پیشنویس:بیتالمقدس: تفاوت میان نسخهها
imported>مهدی مهدوی بدون خلاصۀ ویرایش |
imported>شاهرودی + رده:ویکیزندگی (هاتکت) |
||
| (۲۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{درشت|'''بیتالمقدس؛'''}} نخستین قبلهٔ مسلمانان و شهری مهم در جهان اسلام. | |||
بیتالمقدس، شهر مهم تاریخی، دینی و معنوی در سرزمین فلسطین است که از آغاز ظهور دین اسلام بهدلیل امتیازها و ویژگیهای جغرفیایی، تاریخی و قدسی، نزد مسلمانان همواره از مکانهای بسیار مهم بوده و سومین شهر مقدس بعد از مکه و مدینه به حساب میآمده است. بیتالمقدس نخستین | بیتالمقدس، شهر مهم تاریخی، دینی و معنوی در سرزمین فلسطین است که از آغاز ظهور دین اسلام بهدلیل امتیازها و ویژگیهای جغرفیایی، تاریخی و قدسی، نزد مسلمانان همواره از مکانهای بسیار مهم بوده و سومین شهر مقدس بعد از مکه و مدینه به حساب میآمده است. بیتالمقدس نخستین قبلهٔ [[مسلمان|مسلمانان]]، گهوارهٔ [[ادیان ابراهیمی]] و محل تلاقی تمدنها بوده و از نظر راهبردی و ایدئولوژیکی از مهمترین نقاط کرهٔ زمین محسوب میشود. در دوران معاصر، این شهر بعد از اشغال توسط رژیم صهیونیستی، به نماد رویارویی دو نوع اندیشهٔ مادی و معنوی بدل شده است. | ||
== | == نامگذاری == | ||
بیتالمقدس در متون و دورههای مختلف با نامهای گوناگون و بهعنوان مکان مورد احترام در همه فرهنگها یاد شده است. از جملهٔ این نامها «یبوس»، «یا بیش»، «کادش»، «سالم»، «شالم»، «سالیم»، «صهیون»، «شهر داوود»، «اورسالم»، «ایلیا»، «اورشلیم»، «یروشالئیم»، «قُدس»، «القُدُس»، «بیتالمَقْدِس» و «بیتالمُقدَّس» است که هر کدام تاریخ، اندیشه، فرهنگ و تعلق به سبک زندگی خاص را بازنمایی میکند. گاهی نیز آن را شهر عدالت، شهر امین، شهر زیبا، شهر مقدس، کوه معبد، شهر خدا یا بهطور مطلق، معبد یا شهر خواندهاند.<ref>[https://lib.eshia.ir/12293/5/345/اورشلیمر سجادی، صادق و دیگران، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1399ش، ج5، ص245.]</ref> به نظر برخی از مفسران، این شهر در قرآن کریم بهصورتهای «القریة»، «الارض المبارکة»، «الزیتون» و «الساهرة» آمده و در دورهٔ اسلامی بهطور اخص «قدس» و گاهی «قدس شریف» خوانده شده است.<ref>عزالدین، فاروق محمد، القدس، تاریخیاً و جغرافیاً، ۱۹۸۱م، ص10-11.</ref> بنابر نظر برخی مفسران، مراد قرآن کریم از «الارض المقدسة» (سرزمین پاک) شهر بیتالمقدس است و علت نامگذاری این شهر به بیتالمقدس این بوده که از آلودگی گناه یا [[شرک]] پاکیزه است یا این که پیامبران و مؤمنان در آن سکنی گزیدهاند.<ref>ابنجوزی، فضائل القدس، ۱۹۷۹م، ص68.</ref> | |||
==== | == موقعیت جغرافیایی == | ||
افزون بر این دو بنا، ساختمانهای فرهنگی و مذهبی | بیتالمقدس با مساحت حدود ۱۹۳۳۱ کیلومتر مربع در °۳۱ و ´۴۷ عرض شمالی و °۳۵ و ´۱۳ طول شرقی قرار دارد. ارتفاع متوسط شهر از سطح دریاهای آزاد ۷۹۲ متر و از سطح دریای مدیترانه و بحرالمیت به ترتیب ۳۹۴ و ۱۸۲/۱ متر است. بیتالمقدس به عنوان بزرگترین شهر کرانهٔ غربی، از نظر طبیعی در دشت مرتفع منطقهٔ یهودیه و در قسمت جنوبی ناحیهٔ بلند «زین قدس» میان دو دریای مدیترانه و بحرالمیت قرار دارد.<ref>دباغ، بلادنا فلسطین، ۱۹۷۵م، ج9، ص13.</ref> فاصلهٔ این شهر تا بحرالمیت حدود ۲۲ کیلومتر و تا مدیترانه حدود ۵۲ کیلومتر است.<ref>[https://lib.eshia.ir/12293/5/345/اورشلیمر سجادی، صادق و دیگران، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1399ش، ج5، ص245.]</ref> این وضع، بیتالمقدس را به دژی تبدیل کرده است که بر ناحیهٔ وسیعی از اطراف خود اشراف دارد.<ref>اسعدی، بیتالمقدس، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، 1367ش، ص3 ـ 6.</ref> | ||
==بیتالمقدس در متون دینی== | |||
===الف) قرآن کریم=== | == آبوهوا == | ||
در | آبوهوای بیتالمقدس، مدیترانهای بوده و زمستانهای آن پر باران و معتدل و تابستانهای آن داغ و بهصورت کلی خشک است. در بیشتر روزهای سال، بهویژه در تابستان، هوای این شهر آفتابی است. میزان بارندگی سالانه حدود پانصد میلیمتر و بارندگی در بخشهای غربی شهر، از میزان بارندگی در بخشهای شرقی آن بیشتر است.<ref>اسعدی، بیتالمقدس، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، 1367ش، ص3 ـ 6.</ref> | ||
# آیات از قرآن کریم | |||
# | == تاریخچه == | ||
# | === ۱. قبل از اسلام === | ||
# برخی از مفسران زیتونِ | بر اساس مدارک باستانشناختی، سابقهٔ زندگی انسان در بیتالمقدس به دورهٔ اول از دوران چهارم زمینشناسی بازمیگردد و این شهر همواره سکونتگاه مردمان عربتار بوده است نه یهودی. برای مثال در حدود ۳۰۰۰ قبل از میلاد، عربها در این شهر ساکن شدند و آن را بهصورتِ دژی مستحکم ساختند. برخی از محققان نوشتهاند که اهالی بیتالمقدس در اواخر عصر مفرغ بهعنوان دولتشهری کنعانی به حیات خود ادامه میدادند و با عبرانیان مهاجم در ستیز بودند؛ اما تا عصر داوود پیامبر در دست یبوسیان، از کنعانیان باقی ماند. بعد از آنکه این شهر توسط سلیمان پیامبر فتح شد، توسعهٔ زیاد و نیز موقعیت و اهمیتی خاص پیدا کرد و از آن پس، مرکز تحولات دینی و اجتماعی شد؛ چنانکه چندبار میان خاندان داوود و شاهان یهود و فرمانروایان آشوری دستبهدست شد. در ۵۳۹ قبل از میلاد [[کورش|کورش کبیر]]، شاه ایران بابل را فتح کرد و یهودیان را از اسارت رهانید و اجازه داد که بیتالمقدس و معابد آن را بازسازی کنند. هنگام سقوط هخامنشیان، شهر به تصرف اسکندر مقدونی درآمد. پس از مرگ او مصریان و بعد از آن سلوکیان بر آن مسلط شدند. در ۶۳ قبل از میلاد رومیان و در ۴۰ قبل از میلاد پارتیان ایرانی بیتالمقدس را گرفتند. بعد از تولد حضرت مسیح در آنجا، بیتالمقدس از نظر دفاعی استحکام یافت و توسعه پیدا کرد، اما ایجاد بناهای جدید باعث شد که آثار پیشین، مانند معبد سلیمان، از میان برود. بیتالمقدس در ۳۱۲م به تصرف امپراتور مسیحی روم درآمد و در این دوره کلیساها و بناهای دینی مسیحی گسترش پیدا کرد و گروههای مسیحی به این شهر کوچیده و اقامت گزیدند. پس از تجزیهٔ امپراتوری روم، فلسطین در قلمرو دولت بیزانس قرار گرفت و مدتی بعد، در پی شکستِ رومیان از ساسانیان، بیتالمقدس به متصرفات ایران افزوده شد؛ ولی در تحولات نظامی و سیاسیِ بعدی، شهر دوباره، تا فتحِ آن به دست مسلمانان، به دست بیزانسیان افتاد.<ref>[https://lib.eshia.ir/12293/5/345/اورشلیمر سجادی، صادق و دیگران، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1399ش، ج5، ص245.]</ref> | ||
===ب) روایات=== | |||
#در برخی از روایات اسلامی، بیتالمقدس، بهعنوان شهر | === ۲. دوران اسلامی === | ||
# بعضی از روایتها، | به نظر پژوهشگران بیتالمقدس در دوران اسلامی، یکی از پر شکوهترین دورههای خود را از نظر ساختوساز و بالندگی معنوی، علمی و فرهنگی گذرانده است؛ ورود مسلمانان به این شهر بر اساس وعدهٔ الهی با هدف ارتقاء مقام معنوی انسان، گسترش سبک زندگی دینی و معنوی و توسعهٔ عدالت و معنویت اسلامی در جهان صورت گرفت. به گواهی تاریخ، فتح شام (سوریه) در اواخر ایام خلافت ابوبکر آغاز شد و حدود ۳ سال بعد مسلمانان به دروازههای بیتالمقدس رسیدند.<ref>بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۵۶م، ج1، ص128.</ref> مسلمانان مردم شهر را به تسلیم در برابر احکام الهی دعوت کردند و کار سرانجام به صلح انجامید. فرماندهان مسلمان به درخواست مردم شهر آمدند و صلحنامه نوشتند و دروازههای شهر را باز کردند. مطابق این عهدنامه، مردم بر جان و مال و [[دین]] خود ایمن شدند؛ بدین سان که اگر میماندند، باید جزیه میدادند و در کنف حمایت مسلمانان قرار میگرفتند، و اگر میخواستند، میتوانستند اموال منقول خود را برداشته، به جای دیگر بروند.<ref>طبری، تاریخ، ۱۴۰۷ق، ج2، 448-449.</ref> بر اساس شواهد تاریخی مسلمانان از همان آغاز ورد به این شهر، رفتار تساهلآمیز با پیروان ادیان مختلف، بهویژه یهودیان که از سوی رومیان در زحمت و آزار بودند، داشتند. بعد از آن بیتالمقدس به زودی به مرکز ادیان بزرگ الاهی و شهر صلح، آموزش و ترویج فرهنگ دینی و همزیستی تبدیل شد.<ref>[https://lib.eshia.ir/12293/5/345/اورشلیمر سجادی، صادق و دیگران، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1399ش، ج5، ص245.]</ref> | ||
# | |||
# در | == جایگاه و اهمیت == | ||
# در | === ۱. موقعیت ویژه === | ||
==اشغال بیتالمقدس== | بیتالمقدس از نظر موقعیت جغرافیایی، در شاهراه مهم بین شمال-جنوب و شرق- غرب واقع شده و این موقعیت خاص، این شهر را در میان امپراتوریهای کهن و قدرتهای جدید، بهصورت کانون اتصال سه قارهٔ آسیا، آفریقا و اروپا درآورده است. جغرافینگاران مسلمان سدههای میانه نیز این شهر را از اقلیم سوم جغرافیایی به حساب آورده و مهم دانستهاند.<ref>[https://lib.eshia.ir/12293/5/345/اورشلیمر سجادی، صادق و دیگران، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1399ش، ج5، ص245.]</ref> همچنین، سرسبزی، تنوع محصولات کشاورزی این شهر و برخورداری از پیشینهٔ تاریخی و تقدس دینی، همواره مورد توجه قدرتها و شاهد لشکرکشیهای بسیاری بوده است، به گونهای که بر اساس شواهد تاریخی، این شهر دو بار بهطور کلی به دست مهاجمان ویران، ۱۸ بار تجدید بنا و سهبار معبد آن بازسازی و ۶ بار مردم آن مجبور به تغییر آیین و مذهب خود شدهاند.<ref>حمیدی، تاریخ اورشلیم (بیتالمقدس)، 1381ش، ص25.</ref> | ||
=== ۲. خاستگاه خداپرستی === | |||
بیتالمقدس در طول تاریخ، کانون پیامبران بزرگ خدا و خاستگاه خداپرستی بوده<ref>مکار شیرازی، تفسیر نمونه، 1373ش، ج 12، ص10.</ref> و نزد همه ادیان توحیدی از جایگاه بالا برخوردار است. همه پیروان شریعت ابراهیمی یعنی اسلام، یهودیت و مسیحیت این سرزمین را مقدس دانسته و از قداست آن دفاع میکنند. آثار و بناهای دینی و مذهبی بسیاری در این سرزمین برای هر یک از پیروان این سه دین آسمانی وجود دارد که برای مثال میتوان به «دیوار ندبه» برای یهودیان، «کلیسای قیامت» برای مسیحیان و «مسجد الاقصی» برای مسلمانان یاد کرد.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1392/05/08/107353/جایگاه-بیت-المقدس-در-ادیان-آسمانی «جایگاه بیتالمقدس در ادیان آسمانی»، خبرگزاری تسنیم.]</ref> همچنین پژوهشگران بیتالمقدس را محلی دانستهاند که ابراهیم خلیلفرزند خود را در آنجا به قربانگاه برد و بر یعقوب نبی، وحی نازل شد. از اینرو، بیتالمقدس بهعنوان جایگاه انبیا و محل نزول وحی شهرت پیدا کرده است.<ref>[https://lib.eshia.ir/12293/5/345/اورشلیمر سجادی، صادق و دیگران، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1399ش، ج5، ص245.]</ref> | |||
== هویت اسلامی بیتالمقدس == | |||
=== الف) قبلهٔ اول مسلمانان === | |||
بهدلیل اینکه «مسجد الاقصی» قبلهٔ اول مسلمانان در بیتالمقدس واقع شده، این شهر در احساس، حافظه و اندیشهٔ دینی آنها از جایگاه والا و اهمیت بسیار زیاد برخودار بوده و این شهر نماد سبک زندگی توحیدی و مایهٔ وحدت امت اسلامی محسوب میشود. این شهر، از روزهای آغازین [[مبعث|بعثت]] پیامبر اسلام در مکه و بعد از وجوب «نماز»، بهعنوان قبلهٔ اول مسلمانان مطرح شد. مسلمانان به دستور پیامبر اسلام بیش از ۱۴ سال (مدت حضور سیزده سالهٔ پیامبر اسلام در مکه و نیز اوایل ورود خود او به مدینه که حدود شانزده ماه را در بر میگیرد)، به سوی مسجد الاقصی در بیتالمقدس نماز خواندهاند است و این شهر در شکلگیری اندیشهٔ توحیدی و زیربنای سبک زندگی مسلمانان نقش اساسی داشته است.<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، بیتا، ج۱، ص۴۴۰.</ref> | |||
=== ب) سومین مکان مقدس مسلمانان === | |||
بیتالمقدس، سومین حرم شریف پس از «[[مسجدالحرام|مسجد الحرام]]» در مکه و «[[مسجد النبی]]» در مدینه و برای مسلمانان از حرمت خاص برخوردار است. به باور مسلمانان مسجد الاقصی که در این شهر واقع شده، دومین مسجد ساخته شده بر روی زمین پس از کعبه محسوب میشود. گفته میشود که حضرت آدم آن را چهل سال بعد از کعبه به دستور خداوند ساخته است. بههمین دلیل، صرف نظر از اعتقادات دینی مسلمانان، قدمت ساخت این [[مسجد]] سبب توجه جهانی به این مکان مقدس شده است.<ref>[https://rasekhoon.net/news/show/899463/%D9%82%D8%A8%D9%84%D9%87-%D9%86%D9%85%D8%A7%D8%AF-%D8%AA%D9%88%D8%AD%DB%8C%D8%AF-%D9%88-%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85-%D9%88-%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D9%88%D8%AD%DB%8C%D8% «قبله نماد توحید و نشانه اسلام و ادیان توحیدی است / دلایل مهم تغییر قبله از بیتالمقدس به کعبه»، وبسایت راسخون.]</ref> | |||
=== ج) محل معراج پیامبر اسلام === | |||
بیتالمقدس محل معراج پیامبر اسلام بوده و از این نظر نیز برای مسلمانان دارای اهمیت است؛ در قرآن کریم که همواره در زندگی روزمرهٔ مسلمانان جاری و ساری است، به رفتن پیامبر اسلام از مسجد الحرام به مسجد الاقصی در بیتالمقدس و پاکیزگی این شهر، اشاره شده است.<ref>سورهٔ اسرا، آیهٔ 1.</ref> از این جهت، داستان معراج پیامبر برای مسلمانان سرشار از رمزها و نمادهای مختلف بوده که نشان دهندهٔ اهمیت این مکان مقدس است. بیتالمقدس در حافظهٔ جمعی مسلمانان جایی است که «جبرئیل امین»، «بُراق» (موجودی که وسیلهٔ انتقال پیامبر اسلام از مکه به بیتالمقدس بوده) را در آن بسته است تا از سفر خود از مسجدالاقصی به آسمانها و به «سدرة المنتهی» برگردد. این امر سبب شده است تا خاطرات این سفر با دیدن «صخره» و «حائط البراق» در ذهن مسلمانان تداعی شود<ref>[https://irdc.ir/fa/news/5814/چرا-فلسطین-برای-ما-مسلمانها-مهم-است «چرا فلسطین برای ما مسلمانها مهم است؟»، وبسایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی.]</ref> و خاطرهٔ آن را با ساختن بناهای زیاد حفظ کنند.<ref>[https://hawzah.net/fa/Question/View/7362/چرا-مسلمانان-به-بیت-المقدس-علاقه-دارند «چرا مسلمانان به بیتالمقدس علاقه دارند؟»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.]</ref> بههمین دلیل، مسلمانان مسجد الاقصی و شهر بیتالمقدس را سرزمین مبارک و از نظر مادی و معنوی پر برکت میدانند. از امام صادق نقل شده که مسجدالاقصی از مهمترین مساجد اسلام است و عبادت در آن فضیلت بسیار دارد.<ref>تاجیک، «جغرافیای سیاسی سرزمین بیتالمقدس»، 1381، ص111.</ref> | |||
=== د) آثار و بناهای اسلامی === | |||
==== ۱. مسجدالاقصی ==== | |||
با توجه به سیمای فیزیکی، آثار، بناها و سازههای مهم قدیمی، بیتالمقدس هویت اسلامی دارد. برای مثال، از مهمترین بناهای مذهبی در این شهر، مسجد الاقصی است که در زاویه شرقی شهر و رو به قبله موقعیت دارد. این مسجد قبل از اسلام بهشکل امروزی نبود بلکه تمام حرم شریف را که شامل قبة الصخره و جاهای دیگر نیز میشد مسجد الاقصی مینامیدند. اما امروزه این نام بر مسجد بزرگی واقع در جنوب صحن حرم شریف اطلاق میشود. بنای جدید مسجدالاقصی در سال ۷۴ق توسط «عبدالملک بن مروان» شروع و در سال اول حکومت «ولید بن عبدالملک» به پایان رسید. طول مسجد ۸۰ متر و عرض آن ۵۵ متر است و مساحتی به اندازه ۴۴۰۰ متر مربع را شامل میشود. برخی از محققان اروپایی این مسجد را از مهمترین و شگفتانگیزترین بناهایی توصیف کرده که انسان ساخته و زیبایی آن تصورناپذیر است.<ref>تبریزی، «قدس شریف پاره تن اسلام»، 1382ش، ص126.</ref> | |||
==== ۲. قبة الصخره ==== | |||
قبة الصخره یکی دیگر از آثار اسلامی در قدس شریف است. معراج پیامبر اسلام از روی همین صخره که مکانی به طول ۷۰/۱۷ متر و عرض ۵۰/۱۳ و ارتفاع ۵۰/۱ متر است، انجام پذیرفت. این بنا در سالهای ۷۲ و ۷۸ق توسط عبدالملک بن مروان دوبار تعمیر و تکمیل شد. قبة الصخره در فاصلهٔ ۵۰۰ متری مسجدالاقصی واقع شده و از نظر کارشناسان یکی از زیباترین آثار اسلامی بوده که تناسب حجمها و رنگها در آن بینظیر است.<ref>تبریزی، «قدس شریف پاره تن اسلام»، 1382ش، ص126.</ref> | |||
==== ۳. آثار و بناهای دیگر ==== | |||
افزون بر این دو بنا، ساختمانهای فرهنگی و مذهبی مانند مساجد، [[مدرسه|مدارس]] و آثار دینی زیادی از مسلمانان در این شهر وجود دارد که عظمت، پیشرفت و تمدن مسلمانان را در قرنهای گذشته به نمایش میگذارد. وجود ۳۶ مسجد و آرامگاه گروهی از یاران پیامبر اسلام، از جمله قبر عبادة بن صامت انصاری اولین قاضی مسلمان در بیتالمقدس، قبة السلسله، بیمارستان فاطمی، بیمارستان صلاحی، قبة المعراج، مدرسه نحویه، قلعه بیتالمقدس، سقاخانه شعلان، دارالحدیث، محراب داوود، مدرسه سلامیه، دارالقرآن سلامیه، حمام شفا و دهها اثر دیگر تاریخی، فرهنگی، علمی و بهداشتی از مسلمانان در بیتالمقدس وجود دارد که نشان علم و فرهنگدوستی و تدبیر مسلمانان در طول حکومت بر آن شهر مقدس است.<ref>تبریزی، «قدس شریف پاره تن اسلام»، 1382ش، ص126.</ref> | |||
== بیتالمقدس در متون دینی == | |||
=== الف) قرآن کریم === | |||
در قرآن کریم نامی از بیتالمقدس بهصورت مستقیم برده نشده است اما مفسران و محدثان اسلامی برخی اشارات الاهی مانند «ارض مقدس» در آیات مختلف قرآن را به بیتالمقدس مربوط دانستهاند و بهصورت غالب، مسجد الاقصی را در مفهوم عام خود، بیتالمقدس معنا کردهاند و نماد این شهر دانستهاند.<ref>[https://lib.eshia.ir/12293/5/345/اورشلیمر سجادی، صادق و دیگران، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1399ش، ج5، ص245.]</ref> | |||
# آیات از قرآن کریم که به داستان حضرت موسی مربوط میشود، بهویژه به سبب موضوع آن، بیشترین امکان را برای این انطباق در اختیار مفسران قرار داده است. برای مثال در قرآن آمده است که حضرت موسی و قوم او، به ورود به «ارض مقدس» دستور یافتند و قوم با ابراز مخالفتهای خود به مدت ۴۰ سال از رسیدن به آن شهر محروم شدند.<ref>سورهٔ مائدهٔ آیهٔ 13-14.</ref> بسیاری از مفسران قرآن کریم این ارض مقدس را بر بیتالمقدس منطبق کردهاند.<ref>طوسی، التبیان، ۱۳۸۳ق، ج1، ص277.</ref> | |||
# برخی از مفسرانِ شیعی، در توضیح آیات الاهی دربارهٔ داستان حضرت آدم و قول خداوند مبنی بر قرار دادنِ خلیفهای از سوی خود بر زمین،<ref>سورهٔ بقره آیهٔ 2 و 3.</ref> این «ارض» را بیتالمقدس و خلیفه را «امام علی» معرفی کردهاند.<ref>ابنطاووس، الیقین باختصاص مولانا علی علیه السلام بامرة المؤمنین، 1410ق، ص۴۱۱.</ref> | |||
# آنچه از تغییر قبله از مسجد الاقصی به بیتالله الحرام در قرآن کریم آمده، در تفاسیر و روایات تاریخی بسط داده شده است و مسجد بیتالمقدس بهعنوان قبله، به شهر بیتالمقدس تعمیم یافته است.<ref>ابنطاووس، الیقین باختصاص مولانا علی علیه السلام بامرة المؤمنین، 1410ق، ص۴۱۱.</ref> | |||
# برخی از مفسران زیتونِ یادشده در آیهٔ نخست سورهٔ تین را همان بیتالمقدس دانستهاند.<ref>طبری، تفسیر طبری، ۱۴۰۵ق، ج۳۰، ص ۲۳۹.</ref> | |||
=== ب) روایات === | |||
# در برخی از روایات اسلامی، بیتالمقدس، بهعنوان شهر ماوراءالطبیعی بازنمایی شده است.<ref>ذهبی، میزان الاعتدال، ۱۳۸۲ق، ج4، ص32.</ref> در دستهای از روایاتی که به موضوع آفرینش جهان میپردازند، آمده است که هزار سال پیش از خلقت جهان، خداوند نخست مکه و بعد از آن مدینه و بیتالمقدس را آفرید، سپس آنها را به هم وصل کرد.<ref>ضیاء مقدسی، فضائل بیتالمقدس، ۱۴۰۵ق، ص۴۸.</ref> | |||
# بعضی از روایتها، بیتالمقدس و صخره را عرش الاهی معرفی کرده که آسمان بر آن استوار شده و در رودهای آن [[شیر]] و شراب و عسل جاری است.<ref>ضیاء مقدسی، فضائل بیتالمقدس، ۱۴۰۵ق، ص59.</ref> | |||
# گروهی از روایات مربوط به بیتالمقدس مربوط به آخرالزمان است و از وجود اعتقاد به ارتباط میان آخرالزمان و بیتالمقدس حکایت میکند. برای نمونه پیامبر اسلام در پاسخِ این پرسشِ که از نشانههای آخرالزمان چیست، بهعنوان دومین نشانه از نشانههای ۶گانه، از فتح بیتالمقدس یاد کرده است.<ref>ضیاء مقدسی، فضائل بیتالمقدس، ۱۴۰۵ق، ص72.</ref> | |||
# در روایات فتنهٔ دجال، بیتالمقدس، شهر محوری تلقی شده است؛ چنانکه در داستان مقابلهٔ حضرت مسیح با دجال، این شهر مأمنی برای مؤمنان معرفی میشود. | |||
# در مفهوم کلی مهدویت، در احادیثی از پیامبر اسلام به کسی از نسل آن حضرت اشاره شده است که جهان را آباد خواهد کرد و در نهایت در بیتالمقدس مقام خواهد یافت.<ref>ضیاء مقدسی، فضائل بیتالمقدس، ۱۴۰۵ق، ص72.</ref> | |||
== اشغال بیتالمقدس == | |||
بیتالمقدس در طول تاریخ، شهر معنویت و صلح بوده است. بهویژه در دوران اسلامی، شکوه و عظمت مادی و معنوی پیدا کرد و به نماد سبک زندگی اسلامی تبدیل شد. این امر و موقعیت ممتاز جغرافیایی آن باعث شد که این شهر مورد توجه استعمارگران و اشغالگران کشورهای غربی و رژیم صهیونستی قرار بگیرد. | بیتالمقدس در طول تاریخ، شهر معنویت و صلح بوده است. بهویژه در دوران اسلامی، شکوه و عظمت مادی و معنوی پیدا کرد و به نماد سبک زندگی اسلامی تبدیل شد. این امر و موقعیت ممتاز جغرافیایی آن باعث شد که این شهر مورد توجه استعمارگران و اشغالگران کشورهای غربی و رژیم صهیونستی قرار بگیرد. | ||
===د) تعلق به وجدان جمعی مسلمانان=== | === ۱. صلیبیها === | ||
صاحبنظران بیتالمقدس را یک | صلیبیها (مسیحیان) برای اشغال و تسلط دائم بر بیتالمقدس به مدت دو قرن تلاش کردند. در نخستین جنگ صلیبی در ۱۰۹۹م بیتالمقدس همراه با قتل و غارت وحشیانه، به دست صلیبیان افتاد.<ref>حمیدی، تاریخ اورشلیم (بیتالمقدس)، 1381ش، ص۲۱۸.</ref> این جنگها به دعوت مقامات [[کلیسا|کلیسای]] کاتولیک رومی و حمایت امپراتور روم شرقی، با اعلام هدف آزادسازی بیتالمقدس و زادگاه حضرت مسیح از دست مسلمانان و ایجاد دولتهای صلیبی در نقاط مختلف فلسطین صورت گرفت. جنگهای صلیبی هشت بار به وقوع پیوست. اروپاییان در ظاهر با انگیزهٔ مذهبی و اما در واقع با اهداف استعماری و جلوگیری از نفوذ و گسترش اسلام در اروپا این جنگها را تحمیل کردند و عامل دینی در این جنگها بیشتر پوشش فریبندهای برای رسیدن به اهداف مادّی و اقتصادی و کشورگشایی بود.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details/7570 عودی، «جنگهای صلیبی»، دانشنامۀ جهان اسلام، تاریخ درج مطلب: 1393ش.]</ref> اما تمام تلاش آنها نا کام ماند و این شهر مقدس مسلمانان در ۱۱۸۷م توسط «صلاح الدین ایوبی» آزاد شد و شکوه و عظمت خود را دوباره بازیافت.<ref>حمیدی، تاریخ اورشلیم (بیتالمقدس)، 1381ش، ص۲۱۸.</ref> | ||
===ه) نامگذاریهای مختلف=== | |||
# بیتالمقدس در | === ۲. انگلیس و فرانسه === | ||
# یکی از | در پی شکست روسها در جنگ با عثمانیها که از حمایت فرانسه و انگلیس برخوردار بودند، سربازان فرانسوی و انگلیسی به فلسطین سرازیر شدند. با ورود دولت عثمانی به جنگ جهانی اول، انگلیس، تلاش برای تجزیهٔ عثمانی را آغاز کرد.<ref>ناصری طاهری، بیتالمقدس شهر پیامبران، 1368ش، ص۶۶.</ref> بههمین دلیل، برای کسب حمایت مالی و سیاسی یهودیان و در پی مذاکرات با صهیونیستها، دولت انگلیس با صدور اعلامیه معروف «بالفور» در نوامبر ۱۹۱۷م تأسیس «وطن ملی یهود» را تعهد کرد و یک ماه پس از آن بیتالمقدس را به اشغال نظامی خود درآورد و زمینهٔ اشغال آن را توسط اسرائیل فراهم کرد.<ref>ناصری طاهری، بیتالمقدس شهر پیامبران، 1368ش، ص79.</ref> | ||
==بیتالمقدس در آثار پژوهشگران== | |||
=== ۳. رژیم صهیونیستی === | |||
==بیتالمقدس در شعر== | اشغال بیتالمقدس توسط صهیونستها از ۱۹۴۷م آغاز شد و با کشتن و اخراج اعراب ساکن اصلی فلسطین از سرزمینهای خود، شرایط اسکان یهودیان سایر کشورها را در آن سرزمین فراهم آوردند. در ۲۹ نوامبر ۱۹۴۷م سازمان ملل به وجود یک حاکمیت صهونیستی در درون فلسطین اشغالی رسمیت بخشید و طرح تقسیم فلسطین به دو منطقه عربی و یهودی را تصویب کرد. بر اساس این مصوبه، بیتالمقدس منطقهای بینالمللی اعلام شد.<ref>[https://www.irna.ir/news/80758849/%D9%82%D8%AF%D8%B3-%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%D9%87-%D8%A7%D8%B4%D8%BA%D8%A7%D9%84-%D8%B4%D8%AF-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%D9%8A-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE-%D9%82%D8%AF%D8%B3-%D9%88-%D8%B4%D8%B4-%D8%AF%D «قدس چگونه اشغال شد/ بازخوانی تاریخ قدس و شش دهه اشغال»، خبرگزاری ایرنا.]</ref> پس از شکلگیری دولت جعلی اسرائیل، این شهر به دو بخش بیتالمقدس شرقی (در اختیار اردن) و بیتالمقدس غربی (در دست اسرائیل) تقسیم شد. اما طی جنگ ۶ روزه، در ۷ ژوئن ۱۹۶۷، اسرائیل بخش شرقی را نیز تصرف کرد و بیتالمقدس را به اشغال کامل خود درآورد.<ref>[https://lib.eshia.ir/12293/5/345/اورشلیم سجادی، صادق و دیگران، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1399ش، ج5، ص245.]</ref> از آن تاریخ تا امروز بیتالمقدس بهعنوان کانون تحولات و درگیریهای نظامی، سیاسی و اجتماعی میان مسلمانان و صهیونیستها بوده است.<ref>ناصری طاهری، بیتالمقدس شهر پیامبران، 1368ش، ص۷۹.</ref> | ||
ای آسمانی شهرِ در زنجیر ای قدس<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1402/08/27/2991207/%D8%B4%D8%B9%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A2%D8%B2%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D9%82%D8%AF%D8%B3-%DA%A9%D9%87-%D9%85%D9%88%D8%B1%D8%AF-%D8%AA%D9%88%D8%AC%D9%87-%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%85-% «شعری درباره آزادی قدس که مورد توجه مقام معظم رهبری قرار گرفت»، خبرگزاری تسنیم.] </ref> | |||
== نمادسازی بیتالمقدس در فرهنگ اسلامی == | |||
=== الف) دارالسلام === | |||
بیتالمقدس با دربرداشتن مفهوم شرافت و تقدس، در اندیشهٔ غالب مسلمانان گونهای از پاکی و امنیت خاطر را در خود به همراه دارد که سبب شده است که مسلمانان این شهر را دارالسلام بخوانند و آن را نماد پاکیزگی از آلودگیهای معنوی و شرک بدانند.<ref>ابن طاووس، سعدالسعود، نجف، ۱۳۶۹ق، ص۵۴.</ref> برای مثال تلفظ بیتالمقدس که مشهورترین نام این شهر در طول تاریخ اسلامی است، به خوبی نشان میدهد که چگونه تقدس از یک سو و «بیتالله» بودن از سوی دیگر، مؤلفههای معنایی این شهر برای مسلمانان بوده است. به کارگیریِ ویژهٔ نام «قدس» بهصورت مطلق، بهعنوان جایگزینی برای نام بیتالمقدس از همان سدههای نخست نیز بیانگر آن است که با نامگذاری خاص و بهکارگیری این نام کوتاه، کوشش میشده است، تا بر مقدسبودن این شهر تأکید شود.<ref>[https://lib.eshia.ir/12293/5/345/اورشلیم سجادی، صادق و دیگران، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1399ش، ج5، ص245.]</ref> | |||
=== ب) دارالعلم === | |||
بر خلاف حضور یهودیان در بیتالمقدس که همواره با خشونت، تبعیض، فرهنگ مادیگرایی و اقدامات ضد تمدنی همراه بوده است، اما مسلمانان بهدلیل منطق صلحطلبی، [[علم]]دوستی و معنویتخواهی، در طول حضور خود در این شهر، صلح، آرامش و معنویت را از خلال تأسیس مراکز علمی و ترویج برنامههای معنوی و آموزشی، گسترش دادهاند و تمدن اسلامی را پایهگذاری کردهاند. برای مثال پس از فتح شام، گروه کثیری از صحابه و عالمان مسلمان به این سرزمین آمدند و با حمایت خلفا و امرای مسلمان، موجب رواج و گسترش علوم دینی در این شهر شدند؛<ref>ابنمنظور، مختصر تاریخ دمشق لابن عساکر، ۱۹۸۹م، ج26، ص322.</ref> چنانکه مسجد الاقصی، از آغازِ تأسیس به مهمترین مرکزِ تعلیم علوم دینی و مجمع قاریان، مفسران و محدثان تبدیل شد و این موقعیت را روزگاری طولانی حفظ کرد.<ref>عسلی، معاهد العلم فی بیتالمقدس، ۱۹۸۱م، ص27.</ref> در عصر عباسی نیز مفسران و فقهای نامدار [[مسلمان]] در مراکز علمی حلقههای درس تشکیل میدادند.<ref>علیمی، الانس الجلیل بتاریخ القدس و الخلیل، ۱۹۷۳م، ج1، ص292.</ref> در قرون بعد نیز شمار زیادی از دانشمندان زیاد مسلمان از جمله «امام محمد غزالی» مجاورت حرم شریف اختیار میکردند و به تعلیم و تعلم میپرداختند.<ref>عسلی، معاهد العلم فی بیتالمقدس، ۱۹۸۱م، ص ۲۹.</ref> حضور مسیحیان در جنگهای صلیبی در بیتالمقدس، آنجا رابه شهری مسیحی بدل ساخته بود اما بعد از بازپسگیری شهر از توسط صلاح الدین ایوبی، فرایند بازسازی و احیای هویت اسلامی شهر آغاز شد. بنیاد نهادهای اسلامی مانند مدرسه یکی از راهکارهای مسلمان برای اسلامیسازی شهر بود. بههمین دلیل حدود ۳۵ باب مدرسه در بیتالمقدس بنا نهاده شد که تلاش بیشتر این مدارس بر پیشرفت تعالیم دینی بود. مدرسهسازی گسترده، بیتالمقدس را دوباره به یکی از مقصدهای اصلی مسلمانان بهویژه عالمان دین بدل ساخت و فرایند اسلامیشدن بیتالمقدس را سرعت داد و حیات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی شهر را با نشانهها، ارزشها، سنتها و آیینهای اسلامی، جان دوباره بخشید.<ref>شیخ و دیگران، «جنبش مدرسهسازی در بیتالمقدس دوره مملوکی (648-923ه) و تأثیرات اجتماعی و فرهنگی آن»، 1401ش، ص649-650.</ref> | |||
=== ج) پایداری مسلمانان === | |||
بیتالمقدس از نظر تاریخی، بهویژه بعد از جنگهای صلیبی و اشغال توسط رژیم صهیونیستی، نماد سرزمین فلسطین و آزادی، آزادگی و استقلال برای ملت ستمدیده بدل شده است که خاطرهٔ اشغال و ستم صلیبیها و صهیونیستها در حق مردم فلسطین را تداعی میکند. همچنین این شهر نماد پایداری و مقاومت مسلمانان جهان است.<ref>[https://pasokhgo.valiasr-aj.com/porseman/showquestion.php?code=48700 «دلایل اهمیت بیتالمقدس چیست؟»، وبسایت موسسۀ تحقیقات ولی عصر.]</ref> | |||
=== د) تعلق به وجدان جمعی مسلمانان === | |||
صاحبنظران بیتالمقدس را یک مسئلهٔ اسلامی میداند که بهوجدان جمعی عمومی مسلمین تعلق دارد. وجههٔ اسلامی بیتالمقدس و جایگاهی که این مکان در عقلانیت جمعی و سبک زندگی مسلمین دارد، باعث شده است که در طول تاریخ اسلامی و بهویژه در دوسه قرن نخست اسلامی از یک طرف و نیز در عصر جنگهای صلیبی و دوران جدید، چهرهٔ دینی بیتالمقدس از اهمیت خاصی برخودار شود و فعالیتهای دینی و علمی دینی و آموزش علوم اسلامی و نهادهای آموزش در این از رونق ویژه برخودار شود. وجود صدها مدرسه، خانقاه، زاویه و مسجد در این شهر در طول تاریخ اسلامی مربوط به جایگاه دینی بیتالمقدس است. برای مثال هنگام که صلاحالدین ایوبی در ۱۱۸۷م آن را فتح کرد بهعنوان نشانهٔ پیروزی و علمدوستی اسلام، مدرسهٔ صلاحیه که از مهمترین مدارس اسلامی جهان اسلامی بود را در این شهر تأسیس کرد.<ref>انصاری قمی، «جایگاه تاریخی و دینی بیتالمقدس»، 1380ش، ص56.</ref> | |||
=== ه) نامگذاریهای مختلف === | |||
# بیتالمقدس در حافظهٔ جمعی مسلمانان مکان مقدس و خاطرهانگیز است. بههمین دلیل، بسیاری از مدارس، خیابانها، مکانهای فرهنگی و شهرکها در شهرهای مختلف کشورهای اسلامی بهویژه جمهوری اسلامی ایران، به نام قدس که نام اختصاری و نماد بیتالمقدس محسوب میشود، نامگذاری شده است.<ref>[https://www.isna.ir/news/97031807873/خیابانی-به-نام-قدس «خیابانی به نام قدس»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱۸ خرداد ۱۳۹۷ش.]</ref> | |||
# یکی از بزرگترین عملیاتهای آزادیبخش در دوران دفاع مقدس «عملیات بیتالمقدس» نام گذاری شد که بهعنوان طولانیترین عملیات دوران دفاع مقدس، نماد پایداری و ایستادگی رزمندگان اسلام در مقابل استکبار و تجاوز توصیف شده که مهمترین ثمرهٔ این علمیات آزادسازی خرمشهر در روز ۳ خرداد ۱۳۶۱ش بود.<ref>[https://www.mizanonline.ir/fa/news/452412/%D8%B9%D9%85%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D8%A8%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%B3-%D9%87%D9%85-%D8%AE%D8%B1%D9%85%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%A2%D8%B2%D8%A7%D8%AF-%D8%B4%D8%AF-%D9%87%D9%85-%D8%B5%D8%A «عملیات بیتالمقدس؛ هم خرمشهر آزاد شد هم صدام آرزوی مرگ فرماندهانش را کرد»، خبرگزاری میزان.]</ref> به گفتهٔ پژوهشگران، نامگذاری این علمیات به این دلیل صورت گرفت تا اشغالگران صهیونیستی بدانند که مسلمانان فلسطین، در حمایت انقلاب اسلامی ایران قرار دارند.<ref>[http://www.oral-history.ir/print.php?id=2799 «ماجرای نامگذاری عملیات الی بیتالمقدس به روایت یک راوی»، وبسایت تاریخ شفاهی ایران.]</ref> | |||
== بیتالمقدس در آثار پژوهشگران == | |||
دربارهٔ بیتالمقدس آثار زیادی تولید شده است اما قداست شهر بیتالمقدس از منظر دینی باعث شده است که دانشمندان مسلمان در این موضوع کتابهای ویژهای تألیف کنند؛ برای مثال فضائل بیتالمقدس، الفتح القسی فی الفتح القدسی، الانس فی فضائل القدس، روضة الاولیاء فی مسجد الایلیاء، تحصیل الانس لزائر القدس و الانس الجلیل بتاریخ القدس و الخلیل، نام برخی از این کتابها است که در مورد اهمیت و فضائل بیتالمقدس نوشته شده است.<ref>تبریزی، «قدس شریف پاره تن اسلام»، 1382ش، ص118.</ref> | |||
== بیتالمقدس در شعر == | |||
ای آسمانی شهرِ در زنجیر ای قدس<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1402/08/27/2991207/%D8%B4%D8%B9%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A2%D8%B2%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D9%82%D8%AF%D8%B3-%DA%A9%D9%87-%D9%85%D9%88%D8%B1%D8%AF-%D8%AA%D9%88%D8%AC%D9%87-%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%85-% «شعری درباره آزادی قدس که مورد توجه مقام معظم رهبری قرار گرفت»، خبرگزاری تسنیم.]</ref> | |||
{{آغاز نستعلیق}} | {{آغاز نستعلیق}} | ||
{{شعر|نستعلیق}} | {{شعر|نستعلیق}} | ||
{{ب|ای آسمانی شهرِ در زنجیر ای قدس!|باز آن عصای موسوی برگیر ای قدس!}} | {{ب|ای آسمانی شهرِ در زنجیر ای قدس!|باز آن عصای موسوی برگیر ای قدس!}} | ||
{{ب|تا محوِ دشمن دیگرت چیزی نمانده|تا صبحِ روشن دیگرت چیزی نمانده}} | {{ب|تا محوِ دشمن دیگرت چیزی نمانده|تا صبحِ روشن دیگرت چیزی نمانده}} | ||
{{ب|ای ناگشوده | {{ب|ای ناگشوده تاکنون مانند یک راز|هان پرچمِ فتحِ قریبت را برافراز}} | ||
{{ب|ای | {{ب|ای گامهای عاشقان را چشم در راه|ای زخمِ کهنه، شعرِروشن، خشمِ آگاه}} | ||
{{ب|بشنو صدای باستان از کوهِ زیتون|فریاد «القدس لنا» پیچیده اکنون}} | {{ب|بشنو صدای باستان از کوهِ زیتون|فریاد «القدس لنا» پیچیده اکنون}} | ||
{{ب|آنک حماس و صدحماسه، صدنشانه|آنک جهاد و صد طلوعِ عاشقانه}} | {{ب|آنک حماس و صدحماسه، صدنشانه|آنک جهاد و صد طلوعِ عاشقانه}} | ||
{{ب|بنگر | {{ب|بنگر سپاه قدس در راه است امروز|هم حشد و حزبالله و هم انصارِ پیروز}} | ||
{{ب|غزه سراپا شور و شیدایی است اینک|اقصی و قبه | {{ب|غزه سراپا شور و شیدایی است اینک|اقصی و قبه غرق زیبایی است اینک}} | ||
{{ب|ای منتظر برخیز و بگسل بندها را|بنگر | {{ب|ای منتظر برخیز و بگسل بندها را|بنگر به هر سو شادی و لبخندها را}} | ||
{{ب|ای منتظر بشنو صدای پای منجی|پیچیده در هفت آسمان آوای منجی}} | {{ب|ای منتظر بشنو صدای پای منجی|پیچیده در هفت آسمان آوای منجی}} | ||
{{ب|ای قهرمانِ زخمیِ آزاده | {{ب|ای قهرمانِ زخمیِ آزاده بنگر!|برخیز و این پایانِ خوش اِستاده بنگر!}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{پایان نستعلیق}} | {{پایان نستعلیق}} | ||
==پانویس== | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | |||
* قرآن کریم. | == منابع == | ||
* قرآن کریم. | |||
* ابنجوزی، عبد الرحمن بن علی، فضائل القدس، بیروت، دار الافاق الجدیدة، ۱۹۷۹م. | * ابنجوزی، عبد الرحمن بن علی، فضائل القدس، بیروت، دار الافاق الجدیدة، ۱۹۷۹م. | ||
* | * ابنطاووس، علی بن موسی، سعدالسعود، نجف، بینا، ۱۳۶۹ق. | ||
* | * ابنطاووس، علی بن موسی، الیقین باختصاص مولانا علی علیه السلام بامرة المؤمنین، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۱۰ق. | ||
* | * ابنمنظور، محمد بن مکرم، مختصر تاریخ دمشق لابن عساکر، به کوشش مأمون صاغرجی، بیروت، ۱۹۸۹م. | ||
* ابنهشام، السیرة النبویه، بیروت، دارالمعرفه، بیتا. | * ابنهشام، السیرة النبویه، بیروت، دارالمعرفه، بیتا. | ||
* | * اسعدی، مرتضی، بیتالمقدس، بیجا، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۶۷ش. | ||
* انصاری قمی، حسن، «جایگاه تاریخی و دینی | * انصاری قمی، حسن، «جایگاه تاریخی و دینی بیتالمقدس»، مجلهٔ کتاب ماه دین، شمارهٔ ۴۳، اردیبهشت ۱۳۸۰ش. | ||
* | * بلاذری، احمد، فتوح البلدان، به کوشش صلاحالدین منجد، قاهره، ۱۹۵۶م. | ||
* | * تاجیک، نصرالله، «جغرافیای سیاسی سرزمین بیتالمقدس»، فصلنامه حضور، شمارهٔ ۴۰، بهار ۱۳۸۱ش. | ||
* تبریزی، عبدالکریم، «قدس شریف | * تبریزی، عبدالکریم، «قدس شریف پارهٔ تن اسلام»، مجلهٔ مبلغان، شمارهٔ ۴۷، ۱۳۸۲ش. | ||
* «جایگاه بیتالمقدس در ادیان آسمانی»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: | * «جایگاه بیتالمقدس در ادیان آسمانی»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۸ مرداد ۱۳۹۲ش. | ||
* چرا فلسطین برای ما مسلمانها مهم است؟»، وبسایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۳۱ | * چرا فلسطین برای ما مسلمانها مهم است؟»، وبسایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۹ش. | ||
* | * «چرا مسلمانان به بیتالمقدس علاقه دارند؟»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۱ شهریور ۱۳۸۵ش. | ||
* | * «خیابانی به نام قدس»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱۸ خرداد ۱۳۹۷ش. | ||
* | * «دلایل اهمیت بیتالمقدس چیست؟»، وبسایت مؤسسهٔ تحقیقات ولی عصر، تاریخ بازدید: ۳ آذر ۱۴۰۲ش. | ||
* حمیدی، جعفر، تاریخ اورشلیم ( | * حمیدی، جعفر، تاریخ اورشلیم (بیتالمقدس)، تهران، امیرکبیر، ۱۳۸۱ش. | ||
* | * دباغ، مصطفی مراد، بلادنا فلسطین، بیروت، مؤسسﺔ الدراسات الفلسطینیﺔ، ۱۹۷۵م. | ||
* ذهبی، محمد، | * ذهبی، محمد، میزان الاعتدال، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۲ق. | ||
* | * سجادی، صادق و دیگران، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۹ش. | ||
* «شعری | * «شعری دربارهٔ آزادی قدس که مورد توجه مقام معظم رهبری قرار گرفت»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۲۷ آبان ۱۴۰۲ش. | ||
* شیخ، بتول و دیگران، «جنبش مدرسه سازی در بیتالمقدس دوره مملوکی ( | * شیخ، بتول و دیگران، «جنبش مدرسه سازی در بیتالمقدس دوره مملوکی (۶۴۸–۹۲۳ه) و تأثیرات اجتماعی و فرهنگی آن»، مجلهٔ فرهنگ در دانشگاه اسلامی، سال دوازدهم، شمارهٔ ۴، ۱۴۰۱ش. | ||
* ضیاء | * ضیاء مقدسی، محمد، فضائل بیتالمقدس، به کوشش محمد مطیع حافظ، دمشق، بینا، ۱۴۰۵ق. | ||
* | * طبری، محمد بن جریر، تاریخ، بیروت، بینا، ۱۴۰۷ق. | ||
* طبری، محمد بن جریر، تفسیر طبری، | * طبری، محمد بن جریر، تفسیر طبری، بیروت، بینا، ۱۴۰۵ق، | ||
* | * طوسی، محمد، التبیان، به کوشش احمد قصیر عاملی، نجف، بینا، ۱۳۸۳ق، | ||
* | * عزالدین، فاروق محمد، القدس، تاریخیاً و جغرافیاً، قاهره، بینا، ۱۹۸۱م. | ||
* عسلی، کامل جمیل، معاهد | * عسلی، کامل جمیل، معاهد العلم فی بیتالمقدس، عمان، بینا، ۱۹۸۱م. | ||
* | * علیمی، عبدالرحمان، الانس الجلیل بتاریخ القدس و الخلیل، عمان، بینا، ۱۹۷۳م | ||
* عودی، ستار، «جنگهای صلیبی»، | * عودی، ستار، «جنگهای صلیبی»، دانشنامهٔ جهان اسلام، تاریخ درج مطلب: ۱۳۹۳ش | ||
* «عملیات بیتالمقدس؛ هم خرمشهر آزاد شد هم صدام آرزوی مرگ فرماندهانش را کرد»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: ۰۴ مهر ۱۳۹۷ش. | * «عملیات بیتالمقدس؛ هم خرمشهر آزاد شد هم صدام آرزوی مرگ فرماندهانش را کرد»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: ۰۴ مهر ۱۳۹۷ش. | ||
* «قبله نماد توحید و | * «قبله نماد توحید و نشانهٔ اسلام و ادیان توحیدی است/ دلایل مهم تغییر قبله از بیتالمقدس به کعبه»، وبسایت راسخون، تاریخ درج مطلب: ۲۵ اردیبهشت ۱۳۹۳ش. | ||
* «قدس چگونه اشغال شد/ | * «قدس چگونه اشغال شد/ بازخوانی تاریخ قدس و شش دهه اشغال»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱۱ مرداد ۱۳۹۲ش. | ||
* «ماجرای نامگذاری عملیات الی بیتالمقدس به روایت یک راوی»، وبسایت تاریخ شفاهی ایران، | * «ماجرای نامگذاری عملیات الی بیتالمقدس به روایت یک راوی»، وبسایت تاریخ شفاهی ایران، تاریخ بازدید: ۳ آذر ۱۴۰۲ش. | ||
* مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، | * مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۳ش. | ||
* | * ناصری طاهری، عبدالله، بیتالمقدس شهر پیامبران، تهران، سروش، ۱۳۶۸ش. | ||
{{فلسطین-افقی}} | |||
[[رده:شهرهای فلسطین]] | |||
[[رده:مقدسات]] | |||
[[رده:مناطق مسکونی]] | |||
[[رده:ویکیزندگی]] | [[رده:ویکیزندگی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۴ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۱۶:۴۹
بیتالمقدس؛ نخستین قبلهٔ مسلمانان و شهری مهم در جهان اسلام.
بیتالمقدس، شهر مهم تاریخی، دینی و معنوی در سرزمین فلسطین است که از آغاز ظهور دین اسلام بهدلیل امتیازها و ویژگیهای جغرفیایی، تاریخی و قدسی، نزد مسلمانان همواره از مکانهای بسیار مهم بوده و سومین شهر مقدس بعد از مکه و مدینه به حساب میآمده است. بیتالمقدس نخستین قبلهٔ مسلمانان، گهوارهٔ ادیان ابراهیمی و محل تلاقی تمدنها بوده و از نظر راهبردی و ایدئولوژیکی از مهمترین نقاط کرهٔ زمین محسوب میشود. در دوران معاصر، این شهر بعد از اشغال توسط رژیم صهیونیستی، به نماد رویارویی دو نوع اندیشهٔ مادی و معنوی بدل شده است.
نامگذاری
[ویرایش | ویرایش مبدأ]بیتالمقدس در متون و دورههای مختلف با نامهای گوناگون و بهعنوان مکان مورد احترام در همه فرهنگها یاد شده است. از جملهٔ این نامها «یبوس»، «یا بیش»، «کادش»، «سالم»، «شالم»، «سالیم»، «صهیون»، «شهر داوود»، «اورسالم»، «ایلیا»، «اورشلیم»، «یروشالئیم»، «قُدس»، «القُدُس»، «بیتالمَقْدِس» و «بیتالمُقدَّس» است که هر کدام تاریخ، اندیشه، فرهنگ و تعلق به سبک زندگی خاص را بازنمایی میکند. گاهی نیز آن را شهر عدالت، شهر امین، شهر زیبا، شهر مقدس، کوه معبد، شهر خدا یا بهطور مطلق، معبد یا شهر خواندهاند.[۱] به نظر برخی از مفسران، این شهر در قرآن کریم بهصورتهای «القریة»، «الارض المبارکة»، «الزیتون» و «الساهرة» آمده و در دورهٔ اسلامی بهطور اخص «قدس» و گاهی «قدس شریف» خوانده شده است.[۲] بنابر نظر برخی مفسران، مراد قرآن کریم از «الارض المقدسة» (سرزمین پاک) شهر بیتالمقدس است و علت نامگذاری این شهر به بیتالمقدس این بوده که از آلودگی گناه یا شرک پاکیزه است یا این که پیامبران و مؤمنان در آن سکنی گزیدهاند.[۳]
موقعیت جغرافیایی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]بیتالمقدس با مساحت حدود ۱۹۳۳۱ کیلومتر مربع در °۳۱ و ´۴۷ عرض شمالی و °۳۵ و ´۱۳ طول شرقی قرار دارد. ارتفاع متوسط شهر از سطح دریاهای آزاد ۷۹۲ متر و از سطح دریای مدیترانه و بحرالمیت به ترتیب ۳۹۴ و ۱۸۲/۱ متر است. بیتالمقدس به عنوان بزرگترین شهر کرانهٔ غربی، از نظر طبیعی در دشت مرتفع منطقهٔ یهودیه و در قسمت جنوبی ناحیهٔ بلند «زین قدس» میان دو دریای مدیترانه و بحرالمیت قرار دارد.[۴] فاصلهٔ این شهر تا بحرالمیت حدود ۲۲ کیلومتر و تا مدیترانه حدود ۵۲ کیلومتر است.[۵] این وضع، بیتالمقدس را به دژی تبدیل کرده است که بر ناحیهٔ وسیعی از اطراف خود اشراف دارد.[۶]
آبوهوا
[ویرایش | ویرایش مبدأ]آبوهوای بیتالمقدس، مدیترانهای بوده و زمستانهای آن پر باران و معتدل و تابستانهای آن داغ و بهصورت کلی خشک است. در بیشتر روزهای سال، بهویژه در تابستان، هوای این شهر آفتابی است. میزان بارندگی سالانه حدود پانصد میلیمتر و بارندگی در بخشهای غربی شهر، از میزان بارندگی در بخشهای شرقی آن بیشتر است.[۷]
تاریخچه
[ویرایش | ویرایش مبدأ]۱. قبل از اسلام
[ویرایش | ویرایش مبدأ]بر اساس مدارک باستانشناختی، سابقهٔ زندگی انسان در بیتالمقدس به دورهٔ اول از دوران چهارم زمینشناسی بازمیگردد و این شهر همواره سکونتگاه مردمان عربتار بوده است نه یهودی. برای مثال در حدود ۳۰۰۰ قبل از میلاد، عربها در این شهر ساکن شدند و آن را بهصورتِ دژی مستحکم ساختند. برخی از محققان نوشتهاند که اهالی بیتالمقدس در اواخر عصر مفرغ بهعنوان دولتشهری کنعانی به حیات خود ادامه میدادند و با عبرانیان مهاجم در ستیز بودند؛ اما تا عصر داوود پیامبر در دست یبوسیان، از کنعانیان باقی ماند. بعد از آنکه این شهر توسط سلیمان پیامبر فتح شد، توسعهٔ زیاد و نیز موقعیت و اهمیتی خاص پیدا کرد و از آن پس، مرکز تحولات دینی و اجتماعی شد؛ چنانکه چندبار میان خاندان داوود و شاهان یهود و فرمانروایان آشوری دستبهدست شد. در ۵۳۹ قبل از میلاد کورش کبیر، شاه ایران بابل را فتح کرد و یهودیان را از اسارت رهانید و اجازه داد که بیتالمقدس و معابد آن را بازسازی کنند. هنگام سقوط هخامنشیان، شهر به تصرف اسکندر مقدونی درآمد. پس از مرگ او مصریان و بعد از آن سلوکیان بر آن مسلط شدند. در ۶۳ قبل از میلاد رومیان و در ۴۰ قبل از میلاد پارتیان ایرانی بیتالمقدس را گرفتند. بعد از تولد حضرت مسیح در آنجا، بیتالمقدس از نظر دفاعی استحکام یافت و توسعه پیدا کرد، اما ایجاد بناهای جدید باعث شد که آثار پیشین، مانند معبد سلیمان، از میان برود. بیتالمقدس در ۳۱۲م به تصرف امپراتور مسیحی روم درآمد و در این دوره کلیساها و بناهای دینی مسیحی گسترش پیدا کرد و گروههای مسیحی به این شهر کوچیده و اقامت گزیدند. پس از تجزیهٔ امپراتوری روم، فلسطین در قلمرو دولت بیزانس قرار گرفت و مدتی بعد، در پی شکستِ رومیان از ساسانیان، بیتالمقدس به متصرفات ایران افزوده شد؛ ولی در تحولات نظامی و سیاسیِ بعدی، شهر دوباره، تا فتحِ آن به دست مسلمانان، به دست بیزانسیان افتاد.[۸]
۲. دوران اسلامی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]به نظر پژوهشگران بیتالمقدس در دوران اسلامی، یکی از پر شکوهترین دورههای خود را از نظر ساختوساز و بالندگی معنوی، علمی و فرهنگی گذرانده است؛ ورود مسلمانان به این شهر بر اساس وعدهٔ الهی با هدف ارتقاء مقام معنوی انسان، گسترش سبک زندگی دینی و معنوی و توسعهٔ عدالت و معنویت اسلامی در جهان صورت گرفت. به گواهی تاریخ، فتح شام (سوریه) در اواخر ایام خلافت ابوبکر آغاز شد و حدود ۳ سال بعد مسلمانان به دروازههای بیتالمقدس رسیدند.[۹] مسلمانان مردم شهر را به تسلیم در برابر احکام الهی دعوت کردند و کار سرانجام به صلح انجامید. فرماندهان مسلمان به درخواست مردم شهر آمدند و صلحنامه نوشتند و دروازههای شهر را باز کردند. مطابق این عهدنامه، مردم بر جان و مال و دین خود ایمن شدند؛ بدین سان که اگر میماندند، باید جزیه میدادند و در کنف حمایت مسلمانان قرار میگرفتند، و اگر میخواستند، میتوانستند اموال منقول خود را برداشته، به جای دیگر بروند.[۱۰] بر اساس شواهد تاریخی مسلمانان از همان آغاز ورد به این شهر، رفتار تساهلآمیز با پیروان ادیان مختلف، بهویژه یهودیان که از سوی رومیان در زحمت و آزار بودند، داشتند. بعد از آن بیتالمقدس به زودی به مرکز ادیان بزرگ الاهی و شهر صلح، آموزش و ترویج فرهنگ دینی و همزیستی تبدیل شد.[۱۱]
جایگاه و اهمیت
[ویرایش | ویرایش مبدأ]۱. موقعیت ویژه
[ویرایش | ویرایش مبدأ]بیتالمقدس از نظر موقعیت جغرافیایی، در شاهراه مهم بین شمال-جنوب و شرق- غرب واقع شده و این موقعیت خاص، این شهر را در میان امپراتوریهای کهن و قدرتهای جدید، بهصورت کانون اتصال سه قارهٔ آسیا، آفریقا و اروپا درآورده است. جغرافینگاران مسلمان سدههای میانه نیز این شهر را از اقلیم سوم جغرافیایی به حساب آورده و مهم دانستهاند.[۱۲] همچنین، سرسبزی، تنوع محصولات کشاورزی این شهر و برخورداری از پیشینهٔ تاریخی و تقدس دینی، همواره مورد توجه قدرتها و شاهد لشکرکشیهای بسیاری بوده است، به گونهای که بر اساس شواهد تاریخی، این شهر دو بار بهطور کلی به دست مهاجمان ویران، ۱۸ بار تجدید بنا و سهبار معبد آن بازسازی و ۶ بار مردم آن مجبور به تغییر آیین و مذهب خود شدهاند.[۱۳]
۲. خاستگاه خداپرستی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]بیتالمقدس در طول تاریخ، کانون پیامبران بزرگ خدا و خاستگاه خداپرستی بوده[۱۴] و نزد همه ادیان توحیدی از جایگاه بالا برخوردار است. همه پیروان شریعت ابراهیمی یعنی اسلام، یهودیت و مسیحیت این سرزمین را مقدس دانسته و از قداست آن دفاع میکنند. آثار و بناهای دینی و مذهبی بسیاری در این سرزمین برای هر یک از پیروان این سه دین آسمانی وجود دارد که برای مثال میتوان به «دیوار ندبه» برای یهودیان، «کلیسای قیامت» برای مسیحیان و «مسجد الاقصی» برای مسلمانان یاد کرد.[۱۵] همچنین پژوهشگران بیتالمقدس را محلی دانستهاند که ابراهیم خلیلفرزند خود را در آنجا به قربانگاه برد و بر یعقوب نبی، وحی نازل شد. از اینرو، بیتالمقدس بهعنوان جایگاه انبیا و محل نزول وحی شهرت پیدا کرده است.[۱۶]
هویت اسلامی بیتالمقدس
[ویرایش | ویرایش مبدأ]الف) قبلهٔ اول مسلمانان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]بهدلیل اینکه «مسجد الاقصی» قبلهٔ اول مسلمانان در بیتالمقدس واقع شده، این شهر در احساس، حافظه و اندیشهٔ دینی آنها از جایگاه والا و اهمیت بسیار زیاد برخودار بوده و این شهر نماد سبک زندگی توحیدی و مایهٔ وحدت امت اسلامی محسوب میشود. این شهر، از روزهای آغازین بعثت پیامبر اسلام در مکه و بعد از وجوب «نماز»، بهعنوان قبلهٔ اول مسلمانان مطرح شد. مسلمانان به دستور پیامبر اسلام بیش از ۱۴ سال (مدت حضور سیزده سالهٔ پیامبر اسلام در مکه و نیز اوایل ورود خود او به مدینه که حدود شانزده ماه را در بر میگیرد)، به سوی مسجد الاقصی در بیتالمقدس نماز خواندهاند است و این شهر در شکلگیری اندیشهٔ توحیدی و زیربنای سبک زندگی مسلمانان نقش اساسی داشته است.[۱۷]
ب) سومین مکان مقدس مسلمانان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]بیتالمقدس، سومین حرم شریف پس از «مسجد الحرام» در مکه و «مسجد النبی» در مدینه و برای مسلمانان از حرمت خاص برخوردار است. به باور مسلمانان مسجد الاقصی که در این شهر واقع شده، دومین مسجد ساخته شده بر روی زمین پس از کعبه محسوب میشود. گفته میشود که حضرت آدم آن را چهل سال بعد از کعبه به دستور خداوند ساخته است. بههمین دلیل، صرف نظر از اعتقادات دینی مسلمانان، قدمت ساخت این مسجد سبب توجه جهانی به این مکان مقدس شده است.[۱۸]
ج) محل معراج پیامبر اسلام
[ویرایش | ویرایش مبدأ]بیتالمقدس محل معراج پیامبر اسلام بوده و از این نظر نیز برای مسلمانان دارای اهمیت است؛ در قرآن کریم که همواره در زندگی روزمرهٔ مسلمانان جاری و ساری است، به رفتن پیامبر اسلام از مسجد الحرام به مسجد الاقصی در بیتالمقدس و پاکیزگی این شهر، اشاره شده است.[۱۹] از این جهت، داستان معراج پیامبر برای مسلمانان سرشار از رمزها و نمادهای مختلف بوده که نشان دهندهٔ اهمیت این مکان مقدس است. بیتالمقدس در حافظهٔ جمعی مسلمانان جایی است که «جبرئیل امین»، «بُراق» (موجودی که وسیلهٔ انتقال پیامبر اسلام از مکه به بیتالمقدس بوده) را در آن بسته است تا از سفر خود از مسجدالاقصی به آسمانها و به «سدرة المنتهی» برگردد. این امر سبب شده است تا خاطرات این سفر با دیدن «صخره» و «حائط البراق» در ذهن مسلمانان تداعی شود[۲۰] و خاطرهٔ آن را با ساختن بناهای زیاد حفظ کنند.[۲۱] بههمین دلیل، مسلمانان مسجد الاقصی و شهر بیتالمقدس را سرزمین مبارک و از نظر مادی و معنوی پر برکت میدانند. از امام صادق نقل شده که مسجدالاقصی از مهمترین مساجد اسلام است و عبادت در آن فضیلت بسیار دارد.[۲۲]
د) آثار و بناهای اسلامی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]۱. مسجدالاقصی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]با توجه به سیمای فیزیکی، آثار، بناها و سازههای مهم قدیمی، بیتالمقدس هویت اسلامی دارد. برای مثال، از مهمترین بناهای مذهبی در این شهر، مسجد الاقصی است که در زاویه شرقی شهر و رو به قبله موقعیت دارد. این مسجد قبل از اسلام بهشکل امروزی نبود بلکه تمام حرم شریف را که شامل قبة الصخره و جاهای دیگر نیز میشد مسجد الاقصی مینامیدند. اما امروزه این نام بر مسجد بزرگی واقع در جنوب صحن حرم شریف اطلاق میشود. بنای جدید مسجدالاقصی در سال ۷۴ق توسط «عبدالملک بن مروان» شروع و در سال اول حکومت «ولید بن عبدالملک» به پایان رسید. طول مسجد ۸۰ متر و عرض آن ۵۵ متر است و مساحتی به اندازه ۴۴۰۰ متر مربع را شامل میشود. برخی از محققان اروپایی این مسجد را از مهمترین و شگفتانگیزترین بناهایی توصیف کرده که انسان ساخته و زیبایی آن تصورناپذیر است.[۲۳]
۲. قبة الصخره
[ویرایش | ویرایش مبدأ]قبة الصخره یکی دیگر از آثار اسلامی در قدس شریف است. معراج پیامبر اسلام از روی همین صخره که مکانی به طول ۷۰/۱۷ متر و عرض ۵۰/۱۳ و ارتفاع ۵۰/۱ متر است، انجام پذیرفت. این بنا در سالهای ۷۲ و ۷۸ق توسط عبدالملک بن مروان دوبار تعمیر و تکمیل شد. قبة الصخره در فاصلهٔ ۵۰۰ متری مسجدالاقصی واقع شده و از نظر کارشناسان یکی از زیباترین آثار اسلامی بوده که تناسب حجمها و رنگها در آن بینظیر است.[۲۴]
۳. آثار و بناهای دیگر
[ویرایش | ویرایش مبدأ]افزون بر این دو بنا، ساختمانهای فرهنگی و مذهبی مانند مساجد، مدارس و آثار دینی زیادی از مسلمانان در این شهر وجود دارد که عظمت، پیشرفت و تمدن مسلمانان را در قرنهای گذشته به نمایش میگذارد. وجود ۳۶ مسجد و آرامگاه گروهی از یاران پیامبر اسلام، از جمله قبر عبادة بن صامت انصاری اولین قاضی مسلمان در بیتالمقدس، قبة السلسله، بیمارستان فاطمی، بیمارستان صلاحی، قبة المعراج، مدرسه نحویه، قلعه بیتالمقدس، سقاخانه شعلان، دارالحدیث، محراب داوود، مدرسه سلامیه، دارالقرآن سلامیه، حمام شفا و دهها اثر دیگر تاریخی، فرهنگی، علمی و بهداشتی از مسلمانان در بیتالمقدس وجود دارد که نشان علم و فرهنگدوستی و تدبیر مسلمانان در طول حکومت بر آن شهر مقدس است.[۲۵]
بیتالمقدس در متون دینی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]الف) قرآن کریم
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در قرآن کریم نامی از بیتالمقدس بهصورت مستقیم برده نشده است اما مفسران و محدثان اسلامی برخی اشارات الاهی مانند «ارض مقدس» در آیات مختلف قرآن را به بیتالمقدس مربوط دانستهاند و بهصورت غالب، مسجد الاقصی را در مفهوم عام خود، بیتالمقدس معنا کردهاند و نماد این شهر دانستهاند.[۲۶]
- آیات از قرآن کریم که به داستان حضرت موسی مربوط میشود، بهویژه به سبب موضوع آن، بیشترین امکان را برای این انطباق در اختیار مفسران قرار داده است. برای مثال در قرآن آمده است که حضرت موسی و قوم او، به ورود به «ارض مقدس» دستور یافتند و قوم با ابراز مخالفتهای خود به مدت ۴۰ سال از رسیدن به آن شهر محروم شدند.[۲۷] بسیاری از مفسران قرآن کریم این ارض مقدس را بر بیتالمقدس منطبق کردهاند.[۲۸]
- برخی از مفسرانِ شیعی، در توضیح آیات الاهی دربارهٔ داستان حضرت آدم و قول خداوند مبنی بر قرار دادنِ خلیفهای از سوی خود بر زمین،[۲۹] این «ارض» را بیتالمقدس و خلیفه را «امام علی» معرفی کردهاند.[۳۰]
- آنچه از تغییر قبله از مسجد الاقصی به بیتالله الحرام در قرآن کریم آمده، در تفاسیر و روایات تاریخی بسط داده شده است و مسجد بیتالمقدس بهعنوان قبله، به شهر بیتالمقدس تعمیم یافته است.[۳۱]
- برخی از مفسران زیتونِ یادشده در آیهٔ نخست سورهٔ تین را همان بیتالمقدس دانستهاند.[۳۲]
ب) روایات
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- در برخی از روایات اسلامی، بیتالمقدس، بهعنوان شهر ماوراءالطبیعی بازنمایی شده است.[۳۳] در دستهای از روایاتی که به موضوع آفرینش جهان میپردازند، آمده است که هزار سال پیش از خلقت جهان، خداوند نخست مکه و بعد از آن مدینه و بیتالمقدس را آفرید، سپس آنها را به هم وصل کرد.[۳۴]
- بعضی از روایتها، بیتالمقدس و صخره را عرش الاهی معرفی کرده که آسمان بر آن استوار شده و در رودهای آن شیر و شراب و عسل جاری است.[۳۵]
- گروهی از روایات مربوط به بیتالمقدس مربوط به آخرالزمان است و از وجود اعتقاد به ارتباط میان آخرالزمان و بیتالمقدس حکایت میکند. برای نمونه پیامبر اسلام در پاسخِ این پرسشِ که از نشانههای آخرالزمان چیست، بهعنوان دومین نشانه از نشانههای ۶گانه، از فتح بیتالمقدس یاد کرده است.[۳۶]
- در روایات فتنهٔ دجال، بیتالمقدس، شهر محوری تلقی شده است؛ چنانکه در داستان مقابلهٔ حضرت مسیح با دجال، این شهر مأمنی برای مؤمنان معرفی میشود.
- در مفهوم کلی مهدویت، در احادیثی از پیامبر اسلام به کسی از نسل آن حضرت اشاره شده است که جهان را آباد خواهد کرد و در نهایت در بیتالمقدس مقام خواهد یافت.[۳۷]
اشغال بیتالمقدس
[ویرایش | ویرایش مبدأ]بیتالمقدس در طول تاریخ، شهر معنویت و صلح بوده است. بهویژه در دوران اسلامی، شکوه و عظمت مادی و معنوی پیدا کرد و به نماد سبک زندگی اسلامی تبدیل شد. این امر و موقعیت ممتاز جغرافیایی آن باعث شد که این شهر مورد توجه استعمارگران و اشغالگران کشورهای غربی و رژیم صهیونستی قرار بگیرد.
۱. صلیبیها
[ویرایش | ویرایش مبدأ]صلیبیها (مسیحیان) برای اشغال و تسلط دائم بر بیتالمقدس به مدت دو قرن تلاش کردند. در نخستین جنگ صلیبی در ۱۰۹۹م بیتالمقدس همراه با قتل و غارت وحشیانه، به دست صلیبیان افتاد.[۳۸] این جنگها به دعوت مقامات کلیسای کاتولیک رومی و حمایت امپراتور روم شرقی، با اعلام هدف آزادسازی بیتالمقدس و زادگاه حضرت مسیح از دست مسلمانان و ایجاد دولتهای صلیبی در نقاط مختلف فلسطین صورت گرفت. جنگهای صلیبی هشت بار به وقوع پیوست. اروپاییان در ظاهر با انگیزهٔ مذهبی و اما در واقع با اهداف استعماری و جلوگیری از نفوذ و گسترش اسلام در اروپا این جنگها را تحمیل کردند و عامل دینی در این جنگها بیشتر پوشش فریبندهای برای رسیدن به اهداف مادّی و اقتصادی و کشورگشایی بود.[۳۹] اما تمام تلاش آنها نا کام ماند و این شهر مقدس مسلمانان در ۱۱۸۷م توسط «صلاح الدین ایوبی» آزاد شد و شکوه و عظمت خود را دوباره بازیافت.[۴۰]
۲. انگلیس و فرانسه
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در پی شکست روسها در جنگ با عثمانیها که از حمایت فرانسه و انگلیس برخوردار بودند، سربازان فرانسوی و انگلیسی به فلسطین سرازیر شدند. با ورود دولت عثمانی به جنگ جهانی اول، انگلیس، تلاش برای تجزیهٔ عثمانی را آغاز کرد.[۴۱] بههمین دلیل، برای کسب حمایت مالی و سیاسی یهودیان و در پی مذاکرات با صهیونیستها، دولت انگلیس با صدور اعلامیه معروف «بالفور» در نوامبر ۱۹۱۷م تأسیس «وطن ملی یهود» را تعهد کرد و یک ماه پس از آن بیتالمقدس را به اشغال نظامی خود درآورد و زمینهٔ اشغال آن را توسط اسرائیل فراهم کرد.[۴۲]
۳. رژیم صهیونیستی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]اشغال بیتالمقدس توسط صهیونستها از ۱۹۴۷م آغاز شد و با کشتن و اخراج اعراب ساکن اصلی فلسطین از سرزمینهای خود، شرایط اسکان یهودیان سایر کشورها را در آن سرزمین فراهم آوردند. در ۲۹ نوامبر ۱۹۴۷م سازمان ملل به وجود یک حاکمیت صهونیستی در درون فلسطین اشغالی رسمیت بخشید و طرح تقسیم فلسطین به دو منطقه عربی و یهودی را تصویب کرد. بر اساس این مصوبه، بیتالمقدس منطقهای بینالمللی اعلام شد.[۴۳] پس از شکلگیری دولت جعلی اسرائیل، این شهر به دو بخش بیتالمقدس شرقی (در اختیار اردن) و بیتالمقدس غربی (در دست اسرائیل) تقسیم شد. اما طی جنگ ۶ روزه، در ۷ ژوئن ۱۹۶۷، اسرائیل بخش شرقی را نیز تصرف کرد و بیتالمقدس را به اشغال کامل خود درآورد.[۴۴] از آن تاریخ تا امروز بیتالمقدس بهعنوان کانون تحولات و درگیریهای نظامی، سیاسی و اجتماعی میان مسلمانان و صهیونیستها بوده است.[۴۵]
نمادسازی بیتالمقدس در فرهنگ اسلامی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]الف) دارالسلام
[ویرایش | ویرایش مبدأ]بیتالمقدس با دربرداشتن مفهوم شرافت و تقدس، در اندیشهٔ غالب مسلمانان گونهای از پاکی و امنیت خاطر را در خود به همراه دارد که سبب شده است که مسلمانان این شهر را دارالسلام بخوانند و آن را نماد پاکیزگی از آلودگیهای معنوی و شرک بدانند.[۴۶] برای مثال تلفظ بیتالمقدس که مشهورترین نام این شهر در طول تاریخ اسلامی است، به خوبی نشان میدهد که چگونه تقدس از یک سو و «بیتالله» بودن از سوی دیگر، مؤلفههای معنایی این شهر برای مسلمانان بوده است. به کارگیریِ ویژهٔ نام «قدس» بهصورت مطلق، بهعنوان جایگزینی برای نام بیتالمقدس از همان سدههای نخست نیز بیانگر آن است که با نامگذاری خاص و بهکارگیری این نام کوتاه، کوشش میشده است، تا بر مقدسبودن این شهر تأکید شود.[۴۷]
ب) دارالعلم
[ویرایش | ویرایش مبدأ]بر خلاف حضور یهودیان در بیتالمقدس که همواره با خشونت، تبعیض، فرهنگ مادیگرایی و اقدامات ضد تمدنی همراه بوده است، اما مسلمانان بهدلیل منطق صلحطلبی، علمدوستی و معنویتخواهی، در طول حضور خود در این شهر، صلح، آرامش و معنویت را از خلال تأسیس مراکز علمی و ترویج برنامههای معنوی و آموزشی، گسترش دادهاند و تمدن اسلامی را پایهگذاری کردهاند. برای مثال پس از فتح شام، گروه کثیری از صحابه و عالمان مسلمان به این سرزمین آمدند و با حمایت خلفا و امرای مسلمان، موجب رواج و گسترش علوم دینی در این شهر شدند؛[۴۸] چنانکه مسجد الاقصی، از آغازِ تأسیس به مهمترین مرکزِ تعلیم علوم دینی و مجمع قاریان، مفسران و محدثان تبدیل شد و این موقعیت را روزگاری طولانی حفظ کرد.[۴۹] در عصر عباسی نیز مفسران و فقهای نامدار مسلمان در مراکز علمی حلقههای درس تشکیل میدادند.[۵۰] در قرون بعد نیز شمار زیادی از دانشمندان زیاد مسلمان از جمله «امام محمد غزالی» مجاورت حرم شریف اختیار میکردند و به تعلیم و تعلم میپرداختند.[۵۱] حضور مسیحیان در جنگهای صلیبی در بیتالمقدس، آنجا رابه شهری مسیحی بدل ساخته بود اما بعد از بازپسگیری شهر از توسط صلاح الدین ایوبی، فرایند بازسازی و احیای هویت اسلامی شهر آغاز شد. بنیاد نهادهای اسلامی مانند مدرسه یکی از راهکارهای مسلمان برای اسلامیسازی شهر بود. بههمین دلیل حدود ۳۵ باب مدرسه در بیتالمقدس بنا نهاده شد که تلاش بیشتر این مدارس بر پیشرفت تعالیم دینی بود. مدرسهسازی گسترده، بیتالمقدس را دوباره به یکی از مقصدهای اصلی مسلمانان بهویژه عالمان دین بدل ساخت و فرایند اسلامیشدن بیتالمقدس را سرعت داد و حیات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی شهر را با نشانهها، ارزشها، سنتها و آیینهای اسلامی، جان دوباره بخشید.[۵۲]
ج) پایداری مسلمانان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]بیتالمقدس از نظر تاریخی، بهویژه بعد از جنگهای صلیبی و اشغال توسط رژیم صهیونیستی، نماد سرزمین فلسطین و آزادی، آزادگی و استقلال برای ملت ستمدیده بدل شده است که خاطرهٔ اشغال و ستم صلیبیها و صهیونیستها در حق مردم فلسطین را تداعی میکند. همچنین این شهر نماد پایداری و مقاومت مسلمانان جهان است.[۵۳]
د) تعلق به وجدان جمعی مسلمانان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]صاحبنظران بیتالمقدس را یک مسئلهٔ اسلامی میداند که بهوجدان جمعی عمومی مسلمین تعلق دارد. وجههٔ اسلامی بیتالمقدس و جایگاهی که این مکان در عقلانیت جمعی و سبک زندگی مسلمین دارد، باعث شده است که در طول تاریخ اسلامی و بهویژه در دوسه قرن نخست اسلامی از یک طرف و نیز در عصر جنگهای صلیبی و دوران جدید، چهرهٔ دینی بیتالمقدس از اهمیت خاصی برخودار شود و فعالیتهای دینی و علمی دینی و آموزش علوم اسلامی و نهادهای آموزش در این از رونق ویژه برخودار شود. وجود صدها مدرسه، خانقاه، زاویه و مسجد در این شهر در طول تاریخ اسلامی مربوط به جایگاه دینی بیتالمقدس است. برای مثال هنگام که صلاحالدین ایوبی در ۱۱۸۷م آن را فتح کرد بهعنوان نشانهٔ پیروزی و علمدوستی اسلام، مدرسهٔ صلاحیه که از مهمترین مدارس اسلامی جهان اسلامی بود را در این شهر تأسیس کرد.[۵۴]
ه) نامگذاریهای مختلف
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- بیتالمقدس در حافظهٔ جمعی مسلمانان مکان مقدس و خاطرهانگیز است. بههمین دلیل، بسیاری از مدارس، خیابانها، مکانهای فرهنگی و شهرکها در شهرهای مختلف کشورهای اسلامی بهویژه جمهوری اسلامی ایران، به نام قدس که نام اختصاری و نماد بیتالمقدس محسوب میشود، نامگذاری شده است.[۵۵]
- یکی از بزرگترین عملیاتهای آزادیبخش در دوران دفاع مقدس «عملیات بیتالمقدس» نام گذاری شد که بهعنوان طولانیترین عملیات دوران دفاع مقدس، نماد پایداری و ایستادگی رزمندگان اسلام در مقابل استکبار و تجاوز توصیف شده که مهمترین ثمرهٔ این علمیات آزادسازی خرمشهر در روز ۳ خرداد ۱۳۶۱ش بود.[۵۶] به گفتهٔ پژوهشگران، نامگذاری این علمیات به این دلیل صورت گرفت تا اشغالگران صهیونیستی بدانند که مسلمانان فلسطین، در حمایت انقلاب اسلامی ایران قرار دارند.[۵۷]
بیتالمقدس در آثار پژوهشگران
[ویرایش | ویرایش مبدأ]دربارهٔ بیتالمقدس آثار زیادی تولید شده است اما قداست شهر بیتالمقدس از منظر دینی باعث شده است که دانشمندان مسلمان در این موضوع کتابهای ویژهای تألیف کنند؛ برای مثال فضائل بیتالمقدس، الفتح القسی فی الفتح القدسی، الانس فی فضائل القدس، روضة الاولیاء فی مسجد الایلیاء، تحصیل الانس لزائر القدس و الانس الجلیل بتاریخ القدس و الخلیل، نام برخی از این کتابها است که در مورد اهمیت و فضائل بیتالمقدس نوشته شده است.[۵۸]
بیتالمقدس در شعر
[ویرایش | ویرایش مبدأ]ای آسمانی شهرِ در زنجیر ای قدس[۵۹] الگو:آغاز نستعلیق الگو:شعر
الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب
الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
پانویس
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- ↑ سجادی، صادق و دیگران، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1399ش، ج5، ص245.
- ↑ عزالدین، فاروق محمد، القدس، تاریخیاً و جغرافیاً، ۱۹۸۱م، ص10-11.
- ↑ ابنجوزی، فضائل القدس، ۱۹۷۹م، ص68.
- ↑ دباغ، بلادنا فلسطین، ۱۹۷۵م، ج9، ص13.
- ↑ سجادی، صادق و دیگران، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1399ش، ج5، ص245.
- ↑ اسعدی، بیتالمقدس، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، 1367ش، ص3 ـ 6.
- ↑ اسعدی، بیتالمقدس، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، 1367ش، ص3 ـ 6.
- ↑ سجادی، صادق و دیگران، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1399ش، ج5، ص245.
- ↑ بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۵۶م، ج1، ص128.
- ↑ طبری، تاریخ، ۱۴۰۷ق، ج2، 448-449.
- ↑ سجادی، صادق و دیگران، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1399ش، ج5، ص245.
- ↑ سجادی، صادق و دیگران، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1399ش، ج5، ص245.
- ↑ حمیدی، تاریخ اورشلیم (بیتالمقدس)، 1381ش، ص25.
- ↑ مکار شیرازی، تفسیر نمونه، 1373ش، ج 12، ص10.
- ↑ «جایگاه بیتالمقدس در ادیان آسمانی»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ سجادی، صادق و دیگران، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1399ش، ج5، ص245.
- ↑ ابن هشام، السیرة النبویه، بیتا، ج۱، ص۴۴۰.
- ↑ «قبله نماد توحید و نشانه اسلام و ادیان توحیدی است / دلایل مهم تغییر قبله از بیتالمقدس به کعبه»، وبسایت راسخون.
- ↑ سورهٔ اسرا، آیهٔ 1.
- ↑ «چرا فلسطین برای ما مسلمانها مهم است؟»، وبسایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- ↑ «چرا مسلمانان به بیتالمقدس علاقه دارند؟»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.
- ↑ تاجیک، «جغرافیای سیاسی سرزمین بیتالمقدس»، 1381، ص111.
- ↑ تبریزی، «قدس شریف پاره تن اسلام»، 1382ش، ص126.
- ↑ تبریزی، «قدس شریف پاره تن اسلام»، 1382ش، ص126.
- ↑ تبریزی، «قدس شریف پاره تن اسلام»، 1382ش، ص126.
- ↑ سجادی، صادق و دیگران، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1399ش، ج5، ص245.
- ↑ سورهٔ مائدهٔ آیهٔ 13-14.
- ↑ طوسی، التبیان، ۱۳۸۳ق، ج1، ص277.
- ↑ سورهٔ بقره آیهٔ 2 و 3.
- ↑ ابنطاووس، الیقین باختصاص مولانا علی علیه السلام بامرة المؤمنین، 1410ق، ص۴۱۱.
- ↑ ابنطاووس، الیقین باختصاص مولانا علی علیه السلام بامرة المؤمنین، 1410ق، ص۴۱۱.
- ↑ طبری، تفسیر طبری، ۱۴۰۵ق، ج۳۰، ص ۲۳۹.
- ↑ ذهبی، میزان الاعتدال، ۱۳۸۲ق، ج4، ص32.
- ↑ ضیاء مقدسی، فضائل بیتالمقدس، ۱۴۰۵ق، ص۴۸.
- ↑ ضیاء مقدسی، فضائل بیتالمقدس، ۱۴۰۵ق، ص59.
- ↑ ضیاء مقدسی، فضائل بیتالمقدس، ۱۴۰۵ق، ص72.
- ↑ ضیاء مقدسی، فضائل بیتالمقدس، ۱۴۰۵ق، ص72.
- ↑ حمیدی، تاریخ اورشلیم (بیتالمقدس)، 1381ش، ص۲۱۸.
- ↑ عودی، «جنگهای صلیبی»، دانشنامۀ جهان اسلام، تاریخ درج مطلب: 1393ش.
- ↑ حمیدی، تاریخ اورشلیم (بیتالمقدس)، 1381ش، ص۲۱۸.
- ↑ ناصری طاهری، بیتالمقدس شهر پیامبران، 1368ش، ص۶۶.
- ↑ ناصری طاهری، بیتالمقدس شهر پیامبران، 1368ش، ص79.
- ↑ «قدس چگونه اشغال شد/ بازخوانی تاریخ قدس و شش دهه اشغال»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ سجادی، صادق و دیگران، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1399ش، ج5، ص245.
- ↑ ناصری طاهری، بیتالمقدس شهر پیامبران، 1368ش، ص۷۹.
- ↑ ابن طاووس، سعدالسعود، نجف، ۱۳۶۹ق، ص۵۴.
- ↑ سجادی، صادق و دیگران، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1399ش، ج5، ص245.
- ↑ ابنمنظور، مختصر تاریخ دمشق لابن عساکر، ۱۹۸۹م، ج26، ص322.
- ↑ عسلی، معاهد العلم فی بیتالمقدس، ۱۹۸۱م، ص27.
- ↑ علیمی، الانس الجلیل بتاریخ القدس و الخلیل، ۱۹۷۳م، ج1، ص292.
- ↑ عسلی، معاهد العلم فی بیتالمقدس، ۱۹۸۱م، ص ۲۹.
- ↑ شیخ و دیگران، «جنبش مدرسهسازی در بیتالمقدس دوره مملوکی (648-923ه) و تأثیرات اجتماعی و فرهنگی آن»، 1401ش، ص649-650.
- ↑ «دلایل اهمیت بیتالمقدس چیست؟»، وبسایت موسسۀ تحقیقات ولی عصر.
- ↑ انصاری قمی، «جایگاه تاریخی و دینی بیتالمقدس»، 1380ش، ص56.
- ↑ «خیابانی به نام قدس»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱۸ خرداد ۱۳۹۷ش.
- ↑ «عملیات بیتالمقدس؛ هم خرمشهر آزاد شد هم صدام آرزوی مرگ فرماندهانش را کرد»، خبرگزاری میزان.
- ↑ «ماجرای نامگذاری عملیات الی بیتالمقدس به روایت یک راوی»، وبسایت تاریخ شفاهی ایران.
- ↑ تبریزی، «قدس شریف پاره تن اسلام»، 1382ش، ص118.
- ↑ «شعری درباره آزادی قدس که مورد توجه مقام معظم رهبری قرار گرفت»، خبرگزاری تسنیم.
منابع
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- قرآن کریم.
- ابنجوزی، عبد الرحمن بن علی، فضائل القدس، بیروت، دار الافاق الجدیدة، ۱۹۷۹م.
- ابنطاووس، علی بن موسی، سعدالسعود، نجف، بینا، ۱۳۶۹ق.
- ابنطاووس، علی بن موسی، الیقین باختصاص مولانا علی علیه السلام بامرة المؤمنین، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۱۰ق.
- ابنمنظور، محمد بن مکرم، مختصر تاریخ دمشق لابن عساکر، به کوشش مأمون صاغرجی، بیروت، ۱۹۸۹م.
- ابنهشام، السیرة النبویه، بیروت، دارالمعرفه، بیتا.
- اسعدی، مرتضی، بیتالمقدس، بیجا، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۶۷ش.
- انصاری قمی، حسن، «جایگاه تاریخی و دینی بیتالمقدس»، مجلهٔ کتاب ماه دین، شمارهٔ ۴۳، اردیبهشت ۱۳۸۰ش.
- بلاذری، احمد، فتوح البلدان، به کوشش صلاحالدین منجد، قاهره، ۱۹۵۶م.
- تاجیک، نصرالله، «جغرافیای سیاسی سرزمین بیتالمقدس»، فصلنامه حضور، شمارهٔ ۴۰، بهار ۱۳۸۱ش.
- تبریزی، عبدالکریم، «قدس شریف پارهٔ تن اسلام»، مجلهٔ مبلغان، شمارهٔ ۴۷، ۱۳۸۲ش.
- «جایگاه بیتالمقدس در ادیان آسمانی»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۸ مرداد ۱۳۹۲ش.
- چرا فلسطین برای ما مسلمانها مهم است؟»، وبسایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۹ش.
- «چرا مسلمانان به بیتالمقدس علاقه دارند؟»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۱ شهریور ۱۳۸۵ش.
- «خیابانی به نام قدس»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱۸ خرداد ۱۳۹۷ش.
- «دلایل اهمیت بیتالمقدس چیست؟»، وبسایت مؤسسهٔ تحقیقات ولی عصر، تاریخ بازدید: ۳ آذر ۱۴۰۲ش.
- حمیدی، جعفر، تاریخ اورشلیم (بیتالمقدس)، تهران، امیرکبیر، ۱۳۸۱ش.
- دباغ، مصطفی مراد، بلادنا فلسطین، بیروت، مؤسسﺔ الدراسات الفلسطینیﺔ، ۱۹۷۵م.
- ذهبی، محمد، میزان الاعتدال، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۲ق.
- سجادی، صادق و دیگران، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۹ش.
- «شعری دربارهٔ آزادی قدس که مورد توجه مقام معظم رهبری قرار گرفت»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۲۷ آبان ۱۴۰۲ش.
- شیخ، بتول و دیگران، «جنبش مدرسه سازی در بیتالمقدس دوره مملوکی (۶۴۸–۹۲۳ه) و تأثیرات اجتماعی و فرهنگی آن»، مجلهٔ فرهنگ در دانشگاه اسلامی، سال دوازدهم، شمارهٔ ۴، ۱۴۰۱ش.
- ضیاء مقدسی، محمد، فضائل بیتالمقدس، به کوشش محمد مطیع حافظ، دمشق، بینا، ۱۴۰۵ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ، بیروت، بینا، ۱۴۰۷ق.
- طبری، محمد بن جریر، تفسیر طبری، بیروت، بینا، ۱۴۰۵ق،
- طوسی، محمد، التبیان، به کوشش احمد قصیر عاملی، نجف، بینا، ۱۳۸۳ق،
- عزالدین، فاروق محمد، القدس، تاریخیاً و جغرافیاً، قاهره، بینا، ۱۹۸۱م.
- عسلی، کامل جمیل، معاهد العلم فی بیتالمقدس، عمان، بینا، ۱۹۸۱م.
- علیمی، عبدالرحمان، الانس الجلیل بتاریخ القدس و الخلیل، عمان، بینا، ۱۹۷۳م
- عودی، ستار، «جنگهای صلیبی»، دانشنامهٔ جهان اسلام، تاریخ درج مطلب: ۱۳۹۳ش
- «عملیات بیتالمقدس؛ هم خرمشهر آزاد شد هم صدام آرزوی مرگ فرماندهانش را کرد»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: ۰۴ مهر ۱۳۹۷ش.
- «قبله نماد توحید و نشانهٔ اسلام و ادیان توحیدی است/ دلایل مهم تغییر قبله از بیتالمقدس به کعبه»، وبسایت راسخون، تاریخ درج مطلب: ۲۵ اردیبهشت ۱۳۹۳ش.
- «قدس چگونه اشغال شد/ بازخوانی تاریخ قدس و شش دهه اشغال»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱۱ مرداد ۱۳۹۲ش.
- «ماجرای نامگذاری عملیات الی بیتالمقدس به روایت یک راوی»، وبسایت تاریخ شفاهی ایران، تاریخ بازدید: ۳ آذر ۱۴۰۲ش.
- مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۳ش.
- ناصری طاهری، عبدالله، بیتالمقدس شهر پیامبران، تهران، سروش، ۱۳۶۸ش.
| گردشگری | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| شهرها | |||||
| جامعه |
| ||||
| مشاهیر | |||||
