پیش‌نویس:پنجشیر: تفاوت میان نسخه‌ها
project>حمید گلزار ابرابزار |
حمید گلزار (بحث | مشارکتها) جز ۱۴ نسخه واردشده |
||
| (۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:پنجشیر.jpg|جایگزین=ولایت پنجشیر افغانستان|بندانگشتی|ولایت پنجشیر افغانستان]] | |||
{{درشت|'''پنجشیر،'''}} ولایتی نام‌آشنا در افغانستان واقع در شمال شرقی کابل. | {{درشت|'''پنجشیر،'''}} ولایتی نام‌آشنا در افغانستان واقع در شمال شرقی کابل. | ||
پنجشیر با جاذبه‌های طبیعی | پنجشیر با جاذبه‌های طبیعی [[گردشگری]]، سابقۀ فرهنگی پربار و مردمان آزادی‌خواه به‌عنوان یکی از مناطق پر افتخار در طول تاریخ [[افغانستان]] شناخته شده است. این ولایت، همچنین، به‌دلیل گذشتۀ تاریخی و مقاومت در برابر اشغالگران شوروی و نیز معادن خود از اهمیتی خاص برخودار است. | ||
== نام‌گذاری == | ==نام‌گذاری== | ||
مردمان بومی پنجشیر، دربارهٔ نام‌گذاری این سرزمین، باورهای گوناگونی دارند. برخی معتقدند که در روزگار کهن، تاجیک‌ها پنج سردار داشتند که از درهٔ پنجشیر در برابر دشمنان پاسداری می‌کردند. برخی دیگر بر این باورند که نام پنجشیر، برگرفته از وجود شیرهایی است که در این دره می‌زیستند. گروهی، وجود شیرماهی، در رودخانه و نیز قرار داشتن آرامگاه پنج تن از پیشوایان | مردمان بومی پنجشیر، دربارهٔ نام‌گذاری این سرزمین، باورهای گوناگونی دارند. برخی معتقدند که در روزگار کهن، [[تاجیک‌های افغانستان|تاجیک‌ها]] پنج سردار داشتند که از درهٔ [[پنجشیر]] در برابر دشمنان پاسداری می‌کردند. برخی دیگر بر این باورند که نام پنجشیر، برگرفته از وجود شیرهایی است که در این دره می‌زیستند. گروهی، وجود شیرماهی، در رودخانه و نیز قرار داشتن آرامگاه پنج تن از پیشوایان [[دین]]، در این دره را سبب نام‌گذاری پنجشیر دانسته‌اند.<ref>هیو، تاجیک‌های دره پنجشیر جبال هندوکش، ۱۳۵۵ش، ج۱، ص۱۵۷.</ref> اما در نوشته‌های جغرافی‌دانان و نویسندگان متقدم اسلامی واژهٔ پنجشیر، به‌صورت‌های بَنجَهیر، بَنجَهار، بِنجار و پنجهیر آمده است؛<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/229455/______ احمدی، «پنجشیر»، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.]</ref> برای مثال، ابن‌بطوطه این سرزمین را «بنج هیر» خوانده که «هیر» به‌معنای کوه و بنج هیر به‌معنای «پنج کوه» است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/229455/______ احمدی، «پنجشیر»، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.]</ref> | ||
== تاریخچه == | ==تاریخچه== | ||
پنجشیر، از زیستگاه‌های کهن اقوام آریایی بوده است. آنها با گذشتن از دریای آمو، دشت بلخ و گذرگاه‌های هندوکش در امتداد رودخانه‌های پنجشیر فرود آمده و در این منطقه، سکنی گزیده‌اند.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/229455/______ احمدی، «پنجشیر»، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.]</ref> در زمان پادشاهی | پنجشیر، از زیستگاه‌های کهن اقوام آریایی بوده است. آنها با گذشتن از دریای آمو، دشت بلخ و گذرگاه‌های هندوکش در امتداد رودخانه‌های پنجشیر فرود آمده و در این منطقه، سکنی گزیده‌اند.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/229455/______ احمدی، «پنجشیر»، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.]</ref> در زمان پادشاهی [[داریوش]]، بخش‌هایی از پنجشیر در قلمرو هخامنشیان بوده است. در دورهٔ اسلامی، برای مدتی در قلمرو حاکمیت سلسلۀ بنی بانیجور طخارستان بوده و سکه‌هایی که در این دوره از سوی آنان ضرب شده، شناخته شده است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/229455/______ احمدی، «پنجشیر»، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.]</ref> | ||
جغرافی‌نویسان اسلامی از پنجشیر به‌عنوان یکی از شهرهای [[خراسان]] یاد کرده‌اند.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/______ «پنجشیر»، ویکی فقه.]</ref> در روزگاران قدیم، راه کاروان‌های [[بلخ]] و هند در امتداد شمال شرقی و به موازات رودخانۀ پنجشیر ادامه داشت. درۀ پنجشیر نه‌تنها گذرگاه کاروان‌های بازرگانی بوده، بلکه نیروهای مهاجم نیز از آن می‌گذشتند. آسان‌ترین گردنه‌ای که کوه‌های هندوکش را به پنجشیر وصل می‌کرده، گردنۀ خاواک بود که از اندرآب به پنجشیر می‌رسید و این همان راهی‌است که سربازان اسکندر مقدونی در ۳۲۸ پیش از میلاد و سواران تیمور لنگ در ۱۳۹۸م از آن گذشته‌اند.<ref>[https://kherada.com/8961/___-___-______-(___-___---_____-_-_________-______) «شیر دره پنجشیر»، وب‌سایت انجمن خرد.]</ref> | |||
== | ==جمعیت‌شناسی== | ||
استان | استان پنجشیر دارای ۱۶۹٬۹۲۶ نفر [[جمعیت]] بوده و به لحاظ قومی، اکثریت مردمان آن را تاجیک‌ها تشکیل می‌دهند.<ref>[https://newsmedia.tasnimnews.com/Tasnim/Uploaded/Document/1400/01/31/140001311234299482260266.pdf سالنامة احصائیوی، ۱۳۹۹ش.]</ref> علاوه بر آن، در این استان مردمانی از [[قوم هزاره]] نیز [[زندگی]] می‌کنند. هزاره‌های پنجشیر از دیرباز، در «درۀ آبشار» یا درهٔ هزاره، با هویتی تاجیکی زندگی کرده‌اند.<ref>[http://www.afghanpaper.com/nbody.php?id=162035 «دره هزاره پنجشیر و تصاحب هویتی»، شبکه اطلاع‌رسانی افغانستان.]</ref> این مردم هزاره، از طایفه‌های جیرعلی، باب‌علی، سنکی‌خان، گلاب‌خیل و دوست‌علی هستند.<ref>[[«هزاره‌های پنجشیر»، وب‌سایت عصر اسلام.]]</ref> بیشتر ساکنین این منطقه، اهل سنت بوده و به [[زبان فارسی]] سخن می‌گویند.<ref>[https://lib.eshia.ir/23019/1/2830 خسروی، «پنجشیر، منطقه و دره‌ای در شمال افغانستان»، دانشنامه جهان اسلام، در وب‌سایت کتابخانه مدرسه فقاهت.]</ref> | ||
== | ==موقعیت جغرافیایی== | ||
استان پنجشیر در شرق افغانستان قرار داشته و ۳۷۷۱٫۶ کیلومترمربع مساحت دارد. پنجشیر دارای موقعیت ژئواستراتژیک بوده و با هفت استان کشور (در شمال با [[تخار]]، در شمال غرب با [[بغلان]]، در غرب با پروان، در جنوب با کاپیسا، در جنوب شرق با لغمان، در شرق با [[نورستان]] و در شمال شرق با [[بدخشان]]) همسایگی دارد. این ولایت، همچنین، با سه کشور خارجی مرز نزدیک دارد.<ref>[https://kherada.com/8961/___-___-______-(___-___---_____-_-_________-______) «شیر دره پنجشیر»، وب‌سایت انجمن خرد.]</ref> | |||
== | ==تقسیمات کشوری== | ||
این ولایت، تا سال ۱۳۸۳ش بخشی از استان پَروان بوده و ولسوالی‌های پنجشیر، حصۀ (بخش) اول و حصۀ (بخش) دوم استان پروان را تشکیل می‌دادند.<ref>[https://kherada.com/8961/___-___-______-(___-___---_____-_-_________-______) «شیر دره پنجشیر»، وب‌سایت انجمن خرد.]</ref> پنجشیر در زمان ریاست‌جمهوری حامد کرزی، در سال ۱۳۸۳ش به ولایت (استان) ارتقا یافت. مرکز این استان ولسوالی بازارَک است. اَنابه، بازارَک، پَریان، خِنج، دَره، روخه و شُتُل از جمله ولسوالی‌های این استان است.<ref>[https://shahed.news/2021/03/_____-______-____-_-_______-___-__/ «ولایت پنجشیر- نفوس و ولسوالی‌های آن»، خبرگزاری شاهد.]</ref> | |||
=== | ==اقتصاد== | ||
===کشاورزی=== | |||
در پنجشیر زمین‌های زراعتی فراوانی وجود ندارد، اما همچنان زراعت بخش اصلی اقتصاد در این استان را تشیکل می‌دهد. عمده‌ترین فراورده‌های زراعتی در این استان، [[توت]]، [[سیب]]، [[انار]]، [[بادام]]، آلبالو، گلابی، گیلاس، [[انگور]] و زردآلو است.<ref>هیو، تاجیک‌های دره پنجشیر جبال هندوکش، ۱۳۵۵ش، ج۱، ص۱۵۷.</ref> علاوه بر آن، محصولاتی مانند [[زیره]]، شرین بویه، سمارق، دَرونه، مَستار، کَرگون، غوغَن، اَرغاچ، گندم، کچالو ([[سیب زمینی|سیب‌زمینی]])، جواری ([[ذرت]])، [[باقلا|باقُلی]] در این منطقه رویش دارند.<ref>[https://mandegardaily.com/?p=80093 نوری، «پنجشیر و تلخان مزه‌دار»، روزنامه ماندگار.]</ref> از مشهورترین [[سوغاتی|سوغاتی‌های]] استان، تَلخان است. تلخان که از توت، گردو، گندم و جو به دست می‌آید، از اصلی‌ترین منبع عایداتی (درآمدی) مردمِ این منطقه و نماد فرهنگی آن‌جا به‌شمار می‌رود.<ref>[https://mandegardaily.com/?p=80093 نوری، «پنجشیر و تلخان مزه‌دار»، روزنامه ماندگار.]</ref> | |||
=== معادن === | ===صنایع دستی=== | ||
[[گلیم‌بافی|گِلیم‌بافی]]، کَرباس‌بافی، بَرَک وَ نمَدمالی از مهم‌ترین [[صنایع دستی]] مردم در پنجشیر است.<ref>[https://lib.eshia.ir/23019/1/2830 خسروی، «پنجشیر، منطقه و دره‌ای در شمال افغانستان»، دانشنامه جهان اسلام، در وب‌سایت کتابخانه مدرسه فقاهت.]</ref> | |||
===معادن=== | |||
آهن، نقره، لاجورد، زمرد، سنگ مَرمَر، پگماتیت، پولی‌میتال و مس از اصلی‌ترین منابع معدنی در ولایت پنجشیر هستند.<ref>[https://momp.gov.af/_____-_____-_____-______ «ظواهر معدنی ولایت پنجشیر»، وب‌سایت وزارت معدن و پیترولیم.]</ref> | آهن، نقره، لاجورد، زمرد، سنگ مَرمَر، پگماتیت، پولی‌میتال و مس از اصلی‌ترین منابع معدنی در ولایت پنجشیر هستند.<ref>[https://momp.gov.af/_____-_____-_____-______ «ظواهر معدنی ولایت پنجشیر»، وب‌سایت وزارت معدن و پیترولیم.]</ref> | ||
== آداب‌ورسوم == | ==آداب‌ورسوم== | ||
=== کتابخوانی === | ===کتابخوانی=== | ||
از گذشته‌های دور، باشندگان (شهروندان) پنجشیر، شب‌هایی را گردهم آمده و مثنوی | از گذشته‌های دور، باشندگان (شهروندان) پنجشیر، شب‌هایی را گردهم آمده و [[مثنوی معنوی]]، [[شاهنامه|شاهنامۀ]] [[فردوسی]]، اسکندرنامۀ [[نظامی گنجوی|نظامی]]، [[دیوان حافظ]] و [[گلستان (کتاب)|گلستان]] [[سعدی شیرازی|سعدی]] خوانده و تفسیر می‌کردند.<ref>[https://mandegardaily.com/?p=46921 بهزاد،«سخن و سخن سرایان پنجیشیر رونمایی شد»، روزنامه ماندگار.]</ref> این رسم فرهنگی در این منطقه را کتابخوانی می‌گویند.<ref>[https://tolonews.com/fa/arts-culture-169682 شرافی، «از سرگرفته شدن فرهنگ کهن کتابخوانی در پنجشیر»، طلوع نیوز.]</ref> کتابخوانی که توسط عارفان این مرزوبوم به وجود آمده تحت تأثیر جریان دیوبندی قرار داشته و بزرگان این مراسم، هدف از خوانش آثار عرفانی را، رسیدن به کمال روحی می‌دانند. در شب کتابخوانی، دو نفر جوان خوش‌آواز، کتاب‌هایی همچون مثنوی را به صدای بلند و آهنگین می‌خواندند و عالِمی این اشعار را برای مخاطبان شرح و تفسیر می‌کرده است.<ref>[https://tolonews.com/fa/arts-culture-169682 شرافی، «از سرگرفته شدن فرهنگ کهن کتابخوانی در پنجشیر»، طلوع نیوز].</ref> این رسم به قدری در تاروپود فرهنگی پنجشیریان ریشه دوانده که حتی در [[مراسم عروسی]] و [[عزاداری]] نیز به مثنوی‌خوانی، [[شاهنامه‌خوانی]]، حافظ‌خوانی و گلستان‌خوانی می‌پرداخته‌اند.<ref>[https://tolonews.com/fa/arts-culture-169682 شرافی، «از سرگرفته شدن فرهنگ کهن کتابخوانی در پنجشیر»، طلوع نیوز.]</ref> | ||
=== چهارده فال === | ===چهارده فال=== | ||
از سال‌های دور، در | [[پرونده:پنجشیر۲.jpg|جایگزین=مراسم چهارده فال در هزاره|بندانگشتی|مراسم چهارده فال در هزاره]] | ||
از سال‌های دور، در درۀ هزاره (یکی از دره‌های پنجشیر)، در بین زنان مراسمی به‌نام چهارده فال رایج بوده است. شب چهاردهم ماه قمری که ماه در آسمان به‌صورت کامل دیده می‌شود، همهٔ خانم‌ها در مکانی گرد آمده و دوشیزه‌ای را لباس‌های نو پوشانده، کوزه‌ای پر از [[آب]] در مقابل او گذاشته و هر کدام انگشترهای خود را از دست بیرون آورده و به داخل کوزه می‌انداختند. سپس مراسم، با خواندن چهاربیتی توسط یکی از خانم‌های کهن‌سال آغاز می‌شد. بعد از آن، خانم‌ها هرکدام به نوبهٔ خود چهاربیتی‌های فولکلور (سنتی) را زمزمه نموده و دوشیزه‌ای که به‌عنوان عروس انتخاب شده بود، پس از خواندن هر چهاربیتی، یک انگشتر را از داخل کوزه بیرون کشیده و آن انگشتر از آن هر خانمی که می‌بود، چهاربیتی موصوف را به آن خانم مربوط می‌دانستند. این سرگرمی یک نوع فال‌بینی در بین خانم‌ها محسوب می‌شد. هر نفر با تعبیر آن شعر، [[نذر]] گرفته و حیوانی را [[ذبح اسلامی|ذبح]] کرده و می‌پخت و همه در یک فضای دوستانه و شادمان آن را صرف می‌نمودند. این نوع سرگرمی ساعت‌ها به طول می‌انجامید و نوعی از باورمندی در بین مردم بوده است. در این مراسم شرح و تفسیر اشعار، مبنای فال‌ها به‌شمار می‌رفته است.<ref>[http://keramanpanjshir.blogfa.com/post/51 شریفی، «فرهنگ عامیانه پنجشیر»، وب‌سایت دوستی جاویدان در قلمروما.]</ref> | |||
== آموزش و پژوهش == | ==آموزش و پژوهش== | ||
=== مکاتب === | ===مکاتب=== | ||
مدارس دینی و مکاتب عصری دو ستون اصلی آموزش و پرورش در این استان را تشکیل می‌دهد.<ref>[https://www.payam-aftab.com/fa/news/17652/____-_____-_____-____-_____-_____-_______ «آغاز مکاتب و وضعیت فعلی تعلیم و تربیت در پنجشیر»، خبرگذاری پیام آفتاب.]</ref> | [[مدرسه|مدارس]] دینی و مکاتب عصری دو ستون اصلی آموزش و پرورش در این استان را تشکیل می‌دهد.<ref>[https://www.payam-aftab.com/fa/news/17652/____-_____-_____-____-_____-_____-_______ «آغاز مکاتب و وضعیت فعلی تعلیم و تربیت در پنجشیر»، خبرگذاری پیام آفتاب.]</ref> | ||
=== دانشگاه === | ===دانشگاه=== | ||
[[پرونده:پنجشیر۱.jpg|جایگزین=موسسه تحصیلات عالی پنجشیر|بندانگشتی|موسسه تحصیلات عالی پنجشیر، ۲۰۲۴م.]] | |||
موئسسهٔ تحصیلات عالی پنجشیر در سال ۱۳۸۹ش تأسیس شده و ۱۴۰۰ نفر دانشجو دارد که ۷۳ درصد آن را پسران و ۲۷ درصد آن را دختران تشکیل می‌دهند. این دانشگاه دارای ۵۳ استاد است که ۱۰۰ درصد آن مرد هستند.<ref>[https://mohe.gov.af/sites/default/files/2020-10/______.pdf «کتلاک دانشگاه‌ها و موسسات تحصیلات عالی دولتی»، وب‌سایت وزارت تحصیلات عالی افغانستان، ۱۳۹۹ش، ص۶۳.]</ref> دانشگاه پنجشیر دارای چهار دانشکده، شامل دانشکدهٔ تعلیم و تربیه، شرعیات، جیولوژی (زمین‌شناسی) و معدن و زراعت بوده و یازده گروه آموزشی ریاضی، فیزیک، کیمیا، بیولوژی، زبان و ادبیات پشتو، زبان انگلیسی، فقه و قانون، تعلیمات اسلامی، استخراج مواد جامد، اقتصاد زراعتی و باغ‌داری و جنگلات در آن فعال هستند.<ref>«[https://mohe.gov.af/sites/default/files/2020-10/______.pdf کتلاک دانشگاه‌ها و موسسات تحصیلات عالی دولتی»، وب‌سایت وزارت تحصیلات عالی افغانستان، ۱۳۹۹ش، ص۶۳.]</ref> | موئسسهٔ تحصیلات عالی پنجشیر در سال ۱۳۸۹ش تأسیس شده و ۱۴۰۰ نفر دانشجو دارد که ۷۳ درصد آن را پسران و ۲۷ درصد آن را دختران تشکیل می‌دهند. این دانشگاه دارای ۵۳ استاد است که ۱۰۰ درصد آن مرد هستند.<ref>[https://mohe.gov.af/sites/default/files/2020-10/______.pdf «کتلاک دانشگاه‌ها و موسسات تحصیلات عالی دولتی»، وب‌سایت وزارت تحصیلات عالی افغانستان، ۱۳۹۹ش، ص۶۳.]</ref> دانشگاه پنجشیر دارای چهار دانشکده، شامل دانشکدهٔ تعلیم و تربیه، شرعیات، جیولوژی (زمین‌شناسی) و معدن و زراعت بوده و یازده گروه آموزشی ریاضی، فیزیک، کیمیا، بیولوژی، زبان و ادبیات پشتو، زبان انگلیسی، فقه و قانون، تعلیمات اسلامی، استخراج مواد جامد، اقتصاد زراعتی و باغ‌داری و جنگلات در آن فعال هستند.<ref>«[https://mohe.gov.af/sites/default/files/2020-10/______.pdf کتلاک دانشگاه‌ها و موسسات تحصیلات عالی دولتی»، وب‌سایت وزارت تحصیلات عالی افغانستان، ۱۳۹۹ش، ص۶۳.]</ref> | ||
== گردشگری == | ==گردشگری== | ||
آب‌وهوای معتدل، کوه‌های بلند، یخچال‌های عظیم طبیعی و زمستان پوشیده از برف که رودخانه‌های پرجوش و خروش را به وجود آورده، باعث سرسبزی دره‌های پنجشیر شده و آن را به جاذبهٔ گردشگری طبیعی تبدیل کرده است.<ref>[https://atis.af/panjshir-valley/ نظری،«درة پنجشیر»، وب‌سایت سیستم معلوماتی گردشگری افغانستان.]</ref> | آب‌وهوای معتدل، کوه‌های بلند، یخچال‌های عظیم طبیعی و [[زمستان]] پوشیده از برف که رودخانه‌های پرجوش و خروش را به وجود آورده، باعث سرسبزی دره‌های پنجشیر شده و آن را به جاذبهٔ [[گردشگری]] طبیعی تبدیل کرده است.<ref>[https://atis.af/panjshir-valley/ نظری،«درة پنجشیر»، وب‌سایت سیستم معلوماتی گردشگری افغانستان.]</ref> | ||
== مقاوت در پنجشیر == | ==مقاوت در پنجشیر== | ||
ریشه‌های مقاوت در پنجشیر توسط احمدشاه مسعود در برابر رژیم کمونیستی وابسته به شوروی شکل گرفت. مسعود در خرداد ۱۳۵۸ش در رأس یک گروه از چریک‌های مجاهد نورستان وارد پنجشیر شده و در ۱۷ تیر ۱۳۵۸ش نخستین دسته‌های منظم چریکی را در این دره ایجاد می‌کند. طی سال‌های ۱۳۵۸–۱۳۶۷ش، هشت حملهٔ ارتش اتحاد شوروی سابق در پنجشیر به شکست کامل می‌انجامد و بدین ترتیب از سال ۱۳۶۷ش به بعد، پنجشیر همچون دژی تسخیرناپذیر شناخته می‌شود.<ref>[https://kherada.com/8961/___-___-______-(___-___---_____-_-_________-______) «شیر دره پنجشیر»، وب‌سایت انجمن خرد.]</ref> بعد از عقب‌نشینی شوروی‌ها، مسعود به‌عنوان یک رهبر کلیدی در جبههٔ متحد افغانستان (یا اتحاد شمال)، برای نبرد علیه طالبان مطرح می‌شود. طالبان همانند شوروی‌ها در خنثی‌سازی مقاومت مسعود یا داخل شدن به درهٔ پنجشیر ناکام ماندند.<ref>[http://www.asrislam.com/fa/news/30633/_______-_____-__-____-_____-______ «معلومات کوتاه در مورد پنجشیر»، وب‌سایت عصر اسلام.]</ref> با فروپاشی نظام جهوری اسلامی افغانستان، یک‌بار دیگر جبههٔ مقاومت ملی در برابر طالبان در پنجشیر توسط احمد مسعود (فرزند احمدشاه مسعود) عرض اندام کرده است.<ref>«[https://www.barkhat.news/political/162922260585/forming-a-resistance-front-against-the-taliban-in-panjshir تشکیل جبههٔ مقاومت در برابر طالبان در پنجشیر»، برخط نیوز.]</ref> | ریشه‌های مقاوت در پنجشیر توسط [[احمدشاه مسعود]] در برابر رژیم کمونیستی وابسته به شوروی شکل گرفت. مسعود در [[خرداد]] ۱۳۵۸ش در رأس یک گروه از چریک‌های مجاهد [[نورستان]] وارد پنجشیر شده و در ۱۷ [[تیر]] ۱۳۵۸ش نخستین دسته‌های منظم چریکی را در این دره ایجاد می‌کند. طی سال‌های ۱۳۵۸–۱۳۶۷ش، هشت حملهٔ ارتش اتحاد شوروی سابق در پنجشیر به شکست کامل می‌انجامد و بدین ترتیب از سال ۱۳۶۷ش به بعد، پنجشیر همچون دژی تسخیرناپذیر شناخته می‌شود.<ref>[https://kherada.com/8961/___-___-______-(___-___---_____-_-_________-______) «شیر دره پنجشیر»، وب‌سایت انجمن خرد.]</ref> بعد از عقب‌نشینی شوروی‌ها، مسعود به‌عنوان یک رهبر کلیدی در جبههٔ متحد افغانستان (یا اتحاد شمال)، برای نبرد علیه طالبان مطرح می‌شود. طالبان همانند شوروی‌ها در خنثی‌سازی مقاومت مسعود یا داخل شدن به درهٔ پنجشیر ناکام ماندند.<ref>[http://www.asrislam.com/fa/news/30633/_______-_____-__-____-_____-______ «معلومات کوتاه در مورد پنجشیر»، وب‌سایت عصر اسلام.]</ref> با فروپاشی نظام جهوری اسلامی افغانستان، یک‌بار دیگر جبههٔ مقاومت ملی در برابر طالبان در پنجشیر توسط احمد مسعود (فرزند احمدشاه مسعود) عرض اندام کرده است.<ref>«[https://www.barkhat.news/political/162922260585/forming-a-resistance-front-against-the-taliban-in-panjshir تشکیل جبههٔ مقاومت در برابر طالبان در پنجشیر»، برخط نیوز.]</ref> | ||
== پانویس == | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
== منابع == | ==منابع== | ||
{{آغاز منابع}} | {{آغاز منابع}} | ||
* «آغاز مکاتب و وضعیت فعلی تعلیم و تربیت در پنجشیر»، خبرگزاری پیام آفتاب، تاریخ بارگذاری: ۱۸ حوت ۱۳۹۰ش. | * «آغاز مکاتب و وضعیت فعلی تعلیم و تربیت در پنجشیر»، خبرگزاری پیام آفتاب، تاریخ بارگذاری: ۱۸ حوت ۱۳۹۰ش. | ||
نسخهٔ کنونی تا ۷ آبان ۱۴۰۴، ساعت ۱۴:۱۲
پنجشیر، ولایتی نام‌آشنا در افغانستان واقع در شمال شرقی کابل.
پنجشیر با جاذبه‌های طبیعی گردشگری، سابقۀ فرهنگی پربار و مردمان آزادی‌خواه به‌عنوان یکی از مناطق پر افتخار در طول تاریخ افغانستان شناخته شده است. این ولایت، همچنین، به‌دلیل گذشتۀ تاریخی و مقاومت در برابر اشغالگران شوروی و نیز معادن خود از اهمیتی خاص برخودار است.
نام‌گذاری
[ویرایش | ویرایش مبدأ]مردمان بومی پنجشیر، دربارهٔ نام‌گذاری این سرزمین، باورهای گوناگونی دارند. برخی معتقدند که در روزگار کهن، تاجیک‌ها پنج سردار داشتند که از درهٔ پنجشیر در برابر دشمنان پاسداری می‌کردند. برخی دیگر بر این باورند که نام پنجشیر، برگرفته از وجود شیرهایی است که در این دره می‌زیستند. گروهی، وجود شیرماهی، در رودخانه و نیز قرار داشتن آرامگاه پنج تن از پیشوایان دین، در این دره را سبب نام‌گذاری پنجشیر دانسته‌اند.[۱] اما در نوشته‌های جغرافی‌دانان و نویسندگان متقدم اسلامی واژهٔ پنجشیر، به‌صورت‌های بَنجَهیر، بَنجَهار، بِنجار و پنجهیر آمده است؛[۲] برای مثال، ابن‌بطوطه این سرزمین را «بنج هیر» خوانده که «هیر» به‌معنای کوه و بنج هیر به‌معنای «پنج کوه» است.[۳]
تاریخچه
[ویرایش | ویرایش مبدأ]پنجشیر، از زیستگاه‌های کهن اقوام آریایی بوده است. آنها با گذشتن از دریای آمو، دشت بلخ و گذرگاه‌های هندوکش در امتداد رودخانه‌های پنجشیر فرود آمده و در این منطقه، سکنی گزیده‌اند.[۴] در زمان پادشاهی داریوش، بخش‌هایی از پنجشیر در قلمرو هخامنشیان بوده است. در دورهٔ اسلامی، برای مدتی در قلمرو حاکمیت سلسلۀ بنی بانیجور طخارستان بوده و سکه‌هایی که در این دوره از سوی آنان ضرب شده، شناخته شده است.[۵]
جغرافی‌نویسان اسلامی از پنجشیر به‌عنوان یکی از شهرهای خراسان یاد کرده‌اند.[۶] در روزگاران قدیم، راه کاروان‌های بلخ و هند در امتداد شمال شرقی و به موازات رودخانۀ پنجشیر ادامه داشت. درۀ پنجشیر نه‌تنها گذرگاه کاروان‌های بازرگانی بوده، بلکه نیروهای مهاجم نیز از آن می‌گذشتند. آسان‌ترین گردنه‌ای که کوه‌های هندوکش را به پنجشیر وصل می‌کرده، گردنۀ خاواک بود که از اندرآب به پنجشیر می‌رسید و این همان راهی‌است که سربازان اسکندر مقدونی در ۳۲۸ پیش از میلاد و سواران تیمور لنگ در ۱۳۹۸م از آن گذشته‌اند.[۷]
جمعیت‌شناسی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]استان پنجشیر دارای ۱۶۹٬۹۲۶ نفر جمعیت بوده و به لحاظ قومی، اکثریت مردمان آن را تاجیک‌ها تشکیل می‌دهند.[۸] علاوه بر آن، در این استان مردمانی از قوم هزاره نیز زندگی می‌کنند. هزاره‌های پنجشیر از دیرباز، در «درۀ آبشار» یا درهٔ هزاره، با هویتی تاجیکی زندگی کرده‌اند.[۹] این مردم هزاره، از طایفه‌های جیرعلی، باب‌علی، سنکی‌خان، گلاب‌خیل و دوست‌علی هستند.[۱۰] بیشتر ساکنین این منطقه، اهل سنت بوده و به زبان فارسی سخن می‌گویند.[۱۱]
موقعیت جغرافیایی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]استان پنجشیر در شرق افغانستان قرار داشته و ۳۷۷۱٫۶ کیلومترمربع مساحت دارد. پنجشیر دارای موقعیت ژئواستراتژیک بوده و با هفت استان کشور (در شمال با تخار، در شمال غرب با بغلان، در غرب با پروان، در جنوب با کاپیسا، در جنوب شرق با لغمان، در شرق با نورستان و در شمال شرق با بدخشان) همسایگی دارد. این ولایت، همچنین، با سه کشور خارجی مرز نزدیک دارد.[۱۲]
تقسیمات کشوری
[ویرایش | ویرایش مبدأ]این ولایت، تا سال ۱۳۸۳ش بخشی از استان پَروان بوده و ولسوالی‌های پنجشیر، حصۀ (بخش) اول و حصۀ (بخش) دوم استان پروان را تشکیل می‌دادند.[۱۳] پنجشیر در زمان ریاست‌جمهوری حامد کرزی، در سال ۱۳۸۳ش به ولایت (استان) ارتقا یافت. مرکز این استان ولسوالی بازارَک است. اَنابه، بازارَک، پَریان، خِنج، دَره، روخه و شُتُل از جمله ولسوالی‌های این استان است.[۱۴]
اقتصاد
[ویرایش | ویرایش مبدأ]کشاورزی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در پنجشیر زمین‌های زراعتی فراوانی وجود ندارد، اما همچنان زراعت بخش اصلی اقتصاد در این استان را تشیکل می‌دهد. عمده‌ترین فراورده‌های زراعتی در این استان، توت، سیب، انار، بادام، آلبالو، گلابی، گیلاس، انگور و زردآلو است.[۱۵] علاوه بر آن، محصولاتی مانند زیره، شرین بویه، سمارق، دَرونه، مَستار، کَرگون، غوغَن، اَرغاچ، گندم، کچالو (سیب‌زمینی)، جواری (ذرت)، باقُلی در این منطقه رویش دارند.[۱۶] از مشهورترین سوغاتی‌های استان، تَلخان است. تلخان که از توت، گردو، گندم و جو به دست می‌آید، از اصلی‌ترین منبع عایداتی (درآمدی) مردمِ این منطقه و نماد فرهنگی آن‌جا به‌شمار می‌رود.[۱۷]
صنایع دستی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]گِلیم‌بافی، کَرباس‌بافی، بَرَک وَ نمَدمالی از مهم‌ترین صنایع دستی مردم در پنجشیر است.[۱۸]
معادن
[ویرایش | ویرایش مبدأ]آهن، نقره، لاجورد، زمرد، سنگ مَرمَر، پگماتیت، پولی‌میتال و مس از اصلی‌ترین منابع معدنی در ولایت پنجشیر هستند.[۱۹]
آداب‌ورسوم
[ویرایش | ویرایش مبدأ]کتابخوانی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]از گذشته‌های دور، باشندگان (شهروندان) پنجشیر، شب‌هایی را گردهم آمده و مثنوی معنوی، شاهنامۀ فردوسی، اسکندرنامۀ نظامی، دیوان حافظ و گلستان سعدی خوانده و تفسیر می‌کردند.[۲۰] این رسم فرهنگی در این منطقه را کتابخوانی می‌گویند.[۲۱] کتابخوانی که توسط عارفان این مرزوبوم به وجود آمده تحت تأثیر جریان دیوبندی قرار داشته و بزرگان این مراسم، هدف از خوانش آثار عرفانی را، رسیدن به کمال روحی می‌دانند. در شب کتابخوانی، دو نفر جوان خوش‌آواز، کتاب‌هایی همچون مثنوی را به صدای بلند و آهنگین می‌خواندند و عالِمی این اشعار را برای مخاطبان شرح و تفسیر می‌کرده است.[۲۲] این رسم به قدری در تاروپود فرهنگی پنجشیریان ریشه دوانده که حتی در مراسم عروسی و عزاداری نیز به مثنوی‌خوانی، شاهنامه‌خوانی، حافظ‌خوانی و گلستان‌خوانی می‌پرداخته‌اند.[۲۳]
چهارده فال
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
از سال‌های دور، در درۀ هزاره (یکی از دره‌های پنجشیر)، در بین زنان مراسمی به‌نام چهارده فال رایج بوده است. شب چهاردهم ماه قمری که ماه در آسمان به‌صورت کامل دیده می‌شود، همهٔ خانم‌ها در مکانی گرد آمده و دوشیزه‌ای را لباس‌های نو پوشانده، کوزه‌ای پر از آب در مقابل او گذاشته و هر کدام انگشترهای خود را از دست بیرون آورده و به داخل کوزه می‌انداختند. سپس مراسم، با خواندن چهاربیتی توسط یکی از خانم‌های کهن‌سال آغاز می‌شد. بعد از آن، خانم‌ها هرکدام به نوبهٔ خود چهاربیتی‌های فولکلور (سنتی) را زمزمه نموده و دوشیزه‌ای که به‌عنوان عروس انتخاب شده بود، پس از خواندن هر چهاربیتی، یک انگشتر را از داخل کوزه بیرون کشیده و آن انگشتر از آن هر خانمی که می‌بود، چهاربیتی موصوف را به آن خانم مربوط می‌دانستند. این سرگرمی یک نوع فال‌بینی در بین خانم‌ها محسوب می‌شد. هر نفر با تعبیر آن شعر، نذر گرفته و حیوانی را ذبح کرده و می‌پخت و همه در یک فضای دوستانه و شادمان آن را صرف می‌نمودند. این نوع سرگرمی ساعت‌ها به طول می‌انجامید و نوعی از باورمندی در بین مردم بوده است. در این مراسم شرح و تفسیر اشعار، مبنای فال‌ها به‌شمار می‌رفته است.[۲۴]
آموزش و پژوهش
[ویرایش | ویرایش مبدأ]مکاتب
[ویرایش | ویرایش مبدأ]مدارس دینی و مکاتب عصری دو ستون اصلی آموزش و پرورش در این استان را تشکیل می‌دهد.[۲۵]
دانشگاه
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
موئسسهٔ تحصیلات عالی پنجشیر در سال ۱۳۸۹ش تأسیس شده و ۱۴۰۰ نفر دانشجو دارد که ۷۳ درصد آن را پسران و ۲۷ درصد آن را دختران تشکیل می‌دهند. این دانشگاه دارای ۵۳ استاد است که ۱۰۰ درصد آن مرد هستند.[۲۶] دانشگاه پنجشیر دارای چهار دانشکده، شامل دانشکدهٔ تعلیم و تربیه، شرعیات، جیولوژی (زمین‌شناسی) و معدن و زراعت بوده و یازده گروه آموزشی ریاضی، فیزیک، کیمیا، بیولوژی، زبان و ادبیات پشتو، زبان انگلیسی، فقه و قانون، تعلیمات اسلامی، استخراج مواد جامد، اقتصاد زراعتی و باغ‌داری و جنگلات در آن فعال هستند.[۲۷]
گردشگری
[ویرایش | ویرایش مبدأ]آب‌وهوای معتدل، کوه‌های بلند، یخچال‌های عظیم طبیعی و زمستان پوشیده از برف که رودخانه‌های پرجوش و خروش را به وجود آورده، باعث سرسبزی دره‌های پنجشیر شده و آن را به جاذبهٔ گردشگری طبیعی تبدیل کرده است.[۲۸]
مقاوت در پنجشیر
[ویرایش | ویرایش مبدأ]ریشه‌های مقاوت در پنجشیر توسط احمدشاه مسعود در برابر رژیم کمونیستی وابسته به شوروی شکل گرفت. مسعود در خرداد ۱۳۵۸ش در رأس یک گروه از چریک‌های مجاهد نورستان وارد پنجشیر شده و در ۱۷ تیر ۱۳۵۸ش نخستین دسته‌های منظم چریکی را در این دره ایجاد می‌کند. طی سال‌های ۱۳۵۸–۱۳۶۷ش، هشت حملهٔ ارتش اتحاد شوروی سابق در پنجشیر به شکست کامل می‌انجامد و بدین ترتیب از سال ۱۳۶۷ش به بعد، پنجشیر همچون دژی تسخیرناپذیر شناخته می‌شود.[۲۹] بعد از عقب‌نشینی شوروی‌ها، مسعود به‌عنوان یک رهبر کلیدی در جبههٔ متحد افغانستان (یا اتحاد شمال)، برای نبرد علیه طالبان مطرح می‌شود. طالبان همانند شوروی‌ها در خنثی‌سازی مقاومت مسعود یا داخل شدن به درهٔ پنجشیر ناکام ماندند.[۳۰] با فروپاشی نظام جهوری اسلامی افغانستان، یک‌بار دیگر جبههٔ مقاومت ملی در برابر طالبان در پنجشیر توسط احمد مسعود (فرزند احمدشاه مسعود) عرض اندام کرده است.[۳۱]
پانویس
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- ↑ هیو، تاجیک‌های دره پنجشیر جبال هندوکش، ۱۳۵۵ش، ج۱، ص۱۵۷.
- ↑ احمدی، «پنجشیر»، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ احمدی، «پنجشیر»، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ احمدی، «پنجشیر»، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ احمدی، «پنجشیر»، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «پنجشیر»، ویکی فقه.
- ↑ «شیر دره پنجشیر»، وب‌سایت انجمن خرد.
- ↑ سالنامة احصائیوی، ۱۳۹۹ش.
- ↑ «دره هزاره پنجشیر و تصاحب هویتی»، شبکه اطلاع‌رسانی افغانستان.
- ↑ «هزاره‌های پنجشیر»، وب‌سایت عصر اسلام.
- ↑ خسروی، «پنجشیر، منطقه و دره‌ای در شمال افغانستان»، دانشنامه جهان اسلام، در وب‌سایت کتابخانه مدرسه فقاهت.
- ↑ «شیر دره پنجشیر»، وب‌سایت انجمن خرد.
- ↑ «شیر دره پنجشیر»، وب‌سایت انجمن خرد.
- ↑ «ولایت پنجشیر- نفوس و ولسوالی‌های آن»، خبرگزاری شاهد.
- ↑ هیو، تاجیک‌های دره پنجشیر جبال هندوکش، ۱۳۵۵ش، ج۱، ص۱۵۷.
- ↑ نوری، «پنجشیر و تلخان مزه‌دار»، روزنامه ماندگار.
- ↑ نوری، «پنجشیر و تلخان مزه‌دار»، روزنامه ماندگار.
- ↑ خسروی، «پنجشیر، منطقه و دره‌ای در شمال افغانستان»، دانشنامه جهان اسلام، در وب‌سایت کتابخانه مدرسه فقاهت.
- ↑ «ظواهر معدنی ولایت پنجشیر»، وب‌سایت وزارت معدن و پیترولیم.
- ↑ بهزاد،«سخن و سخن سرایان پنجیشیر رونمایی شد»، روزنامه ماندگار.
- ↑ شرافی، «از سرگرفته شدن فرهنگ کهن کتابخوانی در پنجشیر»، طلوع نیوز.
- ↑ شرافی، «از سرگرفته شدن فرهنگ کهن کتابخوانی در پنجشیر»، طلوع نیوز.
- ↑ شرافی، «از سرگرفته شدن فرهنگ کهن کتابخوانی در پنجشیر»، طلوع نیوز.
- ↑ شریفی، «فرهنگ عامیانه پنجشیر»، وب‌سایت دوستی جاویدان در قلمروما.
- ↑ «آغاز مکاتب و وضعیت فعلی تعلیم و تربیت در پنجشیر»، خبرگذاری پیام آفتاب.
- ↑ «کتلاک دانشگاه‌ها و موسسات تحصیلات عالی دولتی»، وب‌سایت وزارت تحصیلات عالی افغانستان، ۱۳۹۹ش، ص۶۳.
- ↑ «کتلاک دانشگاه‌ها و موسسات تحصیلات عالی دولتی»، وب‌سایت وزارت تحصیلات عالی افغانستان، ۱۳۹۹ش، ص۶۳.
- ↑ نظری،«درة پنجشیر»، وب‌سایت سیستم معلوماتی گردشگری افغانستان.
- ↑ «شیر دره پنجشیر»، وب‌سایت انجمن خرد.
- ↑ «معلومات کوتاه در مورد پنجشیر»، وب‌سایت عصر اسلام.
- ↑ «تشکیل جبههٔ مقاومت در برابر طالبان در پنجشیر»، برخط نیوز.
منابع
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- «آغاز مکاتب و وضعیت فعلی تعلیم و تربیت در پنجشیر»، خبرگزاری پیام آفتاب، تاریخ بارگذاری: ۱۸ حوت ۱۳۹۰ش.
- احمدی، محسن، «پنجشیر»، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ بارگذاری: ۲۳ خرداد ۱۳۹۹ش.
- اشرافی، نبیلا، «از سرگرفته شدن فرهنگ کهن کتابخوانی در پنجشیر»، طلوع نیوز، تاریخ بارگذاری: ۱۳ دلو ۱۳۹۹ش.
- بهزاد، روح‌الله، «سخن و سخن سرایان پنجشیر رونمایی شد»، روزنامه ماندگار، تاریخ بارگذاری: ۱ جوزای ۱۳۹۵ش.
- «تشکیل جبهة مقاومت در مقابل طالبان در پنجشیر»، برخط نیوز، تاریخ بارگذاری: ۲۶ مرداد ۱۴۰۰ش.
- «پنجشیر»، ویکی فقه، تاریخ بازدید: ۱۵ آذر ۱۴۰۱ش.
- خسروی، خسرو، «پنجشیر، منطقه و دره‌ای در شمال افغانستان»، دانشنامه جهان اسلام، در وب‌سایت کتابخانه مدرسه فقاهت، تاریخ بازدید: ۱۹ آذر ۱۴۰۱ش.
- «دره هزاره پنجشیر و تصاحب هویتی»، شبکه اطلاع‌رسانی افغانستان، تاریخ بارگذاری: ۱۳ بهمن ۱۳۹۸ش.
- سالنامة احصائیوی ۱۳۹۹ش، شماره ۴۴، نسخه اول، حمل ۱۴۰۰ش.
- شریفی، عبدالهادی، «فرهنگ عامیانه پنجشیر»، وب‌سایت دوستی جاویدان در قلمروما، تاریخ بارگذاری: ۵ خرداد ۱۳۹۳ش.
- «شیر دره پنجشیر»، وب‌سایت انجمن خرد، تاریخ بارگذاری: ۲۹ مرداد ۱۴۰۰ش.
- «ظواهر معدنی ولایت پنجشیر»، وب‌سایت وزارت معدن و پیترولیم، تاریخ بازدید: ۱۵ آذر ۱۴۰۱ش.
- «کتلاک دانشگاه‌ها و موسسات تحصیلات عالی دولتی»، وب‌سایت وزارت تحصیلات عالی افغانستان، تاریخ باگذاری: حمل ۱۳۹۹ش، ص۲۹.
- «معلومات کوتاه در مورد پنجشیر»، وب‌سایت عصر اسلام، تاریخ بارگذاری: ۷ خرداد ۱۴۰۱ش.
- نظری، سمیه، «درة پنجشیر»، وب‌سایت سیستم معلوماتی گردشگری افغانستان، تاریخ باگذاری: ۱۷ جدی ۱۳۹۷ش.
- نوری، شجاع‌الحق، «پنجشیر و تلخان مزه‌دار»، روزنامه ماندگار، تاریخ بارگذاری: ۴ حمل ۱۳۹۸س.
- «ولایت پنجشیر- نفوس و ولسوالی‌های آن»، خبرگزاری شاهد، تاریخ بازدید: ۱۹ آذر ۱۴۰۱ش.
- هیو، کارلس، تاجیک‌های دره پنجشیر جبال هندوکش، ترجمه حسن مسعودی، تهران، ۱۳۵۵ش.
- «هزاره‌های پنجشیر»، وب‌سایت عصر سلام، تاریخ انتشار: ۲۸ اردبهشت ۱۴۰۰ش.
| گردشگری | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| شهرها | |||||||
| ولایتها | |||||||
| تاریخ | |||||||
| سیاست | |||||||
| جامعه |
| ||||||
| خوارکیها | |||||||
