفهان تأثیر گذاشته و آن را به یکی از زیباترین شهرهای مذهبی جهان تبدیل کرد و در آن [[میراث فرهنگی ناملموس ایران|نمادهای فرهنگی]] با ارزشی از جمله مساجد و مناره‌ها و مدارس علمیه شکل گرفت.<ref>[https://advertisingisfahan.ir/خلاصه-ای-از-تاریخچه-شهر-اصفهان/ . «خلاصه‌ای از تاریخچه شهر اصفهان»، وب‌سایت تبلیغات اصفهان.]</ref> اصفهان در دورهٔ [[صفویه]] از شهرهای پررونق و برای مدتی پایتخت صفویه بوده و بیشتر آثار تاریخی آن از همین دوران است.<ref>[https://www.visitiran.ir/fa/province/استان-اصفهان . «استان اصفهان»، وب‌سایت ویزیت ایران.]</ref> اصفهان در دورهٔ صفویه محل تمرکز علمای بزرگ [[شیعه]] و شکل‌گیری [[حوزه علمیه قم|حوزه علمیه]] در ایران بوده است. وجود بناهای مهم مذهبی از جمله [[مسجد|مساجد]] و مدرسه‌های علمیه در اصفهان، نشان از اهمیت آن در رشد و پیشرفت اسلام و مذهب تشیع دارد.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/اصفهان . «اصفهان»، ویکی شیعه.]</ref>
آب و هوای اصفهان معتدل و دارای اقلیم چهار فصل است. <ref>[https://advertisingisfahan.ir/%D8%AE%D9%84%D8%A7%D8%B5%D9%87-%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86/ . «خلاصه‌ای از تاریخچه شهر اصفهان»، وب‌سایت تبلیغات اصفهان.]</ref> بخش‌های بیابانی استان اصفهان در تابستان‌ها گرم‌وخشک و در زمستان‌ها بسیار سرد است. شهرهای کوهستانی این استان مانند سِمیرُم، خوانسار، فَریدَن، فریدون‌شهر و چادِگان آب‌وهوایی معتدل دارند.<ref> [https://www.visitiran.ir/fa/province/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86 . «استان اصفهان»، وب‌سایت ویزیت ایران.]</ref> مهم‌ترین رودخانه‌ای که در مرکز فلات ایران جاری شده و از شهر اصفهان عبور می‌کند، زاینده‌رود نام دارد که از ارتفاعات زردکوه بختیاری (کوهرنگ) سرچشمه گرفته و به باتلاق گاو‌خونی می‌ریزد.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86 . «استان اصفهان»،  ویکی فقه.]</ref>


==جمعیت‌شناسی==
== جغرافیای اصفهان ==
استان اصفهان سومین استان پرجمعیت و ششمین استان پهناور ایران است. <ref> [https://fa.wikifeqh.ir/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86 . «استان اصفهان»، ویکی فقه.]</ref> بر اساس آمار جمعیتی در بهار 1402‌ش، جمعیت استان اصفهان برابر با 5 میلیون و 349 هزار و 818 نفر است. <ref> [https://www.imna.ir/photo/673696/%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%B1-%DB%B1%DB%B4%DB%B0%DB%B2-%D8%AC%D8%B2%D8%A6%DB%8C%D8%A7%D8%AA . موحدی‌فر، «جمعیت استان اصفهان در بهار ۱۴۰۲ + جزئیات»، خبرگزاری ایمنا.]</ref> مردم اصفهان به زبان فارسی و لهجۀ اصفهانی، سخن می‌گویند. همچنین این منطقه زیستگاه اقوام مختلف دیگری مانند بختیاری‌ها، لرها، ارمنی‌ها، ترک‌ها، گرجی‌ها، یهودی‌ها، کولی‌ها و عرب‌ها نیز است.<ref> [https://fa.wikifeqh.ir/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86 . «استان اصفهان»، ویکی فقه.]</ref>
استان و شهر اصفهان در مرکز ایران، در ۵۱ درجه و ۲۹ دقیقه طول شرقی و ۳۲ درجه ۳۸ دقیقه عرض شمالی در جلگه سبز زاینده رود.<ref>[https://advertisingisfahan.ir/خلاصه-ای-از-تاریخچه-شهر-اصفهان/ . «خلاصه‌ای از تاریخچه شهر اصفهان»، وب‌سایت تبلیغات اصفهان.]</ref> ارتفاع متوسط آن از سطح دریا ۱۵۰۰ متر و کوه‌های آن از شمال غربی به جنوب شرقی امتداد دارند. این منطقه با کوه‌هایی به نام صفه و کرکس احاطه شده است.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/استان_اصفهان . «استان اصفهان»، ویکی فقه.]</ref>
آب و هوای اصفهان معتدل و دارای اقلیم چهار فصل است.<ref>[https://advertisingisfahan.ir/خلاصه-ای-از-تاریخچه-شهر-اصفهان/ . «خلاصه‌ای از تاریخچه شهر اصفهان»، وب‌سایت تبلیغات اصفهان.]</ref> بخش‌های بیابانی استان اصفهان در تابستان‌ها گرم‌وخشک و در زمستان‌ها بسیار سرد است. شهرهای کوهستانی این استان مانند سِمیرُم، [[خوانسار]]، فَریدَن، فریدون‌شهر و چادِگان آب‌وهوایی معتدل دارند.<ref>[https://www.visitiran.ir/fa/province/استان-اصفهان . «استان اصفهان»، وب‌سایت ویزیت ایران.]</ref> مهم‌ترین رودخانه‌ای که در مرکز فلات ایران جاری شده و از شهر اصفهان عبور می‌کند، زاینده‌رود نام دارد که از ارتفاعات زردکوه بختیاری (کوهرنگ) سرچشمه گرفته و به باتلاق گاوخونی می‌ریزد.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/استان_اصفهان . «استان اصفهان»، ویکی فقه.]</ref>


==تقسیمات کشوری==
== جمعیت‌شناسی ==
استان اصفهان شامل بیش از ۲۰ شهرستان با نام‌های آران‌وبیدگل، اردستان، اصفهان، برخوار و میمه، بوئین و میاندشت، تیران و کرون، چادگان، خمینی‌شهر، خوانسار، خور و بیابانک، سمیرم، شهرضا، دهاقان، فریدن، فریدون‌شهر، فلاورجان، کاشان، گلپایگان، لنجان، مبارکه، نایین، نجف‌آباد و نطنز است.<ref> [https://www.visitiran.ir/fa/province/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86 . «استان اصفهان»، وب‌سایت ویزیت ایران.]</ref> همچنین در این استان حدود 1800 روستا وجود دارد که با جمعیت حدود 711 هزار نفری، زندگی روستایی فعال دارند.<ref> [https://dana.ir/150304/%DB%B1%DB%B8%DB%B0%DB%B0%D8%B1%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%DB%8C%DA%A9-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B9%DA%A9%D8%B3-%D9%88-%D8%A2%D9%85%D8%A7%D8%B1#g «هزار و هشتصد روستای استان اصفهان در یک نگاه»، شبکۀ اطلاع‌رسانی دانا.]</ref>
استان اصفهان سومین استان پرجمعیت و ششمین استان پهناور ایران است.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/استان_اصفهان . «استان اصفهان»، ویکی فقه.]</ref> بر اساس آمار جمعیتی در بهار ۱۴۰۲ش، جمعیت استان اصفهان برابر با ۵ میلیون و ۳۴۹ هزار و ۸۱۸ نفر است.<ref>[https://www.imna.ir/photo/673696/جمعیت-استان-اصفهان-در-بهار-۱۴۰۲-جزئیات . موحدی‌فر، «جمعیت استان اصفهان در بهار ۱۴۰۲ + جزئیات»، خبرگزاری ایمنا.]</ref> مردم اصفهان به [[زبان فارسی]] و لهجهٔ اصفهانی، سخن می‌گویند. همچنین این منطقه زیستگاه [[اقوام ایرانی|اقوام]] مختلف دیگری مانند بختیاری‌ها، لرها، ارمنی‌ها، ترک‌ها، گرجی‌ها، یهودی‌ها، کولی‌ها و عرب‌ها نیز است.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/استان_اصفهان . «استان اصفهان»، ویکی فقه.]</ref>


==مذهب تشیع در اصفهان==
== تقسیمات کشوری ==
منطقه کنونی اصفهان در حوالی سال ‌۲۰ قمری و در دوران خلیفه دوم به دست مسلمانان فتح شد و برخی قبایل عرب در آن ساکن شدند. <ref>  . جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ۱۳۷۸ش، ص199.</ref> این شهر تا سدۀ چهارم هجری تحت سلطۀ اهل‌سنت و برخی ناصبیان بود. <ref> [https://fa.wikishia.net/view/%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86 . «اصفهان»، ویکی شیعه.]</ref>   با ظهور سلسلۀ آل‌بویه در نیمۀ اول قرن چهارم، سادات و شیعیان به این شهر هجرت کرده و همین امر سبب شد که اصفهان به شهری شیعه‌نشین تبدیل شود.<ref>  . جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ۱۳۷۸ش، ص195.</ref>
استان اصفهان شامل بیش از ۲۰ شهرستان با نام‌های آران‌وبیدگل، [[اردستان]]، اصفهان، برخوار و میمه، بوئین و میاندشت، تیران و کرون، [[چادگان]]، [[خمینی‌شهر]]، [[خوانسار]]، خور و بیابانک، سمیرم، شهرضا، دهاقان، فریدن، فریدون‌شهر، فلاورجان، [[کاشان]]، گلپایگان، لنجان، مبارکه، نایین، [[نجف آباد|نجف‌آباد]] و [[نطنز]] است.<ref>[https://www.visitiran.ir/fa/province/استان-اصفهان . «استان اصفهان»، وب‌سایت ویزیت ایران.]</ref> همچنین در این استان حدود ۱۸۰۰ روستا وجود دارد که با جمعیت حدود ۷۱۱ هزار نفری، زندگی روستایی فعال دارند.<ref>[https://dana.ir/150304/۱۸۰۰روستای-استان-اصفهان-در-یک-نگاه-عکس-و-آمار#g «هزار و هشتصد روستای استان اصفهان در یک نگاه»، شبکۀ اطلاع‌رسانی دانا.]</ref>
درسده‌های هشتم و نهم با افزایش حضور شیعیان در اصفهان، نوعی تفاهم میان اهل‌سنت و شیعیان در اصفهان ایجاد شد و آنها در کنار یکدیگر زندگی مسالمت‌آمیزی داشتند. <ref>[https://fa.wikishia.net/view/%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86 «اصفهان»، ویکی شیعه.]</ref> با ظهور پادشاهی صفویه در قرن نهم هجری، تشیع مذهب رسمی ایران شد. همچنین به دستور شاه عباس صفوی، پایتخت از قزوین به اصفهان منتقل شد. این امر اسباب تأسیس حوزه‌های علمیه را در اصفهان فراهم کرد. در تأسیس حوزۀ علمیه در اصفهان عالمانی مانند محقق کرکی نقش داشتند. وجود این مراکز علمیه در اصفهان سبب شد که این منطقه به مرکز علوم و فنون دینی شیعی تبدیل شود.<ref>  . مهدوی، مزارات اصفهان از قرن سوم هجری تا عصر حاضر، ۱۳۸۲ش، ص۱۶.</ref>  در این دوره مدارس علمیه و مساجد متعددی مانند مسجد شیخ لطف‌الله و مسجد حکیم در اصفهان ساخته شد.<ref>  . موحد ابطحی، ریشه‌ها و جلوه‌های تشیع، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۲۲۵-۲5۳.</ref>  همچنین از دیگر آثار معماری شیعی در اصفهان می‌توان به تخت فولاد اصفهان (از قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین قبرستان‌های جهان اسلام)،  مسجد امام، مدرسه چهارباغ و مدرسه صدر اشاره کرد.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86 «اصفهان»، ویکی شیعه.]</ref>


==اصفهان زیستگاه عالمان دینی==
== مذهب تشیع در اصفهان ==
محمد‌تقی مجلسی، محمد‌باقر مجلسی، شیخ بهائی، سید‌حسن مدرس و سید‌حسین بروجردی، از جمله عالمان مشهوری هستند که در اصفهان زیسته‌اند. از عالمان حوزۀ علمیه اصفهان که در رشته‌های علمی مختلف صاحب‌نظر و منشأ اثر بوده‌‌اند می‌توان به جمال خوانساری، حسین خوانساری، رحیم ارباب، سید محمدباقر درچه‌ای، سید محمدباقر شفتی، ملاصالح مازندرانی، فاضل هندی، محمدتقی رازی اصفهانی، نورالله و روح‌الله نجفی اصفهانی، سید محمدباقر چهارسوقی، جهانگیرخان قشقایی، آخوند کاشی و محمدرضا مسجدشاهی اشاره کرد.<ref> . معینی، حوزه علمیه اصفهان، 1394ش، ص۱80-۱۹۲.</ref>
منطقه کنونی اصفهان در حوالی سال ۲۰ قمری و در دوران خلیفه دوم به دست مسلمانان فتح شد و برخی قبایل عرب در آن ساکن شدند.<ref>. جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ۱۳۷۸ش، ص199.</ref> این شهر تا سدهٔ چهارم هجری تحت سلطهٔ اهل‌سنت و برخی ناصبیان بود.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/اصفهان . «اصفهان»، ویکی شیعه.]</ref> با ظهور سلسلهٔ آل‌بویه در نیمهٔ اول قرن چهارم، [[سید|سادات]] و [[شیعه|شیعیان]] به این شهر هجرت کرده و همین امر سبب شد که اصفهان به شهری شیعه‌نشین تبدیل شود.<ref>. جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ۱۳۷۸ش، ص195.</ref>
درسده‌های هشتم و نهم با افزایش حضور شیعیان در اصفهان، نوعی تفاهم میان اهل‌سنت و شیعیان در اصفهان ایجاد شد و آنها در کنار یکدیگر زندگی مسالمت‌آمیزی داشتند.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/اصفهان «اصفهان»، ویکی شیعه.]</ref> با ظهور پادشاهی صفویه در قرن نهم هجری، تشیع مذهب رسمی ایران شد. همچنین به دستور شاه عباس صفوی، پایتخت از قزوین به اصفهان منتقل شد. این امر اسباب تأسیس حوزه‌های علمیه را در اصفهان فراهم کرد. در تأسیس حوزهٔ علمیه در اصفهان عالمانی مانند محقق کرکی نقش داشتند. وجود این مراکز علمیه در اصفهان سبب شد که این منطقه به مرکز علوم و فنون دینی شیعی تبدیل شود.<ref>. مهدوی، مزارات اصفهان از قرن سوم هجری تا عصر حاضر، ۱۳۸۲ش، ص۱۶.</ref> در این دوره مدارس علمیه و مساجد متعددی مانند [[مسجد شیخ لطف‌الله]] و مسجد حکیم در اصفهان ساخته شد.<ref>. موحد ابطحی، ریشه‌ها و جلوه‌های تشیع، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۲۲۵–۲5۳.</ref> همچنین از دیگر آثار معماری شیعی در اصفهان می‌توان به تخت فولاد اصفهان (از قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین قبرستان‌های جهان اسلام)، مسجد امام، مدرسه چهارباغ و مدرسه صدر اشاره کرد.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/اصفهان «اصفهان»، ویکی شیعه.]</ref>


==کتاب‌ها و آثار علمی بزرگان دینی در اصفهان==
== اصفهان زیستگاه عالمان دینی ==
در حوزۀ علمیۀ اصفهان کتاب‌هایی در حوزۀ دانش‌های دینی نوشته شده که در گذر زمان به منابع معتبری برای عالمان و پژوهشگران تبدیل شدند؛ مانند بحار الانوار اثر محمدباقر مجلسی که بزرگ‌ترین مجموعه حدیثی شیعه است؛ روضة المتقین از محمدتقی مجلسی، لوامع صاحبقرانی: شرح کتاب من لایحضره الفقیه  از محمدتقی مجلسی، مرآت العقول: شرح کتاب کافی کلینی از محمدباقر مجلسی و قبسات از میرداماد، از آثار علمای حوزۀ علمیۀ اصفهان بوده است. <ref>  [https://fa.wikishia.net/view/%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86 . جعفریان، صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست، ۱۳۷۹ش، ج۳، ص۱۰۴۵.]</ref> از دیگر آثار معتبر مربوط به علمای اصفهان می‌توان به کتاب فقهی کشف اللثام از فاضل هندی و کتاب رجالی ریاض العلماء و حیاض الفضلاء از عبدالله افندی اصفهانی اشاره کرد. <ref> [https://fa.wikishia.net/view/%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86 . «اصفهان»، ویکی شیعه.]</ref> در دهۀ اخیر نیز کتابخانۀ دیجیتال قائمیه از محصولات حوزۀ علمیۀ اصفهان است که امکان دسترسی به منابع متعدد دینی را برای مخاطبان در سراسر کشور فراهم آورده است.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86 . «اصفهان»، ویکی شیعه.]</ref>
محمدتقی مجلسی، محمدباقر مجلسی، [[شیخ بهایی|شیخ بهائی]]، سیدحسن مدرس و [[سید حسین طباطبایی بروجردی|سیدحسین بروجردی،]] از جمله عالمان مشهوری هستند که در اصفهان زیسته‌اند. از عالمان حوزهٔ علمیه اصفهان که در رشته‌های علمی مختلف صاحب‌نظر و منشأ اثر بوده‌اند می‌توان به جمال خوانساری، حسین خوانساری، رحیم ارباب، سید محمدباقر درچه‌ای، سید محمدباقر شفتی، ملاصالح مازندرانی، فاضل هندی، محمدتقی رازی اصفهانی، نورالله و روح‌الله نجفی اصفهانی، سید محمدباقر چهارسوقی، جهانگیرخان قشقایی، آخوند کاشی و محمدرضا مسجدشاهی اشاره کرد.<ref>. معینی، حوزه علمیه اصفهان، 1394ش، ص۱80-۱۹۲.</ref>


==آموزش و پژوهش==
== کتاب‌ها و آثار علمی بزرگان دینی در اصفهان ==
حوزۀ علمیۀ اصفهان از مهم‌ترین مراکز آموزشی دروس دینی و اسلامی در استان اصفهان است. در این استان مراکز متعدد حوزه‌های علمیه <ref> [https://rch.ac.ir/article/Details?id=8200 . معینی، «حوزه علمیه اصفهان»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.]</ref> و حدود 67 مرکز علمی و دانشگاهی وجود دارد.<ref> [https://www.uniref.ir/Province4.html . «دانشگاه‌های استان اصفهان»، وب‌سایت یونیرف]</ref> از معتبرترین دانشگاه‌های استان اصفهان، دانشگاه اصفهان بوده که در سال ‌1325ش تأسیس شده است. همچنین دانشگاه‌های صنعتی اصفهان، علوم پزشکی، هنر، دانشگاه آزاد اسلامی، دانشگاه شیخ بهایی، شهید اشرفی اصفهانی نیز از دیگر دانشگاه‌های معروف اصفهان هستند.<ref>  [https://profile.center/%D8%A8%D9%87%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86/ . «لیستی از بهترین دانشگاه‌های شهر اصفهان»، وب‌سایت پروفایل سنتر.]</ref>  تعدد دانشگاه‌های روزانه، آزاد، پیام ‌نور و غیر‌انتفاعی در شهرهای مختلف استان این امکان را فراهم آورده که بومیان این منطقه و همچنین سایر افراد در نقاط مختلف کشور بتوانند برای ادامۀ تحصیل، استان اصفهان را به‌عنوان مقصد تحصیلی خود انتخاب کنند. دانشگاه‌های استان اصفهان، صاحب امتیاز 122 ژورنال تخصصی علمی است. همچنین پژوهشگران دانشگاه‌ها و مراکز علمی استان اصفهان توانسته‌اند، 188307 مقالۀ علمی شامل 36853 مقالۀ ژورنالی و 73364 مقاله در همایش‌های علمی داخلی و 36853 مقالۀ بین‌المللی منتشر کنند. این مراکز به‌طور میانگین دارای 6 هزار و 244 استاد و عضو هیأت علمی بوده‌اند.<ref>[https://www.uniref.ir/Province4.html . «دانشگاه‌های استان اصفهان»، وب‌سایت یونیرف]</ref>
در حوزهٔ علمیهٔ اصفهان کتاب‌هایی در حوزهٔ دانش‌های دینی نوشته شده که در گذر زمان به منابع معتبری برای عالمان و پژوهشگران تبدیل شدند؛ مانند بحار الانوار اثر محمدباقر مجلسی که بزرگ‌ترین مجموعه حدیثی شیعه است؛ روضة المتقین از محمدتقی مجلسی، لوامع صاحبقرانی: شرح کتاب من لایحضره الفقیه از محمدتقی مجلسی، مرآت العقول: شرح کتاب کافی کلینی از محمدباقر مجلسی و قبسات از میرداماد، از آثار علمای حوزهٔ علمیهٔ اصفهان بوده است.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/اصفهان . جعفریان، صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست، ۱۳۷۹ش، ج۳، ص۱۰۴۵.]</ref> از دیگر آثار معتبر مربوط به علمای اصفهان می‌توان به کتاب فقهی کشف اللثام از فاضل هندی و کتاب رجالی ریاض العلماء و حیاض الفضلاء از عبدالله افندی اصفهانی اشاره کرد.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/اصفهان . «اصفهان»، ویکی شیعه.]</ref> در دههٔ اخیر نیز کتابخانهٔ دیجیتال قائمیه از محصولات حوزهٔ علمیهٔ اصفهان است که امکان دسترسی به منابع متعدد دینی را برای مخاطبان در سراسر کشور فراهم آورده است.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/اصفهان . «اصفهان»، ویکی شیعه.]</ref>


==امام‌زادگان و زیارتگاه‌های اصفهان==
== آموزش و پژوهش ==
در شهر اصفهان ۲۵ امام‌زاده مانند امام‌زاده احمد در منطقه حسن‌آباد و امام‌زاده اسماعیل ثبت شده است. همچنین برخی از بقعه‌های قبرستان تخت‌فولاد و نیز محل دفن مجلسی پدر و پسر معروف به «سرِ قبرِ آخوند» در کنار مسجد جامع عتیق نیز از جمله زیارتگاه‌های مورد توجه مردم اصفهان هستند.<ref> [https://fa.wikishia.net/view/%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86 . «اصفهان»، ویکی شیعه.]</ref>
حوزهٔ علمیهٔ اصفهان از مهم‌ترین مراکز آموزشی دروس دینی و اسلامی در استان اصفهان است. در این استان مراکز متعدد حوزه‌های علمیه<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details?id=8200 . معینی، «حوزه علمیه اصفهان»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.]</ref> و حدود ۶۷ مرکز علمی و دانشگاهی وجود دارد.<ref>[https://www.uniref.ir/Province4.html . «دانشگاه‌های استان اصفهان»، وب‌سایت یونیرف]</ref> از معتبرترین دانشگاه‌های استان اصفهان، دانشگاه اصفهان بوده که در سال ۱۳۲۵ش تأسیس شده است. همچنین دانشگاه‌های صنعتی اصفهان، علوم پزشکی، هنر، دانشگاه آزاد اسلامی، دانشگاه شیخ بهایی، شهید اشرفی اصفهانی نیز از دیگر دانشگاه‌های معروف اصفهان هستند.<ref>[https://profile.center/بهترین-دانشگاه-های-اصفهان/ . «لیستی از بهترین دانشگاه‌های شهر اصفهان»، وب‌سایت پروفایل سنتر.]</ref> تعدد دانشگاه‌های روزانه، آزاد، پیام نور و غیرانتفاعی در شهرهای مختلف استان این امکان را فراهم آورده که بومیان این منطقه و همچنین سایر افراد در نقاط مختلف کشور بتوانند برای ادامهٔ تحصیل، استان اصفهان را به‌عنوان مقصد تحصیلی خود انتخاب کنند. دانشگاه‌های استان اصفهان، صاحب امتیاز ۱۲۲ ژورنال تخصصی علمی است. همچنین پژوهشگران دانشگاه‌ها و مراکز علمی استان اصفهان توانسته‌اند، ۱۸۸۳۰۷ مقالهٔ علمی شامل ۳۶۸۵۳ مقالهٔ ژورنالی و ۷۳۳۶۴ مقاله در همایش‌های علمی داخلی و ۳۶۸۵۳ مقالهٔ بین‌المللی منتشر کنند. این مراکز به‌طور میانگین دارای ۶ هزار و ۲۴۴ استاد و عضو هیئت علمی بوده‌اند.<ref>[https://www.uniref.ir/Province4.html . «دانشگاه‌های استان اصفهان»، وب‌سایت یونیرف]</ref>


==نقش اصفهان در فعالیت‌های سیاسی و مذهبی==
== امام‌زادگان و زیارتگاه‌های اصفهان ==
اصفهان در طول تاریخ از پایگاه‌های مهم سیاسی و مذهبی بوده است.<ref> [https://fa.wikishia.net/view/%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86 . منتظرالقائم، دگرگونی‌های حوزه علمیه اصفهان از ۱۱۳۵ هجری تاکنون، 1396ش، ص۲۴۰.]</ref>  عالمان شیعی اصفهان در جریان رویدادهای مهم سیاسی و مذهبی همواره نقش‌آفرینی کرده‌اند که از جمله اقدامات مهم آنها عبارت‌اند از:
در شهر اصفهان ۲۵ [[امام‌زاده]] مانند امام‌زاده احمد در منطقه حسن‌آباد و امام‌زاده اسماعیل ثبت شده است. همچنین برخی از بقعه‌های قبرستان تخت‌فولاد و نیز محل دفن مجلسی پدر و پسر معروف به «سرِ قبرِ آخوند» در کنار [[مسجد جامع]] عتیق نیز از جمله زیارتگاه‌های مورد توجه مردم اصفهان هستند.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/اصفهان . «اصفهان»، ویکی شیعه.]</ref>
# مشارکت فعال در جنبش تنباکو؛
# تبلیغ استفاده از کالای ایرانی در دورۀ پیش از مشروطه؛
# نقش‌آفرینی در نهضت مشروطیت ایران؛
# مشارکت فعال در عملی کردن نهضت ملی‌سازی صنعت نفت؛<ref>  . «اصفهان»، ویکی شیعه.</ref> 
# حضور جدی در انقلاب اسلامی سال 1357ش؛
# مشارکت فعال در دفاع مقدس.<ref>  [https://advertisingisfahan.ir/%D8%AE%D9%84%D8%A7%D8%B5%D9%87-%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86/ . «خلاصه‌ای از تاریخچه شهر اصفهان»، وب‌سایت تبلیغات اصفهان.]</ref>


==آیین‌ها و مراسم مذهبی==
== نقش اصفهان در فعالیت‌های سیاسی و مذهبی ==
آیین‌ها و مراسم مذهبی گوناگونی در اصفهان رونق داشته و جزء سبک زندگی مردم این شهر شده است. تا سال ۱۳۹۸ش، بیش از ۱۴۰۰ هیئت عزاداری در شهر اصفهان ثبت شده است که آیین‌ها و مراسم گوناگونی مانند تعزیه‌خوانی و سقا‌خوانی در محرم<ref> [https://dadaali.tebyan.net/ .«آداب و رسوم مردم اصفهان»، وب‌سایت تبیان.]</ref> برگزار می‌کنند. برگزاری مراسم در خانۀ زرگر‌باشی که به حسینیۀ زرگرباشی نیز  معروف است، از قرن یازدهم قمری شروع شده و بیش از ۳۰۰ سال قدمت دارد. همچنین در خانۀ بُنَکدار در دهۀ محرم نیز مراسم روضه‌ای برگزار می‌شود که قدمت آن به سال ۱۲۲۸ش بر می‌گردد.<ref> [https://www.irna.ir/news/83472373/%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%A8%D9%86%DA%A9%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86-%D9%85%DB%8C%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D9%88-%D8%B3%D8%AF%D9%87-%D8%B4%D9%88%D8%B1-%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86%DB%8C . «خانه بنکدار اصفهان، میزبان دو سده شور حسینی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>
اصفهان در طول تاریخ از پایگاه‌های مهم سیاسی و مذهبی بوده است.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/اصفهان . منتظرالقائم، دگرگونی‌های حوزه علمیه اصفهان از ۱۱۳۵ هجری تاکنون، 1396ش، ص۲۴۰.]</ref> عالمان شیعی اصفهان در جریان رویدادهای مهم سیاسی و مذهبی همواره نقش‌آفرینی کرده‌اند که از جمله اقدامات مهم آنها عبارت‌اند از:
# مشارکت فعال در جنبش تنباکو؛
# تبلیغ استفاده از کالای ایرانی در دورهٔ پیش از مشروطه؛
# [[زنان در جنبش مشروطه|نقش‌آفرینی در نهضت مشروطیت ایران]]؛
# مشارکت فعال در عملی کردن نهضت ملی‌سازی صنعت نفت؛<ref>[https://fa.wikishia.net/view/اصفهان . «اصفهان»، ویکی شیعه.]</ref>
# حضور جدی در [[انقلاب اسلامی]] سال ۱۳۵۷ش؛
# مشارکت فعال در دفاع مقدس.<ref>[https://advertisingisfahan.ir/خلاصه-ای-از-تاریخچه-شهر-اصفهان/ . «خلاصه‌ای از تاریخچه شهر اصفهان»، وب‌سایت تبلیغات اصفهان.]</ref>


==انواع صنایع‌دستی اصفهان==  
== آیین‌ها و مراسم مذهبی ==
شهر و استان اصفهان از قطب‌های صنایع‌دستی ایران است و هنرمندان بسیاری در حیطه‌های گوناگون پرورانده است. تاکنون 178 رشته صنایع‌دستی در این استان ثبت شده و بیش از ۶۰ رشته در حال تولید محصول است. از جمله صنایع‌دستی این استان عبارت‌اند از:
آیین‌ها و مراسم مذهبی گوناگونی در اصفهان رونق داشته و جزء سبک زندگی مردم این شهر شده است. تا سال ۱۳۹۸ش، بیش از ۱۴۰۰ هیئت عزاداری در شهر اصفهان ثبت شده است که آیین‌ها و مراسم گوناگونی مانند [[تعزیه‌خوانی]] و سقاخوانی در [[ماه محرم|محرم]]<ref>[https://dadaali.tebyan.net/ .«آداب و رسوم مردم اصفهان»، وب‌سایت تبیان.]</ref> برگزار می‌کنند. برگزاری مراسم در خانهٔ زرگرباشی که به حسینیهٔ زرگرباشی نیز معروف است، از قرن یازدهم قمری شروع شده و بیش از ۳۰۰ سال قدمت دارد. همچنین در خانهٔ بُنَکدار در دههٔ محرم نیز مراسم روضه‌ای برگزار می‌شود که قدمت آن به سال ۱۲۲۸ش بر می‌گردد.<ref>[https://www.irna.ir/news/83472373/خانه-بنکدار-اصفهان-میزبان-دو-سده-شور-حسینی . «خانه بنکدار اصفهان، میزبان دو سده شور حسینی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>
# قالی‌بافی: در زمان صفویه، اصفهان از مراکز عمدۀ قالی‌بافی بوده است. امروزه نیز در این شهر کارگاه‌های متعدد قالی‌بافی وجود دارد و بسیاری از جوانان و بومیان این منطقه به قالی‌بافی اشتغال دارند.  
 
# قلمکارسازی: هنر قلمکارسازی از صنایع ‌دستی پرکاربرد است که از دورۀ مغول‌ها در ایران مرسوم شد و در آن با طراحی و نقاشی روی پارچه به‌وسیلۀ قالب به تولید پارچه‌های قلمکاری می‌پردازند. پارچه‌های قلمکاری، از صنایع‌دستی معروف‌ و اصیل اصفهان به‌شمار می‌رود. مرحوم استاد رحیم بیدادی، اسماعیل قالب‌تراش و مهدی اولیایی از استادان نامدار این رشته شمرده می‌شوند.
== انواع صنایع‌دستی اصفهان ==
# خاتم‌کاری: خاتم ترکیبی از چندضلعی‌های منظم است که با استفاده از چوب، استخوان، مفتول‌های فلزی و صدف در رنگ‌های مختلف ساخته می‌شود و به وسیلۀ آن سطح اشیاء به‌صورت موزاییکی تزئین می‌شود. امروزه از خاتم در تهیۀ محصولاتی مانند قاب عکس، عصا، جعبه لوازم آرایش، جاکلیدی، جاقلمی و قاب ساعت استفاده می‌شود. هنر خاتم‌کاری امروزه به‌عنوان صنایع‌دستی مختص اصفهان شهرت دارد.  
شهر و استان اصفهان از قطب‌های صنایع‌دستی ایران است و هنرمندان بسیاری در حیطه‌های گوناگون پرورانده است. تاکنون ۱۷۸ رشته صنایع‌دستی در این استان ثبت شده و بیش از ۶۰ رشته در حال تولید محصول است. از جمله صنایع‌دستی این استان عبارت‌اند از:
# قلم‌زنی: قلم‌زنی، هنر حکاکی بر روی فلزات است که از دیرباز در ایران و به‌ویژه اصفهان رواج داشته است. ابزار کار هنرمند قلم‌زن تعدادی قلم‌های مخصوص و چکش است.  
# قالی‌بافی: در زمان [[صفویه]]، اصفهان از مراکز عمدهٔ [[قالی بافی|قالی‌بافی]] بوده است. امروزه نیز در این شهر کارگاه‌های متعدد قالی‌بافی وجود دارد و بسیاری از جوانان و بومیان این منطقه به قالی‌بافی اشتغال دارند.<ref>[https://nedayeesfahan.ir/23616/23616.htm . «انواع صنایع دستی اصفهان»، وب‌سایت جامعه تحلیلی خبری ندای اصفهان.]</ref>
از دیگر صنایع‌دستی مشهور اصفهان می‌توان به منبت‌کاری، میناکاری، سفال و سرامیک‌سازی، ملیله‌سازی، فیروزه‌کوبی، کاشی‌کاری، سکمه‌دوزی، قلاب‌دوزی، گیوه‌بافی یا گیوه‌دوزی، عبابافی، پوستین‌دوزی، مس‌گری، نمدمالی، زری‌دوزی، خوشنویسی، صحافی و جلدسازی، گچ‌بری، خراطی و نقره‌سازی اشاره کرد. تعدد صنایع و هنرهای دستی در اصفهان سبب اشتغال‌زایی‌های در این استان شده و مانع از مهاجرت بومیان این منطقه به شهر‌های دیگر شده است. این امر علاوه بر تداوم فرهنگ مردمان این منطقه در خوداتکایی آنها مؤثر بوده و به حفظ و معرفی صنایع‌دستی اصیل ایرانی و معرفی آن به سراسر دنیا کمک کرده است.  
# قلمکارسازی: هنر قلمکارسازی از صنایع دستی پرکاربرد است که از دورهٔ مغول‌ها در ایران مرسوم شد و در آن با طراحی و نقاشی روی پارچه به‌وسیلهٔ قالب به تولید پارچه‌های قلمکاری می‌پردازند. پارچه‌های قلمکاری، از صنایع‌دستی معروف و اصیل اصفهان به‌شمار می‌رود. مرحوم استاد رحیم بیدادی، اسماعیل قالب‌تراش و مهدی اولیایی از استادان نامدار این رشته شمرده می‌شوند.<ref>[https://nedayeesfahan.ir/23616/23616.htm . «انواع صنایع دستی اصفهان»، وب‌سایت جامعه تحلیلی خبری ندای اصفهان.]</ref>
==جایگاه اقتصادی==
# [[خاتم‌کاری]]: خاتم ترکیبی از چندضلعی‌های منظم است که با استفاده از چوب، استخوان، مفتول‌های فلزی و صدف در رنگ‌های مختلف ساخته می‌شود و به وسیلهٔ آن سطح اشیاء به‌صورت موزاییکی تزئین می‌شود. امروزه از خاتم در تهیهٔ محصولاتی مانند قاب عکس، عصا، جعبه لوازم آرایش، جاکلیدی، جاقلمی و قاب ساعت استفاده می‌شود. هنر خاتم‌کاری امروزه به‌عنوان صنایع‌دستی مختص اصفهان شهرت دارد.<ref>[https://nedayeesfahan.ir/23616/23616.htm . «انواع صنایع دستی اصفهان»، وب‌سایت جامعه تحلیلی خبری ندای اصفهان.]</ref>
اصفهان علاوه بر درآمد و سود اقتصادی حاصل از صنایع‌دستی، دارای جاذبه‌های گردشگری متعدد، وسعت مزارع كشاورزي، صنعت و تجارت بوده و نقش مهمی در بالندگی اقتصادی ایران دارد. وجود كارخانه‌ها و مجتمع‌هاي بزرگ مانند ذوب آهن، فولاد مباركه، پتروشيمي، پالايشگاه، نيروگاه، راه آهن، معادن غني از جمله طلا، شبكۀ گسترده و دو خطه فيبر نوري و توان تكنولوژيكي بالایی که در اصفهان وجود دارد سبب شده علاوه بر تربيت نيروي انساني، در اشتغال بسیاری از جوانان تحصیل کردۀ سراسر کشور در این مشاغل نیز دخیل باشد.  
# قلم‌زنی: قلم‌زنی، هنر حکاکی بر روی فلزات است که از دیرباز در ایران و به‌ویژه اصفهان رواج داشته است. ابزار کار هنرمند قلم‌زن تعدادی قلم‌های مخصوص و چکش است.<ref>[https://nedayeesfahan.ir/23616/23616.htm . «انواع صنایع دستی اصفهان»، وب‌سایت جامعه تحلیلی خبری ندای اصفهان.]</ref>
==غذاهای محلی==
از دیگر صنایع‌دستی مشهور اصفهان می‌توان به [[منبت کاری|منبت‌کاری]]، [[میناکاری]]، سفال و سرامیک‌سازی، ملیله‌سازی، فیروزه‌کوبی، کاشی‌کاری، سکمه‌دوزی، قلاب‌دوزی، گیوه‌بافی یا گیوه‌دوزی، عبابافی، پوستین‌دوزی، مس‌گری، نمدمالی، زری‌دوزی، خوشنویسی، صحافی و جلدسازی، گچ‌بری، [[خراطی]] و نقره‌سازی اشاره کرد. تعدد صنایع و هنرهای دستی در اصفهان سبب اشتغال‌زایی‌های در این استان شده و مانع از مهاجرت بومیان این منطقه به شهرهای دیگر شده است. این امر علاوه بر تداوم فرهنگ مردمان این منطقه در خوداتکایی آنها مؤثر بوده و به حفظ و معرفی صنایع‌دستی اصیل ایرانی و معرفی آن به سراسر دنیا کمک کرده است.<ref>[https://nedayeesfahan.ir/23616/23616.htm . «انواع صنایع دستی اصفهان»، وب‌سایت جامعه تحلیلی خبری ندای اصفهان.]</ref>
از معروف‌ترین غذاهای سنتی اصفهان، بریانی است. همچنین کالِه‌جوش یا کال‌جوش، اِشکِنِه، کباب زَردَک، یَخمِه‌تُرش، حَلیم بادمجان و کشک بادمجان، یَخنی لوبیا، قِیمه‌ریزه، آش سُماق، شُله بریان با زیره و دسر خوش‌طعم خورش ماست از دیگر غذاهای محلی و معروف اصفهان است.
 
==گردشگری==
== جایگاه اقتصادی ==
اصفهان از شهر‌های اصلی و مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی است. این شهر مهد معماری ایرانی - اسلامی و از بزرگ‌ترین مظاهر تمدن ایران در ادوار گوناگون بوده است. اصفهان دارای بناهای تاریخی با معماری حیرات‌انگیز است که اغلب آنها به‌عنوان میراث فرهنگی ایرانیان در یونسکو ثبت شده‌ است. وجود پل‌های قدیمی سرپوشیده، گنبدها و مناره‌های تاریخی، این شهر را به یکی از مناطق گردشگری پرجاذبه در کشور تبدیل کرده است. از دیگر جاذبه‌های تاریخی، مذهبی و گردشگری اصفهان می‌توان به میدان نقش‌جهان، مسجد شیخ‌لطف‌الله، مسجد امام، سردر قیصریه، عمارت عالی‌قاپو، بازار سنتی مسگرها، منارجُنبان، سی‌وسه پل، پل خواجو، کاخ چهل‌ستون، باغ پرندگان، عمارت هشت‌بهشت، باغ گل‌ها، چهارباغ، کلیسای وانک، باغ پرندگان و بزرگ‌ترین آکواریوم ایران اشاره کرد.  
اصفهان علاوه بر درآمد و سود اقتصادی حاصل از صنایع‌دستی، دارای جاذبه‌های [[گردشگری]] متعدد، وسعت مزارع کشاورزی، صنعت و تجارت بوده و نقش مهمی در بالندگی اقتصادی ایران دارد. وجود کارخانه‌ها و مجتمع‌های بزرگ مانند ذوب آهن، فولاد مبارکه، پتروشیمی، پالایشگاه، نیروگاه، راه‌آهن، معادن غنی از جمله طلا، شبکهٔ گسترده و دو خطه فیبر نوری و توان تکنولوژیکی بالایی که در اصفهان وجود دارد سبب شده علاوه بر تربیت نیروی انسانی، در اشتغال بسیاری از جوانان تحصیل کردهٔ سراسر کشور در این مشاغل نیز دخیل باشد.<ref>[https://www.visitiran.ir/fa/province/استان-اصفهان . «خلاصه‌ای از تاریخچه شهر اصفهان»، وب‌سایت تبلیغات اصفهان.]</ref>
==سوغات اصفهان==
 
معروف‌ترین سوغات اصفهان گز شیرین است که از انگبین و مغز پسته یا مغز بادام تهیه می‌شود. همچنین پولکی و نبات اصفهان، کلوچه بِرِنجی، بِرِشتوک، جوز قندی (که از نوعی هلوی محلی به نام الگ تهیه می‌شود)، انواع نقره‌کاری‌ها و سفره‌های قلم‌کاری از جمله مهم‌ترین و مشهورترین سوغات‌های اصفهان هستند.
== غذاهای محلی ==
==زیرساخت‌ها==
از معروف‌ترین غذاهای سنتی اصفهان، [[بریانی]] است. همچنین کالِه‌جوش یا کال‌جوش، [[اشکنه|اِشکِنِه]]، کباب زَردَک، یَخمِه‌تُرش، [[حلیم|حَلیم]] [[بادمجان]] و کشک بادمجان، یَخنی لوبیا، قِیمه‌ریزه، [[آش]] سُماق، شُله بریان با زیره و دسر خوش‌طعم خورش ماست از دیگر غذاهای محلی و معروف اصفهان است.<ref>[https://www.visitiran.ir/fa/province/استان-اصفهان . «استان اصفهان»، وب‌سایت ویزیت ایران.]</ref>
استان اصفهان یکی از کلان‌شهرهای ایران است که به‌لحاظ امکانات جاده‌ای و زیرساخت‌های حمل و نقل بین شهری و داخل شهری از امکانات مطلوبی برخوردار است. این استان دارای سه خط هوایی، ریلی و جاده‌ای است که امکان جابه‌جایی برون‌شهری و درون‌شهری را فراهم می‌کند. وجود فرودگاه بین‌المللی شهید بهشتی در این استان، امکان جابه‌جایی افراد و بار را به این استان و سایر شهرهای کشور با هواپیما در مدت زمان کوتاهی، فراهم کرده است. همچنین ایستگاه راه آهن اصفهان از قدیمی‌ترین خطوط مسافربری در این شهر است و در سال میزبان بیش از یک‌ونیم میلیون مسافر است.
 
در شهر اصفهان متناسب با ویژگی‌های شهر به‌منظور کاهش ترافیک شهری و کاهش استفاده از خودروهای شخصی برای جلوگیری از آلودگی هوا و تسهیل عبور و مرور شهروندان، مترو و خطوط متعدد اتوبوس تندرو و معمولی وجود دارد.
== گردشگری ==
==امکانات رفاهی==
اصفهان از شهرهای اصلی و مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی است. این شهر مهد معماری ایرانی - اسلامی و از بزرگ‌ترین مظاهر تمدن ایران در ادوار گوناگون بوده است. اصفهان دارای بناهای تاریخی با معماری حیرات‌انگیز است که اغلب آنها به‌عنوان میراث فرهنگی ایرانیان در [[یونسکو]] ثبت شده است. وجود پل‌های قدیمی سرپوشیده، گنبدها و مناره‌های تاریخی، این شهر را به یکی از مناطق گردشگری پرجاذبه در کشور تبدیل کرده است. از دیگر جاذبه‌های تاریخی، مذهبی و گردشگری اصفهان می‌توان به [[میدان امام اصفهان (نقش جهان)|میدان نقش‌جهان]]، مسجد شیخ‌لطف‌الله، مسجد امام، سردر قیصریه، عمارت عالی‌قاپو، بازار سنتی مسگرها، [[منارجنبان|منارجُنبان]]، [[سی‌وسه پل]]، پل خواجو، کاخ [[کاخ چهل‌ستون|چهل‌ستون]]، باغ پرندگان، عمارت هشت‌بهشت، باغ گل‌ها، چهارباغ، کلیسای وانک، باغ پرندگان و بزرگ‌ترین آکواریوم ایران اشاره کرد.<ref>[https://www.visitiran.ir/fa/province/استان-اصفهان . «استان اصفهان»، وب‌سایت ویزیت ایران.]</ref>
اصفهان به‌دلیل بافت شهری، وجود جاذبه‌های متعدد تاریخی و گردشگری که دارد دارای هتل‌ها و اقامتگاه‌های متعددی است. همچنین تعدد مناطق گردشگری، تاریخی، مذهبی و تفریحی در این استان سبب شده در اغلب مناطق آن اقامت‌گاه‌های بوم‌گردی با فضا و پذیرایی سنتی برای میزبانی از گردشگران و توریست‌ها از سراسر نقاط ایران و جهان وجود داشته باشد. همچنین وجود اصالت فرهنگی در میان اهالی مناطق مختلف اصفهان به‌خصوص مناطق روستایی سبب شده خانه‌های محلی و بومی این مناطق، میزبان گردشگران و بازدید‌کنندگان باشند.
 
==پانویس==
== سوغات اصفهان ==
{{پانویس}}  
معروف‌ترین سوغات اصفهان [[گز]] شیرین است که از انگبین و مغز [[پسته]] یا مغز [[بادام]] تهیه می‌شود. همچنین پولکی و نبات اصفهان، کلوچه بِرِنجی، بِرِشتوک، جوز قندی (که از نوعی هلوی محلی به نام الگ تهیه می‌شود)، انواع نقره‌کاری‌ها و سفره‌های قلم‌کاری از جمله مهم‌ترین و مشهورترین [[سوغاتی|سوغات‌های]] اصفهان هستند.
==منابع==
 
* «آداب و رسوم مردم اصفهان»، وب‌سایت تبیان، تاریخ درج مطلب: 30 آبان 1390ش.
== زیرساخت‌ها ==
* «استان اصفهان»، وب‌سایت ویزیت ایران، تاریخ بازدید: 13 آذر 1402ش.  
استان اصفهان یکی از کلان‌شهرهای ایران است که به‌لحاظ امکانات جاده‌ای و زیرساخت‌های حمل و نقل بین شهری و داخل شهری از امکانات مطلوبی برخوردار است. این استان دارای سه خط هوایی، ریلی و جاده‌ای است که امکان جابه‌جایی برون‌شهری و درون‌شهری را فراهم می‌کند.<ref>[https://www.kojaro.com/var/126741-حمل-نقل-اصفهان/ . کماسی، «حمل و نقل عمومی در اصفهان»، وب‌سایت کجارو.]</ref> وجود فرودگاه بین‌المللی [[سیدمحمد حسینی بهشتی|شهید بهشتی]] در این استان، امکان جابه‌جایی افراد و بار را به این استان و سایر شهرهای کشور با هواپیما در مدت زمان کوتاهی، فراهم کرده است.<ref>[http://ifncargoterminal.com/ «پایانه‌بار هوایی فرودگاه شهید بهشتی اصفهان»، وب‌سایت ایفنسارگو ترمینال]</ref> همچنین ایستگاه راه‌آهن اصفهان از قدیمی‌ترین خطوط مسافربری در این شهر است و در سال میزبان بیش از یک‌ونیم میلیون مسافر است.<ref>[http://news.mrud.ir/news/79111/%D8%A7%DB%8C%D8%B3%D8%AA%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B1%D8%A7%D9%87-%D8%A2%D9%87%D9%86-%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA%DB%8C-%D9%85%D8%AF%D8%B1%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7% . همتی‌فرد، «ایستگاه راه‌آهن اصفهان؛ برداشتی مدرن از معماری سنتی نصف جهان»، پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی.]</ref>
* «استان اصفهان»، ویکی فقه، تاریخ بازدید: 5 آذر 1402ش.
در شهر اصفهان متناسب با ویژگی‌های شهر به‌منظور کاهش ترافیک شهری و کاهش استفاده از خودروهای شخصی برای جلوگیری از آلودگی هوا و تسهیل عبور و مرور شهروندان،<ref>[https://www.sid.ir/paper/374526/fa . اله‌دادی و همکاران، «بررسی حمل‌ونقل عمومی و ارزیابی خطوط اتوبوس تندرو کلانشهر اصفهان مطابق با استاندارد 2016 BRT»، 1398ش، ص3].</ref> مترو و خطوط متعدد اتوبوس تندرو<ref>[https://www.kojaro.com/var/126741-حمل-نقل-اصفهان/ . کماسی، «حمل و نقل عمومی در اصفهان»، وب‌سایت کجارو.]</ref> و معمولی وجود دارد.<ref>[https://www.sid.ir/paper/374526/fa . اله‌دادی و همکاران، «بررسی حمل‌ونقل عمومی و ارزیابی خطوط اتوبوس تندرو کلانشهر اصفهان مطابق با استاندارد 2016 BRT»، 1398ش، ص3].</ref>
* «اصفهان»، ویکی شیعه، تاریخ بازدید: 4 آذر 1402ش.
 
* اله‌دادی، مهدی و همکاران، «بررسی حمل‌ونقل عمومی و ارزیابی خطوط اتوبوس تندرو کلانشهر اصفهان مطابق با استاندارد 2016 BRT»، نشریۀ مطالعات شهری، شمارۀ 9، 1398ش.
== امکانات رفاهی ==
* «انواع صنایع‌دستی اصفهان»، وب‌سایت جامعه تحلیلی خبری ندای اصفهان، تاریخ درج مطلب: 20 دی 1394ش.
اصفهان به‌دلیل بافت شهری، وجود جاذبه‌های متعدد تاریخی و گردشگری که دارد دارای هتل‌ها و اقامتگاه‌های متعددی است. همچنین تعدد مناطق گردشگری، تاریخی، مذهبی و تفریحی در این استان سبب شده در اغلب مناطق آن اقامت‌گاه‌های بوم‌گردی با فضا و پذیرایی سنتی برای میزبانی از گردشگران و توریست‌ها از سراسر نقاط ایران و جهان وجود داشته باشد. همچنین وجود اصالت فرهنگی در میان اهالی مناطق مختلف اصفهان به‌خصوص مناطق روستایی سبب شده خانه‌های محلی و بومی این مناطق، میزبان گردشگران و بازدیدکنندگان باشند.<ref>[https://www.visitiran.ir/fa/province/استان-اصفهان . «استان اصفهان»، وب‌سایت ویزیت ایران.]</ref>
* «پایانه‌بار هوایی فرودگاه شهید بهشتی اصفهان»، وب‌سایت ifncargoterminal، تاریخ بازدید: 13 آذر 1402ش.
 
== پانویس ==
{{پانویس}}
 
== منابع ==
* «آداب و رسوم مردم اصفهان»، وب‌سایت تبیان، تاریخ درج مطلب: ۳۰ آبان ۱۳۹۰ش.
* «استان اصفهان»، وب‌سایت ویزیت ایران، تاریخ بازدید: ۱۳ آذر ۱۴۰۲ش.
* «استان اصفهان»، ویکی فقه، تاریخ بازدید: ۵ آذر ۱۴۰۲ش.
* «اصفهان»، ویکی شیعه، تاریخ بازدید: ۴ آذر ۱۴۰۲ش.
* اله‌دادی، مهدی و همکاران، «بررسی حمل‌ونقل عمومی و ارزیابی خطوط اتوبوس تندرو کلانشهر اصفهان مطابق با استاندارد 2016 BRT»، نشریهٔ مطالعات شهری، شمارهٔ ۹، ۱۳۹۸ش.
* «انواع صنایع‌دستی اصفهان»، وب‌سایت جامعه تحلیلی خبری ندای اصفهان، تاریخ درج مطلب: ۲۰ دی ۱۳۹۴ش.
* «پایانه‌بار هوایی فرودگاه شهید بهشتی اصفهان»، وب‌سایت ifncargoterminal، تاریخ بازدید: ۱۳ آذر ۱۴۰۲ش.
* جعفریان، رسول، تاریخ تشیع در ایران، تهران، علم، ۱۳۷۸ش.
* جعفریان، رسول، تاریخ تشیع در ایران، تهران، علم، ۱۳۷۸ش.
* جعفریان، رسول، صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۷۹ش.  
* جعفریان، رسول، صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۷۹ش.
* «خانه بنکدار اصفهان، میزبان دو سده شور حسینی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 21 شهریور 1398ش.
* «خانه بنکدار اصفهان، میزبان دو سده شور حسینی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۱ شهریور ۱۳۹۸ش.
* «خلاصه‌ای از تاریخچه شهر اصفهان»، وب‌سایت تبلیغات اصفهان، تاریخ بازدید: 5 آذر 1402ش.
* «خلاصه‌ای از تاریخچه شهر اصفهان»، وب‌سایت تبلیغات اصفهان، تاریخ بازدید: ۵ آذر ۱۴۰۲ش.
* «دانشگاه‌های استان اصفهان»، وب‌سایت uniref، تاریخ بازدید: 12 آذر 1402ش.
* «دانشگاه‌های استان اصفهان»، وب‌سایت uniref، تاریخ بازدید: ۱۲ آذر ۱۴۰۲ش.
* کماسی، علی، «حمل و نقل عمومی در اصفهان»، وب‌سایت کجارو، تاریخ درج مطلب: 29 مهر 1398ش.
* کماسی، علی، «حمل و نقل عمومی در اصفهان»، وب‌سایت کجارو، تاریخ درج مطلب: ۲۹ مهر ۱۳۹۸ش.
* «لیستی از بهترین دانشگاه‌های شهر اصفهان»، وب‌سایت پروفایل سنتر، تاریخ بازدید: 13 آذر 1402ش.
* «لیستی از بهترین دانشگاه‌های شهر اصفهان»، وب‌سایت پروفایل سنتر، تاریخ بازدید: ۱۳ آذر ۱۴۰۲ش.
* معینی، محسن، «حوزه علمیه اصفهان»، در کتاب حوزه‌ علمیه: تاریخ، ساختار، کارکرد، تهران، کتاب مرجع، ۱۳۹۴ش.
* معینی، محسن، «حوزه علمیه اصفهان»، در کتاب حوزه علمیه: تاریخ، ساختار، کارکرد، تهران، کتاب مرجع، ۱۳۹۴ش.
* معینی، محسن، «حوزه علمیه اصفهان»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام، تاریخ بازدید: 12 آذر 1402ش.
* معینی، محسن، «حوزه علمیه اصفهان»، وب‌سایت دانشنامهٔ جهان اسلام، تاریخ بازدید: ۱۲ آذر ۱۴۰۲ش.
* منتظرالقائم، اصغر، «دگرگونی‌های حوزه علمیه اصفهان از ۱۱۳۵ هجری تاکنون»، در کتاب مرزبان اخلاق، به‌کوشش محمد اسفندیاری، اصفهان، دفتر تبلیغات اسلامی شعبه اصفهان، ۱۳۹۶ش.
* منتظرالقائم، اصغر، «دگرگونی‌های حوزه علمیه اصفهان از ۱۱۳۵ هجری تاکنون»، در کتاب مرزبان اخلاق، به‌کوشش محمد اسفندیاری، اصفهان، دفتر تبلیغات اسلامی شعبه اصفهان، ۱۳۹۶ش.
* موحد ابطحی، میرسید حجة، ریشه‌های و جلوه‌های تشیع و حوزه علمیه اصفهان، اصفهان، دفتر تبلیغات المهدی، ۱۴۱۸ق.
* موحد ابطحی، می‌رسید حجة، ریشه‌های و جلوه‌های تشیع و حوزه علمیه اصفهان، اصفهان، دفتر تبلیغات المهدی، ۱۴۱۸ق.
* موحدی‌فر، رضا، «جمعیت استان اصفهان در بهار ۱۴۰۲ + جزئیات»، خبرگزاری ایمنا، تاریخ درج مطلب: 25 تیر 1402ش.
* موحدی‌فر، رضا، «جمعیت استان اصفهان در بهار ۱۴۰۲ + جزئیات»، خبرگزاری ایمنا، تاریخ درج مطلب: ۲۵ تیر ۱۴۰۲ش.
* مهدوی، سید مصلح‌الدین، مزارات اصفهان از قرن سوم هجری تا عصر حاضر، تحقیق: اصغر منتظر قائم، اصفهان، دانشگاه اصفهان، ۱۳۸۲ش.
* مهدوی، سید مصلح‌الدین، مزارات اصفهان از قرن سوم هجری تا عصر حاضر، تحقیق: اصغر منتظر قائم، اصفهان، دانشگاه اصفهان، ۱۳۸۲ش.
* همتی‌فرد، کاوه، «ایستگاه راه‌آهن اصفهان؛ برداشتی مدرن از معماری سنتی نصف جهان»، پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، تاریخ درج مطلب: 21 اسفند 1398ش.
* همتی‌فرد، کاوه، «ایستگاه راه‌آهن اصفهان؛ برداشتی مدرن از معماری سنتی نصف جهان»، پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، تاریخ درج مطلب: ۲۱ اسفند ۱۳۹۸ش.
* «1800 روستای استان اصفهان در یک نگاه»، شبکۀ اطلاع‌رسانی دانا، تاریخ در ج مطلب: 15 مهر 1393ش.
* «۱۸۰۰ روستای استان اصفهان در یک نگاه»، شبکهٔ اطلاع‌رسانی دانا، تاریخ در ج مطلب: ۱۵ مهر ۱۳۹۳ش.
[[رده: ویکی‌زندگی]]
 
[[رده: گردشگری]]
{{ایران-افقی}}
[[رده: مذهب شیعه]]
{{اصفهان-افقی}}
[[رده: مکان تاریخی]]
 
[[رده: مکان دینی و مذهبی]]
[[رده:استان اصفهان]]
[[رده: میراث فرهنگی]]
[[رده:استان‌های ایران]]

نسخهٔ کنونی تا ۱۳ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۱۰:۴۵

اصفهان؛ شهری بزرگ و اثرگذار در فرهنگ و هنر ایرانی.

اصفهان از شهرهای کهن ایران با اهمیت سیاسی، مذهبی و اقتصادی در فرهنگ و هنر ایرانی است. اصفهان در دوره‌های تاریخی گوناگون، پایتخت برخی حکومت‌های ایرانی و در دورهٔ اسلامی نیز خاستگاه علمای بزرگ با آثار دینی ماندگار بوده است. امروزه گوناگونی و فراوانی صنایع‌دستی و کارخانه‌ها و کارگاه‌های تولیدی، اصفهان را به یکی از قطب‌های اقتصادی ایران تبدیل کرده است.

نام‌گذاری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

شهر اِصفَهان، مرکز استان اصفهان، از شهرهای بزرگ در فلات مرکزی ایران است. مسلمانان در آغاز ورود اسلام به ایران، این شهر را «جی» نامیده‌اند. این شهر در طول تاریخ به نام‌های «اسپاهان» یا «شهر سواران»، «صفاهان و صفاهون» نیز مشهور بوده است.[۱]

تاریخچه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

اصفهان شهری تاریخی و کهن است که پیشینهٔ آن در سندهای مکتوب تا سدهٔ یکم میلادی، قابل رهگیری است.[۲] این شهر علاوه بر آن که اقامتگاه برخی پادشاهان هخامنشی بوده،[۳] محل حکمرانی پادشاهان بسیاری در طول تاریخ بوده است.[۴] ورود اسلام بر نوع بناهای ساخته شده در اصفهان تأثیر گذاشته و آن را به یکی از زیباترین شهرهای مذهبی جهان تبدیل کرد و در آن نمادهای فرهنگی با ارزشی از جمله مساجد و مناره‌ها و مدارس علمیه شکل گرفت.[۵] اصفهان در دورهٔ صفویه از شهرهای پررونق و برای مدتی پایتخت صفویه بوده و بیشتر آثار تاریخی آن از همین دوران است.[۶] اصفهان در دورهٔ صفویه محل تمرکز علمای بزرگ شیعه و شکل‌گیری حوزه علمیه در ایران بوده است. وجود بناهای مهم مذهبی از جمله مساجد و مدرسه‌های علمیه در اصفهان، نشان از اهمیت آن در رشد و پیشرفت اسلام و مذهب تشیع دارد.[۷]

جغرافیای اصفهان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

استان و شهر اصفهان در مرکز ایران، در ۵۱ درجه و ۲۹ دقیقه طول شرقی و ۳۲ درجه ۳۸ دقیقه عرض شمالی در جلگه سبز زاینده رود.[۸] ارتفاع متوسط آن از سطح دریا ۱۵۰۰ متر و کوه‌های آن از شمال غربی به جنوب شرقی امتداد دارند. این منطقه با کوه‌هایی به نام صفه و کرکس احاطه شده است.[۹] آب و هوای اصفهان معتدل و دارای اقلیم چهار فصل است.[۱۰] بخش‌های بیابانی استان اصفهان در تابستان‌ها گرم‌وخشک و در زمستان‌ها بسیار سرد است. شهرهای کوهستانی این استان مانند سِمیرُم، خوانسار، فَریدَن، فریدون‌شهر و چادِگان آب‌وهوایی معتدل دارند.[۱۱] مهم‌ترین رودخانه‌ای که در مرکز فلات ایران جاری شده و از شهر اصفهان عبور می‌کند، زاینده‌رود نام دارد که از ارتفاعات زردکوه بختیاری (کوهرنگ) سرچشمه گرفته و به باتلاق گاوخونی می‌ریزد.[۱۲]

جمعیت‌شناسی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

استان اصفهان سومین استان پرجمعیت و ششمین استان پهناور ایران است.[۱۳] بر اساس آمار جمعیتی در بهار ۱۴۰۲ش، جمعیت استان اصفهان برابر با ۵ میلیون و ۳۴۹ هزار و ۸۱۸ نفر است.[۱۴] مردم اصفهان به زبان فارسی و لهجهٔ اصفهانی، سخن می‌گویند. همچنین این منطقه زیستگاه اقوام مختلف دیگری مانند بختیاری‌ها، لرها، ارمنی‌ها، ترک‌ها، گرجی‌ها، یهودی‌ها، کولی‌ها و عرب‌ها نیز است.[۱۵]

تقسیمات کشوری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

استان اصفهان شامل بیش از ۲۰ شهرستان با نام‌های آران‌وبیدگل، اردستان، اصفهان، برخوار و میمه، بوئین و میاندشت، تیران و کرون، چادگان، خمینی‌شهر، خوانسار، خور و بیابانک، سمیرم، شهرضا، دهاقان، فریدن، فریدون‌شهر، فلاورجان، کاشان، گلپایگان، لنجان، مبارکه، نایین، نجف‌آباد و نطنز است.[۱۶] همچنین در این استان حدود ۱۸۰۰ روستا وجود دارد که با جمعیت حدود ۷۱۱ هزار نفری، زندگی روستایی فعال دارند.[۱۷]

مذهب تشیع در اصفهان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

منطقه کنونی اصفهان در حوالی سال ۲۰ قمری و در دوران خلیفه دوم به دست مسلمانان فتح شد و برخی قبایل عرب در آن ساکن شدند.[۱۸] این شهر تا سدهٔ چهارم هجری تحت سلطهٔ اهل‌سنت و برخی ناصبیان بود.[۱۹] با ظهور سلسلهٔ آل‌بویه در نیمهٔ اول قرن چهارم، سادات و شیعیان به این شهر هجرت کرده و همین امر سبب شد که اصفهان به شهری شیعه‌نشین تبدیل شود.[۲۰] درسده‌های هشتم و نهم با افزایش حضور شیعیان در اصفهان، نوعی تفاهم میان اهل‌سنت و شیعیان در اصفهان ایجاد شد و آنها در کنار یکدیگر زندگی مسالمت‌آمیزی داشتند.[۲۱] با ظهور پادشاهی صفویه در قرن نهم هجری، تشیع مذهب رسمی ایران شد. همچنین به دستور شاه عباس صفوی، پایتخت از قزوین به اصفهان منتقل شد. این امر اسباب تأسیس حوزه‌های علمیه را در اصفهان فراهم کرد. در تأسیس حوزهٔ علمیه در اصفهان عالمانی مانند محقق کرکی نقش داشتند. وجود این مراکز علمیه در اصفهان سبب شد که این منطقه به مرکز علوم و فنون دینی شیعی تبدیل شود.[۲۲] در این دوره مدارس علمیه و مساجد متعددی مانند مسجد شیخ لطف‌الله و مسجد حکیم در اصفهان ساخته شد.[۲۳] همچنین از دیگر آثار معماری شیعی در اصفهان می‌توان به تخت فولاد اصفهان (از قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین قبرستان‌های جهان اسلام)، مسجد امام، مدرسه چهارباغ و مدرسه صدر اشاره کرد.[۲۴]

اصفهان زیستگاه عالمان دینی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

محمدتقی مجلسی، محمدباقر مجلسی، شیخ بهائی، سیدحسن مدرس و سیدحسین بروجردی، از جمله عالمان مشهوری هستند که در اصفهان زیسته‌اند. از عالمان حوزهٔ علمیه اصفهان که در رشته‌های علمی مختلف صاحب‌نظر و منشأ اثر بوده‌اند می‌توان به جمال خوانساری، حسین خوانساری، رحیم ارباب، سید محمدباقر درچه‌ای، سید محمدباقر شفتی، ملاصالح مازندرانی، فاضل هندی، محمدتقی رازی اصفهانی، نورالله و روح‌الله نجفی اصفهانی، سید محمدباقر چهارسوقی، جهانگیرخان قشقایی، آخوند کاشی و محمدرضا مسجدشاهی اشاره کرد.[۲۵]

کتاب‌ها و آثار علمی بزرگان دینی در اصفهان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در حوزهٔ علمیهٔ اصفهان کتاب‌هایی در حوزهٔ دانش‌های دینی نوشته شده که در گذر زمان به منابع معتبری برای عالمان و پژوهشگران تبدیل شدند؛ مانند بحار الانوار اثر محمدباقر مجلسی که بزرگ‌ترین مجموعه حدیثی شیعه است؛ روضة المتقین از محمدتقی مجلسی، لوامع صاحبقرانی: شرح کتاب من لایحضره الفقیه از محمدتقی مجلسی، مرآت العقول: شرح کتاب کافی کلینی از محمدباقر مجلسی و قبسات از میرداماد، از آثار علمای حوزهٔ علمیهٔ اصفهان بوده است.[۲۶] از دیگر آثار معتبر مربوط به علمای اصفهان می‌توان به کتاب فقهی کشف اللثام از فاضل هندی و کتاب رجالی ریاض العلماء و حیاض الفضلاء از عبدالله افندی اصفهانی اشاره کرد.[۲۷] در دههٔ اخیر نیز کتابخانهٔ دیجیتال قائمیه از محصولات حوزهٔ علمیهٔ اصفهان است که امکان دسترسی به منابع متعدد دینی را برای مخاطبان در سراسر کشور فراهم آورده است.[۲۸]

آموزش و پژوهش

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

حوزهٔ علمیهٔ اصفهان از مهم‌ترین مراکز آموزشی دروس دینی و اسلامی در استان اصفهان است. در این استان مراکز متعدد حوزه‌های علمیه[۲۹] و حدود ۶۷ مرکز علمی و دانشگاهی وجود دارد.[۳۰] از معتبرترین دانشگاه‌های استان اصفهان، دانشگاه اصفهان بوده که در سال ۱۳۲۵ش تأسیس شده است. همچنین دانشگاه‌های صنعتی اصفهان، علوم پزشکی، هنر، دانشگاه آزاد اسلامی، دانشگاه شیخ بهایی، شهید اشرفی اصفهانی نیز از دیگر دانشگاه‌های معروف اصفهان هستند.[۳۱] تعدد دانشگاه‌های روزانه، آزاد، پیام نور و غیرانتفاعی در شهرهای مختلف استان این امکان را فراهم آورده که بومیان این منطقه و همچنین سایر افراد در نقاط مختلف کشور بتوانند برای ادامهٔ تحصیل، استان اصفهان را به‌عنوان مقصد تحصیلی خود انتخاب کنند. دانشگاه‌های استان اصفهان، صاحب امتیاز ۱۲۲ ژورنال تخصصی علمی است. همچنین پژوهشگران دانشگاه‌ها و مراکز علمی استان اصفهان توانسته‌اند، ۱۸۸۳۰۷ مقالهٔ علمی شامل ۳۶۸۵۳ مقالهٔ ژورنالی و ۷۳۳۶۴ مقاله در همایش‌های علمی داخلی و ۳۶۸۵۳ مقالهٔ بین‌المللی منتشر کنند. این مراکز به‌طور میانگین دارای ۶ هزار و ۲۴۴ استاد و عضو هیئت علمی بوده‌اند.[۳۲]

امام‌زادگان و زیارتگاه‌های اصفهان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در شهر اصفهان ۲۵ امام‌زاده مانند امام‌زاده احمد در منطقه حسن‌آباد و امام‌زاده اسماعیل ثبت شده است. همچنین برخی از بقعه‌های قبرستان تخت‌فولاد و نیز محل دفن مجلسی پدر و پسر معروف به «سرِ قبرِ آخوند» در کنار مسجد جامع عتیق نیز از جمله زیارتگاه‌های مورد توجه مردم اصفهان هستند.[۳۳]

نقش اصفهان در فعالیت‌های سیاسی و مذهبی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

اصفهان در طول تاریخ از پایگاه‌های مهم سیاسی و مذهبی بوده است.[۳۴] عالمان شیعی اصفهان در جریان رویدادهای مهم سیاسی و مذهبی همواره نقش‌آفرینی کرده‌اند که از جمله اقدامات مهم آنها عبارت‌اند از:

  1. مشارکت فعال در جنبش تنباکو؛
  2. تبلیغ استفاده از کالای ایرانی در دورهٔ پیش از مشروطه؛
  3. نقش‌آفرینی در نهضت مشروطیت ایران؛
  4. مشارکت فعال در عملی کردن نهضت ملی‌سازی صنعت نفت؛[۳۵]
  5. حضور جدی در انقلاب اسلامی سال ۱۳۵۷ش؛
  6. مشارکت فعال در دفاع مقدس.[۳۶]

آیین‌ها و مراسم مذهبی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

آیین‌ها و مراسم مذهبی گوناگونی در اصفهان رونق داشته و جزء سبک زندگی مردم این شهر شده است. تا سال ۱۳۹۸ش، بیش از ۱۴۰۰ هیئت عزاداری در شهر اصفهان ثبت شده است که آیین‌ها و مراسم گوناگونی مانند تعزیه‌خوانی و سقاخوانی در محرم[۳۷] برگزار می‌کنند. برگزاری مراسم در خانهٔ زرگرباشی که به حسینیهٔ زرگرباشی نیز معروف است، از قرن یازدهم قمری شروع شده و بیش از ۳۰۰ سال قدمت دارد. همچنین در خانهٔ بُنَکدار در دههٔ محرم نیز مراسم روضه‌ای برگزار می‌شود که قدمت آن به سال ۱۲۲۸ش بر می‌گردد.[۳۸]

انواع صنایع‌دستی اصفهان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

شهر و استان اصفهان از قطب‌های صنایع‌دستی ایران است و هنرمندان بسیاری در حیطه‌های گوناگون پرورانده است. تاکنون ۱۷۸ رشته صنایع‌دستی در این استان ثبت شده و بیش از ۶۰ رشته در حال تولید محصول است. از جمله صنایع‌دستی این استان عبارت‌اند از:

  1. قالی‌بافی: در زمان صفویه، اصفهان از مراکز عمدهٔ قالی‌بافی بوده است. امروزه نیز در این شهر کارگاه‌های متعدد قالی‌بافی وجود دارد و بسیاری از جوانان و بومیان این منطقه به قالی‌بافی اشتغال دارند.[۳۹]
  2. قلمکارسازی: هنر قلمکارسازی از صنایع دستی پرکاربرد است که از دورهٔ مغول‌ها در ایران مرسوم شد و در آن با طراحی و نقاشی روی پارچه به‌وسیلهٔ قالب به تولید پارچه‌های قلمکاری می‌پردازند. پارچه‌های قلمکاری، از صنایع‌دستی معروف و اصیل اصفهان به‌شمار می‌رود. مرحوم استاد رحیم بیدادی، اسماعیل قالب‌تراش و مهدی اولیایی از استادان نامدار این رشته شمرده می‌شوند.[۴۰]
  3. خاتم‌کاری: خاتم ترکیبی از چندضلعی‌های منظم است که با استفاده از چوب، استخوان، مفتول‌های فلزی و صدف در رنگ‌های مختلف ساخته می‌شود و به وسیلهٔ آن سطح اشیاء به‌صورت موزاییکی تزئین می‌شود. امروزه از خاتم در تهیهٔ محصولاتی مانند قاب عکس، عصا، جعبه لوازم آرایش، جاکلیدی، جاقلمی و قاب ساعت استفاده می‌شود. هنر خاتم‌کاری امروزه به‌عنوان صنایع‌دستی مختص اصفهان شهرت دارد.[۴۱]
  4. قلم‌زنی: قلم‌زنی، هنر حکاکی بر روی فلزات است که از دیرباز در ایران و به‌ویژه اصفهان رواج داشته است. ابزار کار هنرمند قلم‌زن تعدادی قلم‌های مخصوص و چکش است.[۴۲]

از دیگر صنایع‌دستی مشهور اصفهان می‌توان به منبت‌کاری، میناکاری، سفال و سرامیک‌سازی، ملیله‌سازی، فیروزه‌کوبی، کاشی‌کاری، سکمه‌دوزی، قلاب‌دوزی، گیوه‌بافی یا گیوه‌دوزی، عبابافی، پوستین‌دوزی، مس‌گری، نمدمالی، زری‌دوزی، خوشنویسی، صحافی و جلدسازی، گچ‌بری، خراطی و نقره‌سازی اشاره کرد. تعدد صنایع و هنرهای دستی در اصفهان سبب اشتغال‌زایی‌های در این استان شده و مانع از مهاجرت بومیان این منطقه به شهرهای دیگر شده است. این امر علاوه بر تداوم فرهنگ مردمان این منطقه در خوداتکایی آنها مؤثر بوده و به حفظ و معرفی صنایع‌دستی اصیل ایرانی و معرفی آن به سراسر دنیا کمک کرده است.[۴۳]

جایگاه اقتصادی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

اصفهان علاوه بر درآمد و سود اقتصادی حاصل از صنایع‌دستی، دارای جاذبه‌های گردشگری متعدد، وسعت مزارع کشاورزی، صنعت و تجارت بوده و نقش مهمی در بالندگی اقتصادی ایران دارد. وجود کارخانه‌ها و مجتمع‌های بزرگ مانند ذوب آهن، فولاد مبارکه، پتروشیمی، پالایشگاه، نیروگاه، راه‌آهن، معادن غنی از جمله طلا، شبکهٔ گسترده و دو خطه فیبر نوری و توان تکنولوژیکی بالایی که در اصفهان وجود دارد سبب شده علاوه بر تربیت نیروی انسانی، در اشتغال بسیاری از جوانان تحصیل کردهٔ سراسر کشور در این مشاغل نیز دخیل باشد.[۴۴]

غذاهای محلی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

از معروف‌ترین غذاهای سنتی اصفهان، بریانی است. همچنین کالِه‌جوش یا کال‌جوش، اِشکِنِه، کباب زَردَک، یَخمِه‌تُرش، حَلیم بادمجان و کشک بادمجان، یَخنی لوبیا، قِیمه‌ریزه، آش سُماق، شُله بریان با زیره و دسر خوش‌طعم خورش ماست از دیگر غذاهای محلی و معروف اصفهان است.[۴۵]

گردشگری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

اصفهان از شهرهای اصلی و مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی است. این شهر مهد معماری ایرانی - اسلامی و از بزرگ‌ترین مظاهر تمدن ایران در ادوار گوناگون بوده است. اصفهان دارای بناهای تاریخی با معماری حیرات‌انگیز است که اغلب آنها به‌عنوان میراث فرهنگی ایرانیان در یونسکو ثبت شده است. وجود پل‌های قدیمی سرپوشیده، گنبدها و مناره‌های تاریخی، این شهر را به یکی از مناطق گردشگری پرجاذبه در کشور تبدیل کرده است. از دیگر جاذبه‌های تاریخی، مذهبی و گردشگری اصفهان می‌توان به میدان نقش‌جهان، مسجد شیخ‌لطف‌الله، مسجد امام، سردر قیصریه، عمارت عالی‌قاپو، بازار سنتی مسگرها، منارجُنبان، سی‌وسه پل، پل خواجو، کاخ چهل‌ستون، باغ پرندگان، عمارت هشت‌بهشت، باغ گل‌ها، چهارباغ، کلیسای وانک، باغ پرندگان و بزرگ‌ترین آکواریوم ایران اشاره کرد.[۴۶]

سوغات اصفهان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

معروف‌ترین سوغات اصفهان گز شیرین است که از انگبین و مغز پسته یا مغز بادام تهیه می‌شود. همچنین پولکی و نبات اصفهان، کلوچه بِرِنجی، بِرِشتوک، جوز قندی (که از نوعی هلوی محلی به نام الگ تهیه می‌شود)، انواع نقره‌کاری‌ها و سفره‌های قلم‌کاری از جمله مهم‌ترین و مشهورترین سوغات‌های اصفهان هستند.

زیرساخت‌ها

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

استان اصفهان یکی از کلان‌شهرهای ایران است که به‌لحاظ امکانات جاده‌ای و زیرساخت‌های حمل و نقل بین شهری و داخل شهری از امکانات مطلوبی برخوردار است. این استان دارای سه خط هوایی، ریلی و جاده‌ای است که امکان جابه‌جایی برون‌شهری و درون‌شهری را فراهم می‌کند.[۴۷] وجود فرودگاه بین‌المللی شهید بهشتی در این استان، امکان جابه‌جایی افراد و بار را به این استان و سایر شهرهای کشور با هواپیما در مدت زمان کوتاهی، فراهم کرده است.[۴۸] همچنین ایستگاه راه‌آهن اصفهان از قدیمی‌ترین خطوط مسافربری در این شهر است و در سال میزبان بیش از یک‌ونیم میلیون مسافر است.[۴۹] در شهر اصفهان متناسب با ویژگی‌های شهر به‌منظور کاهش ترافیک شهری و کاهش استفاده از خودروهای شخصی برای جلوگیری از آلودگی هوا و تسهیل عبور و مرور شهروندان،[۵۰] مترو و خطوط متعدد اتوبوس تندرو[۵۱] و معمولی وجود دارد.[۵۲]

امکانات رفاهی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

اصفهان به‌دلیل بافت شهری، وجود جاذبه‌های متعدد تاریخی و گردشگری که دارد دارای هتل‌ها و اقامتگاه‌های متعددی است. همچنین تعدد مناطق گردشگری، تاریخی، مذهبی و تفریحی در این استان سبب شده در اغلب مناطق آن اقامت‌گاه‌های بوم‌گردی با فضا و پذیرایی سنتی برای میزبانی از گردشگران و توریست‌ها از سراسر نقاط ایران و جهان وجود داشته باشد. همچنین وجود اصالت فرهنگی در میان اهالی مناطق مختلف اصفهان به‌خصوص مناطق روستایی سبب شده خانه‌های محلی و بومی این مناطق، میزبان گردشگران و بازدیدکنندگان باشند.[۵۳]

پانویس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. ↑ . «خلاصه‌ای از تاریخچه شهر اصفهان»، وب‌سایت تبلیغات اصفهان.
  2. ↑ . «استان اصفهان»، وب‌سایت ویزیت ایران.
  3. ↑ . «خلاصه‌ای از تاریخچه شهر اصفهان»، وب‌سایت تبلیغات اصفهان.
  4. ↑ . «اصفهان»، ویکی شیعه.
  5. ↑ . «خلاصه‌ای از تاریخچه شهر اصفهان»، وب‌سایت تبلیغات اصفهان.
  6. ↑ . «استان اصفهان»، وب‌سایت ویزیت ایران.
  7. ↑ . «اصفهان»، ویکی شیعه.
  8. ↑ . «خلاصه‌ای از تاریخچه شهر اصفهان»، وب‌سایت تبلیغات اصفهان.
  9. ↑ . «استان اصفهان»، ویکی فقه.
  10. ↑ . «خلاصه‌ای از تاریخچه شهر اصفهان»، وب‌سایت تبلیغات اصفهان.
  11. ↑ . «استان اصفهان»، وب‌سایت ویزیت ایران.
  12. ↑ . «استان اصفهان»، ویکی فقه.
  13. ↑ . «استان اصفهان»، ویکی فقه.
  14. ↑ . موحدی‌فر، «جمعیت استان اصفهان در بهار ۱۴۰۲ + جزئیات»، خبرگزاری ایمنا.
  15. ↑ . «استان اصفهان»، ویکی فقه.
  16. ↑ . «استان اصفهان»، وب‌سایت ویزیت ایران.
  17. ↑ «هزار و هشتصد روستای استان اصفهان در یک نگاه»، شبکۀ اطلاع‌رسانی دانا.
  18. ↑ . جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ۱۳۷۸ش، ص199.
  19. ↑ . «اصفهان»، ویکی شیعه.
  20. ↑ . جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ۱۳۷۸ش، ص195.
  21. ↑ «اصفهان»، ویکی شیعه.
  22. ↑ . مهدوی، مزارات اصفهان از قرن سوم هجری تا عصر حاضر، ۱۳۸۲ش، ص۱۶.
  23. ↑ . موحد ابطحی، ریشه‌ها و جلوه‌های تشیع، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۲۲۵–۲5۳.
  24. ↑ «اصفهان»، ویکی شیعه.
  25. ↑ . معینی، حوزه علمیه اصفهان، 1394ش، ص۱80-۱۹۲.
  26. ↑ . جعفریان، صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست، ۱۳۷۹ش، ج۳، ص۱۰۴۵.
  27. ↑ . «اصفهان»، ویکی شیعه.
  28. ↑ . «اصفهان»، ویکی شیعه.
  29. ↑ . معینی، «حوزه علمیه اصفهان»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.
  30. ↑ . «دانشگاه‌های استان اصفهان»، وب‌سایت یونیرف
  31. ↑ . «لیستی از بهترین دانشگاه‌های شهر اصفهان»، وب‌سایت پروفایل سنتر.
  32. ↑ . «دانشگاه‌های استان اصفهان»، وب‌سایت یونیرف
  33. ↑ . «اصفهان»، ویکی شیعه.
  34. ↑ . منتظرالقائم، دگرگونی‌های حوزه علمیه اصفهان از ۱۱۳۵ هجری تاکنون، 1396ش، ص۲۴۰.
  35. ↑ . «اصفهان»، ویکی شیعه.
  36. ↑ . «خلاصه‌ای از تاریخچه شهر اصفهان»، وب‌سایت تبلیغات اصفهان.
  37. ↑ .«آداب و رسوم مردم اصفهان»، وب‌سایت تبیان.
  38. ↑ . «خانه بنکدار اصفهان، میزبان دو سده شور حسینی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
  39. ↑ . «انواع صنایع دستی اصفهان»، وب‌سایت جامعه تحلیلی خبری ندای اصفهان.
  40. ↑ . «انواع صنایع دستی اصفهان»، وب‌سایت جامعه تحلیلی خبری ندای اصفهان.
  41. ↑ . «انواع صنایع دستی اصفهان»، وب‌سایت جامعه تحلیلی خبری ندای اصفهان.
  42. ↑ . «انواع صنایع دستی اصفهان»، وب‌سایت جامعه تحلیلی خبری ندای اصفهان.
  43. ↑ . «انواع صنایع دستی اصفهان»، وب‌سایت جامعه تحلیلی خبری ندای اصفهان.
  44. ↑ . «خلاصه‌ای از تاریخچه شهر اصفهان»، وب‌سایت تبلیغات اصفهان.
  45. ↑ . «استان اصفهان»، وب‌سایت ویزیت ایران.
  46. ↑ . «استان اصفهان»، وب‌سایت ویزیت ایران.
  47. ↑ . کماسی، «حمل و نقل عمومی در اصفهان»، وب‌سایت کجارو.
  48. ↑ «پایانه‌بار هوایی فرودگاه شهید بهشتی اصفهان»، وب‌سایت ایفنسارگو ترمینال
  49. ↑ . همتی‌فرد، «ایستگاه راه‌آهن اصفهان؛ برداشتی مدرن از معماری سنتی نصف جهان»، پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی.
  50. ↑ . اله‌دادی و همکاران، «بررسی حمل‌ونقل عمومی و ارزیابی خطوط اتوبوس تندرو کلانشهر اصفهان مطابق با استاندارد 2016 BRT»، 1398ش، ص3.
  51. ↑ . کماسی، «حمل و نقل عمومی در اصفهان»، وب‌سایت کجارو.
  52. ↑ . اله‌دادی و همکاران، «بررسی حمل‌ونقل عمومی و ارزیابی خطوط اتوبوس تندرو کلانشهر اصفهان مطابق با استاندارد 2016 BRT»، 1398ش، ص3.
  53. ↑ . «استان اصفهان»، وب‌سایت ویزیت ایران.

منابع

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • «آداب و رسوم مردم اصفهان»، وب‌سایت تبیان، تاریخ درج مطلب: ۳۰ آبان ۱۳۹۰ش.
  • «استان اصفهان»، وب‌سایت ویزیت ایران، تاریخ بازدید: ۱۳ آذر ۱۴۰۲ش.
  • «استان اصفهان»، ویکی فقه، تاریخ بازدید: ۵ آذر ۱۴۰۲ش.
  • «اصفهان»، ویکی شیعه، تاریخ بازدید: ۴ آذر ۱۴۰۲ش.
  • اله‌دادی، مهدی و همکاران، «بررسی حمل‌ونقل عمومی و ارزیابی خطوط اتوبوس تندرو کلانشهر اصفهان مطابق با استاندارد 2016 BRT»، نشریهٔ مطالعات شهری، شمارهٔ ۹، ۱۳۹۸ش.
  • «انواع صنایع‌دستی اصفهان»، وب‌سایت جامعه تحلیلی خبری ندای اصفهان، تاریخ درج مطلب: ۲۰ دی ۱۳۹۴ش.
  • «پایانه‌بار هوایی فرودگاه شهید بهشتی اصفهان»، وب‌سایت ifncargoterminal، تاریخ بازدید: ۱۳ آذر ۱۴۰۲ش.
  • جعفریان، رسول، تاریخ تشیع در ایران، تهران، علم، ۱۳۷۸ش.
  • جعفریان، رسول، صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۷۹ش.
  • «خانه بنکدار اصفهان، میزبان دو سده شور حسینی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۱ شهریور ۱۳۹۸ش.
  • «خلاصه‌ای از تاریخچه شهر اصفهان»، وب‌سایت تبلیغات اصفهان، تاریخ بازدید: ۵ آذر ۱۴۰۲ش.
  • «دانشگاه‌های استان اصفهان»، وب‌سایت uniref، تاریخ بازدید: ۱۲ آذر ۱۴۰۲ش.
  • کماسی، علی، «حمل و نقل عمومی در اصفهان»، وب‌سایت کجارو، تاریخ درج مطلب: ۲۹ مهر ۱۳۹۸ش.
  • «لیستی از بهترین دانشگاه‌های شهر اصفهان»، وب‌سایت پروفایل سنتر، تاریخ بازدید: ۱۳ آذر ۱۴۰۲ش.
  • معینی، محسن، «حوزه علمیه اصفهان»، در کتاب حوزه علمیه: تاریخ، ساختار، کارکرد، تهران، کتاب مرجع، ۱۳۹۴ش.
  • معینی، محسن، «حوزه علمیه اصفهان»، وب‌سایت دانشنامهٔ جهان اسلام، تاریخ بازدید: ۱۲ آذر ۱۴۰۲ش.
  • منتظرالقائم، اصغر، «دگرگونی‌های حوزه علمیه اصفهان از ۱۱۳۵ هجری تاکنون»، در کتاب مرزبان اخلاق، به‌کوشش محمد اسفندیاری، اصفهان، دفتر تبلیغات اسلامی شعبه اصفهان، ۱۳۹۶ش.
  • موحد ابطحی، می‌رسید حجة، ریشه‌های و جلوه‌های تشیع و حوزه علمیه اصفهان، اصفهان، دفتر تبلیغات المهدی، ۱۴۱۸ق.
  • موحدی‌فر، رضا، «جمعیت استان اصفهان در بهار ۱۴۰۲ + جزئیات»، خبرگزاری ایمنا، تاریخ درج مطلب: ۲۵ تیر ۱۴۰۲ش.
  • مهدوی، سید مصلح‌الدین، مزارات اصفهان از قرن سوم هجری تا عصر حاضر، تحقیق: اصغر منتظر قائم، اصفهان، دانشگاه اصفهان، ۱۳۸۲ش.
  • همتی‌فرد، کاوه، «ایستگاه راه‌آهن اصفهان؛ برداشتی مدرن از معماری سنتی نصف جهان»، پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، تاریخ درج مطلب: ۲۱ اسفند ۱۳۹۸ش.
  • «۱۸۰۰ روستای استان اصفهان در یک نگاه»، شبکهٔ اطلاع‌رسانی دانا، تاریخ در ج مطلب: ۱۵ مهر ۱۳۹۳ش.
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:اصفهان&oldid=45849»