پرش به محتوا

پیش‌نویس:بدخشان: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
imported>حبیب الله نجفی
بدون خلاصۀ ویرایش
imported>حبیب الله نجفی
 
(۲۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
<big>'''بدخشان؛'''</big> منطقهٔ تاریخی کوهستانی در فلات پامیر.
[[پرونده:بدخشان.jpg|جایگزین=شهر فیض‌آباد مرکز ولایت بدخشان افغانستان|بندانگشتی|شهر فیض‌آباد مرکز ولایت بدخشان افغانستان]]
{{درشت|'''بدخشان؛'''}} منطقهٔ تاریخی و کوهستانی در فلات پامیر.


بَدَخشان، سرزمینی کوهستانی در فلات پامیر است که امروزه به دو بخش ولایت بدخشان در افغانستان و استان خودگردان در تاجیکستان، تقسیم شده است. این منطقه، با وجود طبیعت کوهستانی، از دوران باستان دارای زمین‌های قابل کشت و اقتصادی پررونق بر پایهٔ کشاورزی، تجارت و استخراج سنگ‌های قیمتی بوده است.
بَدَخشان سرزمینی کوهستانی در فلات پامیر است که امروزه بین افغانستان و تاجیکستان تقسیم شده است. این منطقه با پیشینه‌ای کهن، از کانون‌های مهم تمدنی در آسیای مرکزی محسوب می‌شود که اقتصاد آن همواره بر پایه کشاورزی، تجارت و استخراج سنگ‌های قیمتی استوار بوده است. بدخشان به دلیل موقعیت استراتژیک خود، حلقه اتصال حیاتی بین [[خراسان بزرگ|خراسان]]، ماوراءالنهر و چین بوده و تنوع زبانی و فرهنگی چشمگیری را در خود حفظ کرده است. مرکز ولایت بدخشان در [[افغانستان]]، شهر فیض‌آباد است و این منطقه از دیرباز به دلیل ویژگی‌های جغرافیایی خاص، استقلال نسبی و نقش مهم در تاریخ منطقه شناخته می‌شود.
 
بدخشان به دلیل همجواری با چین، همواره به عنوان محور ارتباطی حیاتی میان خراسان، ماوراءالنهر و شرق آسیا عمل کرده است، امری که بر غنای تمدنی آن تأثیری شگرف گذاشته است.
 
از منظر فرهنگی، این منطقه یک موزۀ زبان‌های ایرانی را در خود جای داده که زبان‌های بومی باستانی را حفظ کرده است. نفوذ معنوی ناصر خسرو که مذهب اسماعیلی را به منطقه آورد و همچنین گسترش  تصوف نقشبندیه و کبرویه، هویت دینی و ادبی بدخشان را شکل داده و آن را به کانون مهم شعر و علوم فلسفی فارسی‌زبان تبدیل کرده است.  


==تاریخچه بدخشان==
==تاریخچه بدخشان==
تاریخ بدخشان به دوران باستان پیوند خورده است.<ref>Barthold, WW، ج۱، ص۴۸، X Istoriko-geograficheskii obzor Irana n، Sochineniya, Moscow, 1971, vol VII.</ref> برخی مورخان، منطقهٔ کوهستانی مورد اشارهٔ یونانیان را همان بدخشان می‌دانند. در [[ساسانیان|دورهٔ ساسانی]]، این منطقه یکی از مراکز اصلی تمدن هپتالی بود و برخی محققان، بدخشان را حتی خاستگاه اصلی [[هپتالیان]] دانسته‌اند.<ref>طبری، تاریخ طبری، 1353ش، ج۷، ص۱۱۳–۱۳۸.</ref> از زمان آغاز فتوحات مسلمانان، [[بدخشان]] برای [[جهان اسلام]] یک سرزمین مرزی مهم تلقی می‌شد. ویژگی‌های نظامی و تجاری بدخشان سبب می‌شد تا دستگاه [[خلافت اسلامی]]، به تابعیت صوری این منطقه و استقلال نسبی آن رضایت دهد؛<ref>مسعودی، التنبیه و الاشراف، 1893م، ج۱، ص۶۴.</ref> اما ساخت بناهایی چون [[قلعه]] و [[رباط]] توسط زبیده، همسر هارون نشان‌دهندهٔ تلاش‌هایی برای اعمال نفوذ در اواخر سده ۲ق است.<ref>مقدسی، احسن التقاسیم، 1906م، ج۱، ص۳۰۳.</ref> در این دوران، چندین حکومت محلی، زمام امور بدخشان را در دست داشتند، ازجمله حکومت هاشم بن مجور خُتَّلی در حدود ۱۹۸ق؛<ref>بلاذری، فتوح‌البلدان، 1978م، ج۱، ص۴۱۵.</ref> حکومت ابوالفتح (یفتلی) و فرزندش در اواخر سدهٔ ۳ق؛<ref>اصطخری، مسالک الممالک، 1927م، ج۱، ص ۲۷۸.</ref> حکومت علی بن اسد در سدهٔ ۵ق؛ در دورهٔ [[غزنویان]]، بدخشان چندی تابع سلطان مسعود غزنوی شد، اما در دهه‌های بعدی دوباره به استقلال بازگشت.<ref>سیفی هروی، تاریخ نامه هرات، 1943م، ج۱، ص۶۲۹.</ref>


===ریشه‌های باستانی و خاستگاه تمدن‌ها===
در دورهٔ تیموریان نیز بدخشان، استقلال نسبی خود را حفظ کرد. تیمور پس از جنگ‌های مکرر، شاهان بدخشان را به باج‌گزاری واداشت و استقلال آنان را تا حد زیادی تحمل می‌کرد.<ref>نظامی، منشأ الانشاء، 1357ش، ج۱، ص۲۱۰.</ref> یاربیک در سده ۱۱ق سلسلهٔ میرهای بدخشان را بنیان نهاد.<ref>طبری، تاریخ طبری، 1353ش، ج۷، ص۱۱۳–۱۳۸.</ref> در سده هجدهم میلادی با گسترش نفوذ روسیه و بریتانیا، اوضاع سیاسی و اجتماعی بدخشان دگرگون شد و [[امیر شیرعلی]]، پادشاه وقت افغان، بدخشان را در ۱۷۷۳م ضمیمه خاک خود ساخت. در ۱۸۹۵م، طبق توافق روسیه و بریتانیا، منطقهٔ پامیر میان افغانستان و امارت بخارا تقسیم شد.<ref>خلیلی، «یمگان»، ۱۳۵۴ش، ص9-10.</ref>
تاریخ بدخشان به دوران باستان و پس از آن، به‌ویژه تاریخ باختر پیوند خورده است<ref>Barthold، WW، ج۱، ص۴۸، X Istoriko-geograficheskii obzor Irana n، Sochineniya، Moscow، ۱۹۷۱، vol VII.</ref> برخی مورخان، منطقهٔ کوهستانی مورد اشارهٔ یونانیان را همان بدخشان می‌دانند. اهمیت بدخشان در دورهٔ پیش از اسلام به حدی است که در دورهٔ ساسانی، این منطقه یکی از مراکز اصلی تمدن هپتالی بود و برخی محققان، بدخشان را حتی خاستگاه اصلی هپتالیان دانسته‌اند. این سابقه نشان می‌دهد که سبک زندگی در این منطقه، ریشه‌ای عمیق در فرهنگ‌های کوهستانی و باستانی دارد.<ref>طبری‌، تاریخ‌ طبری‌، 1353ش، ج۷، ص۱۱۳- ۱۳۸.</ref>
 
===نقش حیاتی در اوایل عصر اسلامی===
از زمان آغاز فتوحات خراسان بدخشان همواره برای جهان اسلام یک سرزمین مرزی مهم تلقی می‌شد. ویژگی‌های نظامی و تجاری بدخشان سبب می‌شد تا دستگاه خلافت، اغلب به تابعیت صوری آن تن در دهد. این استقلال نسبی، به بدخشان امکان می‌داد تا مسیر خود را حفظ کند‌.<ref>علی‌ مسعودی‌، التنبیه‌ و الاشراف‌، ج۱، ص۶۴، به‌ کوشش‌ دخویه‌، لیدن‌، ۱۸۹۳م‌.</ref> ساخت بناهایی چون قلعه و رباط توسط زبیده، همسر هارون  نشان‌دهندهٔ تلاش برای اعمال نفوذ (حتی در حد صوری) در اواخر سده ۲ق است.<ref>محمد مقدسی‌، احسن‌ التقاسیم‌، ج۱، ص۳۰۳، به‌ کوشش‌ دخویه‌، لیدن‌، ۱۹۰۶م‌.    </ref>


در طول این دوران، حکومت‌های محلی زیادی زمام امور را در دست داشتند که عبارند از:
==جغرافیای ولایت بدخشان==
ولایت بَدَخشان در شمال شرق افغانستان واقع شده و مرکز آن شهر فیض‌آباد است که ۱۲۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد.<ref>فسایی، فارس‌نامه ناصری، 1367ش، ج۱، ص۵۴۱.</ref> این ولایت پهناور دارای مساحت ۴۴٬۸۳۵٫۹ کیلومتر مربع است. بدخشان بین طول جغرافیایی شرقی ۷۰ درجه و ۴ دقیقه و ۳۶ ثانیه و عرض جغرافیایی شمالی ۳۶ درجه و ۵۰ دقیقه و ۱۶ ثانیه قرار دارد. ولایت بدخشان از شمال به دریای آمو، از جنوب به [[ولایت بغلان]]، از شرق به [[ولایت تخار]] و از غرب با [[ولایت بلخ]] متصل شده است.<ref>[https://shahed.news/2021/03/11074/12/16/ «معرفی ولایت بدخشان»، خبرگزاری شاهد، تاریخ درج مطلب: 26 اسفند 1399ش.]</ref>


*هاشم بن مجور خُتَّلی در حدود ۱۹۸ق؛<ref>احمد بلاذری‌، فتوح‌البلدان‌، ج۱، ص۴۱۵.</ref>
==جمعیت ولایت بدخشان==
*بر اساس اشاره‌ای از اصطخری، در اواخر سده ۳ق، ابوالفتح (یفتلی) و فرزندش بر این ولایت حکم می‌راندند؛<ref>ابراهیم‌ اصطخری‌، مسالک‌ الممالک‌، ج۱، ص‌ ۲۷۸، به‌ کوشش‌ دخویه‌، لیدن‌، ۱۹۲۷م‌.    </ref>
جمعیت ولایت بدخشان در افغانستان حدود ۱٬۰۳۵٬۶۵۸ برآورد شده که توزیع جنسیتی و کلی آن به شرح زیر است:
*حاکمانی چون علی بن اسد که ناصرخسرو جامع‌الحکمتین خود را به نام وی تألیف کرد، در سده ۵ق فرمانروایی مستقل داشتند؛
 
اگرچه در دورهٔ غزنویان، بدخشان چندی تابع سلطان مسعود شد، اما در دهه‌های بعدی دوباره به استقلال بازگشت بدخشان در دوران حملات و سلسله‌های بزرگ (سده ۶ تا ۹ق)؛<ref>سیفی‌ هروی‌، تاریخ‌ نامه هرات‌، ج۱، ص۶۲۹، به‌ کوشش‌ محمد زبیر صدیقی‌، کلکته‌، ۱۳۶۲ق‌/۱۹۴۳م‌.</ref>
 
با وجود سلطهٔ مقطعی سلسله‌هایی چون غوریان در اواسط سده ۶ق/۱۲م، بدخشان در برابر بحران‌های بزرگ تاریخی مقاومت قابل توجهی از خود نشان داد:
 
*حمله مغول: در جریان حملهٔ چنگیز، بدخشان دستخوش خسارت شد اما به عقیدهٔ بارتولد، کمتر از سرزمین‌های پیرامون آسیب دید و توانست استقلال خود را حفظ کند.<ref>ابن‌ بطوطه‌، رحله ابن‌ بطوطه‌، ج۱، ص۱۱۶، به‌ کوشش‌ طلال‌ حرب‌، بیروت‌، ۱۴۰۷ق‌/۱۹۸۷م‌.</ref>
*جنگ ایلخانان و چغتاییان: در عصر جانشینان چنگیز، بدخشان اغلب در مرز این دو قدرت قرار داشت و گاه صحنهٔ درگیری خان‌زادگان مغول برای کسب استقلال محدود بود<ref>وصاف‌، تاریخ‌، ج۱، ص۱۹۰-۱۹۱، تحریر عبدالمحمد آیتی‌، تهران‌، ۱۳۴۶ش‌.</ref>
*حکومت‌های موروثی: در دهه‌های پسین، سلسله‌ای مستقل و موروثی در بدخشان شکل گرفت که برای مردم، خاطره شاهان باستانی باختر را زنده می‌کرد.<ref>وصاف‌، تاریخ‌، ج۱، ص۲۱۸-۲۱۹، تحریر عبدالمحمد آیتی‌، تهران‌، ۱۳۴۶ش‌.</ref>
 
===مقاومت در برابر تیموریان و نفوذ ازبکان===
در دورهٔ تیموریان، بدخشان دوباره به حفظ استقلال نسبی خود ادامه داد:
 
*زمان تیمور: تیمور پس از جنگ‌های مکرر، تنها شاهان بدخشان را به باج‌گزاری واداشت و استقلال آنان را تا حد زیادی تحمل می‌کرد؛
*سلطه ابوسعید: ابوسعید گورکانی در پی تحول در سیاست‌های تیموری، در 864ق بر بدخشان استیلا یافت و سلسلهٔ اسکندری را منقرض کرد؛
*شعبه بدخشانات: پس از مرگ ابوسعید، بدخشان و حصار شادمان به‌عنوان بدخشانات، شعبه‌ای از تیموریان را تشکیل دادند که تا مدت‌ها پس از سقوط شعبهٔ اصلی (۹۱۱ق) دوام یافت و سیادت بابر را پذیرا بود. <ref>عبدالواسع‌ نظامی‌، منشأ الانشاء، ج۱، ص۲۱۰، به‌ کوشش‌ رکن‌الدین‌ همایونفرخ‌، تهران‌، ۱۳۵۷ش‌.</ref>
 
===سلسله میرهای بدخشان تا تقسیم پامیر===
در سال‌های بعد، پس از تلاش‌های ناموفق خان‌های ازبک چون عبدالمؤمن‌خان بدخشان استقلال خود را بازیافت و یاربیک در دهه ۶۰ از سده ۱۱ق/ سلسلهٔ میرهای بدخشان را بنیان نهاد. این سلسله تا اواخر قرن ۱۹م دوام یافت، هرچند که یاربیک تابعیت اسمی بابریان هند را پذیرفته بود.<ref>بدخشی، تاریخ بدخشان، اکادمی مطالعات شرق شناسی شوروی، ۱۹۵۹م.</ref>
 
در نهایت، تحرکات نظامی احمدشاه ابدالی و لشکرکشی رضاقلی میرزا حاصل دیرپایی نداشت. اما با گسترش نفوذ روسیه و بریتانیا، اوضاع دگرگون شد و امیر شیرعلی، پادشاه افغان، بدخشان را ضمیمه خاک خود ساخت . در ۱۸۹۵م، طبق توافق روسیه و بریتانیا، منطقه پامیر میان افغانستان و امارت بخارا تقسیم شد.
 
در طول سده‌های اسلامی، اگرچه مرکز منطقه شهری کوچک به نام بدخشان بود ، اما در سده‌های اخیر، شهر فیض‌آباد که به عقیدهٔ بارتولد در محل همان تختگاه سنتی بنا شده، به مرکزیت بدخشان تبدیل شد.<ref>فارس‌نامه ناصری‌، ج۱، ص۵۴۱، حسن‌ فسایی‌، فارس‌نامه ناصری‌، به‌ کوشش‌ منصور رستگار فسایی‌، تهران‌، ۱۳۶۷ش‌.</ref>
 
== جایگاه تمدنی و فرهنگی بدخشان ==
 
=== پیوندگاه تمدن‌ها و محور ارتباطی ===
بدخشان در طول تاریخ، به‌دلیل موقعیت جغرافیایی حساس خود، همواره به‌عنوان محور ارتباطی میان خراسان و ماوراءالنهر با تبت و چین، اهمیتی تمدنی داشته است. این منطقه در دوران باستان، نقش مهمی در پیوند تمدن‌های شرق ایفا کرده و شواهد باستانی نشان می‌دهد که از دورهٔ مفرغ، از تمدنی پررونق برخوردار بوده است. این نقش تاریخی، بدخشان را به یک گذرگاه فرهنگی تبدیل کرده که محل تلاقی و تبادل میراث‌های کهن بوده است.<ref>[https://www.esalat.org/images/farhang_amyana_pamir_badakhshan__d_m_joshan_161013.htm «فرهنگ عامیانهء پامیر بدخشان وثیقهء سنتهای بجا ماندهء آریانای کهن و امانت تاریخی نیاکان ما»، وب‌سایت اصالت.]</ref>
 
=== خاستگاه فرهنگ‌های باستانی و مذهبی ===
بدخشان از دیرباز، مرکز و خاستگاه فرهنگی گروه‌های مهمی بوده است. در دوران ساسانی، این سرزمین یکی از مراکز اصلی تمدن هپتالی بود و برخی محققان، شهر بدخشان را تختگاه آنان می‌دانستند و حتی آن را خاستگاه اصلی هپتالیان می‌شناختند. همچنین، این سرزمین مرزی با وجود حفظ استقلال نسبی در اوایل عصر اسلامی، محل نفوذ و حضور بناهای مذهبی و سیاسی جهان اسلام بوده است.<ref>[https://www.esalat.org/images/farhang_amyana_pamir_badakhshan__d_m_joshan_161013.htm «فرهنگ عامیانهء پامیر بدخشان وثیقهء سنتهای بجا ماندهء آریانای کهن و امانت تاریخی نیاکان ما»، وب‌سایت اصالت.]</ref>
 
=== ثروت‌های نمادین و اقتصادی در ادبیات ===
اهمیت بدخشان تنها در ساختارهای سیاسی خلاصه نمی‌شود، بلکه به دلیل ثروت‌های طبیعی و نمادین آن در حافظهٔ جمعی و ادبیات کهن، جایگاه ویژه‌ای دارد. وجود معادن لعل، لاجورد، زمرد و طلا  بدخشان را به یک منطقهٔ اقتصادی مهم تبدیل کرده بود. به‌ویژه، «لعل بدخشان» به‌دلیل کیفیت بسیار بالا، شهرتی ویژه در متون ادبی جهان و اشعار شاعران پارسی‌گوی داشته و اغلب برای توصیف لب معشوق به کار رفته است. این پیوند میان ثروت مادی و ادبیات، بدخشان را به یک سرزمین با هویت عمیق نمادین تبدیل کرده است.<ref>[https://www.esalat.org/images/farhang_amyana_pamir_badakhshan__d_m_joshan_161013.htm «فرهنگ عامیانهء پامیر بدخشان وثیقهء سنتهای بجا ماندهء آریانای کهن و امانت تاریخی نیاکان ما»، وب‌سایت اصالت.]</ref>
 
==ولایت بدخشان افغانستان==
 
=== جغرفیا و جمعیت ولایت بدخشان ===
 
==== موقعیت جغرافیایی ====
ولایت بَدَخشان در شمال شرق افغانستان واقع شده و مرکز آن شهر فیض‌آباد است که ۱۲۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. این ولایت پهناور دارای مساحت ۴۴,۸۳۵.۹ کیلومتر مربع است.
 
از نظر مختصات دقیق جغرافیایی، بدخشان بین طول جغرافیایی شرقی ۷۰ درجه و ۴ دقیقه و ۳۶ ثانیه و عرض جغرافیایی شمالی ۳۶ درجه و ۵۰ دقیقه و ۱۶ ثانیه قرار دارد.
 
ولایت بدخشان از شمال به دریای آمو، از جنوب به ولایت بغلان، از شرق به ولایت تخار و از غرب با ولایت بلخ محاط شده است.<ref>[https://shahed.news/2021/03/11074/12/16/ «معرفی ولایت بدخشان»، خبرگزاری شاهد، تاریخ درج مطلب: 26 اسفند 1399ش.]</ref>
 
==== جمعیت ====
کل جمعیت تخمینی ولایت بدخشان در این دوره، '''۱,۰۳۵,۶۵۸''' نفر بوده است که توزیع جنسیتی و کلی آن به شرح زیر است:
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|'''تفکیک'''
|تفکیک
|'''زن (Female)'''
|زن
|'''مرد (Male)'''
|مرد
|'''مجموع (Total)'''
|مجموع
|-
|-
|'''جمعیت کل ولایت'''
|جمعیت کل ولایت
|'''۵۰۸,۱۰۴'''
|۵۰۸٬۱۰۴
|'''۵۲۷,۵۵۴'''
|۵۲۷٬۵۵۴
|'''۱,۰۳۵,۶۵۸'''
|۱٬۰۳۵٬۶۵۸
|-
|-
|جمعیت روستایی (دهاتی)
|جمعیت روستایی (دهاتی)
|۴۸۷,۲۷۳
|۴۸۷٬۲۷۳
|۵۰۶,۴۹۷
|۵۰۶٬۴۹۷
|۹۹۳,۷۷۰
|۹۹۳٬۷۷۰
|-
|-
|جمعیت شهری (بندری)
|جمعیت شهری (بندری)
|۲۰,۸۳۱
|۲۰٬۸۳۱
|۲۱,۰۵۷
|۲۱٬۰۵۷
|۴۱,۸۸۸
|۴۱٬۸۸۸
|-
|-
|'''نسبت شهرنشینی'''
|نسبت شهرنشینی
|'''۴.۰۴٪''' (تقریباً)
|۴٫۰۴٪
|'''۴.۰۸٪''' (تقریباً)
|۴٫۰۸٪
|
|
|}
|}


====پرجمعیت‌ترین ولسوالی‌ها ====
==تقسیمات اداری ولایت بدخشان==
بررسی آمارهای تفکیک شدهٔ واحد اداری (ولسوالی) نشان می‌دهد که تراکم جمعیتی در برخی مناطق بیشتر است. در اینجا سه ولسوالی با بیشترین جمعیت کلی آورده شده است:<ref>[https://shahed.news/2021/03/11074/12/16/ «معرفی ولایت بدخشان»، خبرگزاری شاهد، تاریخ درج مطلب: 26 اسفند 1399ش.]</ref>
بدخشان بر اساس توزیع اداری، ۲۸ وُلُسوالی (شهرستان) دارد که در جدول ذیل آمده است:<ref>[https://www.iribnews.ir/fa/news/3146234/ولایت-بدخشان-افغانستان-کجاست-و-چه-اهمیتی-دارد «ولایت بدخشان افغانستان کجاست و چه اهمیتی دارد؟»، خبرگزاری صدا و سیما.]</ref>
{| class="wikitable"
|'''رتبه'''
|'''ولسوالی'''
|'''مجموع جمعیت'''
|-
|'''۱'''
|'''آرگو (Argo)'''
|'''۸۷,۰۹۱'''
|-
|'''۲'''
|'''درایم (Darayim)'''
|'''۶۸,۴۱۹'''
|-
|'''۳'''
|'''یفتلِ پایین (Yaftal-e-Sufla)'''
|'''۵۸,۶۲۶'''
|}
 
===تقسیمات اداری ولایت بدخشان===
بدخشان بر اساس توزیع ادارى، ٢٨ وُلُسوالى دارد که در جدول ذیل آمده است:<ref>[https://www.iribnews.ir/fa/news/3146234/%D9%88%D9%84%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%A8%D8%AF%D8%AE%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%AC%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D9%88-%DA%86%D9%87-%D8%A7%D9%87%D9%85%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF «ولایت بدخشان افغانستان کجاست و چه اهمیتی دارد؟»، خبرگزاری صدا و سیما.]</ref>
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|'''ولسوالی'''
|'''ولسوالی'''
خط ۱۲۲: خط ۴۹:
|-
|-
|'''واخان'''
|'''واخان'''
|شرق ولایت، ۱۸,۳۲۸ نفر جمعیت. به‌دلیل ارتفاع بلند، با عنوان «بام دنیا» شناخته می‌شود. در ۲۰۱۳م به‌عنوان دومین پارک ملی افغانستان معرفی شد.
|شرق ولایت، ۱۸٬۳۲۸ نفر جمعیت. به‌دلیل ارتفاع بلند، با عنوان «بام دنیا» شناخته می‌شود. در ۲۰۱۳م به‌عنوان دومین پارک ملی افغانستان معرفی شد.
|بزرگترین یخچال‌های طبیعی افغانستان در این ولسوالی قرار دارد. منابع درآمد مردم به‌طور عمده از طریق دامپروری و گردشگری تأمین می‌شود.
|بزرگ‌ترین یخچال‌های طبیعی افغانستان در این ولسوالی قرار دارد. منابع درآمد مردم به‌طور عمده از طریق [[دامپروری]] و [[گردشگری]] تأمین می‌شود.
|-
|-
|'''کِشِم'''
|'''کِشِم'''
|غرب ولایت، ۱۰۶,۸۷۰ نفر جمعیت. با نام "دروازه بدخشان" شناخته می‌شود و به دلیل زیبایی طبیعی، محل کشت برنج است.
|غرب ولایت، ۱۰۶٬۸۷۰ نفر جمعیت. با نام «دروازه بدخشان» شناخته می‌شود و به دلیل زیبایی طبیعی، محل کشت برنج است.
|از لحاظ اقتصادی نسبت به تمام ولسوالی‌های بدخشان در سطح بهتری قرار دارد و دارای منابع سرشاری است. دریای کشم در این ولسوالی واقع است.
|از لحاظ اقتصادی نسبت به تمام ولسوالی‌های بدخشان در سطح بهتری قرار دارد و دارای منابع سرشاری است. دریای کشم در این ولسوالی واقع است.
|-
|-
|'''بهارک'''
|'''بهارک'''
|مرکز ولایت، ۴۵,۰۰۰ نفر جمعیت. از لحاظ ترانزیتی، یکی از شاهراه‌های بسیار مهم راه ابریشم به شمار می‌رفت.
|مرکز ولایت، ۴۵٬۰۰۰ نفر جمعیت. از لحاظ ترانزیتی، یکی از شاهراه‌های بسیار مهم راه ابریشم به‌شمار می‌رفت.
|از نظر فرهنگی، اقتصادی و موقعیت جغرافیایی اهمیت ویژه‌ای دارد. شغل مردم شامل کشاورزی، دامداری، هتل‌داری و تجارت‌های کوچک است.
|از نظر فرهنگی، اقتصادی و موقعیت جغرافیایی اهمیت ویژه‌ای دارد. شغل مردم شامل کشاورزی، دامداری، هتل‌داری و تجارت‌های کوچک است.
|-
|-
|'''جُرم'''
|'''جُرم'''
|مرکز ولایت، نزدیک به ۳,۰۰۰ نفر جمعیت. نام پیشین آن گلان بوده است.
|مرکز ولایت، نزدیک به ۳٬۰۰۰ نفر جمعیت. نام پیشین آن گلان بوده است.
|بلندترین قلهٔ هندوکُش (با ارتفاع ۶,۷۲۹ متر) در این ولسوالی قرار دارد.
|بلندترین قلهٔ هندوکُش (با ارتفاع ۶٬۷۲۹ متر) در این ولسوالی قرار دارد.
|-
|-
|'''ولسوالی یفتل'''
|'''ولسوالی یفتل'''
|غرب ولایت، نزدیک به ۸۸,۰۰۰ نفر جمعیت. از دو بخش بالا و پایین تشکیل شده بود و بخش بالایی آن به شهر فیض‌آباد پیوست.
|غرب ولایت، نزدیک به ۸۸٬۰۰۰ نفر جمعیت. از دو بخش بالا و پایین تشکیل شده بود و بخش بالایی آن به شهر فیض‌آباد پیوست.
|شغل اصلی مردم دامپروری، کشاورزی و طلاکاری است. آب و هوای منطقه برای پرورش میوه‌هایی نظیر توت، سیب، آلبالو و گیلاس بسیار مناسب است.
|شغل اصلی مردم دامپروری، کشاورزی و طلاکاری است. آب و هوای منطقه برای پرورش میوه‌هایی نظیر توت، سیب، آلبالو و گیلاس بسیار مناسب است.
|-
|-
|'''راغستان'''
|'''راغستان'''
|شمال غرب ولایت، ۳۷,۸۰۰ نفر جمعیت. منطقه‌ای بسیار سرسبز با تپه‌های متعدد است.
|شمال غرب ولایت، ۳۷٬۸۰۰ نفر جمعیت. منطقه‌ای بسیار سرسبز با تپه‌های متعدد است.
|این ولسوالی دارای معادن طلای بسیاری است.
|این ولسوالی دارای معادن طلای بسیاری است.
|-
|-
|'''اَرگو'''
|'''اَرگو'''
|غرب ولایت، ۸۸,۶۱۶ نفر جمعیت. در ۱۶ سال پیش از ولسوالی فیض‌آباد جدا شده است.
|غرب ولایت، ۸۸٬۶۱۶ نفر جمعیت. در ۱۶ سال پیش از ولسوالی فیض‌آباد جدا شده است.
|
|
|-
|-
|'''دَرایِم'''
|'''دَرایِم'''
|غرب ولایت، ۶۵,۰۰۰ نفر جمعیت.
|غرب ولایت، ۶۵٬۰۰۰ نفر جمعیت.
|دارای معادنی نظیر طلا و لعل است. بیشتر مردم به دامپروری و کشاورزی مشغول هستند و تولیدات عمدهٔ آنان گندم، جو، ذرت و برنج است.
|دارای معادنی نظیر طلا و لعل است. بیشتر مردم به دامپروری و کشاورزی مشغول هستند و تولیدات عمدهٔ آنان گندم، جو، ذرت و برنج است.
|-
|-
|'''اَرغَنج خواه'''
|'''اَرغَنج خواه'''
|مرکز ولایت، بیش از ۱۸,۰۰۰ نفر جمعیت.
|مرکز ولایت، بیش از ۱۸٬۰۰۰ نفر جمعیت.
|شغل بیشتر مردم این ولسوالی دامپروری است.
|شغل بیشتر مردم این ولسوالی دامپروری است.
|-
|-
|'''نِسَی'''
|'''نِسَی'''
|شمال غربی ولایت، نزدیک به ۲۷,۰۰۰ نفر جمعیت. با نام دروازه بالا نیز مشهور است.
|شمال غربی ولایت، نزدیک به ۲۷٬۰۰۰ نفر جمعیت. با نام دروازه بالا نیز مشهور است.
|پل دوستی میان افغانستان و تاجیکستان در این شهرستان قرار دارد.
|پل دوستی میان افغانستان و تاجیکستان در این شهرستان قرار دارد.
|-
|-
|'''مایمی'''
|'''مایمی'''
|شمال غربی ولایت، حدود ۳۰,۰۰۰ نفر جمعیت. با نام دروازه پایین نیز مشهور است.
|شمال غربی ولایت، حدود ۳۰٬۰۰۰ نفر جمعیت. با نام دروازه پایین نیز مشهور است.
|مردم آن به‌طور عمده کشاورز هستند و محصولاتی مانند گندم، جو، هندوانه، خربزه، زردآلو، گردو و انواع میوه‌های فصلی تولید می‌کنند. این ولسوالی به دلیل زیبایی‌های طبیعی (آبشار، چشمه و علفزار) شهرت دارد.
|مردم آن به‌طور عمده کشاورز هستند و محصولاتی مانند گندم، جو، هندوانه، خربزه، زردآلو، گردو و انواع میوه‌های فصلی تولید می‌کنند. این ولسوالی به‌دلیل زیبایی‌های طبیعی (آبشار، چشمه و علفزار) شهرت دارد.
|-
|-
|'''شِکَی'''
|'''شِکَی'''
|شمال غرب ولایت، حدود ۲۶,۰۰۰ نفر جمعیت. بیشتر اراضی آن کوهستانی است.
|شمال غرب ولایت، حدود ۲۶٬۰۰۰ نفر جمعیت. بیشتر اراضی آن کوهستانی است.
|زمین‌های زراعتی آن نسبت به مناطق اطراف کمتر است. محصولات کشاورزی شامل گندم، جو، ذرت، باقالی و نخود است و درختان میوه‌ای مانند توت، سیب و انگور دارد.
|زمین‌های زراعتی آن نسبت به مناطق اطراف کمتر است. محصولات کشاورزی شامل گندم، جو، ذرت، باقالی و نخود است و درختان میوه‌ای مانند توت، سیب و انگور دارد.
|-
|-
|'''اِشکاشِم'''
|'''اِشکاشِم'''
|مرکز ولایت، حدود ۱۵,۰۰۰ نفر جمعیت.
|مرکز ولایت، حدود ۱۵٬۰۰۰ نفر جمعیت.
|در مرز تاجیکستان واقع است و منطقه‌ای نیز با همین نام در تاجیکستان وجود دارد.
|در مرز [[تاجیکستان]] واقع است و منطقه‌ای نیز با همین نام در تاجیکستان وجود دارد.
|-
|-
|'''خاش'''
|'''خاش'''
|مرکز ولایت، نزدیک به ۱۸,۰۰۰ نفر جمعیت.
|مرکز ولایت، نزدیک به ۱۸٬۰۰۰ نفر جمعیت.
|ساکنین آن (تاجیک‌ها و ازبک‌ها) به‌طور عمده به کار زراعت، دامپروری و باغداری مشغول هستند. این ولسوالی اخیراً دستخوش تحولات امنیتی شده است.
|ساکنین آن (تاجیک‌ها و ازبک‌ها) به‌طور عمده به کار زراعت، دامپروری و باغداری مشغول هستند. این ولسوالی اخیراً دستخوش تحولات امنیتی شده است.
|-
|-
|'''خواهان'''
|'''خواهان'''
|شمال غرب ولایت، ۱۸,۷۳۴ نفر جمعیت.
|شمال غرب ولایت، ۱۸٬۷۳۴ نفر جمعیت.
|دارای زمستان‌های نسبتاً معتدل و تابستان‌های گرم است. بیشتر مردم به کشاورزی، دامداری و باغداری مشغول هستند.
|دارای زمستان‌های نسبتاً معتدل و تابستان‌های گرم است. بیشتر مردم به کشاورزی، دامداری و باغداری مشغول هستند.
|-
|-
|'''کوفاب'''
|'''کوفاب'''
|شمال غرب ولایت، ۲۴,۴۰۰ نفر جمعیت.
|شمال غرب ولایت، ۲۴٬۴۰۰ نفر جمعیت.
|با ولسوالی‌های خواهان، راغستان، شغنان و مایمی هم‌مرز است.
|با ولسوالی‌های خواهان، راغستان، شغنان و مایمی هم‌مرز است.
|-
|-
|'''کوهستان'''
|'''کوهستان'''
|مرکز ولایت، نزدیک به ۲۲,۰۰۰ نفر جمعیت.
|مرکز ولایت، نزدیک به ۲۲٬۰۰۰ نفر جمعیت.
|از تقسیم شدن ولسوالی راغ در ۱۹۹۴م به وجود آمد و از لحاظ جغرافیایی با ولسوالی‌های اطراف و شهر فیض‌آباد مرز مشترک دارد.
|از تقسیم شدن ولسوالی راغ در ۱۹۹۴م به وجود آمد و از لحاظ جغرافیایی با ولسوالی‌های اطراف و شهر فیض‌آباد مرز مشترک دارد.
|-
|-
|'''شِغنان'''
|'''شِغنان'''
|مرکز ولایت، ۳۱,۴۷۸ نفر جمعیت.
|مرکز ولایت، ۳۱٬۴۷۸ نفر جمعیت.
|دریاچهٔ شیوا در این ولسوالی قرار دارد. دسترسی به آن به دلیل کوه‌های بلند در زمستان بسیار سخت می‌شود. صنعت دست‌باف مردم این ولسوالی شهرت خوبی دارد.
|دریاچهٔ شیوا در این ولسوالی قرار دارد. دسترسی به آن به دلیل کوه‌های بلند در زمستان بسیار سخت می‌شود. صنعت دست‌باف مردم این ولسوالی شهرت خوبی دارد.
|-
|-
|'''تَگاب'''
|'''تَگاب'''
|جنوب غربی ولایت، ۴۰,۰۰۰ نفر جمعیت. به کِشِمِ بالا نیز مشهور است.
|جنوب غربی ولایت، ۴۰٬۰۰۰ نفر جمعیت. به کِشِمِ بالا نیز مشهور است.
|بیشتر جمعیت (تاجیک‌ها، عرب‌ها و گجرها) به دامپروری و کشاورزی مشغول هستند و وضعیت اقتصادی مناسبی ندارند.
|بیشتر جمعیت (تاجیک‌ها، عرب‌ها و گجرها) به دامپروری و کشاورزی مشغول هستند و وضعیت اقتصادی مناسبی ندارند.
|-
|-
|'''تیشکان'''
|'''تیشکان'''
|غرب ولایت، بیش از ۲۵,۰۰۰ نفر جمعیت.
|غرب ولایت، بیش از ۲۵٬۰۰۰ نفر جمعیت.
|ساکنان آن را عمدتاً تاجیکان و اقلیتی از هزاره‌ها تشکیل می‌دهند و شغل آن‌ها دامپروری، کشاورزی و باغداری است.
|ساکنان آن را عمدتاً تاجیکان و اقلیتی از هزاره‌ها تشکیل می‌دهند و شغل آن‌ها دامپروری، کشاورزی و باغداری است.
|-
|-
|'''وَردوج'''
|'''وَردوج'''
|مرکز ولایت، ۳۱,۰۰۰ نفر جمعیت.
|مرکز ولایت، ۳۱٬۰۰۰ نفر جمعیت.
|موقعیت راهبردی دارد و در سال‌های گذشته صحنهٔ درگیری‌های نظامی بوده است.
|موقعیت راهبردی دارد و در سال‌های گذشته صحنهٔ درگیری‌های نظامی بوده است.
|-
|-
|'''زیباک'''
|'''زیباک'''
|جنوب ولایت، حدود ۹,۰۰۰ نفر جمعیت. یکی از زیباترین ولسوالی‌های بدخشان است.
|جنوب ولایت، حدود ۹٬۰۰۰ نفر جمعیت. یکی از زیباترین ولسوالی‌های بدخشان است.
|دارای دره‌های سرسبز و معدن مهم گوگرد است. مردم به دلیل علاقه‌مندی به صلح، کمترین میزان جرایم را دارند.
|دارای دره‌های سرسبز و معدن مهم گوگرد است. مردم به دلیل علاقه‌مندی به صلح، کمترین میزان جرایم را دارند.
|-
|-
|'''شهر بزرگ'''
|'''شهر بزرگ'''
|غرب ولایت، ۶۷,۰۰۰ نفر جمعیت.
|غرب ولایت، ۶۷٬۰۰۰ نفر جمعیت.
|مردم به زبان‌های دری تاجیکی و ازبکی صحبت می‌کنند.
|مردم به زبان‌های دری تاجیکی و ازبکی صحبت می‌کنند.
|-
|-
|'''ولسوالی شهدا'''
|'''ولسوالی شهدا'''
|مرکز ولایت، حدود ۵۹,۰۰۰ نفر جمعیت. نام قدیمی آن زردیو و سرغیلان است.
|مرکز ولایت، حدود ۵۹٬۰۰۰ نفر جمعیت. نام قدیمی آن زردیو و سرغیلان است.
|دارای بافت قبیله‌ای محکم است. از سرسبزترین مناطق است و بیش‌تر فرآورده‌های باغ‌داری آن اقلام تجارتی و صادراتی افغانستان محسوب می‌شوند.
|دارای بافت قبیله‌ای محکم است. از سرسبزترین مناطق است و بیش‌تر فرآورده‌های باغ‌داری آن اقلام تجارتی و صادراتی افغانستان محسوب می‌شوند.
|-
|-
|'''کُران و مُنجان'''
|'''کُران و مُنجان'''
|جنوب ولایت، نزدیک به ۸,۰۰۰ نفر جمعیت.
|جنوب ولایت، نزدیک به ۸٬۰۰۰ نفر جمعیت.
|یک قسمت از این ولسوالی، در مرز بین‌المللی بین افغانستان و پاکستان قرار دارد.
|یک قسمت از این ولسوالی، در مرز بین‌المللی بین افغانستان و پاکستان قرار دارد.
|-
|-
|'''یاوان'''
|'''یاوان'''
|شمال غربی ولایت، نزدیک به ۴۲,۰۰۰ نفر جمعیت.
|شمال غربی ولایت، نزدیک به ۴۲٬۰۰۰ نفر جمعیت.
|
|
|-
|-
|'''فیض‌آباد'''
|'''فیض‌آباد'''
|مرکز ولایت، بیش از ۵۰,۰۰۰ نفر جمعیت.
|مرکز ولایت، بیش از ۵۰٬۰۰۰ نفر جمعیت.
|مرکز ولایت بدخشان و سرزمینی باستانی و تاریخی است. نام پیشین آن جوزان یا جوزگون دره به معنی شهر و محل گردو بوده است.
|مرکز ولایت بدخشان و سرزمینی باستانی و تاریخی است. نام پیشین آن جوزان یا جوزگون دره به معنی شهر و محل گردو بوده است.
|-
|-
|'''یُمگان یا یَمگان'''
|'''یُمگان یا یَمگان'''
|غرب ولایت، ۲۳۰,۰۰۰ نفر جمعیت. به گیروان نیز مشهور است.
|غرب ولایت، ۲۳۰٬۰۰۰ نفر جمعیت. به گیروان نیز مشهور است.
|گفته می‌شود ناصر خسرو در این ولسوالی درگذشته و مدفن او در این مکان قرار دارد. مردم آن به زبان فارسی دری صحبت می‌کنند.
|گفته می‌شود [[ناصر خسرو]] در این ولسوالی درگذشته و مدفن او در این مکان قرار دارد. مردم آن به زبان [[فارسی دری]] صحبت می‌کنند.
|}
|}


=== نظام اجتماعی و ترکیب قومی ولایت بدخشان ===
==ترکیب قومی ولایت بدخشان==
ساختار اجتماعی بدخشان نمایانگر تنوع فرهنگی و قومی این منطقهٔ تاریخی است که در طول سده‌ها شکل گرفته است. این نظام بر مبنای حضور و همزیستی گروه‌های قومی متعددی استوار است:
ساختار اجتماعی بدخشان نمایانگر تنوع فرهنگی و قومی این منطقهٔ تاریخی است که در طول سده‌ها شکل گرفته است. این نظام بر مبنای حضور و همزیستی گروه‌های قومی متعددی استوار است. [[تاجیک‌های افغانستان|تاجیک‌ها]] بخش عمدهٔ باشندگان بدخشان را تشکیل می‌دهند و به‌عنوان گروه قومی مسلط در این ولایت شناخته می‌شوند. گروه‌های قومی دیگری نیز در قلمرو بدخشان سکونت دارند و شامل [[قوم ازبک|ازبک]]، [[قوم هزاره|هزاره]]، [[قوم بلوچ|بلوچ]] و کاشغری می‌شود که هر یک بخشی از بافت اجتماعی متنوع منطقه را شکل می‌دهند. در مناطق کوهستانی و صعب‌العبور پامیر غربی، اقوامی از ریشه‌های ایرانی حضور دارند که توسط تاجیک‌ها با عنوان «غَلچّه» شناخته می‌شوند. گروه‌هایی مانند وخی، اشکاشمی، روشانی و شغنانی ازجمله این اقوام هستند که توانسته‌اند ساختارها و الگوهای زندگی سنتی خود را حفظ کنند.<ref>شیروانی، بستان السیاحه، 1315ش، ج۱، ص۱۳۲.</ref>


*بخش عمدهٔ باشندگان بدخشان را تشکیل می‌دهند و به‌عنوان گروه قومی مسلط در این ولایت شناخته می‌شوند.
==فرهنگ در ولایت بدخشان==
*گروه‌های قومی دیگری نیز در قلمرو بدخشان سکونت دارند و شامل اوزبیک‌ها، هزاره‌ها، بلوچ‌ها، قلماق‌ها و کاشغری‌ها می‌شود که هر یک بخشی از بافت اجتماعی متنوع منطقه را شکل می‌دهند.
===دین و مذهب===
*در مناطق کوهستانی و صعب‌العبور پامیر غربی، اقوامی از ریشه‌های ایرانی حضور دارند که توسط تاجیک‌ها با عنوان «غَلچّه» شناخته می‌شوند. گروه‌هایی مانند وخی‌ها، اشکاشمی‌ها، روشانی‌ها و شغنانی‌ها از جمله این اقوام هستند که توانسته‌اند ساختارها و الگوهای زندگی سنتی خود را حفظ کنند.<ref>شیروانی‌، بستان‌ السیاحه، 1315ش، ج۱، ص۱۳۲.</ref>
در بدخشان [[مذهب شیعه]] شامل اسماعیلیه و دوازده‌امامی و [[مذهب حنفیه]] رواج دارد؛ اما بیشتر تاجیک‌های بدخشان پیرو مذهب اسماعیلیه هستند.<ref>ابوالمعالی، بیان الادیان، 1376ش، ج۱، ص۷۲.</ref> تصوف به‌ویژه طریقت‌های [[نقشبندیه]] و [[قادریه]] نیز از دیرباز در بدخشان پیروانی داشته و همچنان در [[سبک زندگی]] مردم نقش دارد.<ref>[https://8am.media/favorites-of-badakhshan-youth-to-mysticism-and-sufism-sufism-would-be-the-roots-of-extremism/ «علاقه‌مندی جوانان بدخشان به عرفان و تصوف»، وب‌سایت روزنامه ۸ صبح.]</ref>


=== فرهنگ و هنر در ولایت بدخشان ===
===زبان و ادبیات===
ولایت بَدَخشان از نظر زبان‌شناختی بسیار متنوع است و به موزهٔ زبان‌ها شهرت دارد. زبان رایج و مشترک در زندگی روزمره مردم ولایت بدخشان، فارسی با گویش تاجیکی است. با این حال، در مناطق دوردست کوهستانی، چندین گویش بومی ایرانی شرقی موسوم به زبان‌های پامیری رواج دارد. این گویش‌ها شامل شِغنی، پامیری، واخانی، اشکاشمی و منجانی است که توسط اقلیتی از مردم در خانه‌ها استفاده شده و پیوند قوی با هویت محلی دارند. تفاوت میان این گویش‌ها گاهی به حدی است که گویشوران برای فهماندن منظور خود، مجبور به استفاده از زبان فارسی می‌شوند. محققان این تنوع زبانی را نشان‌دهندهٔ غنای فرهنگی و ریشه‌های آریایی ساکنان بدخشان می‌دانند.<ref>[https://www.iribnews.ir/fa/news/3146234/ولایت-بدخشان-افغانستان-کجاست-و-چه-اهمیتی-دارد «ولایت بدخشان افغانستان کجاست و چه اهمیتی دارد؟»، خبرگزاری صدا و سیما.]</ref>


==== دین و مذهب ====
===جشن نوروز===
ساختار دینی و مذهبی منطقهٔ بَدَخشان نمایانگر تنوع و عمق باورهای معنوی در این سرزمین تاریخی است. پیروان سه مذهب اصلی اسلامی در این منطقه همزیستی دارند، اما هویت غالب دینی آن را جریان‌های خاصی شکل می‌دهند:
[[جشن نوروز]] در بدخشان با آدابی خاص گرامی داشته می‌شود. این آیین با پاکیزگی و نوسازی محیط زندگی آغاز می‌شود و مردم از ساعات اولیهٔ صبح [[نوروز]]، لباس‌های نو بر تن می‌کنند. پس از تمیزکردن خانه، بانوان به تهیهٔ خوراک‌های سنتی نوروزی مانند سَمَنَک، [[کاچی]] و «بت» اقدام می‌کنند.<ref>[https://8am.media/badakhshan-nawruz-preparing-ceremony/ «بدخشانیان برای نوروز آمادگی می‌گیرند»، وب‌سایت روزنامه ۸ صبح.]</ref> برای دیدوبازدید نوروزی، افراد با شاخه‌های جوان درخت بید، به خانه آشنایان و همسایگان رفته و با عبارت «شاگون بهار مبارک» سال نو را تبریک می‌گویند. همچنین، کودکان و نوجوانان با اجرای رسم خانه‌گشتک یا «کلاغز-غز»، از صاحب‌خانه‌ها [[شیرینی]] و کلوچه مطالبه می‌کنند.<ref>[https://mandegardaily.com/?p=80270 جمشیدی،«نوروز در بدخشان»، وب‌سایت روزنامه ماندگار.]</ref>


*مذاهب غالب: در بدخشان مذاهب شیعهٔ اسماعیلی، شیعهٔ اثناعشری و حنفی (سنی) رواج دارند. در این میان، مذهب شیعهٔ اسماعیلی، مذهب غالب در میان تاجیک‌های بدخشان است.<ref>  ابوالمعالی‌، بیان‌ الادیان‌، 1376ش، ج۱، ص۷۲.‌</ref>
===عیدهای اسلامی===
*جریان‌های تصوف: تصوف (عرفان عملی) یکی از جریان‌های فکری پرطرف‌دار است که از دیرباز در بدخشان پیروانی داشته و همچنان در سبک زندگی معنوی مردم نقش دارد. از میان طرق صوفیانه، طریقت‌های نقشبندیه و قادریه به عنوان جریان‌های غالب شناخته می‌شوند.<ref>  [https://8am.media/favorites-of-badakhshan-youth-to-mysticism-and-sufism-sufism-would-be-the-roots-of-extremism/ «علاقه‌مندی جوانان بدخشان به عرفان و تصوف»، وب‌سایت روزنامه ۸ صبح.]</ref> به‌طور خاص، طریقت نقشبندیه توسط میر سیدغیاث‌الدین غیاثی در قرن سیزدهم هجری در بدخشان بنیان‌گذاری شد.<ref>[https://8am.media/favorites-of-badakhshan-youth-to-mysticism-and-sufism-sufism-would-be-the-roots-of-extremism/ «علاقه‌مندی جوانان بدخشان به عرفان و تصوف»، وب‌سایت روزنامه ۸ صبح.]</ref>
[[عیدهای اسلامی]] فطر و قربان در ولایت بدخشان با شور و شکوه برگزار می‌شود. هر دو عید با ادای [[نماز عید]] و پوشیدن لباس‌های نو آغاز می‌شوند؛ در روز [[عید فطر]]، رسم دیدوبازدید از بزرگان فامیل، [[زیارت قبور]] و اهدای [[عیدی]] به کودکان و نوجوانان رایج است. همچنین، [[عید قربان]] با تأکید بر [[قربانی کردن|قربانی‌کردن]] و توزیع گوشت بین نیازمندان، گرامی داشته می‌شود.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=nuaiWNVjDgc «عید قربان، بازار مواشی بدخشان، قیمت گوسفند، گاو و بز»، وب‌سایت یوتیوب.]</ref>


==== زبان و ادبیات ====
===ازدواج===
ولایت بَدَخشان که به دلیل موقعیت کوهستانی خود به موزهٔ زبان‌ها شهرت دارد، از نظر زبان‌شناختی بسیار متنوع است. اکثریت ساکنان را تاجیک‌ها تشکیل می‌دهند و زبان رایج و مشترک در معاملات و زندگی روزمره، فارسی (تاجیکی) است. با این حال، در مناطق دوردست کوهستانی، چندین گویش بومی ایرانی شرقی موسوم به زبان‌های پامیری رواج دارد که در معرض خطر نابودی قرار دارند.<ref>[https://www.iribnews.ir/fa/news/3146234/%D9%88%D9%84%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%A8%D8%AF%D8%AE%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%AC%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D9%88-%DA%86%D9%87-%D8%A7%D9%87%D9%85%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF «ولایت بدخشان افغانستان کجاست و چه اهمیتی دارد؟»، خبرگزاری صدا و سیما.]</ref>
[[پرونده:بدخشان۵.jpg|جایگزین=محفل عروسی دست‌جمعی در بدخشان|بندانگشتی|محفل عروسی دست‌جمعی در بدخشان]]
[[مراسم عروسی]] در این ولایت، به‌ویژه در محیط‌های روستایی با آداب‌ورسوم قدیمی و شکوه خاصی برگزار می‌شود.<ref>[https://tolonews.com/fa/afghanistan/ده-زوج-در-بدخشان-مراسم-عروسی-شان-را-بگونۀ-دسته‌جمعی-برگزار-کردند «ده زوج در بدخشان مراسم عروسی شان را بگونۀ دسته‌جمعی برگزار کردند»، وب‌سایت طلوع نیوز.]</ref> در سال‌های اخیر، برای کاهش فشار اقتصادی، تلاش‌هایی برای برگزاری مراسم عروسی دسته‌جمعی صورت گرفته است. این محافل با پایکوبی، [[رقص]] و آهنگ‌های محلی بدخشانی پیوند خورده است.<ref>[https://tolonews.com/fa/afghanistan/ده-زوج-در-بدخشان-مراسم-عروسی-شان-را-بگونۀ-دسته‌جمعی-برگزار-کردند «ده زوج در بدخشان مراسم عروسی شان را بگونۀ دسته‌جمعی برگزار کردند»، وب‌سایت طلوع نیوز.]</ref>


این گویش‌ها شامل شِغنی (رایج در منطقه شغنان)، پامیری، واخانی، اشکاشمی و منجانی هستند که اغلب توسط اقلیتی از مردم در خانه‌ها استفاده شده و پیوند قوی با هویت محلی دارند. تفاوت میان این گویش‌ها گاهی به حدی است که گویشوران برای فهماندن منظور خود، مجبور به استفاده از زبان فارسی می‌شوند. این تنوع زبانی، نشان‌دهندهٔ غنای فرهنگی و ریشه‌های آریایی ساکنان بدخشان است.<ref>[https://www.iribnews.ir/fa/news/3146234/%D9%88%D9%84%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%A8%D8%AF%D8%AE%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%AC%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D9%88-%DA%86%D9%87-%D8%A7%D9%87%D9%85%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF «ولایت بدخشان افغانستان کجاست و چه اهمیتی دارد؟»، خبرگزاری صدا و سیما.]</ref>
===سبک پوشش===
[[سبک پوشش]] در ولایت بَدَخشان ترکیبی از سنت‌های کهن کوهستانی و منطقه‌ای بوده که بر کار دست و [[صنایع دستی]] استوار است. [[چپن|چَپَن]] یا چکمن بدخشی، مهم‌ترین پوشش مردانه در این ولایت است. چپن در گذشته، جایگاه اجتماعی و احترام فرد را در جامعه گوشزد می‌کرد، اما امروزه جوانان نیز به پوشیدن آن علاقه پیدا کرده‌اند.<ref>[https://www.esalat.org/images/farhang_amyana_pamir_badakhshan__d_m_joshan_161013.htm «فرهنگ عامیانهء پامیر بدخشان وثیقهء سنتهای بجا ماندهء آریانای کهن و امانت تاریخی نیاکان ما»، وب‌سایت اصالت.]</ref> چپن را زنان بدخشانی می‌دوزند و منبع درآمد آنان به‌شمار می‌رود. مردان بدخشانی به‌طور معمول از پیراهن، تنبان، لنگی برای [[دستار]]، کلاه‌های دست‌دوز و چپن یا جیلک (واسکَت/جلیقه) پشمی استفاده می‌کنند. شیوهٔ بستن لنگی در بدخشان به این صورت است که مردم شملهٔ آن را جمع کرده و بالا می‌برند.<ref>[https://afghanistan.asia-news.com/prs/articles/cnmi_st/features/2022/10/24/feature-01 «زنان بدخشان صنایع دستی و آثار هنری را در نمایشگاهی به نمایش گذاشتند»، وب‌سایت سلام تایمز.]</ref>


==== آیین‌های ملی و مذهبی در بدخشان ====
===== جشن نوروز =====
جشن نوروز در بدخشان جایگاهی ویژه در سبک زندگی فرهنگی مردم دارد و با آدابی خاص و مفصل گرامی داشته می‌شود. این آیین‌ها با پاکیزگی و نوسازی محیط زندگی آغاز می‌شود؛ به طوری که اهالی از ساعات اولیه صبح نوروز، به نظافت کامل خانه می‌پردازند و لباس‌های نو بر تن می‌کنند. پس از تمیز کردن خانه، بانوان اقدام به تهیهٔ خوراک‌های سنتی نوروزی مانند «سَمَنَک»، «کاچی» و «بت» می‌کنند.<ref>  [https://8am.media/badakhshan-nawruz-preparing-ceremony/ «بدخشانیان برای نوروز آمادگی می گیرند»، وب‌سایت روزنامه ۸ صبح.]</ref>
اوج تجلی همبستگی اجتماعی در رسم دید و بازدید نمود می‌یابد؛ افراد با به دست گرفتن شاخه‌های جوان درخت بید، به خانه‌های همسایگان رفته و با عبارت «شاگون بهار مبارک» سال نو را تبریک می‌گویند. همچنین، کودکان و نوجوانان با اجرای رسم خانه‌گشتک یا «کلاغز-غز» (انداختن خریطه از بام و خواندن رباعیات نوروزی)، از صاحب‌خانه‌ها شیرینی و کلچه مطالبه می‌کنند، که این رسم مبنای شادی و مهرورزی در روزهای نخست بهار است.<ref>  [https://mandegardaily.com/?p=80270 جمشیدی،«نوروز در بدخشان»، وب‌سایت روزنامه ماندگار.]</ref>
===== عیدهای اسلامی (فطر و قربان) =====
اعیاد اسلامی فطر و قربان در ولایت بدخشان، به عنوان بخش‌های مهمی از سبک زندگی دینی و اجتماعی مردم، با شور و شکوه برگزار می‌شود و بر تقویت پیوندهای خانوادگی و همبستگی اجتماعی تأکید دارد. هر دو عید با ادای نماز عید و پوشیدن لباس‌های نو آغاز می‌شوند؛ در روز عید فطر، رسم دید و بازدید از بزرگان فامیل، زیارت قبور و اهدای عیدی به کودکان و نوجوانان رایج است. همچنین، عید قربان با تأکید بر قربانی کردن و توزیع گوشت بین نیازمندان، بر بعد خیرخواهانه و سخاوتمندی در جامعه تأکید می‌ورزد.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=nuaiWNVjDgc «عید قربان، بازار مواشی بدخشان، قیمت گوسفند، گاو و بز»، وب‌سایت یوتیوب.]</ref>
===== ازدواج و تشکیل خانواده =====
تشکیل خانواده و ازدواج به‌عنوان سنگ‌بنای اصلی جامعه در بدخشان، از اهمیتی حیاتی در سبک زندگی اجتماعی برخوردار است، اما مراسم عروسی در این ولایت، به‌ویژه در محیط‌های روستایی (قشلاق‌ها)، با آداب و رسوم قدیمی و شکوه خاصی برگزار می‌شود که همین امر سبب شده است مراسم ازدواج، به‌دلیل سنت‌های سنگین، بیشتر با هزینه‌های زیاد و افراطی همراه باشد.<ref>[https://tolonews.com/fa/afghanistan/%D8%AF%D9%87-%D8%B2%D9%88%D8%AC-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%AF%D8%AE%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%B9%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C-%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%A7-%D8%A8%DA%AF%D9%88%D9%86%DB%80-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D9%87%E2%80%8C%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%86%D8%AF «ده زوج در بدخشان مراسم عروسی شان را بگونۀ دسته‌جمعی برگزار کردند»، وب‌سایت طلوع نیوز.]</ref>
با این حال، در سال‌های اخیر، برای کاهش این فشار اقتصادی و تشویق خانواده‌ها، تلاش‌هایی برای برگزاری عروسی‌های دسته‌جمعی صورت گرفته است؛ هرچند که ذات این محافل با پایکوبی، رقص و آهنگ‌های محلی بدخشانی پیوند خورده و نماد شادی و هویت فرهنگی این مردم است.<ref>[https://tolonews.com/fa/afghanistan/%D8%AF%D9%87-%D8%B2%D9%88%D8%AC-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%AF%D8%AE%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%B9%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C-%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%A7-%D8%A8%DA%AF%D9%88%D9%86%DB%80-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D9%87%E2%80%8C%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%86%D8%AF «ده زوج در بدخشان مراسم عروسی شان را بگونۀ دسته‌جمعی برگزار کردند»، وب‌سایت طلوع نیوز.] </ref>
===== سبک پوشش در ولایت '''بدخشان''' =====
سبک پوشش در ولایت بَدَخشان ترکیبی از سنت‌های کهن کوهستانی و منطقه‌ای است که بر کار دست و صنایع دستی محلی استوار است. برای مثال چَپَن یا چکمن بدخشی، مهم‌ترین مشخصهٔ پوشش مردانه در این ولایت و سراسر شمال افغانستان است.
*اهمیت و منزلت: چپن در گذشته لباسی مخصوص بزرگان، ریش‌سفیدان و افراد متنفذ محسوب می‌شد که پوشیدن آن، جایگاه اجتماعی و احترام فرد را در جامعه گوشزد می‌کرد. امروزه جوانان نیز به پوشیدن آن علاقه پیدا کرده‌اند.<ref>[https://www.esalat.org/images/farhang_amyana_pamir_badakhshan__d_m_joshan_161013.htm «فرهنگ عامیانهء پامیر بدخشان وثیقهء سنتهای بجا ماندهء آریانای کهن و امانت تاریخی نیاکان ما»، وب‌سایت اصالت.]</ref>
*تولید محلی: چپن به‌صورت عمده توسط زنان بدخشانی (به‌ویژه در ولسوالی‌های کشم، بهارک و شغنان) دوخته می‌شود و منبع مهمی برای درآمد زنان به شمار می‌رود.
*سایر پوشش‌ها: مردان بدخشانی به‌طور معمول از پیراهن تنبان (لباس گشاد و راحت)، لنگی (دستار یا عمامه)، کلاه‌های دست‌دوز و چپن یا جیلک (واسکَت/جلیقه) پشمی استفاده می‌کنند. شیوهٔ بستن لنگی در بدخشان به این صورت است که مردم شملهٔ آن را جمع کرده و بالا می‌برند.<ref>[https://afghanistan.asia-news.com/prs/articles/cnmi_st/features/2022/10/24/feature-01 «زنان بدخشان صنایع دستی و آثار هنری را در نمایشگاهی به نمایش گذاشتند»، وب‌سایت سلام تایمز.]</ref>
====پوشش زنان====
پوشش زنان بدخشانی با تنوع رنگ و طرح‌های خاص مشخص می‌شود و تأکید زیادی بر گلدوزی دستی و ظرافت دارد:
پوشش زنان بدخشانی با تنوع رنگ و طرح‌های خاص مشخص می‌شود و تأکید زیادی بر گلدوزی دستی و ظرافت دارد:
*پیراهن و دامن: زنان بیشتر از پیراهن‌های کمرچین، دامن‌های وریب (چین‌دار) و تنبان‌های گیبی (شلوارهای گشاد و چین‌دار) استفاده می‌کنند؛
*پیراهن و دامن: زنان بیشتر از پیراهن‌های کمرچین، دامن‌های وریب (چین‌دار) و تنبان‌های گیبی (شلوارهای گشاد و چین‌دار) استفاده می‌کنند؛
*جنس پارچه: پارچه‌های مورد استفاده اغلب از جنس کتان گلدار است؛
*جنس پارچه: پارچه‌های مورد استفاده اغلب از جنس کتان گلدار است؛
*پوشش سر: چادرهای کتانی و به‌ویژه دستمال سر «گل سیب» بدخشان در سراسر افغانستان معروف است؛<ref>[https://www.afghanpaper.com/info/lebas/lebas.htm «لباس مردم افغانستان»، وب‌سایت شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان.]</ref>
*پوشش سر: چادرهای کتانی و به‌ویژه دستمال سر «گل سیب» بدخشان در سراسر افغانستان معروف است؛<ref>[https://www.afghanpaper.com/info/lebas/lebas.htm «لباس مردم افغانستان»، وب‌سایت شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان.]</ref>
*صنایع دستی و اقتصاد: تولید و فروش لباس‌های سنتی رنگارنگ و صنایع دستی در بدخشان، یکی از راه‌های اصلی خودکفایی زنان در برابر بحران‌های اقتصادی محسوب می‌شود. لباس‌های سنتی بدخشان، به‌طور کلی، نمادی از هویت فرهنگی، مهارت‌های دستی زنان و انعکاس‌دهندهٔ سبک زندگی کوهستانی در این ولایت است.<ref>[https://www.jomhornews.com/fa/news/44418/ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید می شود»، خبرگزاری جمهور.]</ref>
*صنایع دستی و اقتصاد: تولید و فروش لباس‌های سنتی رنگارنگ و صنایع دستی در بدخشان، یکی از راه‌های اصلی خودکفایی زنان در برابر بحران‌های اقتصادی محسوب می‌شود. لباس‌های سنتی بدخشان، به‌طور کلی، نمادی از هویت فرهنگی، مهارت‌های دستی زنان و انعکاس‌دهندهٔ سبک زندگی کوهستانی در این ولایت است.<ref>[https://www.jomhornews.com/fa/news/44418/ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید می‌شود»، خبرگزاری جمهور.]</ref>


==== آموزش و  تحصیلات عالی ====
===آموزش===
[[پرونده:بدخشان۲.jpg|جایگزین=مکتبی در ولسوالی کشم بدخشان|بندانگشتی|مکتبی در ولسوالی کشم بدخشان]]
بر اساس گزارش رسانه‌ها در ۱۳۹۱ش ولایت بدخشان بیش از ۶۴۰ باب مکتب ابتدائیه، متوسطه و لیسه داشت که بیش از ۳۲۸ هزار شاگرد، شامل ۱۵۰ هزار دختر، در آن مشغول به تحصیل بودند و توسط حدود ۱۰ هزار معلم از جمله ۳ هزار معلم زن، تدریس می‌شدند.<ref>[https://pajhwok.com/fa/2015/04/25/معارف-بدخشان-در-سردرگمی-مطلق-قرار-دارد/ «معارف بدخشان در سردرگمی مطلق قرار دارد»، خبرگزاری پژواک.]</ref> با تسلط مجدد [[طالبان]]، [[آموزش و پروش]] در ولایت بدخشان به سمت آموزش دینی سوق داده شده است. این تغییر، ضمن تأکید بر تفکیک کامل جنسیتی در محیط‌های آموزشی، دسترسی دختران بالاتر از صنف ششم به مکتب را به‌شدت محدود کرده و بر کیفیت زندگی و آیندهٔ تحصیلی آنان تأثیر منفی گذاشته است. علاوه‌بر این، نگرانی‌ها دربارهٔ کادر معلمین افزایش یافته و تأکید بر به‌کارگیری طلاب علوم دینی در امر آموزش، افزایش یافته است.<ref>[https://8am.media/fa/changing-the-curriculum-taliban-converted-25-schools-in-takhar-and-badakhshan-into-schools/ «تغییر نصاب معارف؛ طالبان ۲۵ مکتب را در تخار و بدخشان به مدرسه تبدیل کردند»، وب‌سایت روزنامۀ 8 صبح.]</ref>


===== معارف (آموزش و پرورش) =====
دانشگاه بدخشان در ۱۳۷۷ش در شهر فیض‌آباد تأسیس شد. این دانشگاه دارای ۹ دانشکده شامل دانشکده اقتصاد، ادبیات، علوم اجتماعی، تعلیم و تربیه، زراعت، حقوق، شرعیات، کامپیوتر ساینس، مهندسی و ۲۶ گروه علمی شامل گروه ریاضی، فیزیک، کیمیا، بیولوژی، دری، عربی، پشتو، ژورنالیزم، انگلیسی، مالداری، باغداری، جنگلات و منابع طبیعی، اگرانومی، امورمالی و بانکی، اداره و مدیریت، فقه و قانون، تعلیمات اسلامی، جغرافیه، تاریخ، جامعه‌شناسی، قضا، اداره و دیپلوماسی، تکنالوژی معلوماتی، دیتابیس سیستم، مهندسی و جیولوژی (زمین‌شناسی) و معدن است. این دانشگاه، همچنین، دارای یک مجلهٔ علمی‌پژوهشی است که در آن پژوهش‌های کادرهای علمی به نشر می‌رسد. در این دانشگاه بیش از پنج هزار دانشجوی دختر و پسر مصروف تحصیل هستند که ۶۶ درصد آن را پسران و ۳۴ درصد آن را دختران تشکیل می‌دهند.<ref>[https://mohe.gov.af/sites/default/files/2020-10/اندبوک.pdf «کتلاک دانشگاه‌ها و موسسات تحصیلات عالی دولتی»، وب‌سایت وزارت تحصیلات عالی افغانستان، ص۲۹.]</ref>
بر اساس آمار وزارت معارف جمهوری اسلامی افغانستان در 1386ش، 476 باب مکتب در ولایت بدخشان وجود داشته و علاوه ‌بر آن، انستیتوت پیداگوژی در فیض‌آباد و دارالمعلمین در ولسوالی شغنان این ولایت فعالیت دارند. در مکاتب بدخشان، بیش از 247 هزار شاگرد مصروف تحصیل هستند که 45 درصد آنها را دختران تشکیل می‌دهند. این میزان از حضور فعال زنان، بلندترین رقم در سطح ولایات افغانستان بوده و بیانگر دلبستگی مردم این ولایت به‌ معارف است.<ref> [http://abduaqahar.blogfa.com/post/6 بدخشانی،«وضعیت معارف در بدخشان»، وبلاگ بدخشانی.]</ref>


در این ولایت، همچنین، در حدود 9630 معلم مصروف تدریس هستند که 27 درصد آنها در بخش‌های دخترانه فعالیت دارند. نسبت هر معلم در این ولایت به 27 شاگرد می‌رسد.<ref> [http://abduaqahar.blogfa.com/post/6 بدخشانی،«وضعیت معارف در بدخشان»، وبلاگ بدخشانی.]</ref>
===رسانه‌ها===
[[پرونده:بدخشان۴.jpg|جایگزین=مجله بدخشان|بندانگشتی|مجله بدخشان]]
رسانه‌ها در ولایت بدخشان در حکومت طالبان با بحران مالی و اعمال محدودیت‌ها و سانسور مواجه شده است. رسانه‌های خصوصی، منابع درآمدی خود مانند اعلانات تجاری و پروژه‌های آگاهی‌دهی را از دست داده‌اند و برخی، قادر به پرداخت حقوق کارمندان خود نیستند. همچنین اعمال ممنوعیت‌های سخت‌گیرانه علیه خبرنگاران، به‌ویژه زنان، منجر به توقف فعالیت رسانه‌های مختص زنان شده است. خبرنگاران و نهادهای حامی رسانه‌ها معتقدند که مداخله طالبان، عامل فروپاشی رسانه‌ها در این ولایت است.<ref>[https://8am.media/fa/bad-situation-of-the-media-in-badakhshan-out-of-49-media-outlets-7-media-outlets-remain-active/ «وضعیت بد رسانه‌ها در بدخشان؛ از ۴۹ رسانه ۷ رسانه فعال مانده است»، وب‌سایت روزنامۀ 8 صبح.]</ref>


===== تحصیلات عالی =====
====وضعیت کنونی و آماری رسانه‌ها====
دانشگاه بدخشان در ۱۳۷۷ش در شهر فیض‌آباد تأسیس شد. این دانشگاه دارای ۹ دانشکده شامل دانشکدة اقتصاد، ادبیات، علوم ‌اجتماعی، تعلیم و تربیه، زراعت، حقوق، شرعیات، کامپیوتر ساینس، مهندسی و ۲۶ گروه علمی شامل گروه‌ ریاضی، فیزیک، کیمیا، بیولوژی، دری، عربی، پشتو، ژورنالیزم، انگلیسی، مالداری، باغداری، جنگلات و منابع طبیعی، اگرانومی، امورمالی و بانکی، اداره و مدیریت، فقه و قانون، تعلیمات اسلامی، جغرافیه، تاریخ، جامعه‌شناسی، قضا، اداره و دیپلوماسی، تکنالوژی معلوماتی، دیتابیس سیستم، مهندسی و جیولوژی(زمین شناسی) و معدن است.
 
این دانشگاه، همچنین، دارای یک مجلۀ ‌علمی ـ پژوهشی است که در آن پژوهش‌های کادرهای علمی به نشر می‌رسد. در این دانشگاه بیش از پنج هزار دانشجوی دختر و پسر مصروف تحصیل هستند که ۶۶ درصد آن را پسران و ۳۴ درصد آن را دختران تشکیل می‌دهند. <ref>  [https://mohe.gov.af/sites/default/files/2020-10/اندبوک.pdf «کتلاک دانشگاه‌ها و موسسات تحصیلات عالی دولتی»، وب‌سایت وزارت تحصیلات عالی افغانستان، ص۲۹.]</ref>
 
==== رسانه‌های صوتی، تصویری و چاپی ====
وضعیت رسانه‌ها در ولایت بدخشان، پس از سقوط دولت پیشین، با بحران مالی شدید و اعمال محدودیت‌ها و سانسور مواجه شده است، که منجر به کاهش چشمگیر رسانه‌های فعال در این ولایت شده است.<ref>[https://8am.media/fa/bad-situation-of-the-media-in-badakhshan-out-of-49-media-outlets-7-media-outlets-remain-active/ «وضعیت بد رسانه‌ها در بدخشان؛ از ۴۹ رسانه ۷ رسانه فعال مانده است»، وب‌سایت روزنامۀ 8 صبح.]</ref>
 
===== وضعیت کنونی و آماری رسانه‌ها =====
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|شاخص
|شاخص
|قبل از تسلط طالبان در 1401ش
|قبل از تسلط طالبان در ۱۴۰۱ش
|وضعیت کنونی
|وضعیت کنونی
|میزان کاهش
|میزان کاهش
|-
|-
|مجموع رسانه‌های خصوصی
|مجموع رسانه‌های خصوصی
|۴۹ رسانه (۳۵ چاپی، ۱۱ رادیو، ۳ تلویزیون)
|۴۹ رسانه؛ ۳۵ چاپی، ۱۱ رادیو، ۳ تلویزیون
|۷ رسانه فعال دولتی/خصوصی
|۷ رسانه فعال دولتی/خصوصی
|بیش از ۸۵٪ توقف فعالیت
|بیش از ۸۵٪ توقف فعالیت
خط ۳۲۲: خط ۲۲۳:
|}
|}


===== چالش‌های مالی و اقتصادی =====
==اقتصاد ولایت بدخشان==
*نبود منابع درآمد: رسانه‌های خصوصی، منابع درآمدی خود (مانند اعلانات تجاری و پروژه‌های آگاهی‌دهی) را از دست داده‌اند.
بیشتر مردم در نقاط مختلفی از بدخشان، به کشاورزی، دام‌داری، صنایع‌دستی و معدن‌کاری مشغول هستند. از جمله محصولات عمدهٔ کشاورزی در این ولسوالی می‌توان به [[گندم]]، [[جو]]، جواری ([[ذرت]])، باقلی، ارزن، برنج لک، کنجد، تخمه آفتاب‌گردان و حبوبات اشاره کرد.<ref>[https://lajward.blogsky.com/J «ولسوالی‌های ولایت بدخشان»، وبلاک سرزمین لعل و لاجورد.]</ref>
*ناتوانی در پرداخت معاش: مشکلات مالی به حدی شدید است که رسانه‌های محلی قادر به پرداخت حقوق همکاران خود نیستند و همین امر منجر به توقف نشرات شده است.<ref>[https://8am.media/fa/bad-situation-of-the-media-in-badakhshan-out-of-49-media-outlets-7-media-outlets-remain-active/ «وضعیت بد رسانه‌ها در بدخشان؛ از ۴۹ رسانه ۷ رسانه فعال مانده است»، وب‌سایت روزنامۀ 8 صبح.]</ref>
 
===== محدودیت‌های سیاسی =====
*عدم دسترسی به اطلاعات: بزرگ‌ترین چالش، عدم ارائهٔ معلومات از سوی مسئولان دولتی به خبرنگاران است و این فرهنگ ارائهٔ اطلاعات نهادینه نشده است؛
*اعمال سانسور و ممنوعیت: خبرنگاران طالبان را متهم به مداخله و اعمال محدودیت‌های گسترده می‌کنند که کار رسانه‌ای آزاد را دشوار یا ناممکن کرده است؛
*تهدید علیه زنان خبرنگار: اعمال ممنوعیت‌های سخت‌گیرانه علیه خبرنگاران، به‌ویژه زنان، منجر به توقف فعالیت رسانه‌های مختص زنان شده است.
 
مسئولان حکومتی بدخشان (تحت کنترل طالبان) هرچند مشکلات مالی را دلیل توقف رسانه‌ها می‌دانند و اعمال فشار را رد می‌کنند، اما خبرنگاران و نهادهای حامی رسانه‌ها معتقدند که مداخله و عدم رعایت قانون رسانه‌های همه‌گانی توسط طالبان، عامل اصلی فروپاشی رسانه‌ها در این ولایت است.<ref>[https://8am.media/fa/bad-situation-of-the-media-in-badakhshan-out-of-49-media-outlets-7-media-outlets-remain-active/ «وضعیت بد رسانه‌ها در بدخشان؛ از ۴۹ رسانه ۷ رسانه فعال مانده است»، وب‌سایت روزنامۀ 8 صبح.]</ref>
 
=== اقتصاد ولایت بدخشان ===
 
==== کشاورزی و دامداری ====
بیشتر مردم، در نقاط مختلفی از بدخشان، به کشاورزی، دام‌داری، صنایع‌دستی و معدن‌کاری مشغول هستند. از جمله محصولات عمدۀ کشاورزی در این ولسوالی می‌توان به گندم، جو، جواری (ذرت)، باقلی، ارزن، برنج لک، کنجد، تخمة آفتاب‌گردان و حبوبات اشاره کرد.<ref> [https://lajward.blogsky.com/J «ولسوالی‌های ولایت بدخشان»، وبلاک سرزمین لعل و لاجورد.]</ref>  معادن بدخشان نیز شامل، طلا، لعل و لاجورد هستند.<ref>  فرامکین، باستان‌شناسی در آسیای مرکزی، ج۱، ۱۳۷۲ش، ص ۱۰۵.</ref>
 
==== صنایع دستی ====
مردم بدخشان از دیرباز به اَلچَه‌بافی، کَرباس‌بافی، گِیلم‌بافی، چَکمن‌دوزی، قاقمه‌بافی، زرگری، آهَنگَری، مِس‌گَری، موزه و کفش دوزی، چَموس دوزی، پیزار (کفش) دوزی، کَلالی، معماری، نَجاری، گل‌دوزی و خامَک‌دوزی مصروف بوده که بیشتر آنها توسط زنان انجام می‌شده است.<ref>  [https://tourism.gov.af/persian/badakhshan.php «آثار تاریخی ولایت بدخشان»، وب‌سایت ولایت بدخشان.]</ref>  نمد و پارچه‌های نخی نیز به‌عنوان صنایع دستی این ولایت به‌شمار می‌روند که در خانه‌های بدخشانی‌ها تهیه می‌شود.<ref>  [https://tourism.gov.af/persian/badakhshan.php «آثار تاریخی ولایت بدخشان»، وب‌سایت ولایت بدخشان.]</ref>


==== معادن ====
===صنایع دستی===
ولایت بدخشان از نظر اقتصادی دارای ذخایر معدنی متنوع و ارزشمند است که نقش مهمی در پتانسیل توسعهٔ منطقه‌ای ایفا می‌کند. این معادن شامل طیف گسترده‌ای از فلزات و سنگ‌های قیمتی هستند؛ از جمله فلزات صنعتی می‌توان به آهن (در ساجر و فارماره)، مس (در گلیک) و سرب و جست (در بایقره) اشاره کرد.  
[[پرونده:بدخشان۳.jpg|جایگزین=نمایشگاه موقت صنایع دستی زنان ولایت بدخشان|بندانگشتی|نمایشگاه موقت صنایع دستی زنان ولایت بدخشان]]
مردم بدخشان و به‌ویژه زنان از دیرباز به اَلچَه‌بافی، کَرباس‌بافی، گِیلم‌بافی، چَکمن‌دوزی، قاقمه‌بافی، [[زرگری]]، آهنگری، مسگری، موزه و کفش‌دوزی، چَموس‌دوزی، پیزار دوزی، کَلالی، معماری، نجاری، گل‌دوزی و خامَک‌دوزی مصروف بوده‌اند. نمد و پارچه‌های نخی نیز در این ولایت تهیه می‌شود.<ref>[https://tourism.gov.af/persian/badakhshan.php «آثار تاریخی ولایت بدخشان»، وب‌سایت ولایت بدخشان.]</ref>


این ولایت همچنین به دلیل داشتن سنگ‌های قیمتی و مواد معدنی استراتژیک شهرت جهانی دارد؛ مهم‌ترین آن‌ها شامل لاجورد و قلعی (در ده گال)، طلا (در ویکادور)، تورمالین (در رباط)، کوارتز (در صندوقول)، تراورتین (در سرجنگل)، زغال‌سنگ (در اندمین) و فیروزه (در کفترخانه) می‌باشند. این تنوع معدنی، بدخشان را به یکی از مراکز ثقل منابع طبیعی تبدیل کرده و بر اهمیت اقتصادی آن در سطح کلان کشور می‌افزاید.<ref>[https://momp.gov.af/%D8%B8%D9%88%D8%A7%D9%87%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D8%AF%D9%86%DB%8C-%D9%88%D9%84%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%A8%D8%AF%D8%AE%D8%B4%D8%A7%D9%86 «ظواهر معدنی ولایت بدخشان»، وب‌سایت وزارت معادن و پترولیم.]</ref>
===معادن===
[[پرونده:بدخشان۶.jpg|جایگزین=یکی از معدن‌های لاجورد در ولایت بدخشان|بندانگشتی|یکی از معدن‌های لاجورد در ولایت بدخشان]]
ولایت بدخشان ذخایر معدنی متنوع دارد؛ ازجمله آهن در ساجر و فارماره؛ [[مس]] در گلیک؛ سرب و جست در بایقره؛ [[لاجورد]] و قلعی در ده‌گال؛ [[طلا]] در ویکادور؛ تورمالین در رباط؛ کوارتز در صندوقول؛ تراورتین در سرجنگل؛ زغال‌سنگ در اندمین؛ [[فیروزه]] در کفترخانه.<ref>فرامکین، باستان‌شناسی در آسیای مرکزی، ج۱، ۱۳۷۲ش، ص ۱۰۵؛ [https://momp.gov.af/ظواهر-معدنی-ولایت-بدخشان «ظواهر معدنی ولایت بدخشان»، وب‌سایت وزارت معادن و پترولیم.]</ref>


=== جاذبه‌های گردشگری ولایت بدخشان ===
==جاذبه‌های گردشگری ولایت بدخشان==
ولایت بَدَخشان با طبیعت کوهستانی و دست‌نخورده، کانون ظرفیت‌های عظیم گردشگری و تاریخی در شمال شرق افغانستان است. ساختار جغرافیایی و زیست‌محیطی این ولایت، آن را به یک مقصد منحصر به فرد تبدیل کرده که بر معیشت و توسعهٔ محلی تأثیر مستقیم دارد.<ref> [https://tourism.gov.af/persian/badakhshan.php «آثار تاریخی ولایت بدخشان»، وب‌سایت ولایت بدخشان.]</ref>
[[پرونده:بدخشان۱.jpg|جایگزین=ولسوالی واخان ولایت بدخشان|بندانگشتی|ولسوالی واخان ولایت بدخشان]]
ولایت بَدَخشان با طبیعت کوهستانی و دست‌نخورده، کانون ظرفیت‌های عظیم [[گردشگری]] در شمال شرق افغانستان است. ساختار جغرافیایی و زیست‌محیطی، این ولایت را به یک مقصد منحصر به فرد تبدیل کرده است.<ref>[https://tourism.gov.af/persian/badakhshan.php «آثار تاریخی ولایت بدخشان»، وب‌سایت ولایت بدخشان.]</ref>


==== واخان؛ پناهگاه زیستی و دومین پارک ملی کشور ====
ولسوالی واخان، که با چین، [[پاکستان]] و تاجیکستان هم‌مرز است، به تاج افغانستان معروف است. این منطقه، دومین پارک ملی کشور و پناهگاه حیات وحش شناخته می‌شود و میزبان گونه‌های جانوری کمیاب مانند پلنگ برفی، آهوی مارکوپولو و خرس نصواری است. با مشارکت فعال ساکنان بومی، از ۱۳۸۴ش شکار حیوانات در این منطقه به‌شدت کنترل می‌شود.<ref>[https://af.shafaqna.com/FA/34530 «معرفی واخان بدخشان، به عنوان دومین پارک ملی کشور»، خبرگزاری شفقنا.]</ref>


* '''دومین پارک ملی:''' ولسوالی واخان، که در مرزهای سه‌گانه با چین، پاکستان و تاجیکستان قرار دارد، به دلیل طبیعت بکر و باستانی‌اش به تاج افغانستان معروف است. این منطقه به‌عنوان دومین پارک ملی کشور شناخته می‌شود و هدف از آن، حفظ میراث‌های فرهنگی و پناهگاه حیات وحش است.
وزارت اطلاعات و فرهنگ در دوران جمهوری اسلامی افغانستان، ۲۵ ساحهٔ جدید گردشگری را در ۹ منطقه از ولایت بدخشان ثبت کرده و ظرفیت‌های گردشگری ولایت را افزایش داده است. ثبت رسمی این جاذبه‌ها، یک هدف استراتژیک برای رشد صنعت گردشگری را دنبال می‌کند. پیش‌بینی می‌شود که رونق اقتصادی ناشی از حضور گردشگران داخلی و خارجی، مستقیماً به بهبود معیشت و کیفیت زندگی مردم بومی کمک شایانی کند. به‌دلیل صعب‌العبور بودن بخش‌هایی از این ولایت، مناطق گردشگری کشف‌نشدهٔ دیگری نیز وجود دارند که ظرفیت گردشگری بدخشان را در آینده افزایش می‌دهد.<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/8820542/معرفی-۲۵-ساحه-جدید-گردشگری-در-ولایت-بدخشان «معرفی ۲۵ ساحه جدید گردشگری در ولایت بدخشان»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref>


*'''حیات وحش نایاب:''' واخان میزبان گونه‌های جانوری کمیاب جهانی مانند پلنگ برفی، آهوی مارکوپولو و خرس نصواری است. این حیات وحش با مشارکت فعال اقلیت‌های وخی و قرغیز (ساکنان بومی) که از سال ۱۳۸۴ شکار را تحت کنترل درآورده‌اند، حفظ و تقویت می‌شود.
==زیرساخت‌های ولایت بدخشان==
*'''توسعه پایدار:''' ثبت واخان به عنوان پارک ملی، سرآغاز یک تحول اقتصادی مثبت برای مردم بومی است و از طریق جذب سیاحان ملی و جهانی و استفاده پایدار از منابع طبیعی، کیفیت زندگی آن‌ها را بهبود می‌بخشد. واخان اکنون به یک مقصد شاخص برای گردشگری طبیعی و ماجراجویانه در منطقه تبدیل شده است.<ref>[https://af.shafaqna.com/FA/34530 «معرفی واخان بدخشان، به عنوان دومین پارک ملی کشور»، خبرگزاری شفقنا.]</ref>
ولایت بدخشان، به دلیل اقلیم کوهستانی، همواره با چالش‌های اساسی در زمینهٔ زیرساخت‌های حمل‌ونقل مواجه بوده است. راه‌های مواصلاتی این ولایت اغلب تحت تأثیر بارش سنگین برف و ریزش بهمن قرار می‌گیرند و در فصل زمستان، راه‌های چندین ولسوالی به‌طور کامل مسدود می‌شود.<ref>[https://swn.af/residents-of-badakhshan-and-the-problems-of-their-travels/ «باشنده‌گان بدخشان و مشکلات راه‌های رفت‌وآمدشان»، وب‌سایت سلام وطن‌دار.]</ref> جاده پنجشیر-بدخشان، اصلی‌ترین مسیر ارتباطی ولایت بدخشان به [[کابل]] است. این جاده با ۲۱۰ کیلومتر درازا، جایگزین گذرگاه سالنگ می‌شود.<ref>[https://tolonews.com/fa/afghanistan/provincial-194530#:~:text=را%20ارائه%20می‌کند.-,لوای%20پنجشیر:%20۱۴۸%20کیلومتر%20جاده%20پنجشیر-بدخشان%20هموار‌%20و%20جغل‌اندازی،%20و%20کابل%20را%20کوتاه%20می‌سازد.&text=شبکه%20خبری-,طلوع‌نیوز%20برنامه‌های%20گونه‌گون،%20مانند%20گفتمان‌ها%20و%20نیز%20گزارش‌های%20اقتصادی،%20منطقه‌یی،%20و%20جهانی%20را%20ارائه%20می‌کند. «لوای پنجشیر: ۱۴۸ کیلومتر جاده پنجشیر-بدخشان هموار و جغل‌اندازی شده است»، وب‌سایت طلوع نیوز].</ref> همچنین ساخت سرک واخان آغاز شده است که بخشی از مسیر تاریخی جادهٔ ابریشم تلقی می‌شود و قرار است واخان را به مرز چین متصل سازد.<ref>[https://tolonews.com/fa/afghanistan-194613 «کار جغل‌اندازی فاز اول و دوم سرک واخان تا پایان سال جاری تکمیل می‌شود»، وب‌سایت طلوع نیوز.]</ref> ولایت بدخشان دارای یک فرودگاه در مرکز ولایت است که برای شرایط اضطراری یا پروازهای سبک کاربرد دارد.<ref>[https://www.avapress.com/fa/news/287517/تکمیل-۹۷-درصدی-کار-بازسازی-میدان-هوایی-فیض-آباد «تکمیل ۹۷ درصدی کار بازسازی میدان هوایی فیض‌آباد»، خبرگزاری آوا.]</ref>


==== گسترش شبکهٔ گردشگری و تأثیر اقتصادی ====
ولایت بدخشان دارای یک باب شفاخانهٔ دولتی بزرگ در فیض‌آباد است و در سطح ولسوالی‌ها، خدمات درمانی از طریق درمانگاه‌های دولتی کوچک تأمین می‌شود. در دو ولسوالی نیز دو شفاخانهٔ تخصصی با نام‌های «CSA» و «BSA» خدمات‌رسانی می‌کنند.<ref>[https://swn.af/patients-in-badakhshan-there-are-no-specialist-doctors-in-the-emergency-department-of-the-provincial-hospital/ «بیمارداران در بدخشان: در بخش عاجل شفاخانه‌ی ولایتی هیچ پزشک متخصص وجود ندارد»، وب‌سایت سلام وطن‌دار.]</ref> به‌دلیل کمبود امکانات درمانی کامل در مناطق دوردست این ولایت، بیماران بیش از حد انتظار به شفاخانهٔ ولایتی مراجعه می‌کنند.<ref>[https://8am.media/fa/critical-situation-in-badakhshan-hospital-320-patients-are-being-treated-in-128-beds/ «وضعیت بحرانی در شفاخانه بدخشان؛ ۳۲۰ مریض در ۱۲۸ بستر زیر درمانند»،  وب‌سایت 8 صبح.]</ref> در سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای توسعهٔ فضاهای ورزشی نیز صورت گرفته است؛ ازجمله یک جمنازیوم ورزشی بزرگ در بدخشان برای مسابقات فوتسال ساخته شده که ظرفیت تماشای حدود هزار نفر را دارد.<ref>[https://www.avapress.com/fa/news/270259 «ساخت یک جمنازیوم ورزشی با هزینه ۱۰ میلیون افغانی در بدخشان»، خبرگزاری آوا.]</ref>
*ساحات جدید گردشگری: ولایت بدخشان دارای ۲۵ ساحهٔ جدید گردشگری و تاریخی است که توسط وزارت اطلاعات و فرهنگ در ۹ ولسوالی (مانند شغنان، زیباک، واخان و اشکاشم) ثبت شده‌اند. این مناطق جدید، ظرفیت‌های گردشگری ولایت را افزایش داده‌اند.
*تأثیر بر معیشت: ثبت رسمی این جاذبه‌ها، یک هدف استراتژیک برای رشد صنعت گردشگری را دنبال می‌کند. پیش‌بینی می‌شود که رونق اقتصادی ناشی از حضور گردشگران داخلی و خارجی، مستقیماً به بهبود معیشت و کیفیت زندگی مردم بومی کمک شایانی کند.
*ظرفیت‌های کشف‌نشده: به‌دلیل صعب‌العبور بودن بخش‌هایی از این ولایت، مناطق گردشگری کشف‌نشدهٔ دیگری نیز وجود دارند که ظرفیت توسعهٔ گردشگری بدخشان را در آینده افزایش می‌دهد.<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/8820542/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%DB%B2%DB%B5-%D8%B3%D8%A7%D8%AD%D9%87-%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DA%AF%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%88%D9%84%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%A8%D8%AF%D8%AE%D8%B4%D8%A7%D9%86 «معرفی ۲۵ ساحه جدید گردشگری در ولایت بدخشان»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref>


==بدخشان تاجکستان==
==بدخشان تاجکستان==
استان خودگردان بدخشان کوهستانی (GBAO) بخشی از سرزمین‌های پامیر غربی است که پس از انحلال خانات بخارا، در سال ۱۳۰۴ش/۱۹۲۵م، در زمرهٔ متصرفات روسیه قرار گرفت و با عنوان کنونی "استان خودگردان بدخشان کوهستانی" شناخته شد.<ref>۴۷ ،۴۶، Itenberg، IM et al، Atlas mira، Moscow، ۱۹۶۲.</ref>
استان خودگردان بدخشان کوهستانی (GBAO) در شرق تاجیکستان، بازماندهٔ سرزمین‌های پامیر غربی است که پس از انحلال خانات بخارا در ۱۹۲۵م، در زمرهٔ متصرفات روسیه قرار گرفت و با عنوان خودگردان تثبیت شد. این منطقهٔ کوهستانی که حدود ۳۶٬۷۱۰ کیلومتر مربع مساحت دارد، از شمال با قرقیزستان، از شرق با سین‌کیانگ چین و از جنوب با افغانستان مرز مشترک دارد و تنها از طریق دالانِ واخان (واقع در افغانستان) از پاکستان جدا می‌شود. ساختار توپوگرافی آن نیز شامل فلات‌های مرتفع در شرق و مناطق با ارتفاع کمتر در غرب است که رود پنج (آمودریا) و شعبه‌های آن، حیات منطقه را تأمین می‌کنند. در بخش غربی که ارتفاع کمتری دارد و شرایط برای کشاورزی مساعدتر است، مردم به کشت محصولاتی مانند گندم، [[سیب‌زمینی]] و سبزیجات مشغول‌اند و [[کشاورزی]] رونق دارد. در بخش‌های شرقی و مرتفع‌تر، [[دامداری]] رواج بیشتری دارد. افزون بر این، اقتصاد منطقه بر معادن غنی از جمله فلزات صنعتی و مواد معدنی ارزشمند مانند طلا، نمک خوراکی، زغال‌سنگ و میکا استوار است.<ref>۴۷ ،۴۶، Itenberg, IM et al, Atlas mira, Moscow, 1962.</ref>
 
===موقعیت جغرافیایی و ساختار منطقه===
 
*مساحت و جمعیت: این استان حدود ۳۶,۷۱۰ کیلومتر مربع مساحت دارد و مرکز آن شهر خوروق (خاروغ) است. بر اساس برآورد ۱۹۹۰م، حدود ۹۰% از جمعیت ۱۶۰ هزار نفری آن در بخش غربی زندگی می‌کردند.
*مرزها: این منطقه در شرق تاجیکستان، با قرقیزستان (شمال)، چین (سین کیانگ) (مشرق) و افغانستان (جنوب) هم‌مرز است و توسط دالانِ وخان (واقع در خاک افغانستان) از پاکستان و کشمیر جدا می‌شود.
*توپوگرافی و آب‌ها: بخش شرقی استان، فلاتی مرتفع است، در حالی که بخش غربی ارتفاع کمتری دارد. رودخانه‌های اصلی آن شامل پنج (آمودریا) و شعبه‌های آن (مانند رود غند)، آق سو و مرغاب است. همچنین دریاچه‌های مهمی چون قاراکول و یاشیل کول در این استان قرار دارند.<ref>۴۷ ،۴۶، Itenberg، IM et al، Atlas mira، Moscow، ۱۹۶۲.</ref>
 
===اقتصاد و سبک زندگی===
اقتصاد بدخشان کوهستانی بر مبنای جغرافیا و منابع طبیعی آن شکل گرفته است:


*کشاورزی: کشاورزی در بخش غربی که ارتفاع کمتری دارد، رونق بیشتری دارد و محصولات مهم آن شامل گندم، سیب‌زمینی و سبزیجات است.
===گردشگری===
*دامداری: در مقابل، در بخش‌های شرقی استان که فلاتی مرتفع است، دامداری رایج‌تر است.
[[پرونده:بدخشان۷.jpg|جایگزین=چشمۀ آب گرم بدخشان تاجکستان|بندانگشتی|چشمۀ آب گرم]]
*معادن: بخشی از اقتصاد منطقه بر معادن متکی است؛ به ویژه سنگ آهن، طلا، نمک خوراکی، میکا، زغال سنگ و سنگ آهک در این استان استخراج می‌شوند.<ref>۴۷ ،۴۶، Itenberg، IM et al، Atlas mira، Moscow، ۱۹۶۲.</ref>
بدخشان تاجیکستان به‌دلیل جاذبه‌های طبیعی زیاد به یک مقصد اصلی گردشگری بین‌المللی تبدیل شده است. این منطقه دارای قله‌های مرتفع مانند اسماعیل سامانی و پدیده‌های زمین‌شناختی نایابی چون یخچال طبیعی فدچنکو و دریاچهٔ سریز است. همچنین، وجود چشمه‌های آبگرم شفابخش مانند اوجند و بی‌بی فاطمه زهرا و آثار تاریخی همچون قلعه‌های یمچون و قهقهه در کنار مسیر تاریخی راه ابریشم، عمق فرهنگی منطقه را برجسته می‌سازد.<ref>[https://www.irna.ir/news/83386848/بدخشان-نگین-گردشگری-تاجیکستان «بدخشان نگین گردشگری تاجیکستان»، خبرگزاری ایرنا]</ref>
'''بدخشان''' که حدود ۵۰ درصد از مساحت تاجیکستان را دربرمی‌گیرد، به‌دلیل طبیعت کوهستانی فوق‌العاده‌اش به یک مقصد اصلی برای گردشگری بین‌المللی تبدیل شده است. جاذبه‌های این منطقه نه تنها شامل مناظر دیدنی، بلکه شامل پدیده‌های زمین‌شناختی و میراث فرهنگی است:


#بام جهان و کوهنوردی: کوه‌های سر به فلک کشیدهٔ بدخشان، از جمله قلهٔ اسماعیل سامانی (بلندترین قلهٔ منطقه)، این ناحیه را به "بام جهان" مشهور کرده است. این کوه‌ها، مقصد اصلی کوهنوردان و گردشگرانی از اروپا و آسیا هستند که به دنبال صعود و کسب افتخار در قله‌های بالای ۷ هزار متری می‌باشند.
==بدخشان در زبان و ادب فارسی==
#پدیده‌های آبی نایاب: بدخشان دارای شگفتی‌های آبی کم‌نظیری است، از جمله یخچال طبیعی فدچنکو (یکی از طولانی‌ترین یخچال‌های جهان در خارج از قطب) و دریاچهٔ عمیق سریز (با پتانسیل تأمین آب و انرژی منطقه).
اهمیت تاریخی و فرهنگی منطقهٔ بَدَخشان سبب شده است که این سرزمین در متون ادبی و تاریخی کهن جایگاه ویژه‌ای داشته باشد. برای مثال «تاریخ بدخشان» نامی است که به مجموعه آثاری در این زمینه اطلاق می‌شود؛ از جمله یک کتاب تاریخی به خط شکسته‌نستعلیق که توسط دو میرزا نوشته شده و اکنون در کتابخانهٔ آثار خطی عتیقه در انستیتوی شرق‌شناسی شهر سنت پترزبورگ نگهداری می‌شود.<ref>[https://www.khorasanzameen.net/php/read.php?id=1669 «تاریخ بدخشان»، وب‌سایت خراسان زمین.]</ref> کتاب «راهنمای قَطغَن و بدخشان» یکی از منابع مهمی است که در دوران سلطنت [[امان‌الله|شاه امان‌الله]] توسط برهان‌الدین کُشککی یا محمد نادر خان تدوین شده است.<ref>[https://www.khorasanzameen.net/php/read.php?&id=5224 «نگاهی به کتاب راهنمای قطغن و بدخشان»، وب‌سایت خراسان زمین.]</ref> همچنین، آثاری چون «ارمغان بدخشان» به‌عنوان یک تذکرهٔ مستقل در شرح حال شاعران فارسی‌گوی بدخشان از گذشته تا دوران معاصر نگاشته شده است. علاوه‌بر این، کتبی مانند «از بدخشان تا بخارا» نیز به‌صورت سفرنامه و خاطرات، به روایت ابعاد فرهنگی و جغرافیایی این منطقه پرداخته‌اند.<ref>[https://kabulestan.com/book/کتاب-ارمغان-بدخشان/ «ارمغان بدخشان»، وب‌سایت کابلستان.]</ref>
#چشمه‌های درمانی (اعجاز طبیعت): یکی از جاذبه‌های منحصر به فرد بدخشان، وجود چشمه‌های آب گرم شفابخش (مانند اوجند و بی‌بی فاطمه زهرا) است. این چشمه‌ها برای معالجهٔ بیماری‌های گوارشی، حرکتی و پوستی مفید شناخته می‌شوند و زائران شفا را به خود جذب می‌کنند.
#میراث تاریخی و راه ابریشم: جاذبه‌های تاریخی مانند قلعه‌های قدیمی یمچون و قهقهه (متعلق به قرون اول تا سوم پیش از میلاد)، در کنار مسیر تاریخی راه ابریشم، عمق فرهنگی منطقه را به نمایش می‌گذارند و علاقه‌مندان به تاریخ و تمدن‌های کهن را به خود می‌خوانند.


تلاش‌های دولت تاجیکستان برای توسعهٔ این جاذبه‌ها و جلب سرمایه‌گذار، با هدف پیوند زدن این میراث عظیم طبیعی به بهبود شرایط اقتصادی و معیشت مردم محلی دنبال می‌شود.<ref>[https://www.irna.ir/news/83386848/%D8%A8%D8%AF%D8%AE%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D9%86%DA%AF%DB%8C%D9%86-%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DA%AF%D8%B1%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%AC%DB%8C%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «بدخشان نگین گردشگری تاجیکستان»، خبرگزاری ایرنا] </ref>
شهرت بدخشان در ادبیات فارسی، به‌طور عمده ریشه در معادن لعل آن دارد؛ این سنگ قیمتی به‌دلیل نایاب‌بودن و ارزش بالا، به یک استعارهٔ شاخص برای توصیف زیبایی و گران‌بها بودن تبدیل شده است. شاعرانی چون بیدل دهلوی [[لعل بدخشان]] را نماد فکر رنگین و ثروت روحانی خود می‌داند که نثار تهی‌دستان شرق می‌شود و در شعر خود چنین سروده است:<ref>https://ganjoor.net/iqbal/zaboor-ajam/sh118</ref>


== بدخشان در شعر شاعران ==
{{شعر جدید
  | متن =
فکر رنگینم کند نذر تهی‌دستان شرق\\پارهٔ لعلی که دارم از بدخشان شما
  }}


همچنین، [[سعدی|سعدی شیرازی]] با استفاده از لعل بدخشان، بر خاصیت کمیاب‌بودن و تفاوت در ارزش‌ها تأکید کرده و می‌سراید:<ref>[https://ganjoor.net/saadi/golestan/gbab8/sh41 سعدی شیرازی،  گلستان، وب‌سایت گنجور.]</ref>


گر سنگ همه لعل بدخشان بودی             پس قیمت سنگ و لعل یکسان بودی
{{شعر جدید
 
  | متن =
ارغوان لعل بدخشی دارد اندر مرسله         نسترن لولوی لالا دارد اندر گوشوار
گر سنگ همه لعل بدخشان بودی\\پس قیمت سنگ و لعل یکسان بودی
  }}


==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
==منابع==
==منابع==
*«آثار تاریخی ولایت بدخشان»، وب‌سایت ولایت بدخشان،‌ تاریخ بازدید: ۶ آذر ۱۴۰۱ش.
{{آغاز منابع}}
*ابوالمعالی‌، محمد، بیان‌ الادیان‌، به‌ کوشش‌ دانش‌پژوه‌، تهران‌، ۱۳۷۶ش‌.
* «آثار تاریخی ولایت بدخشان»، وب‌سایت ولایت بدخشان، تاریخ بازدید: ۶ آذر ۱۴۰۱ش.
*«افول رسانه‌های چاپی در بدخشان»، وب‌سایت روزنامۀ آرمان ملی، تاریخ درج مطلب: 7 نوامبر 2020م.
* ابن‌بطوطه، محمد بن عبدالله، رحلة بن بطوطه، به کوشش طلال حرب، بیروت، ۱۹۸۷م.
*الفت، تیمورشاه، «تجلیل نوروز در استان بدخشان»، وبلاگ معلومات عمومی، تاریخ انتشار: ۲۰ اسفند ۱۳۸۴ش.
* ابوالمعالی، محمد، بیان الادیان، به کوشش دانش‌پژوه، تهران، ۱۳۷۶ش.
*شبدخشان نگین گردشگری تاجیکستان»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 17 تیر 1398ش.
* «ارمغان بدخشان»، وب‌سایت کابلستان، تاریخ درج مطلب: تاریخ بازدید: ۱۱ آبان ۱۴۰۴ش.
*«بدخشانیان برای نوروز آمادگی می‌گیرند»، وب‌سایت روزنامه ۸ صبح، تاریخ انتشار: ۲۹ اسفند ۱۳۹۱ش.
* اصطخری، ابراهیم، ''مسالک الممالک''، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۹۲۷م.
*بدخشانی، عبدالقهار، «وضعیت معارف در بدخشان»، وبلاگ بدخشانی، تاریخ انتشار: ۲۱ بهمن ۱۳۹۰ش.
* «افول رسانه‌های چاپی در بدخشان»، وب‌سایت روزنامهٔ آرمان ملی، تاریخ درج مطلب: ۷ نوامبر ۲۰۲۰م.
*بدخشی، میرزا سنگ‌محمد، تاریخ بدخشان، اکادمی مطالعات شرق‌شناسی شوروی، سال انتشار: ۱۹۵۹م.
* الفت، تیمورشاه، «تجلیل نوروز در استان بدخشان»، وبلاگ معلومات عمومی، تاریخ درج مطلب: ۲۰ اسفند ۱۳۸۴ش.
*جمشیدی، پروان، «نوروز در بدخشان»، وب‌سایت روزنامه ماندگار، تاریخ انتشار: ۱۰ حمل ۱۳۹۸ش.
* «باشنده‌گان بدخشان و مشکلات راه‌های رفت‌وآمدشان»، وب‌سایت سلام وطن‌دار، تاریخ درج مطلب: ۶ فروردین ۱۴۰۰ش.
*«چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید می شود»، خبرگزاری جمهور، تاریخ درج مطلب: 21 دی 1392ش.
* بدخشان نگین گردشگری تاجیکستان»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱۷ تیر ۱۳۹۸ش.
*«ده زوج در بدخشان مراسم عروسی شان را بگونۀ دسته‌جمعی برگزار کردند»، وب‌سایت طلوع نیوز، تاریخ درج مطلب: 22 شهریور 1397ش.
* «بدخشانیان برای نوروز آمادگی می‌گیرند»، وب‌سایت روزنامه ۸ صبح، تاریخ درج مطلب: ۲۹ اسفند ۱۳۹۱ش.
*روند، رحمت‌الله، «تاریخ بدخشان»، وب‌سایت خراسان زمین، تاریخ انتشار: ۲۷ حوت ۱۳۹۱ش.
* بدخشانی، عبدالقهار، «وضعیت معارف در بدخشان»، وبلاگ بدخشانی، تاریخ انتشار: ۲۱ بهمن ۱۳۹۰ش.
*«زنان بدخشان صنایع دستی و آثار هنری را در نمایشگاهی به نمایش گذاشتند»، وب‌سایت سلام تایمز، تاریخ درج مطلب: 24  اکتبر 2022م.
* بدخشی، میرزا سنگ‌محمد، تاریخ بدخشان، آکادمی مطالعات شرق‌شناسی شوروی، ۱۹۵۹م.
*سیحون، سمیع‌الله، «آبده‌های تاریخی و میراث‌های فرهنگی بدخشان با خطر نابودی روبه‌رو استند»، خبرگزاری نشانه، تاریخ انتشار: ۱۰ جنوری ۲۰۲۱م.
* بلاذری، احمد، ''فتوح‌البلدان''، به کوشش رضوان محمد رضوان، بیروت، ۱۹۷۸م.
*شیروانی‌، زین‌العابدین‌ شیروانی‌، بستان‌ السیاحه، تهران‌، سنایی، ۱۳۱۵ش‌.
* «بیمارداران در بدخشان: در بخش عاجل شفاخانهٔ ولایتی هیچ پزشک متخصص وجود ندارد»، وب‌سایت سلام وطن‌دار، تاریخ درج مطلب: ۲۲ دی ۱۴۰۲ش.
*طبری، محمد بن جریر، تاریخ، عبدالرزاق سمرقندی، تهران، به کوشش عبدالحسین نوابی، ۱۳۵۳ش.
* «تاریخ بدخشان»، وب‌سایت خراسان، تاریخ درج مطلب: ۲۷ اسفند ۱۳۹۱ش.
*«ظواهر معدنی ولایت بدخشان»، وب‌سایت وزارت معادن و پترولیم، تاریخ بازدید: 9 آبان 1404ش.
* «تغییر نصاب معارف؛ طالبان ۲۵ مکتب را در تخار و بدخشان به مدرسه تبدیل کردند»، وب‌سایت روزنامهٔ ۸ صبح، تاریخ درج مطلب: ۴ اردیبشهت ۱۴۰۳ش.
*«علاقه‌مندی جوانان بدخشان به عرفان و تصوف»، وب‌سایت روزنامه ۸ صبح، ۳۰ قوس ۱۴۰۰ش.
* «تکمیل ۹۷ درصدی کار بازسازی میدان هوایی فیض‌آباد»، خبرگزاری آوا، تاریخ درج مطلب: ۲۷ اسفند ۱۴۰۲ش.
*«عید قربان، بازار مواشی بدخشان، قیمت گوسفند، گاو و بز»، وب‌سایت یوتویوب، تاریخ بازدید: 8 آبان 1404ش.
* جمشیدی، پروان، «نوروز در بدخشان»، وب‌سایت روزنامه ماندگار، تاریخ انتشار: ۱۰ حمل ۱۳۹۸ش.
*فرامکین، گرگوار، باستان‌شناسی در آسیای مرکزی، ترجمه صادق ملک شهمیرزادی، تهران۱۳۷۲ش.
* «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید می‌شود»، خبرگزاری جمهور، تاریخ درج مطلب: ۲۱ دی ۱۳۹۲ش.
*«فرهنگ عامیانهء پامیر بدخشان وثیقهء سنتهای بجا ماندهء آریانای کهن و امانت تاریخی نیاکان ما»، وب‌سایت اصالت، تاریخ بازدید: 9 آبان 1404ش.
* خلیلی، خلیل‌الله، «یمگان»، مجلهٔ آریانا، شمارهٔ ۲، سال ۳۳، ۱۳۵۴ش.
*«کتلاک دانشگاه‌ها و موسسات تحصیلات عالی دولتی»، وب‌سایت وزارت تحصیلات عالی افغانستان، تاریخ انتشار: حمل ۱۳۹۹ش.
* «ده زوج در بدخشان مراسم عروسی شان را بگونهٔ دسته‌جمعی برگزار کردند»، وب‌سایت طلوع نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۲ شهریور ۱۳۹۷ش.
*«لباس مردم افغانستان»، وب‌سایت شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان، تاریخ بازدید: 8 آبان 1404ش.
* روند، رحمت‌الله، «تاریخ بدخشان»، وب‌سایت خراسان زمین، تاریخ انتشار: ۲۷ حوت ۱۳۹۱ش.
*«معرفی واخان بدخشان، به عنوان دومین پارک ملی کشور»، خبرگزاری شفقنا، تاریخ درج مطلب: 10 فروردین 1393ش.
* «زنان بدخشان صنایع دستی و آثار هنری را در نمایشگاهی به نمایش گذاشتند»، وب‌سایت سلام تایمز، تاریخ درج مطلب: ۲۴ اکتبر ۲۰۲۲م.
*«معرفی ولایت بدخشان»، خبرگزاری شاهد، تاریخ درج مطلب: 26 اسفند 1399ش.
* «ساخت یک جمنازیوم ورزشی با هزینه ۱۰ میلیون افغانی در بدخشان»، ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۲۵ش.
*«معرفی ۲۵ ساحه جدید گردشگری در ولایت بدخشان»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 22 شهریور 1403ش.
* سیحون، سمیع‌الله، «آبده‌های تاریخی و میراث‌های فرهنگی بدخشان با خطر نابودی روبه‌رو استند»، خبرگزاری نشانه، تاریخ درج مطلب: ۱۰ جنوری ۲۰۲۱م.
*«نوروز در بدخشان»، وبلاگ بشارت نیوز، تاریخ بازدید: ۵ آذر ۱۴۰۱ش.
* سیفیی هروی، سیف بن محمد، ''تاریخ نامهٔ هرات''، به کوشش محم زبیر صدیقی، کلکته، ۱۹۴۳م.
*«وضعیت بد رسانه‌ها در بدخشان؛ از ۴۹ رسانه ۷ رسانه فعال مانده است»، وب‌سایت روزنامۀ 8 صبح، تاریخ درج مطلب: 19 دی 1402ش.
* شیروانی، زین‌العابدین شیروانی، بستان السیاحه، تهران، سنایی، ۱۳۱۵ش.
*«ولایت بدخشان افغانستان کجاست و چه اهمیتی دارد؟»، خبرگزاری صدا و سیما، تاریخ درج مطلب: 30 تیر 1400ش.
* طبری، محمد بن جریر، تاریخ، عبدالرزاق سمرقندی، تهران، به کوشش عبدالحسین نوابی، ۱۳۵۳ش.
*«ولسوالی‌های ولایت بدخشان»، وبلاگ سرزمین لعل و لاجورد، تاریخ بازدید: ۷ آذر۱۴۰۱ش.
* «ظواهر معدنی ولایت بدخشان»، وب‌سایت وزارت معادن و پترولیم، تاریخ بازدید: ۹ آبان ۱۴۰۴ش.
* «علاقه‌مندی جوانان بدخشان به عرفان و تصوف»، وب‌سایت روزنامه ۸ صبح، ۳۰ قوس ۱۴۰۰ش.
* «عید قربان، بازار مواشی بدخشان، قیمت گوسفند، گاو و بز»، وب‌سایت یوتویوب، تاریخ بازدید: ۸ آبان ۱۴۰۴ش.
* فرامکین، گرگوار، باستان‌شناسی در آسیای مرکزی، ترجمه صادق ملک شهمیرزادی، تهران۱۳۷۲ش.
* «فرهنگ عامیانهٔ پامیر بدخشان وثیقهٔ سنتهای بجا ماندهٔ آریانای کهن و امانت تاریخی نیاکان ما»، وب‌سایت اصالت، تاریخ بازدید: ۹ آبان ۱۴۰۴ش.
* فسایی، حسن، ''فارس‌نامهٔ ناصری''، به کوشش منصور رستگار فسایی، تهران، ۱۳۶۷ش.
* «کار جغل‌اندازی فاز اول و دوم سرک واخان تا پایان سال جاری تکمیل می‌شود»، وب‌سایت طلوع نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۰ خرداد ۱۴۰۴ش.
* «کتلاک دانشگاه‌ها و موسسات تحصیلات عالی دولتی»، وب‌سایت وزارت تحصیلات عالی افغانستان، تاریخ انتشار: حمل ۱۳۹۹ش.
* «لباس مردم افغانستان»، وب‌سایت شبکهٔ اطلاع‌رسانی افغانستان، تاریخ بازدید: ۸ آبان ۱۴۰۴ش.
* «لوای پنجشیر: ۱۴۸ کیلومتر جاده پنجشیر-بدخشان هموار و جغل‌اندازی شده است»، وب‌سایت طلوع نیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۳ خرداد ۱۴۰۴ش.
* مسعودی، علی، ''التنبیه و الاشراف''، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۸۹۳م.
* «معارف بدخشان در سردرگمی مطلق قرار دارد»، خبرگزاری پژواک، تاریخ درج مطلب: ۵ اردیهشت ۱۳۹۴ش.
* «معرفی واخان بدخشان، به عنوان دومین پارک ملی کشور»، خبرگزاری شفقنا، تاریخ درج مطلب: ۱۰ فروردین ۱۳۹۳ش.
* «معرفی ولایت بدخشان»، خبرگزاری شاهد، تاریخ درج مطلب: ۲۶ اسفند ۱۳۹۹ش.
* «معرفی ۲۵ ساحه جدید گردشگری در ولایت بدخشان»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۲۲ شهریور ۱۴۰۳ش.
* مقدسی، محمد، ''احسن التقاسیم''، به کوشش دخویه لیدن، ۱۹۰۶م.
* نظامی، عبدالواسع، ''منشأ الانشاء''، به کوشش رکن‌الدین همایونفر، تهران، ۱۳۵۷ش.
* «نگاهی به کتاب راهنمای قطغن و بدخشان»، وب‌سایت خراسان زمین، تاریخ درج مطلب: ۵ اسفند ۱۴۰۲ش.
* «نوروز در بدخشان»، وبلاگ بشارت نیوز، تاریخ بازدید: ۵ آذر ۱۴۰۱ش.
* وصاف، شرف‌الدین عبدالله بن فضل‌الله شیرازی، تاریخ وصاف، تحریر عبدالمحمد آیتی، تهران، ۱۳۴۶ش.
* «وضعیت بحرانی در شفاخانه بدخشان؛ ۳۲۰ مریض در ۱۲۸ بستر زیر درمانند»، وب‌سایت ۸ صبح، تاریخ درج مطلب: ۲۴ بهمن ۱۴۰۳ش.
* «وضعیت بد رسانه‌ها در بدخشان؛ از ۴۹ رسانه ۷ رسانه فعال مانده است»، وب‌سایت روزنامهٔ ۸ صبح، تاریخ درج مطلب: ۱۹ دی ۱۴۰۲ش.
* «ولایت بدخشان افغانستان کجاست و چه اهمیتی دارد؟»، خبرگزاری صدا و سیما، تاریخ درج مطلب: ۳۰ تیر ۱۴۰۰ش.
* «ولسوالی‌های ولایت بدخشان»، وبلاگ سرزمین لعل و لاجورد، تاریخ بازدید: ۷ آذر۱۴۰۱ش.
* Barthold, WW, X Istoriko-geograficheskii obzor Irana n، Sochineniya, Moscow, 1971, vol VII.
{{پایان منابع}}

نسخهٔ کنونی تا ۲۶ آبان ۱۴۰۴، ساعت ۲۲:۰۹

شهر فیض‌آباد مرکز ولایت بدخشان افغانستان
شهر فیض‌آباد مرکز ولایت بدخشان افغانستان

بدخشان؛ منطقهٔ تاریخی و کوهستانی در فلات پامیر.

بَدَخشان سرزمینی کوهستانی در فلات پامیر است که امروزه بین افغانستان و تاجیکستان تقسیم شده است. این منطقه با پیشینه‌ای کهن، از کانون‌های مهم تمدنی در آسیای مرکزی محسوب می‌شود که اقتصاد آن همواره بر پایه کشاورزی، تجارت و استخراج سنگ‌های قیمتی استوار بوده است. بدخشان به دلیل موقعیت استراتژیک خود، حلقه اتصال حیاتی بین خراسان، ماوراءالنهر و چین بوده و تنوع زبانی و فرهنگی چشمگیری را در خود حفظ کرده است. مرکز ولایت بدخشان در افغانستان، شهر فیض‌آباد است و این منطقه از دیرباز به دلیل ویژگی‌های جغرافیایی خاص، استقلال نسبی و نقش مهم در تاریخ منطقه شناخته می‌شود.

تاریخچه بدخشان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تاریخ بدخشان به دوران باستان پیوند خورده است.[۱] برخی مورخان، منطقهٔ کوهستانی مورد اشارهٔ یونانیان را همان بدخشان می‌دانند. در دورهٔ ساسانی، این منطقه یکی از مراکز اصلی تمدن هپتالی بود و برخی محققان، بدخشان را حتی خاستگاه اصلی هپتالیان دانسته‌اند.[۲] از زمان آغاز فتوحات مسلمانان، بدخشان برای جهان اسلام یک سرزمین مرزی مهم تلقی می‌شد. ویژگی‌های نظامی و تجاری بدخشان سبب می‌شد تا دستگاه خلافت اسلامی، به تابعیت صوری این منطقه و استقلال نسبی آن رضایت دهد؛[۳] اما ساخت بناهایی چون قلعه و رباط توسط زبیده، همسر هارون نشان‌دهندهٔ تلاش‌هایی برای اعمال نفوذ در اواخر سده ۲ق است.[۴] در این دوران، چندین حکومت محلی، زمام امور بدخشان را در دست داشتند، ازجمله حکومت هاشم بن مجور خُتَّلی در حدود ۱۹۸ق؛[۵] حکومت ابوالفتح (یفتلی) و فرزندش در اواخر سدهٔ ۳ق؛[۶] حکومت علی بن اسد در سدهٔ ۵ق؛ در دورهٔ غزنویان، بدخشان چندی تابع سلطان مسعود غزنوی شد، اما در دهه‌های بعدی دوباره به استقلال بازگشت.[۷]

در دورهٔ تیموریان نیز بدخشان، استقلال نسبی خود را حفظ کرد. تیمور پس از جنگ‌های مکرر، شاهان بدخشان را به باج‌گزاری واداشت و استقلال آنان را تا حد زیادی تحمل می‌کرد.[۸] یاربیک در سده ۱۱ق سلسلهٔ میرهای بدخشان را بنیان نهاد.[۹] در سده هجدهم میلادی با گسترش نفوذ روسیه و بریتانیا، اوضاع سیاسی و اجتماعی بدخشان دگرگون شد و امیر شیرعلی، پادشاه وقت افغان، بدخشان را در ۱۷۷۳م ضمیمه خاک خود ساخت. در ۱۸۹۵م، طبق توافق روسیه و بریتانیا، منطقهٔ پامیر میان افغانستان و امارت بخارا تقسیم شد.[۱۰]

جغرافیای ولایت بدخشان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ولایت بَدَخشان در شمال شرق افغانستان واقع شده و مرکز آن شهر فیض‌آباد است که ۱۲۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد.[۱۱] این ولایت پهناور دارای مساحت ۴۴٬۸۳۵٫۹ کیلومتر مربع است. بدخشان بین طول جغرافیایی شرقی ۷۰ درجه و ۴ دقیقه و ۳۶ ثانیه و عرض جغرافیایی شمالی ۳۶ درجه و ۵۰ دقیقه و ۱۶ ثانیه قرار دارد. ولایت بدخشان از شمال به دریای آمو، از جنوب به ولایت بغلان، از شرق به ولایت تخار و از غرب با ولایت بلخ متصل شده است.[۱۲]

جمعیت ولایت بدخشان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

جمعیت ولایت بدخشان در افغانستان حدود ۱٬۰۳۵٬۶۵۸ برآورد شده که توزیع جنسیتی و کلی آن به شرح زیر است:

تفکیک زن مرد مجموع
جمعیت کل ولایت ۵۰۸٬۱۰۴ ۵۲۷٬۵۵۴ ۱٬۰۳۵٬۶۵۸
جمعیت روستایی (دهاتی) ۴۸۷٬۲۷۳ ۵۰۶٬۴۹۷ ۹۹۳٬۷۷۰
جمعیت شهری (بندری) ۲۰٬۸۳۱ ۲۱٬۰۵۷ ۴۱٬۸۸۸
نسبت شهرنشینی ۴٫۰۴٪ ۴٫۰۸٪

تقسیمات اداری ولایت بدخشان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بدخشان بر اساس توزیع اداری، ۲۸ وُلُسوالی (شهرستان) دارد که در جدول ذیل آمده است:[۱۳]

ولسوالی موقعیت جغرافیایی و جمعیت ویژگی‌های اقتصادی و سبک زندگی
واخان شرق ولایت، ۱۸٬۳۲۸ نفر جمعیت. به‌دلیل ارتفاع بلند، با عنوان «بام دنیا» شناخته می‌شود. در ۲۰۱۳م به‌عنوان دومین پارک ملی افغانستان معرفی شد. بزرگ‌ترین یخچال‌های طبیعی افغانستان در این ولسوالی قرار دارد. منابع درآمد مردم به‌طور عمده از طریق دامپروری و گردشگری تأمین می‌شود.
کِشِم غرب ولایت، ۱۰۶٬۸۷۰ نفر جمعیت. با نام «دروازه بدخشان» شناخته می‌شود و به دلیل زیبایی طبیعی، محل کشت برنج است. از لحاظ اقتصادی نسبت به تمام ولسوالی‌های بدخشان در سطح بهتری قرار دارد و دارای منابع سرشاری است. دریای کشم در این ولسوالی واقع است.
بهارک مرکز ولایت، ۴۵٬۰۰۰ نفر جمعیت. از لحاظ ترانزیتی، یکی از شاهراه‌های بسیار مهم راه ابریشم به‌شمار می‌رفت. از نظر فرهنگی، اقتصادی و موقعیت جغرافیایی اهمیت ویژه‌ای دارد. شغل مردم شامل کشاورزی، دامداری، هتل‌داری و تجارت‌های کوچک است.
جُرم مرکز ولایت، نزدیک به ۳٬۰۰۰ نفر جمعیت. نام پیشین آن گلان بوده است. بلندترین قلهٔ هندوکُش (با ارتفاع ۶٬۷۲۹ متر) در این ولسوالی قرار دارد.
ولسوالی یفتل غرب ولایت، نزدیک به ۸۸٬۰۰۰ نفر جمعیت. از دو بخش بالا و پایین تشکیل شده بود و بخش بالایی آن به شهر فیض‌آباد پیوست. شغل اصلی مردم دامپروری، کشاورزی و طلاکاری است. آب و هوای منطقه برای پرورش میوه‌هایی نظیر توت، سیب، آلبالو و گیلاس بسیار مناسب است.
راغستان شمال غرب ولایت، ۳۷٬۸۰۰ نفر جمعیت. منطقه‌ای بسیار سرسبز با تپه‌های متعدد است. این ولسوالی دارای معادن طلای بسیاری است.
اَرگو غرب ولایت، ۸۸٬۶۱۶ نفر جمعیت. در ۱۶ سال پیش از ولسوالی فیض‌آباد جدا شده است.
دَرایِم غرب ولایت، ۶۵٬۰۰۰ نفر جمعیت. دارای معادنی نظیر طلا و لعل است. بیشتر مردم به دامپروری و کشاورزی مشغول هستند و تولیدات عمدهٔ آنان گندم، جو، ذرت و برنج است.
اَرغَنج خواه مرکز ولایت، بیش از ۱۸٬۰۰۰ نفر جمعیت. شغل بیشتر مردم این ولسوالی دامپروری است.
نِسَی شمال غربی ولایت، نزدیک به ۲۷٬۰۰۰ نفر جمعیت. با نام دروازه بالا نیز مشهور است. پل دوستی میان افغانستان و تاجیکستان در این شهرستان قرار دارد.
مایمی شمال غربی ولایت، حدود ۳۰٬۰۰۰ نفر جمعیت. با نام دروازه پایین نیز مشهور است. مردم آن به‌طور عمده کشاورز هستند و محصولاتی مانند گندم، جو، هندوانه، خربزه، زردآلو، گردو و انواع میوه‌های فصلی تولید می‌کنند. این ولسوالی به‌دلیل زیبایی‌های طبیعی (آبشار، چشمه و علفزار) شهرت دارد.
شِکَی شمال غرب ولایت، حدود ۲۶٬۰۰۰ نفر جمعیت. بیشتر اراضی آن کوهستانی است. زمین‌های زراعتی آن نسبت به مناطق اطراف کمتر است. محصولات کشاورزی شامل گندم، جو، ذرت، باقالی و نخود است و درختان میوه‌ای مانند توت، سیب و انگور دارد.
اِشکاشِم مرکز ولایت، حدود ۱۵٬۰۰۰ نفر جمعیت. در مرز تاجیکستان واقع است و منطقه‌ای نیز با همین نام در تاجیکستان وجود دارد.
خاش مرکز ولایت، نزدیک به ۱۸٬۰۰۰ نفر جمعیت. ساکنین آن (تاجیک‌ها و ازبک‌ها) به‌طور عمده به کار زراعت، دامپروری و باغداری مشغول هستند. این ولسوالی اخیراً دستخوش تحولات امنیتی شده است.
خواهان شمال غرب ولایت، ۱۸٬۷۳۴ نفر جمعیت. دارای زمستان‌های نسبتاً معتدل و تابستان‌های گرم است. بیشتر مردم به کشاورزی، دامداری و باغداری مشغول هستند.
کوفاب شمال غرب ولایت، ۲۴٬۴۰۰ نفر جمعیت. با ولسوالی‌های خواهان، راغستان، شغنان و مایمی هم‌مرز است.
کوهستان مرکز ولایت، نزدیک به ۲۲٬۰۰۰ نفر جمعیت. از تقسیم شدن ولسوالی راغ در ۱۹۹۴م به وجود آمد و از لحاظ جغرافیایی با ولسوالی‌های اطراف و شهر فیض‌آباد مرز مشترک دارد.
شِغنان مرکز ولایت، ۳۱٬۴۷۸ نفر جمعیت. دریاچهٔ شیوا در این ولسوالی قرار دارد. دسترسی به آن به دلیل کوه‌های بلند در زمستان بسیار سخت می‌شود. صنعت دست‌باف مردم این ولسوالی شهرت خوبی دارد.
تَگاب جنوب غربی ولایت، ۴۰٬۰۰۰ نفر جمعیت. به کِشِمِ بالا نیز مشهور است. بیشتر جمعیت (تاجیک‌ها، عرب‌ها و گجرها) به دامپروری و کشاورزی مشغول هستند و وضعیت اقتصادی مناسبی ندارند.
تیشکان غرب ولایت، بیش از ۲۵٬۰۰۰ نفر جمعیت. ساکنان آن را عمدتاً تاجیکان و اقلیتی از هزاره‌ها تشکیل می‌دهند و شغل آن‌ها دامپروری، کشاورزی و باغداری است.
وَردوج مرکز ولایت، ۳۱٬۰۰۰ نفر جمعیت. موقعیت راهبردی دارد و در سال‌های گذشته صحنهٔ درگیری‌های نظامی بوده است.
زیباک جنوب ولایت، حدود ۹٬۰۰۰ نفر جمعیت. یکی از زیباترین ولسوالی‌های بدخشان است. دارای دره‌های سرسبز و معدن مهم گوگرد است. مردم به دلیل علاقه‌مندی به صلح، کمترین میزان جرایم را دارند.
شهر بزرگ غرب ولایت، ۶۷٬۰۰۰ نفر جمعیت. مردم به زبان‌های دری تاجیکی و ازبکی صحبت می‌کنند.
ولسوالی شهدا مرکز ولایت، حدود ۵۹٬۰۰۰ نفر جمعیت. نام قدیمی آن زردیو و سرغیلان است. دارای بافت قبیله‌ای محکم است. از سرسبزترین مناطق است و بیش‌تر فرآورده‌های باغ‌داری آن اقلام تجارتی و صادراتی افغانستان محسوب می‌شوند.
کُران و مُنجان جنوب ولایت، نزدیک به ۸٬۰۰۰ نفر جمعیت. یک قسمت از این ولسوالی، در مرز بین‌المللی بین افغانستان و پاکستان قرار دارد.
یاوان شمال غربی ولایت، نزدیک به ۴۲٬۰۰۰ نفر جمعیت.
فیض‌آباد مرکز ولایت، بیش از ۵۰٬۰۰۰ نفر جمعیت. مرکز ولایت بدخشان و سرزمینی باستانی و تاریخی است. نام پیشین آن جوزان یا جوزگون دره به معنی شهر و محل گردو بوده است.
یُمگان یا یَمگان غرب ولایت، ۲۳۰٬۰۰۰ نفر جمعیت. به گیروان نیز مشهور است. گفته می‌شود ناصر خسرو در این ولسوالی درگذشته و مدفن او در این مکان قرار دارد. مردم آن به زبان فارسی دری صحبت می‌کنند.

ترکیب قومی ولایت بدخشان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ساختار اجتماعی بدخشان نمایانگر تنوع فرهنگی و قومی این منطقهٔ تاریخی است که در طول سده‌ها شکل گرفته است. این نظام بر مبنای حضور و همزیستی گروه‌های قومی متعددی استوار است. تاجیک‌ها بخش عمدهٔ باشندگان بدخشان را تشکیل می‌دهند و به‌عنوان گروه قومی مسلط در این ولایت شناخته می‌شوند. گروه‌های قومی دیگری نیز در قلمرو بدخشان سکونت دارند و شامل ازبک، هزاره، بلوچ و کاشغری می‌شود که هر یک بخشی از بافت اجتماعی متنوع منطقه را شکل می‌دهند. در مناطق کوهستانی و صعب‌العبور پامیر غربی، اقوامی از ریشه‌های ایرانی حضور دارند که توسط تاجیک‌ها با عنوان «غَلچّه» شناخته می‌شوند. گروه‌هایی مانند وخی، اشکاشمی، روشانی و شغنانی ازجمله این اقوام هستند که توانسته‌اند ساختارها و الگوهای زندگی سنتی خود را حفظ کنند.[۱۴]

فرهنگ در ولایت بدخشان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

دین و مذهب

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در بدخشان مذهب شیعه شامل اسماعیلیه و دوازده‌امامی و مذهب حنفیه رواج دارد؛ اما بیشتر تاجیک‌های بدخشان پیرو مذهب اسماعیلیه هستند.[۱۵] تصوف به‌ویژه طریقت‌های نقشبندیه و قادریه نیز از دیرباز در بدخشان پیروانی داشته و همچنان در سبک زندگی مردم نقش دارد.[۱۶]

زبان و ادبیات

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ولایت بَدَخشان از نظر زبان‌شناختی بسیار متنوع است و به موزهٔ زبان‌ها شهرت دارد. زبان رایج و مشترک در زندگی روزمره مردم ولایت بدخشان، فارسی با گویش تاجیکی است. با این حال، در مناطق دوردست کوهستانی، چندین گویش بومی ایرانی شرقی موسوم به زبان‌های پامیری رواج دارد. این گویش‌ها شامل شِغنی، پامیری، واخانی، اشکاشمی و منجانی است که توسط اقلیتی از مردم در خانه‌ها استفاده شده و پیوند قوی با هویت محلی دارند. تفاوت میان این گویش‌ها گاهی به حدی است که گویشوران برای فهماندن منظور خود، مجبور به استفاده از زبان فارسی می‌شوند. محققان این تنوع زبانی را نشان‌دهندهٔ غنای فرهنگی و ریشه‌های آریایی ساکنان بدخشان می‌دانند.[۱۷]

جشن نوروز

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

جشن نوروز در بدخشان با آدابی خاص گرامی داشته می‌شود. این آیین با پاکیزگی و نوسازی محیط زندگی آغاز می‌شود و مردم از ساعات اولیهٔ صبح نوروز، لباس‌های نو بر تن می‌کنند. پس از تمیزکردن خانه، بانوان به تهیهٔ خوراک‌های سنتی نوروزی مانند سَمَنَک، کاچی و «بت» اقدام می‌کنند.[۱۸] برای دیدوبازدید نوروزی، افراد با شاخه‌های جوان درخت بید، به خانه آشنایان و همسایگان رفته و با عبارت «شاگون بهار مبارک» سال نو را تبریک می‌گویند. همچنین، کودکان و نوجوانان با اجرای رسم خانه‌گشتک یا «کلاغز-غز»، از صاحب‌خانه‌ها شیرینی و کلوچه مطالبه می‌کنند.[۱۹]

عیدهای اسلامی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

عیدهای اسلامی فطر و قربان در ولایت بدخشان با شور و شکوه برگزار می‌شود. هر دو عید با ادای نماز عید و پوشیدن لباس‌های نو آغاز می‌شوند؛ در روز عید فطر، رسم دیدوبازدید از بزرگان فامیل، زیارت قبور و اهدای عیدی به کودکان و نوجوانان رایج است. همچنین، عید قربان با تأکید بر قربانی‌کردن و توزیع گوشت بین نیازمندان، گرامی داشته می‌شود.[۲۰]

ازدواج

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
محفل عروسی دست‌جمعی در بدخشان
محفل عروسی دست‌جمعی در بدخشان

مراسم عروسی در این ولایت، به‌ویژه در محیط‌های روستایی با آداب‌ورسوم قدیمی و شکوه خاصی برگزار می‌شود.[۲۱] در سال‌های اخیر، برای کاهش فشار اقتصادی، تلاش‌هایی برای برگزاری مراسم عروسی دسته‌جمعی صورت گرفته است. این محافل با پایکوبی، رقص و آهنگ‌های محلی بدخشانی پیوند خورده است.[۲۲]

سبک پوشش

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

سبک پوشش در ولایت بَدَخشان ترکیبی از سنت‌های کهن کوهستانی و منطقه‌ای بوده که بر کار دست و صنایع دستی استوار است. چَپَن یا چکمن بدخشی، مهم‌ترین پوشش مردانه در این ولایت است. چپن در گذشته، جایگاه اجتماعی و احترام فرد را در جامعه گوشزد می‌کرد، اما امروزه جوانان نیز به پوشیدن آن علاقه پیدا کرده‌اند.[۲۳] چپن را زنان بدخشانی می‌دوزند و منبع درآمد آنان به‌شمار می‌رود. مردان بدخشانی به‌طور معمول از پیراهن، تنبان، لنگی برای دستار، کلاه‌های دست‌دوز و چپن یا جیلک (واسکَت/جلیقه) پشمی استفاده می‌کنند. شیوهٔ بستن لنگی در بدخشان به این صورت است که مردم شملهٔ آن را جمع کرده و بالا می‌برند.[۲۴]

پوشش زنان بدخشانی با تنوع رنگ و طرح‌های خاص مشخص می‌شود و تأکید زیادی بر گلدوزی دستی و ظرافت دارد:

  • پیراهن و دامن: زنان بیشتر از پیراهن‌های کمرچین، دامن‌های وریب (چین‌دار) و تنبان‌های گیبی (شلوارهای گشاد و چین‌دار) استفاده می‌کنند؛
  • جنس پارچه: پارچه‌های مورد استفاده اغلب از جنس کتان گلدار است؛
  • پوشش سر: چادرهای کتانی و به‌ویژه دستمال سر «گل سیب» بدخشان در سراسر افغانستان معروف است؛[۲۵]
  • صنایع دستی و اقتصاد: تولید و فروش لباس‌های سنتی رنگارنگ و صنایع دستی در بدخشان، یکی از راه‌های اصلی خودکفایی زنان در برابر بحران‌های اقتصادی محسوب می‌شود. لباس‌های سنتی بدخشان، به‌طور کلی، نمادی از هویت فرهنگی، مهارت‌های دستی زنان و انعکاس‌دهندهٔ سبک زندگی کوهستانی در این ولایت است.[۲۶]

آموزش

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مکتبی در ولسوالی کشم بدخشان
مکتبی در ولسوالی کشم بدخشان

بر اساس گزارش رسانه‌ها در ۱۳۹۱ش ولایت بدخشان بیش از ۶۴۰ باب مکتب ابتدائیه، متوسطه و لیسه داشت که بیش از ۳۲۸ هزار شاگرد، شامل ۱۵۰ هزار دختر، در آن مشغول به تحصیل بودند و توسط حدود ۱۰ هزار معلم از جمله ۳ هزار معلم زن، تدریس می‌شدند.[۲۷] با تسلط مجدد طالبان، آموزش و پروش در ولایت بدخشان به سمت آموزش دینی سوق داده شده است. این تغییر، ضمن تأکید بر تفکیک کامل جنسیتی در محیط‌های آموزشی، دسترسی دختران بالاتر از صنف ششم به مکتب را به‌شدت محدود کرده و بر کیفیت زندگی و آیندهٔ تحصیلی آنان تأثیر منفی گذاشته است. علاوه‌بر این، نگرانی‌ها دربارهٔ کادر معلمین افزایش یافته و تأکید بر به‌کارگیری طلاب علوم دینی در امر آموزش، افزایش یافته است.[۲۸]

دانشگاه بدخشان در ۱۳۷۷ش در شهر فیض‌آباد تأسیس شد. این دانشگاه دارای ۹ دانشکده شامل دانشکده اقتصاد، ادبیات، علوم اجتماعی، تعلیم و تربیه، زراعت، حقوق، شرعیات، کامپیوتر ساینس، مهندسی و ۲۶ گروه علمی شامل گروه ریاضی، فیزیک، کیمیا، بیولوژی، دری، عربی، پشتو، ژورنالیزم، انگلیسی، مالداری، باغداری، جنگلات و منابع طبیعی، اگرانومی، امورمالی و بانکی، اداره و مدیریت، فقه و قانون، تعلیمات اسلامی، جغرافیه، تاریخ، جامعه‌شناسی، قضا، اداره و دیپلوماسی، تکنالوژی معلوماتی، دیتابیس سیستم، مهندسی و جیولوژی (زمین‌شناسی) و معدن است. این دانشگاه، همچنین، دارای یک مجلهٔ علمی‌پژوهشی است که در آن پژوهش‌های کادرهای علمی به نشر می‌رسد. در این دانشگاه بیش از پنج هزار دانشجوی دختر و پسر مصروف تحصیل هستند که ۶۶ درصد آن را پسران و ۳۴ درصد آن را دختران تشکیل می‌دهند.[۲۹]

رسانه‌ها

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مجله بدخشان
مجله بدخشان

رسانه‌ها در ولایت بدخشان در حکومت طالبان با بحران مالی و اعمال محدودیت‌ها و سانسور مواجه شده است. رسانه‌های خصوصی، منابع درآمدی خود مانند اعلانات تجاری و پروژه‌های آگاهی‌دهی را از دست داده‌اند و برخی، قادر به پرداخت حقوق کارمندان خود نیستند. همچنین اعمال ممنوعیت‌های سخت‌گیرانه علیه خبرنگاران، به‌ویژه زنان، منجر به توقف فعالیت رسانه‌های مختص زنان شده است. خبرنگاران و نهادهای حامی رسانه‌ها معتقدند که مداخله طالبان، عامل فروپاشی رسانه‌ها در این ولایت است.[۳۰]

وضعیت کنونی و آماری رسانه‌ها

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
شاخص قبل از تسلط طالبان در ۱۴۰۱ش وضعیت کنونی میزان کاهش
مجموع رسانه‌های خصوصی ۴۹ رسانه؛ ۳۵ چاپی، ۱۱ رادیو، ۳ تلویزیون ۷ رسانه فعال دولتی/خصوصی بیش از ۸۵٪ توقف فعالیت
رسانه‌های چاپی خصوصی ۳۵ نشریه صفر هیچ نشریهٔ چاپی خصوصی فعال نیست.
رسانه‌های فعال کنونی - ۴ رادیو، ۲ تلویزیون، ۱ نشریهٔ دولتی -

اقتصاد ولایت بدخشان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بیشتر مردم در نقاط مختلفی از بدخشان، به کشاورزی، دام‌داری، صنایع‌دستی و معدن‌کاری مشغول هستند. از جمله محصولات عمدهٔ کشاورزی در این ولسوالی می‌توان به گندم، جو، جواری (ذرت)، باقلی، ارزن، برنج لک، کنجد، تخمه آفتاب‌گردان و حبوبات اشاره کرد.[۳۱]

صنایع دستی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
نمایشگاه موقت صنایع دستی زنان ولایت بدخشان
نمایشگاه موقت صنایع دستی زنان ولایت بدخشان

مردم بدخشان و به‌ویژه زنان از دیرباز به اَلچَه‌بافی، کَرباس‌بافی، گِیلم‌بافی، چَکمن‌دوزی، قاقمه‌بافی، زرگری، آهنگری، مسگری، موزه و کفش‌دوزی، چَموس‌دوزی، پیزار دوزی، کَلالی، معماری، نجاری، گل‌دوزی و خامَک‌دوزی مصروف بوده‌اند. نمد و پارچه‌های نخی نیز در این ولایت تهیه می‌شود.[۳۲]

معادن

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
یکی از معدن‌های لاجورد در ولایت بدخشان
یکی از معدن‌های لاجورد در ولایت بدخشان

ولایت بدخشان ذخایر معدنی متنوع دارد؛ ازجمله آهن در ساجر و فارماره؛ مس در گلیک؛ سرب و جست در بایقره؛ لاجورد و قلعی در ده‌گال؛ طلا در ویکادور؛ تورمالین در رباط؛ کوارتز در صندوقول؛ تراورتین در سرجنگل؛ زغال‌سنگ در اندمین؛ فیروزه در کفترخانه.[۳۳]

جاذبه‌های گردشگری ولایت بدخشان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
ولسوالی واخان ولایت بدخشان
ولسوالی واخان ولایت بدخشان

ولایت بَدَخشان با طبیعت کوهستانی و دست‌نخورده، کانون ظرفیت‌های عظیم گردشگری در شمال شرق افغانستان است. ساختار جغرافیایی و زیست‌محیطی، این ولایت را به یک مقصد منحصر به فرد تبدیل کرده است.[۳۴]

ولسوالی واخان، که با چین، پاکستان و تاجیکستان هم‌مرز است، به تاج افغانستان معروف است. این منطقه، دومین پارک ملی کشور و پناهگاه حیات وحش شناخته می‌شود و میزبان گونه‌های جانوری کمیاب مانند پلنگ برفی، آهوی مارکوپولو و خرس نصواری است. با مشارکت فعال ساکنان بومی، از ۱۳۸۴ش شکار حیوانات در این منطقه به‌شدت کنترل می‌شود.[۳۵]

وزارت اطلاعات و فرهنگ در دوران جمهوری اسلامی افغانستان، ۲۵ ساحهٔ جدید گردشگری را در ۹ منطقه از ولایت بدخشان ثبت کرده و ظرفیت‌های گردشگری ولایت را افزایش داده است. ثبت رسمی این جاذبه‌ها، یک هدف استراتژیک برای رشد صنعت گردشگری را دنبال می‌کند. پیش‌بینی می‌شود که رونق اقتصادی ناشی از حضور گردشگران داخلی و خارجی، مستقیماً به بهبود معیشت و کیفیت زندگی مردم بومی کمک شایانی کند. به‌دلیل صعب‌العبور بودن بخش‌هایی از این ولایت، مناطق گردشگری کشف‌نشدهٔ دیگری نیز وجود دارند که ظرفیت گردشگری بدخشان را در آینده افزایش می‌دهد.[۳۶]

زیرساخت‌های ولایت بدخشان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ولایت بدخشان، به دلیل اقلیم کوهستانی، همواره با چالش‌های اساسی در زمینهٔ زیرساخت‌های حمل‌ونقل مواجه بوده است. راه‌های مواصلاتی این ولایت اغلب تحت تأثیر بارش سنگین برف و ریزش بهمن قرار می‌گیرند و در فصل زمستان، راه‌های چندین ولسوالی به‌طور کامل مسدود می‌شود.[۳۷] جاده پنجشیر-بدخشان، اصلی‌ترین مسیر ارتباطی ولایت بدخشان به کابل است. این جاده با ۲۱۰ کیلومتر درازا، جایگزین گذرگاه سالنگ می‌شود.[۳۸] همچنین ساخت سرک واخان آغاز شده است که بخشی از مسیر تاریخی جادهٔ ابریشم تلقی می‌شود و قرار است واخان را به مرز چین متصل سازد.[۳۹] ولایت بدخشان دارای یک فرودگاه در مرکز ولایت است که برای شرایط اضطراری یا پروازهای سبک کاربرد دارد.[۴۰]

ولایت بدخشان دارای یک باب شفاخانهٔ دولتی بزرگ در فیض‌آباد است و در سطح ولسوالی‌ها، خدمات درمانی از طریق درمانگاه‌های دولتی کوچک تأمین می‌شود. در دو ولسوالی نیز دو شفاخانهٔ تخصصی با نام‌های «CSA» و «BSA» خدمات‌رسانی می‌کنند.[۴۱] به‌دلیل کمبود امکانات درمانی کامل در مناطق دوردست این ولایت، بیماران بیش از حد انتظار به شفاخانهٔ ولایتی مراجعه می‌کنند.[۴۲] در سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای توسعهٔ فضاهای ورزشی نیز صورت گرفته است؛ ازجمله یک جمنازیوم ورزشی بزرگ در بدخشان برای مسابقات فوتسال ساخته شده که ظرفیت تماشای حدود هزار نفر را دارد.[۴۳]

بدخشان تاجکستان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

استان خودگردان بدخشان کوهستانی (GBAO) در شرق تاجیکستان، بازماندهٔ سرزمین‌های پامیر غربی است که پس از انحلال خانات بخارا در ۱۹۲۵م، در زمرهٔ متصرفات روسیه قرار گرفت و با عنوان خودگردان تثبیت شد. این منطقهٔ کوهستانی که حدود ۳۶٬۷۱۰ کیلومتر مربع مساحت دارد، از شمال با قرقیزستان، از شرق با سین‌کیانگ چین و از جنوب با افغانستان مرز مشترک دارد و تنها از طریق دالانِ واخان (واقع در افغانستان) از پاکستان جدا می‌شود. ساختار توپوگرافی آن نیز شامل فلات‌های مرتفع در شرق و مناطق با ارتفاع کمتر در غرب است که رود پنج (آمودریا) و شعبه‌های آن، حیات منطقه را تأمین می‌کنند. در بخش غربی که ارتفاع کمتری دارد و شرایط برای کشاورزی مساعدتر است، مردم به کشت محصولاتی مانند گندم، سیب‌زمینی و سبزیجات مشغول‌اند و کشاورزی رونق دارد. در بخش‌های شرقی و مرتفع‌تر، دامداری رواج بیشتری دارد. افزون بر این، اقتصاد منطقه بر معادن غنی از جمله فلزات صنعتی و مواد معدنی ارزشمند مانند طلا، نمک خوراکی، زغال‌سنگ و میکا استوار است.[۴۴]

گردشگری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
چشمۀ آب گرم بدخشان تاجکستان
چشمۀ آب گرم

بدخشان تاجیکستان به‌دلیل جاذبه‌های طبیعی زیاد به یک مقصد اصلی گردشگری بین‌المللی تبدیل شده است. این منطقه دارای قله‌های مرتفع مانند اسماعیل سامانی و پدیده‌های زمین‌شناختی نایابی چون یخچال طبیعی فدچنکو و دریاچهٔ سریز است. همچنین، وجود چشمه‌های آبگرم شفابخش مانند اوجند و بی‌بی فاطمه زهرا و آثار تاریخی همچون قلعه‌های یمچون و قهقهه در کنار مسیر تاریخی راه ابریشم، عمق فرهنگی منطقه را برجسته می‌سازد.[۴۵]

بدخشان در زبان و ادب فارسی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

اهمیت تاریخی و فرهنگی منطقهٔ بَدَخشان سبب شده است که این سرزمین در متون ادبی و تاریخی کهن جایگاه ویژه‌ای داشته باشد. برای مثال «تاریخ بدخشان» نامی است که به مجموعه آثاری در این زمینه اطلاق می‌شود؛ از جمله یک کتاب تاریخی به خط شکسته‌نستعلیق که توسط دو میرزا نوشته شده و اکنون در کتابخانهٔ آثار خطی عتیقه در انستیتوی شرق‌شناسی شهر سنت پترزبورگ نگهداری می‌شود.[۴۶] کتاب «راهنمای قَطغَن و بدخشان» یکی از منابع مهمی است که در دوران سلطنت شاه امان‌الله توسط برهان‌الدین کُشککی یا محمد نادر خان تدوین شده است.[۴۷] همچنین، آثاری چون «ارمغان بدخشان» به‌عنوان یک تذکرهٔ مستقل در شرح حال شاعران فارسی‌گوی بدخشان از گذشته تا دوران معاصر نگاشته شده است. علاوه‌بر این، کتبی مانند «از بدخشان تا بخارا» نیز به‌صورت سفرنامه و خاطرات، به روایت ابعاد فرهنگی و جغرافیایی این منطقه پرداخته‌اند.[۴۸]

شهرت بدخشان در ادبیات فارسی، به‌طور عمده ریشه در معادن لعل آن دارد؛ این سنگ قیمتی به‌دلیل نایاب‌بودن و ارزش بالا، به یک استعارهٔ شاخص برای توصیف زیبایی و گران‌بها بودن تبدیل شده است. شاعرانی چون بیدل دهلوی لعل بدخشان را نماد فکر رنگین و ثروت روحانی خود می‌داند که نثار تهی‌دستان شرق می‌شود و در شعر خود چنین سروده است:[۴۹]

فکر رنگینم کند نذر تهی‌دستان شرق
پارهٔ لعلی که دارم از بدخشان شما


همچنین، سعدی شیرازی با استفاده از لعل بدخشان، بر خاصیت کمیاب‌بودن و تفاوت در ارزش‌ها تأکید کرده و می‌سراید:[۵۰]

گر سنگ همه لعل بدخشان بودی
پس قیمت سنگ و لعل یکسان بودی


پانویس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. ↑ Barthold, WW، ج۱، ص۴۸، X Istoriko-geograficheskii obzor Irana n، Sochineniya, Moscow, 1971, vol VII.
  2. ↑ طبری، تاریخ طبری، 1353ش، ج۷، ص۱۱۳–۱۳۸.
  3. ↑ مسعودی، التنبیه و الاشراف، 1893م، ج۱، ص۶۴.
  4. ↑ مقدسی، احسن التقاسیم، 1906م، ج۱، ص۳۰۳.
  5. ↑ بلاذری، فتوح‌البلدان، 1978م، ج۱، ص۴۱۵.
  6. ↑ اصطخری، مسالک الممالک، 1927م، ج۱، ص ۲۷۸.
  7. ↑ سیفی هروی، تاریخ نامه هرات، 1943م، ج۱، ص۶۲۹.
  8. ↑ نظامی، منشأ الانشاء، 1357ش، ج۱، ص۲۱۰.
  9. ↑ طبری، تاریخ طبری، 1353ش، ج۷، ص۱۱۳–۱۳۸.
  10. ↑ خلیلی، «یمگان»، ۱۳۵۴ش، ص9-10.
  11. ↑ فسایی، فارس‌نامه ناصری، 1367ش، ج۱، ص۵۴۱.
  12. ↑ «معرفی ولایت بدخشان»، خبرگزاری شاهد، تاریخ درج مطلب: 26 اسفند 1399ش.
  13. ↑ «ولایت بدخشان افغانستان کجاست و چه اهمیتی دارد؟»، خبرگزاری صدا و سیما.
  14. ↑ شیروانی، بستان السیاحه، 1315ش، ج۱، ص۱۳۲.
  15. ↑ ابوالمعالی، بیان الادیان، 1376ش، ج۱، ص۷۲.
  16. ↑ «علاقه‌مندی جوانان بدخشان به عرفان و تصوف»، وب‌سایت روزنامه ۸ صبح.
  17. ↑ «ولایت بدخشان افغانستان کجاست و چه اهمیتی دارد؟»، خبرگزاری صدا و سیما.
  18. ↑ «بدخشانیان برای نوروز آمادگی می‌گیرند»، وب‌سایت روزنامه ۸ صبح.
  19. ↑ جمشیدی،«نوروز در بدخشان»، وب‌سایت روزنامه ماندگار.
  20. ↑ «عید قربان، بازار مواشی بدخشان، قیمت گوسفند، گاو و بز»، وب‌سایت یوتیوب.
  21. ↑ «ده زوج در بدخشان مراسم عروسی شان را بگونۀ دسته‌جمعی برگزار کردند»، وب‌سایت طلوع نیوز.
  22. ↑ «ده زوج در بدخشان مراسم عروسی شان را بگونۀ دسته‌جمعی برگزار کردند»، وب‌سایت طلوع نیوز.
  23. ↑ «فرهنگ عامیانهء پامیر بدخشان وثیقهء سنتهای بجا ماندهء آریانای کهن و امانت تاریخی نیاکان ما»، وب‌سایت اصالت.
  24. ↑ «زنان بدخشان صنایع دستی و آثار هنری را در نمایشگاهی به نمایش گذاشتند»، وب‌سایت سلام تایمز.
  25. ↑ «لباس مردم افغانستان»، وب‌سایت شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان.
  26. ↑ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید می‌شود»، خبرگزاری جمهور.
  27. ↑ «معارف بدخشان در سردرگمی مطلق قرار دارد»، خبرگزاری پژواک.
  28. ↑ «تغییر نصاب معارف؛ طالبان ۲۵ مکتب را در تخار و بدخشان به مدرسه تبدیل کردند»، وب‌سایت روزنامۀ 8 صبح.
  29. ↑ «کتلاک دانشگاه‌ها و موسسات تحصیلات عالی دولتی»، وب‌سایت وزارت تحصیلات عالی افغانستان، ص۲۹.
  30. ↑ «وضعیت بد رسانه‌ها در بدخشان؛ از ۴۹ رسانه ۷ رسانه فعال مانده است»، وب‌سایت روزنامۀ 8 صبح.
  31. ↑ «ولسوالی‌های ولایت بدخشان»، وبلاک سرزمین لعل و لاجورد.
  32. ↑ «آثار تاریخی ولایت بدخشان»، وب‌سایت ولایت بدخشان.
  33. ↑ فرامکین، باستان‌شناسی در آسیای مرکزی، ج۱، ۱۳۷۲ش، ص ۱۰۵؛ «ظواهر معدنی ولایت بدخشان»، وب‌سایت وزارت معادن و پترولیم.
  34. ↑ «آثار تاریخی ولایت بدخشان»، وب‌سایت ولایت بدخشان.
  35. ↑ «معرفی واخان بدخشان، به عنوان دومین پارک ملی کشور»، خبرگزاری شفقنا.
  36. ↑ «معرفی ۲۵ ساحه جدید گردشگری در ولایت بدخشان»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان.
  37. ↑ «باشنده‌گان بدخشان و مشکلات راه‌های رفت‌وآمدشان»، وب‌سایت سلام وطن‌دار.
  38. ↑ «لوای پنجشیر: ۱۴۸ کیلومتر جاده پنجشیر-بدخشان هموار و جغل‌اندازی شده است»، وب‌سایت طلوع نیوز.
  39. ↑ «کار جغل‌اندازی فاز اول و دوم سرک واخان تا پایان سال جاری تکمیل می‌شود»، وب‌سایت طلوع نیوز.
  40. ↑ «تکمیل ۹۷ درصدی کار بازسازی میدان هوایی فیض‌آباد»، خبرگزاری آوا.
  41. ↑ «بیمارداران در بدخشان: در بخش عاجل شفاخانه‌ی ولایتی هیچ پزشک متخصص وجود ندارد»، وب‌سایت سلام وطن‌دار.
  42. ↑ «وضعیت بحرانی در شفاخانه بدخشان؛ ۳۲۰ مریض در ۱۲۸ بستر زیر درمانند»، وب‌سایت 8 صبح.
  43. ↑ «ساخت یک جمنازیوم ورزشی با هزینه ۱۰ میلیون افغانی در بدخشان»، خبرگزاری آوا.
  44. ↑ ۴۷ ،۴۶، Itenberg, IM et al, Atlas mira, Moscow, 1962.
  45. ↑ «بدخشان نگین گردشگری تاجیکستان»، خبرگزاری ایرنا
  46. ↑ «تاریخ بدخشان»، وب‌سایت خراسان زمین.
  47. ↑ «نگاهی به کتاب راهنمای قطغن و بدخشان»، وب‌سایت خراسان زمین.
  48. ↑ «ارمغان بدخشان»، وب‌سایت کابلستان.
  49. ↑ https://ganjoor.net/iqbal/zaboor-ajam/sh118
  50. ↑ سعدی شیرازی، گلستان، وب‌سایت گنجور.

منابع

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • «آثار تاریخی ولایت بدخشان»، وب‌سایت ولایت بدخشان، تاریخ بازدید: ۶ آذر ۱۴۰۱ش.
  • ابن‌بطوطه، محمد بن عبدالله، رحلة بن بطوطه، به کوشش طلال حرب، بیروت، ۱۹۸۷م.
  • ابوالمعالی، محمد، بیان الادیان، به کوشش دانش‌پژوه، تهران، ۱۳۷۶ش.
  • «ارمغان بدخشان»، وب‌سایت کابلستان، تاریخ درج مطلب: تاریخ بازدید: ۱۱ آبان ۱۴۰۴ش.
  • اصطخری، ابراهیم، مسالک الممالک، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۹۲۷م.
  • «افول رسانه‌های چاپی در بدخشان»، وب‌سایت روزنامهٔ آرمان ملی، تاریخ درج مطلب: ۷ نوامبر ۲۰۲۰م.
  • الفت، تیمورشاه، «تجلیل نوروز در استان بدخشان»، وبلاگ معلومات عمومی، تاریخ درج مطلب: ۲۰ اسفند ۱۳۸۴ش.
  • «باشنده‌گان بدخشان و مشکلات راه‌های رفت‌وآمدشان»، وب‌سایت سلام وطن‌دار، تاریخ درج مطلب: ۶ فروردین ۱۴۰۰ش.
  • بدخشان نگین گردشگری تاجیکستان»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱۷ تیر ۱۳۹۸ش.
  • «بدخشانیان برای نوروز آمادگی می‌گیرند»، وب‌سایت روزنامه ۸ صبح، تاریخ درج مطلب: ۲۹ اسفند ۱۳۹۱ش.
  • بدخشانی، عبدالقهار، «وضعیت معارف در بدخشان»، وبلاگ بدخشانی، تاریخ انتشار: ۲۱ بهمن ۱۳۹۰ش.
  • بدخشی، میرزا سنگ‌محمد، تاریخ بدخشان، آکادمی مطالعات شرق‌شناسی شوروی، ۱۹۵۹م.
  • بلاذری، احمد، فتوح‌البلدان، به کوشش رضوان محمد رضوان، بیروت، ۱۹۷۸م.
  • «بیمارداران در بدخشان: در بخش عاجل شفاخانهٔ ولایتی هیچ پزشک متخصص وجود ندارد»، وب‌سایت سلام وطن‌دار، تاریخ درج مطلب: ۲۲ دی ۱۴۰۲ش.
  • «تاریخ بدخشان»، وب‌سایت خراسان، تاریخ درج مطلب: ۲۷ اسفند ۱۳۹۱ش.
  • «تغییر نصاب معارف؛ طالبان ۲۵ مکتب را در تخار و بدخشان به مدرسه تبدیل کردند»، وب‌سایت روزنامهٔ ۸ صبح، تاریخ درج مطلب: ۴ اردیبشهت ۱۴۰۳ش.
  • «تکمیل ۹۷ درصدی کار بازسازی میدان هوایی فیض‌آباد»، خبرگزاری آوا، تاریخ درج مطلب: ۲۷ اسفند ۱۴۰۲ش.
  • جمشیدی، پروان، «نوروز در بدخشان»، وب‌سایت روزنامه ماندگار، تاریخ انتشار: ۱۰ حمل ۱۳۹۸ش.
  • «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید می‌شود»، خبرگزاری جمهور، تاریخ درج مطلب: ۲۱ دی ۱۳۹۲ش.
  • خلیلی، خلیل‌الله، «یمگان»، مجلهٔ آریانا، شمارهٔ ۲، سال ۳۳، ۱۳۵۴ش.
  • «ده زوج در بدخشان مراسم عروسی شان را بگونهٔ دسته‌جمعی برگزار کردند»، وب‌سایت طلوع نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۲ شهریور ۱۳۹۷ش.
  • روند، رحمت‌الله، «تاریخ بدخشان»، وب‌سایت خراسان زمین، تاریخ انتشار: ۲۷ حوت ۱۳۹۱ش.
  • «زنان بدخشان صنایع دستی و آثار هنری را در نمایشگاهی به نمایش گذاشتند»، وب‌سایت سلام تایمز، تاریخ درج مطلب: ۲۴ اکتبر ۲۰۲۲م.
  • «ساخت یک جمنازیوم ورزشی با هزینه ۱۰ میلیون افغانی در بدخشان»، ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۲۵ش.
  • سیحون، سمیع‌الله، «آبده‌های تاریخی و میراث‌های فرهنگی بدخشان با خطر نابودی روبه‌رو استند»، خبرگزاری نشانه، تاریخ درج مطلب: ۱۰ جنوری ۲۰۲۱م.
  • سیفیی هروی، سیف بن محمد، تاریخ نامهٔ هرات، به کوشش محم زبیر صدیقی، کلکته، ۱۹۴۳م.
  • شیروانی، زین‌العابدین شیروانی، بستان السیاحه، تهران، سنایی، ۱۳۱۵ش.
  • طبری، محمد بن جریر، تاریخ، عبدالرزاق سمرقندی، تهران، به کوشش عبدالحسین نوابی، ۱۳۵۳ش.
  • «ظواهر معدنی ولایت بدخشان»، وب‌سایت وزارت معادن و پترولیم، تاریخ بازدید: ۹ آبان ۱۴۰۴ش.
  • «علاقه‌مندی جوانان بدخشان به عرفان و تصوف»، وب‌سایت روزنامه ۸ صبح، ۳۰ قوس ۱۴۰۰ش.
  • «عید قربان، بازار مواشی بدخشان، قیمت گوسفند، گاو و بز»، وب‌سایت یوتویوب، تاریخ بازدید: ۸ آبان ۱۴۰۴ش.
  • فرامکین، گرگوار، باستان‌شناسی در آسیای مرکزی، ترجمه صادق ملک شهمیرزادی، تهران۱۳۷۲ش.
  • «فرهنگ عامیانهٔ پامیر بدخشان وثیقهٔ سنتهای بجا ماندهٔ آریانای کهن و امانت تاریخی نیاکان ما»، وب‌سایت اصالت، تاریخ بازدید: ۹ آبان ۱۴۰۴ش.
  • فسایی، حسن، فارس‌نامهٔ ناصری، به کوشش منصور رستگار فسایی، تهران، ۱۳۶۷ش.
  • «کار جغل‌اندازی فاز اول و دوم سرک واخان تا پایان سال جاری تکمیل می‌شود»، وب‌سایت طلوع نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۰ خرداد ۱۴۰۴ش.
  • «کتلاک دانشگاه‌ها و موسسات تحصیلات عالی دولتی»، وب‌سایت وزارت تحصیلات عالی افغانستان، تاریخ انتشار: حمل ۱۳۹۹ش.
  • «لباس مردم افغانستان»، وب‌سایت شبکهٔ اطلاع‌رسانی افغانستان، تاریخ بازدید: ۸ آبان ۱۴۰۴ش.
  • «لوای پنجشیر: ۱۴۸ کیلومتر جاده پنجشیر-بدخشان هموار و جغل‌اندازی شده است»، وب‌سایت طلوع نیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۳ خرداد ۱۴۰۴ش.
  • مسعودی، علی، التنبیه و الاشراف، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۸۹۳م.
  • «معارف بدخشان در سردرگمی مطلق قرار دارد»، خبرگزاری پژواک، تاریخ درج مطلب: ۵ اردیهشت ۱۳۹۴ش.
  • «معرفی واخان بدخشان، به عنوان دومین پارک ملی کشور»، خبرگزاری شفقنا، تاریخ درج مطلب: ۱۰ فروردین ۱۳۹۳ش.
  • «معرفی ولایت بدخشان»، خبرگزاری شاهد، تاریخ درج مطلب: ۲۶ اسفند ۱۳۹۹ش.
  • «معرفی ۲۵ ساحه جدید گردشگری در ولایت بدخشان»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۲۲ شهریور ۱۴۰۳ش.
  • مقدسی، محمد، احسن التقاسیم، به کوشش دخویه لیدن، ۱۹۰۶م.
  • نظامی، عبدالواسع، منشأ الانشاء، به کوشش رکن‌الدین همایونفر، تهران، ۱۳۵۷ش.
  • «نگاهی به کتاب راهنمای قطغن و بدخشان»، وب‌سایت خراسان زمین، تاریخ درج مطلب: ۵ اسفند ۱۴۰۲ش.
  • «نوروز در بدخشان»، وبلاگ بشارت نیوز، تاریخ بازدید: ۵ آذر ۱۴۰۱ش.
  • وصاف، شرف‌الدین عبدالله بن فضل‌الله شیرازی، تاریخ وصاف، تحریر عبدالمحمد آیتی، تهران، ۱۳۴۶ش.
  • «وضعیت بحرانی در شفاخانه بدخشان؛ ۳۲۰ مریض در ۱۲۸ بستر زیر درمانند»، وب‌سایت ۸ صبح، تاریخ درج مطلب: ۲۴ بهمن ۱۴۰۳ش.
  • «وضعیت بد رسانه‌ها در بدخشان؛ از ۴۹ رسانه ۷ رسانه فعال مانده است»، وب‌سایت روزنامهٔ ۸ صبح، تاریخ درج مطلب: ۱۹ دی ۱۴۰۲ش.
  • «ولایت بدخشان افغانستان کجاست و چه اهمیتی دارد؟»، خبرگزاری صدا و سیما، تاریخ درج مطلب: ۳۰ تیر ۱۴۰۰ش.
  • «ولسوالی‌های ولایت بدخشان»، وبلاگ سرزمین لعل و لاجورد، تاریخ بازدید: ۷ آذر۱۴۰۱ش.
  • Barthold, WW, X Istoriko-geograficheskii obzor Irana n، Sochineniya, Moscow, 1971, vol VII.
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:بدخشان&oldid=4461»