پرش به محتوا

پیش‌نویس:قوم بلوچ: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
imported>محمدمهدی محمدی
لینک داخلی
 
(۹۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۸ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
<big>'''بلوچ؛'''</big> گروه قومی ساکن در سه کشور ایران، افغانستان و پاکستان.
{{درشت|'''بلوچ؛'''}} گروه قومی ساکن در سه کشور ایران، افغانستان و پاکستان.


بلوچ، گروه‌های قومی چندملیتی هستند که در مناطق هم‌جوار ایران، افغانستان و پاکستان سکونت دارند. فرهنگ و زندگی اجتماعی آنها تحت تأثیر تعاملات میان این سه کشور شکل گرفته است. تشابهات فرهنگی و روابط خویشاوندی میان بلوچ‌های ساکن در سه کشور چنان قوی است که مرزهای ملی را کمرنگ می‌کند. این پیوندهای فرامرزی، در شیوه معیشت، زبان، موسیقی و حتی ساختارهای اجتماعی آنها به وضوح دیده می‌شود و ویژگی‌های منحصربه‌فرد این قوم از جمله پوشش سنتی و آیین‌ها آنها را از سایر گروه‌های قومی متمایز می‌سازد.  
بلوچ، گروه‌های قومی چندملیتی هستند که در مناطق هم‌جوار [[ایران]]، افغانستان و پاکستان سکونت دارند. فرهنگ و [[زندگی]] اجتماعی آنها تحت تأثیر تعاملات میان این سه کشور شکل گرفته است. تشابهات فرهنگی و روابط خویشاوندی میان بلوچ‌های ساکن در سه کشور چنان قوی است که مرزهای ملی را کمرنگ می‌کند. این پیوندهای فرامرزی، در شیوه معیشت، زبان، [[موسیقی]] و حتی ساختارهای اجتماعی آنها به وضوح دیده می‌شود و ویژگی‌های منحصربه‌فرد این قوم از جمله پوشش سنتی و آیین‌ها، آنها را از سایر گروه‌های قومی متمایز می‌سازد.


==مفهوم‌شناسی==
==تعریف قوم بلوچ==
واژۀ بلوچ به‌معنای کوچ‌نشین است و در اصطلاح به یک گروه قومی خاص، اطلاق می‌شود.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details/11369 «بلوچ و بلوچستان»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.]</ref> قوم، مفهوم فرهنگی بوده و بر جمعیتی از انسان‌ها اطلاق می‌شود که دارای اجداد، خاطرات و عناصر فرهنگی مشترک و پیوند با یک سرزمین تاریخی یا وطن و میزانی از حس منافع و مسؤلیت هستند.<ref>[https://geopoliotical.blogsky.com/1395/02/07/post-25/ مدیرشانه‌چی و دهمرده، «نقش و جایگاه نخبگان و سران طوایف قوم بلوچ در واگرایی و هم‌پیوندی ملی مطالعۀ موردی منطقۀ بلوچستان»، وبلاگ جغرافیای سیاست.]</ref>
واژهٔ [[بلوچ]] به‌معنای کوچ‌نشین است و در اصطلاح به یک گروه قومی خاص، اطلاق می‌شود.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details/11369 «بلوچ و بلوچستان»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.]</ref> قوم، مفهوم فرهنگی بوده و بر جمعیتی از انسان‌ها اطلاق می‌شود که دارای اجداد، خاطرات و عناصر فرهنگی مشترک و پیوند با یک سرزمین تاریخی یا [[وطن]] و میزانی از حس منافع و مسؤلیت هستند.<ref>[https://geopoliotical.blogsky.com/1395/02/07/post-25/ مدیرشانه‌چی و دهمرده، «نقش و جایگاه نخبگان و سران طوایف قوم بلوچ در واگرایی و هم‌پیوندی ملی مطالعۀ موردی منطقۀ بلوچستان»، وبلاگ جغرافیای سیاست.]</ref>


==پیشینۀ تاریخی==
==پیشینهٔ قوم بلوچ==
در متون یونانی، هخامنشی و کتیبۀ بیستون داریوش، از قوم بلوچ با نام‌های گدوزیا و گدروچ یاد شده و در شاهنامۀ فردوسی چندین بار، نام بلوچ آمده است. در منابع تاریخی از بلوچ به نام بلوص نیز یاد شده که ابتدا در آذربایجان و کرانۀ ‌دریای خزر می‌زیستند و بعد از آن‌جا رانده شده و در شرق کرمان سکونت گزیدند.<ref>[https://lib.eshia.ir/12293/12/139 بلوک‌باشی، «بلوچ»، دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی در وب‌سایت کتاب‌خانۀ مدرسۀ فقاهت.]</ref> منطقه‌ای که امروزه بخش جنوبی بلوچستان در ایران و پاکستان را دربر می‌گیرد، از  دوران هخامنشیان و پس از آن تاکنون، با نام‌های گوناگونی همچون گدروسیا، ایختیوفاجی، ماکیا، کسمکوران، مکوران و مکران شناخته می‌شده است. استفاده از نام بلوچستان از دوران امپراتوری‌های مغولی در هندوستان (قرن شانزدهم) و با فراوانی بیشتر در عصر نادرشاه (قرن هجدهم) آغاز شد.<ref>[https://govartishk.com/?p=11486 «دولت و  ملت در ایران: نگاهی تاریخی به تحول در ساختارهای  اجتماعی و سیاسی در بلوچستان»، وب‌سایت گوارتیشک.]</ref>
در متون یونانی، هخامنشی و [[کتیبه بیستون|کتیبهٔ بیستون]] [[داریوش]]، از قوم بلوچ با نام‌های «گدوزیا» و «گدروچ» یاد شده و در [[شاهنامه|شاهنامهٔ]] [[فردوسی]] چندین بار، نام بلوچ آمده است. در منابع تاریخی از بلوچ به نام «بلوص» نیز یاد شده که ابتدا در آذربایجان و کرانهٔ [[دریای خزر]] می‌زیستند و سپس از آن‌جا رانده شده و در شرق [[کرمان]] سکونت گزیدند.<ref>[https://lib.eshia.ir/12293/12/139 بلوک‌باشی، «بلوچ»، دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی در وب‌سایت کتاب‌خانۀ مدرسۀ فقاهت.]</ref> منطقه‌ای که امروزه بخش جنوبی بلوچستان در ایران و پاکستان را دربر می‌گیرد، از  دوران هخامنشیان و پس از آن تاکنون، با نام‌های گوناگونی همچون «گدروسیا»، «ایختیوفاجی»، «ماکیا»، «کسمکوران»، «مکوران» و «مکران» شناخته می‌شده است. استفاده از نام بلوچستان از دوران امپراتوری‌های مغولی در هندوستان (قرن شانزدهم) و با فراوانی بیشتر در عصر نادرشاه (قرن هجدهم) آغاز شد.<ref>[https://govartishk.com/?p=11486 «دولت و  ملت در ایران: نگاهی تاریخی به تحول در ساختارهای  اجتماعی و سیاسی در بلوچستان»، وب‌سایت گوارتیشک.]</ref>


بلوچ‌ها بعد از حملۀ سلجوقی‌ها به کرمان، تا مرزهای شرقی هند مهاجرت کردند.<ref>[https://lib.eshia.ir/12293/12/139 بلوک‌باشی، «بلوچ»، دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی در وب‌سایت کتاب‌خانۀ مدرسۀ فقاهت.]</ref>  بسیاری از پژوهش‌ها بر ریشۀ ایرانی و آریایی قوم بلوچ تأکید دارند و برخی، این قوم را به حمزه، عموی پیامبر اسلام، برمی‌گردانند.<ref>[https://www.tabnak.ir/fa/tags/63580/11/%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86 «در مورد بلوچ در ویکی‌تابناک بیشتر بخوانید»، وب‌سایت تابناک.]</ref>
بلوچ‌ها بعد از حملهٔ [[سلجوقیان|سلجوقی‌ها]] به کرمان، تا مرزهای شرقی هند [[مهاجرت]] کردند.<ref>[https://lib.eshia.ir/12293/12/139 بلوک‌باشی، «بلوچ»، دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی در وب‌سایت کتاب‌خانۀ مدرسۀ فقاهت.]</ref>  بسیاری از پژوهش‌ها بر ریشهٔ ایرانی و آریایی قوم بلوچ تأکید دارند و برخی، این قوم را به حمزه، عموی [[حضرت محمد|پیامبر اسلام]]، برمی‌گردانند.<ref>[https://www.tabnak.ir/fa/tags/63580/11/%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86 «در مورد بلوچ در ویکی‌تابناک بیشتر بخوانید»، وب‌سایت تابناک.]</ref>


==سکونت‌گاه قوم بلوچ==
==سکونت‌گاه قوم بلوچ==
بیشتر مردم بلوچ‌ در استان سیستان و بلوچستان ایران، ولایت‌های نیمروز، هلمند، قندهار و فراه افغانستان و ایالت‌ بلوچستان پاکستان، زندگی‌ می‌کنند؛ اما گروه‌هایی از این قوم در خراسان، هرمزگان، بندرعباس، یزد و بندرلنگه و استان‌های شمالی ایران، شهرهای کراچی و پنجاب پاکستان،<ref>[https://lib.eshia.ir/12293/12/139 بلوک‌باشی، «بلوچ»، دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی در وب‌سایت کتاب‌خانۀ مدرسۀ فقاهت.]</ref>  ولایت‌های‌ سرپل و هرات<ref>[http://afghantrib.blogspot.com/2016/06/blog-post_38.html?m=1 پوپل، «نژاد و ملیت‌های افغانستان قسمت دوازدهم طایفۀ بلوچ»، وبلاگ نژاد و ملیت‌های افغانستان.]</ref> و دایکندی افغانستان،<ref>[https://fa.abna24.com/story/754504 «هشدار محقق از خطر نابودی شیعیان دایکندی توسط طالبان»، خبرگزاری اهل‌بیت.]</ref>  کشورهای امارات متحدۀ عربی، سعودی، عمان و ترکمنستان و کشورهای آفریقای شرقی، زندگی می‌کنند.<ref>[https://anthropologyandculture.com/%D9%85%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%AA%DB%8C-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86/ شهرنازدار، «مطالعات انسان‌شناختی بلوچستان»، وب‌سایت انسان‌شناسی و فرهنگ.]</ref> آمار تقریبی جمعیت بلوچ در ایران 2.8 میلیون نفر، در افغانستان حدود شش‌صدهزار نفر و در پاکستان شش میلیون نفر گزارش شده است.<ref>[https://mysmartgene.com/blog/genetics/balochpeople/ «قوم بلوچ؛ جامعه‌ای با فرهنگی غنی و تاریخی پر فراز و نشیب»، وب‌سایت مای اسمارت ژن.]</ref>
بیشتر مردم بلوچ در استان [[سیستان]] و بلوچستان ایران، ولایت‌های [[نیمروز]]، هلمند، [[قندهار]] و فراه افغانستان و ایالت بلوچستان پاکستان، زندگی می‌کنند؛ اما گروه‌هایی از این قوم در [[خراسان]]، هرمزگان، بندرعباس، [[شهر یزد|یزد]] و بندرلنگه و استان‌های شمالی ایران، شهرهای کراچی و پنجاب پاکستان،<ref>[https://lib.eshia.ir/12293/12/139 بلوک‌باشی، «بلوچ»، دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی در وب‌سایت کتاب‌خانۀ مدرسۀ فقاهت.]</ref>  ولایت‌های سرپل و [[هرات]]<ref>[http://afghantrib.blogspot.com/2016/06/blog-post_38.html?m=1 پوپل، «نژاد و ملیت‌های افغانستان قسمت دوازدهم طایفۀ بلوچ»، وبلاگ نژاد و ملیت‌های افغانستان.]</ref> و [[دایکندی]] افغانستان،<ref>[https://fa.abna24.com/story/754504 «هشدار محقق از خطر نابودی شیعیان دایکندی توسط طالبان»، خبرگزاری اهل‌بیت.]</ref>  کشورهای امارات متحدهٔ عربی، سعودی، عمان و ترکمنستان و کشورهای آفریقای شرقی، زندگی می‌کنند.<ref>[https://anthropologyandculture.com/%D9%85%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%AA%DB%8C-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86/ شهرنازدار، «مطالعات انسان‌شناختی بلوچستان»، وب‌سایت انسان‌شناسی و فرهنگ.]</ref> آمار تقریبی جمعیت بلوچ در ایران ۲٫۸ میلیون نفر، در افغانستان حدود شش‌صدهزار نفر و در پاکستان شش میلیون نفر گزارش شده است.<ref>[https://mysmartgene.com/blog/genetics/balochpeople/ «قوم بلوچ؛ جامعه‌ای با فرهنگی غنی و تاریخی پر فراز و نشیب»، وب‌سایت مای اسمارت ژن.]</ref>
==تیره‌ها و طایفه‌ها==
==تیره‌ها و طایفه‌های قوم بلوچ==
در بلوچستان، طوایف و اقوام از دیرباز به‌صورت مجزا، اما در ارتباط با یکدیگر زندگی می‌کرده‌اند. نظام ایلیاتی، وجه مشترک زندگی اجتماعی بلوچ‌ها بوده است. در بلوچستان اصل و نسب، تعیین‌کننده پایگاه اجتماعی افراد و گروه‌ها است و هویت یک فرد، وابسته به اصل و نسب و گروهی است که در آن متولد شده و زندگی می‌کند. اساس شکل‌گیری اصل و نصب، خون مشترکی است که در رگ‌های افراد وابسته به آن جریان دارد و این امر، منجر به ایجاد تعصب طایفه‌ای می‌شود. دلبستگی طایفه‌ای در میان بلوچ‌ها چنان عمیق است که خوش‌نامی یا بدنامی، پیروزی یا شکست و درستی یا نادرستی هر فرد در امور گوناگون، پیش از آن‌که برای خود فرد مایه سربلندی یا سرافکندگی باشد، در اصل و نسب او ثبت می‌شود. ازدواج در میان آنها معمولاً درون‌‌طایفه‌ای است، هرچند گاهی اصل و نسب برتر نیز با یکدیگر ازدواج می‌کنند. همبستگی و انسجام کلی طوایف، نتیجه پیوستگی درونی آنها است.  
در بلوچستان، طوایف و اقوام از دیرباز به‌صورت مجزا، اما در ارتباط با یکدیگر زندگی می‌کرده‌اند. نظام ایلیاتی، وجه مشترک زندگی اجتماعی بلوچ‌ها بوده است. در بلوچستان اصل و نسب، تعیین‌کننده پایگاه اجتماعی افراد و گروه‌ها است و هویت یک فرد، وابسته به اصل و نسب و گروهی است که در آن متولد شده و زندگی می‌کند. اساس شکل‌گیری اصل و نصب، خون مشترکی است که در رگ‌های افراد وابسته به آن جریان دارد و این امر، منجر به ایجاد تعصب طایفه‌ای می‌شود. دلبستگی طایفه‌ای در میان بلوچ‌ها چنان عمیق است که خوش‌نامی یا بدنامی، پیروزی یا شکست و درستی یا نادرستی هر فرد در امور گوناگون، پیش از آن‌که برای خود فرد مایه سربلندی یا سرافکندگی باشد، در اصل و نسب او ثبت می‌شود. ازدواج در میان آنها معمولاً درون‌طایفه‌ای است، هرچند گاهی اصل و نسب برتر نیز با یکدیگر [[ازدواج]] می‌کنند. همبستگی و انسجام کلی طوایف، نتیجه پیوستگی درونی آنها است.


نخستین اصطلاح نمادین در سازمان‌دهی اجتماعی میان عشایر بلوچ «پدرتباری» است. این اصطلاح به نسب پدری اشاره دارد و همچنین برای تعریف بزرگ‌ترین، جامع‌ترین و پایدارترین گروه اجتماعی استفاده می‌شود. روابط پدرتباری از مهم‌ترین عوامل در ساختار اجتماعی بلوچ‌ها به شمار می‌روند و دو نیاز عمده نظارت اجتماعی و کمک اجتماعی و اقتصادی را برطرف می‌سازد. نظام قشربندی در نواحی مختلف بلوچستان و میان طوایف متفاوت است؛ به‌طوری که شمال و جنوب بلوچستان هر کدام سلسله مراتب اجتماعی خاص خود را دارند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/818452/fa#downloadbottom فروزان‌‍نیا و دیگران، «نقش اقوام و طوايف در استان سيستان و بلوچستان و تأثير آنها بر ايجاد امنيت پايدار در منطقه»، 1391ش، ص886 و 889.]</ref>
نخستین اصطلاح نمادین در سازمان‌دهی اجتماعی میان عشایر بلوچ «پدرتباری» است. این اصطلاح به نسب پدری اشاره دارد و همچنین برای تعریف بزرگ‌ترین، جامع‌ترین و پایدارترین گروه اجتماعی استفاده می‌شود. روابط پدرتباری از مهم‌ترین عوامل در ساختار اجتماعی بلوچ‌ها به شمار می‌روند و دو نیاز عمده نظارت اجتماعی و کمک اجتماعی و اقتصادی را برطرف می‌سازد. نظام قشربندی در نواحی مختلف بلوچستان و میان طوایف متفاوت است؛ به‌طوری که شمال و جنوب بلوچستان هر کدام سلسله مراتب اجتماعی خاص خود را دارند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/818452/fa#downloadbottom فروزان‍نیا و دیگران، «نقش اقوام و طوایف در استان سیستان و بلوچستان و تأثیر آنها بر ایجاد امنیت پایدار در منطقه»، 1391ش، ص886 و 889.]</ref>


قوم بلوچ به 150 طایفۀ کوچک و بزرگ تقسیم می‌شود<ref>[https://geopoliotical.blogsky.com/1395/02/07/post-25/ مدیرشانه‌چی و دهمرده، «نقش و جایگاه نخبگان و سران طوایف قوم بلوچ در واگرایی و هم‌پیوندی ملی مطالعۀ موردی منطقۀ بلوچستان»، وبلاگ جغرافیای سیاست.]</ref>  که معروف‌ترین آنها عبارتند از: یاراحمدی، بامری، گمشادزیی، شه‌بخشی، سِمال‌زایی، شیرانی و ریگی.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/228959/%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86?entryviewid=259786 بلوک‌باشی، «بلوچ»، ائرۀ المعارف بزرگ اسلامی در وب‌سایت مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>
قوم بلوچ به ۱۵۰ طایفهٔ کوچک و بزرگ تقسیم می‌شود<ref>[https://geopoliotical.blogsky.com/1395/02/07/post-25/ مدیرشانه‌چی و دهمرده، «نقش و جایگاه نخبگان و سران طوایف قوم بلوچ در واگرایی و هم‌پیوندی ملی مطالعۀ موردی منطقۀ بلوچستان»، وبلاگ جغرافیای سیاست.]</ref>  که معروف‌ترین آنها عبارتند از: یاراحمدی، بامری، گمشادزیی، شه‌بخشی، سِمال‌زایی، شیرانی و ریگی.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/228959/%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86?entryviewid=259786 بلوک‌باشی، «بلوچ»، ائرۀ المعارف بزرگ اسلامی در وب‌سایت مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>


==ساختار اجتماعی==
==ساختار اجتماعی قوم بلوچ==
در ساختار اجتماعی قوم بلوچ، نظام سرداری به‌صورت موروثی منتقل می‌شود؛ در رأس طایفه، سردار و در رأس هر یک از تیره‌های طایفه‌ای چند ریش‌سفید و یک کدخدا وجود دارند. مجموع ریش‌سفیدان و کدخدای تیره‌ها، بزرگان طایفه را تشکیل می‌دهند.<ref>[[C:\Users\azimi\Downloads\article-v35n1p11-en.pdf|زیرکی، «الگوی بهینۀ سیاسی فضایی توزیع قدرت اجتماعی در منطقۀ بلوچستان»، 1398ش، ص15.]]</ref>  تمام افراد قبیله موظف به احترام و اطاعت بی‌چون‌وچرا از ریش‌سفیدان هستند و رئیس قبیله نقش تصمیم‌گیرنده و مغز متفکر را بر عهده دارد و بسیاری از مسائل و مشکلات قبیله نیز با حضور و تلاش‌های او حل و فصل می‌شود.<ref>[https://www.sid.ir/paper/818452/fa#downloadbottom فروزان‌‍نیا و دیگران، «نقش اقوام و طوايف در استان سيستان و بلوچستان و تأثير آنها بر ايجاد امنيت پايدار در منطقه»، 1391ش، ص886.]</ref>


کدخدا/کلانتر از سوی مردم انتخاب می‌شود و بعد از تأیید سردار به حکومت پیشنهاد می‌شود. بلوچ‌های افغانستان از نهادهای اجتماعی مدرن چون شورا و انجمن‌ برای مدیریت زندگی اجتماعی خود استفاده می‌کنند.<ref> [http://afghantrib.blogspot.com/2016/06/blog-post_38.html?m=1 پوپل، «نژاد و ملیت‌های افغانستان قسمت دوازدهم طایفۀ بلوچ»، وبلاگ نژاد و ملیت‌های افغانستان.]</ref>  در میان قوم بلوچ واحدهای اجتماعی شامل هلک، حشم، لوگان، می‌تک، دوار، گدام، خیل و شلوار، بر بنیاد خویشاوندی با یک‌دیگر ارتباط دارند.<ref>[https://smb.yazd.ac.ir/article_2659.html رستگار ژاله، «واکاوی تأثیر فرهنگ بر مسکن بلوچ‌ها از طریق سپهر نشانه‌ای یوری لوتمان»، 1400ش، ص38. ص41.]</ref>  فرزندان در این قوم، از سوی پدر هویت ‌اجتماعی می‌یابند.<ref>[https://lib.eshia.ir/12293/12/139 بلوک‌باشی، «بلوچ»، ائرۀ المعارف بزرگ اسلامی در وب‌سایت کتاب‌خانۀ مدرسۀ فقاهت.]</ref> 
===نظام سنتی قوم بلوچ===
در گذشته سلسله‌مراتب اجتماعی بلوچ‌ها بر چهار طبقۀ اجتماعی حاکُمزات (اشراف)، شهری (کشاورزان)، بلوچ (چادرنشینان) و غلام (بردگان) استوار بود.<ref>[https://lib.eshia.ir/12293/12/139 بلوک‌باشی، «بلوچ»، ائرۀ المعارف بزرگ اسلامی در وب‌سایت کتاب‌خانۀ مدرسۀ فقاهت]</ref>  بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، نظام اجتماعی بلوچ‌های ایران تاحدودی تغییر کرده است؛<ref>[https://socialhistory.ihcs.ac.ir/article_2135_85a2de570e37abbd09bfd214134ac7e3.pdf پرگاری و دیگران، «تأثیر عوامل اجتماعی و فرهنگی – مذهبی در مهاجرت بلوچ‌ها از زاهدان به آن‌سوی مرز در دورۀ پهلوی»، 1395ش، ص48-49.]</ref> تحولات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی در بلوچستان ایران تغییرات اساسی در ساختار طبقات اجتماعی و نظام قشربندی سنتی جامعه‌های روستایی و عشیره‌ای ایجاد کرده است. با فروپاشی نظام متمرکز قدرت و ساختار سیاسی حاکم، پایه و جایگاه دستگاه رهبری و منزلت طبقات حاکم، سرداران و خوانین درهم شکسته است. امروزه، با تغییر نوع روابط و مناسبات اجتماعی و اقتصادی میان گروه‌های فرادست و فرودست، وضعیت اجتماعی و اقتصادی گروه‌های پایین‌دستی، به‌خصوص گروه‌های تولیدکننده اصلی جامعه‌های ایل‌نشین و روستایی بلوچستان، دگرگون شده و فاصله‌های طبقاتی میان آن‌ها کم شده یا از میان رفته است.<ref>[https://lib.eshia.ir/12293/12/139 بلوک‌باشی، «بلوچ»، ائرۀ المعارف بزرگ اسلامی در وب‌سایت کتاب‌خانۀ مدرسۀ فقاهت.]</ref>


نقش مولوی‌ها؛ جایگاه مذهب و به‌ویژه وضعیت پیشوایان مذهبی در ساختار اجتماعی بلوچستان، دچار تحولات اساسی شده است. حکومت محلی بارکزهی‌ها نقطه آغاز رونق مذهب اهل‌سنت در این منطقه بوده است. در این دوره، یکی از حاکمان محلی تعدادی مولوی را که تحصیلات دینی در پاکستان و افغانستان داشتند، برای اجرای قضاوت شرعی وارد دستگاه حکومتی خود کرد. پیش از این، شیوخ درویش‌مسلک، پیران صاحب‌کرامت و صوفیان یا عارفان محلی، مرجع معنوی مردم بلوچستان بودند. در قرن گذشته پیشوایان دینی بلوچ که با عنوان «ملا» و «قاضی» شناخته می‌شدند، اغلب کهنسالان زاهدی بودند که در سال‌های دور، آشنایی اندکی با علوم دینی در سطحی ابتدایی پیدا کرده و با همان اندوخته به نیازهای دینی مردم پاسخ می‌دادند، به آموزش فرزندان برخی اقشار می‌پرداختند و در مواردی، به‌عنوان بازوی قضایی حاکمان عمل می‌کردند. این وضعیت کمابیش تا واپسین سال‌های حکومت قاجارها ادامه داشت، تا اینکه آوازه مدرسه‌های دینی مترقی و سازمان‌یافته در هندوستان آن روزگار به گوش بلوچ‌ها رسید. با توجه به شرایط فرهنگی ویژه بلوچستان، تعداد اندکی از فرزندان همان زاهدان معتمد که از نظر طبقاتی نیز جزو اقشار میانی جامعه به شمار می‌آمدند و مورد اعتماد دیگران بودند، فرصت سفر به خارج از کشور را یافتند. این مسافران پس از بازگشت، به مهم‌ترین و تأثیرگذارترین نیروهای اجتماعی جامعه بلوچستان تبدیل شدند و سرآغاز تحولات گسترده و دگرگونی‌های ریشه‌ای در بنیان‌های فکری و اعتقادی بلوچ‌ها شدند. اگرچه این پیشوایان مذهبی تا پیش از این مورد احترام مردم بودند، اما سازمان منسجمی که دارای گستره نفوذ بالایی در عرصه‌های مختلف سیاسی و اجتماعی باشد، نداشتند. در دوران انقلاب اسلامی و حکومت دینی در ایران، زمینه‌های مناسبی برای افزایش قدرت و تأثیرگذاری روحانیون در فرهنگ و جامعه بلوچستان فراهم شد. تثبیت جایگاه اقتدارآمیز رهبران مذهبی در بلوچستان، به ارتقای نقش عامل مذهب در هویت قومی بلوچ‌ها انجامید. اهمیت سیاسی رهبران مذهبی بلوچ، به‌ویژه در آستانه‌ی انقلاب اسلامی ایران، بیش‌ازپیش آشکار شد؛ آن‌ها در کنار علمای شیعه، نقش مهمی در بسیج سیاسی مردم بلوچ برای همراهی با این انقلاب گسترده ایفا کردند.<ref>[https://www.jicr.ir/article_371_4a44b54b18420c39d7fae78abda5e2aa.pdf نادری و دیگران، «تأملی در آرایـش نیروهـای اجتماعی و تحول گفتمان‌‌های هویت قومی در بلوچستان ایران»، 1397ش، ص83-84 و 91.]</ref>
====ساختار سنتی رهبری و نظام خویشاوندی====
در ساختار اجتماعی قوم بلوچ، نظام سرداری به‌صورت موروثی منتقل می‌شود؛ در رأس طایفه، سردار و در رأس هر یک از تیره‌های طایفه‌ای چند [[ریش‌سفید]] و یک [[کدخدامنشی|کدخدا]] وجود دارند. مجموع ریش‌سفیدان و کدخدای تیره‌ها، بزرگان طایفه را تشکیل می‌دهند.<ref>[[C:\Users\azimi\Downloads\article-v35n1p11-en.pdf|زیرکی، «الگوی بهینهٔ سیاسی فضایی توزیع قدرت اجتماعی در منطقهٔ بلوچستان»، 1398ش، ص15.]]</ref>  تمام افراد قبیله موظف به احترام و اطاعت بی‌چون‌وچرا از ریش‌سفیدان هستند و رئیس قبیله نقش تصمیم‌گیرنده و مغز متفکر را بر عهده دارد و بسیاری از مسائل و مشکلات قبیله نیز با حضور و تلاش‌های او حل‌وفصل می‌شود.<ref>[https://www.sid.ir/paper/818452/fa#downloadbottom فروزان‍نیا و دیگران، «نقش اقوام و طوایف در استان سیستان و بلوچستان و تأثیر آنها بر ایجاد امنیت پایدار در منطقه»، 1391ش، ص886.]</ref> کدخدا/کلانتر از سوی مردم انتخاب می‌شود و بعد از تأیید سردار به حکومت پیشنهاد می‌شود. بلوچ‌های [[افغانستان]] از نهادهای اجتماعی مدرن چون [[شورا]] و انجمن برای مدیریت زندگی اجتماعی خود استفاده می‌کنند.<ref> [http://afghantrib.blogspot.com/2016/06/blog-post_38.html?m=1 پوپل، «نژاد و ملیت‌های افغانستان قسمت دوازدهم طایفۀ بلوچ»، وبلاگ نژاد و ملیت‌های افغانستان.]</ref> در میان قوم بلوچ واحدهای اجتماعی شامل هلک، حشم، لوگان، می‌تک، دوار، گدام، خیل و شلوار، بر بنیاد خویشاوندی با یک‌دیگر ارتباط دارند.<ref>[https://smb.yazd.ac.ir/article_2659.html رستگار ژاله، «واکاوی تأثیر فرهنگ بر مسکن بلوچ‌ها از طریق سپهر نشانه‌ای یوری لوتمان»، 1400ش، ص38. ص41.]</ref>  فرزندان در این قوم، از سوی پدر هویت اجتماعی می‌یابند.<ref>[https://lib.eshia.ir/12293/12/139 بلوک‌باشی، «بلوچ»، ائرۀ المعارف بزرگ اسلامی در وب‌سایت کتاب‌خانۀ مدرسۀ فقاهت.]</ref>
 
====نظام طقاتی در  گذشته و حال====
در گذشته سلسله‌مراتب اجتماعی بلوچ‌ها بر چهار طبقهٔ اجتماعی حاکُمزات (اشراف)، شهری (کشاورزان)، بلوچ (چادرنشینان) و غلام (بردگان) استوار بود.<ref>[https://lib.eshia.ir/12293/12/139 بلوک‌باشی، «بلوچ»، ائرۀ المعارف بزرگ اسلامی در وب‌سایت کتاب‌خانۀ مدرسۀ فقاهت]</ref> بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، نظام اجتماعی بلوچ‌های ایران تاحدودی تغییر کرده است؛<ref>[https://socialhistory.ihcs.ac.ir/article_2135_85a2de570e37abbd09bfd214134ac7e3.pdf پرگاری و دیگران، «تأثیر عوامل اجتماعی و فرهنگی – مذهبی در مهاجرت بلوچ‌ها از زاهدان به آن‌سوی مرز در دورۀ پهلوی»، 1395ش، ص48-49.]</ref> تحولات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی در بلوچستان ایران تغییرات اساسی در ساختار طبقات اجتماعی و نظام قشربندی سنتی جامعه‌های روستایی و عشیره‌ای ایجاد کرده است. با فروپاشی نظام متمرکز قدرت و ساختار سیاسی حاکم، پایه و جایگاه دستگاه رهبری و منزلت طبقات حاکم، سرداران و خوانین درهم شکسته است. امروزه، با تغییر نوع روابط و مناسبات اجتماعی و اقتصادی میان گروه‌های فرادست و فرودست، وضعیت اجتماعی و اقتصادی گروه‌های پایین‌دستی، به‌خصوص گروه‌های تولیدکننده اصلی جامعه‌های ایل‌نشین و روستایی بلوچستان، دگرگون شده و فاصله‌های طبقاتی میان آنها کم شده یا از میان رفته است.<ref>[https://lib.eshia.ir/12293/12/139 بلوک‌باشی، «بلوچ»، ائرۀ المعارف بزرگ اسلامی در وب‌سایت کتاب‌خانۀ مدرسۀ فقاهت.]</ref>
 
===تحول در جایگاه مولوی‌ها در قوم بلوچ===
 
====گذار از مرجعیت عرفانی به فقهی====
جایگاه مذهب و به‌ویژه وضعیت پیشوایان مذهبی در ساختار اجتماعی بلوچستان، دچار تحولات اساسی شده است. حکومت محلی بارکزیی‌ها نقطه آغاز رونق مذهب اهل‌سنت در این منطقه بوده است. در این دوره، یکی از حاکمان محلی تعدادی مولوی را که تحصیلات دینی در پاکستان و افغانستان داشتند، برای اجرای قضاوت شرعی وارد دستگاه حکومتی خود کرد. پیش از این، شیوخ درویش‌مسلک، پیران صاحب‌کرامت و صوفیان یا عارفان محلی، مرجع معنوی مردم بلوچستان بودند.
 
====از زهدگرایی  تا قضاوت محلی====
در قرن گذشته پیشوایان دینی بلوچ که با عنوان «[[ملا]]» و «قاضی» شناخته می‌شدند، اغلب کهنسالان زاهدی بودند که در سال‌های دور، آشنایی اندکی با علوم دینی در سطحی ابتدایی پیدا کرده و با همان اندوخته به نیازهای دینی مردم پاسخ می‌دادند، به آموزش فرزندان برخی اقشار می‌پرداختند و در مواردی، به‌عنوان بازوی قضایی حاکمان عمل می‌کردند.
 
====ظهور نسل جدید  مولوی‌های تحصیل‌کرده====
این وضعیت کمابیش تا واپسین سال‌های حکومت [[قاجاریه|قاجار]] ادامه داشت؛ تا اینکه آوازه [[مدرسه|مدرسه‌های]] دینی مترقی و سازمان‌یافته در هندوستان آن روزگار به گوش بلوچ‌ها رسید. با توجه به شرایط فرهنگی ویژه بلوچستان، تعداد اندکی از فرزندان همان زاهدان معتمد که از نظر طبقاتی نیز جزو اقشار میانی جامعه به شمار می‌آمدند و مورد اعتماد دیگران بودند، فرصت سفر به خارج از کشور را یافتند.
 
این مسافران پس از بازگشت، به مهم‌ترین و تأثیرگذارترین نیروهای اجتماعی جامعه بلوچستان تبدیل شدند و سرآغاز تحولات گسترده و دگرگونی‌های ریشه‌ای در بنیان‌های فکری و اعتقادی بلوچ‌ها شدند. اگرچه این پیشوایان مذهبی تا پیش از این مورد احترام مردم بودند، اما سازمان منسجمی که دارای گستره نفوذ بالایی در عرصه‌های مختلف سیاسی و اجتماعی باشد، نداشتند.
 
====تثبیت قدرت و نقش‌آفرینی سیاسی در دوره معاصر====
در دوران [[انقلاب اسلامی]] و حکومت دینی در [[ایران]]، زمینه‌های مناسبی برای افزایش قدرت و تأثیرگذاری روحانیون در فرهنگ و جامعه بلوچستان فراهم شد. تثبیت جایگاه اقتدارآمیز رهبران مذهبی در بلوچستان، به ارتقای نقش عامل مذهب در هویت قومی بلوچ‌ها انجامید. اهمیت سیاسی رهبران مذهبی بلوچ، به‌ویژه در آستانهٔ انقلاب اسلامی ایران، بیش‌ازپیش آشکار شد؛ آنها در کنار علمای [[شیعه]]، نقش مهمی در بسیج سیاسی مردم بلوچ برای همراهی با این انقلاب گسترده ایفا کردند.<ref>[https://www.jicr.ir/article_371_4a44b54b18420c39d7fae78abda5e2aa.pdf نادری و دیگران، «تأملی در آرایـش نیروهـای اجتماعی و تحول گفتمان‌های هویت قومی در بلوچستان ایران»، 1397ش، ص83-84 و 91.]</ref>
 
===نقش مشایخ در قوم بلوچ===
مشایخ در جامعهٔ بلوچ، رهبری مذهبی را بر عهده داشتند و بلوچ‌ها که توان مالی برای مراجعه به پزشک و استفاده از دارو را نداشتند به مشایخ دوره‌گرد مراجعه می‌کردند. همچنین در اختلافات درونی جامعهٔ بلوچ، مشایخ نقش قاضی و در مقابل بیگانگان رهبری دفاع از آنان را بر عهده داشتند. [[زندگی]] صوفیانهٔ مشایخ تاثیر قابل توجهی بر زندگی مردم بلوچ داشته و خصلت‌هایی چون [[مدارا]] و تساهل را مردم بلوچ از زندگی مشایخ الهام گرفته‌اند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/431402/%D9%81%D8%B1%D9%82%D9%87-%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8%DB%8C-%D8%B0%DA%A9%D8%B1%DB%8C-%D9%87%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 سرافرازی، «فرقۀ مذهبی ذکری‌ها در بلوچستان»،  1390ش، ص50-51.]</ref> مردم بلوچ برای هر یک از مشایخ، داستان‌هایی دارند که نشان از قدرت خارق‌العادهٔ آنها در زمان حیات و بهره‌مندی از [[کرامت|کرامات]] بعد از وفات آنها است.<ref>ریاحی، زار و باد و بلوچ، 1397ش، ص35، 41 و 42.</ref> مشایخ میان بلوچ‌های ایران، پاکستان و افغانستان مریدان زیادی دارند.<ref>ریاحی، زار و باد و بلوچ، 1397ش، ص28-42.</ref>
 
بر اساس عقیدهٔ پیروان مشایخ، برخی از [[مشایخ در قوم بلوچ|مشایخ]] یا زنده‌اند یا غایب شده‌اند و مرقد ندارند یا مرقد آنها در کشورهای دیگر است؛ براین اساس برای هریک قدم‌گاه‌هایی در نقاط مختلف برپا کرده‌اند که پیروان جهت [[زیارت]] و برگزاری مراسم به آن‌جا مراجعه می‌کنند. مانند محل غایب شدن شیخ غلام‌رسول در شب [[مراسم عروسی|عروسی]]، قدمگاه خواجه خضر در جنوب‌غربی [[چابهار]] و شهرهای ساحلی جنوب، محل غایب شدن شیخ‌غیبی بر فراز کوهی در طیس/ تیس در چابهار.<ref>ریاحی، زار و باد و بلوچ، 1397ش، ص35، 39 و 41.</ref> مردم بلوچ با هدف برآورده‌شدن حاجات خود، آیینی با نام مجلس مولود را برگزار می‌کنند.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/246842/%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%8C-%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C-%D8%A8%DB%8C%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C جعفری، «زار»،  وب‌سایت مرکزدائره‌المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>
===شکاف‌های اجتماعی بلوچ===
کارشناسان، نظام طبقاتی،<ref>[https://jic.uk.ac.ir/article_2720_095b23ee339d61c9965b49d65691b5e9.pdf محمدی و دیگران، «نظام طبقاتی در بلوچستان: زمینه‌های تاریخی و پیامدهای اجتماعی»، 1399ش، ص142.]</ref> فرهنگ بسته، محرومیت،<ref>[https://www.pishkhan.com/news/90674 «شکاف متراکم اجتماعی و محرومیت سیستان و بلوچستان»، وب‌سایت پیشخوان.]</ref> تعصبات قومی،<ref>[https://peace-ipsc.org/fa/%D9%BE%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%B3%DB%8C%D9%84-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%82%D9%88%D9%85-%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%88-%D8%AC%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%B7%D9%84%D8%A8%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D9%84/ وریج کاظمی، «پتانسیل‌های قوم‌گرایی و جدایی‌طلبی در بلوچستان پاکستان»، وبسایت مرکز بینالمللی مطالعات صلح.]</ref> ظهور گروه‌های تندرو مذهبی،<ref>[https://ps.ihu.ac.ir/article_205628_6fcabeb0670ec1bbac36393ba7ee5062.pdf اکرمیان و حسینی‌زاده، «تحلیل گفتمان ضدامنیتی گروهک تروریستی جیش العدل در سیستان و بلوچستان»، 1399ش، ص82.]</ref> رسانه‌ها، [[جنگ نرم]]،<ref>[https://ensani.ir/fa/article/547793/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B7%D9%87-%D8%AC%D9%86%DA%AF-%D9%86%D8%B1%D9%85-%D9%88-%D8%B4%DA%A9%D8%A7%D9%81-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%82%D9%88%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1 سلیمانی و رضانژاد، «بررسی رابطۀ جنگ نرم و شکاف‌های قومی در جمهوری اسلام ایران: مطالعۀ موردی شبکه‌های بی‌بی‌سی، رادیوفردا و صدای آمریکا»، 1402ش، ص100.]</ref> تغییرات در فناوری، ارتباطات، تغییر در سیستم آموزشی و اشتغال را عامل پیدایش شکاف‌های اجتماعی در جامعهٔ بلوچ می‌دانند که به‌تنش‌های میان‌قومی و برون‌قومی آنها دامن می‌زند.<ref>[https://farsnews.ir/news/14020605000348/%D8%B4%DA%A9%D8%A7%D9%81-%D9%86%D8%B3%D9%84%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B9%D9%84%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D8%B1%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%87% «شکاف نسلی در جامعۀ ایران: علت‌ها و راه‌کارهای کاهش»، وب‌سایت فارس نیوز.]</ref> علاوه بر این جامعهٔ بلوچ به‌دلیل ساختار ایلی و طایفه‌ای، همواره تحت سلطهٔ خان‌ها و سرداران محلی بود که با تفرقه‌افکنی و نابرابری، قدرت خود را حفظ می‌کردند. این سلسله‌مراتب، هم باعث اختلافات داخلی می‌شد و هم شکاف بین نخبگان و مردم عادی را عمیق‌تر می‌کرد.<ref>[https://www.jicr.ir/article_371_4a44b54b18420c39d7fae78abda5e2aa.pdf نادری و دیگران، «تأملی در آرایش نیروهای اجتماعی و تحول گفتمان‌های هویت قومی در بلوچستان ایران»، 1397ش، ص78-79.]</ref>
 
این شکاف‌ها عبارت است از:
 
'''شکاف ناشی از نظام طبقاتی'''؛ محققان بر این نظر هستند که سابقهٔ نظام طبقاتی در جامعهٔ ایران به دوران ایران باستان می‌رسد. هرچند پس از سقوط [[ساسانیان|ساسانی‌ها]] و ظهور اسلام این نظام برافتاد اما در میان اشراف قبایل از جمله [[بلوچ|بلوچ‌ها]] تا امروز وجود دارد.<ref>[https://jic.uk.ac.ir/article_2720_095b23ee339d61c9965b49d65691b5e9.pdf محمدی و دیگران، «نظام طبقاتی در بلوچستان: زمینه‌های تاریخی و پیامدهای اجتماعی»، 1399ش، ص142و 152-155.]</ref>
 
'''شکاف مذهبی'''؛ در گذشته رهبری بلوچ در پاکستان بیشتر به دست سرداران قوم‌گرای [[سکولاریسم|سکولار]] بود و رهبران مذهبی محافظه‌کارانه عمل‌می‌کردند؛ اما با ظهور گروه‌های رادیکال مذهبی در پاکستان و توسعهٔ مدارس دینی، رهبران مذهبی بلوچ احساس قدرت کرده<ref>[https://farhangemelal.icro.ir/news/4766/%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D9%82%D9%88%D9%85%DB%8C-%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%B4-%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8-%D9%88-%D8%AA%D9 رانا، «بلوچستان: گرایشهای جدید قومی، شورش، مذهب و توسعه»، پایگاه تخصصی تحلیلی جامعه و فرهنگ ملل.]</ref> و از این رو شکاف‌های مذهبی نه‌تنها با دیگر اقوام بلکه در میان جامعهٔ بلوچ روزبه‌روز عمیق‌تر می‌شود. از نظر کارشناسان روند جاری در بلوچستان پاکستان، روی بلوچستان ایران نیز تأثیر گذاشته است.<ref>[https://peace-ipsc.org/fa/%D8%AA%D8%A7%D8%AB%DB%8C%D8%B1-%D9%82%D8%AF%D8%B1%D8%AA-%D9%86%D8%B1%D9%85-%D9%85%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%B3-%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D9%BE%D8%A7%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%B1-%D8%A7%D9%85/ وریج کاظمی، «تأثیر قدرت نرم مدارس دینی پاکستان بر امنیت ایران»، وبسایت مرکز بینالمللی مطالعات صلح.]</ref>
 
'''شکاف جنسیتی'''؛ جامعهٔ بلوچ یک جامعهٔ [[مردسالاری|مردسالار]] است که شکاف عمیق جنسیتی را در این جامعه به‌وجود آورده و زنان از حداقل حقوق محروم هستند.<ref>[https://jic.uk.ac.ir/article_2720_095b23ee339d61c9965b49d65691b5e9.pdf محمدی و دیگران، «نظام طبقاتی در بلوچستان: زمینه‌های تاریخی و پیامدهای اجتماعی»، 1399ش، ص154-155.]</ref>
 
'''شکاف نسلی'''؛ در جامعهٔ امروزی بلوچ هنجارهای حاکم بر فرهنگ سنتی بلوچ مانند سیستم رهبری جامعه، سبک زندگی<ref>[https://farhangemelal.icro.ir/news/4766/%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D9%82%D9%88%D9%85%DB%8C-%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%B4-%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8-%D9%88-%D8%AA%D9 رانا، «بلوچستان: گرایشهای جدید قومی، شورش، مذهب و توسعه»، پایگاه تخصصی تحلیلی جامعه و فرهنگ ملل.]</ref>  و دور بودن زنان از آموزش و اشتغال، برای نسل جدید و تحصیل‌کرده قابل پذیرش نیست.<ref>[https://scart.uok.ac.ir/article_61773_1bd5c7c1f2e770d51f1c85e82ad928dd.pdf یوسفوند و دیگران، «از مقاومت تا پذیرش کلیشه‌های جنسیتی در میان دختران بلوچ، مورد مطالعه: دانشجویان دانشگاه ولایت ایرانشهر»، 1399ش، ص16-17.]</ref>
 
'''شکاف اقتصادی و تقسیم منابع'''؛ ایالت بلوچستان پاکستان، با وجود وسعت اراضی، کمی جمعیت و فراوانی منابع طبیعی، فقیرترین ایالت این کشور است و مردم این ایالت به‌ویژه بلوچ‌ها از بی‌کاری و عدم دسترسی به امکانات زندگی رنج می‌برند.<ref>[https://peace-ipsc.org/fa/%D9%BE%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%B3%DB%8C%D9%84-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%82%D9%88%D9%85-%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%88-%D8%AC%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%B7%D9%84%D8%A8%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D9%84/ وریج کاظمی، «پتانسیل‌های قوم‌گرایی و جدایی‌طلبی در بلوچستان پاکستان»، وبسایت مرکز بینالمللی مطالعات صلح.]</ref>  بلوچستان ایران نیز با وجود موقعیت مهم ترانزیتی و با وجود تلاش‌های دولت جمهوری اسلامی در جهت محرومیت‌زدایی از این منطقه، اما هنوز با مشکلات و نارسایی‌های اقتصادی بسیار دست به گریبان است.<ref>[https://facultymembers.sbu.ac.ir/etaat/%D8%B4%DA%A9%D8%A7%D9%81%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D9%88-%D9%85%D8%B4%DA%A9%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%88-%D8%A7%D9%85%D9%86%DB%8C%D8%AA/ «شکاف‌های اجتماعی و مشکلات سیاسی و امنیتی در سیستان و بلوچستان»، وب‌سایت جواد اطاعت.]</ref>
 
==ویژگی‌های قومی مردم بلوچ==
بلوچ‌ها مردمانی آزاده، [[مهمان نوازی|مهمان‌نواز]]، [[صداقت|راستگو]]، ناموس‌پرست، دلیر و شجاع، سخت‌کوش و جنگنده هستند. مردم بلوچ تحت تأثیر شرایط خاص محیط زندگی خود، استوار، [[صبر|بردبار]] و با حداقل امکانات روزگار می‌گذرانند و صبر و تحمل آنها در برابر مشکلات و سختی‌ها، در اقوام دیگر ایران نظیر ندارد. آنها در دوستی پایدار و وفادارند و در دشمنی سخت‌گیر و انتقام‌جو. بلوچ‌ها پایبندی بسیاری به اعتقادات مذهبی و دینی خود دارند؛ نماز را به‌موقع و با جماعت اقامه می‌کنند و حتی در سخت‌ترین شرایط روزه می‌گیرند و شکستن [[روزه]] را گناهی بزرگ می‌دانند. از جمله ویژگی‌هایی که سبب تمایز قوم بلوچ با سایر اقوام ایرانی می‌شود، عبارتند از:
 
===پناهنده‌پذیری===
اگر فردی گناهکار یا مظلوم از ترس جان، [[خانه]] و کاشانه خود را ترک کند و به سردار یا طایفه‌ای قدرتمند در میان بلوچ پناه ببرد، آنها پس از سنجیدن جوانب، از او حمایت می‌کنند. پناه‌دهنده ابتدا سعی می‌کند با میانجی‌گری مشکل پناهنده را حل کند؛ اما اگر نتیجه‌ای حاصل نشود، تا پای جان از او در برابر دشمنانش دفاع خواهد کرد.<ref> [https://www.ensani.ir/file/download/article/20120504175054-9048-27.pdf طاهری، «درآمدی برتبارشناسی قوم بلوچ»، 1386ش، ص136-138.]</ref>
 
===قول و وفاداری===
اگر بلوچ به کسی قول دهد، تحت هیچ شرایطی از تعهد خود سرپیچی نمی‌کند. این وفاداری چنان در فرهنگ آنها نهادینه شده که [[ضرب‌المثل]] معروفی میان‌شان رواج دارد:
 
«سَرُون بُرُوت بَلَه، قولَن مَروت»؛ یعنی حاضرم سرم از تن جدا شود؛ اما به قولم خیانت نکنم.<ref> [https://www.ensani.ir/file/download/article/20120504175054-9048-27.pdf طاهری، «درآمدی برتبارشناسی قوم بلوچ»، 1386ش، ص136-138.]</ref>
 
===مهمان‌نوازی===
مهمان‌دوستی بلوچ‌ها ریشه در فرهنگ اسلامی دارد و آنها در این زمینه زبانزد خاص و عام هستند. این ویژگی پسندیده در میان همه اقشار جامعه بلوچ، چه فقیر و چه غنی، به‌وضوح دیده می‌شود.<ref> [https://www.ensani.ir/file/download/article/20120504175054-9048-27.pdf طاهری، «درآمدی برتبارشناسی قوم بلوچ»، 1386ش، ص136-138.]</ref>
 
===حَشر و مَدَد===
حشر و مدد به‌معنای همکاری گروهی در انجام کارها است. برای بلوچ، زندگیِ تنها معنایی ندارد و تنهایی برابر با نابودی است. آنها در طول تاریخ، برای مقابله با طبیعت خشن، آموخته‌اند که همواره در کنار قوم و هم‌کیشان خود بمانند تا از گزند آسیب‌ها در امان باشند. این فرهنگ همیاری در ساخت [[مدرسه|مدارس]]، خانه‌ها، کشاورزی، دروی محصول، لایروبی قنات‌ها، ساخت سد و حتی دفاع از قلمرو مشهود است.<ref> [https://www.ensani.ir/file/download/article/20120504175054-9048-27.pdf طاهری، «درآمدی برتبارشناسی قوم بلوچ»، 1386ش، ص136-138.]</ref>
 
===بَجَار===
یکی از سنت‌های پسندیده بلوچ‌ها که در میان دیگر اقوام کمتر دیده می‌شود، رسم بَجَار است. بَجَار یعنی کمک مالی و معنوی به [[جوانی]] که قصد ازدواج دارد. اگرچه این کمک شامل همه جوانان می‌شود؛ اما عالمان و خردمندان بلوچ این سنت را برای حمایت از جوانان کم‌بضاعت گسترش داده‌اند تا آنها [[احساس]] شرمندگی نکنند. میزان کمک بسته به توانایی افراد دارد و معمولاً از سوی خویشاوندان به‌صورت نقدی یا غیرنقدی ارائه می‌شود.<ref> [https://www.ensani.ir/file/download/article/20120504175054-9048-27.pdf طاهری، «درآمدی برتبارشناسی قوم بلوچ»، 1386ش، ص136-138.]</ref>
 
===چَنده===
بلوچ‌ها علاوه بر مشارکت در بجار و حشر و مدد، در ساخت مساجد، [[حوزه علمیه|حوزه‌های علمیه]] و تأمین هزینه‌های طلاب و مدرسان نیز با پرداخت نقدی و غیرنقدی همکاری می‌کنند. <ref> [https://www.ensani.ir/file/download/article/20120504175054-9048-27.pdf طاهری، «درآمدی برتبارشناسی قوم بلوچ»، 1386ش، ص136-138.]</ref>
 
===پَتَر===
پَتَر به‌معنای پذیرش اشتباه و طلب بخشش است. اگر بین دو نفر یا دو طایفه درگیری رخ دهد و کسی آسیب ببیند، بزرگان قوم همراه فرد خطاکار برای عذرخواهی نزد طرف زیان‌دیده می‌روند. آنها با ابراز پشیمانی و قبول [[مسئولیت‌پذیری|مسئولیت]]، خسارت را جبران می‌کنند تا از گسترش دامنه اختلاف جلوگیری شود.<ref>  [https://www.ensani.ir/file/download/article/20120504175054-9048-27.pdf طاهری، «درآمدی برتبارشناسی قوم بلوچ»، 1386ش، ص136-138.]</ref>
===بَسیر===
اگر به فردی یا طایفه‌ای ستمی وارد شود و شخص خطاکار از عمل خود اظهار پشیمانی نکند، طرف مقابل در فرصتی مناسب بسیر یا انتقام خواهد گرفت. در اشعار بلوچی آمده است:
 
«سینگ آگان چاتانی بن ریزانت، کینگ چه مردانی دل کَنزنت»؛ یعنی وقتی سنگ‌های بزرگ ته چاه فرسوده و خرد شوند، آن‌گاه ممکن است کینه از دل مرد بیرون رود.<ref> [https://www.ensani.ir/file/download/article/20120504175054-9048-27.pdf طاهری، «درآمدی برتبارشناسی قوم بلوچ»، 1386ش، ص136-138.]</ref>
 
===قَسَمِ زَنطَلاق===
بلوچ‌ها برای تأکید بر تعهد، وفاداری به پیمان، اثبات بی‌گناهی یا قطعی کردن وعده‌های خود، سوگند زنطَلاق می‌خورند. این شیوهٔ سوگند نشان‌دهنده اهمیت [[ناموس]] و حرمت [[خانواده]] در نزد آنان است.<ref> [https://www.ensani.ir/file/download/article/20120504175054-9048-27.pdf طاهری، «درآمدی برتبارشناسی قوم بلوچ»، 1386ش، ص136-138.]</ref>
 
===دیوان===
دیوان در جامعه بلوچی به مجلسی گفته می‌شود که بزرگان و ریش‌سفیدان قوم برای حل‌وفصل امور مهم گرد هم می‌آیند. این مجلس برای رفع اختلافات بین افراد یا طوایف، تعیین [[مهریه]] و مسائل اجتماعی تشکیل می‌شود.<ref> [https://www.ensani.ir/file/download/article/20120504175054-9048-27.pdf طاهری، «درآمدی برتبارشناسی قوم بلوچ»، 1386ش، ص136-138.]</ref>


==ویژگی‌های قومی مردم بلوچ==
بلوچ‌ها مردمانی بردبار، سخت‌کوش، جنگ‌آور، مهربان، مهمان‌نواز، جوان‌مرد، متدین، باغیرت، شجاع، پایبند به ‌خانواده و میهن‌دوست هستند. این مردم به‌صورت سنتی در تیراندازی، شترسواری، شکارگری، صحرانوردی و کوه‌نوردی مهارت فوق‌العاده دارند.<ref>[http://ir-handicrafts.ir/blog/sistan-culture فرهنگ بومی مردم بلوچ»، وب‌سایت صنایع دستی ایران.]</ref>
==زبان و ادبیات بلوچی==
==زبان و ادبیات بلوچی==
قوم بلوچ به‌زبان بلوچی صحبت ‌می‌کنند که ریشه در زبان‌های باستانی ایران دارد.<ref>[https://anthropologyandculture.com/%D9%85%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%AA%DB%8C-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86/ شهرنازدار، «مطالعات انسان‌شناختی بلوچستان»، وب‌سایت انسان‌شناسی و فرهنگ.] </ref>  زبان بلوچی دارای شش گویش محلی شامل رَخشانی (سرحدی)، راوانی، لاشاری، کیچی، ساحلی و سلیمانی است. بلوچ‌های ترکمنستان، افغانستان و پاکستان به گویش سرحدی تکلم می‌کنند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/955525/fa شیرخانی و دیگران، «تحلیل ساختار اجتماعی آیین‌های بلوچ در مثل‌های بلوچی سرحدی برپایۀ روی‌کرد مردم‌مدارانۀ بوراوی»، 1400ش، ص159.] </ref>  الفبای زبان بلوچی، همان الفبای فارسی است.<ref>[https://www.tarafdari.com/node/1804692 «پیشینه زبان بلوچی»، وب‌سایت طرفداری.]</ref>  
[[قوم بلوچ]] به زبان بلوچی صحبت می‌کنند که ریشه در زبان‌های باستانی ایران دارد.<ref>[https://anthropologyandculture.com/%D9%85%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%AA%DB%8C-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86/ شهرنازدار، «مطالعات انسان‌شناختی بلوچستان»، وب‌سایت انسان‌شناسی و فرهنگ.] </ref>  زبان بلوچی دارای شش گویش محلی شامل رَخشانی (سرحدی)، راوانی، لاشاری، کیچی، ساحلی و سلیمانی است. بلوچ‌های ترکمنستان، افغانستان و پاکستان به گویش سرحدی تکلم می‌کنند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/955525/fa شیرخانی و دیگران، «تحلیل ساختار اجتماعی آیین‌های بلوچ در مثل‌های بلوچی سرحدی برپایۀ روی‌کرد مردم‌مدارانۀ بوراوی»، 1400ش، ص159.] </ref>  الفبای زبان بلوچی، همان الفبای فارسی است.<ref>[https://www.tarafdari.com/node/1804692 «پیشینه زبان بلوچی»، وب‌سایت طرفداری.]</ref>
فرهنگ مکتوب و نوشتاری بلوچ‌ها عمر طولانی ندارد، اما شعر کلاسیک بلوچی از پویایی و وسعت فرهنگی بلوچ حکایت دارد. سنت پهلوانی و شاعری که با موسیقی بلوچی عجین شده، ازغنای قابل توجهی برخوردار است. بیشتر شاعران برجستۀ بلوچی از حوزۀ جغرافیایی ایران امروزی برخاسته‌اند. شعر بلوچ امروزه یک جریان پرقدرت ادبی در بلوچستان ایران و پاکستان است. اولین زن شاعر پارسی‌گوی «رابعۀ خضداری»،  از سرزمین خضدار بلوچستان در پاکستان امروزی است.<ref>[https://anthropologyandculture.com/%D9%85%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%AA%DB%8C-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86/ شهرنازدار، «مطالعات انسان‌شناختی بلوچستان»، وب‌سایت انسان‌شناسی و فرهنگ.] </ref>
 
==باورها==
===معرفی زبان بلوچی===
بیشتر قوم بلوچ مسلمان بوده و پیرو مذهب حنفی و شیعۀ دوازده‌امامی هستند. گروهی از بلوچ‌ها در کراچی پاکستان، مسیحی هستند. کارشناسان معتقدند که در جامعۀ بلوچ آثاری از مذاهب ابتدائی مانند آنیسیم و اعتقاد به زارها و بادها، جن‌ها و دیوها نیز دیده می‌شود.<ref>[https://vista.ir/m/a/tbvy5/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86 «نگاهی به‌فرهنگ بلوچ»، وب‌سایت مجلۀ ویستا.]</ref>  بلوچ‌ها، برخی قبایل یا بخشی از آن را دارای نیروی شفادهنده می‌دانند مانند عشیرۀ نوتهنی از قبیلۀ بوگتی، قبیلۀ کهیری و قبیلۀ کَلَمَتی. در مناطق بلوچ‌نشین مسجد کم دیده می‌شود و به‌طور معمول روی ‌تپه‌ها سنگ‌ها را به‌منظور نشان دادن قبله کنار هم قرار می‌دهند؛ اما مقبره‌های مشایخ از اهمیت زیادی برخوردار است و محل عبادت و زیارت آنها است.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/%D9%85%D8%B9%D8%AA%D9%82%D8%AF%D8%A7%D8%AA_%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7#_%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8%20%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%85%20%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «معتقدات بلوچ‌ها»، ویکی‌فقه.]</ref>  
زبان بلوچی به‌عنوان یکی از اصیل‌ترین زبان‌های شاخه شمال غربی خانواده زبان‌های ایرانی، نه‌تنها نقش ارتباطی، بلکه کارکرد فرهنگی و هویتی عمیقی برای مردم بلوچ دارد. این زبان که ریشه‌های مشترکی با زبان‌های کردی و پهلوی دارد، امروزه در گستره جغرافیایی وسیعی از بلوچستان ایران تا پاکستان، افغانستان، عمان و ترکمنستان رواج دارد و دارای گنجینه‌ای غنی از [[ادبیات شفاهی]] شامل داستان‌های حماسی، [[افسانه|افسانه‌های]] کهن، اشعار عاشقانه و ضرب‌المثل‌های حکیمانه است. ساختار زبانی بلوچی از تنوع چشمگیری برخوردار است که عمدتاً به دو شاخه اصلی تقسیم می‌شود؛بلوچی شرقی که بیشتر در پاکستان، افغانستان و هند تکلم می‌شود و بلوچی غربی که در ایران، ترکمنستان و عمان رواج دارد. در تقسیم‌بندی نوین، این زبان به دو گروه شمالی و جنوبی نیز تقسیم می‌شود که هر کدام شامل گویش‌ها و لهجه‌های متنوعی هستند.
 
در ایران، گویش سرحدی بیشتر در شهرستان‌های زاهدان، خاش و زابل و همچنین در میان جوامع بلوچ ساکن [[خراسان جنوبی]] و [[استان گلستان]] رواج دارد. این گویش خود به لهجه‌های متعددی تقسیم می‌شود که هر کدام ویژگی‌های آوایی و واژگانی منحصربه‌فردی دارند. از سوی دیگر، گویش مکرانی که در سایر مناطق [[سیستان]] و بلوچستان رایج است، خود به شاخه‌های متعددی مانند سراوانی، پنوجی و کاروانی تقسیم می‌شود که هر کدام نشانگر تنوع فرهنگی و تاریخی این منطقه است.
 
ویژگی بارز زبان بلوچی کاربرد گسترده آن در بیان مفاهیم حماسی، عرفانی و اجتماعی است. اشعار بلوچی که اغلب با همراهی سازهای محلی اجرا می‌شوند، بازتاب‌دهنده روحیه آزادمنشی و صلابت مردمان این دیارند. ضرب‌المثل‌های بلوچی نیز گنجینه‌ای از حکمت عملی و تجربیات نسل‌ها زندگی در این سرزمین را در خود جای داده‌اند. با وجود چالش‌های ناشی از جهانی شدن و گسترش زبان‌های بین‌المللی، زبان بلوچی همچنان به‌عنوان عنصر اصلی هویت فرهنگی بلوچ‌ها به حیات خود ادامه می‌دهد.<ref name=":0">[https://www.jabama.com/mag/baloch-culture/ صاحبی، «روز جهانی بزرگداشت فرهنگ بلوچ؛ روزی برای پاسداشت اصالت و زیبایی»، وب‌سایت جاباما.]</ref>
 
===ادبیات و فولکلور  بلوچی===
 
====پیشینه ادبیات و فولکلور بلوچی====
ادبیات بلوچی، میراثی غنی است که شامل مجموعه‌ای از اشعار حماسی، عشقی، تاریخی، اجتماعی، [[اخلاق|اخلاقی]] و پند و اندرز است. این ادبیات، از چند قرن پیش به‌صورت سینه به سینه و نسل به نسل منتقل شده و تا امروز باقی مانده است. قوم بلوچ، ادبیات مکتوب نداشتند؛ اما ذوق شاعرانه و سرودن ترانه و آواز داشتند. آثار مکتوب بلوچی، از قرن نوزدهم به بعد، توسط شرق‌شناسان گردآوری شد. آنان برای ضبط و نگارش داستان‌ها و آواهای بلوچی از رسم‌الخط لاتین بهره بردند.
 
از قرن بیستم، خود بلوچ‌ها در تحقیق و نگارش آثار ادبی خود گام برداشتند. نخستین نسخه خطی، در [[کتابخانه]] موزه بریتانیا نگهداری می‌شود و تالیف لوئیس در سال ۱۸۵۵م، اولین کار در این زمینه محسوب می‌شود. زبان بلوچی، به زبان‌های پهلوی [[اشکانیان|اشکانی]] و اوایل دوره [[ساسانیان|ساسانی]] نزدیک است؛ زیرا در اثر سختی رفت و آمد و عدم اختلاط با گویش‌های دیگر، ساختار اصلی کلمات در این زبان باقی مانده است. زبان بلوچی، کهن‌ترین زبان منطقه جنوب‌شرقی ایران است و جایگاهی ویژه در میراث فرهنگی و زبان‌شناسی دارد.<ref>[https://www.isna.ir/news/sistan-42240/%D8%AA%DA%A9%D8%A7%D9%85%D9%84-%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%DB%8C-%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%B2%D9%85%D9%86%D8%AF-%D9%87%D9%85%D8%AA-%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%B3%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86 «تکامل "زبان بلوچی" نیازمند همت نویسندگان بلوچ»، خبرگزاری ایسنا.]</ref>
 
====شعر بلوچی====
ادبیات عامیانه بلوچی، به‌صورت نظم و نثر و به‌دلیل شیوایی و زیبایی کلام، تا به امروز حفظ شده است. شعر کلاسیک بلوچی از پویایی و وسعت فرهنگی بلوچ حکایت دارد. سنت پهلوانی و شاعری که با [[موسیقی]] بلوچی عجین شده، از غنای قابل توجهی برخوردار است. بیشتر شاعران برجستهٔ بلوچی از حوزهٔ جغرافیایی ایران امروزی برخاسته‌اند. شعر بلوچ امروزه یک جریان پرقدرت ادبی در بلوچستان ایران و پاکستان است و اولین زن شاعر پارسی‌گوی «رابعهٔ خضداری»، از سرزمین خضدار بلوچستان در پاکستان امروزی است.<ref>[https://anthropologyandculture.com/%D9%85%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%AA%DB%8C-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86/ شهرنازدار، «مطالعات انسان‌شناختی بلوچستان»، وب‌سایت انسان‌شناسی و فرهنگ.] </ref>
 
ادبیات منظوم بلوچی را می‌توان به دو بخش اصلی تقسیم کرد؛ اشعار شادی و اشعار اندوه. اشعار شادی، شامل انواع گوناگونی از سروده‌ها مانند لیلو، نازینک، مبارک، هالو، لاڑو، سپت و شادباش‌ها هستند که در مراسم‌های شاد مانند تولد نوزاد، [[مراسم عروسی|عروسی]]، ختنه و نامزدی، توسط زنان و مردان به‌همراه [[موسیقی]] و با استفاده از سازهای مختلفی همچون سرود، [[رباب]]، تمبورک، سورنا، نل (قلم نی)، بینجو، [[دهل]] و دمبک اجرا می‌شوند. در مقابل، اشعار اندوه، شامل لیکو، موتک و لولی هستند که در مراسم‌های [[عزاداری]] و سوگواری خوانده می‌شوند. این اشعار، گاهی با همراهی ساز و گاهی نیز بدون استفاده از ابزار موسیقی، توسط زنان و مردان اجرا می‌شوند و بیانگر احساسات عمیق [[غم]] و اندوه هستند.<ref>[https://ganj.irandoc.ac.ir//?auth_token=4K3YRQUQidlDd97w6hXi9A&blank=true&client_id=pjoURPKYyI5ejzSuAka0Nw&config=&expiry=1749910934&uid=s.ceramic88%40gmail.com#/search?keywords=%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C%20%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA%20%D9%85%D9%86%D8%B8%D9%88%D9%85%20%D8%B9%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87%20%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%DB%8C%20%D8%AF%D8%B1%20%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B7%D9%82%20%D8%AF%D8%B4%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B1%DB%8C%20%D9%88%20%D8%A8%D8%A7%D9%87%D9%88%20%DA%A9%D9%84%D8%A7%D8%AA&basicscope=1 رئیسی و شعبان‌زاده، بررسی ادبیات منظوم عامیانه بلوچی در مناطق دشتیاری و باهوکلات، 1393ش، ص11.]</ref>
 
====ادبیات عامه بلوچی====
ادبیات عامه، داستان‌ها و افسانه‌های بلوچی، دریچه‌ای به‌سوی گذشته‌های دور هستند و ریشه‌های بسیاری از آنها به دوران کوچ آریایی‌ها به فلات ایران بازمی‌گردد. اعتقادات و افسانه‌های مربوط به ماه و خورشید، توانایی صحبت با جانوران و گیاهان، نمونه‌هایی از این دست هستند که نشان می‌دهند در آن دوران، انسان‌ها برای گیاهان نه‌تنها روح و زندگی، بلکه هوش و ذکاوت قائل بودند. مردان و زنان کهنسالی که حافظ داستان‌ها، افسانه‌ها و مثل‌های کهن هستند، با مرگ خود این دانش را به زیر خاک می‌برند.
 
این وضعیت، ضرورت توجه سازمان‌های مربوطه و علاقه‌مندان به فرهنگ را برای ثبت این بخش ارزشمند از فرهنگ ایرانی، بیش از پیش آشکار می‌سازد. این داستان‌ها، برای متخصصان حوزه‌های مختلف مانند [[روانشناسی|روان‌شناسی]]، جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند و می‌توانند دستمایه‌ای برای تحلیل‌های عمیق و گسترده باشند. گسترش رسانه‌های صوتی و تصویری مانند ماهواره، تلویزیون و اینترنت، فرهنگ عامیانه بلوچستان را به سمت فراموشی برده است. تلویزیون و رادیو، با پر کردن اوقات فراغت [[کودک|کودکان]]، جایگزین قصه‌گویی‌های سنتی شده و محتوایی ناهمگون با فرهنگ بومی را به آنها ارائه می‌دهند.<ref>[https://mossab54.blogfa.com/post/21/%D8%AF%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D9%87%D9%86-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86-(%DA%AF%D9%90%D8%B3%D9%91%D9%90%D8%AF%D9%8F%DA%A9) رئیسی، «داستان کهن بلوچ (گِسِّدُک)»، وبلاگ مسب.]</ref>
 
====حماسه‌های بلوچی====
ادبیات شفاهی مردم بلوچ مانند حماسه‌ها که ریشه در رخدادهای واقعی و تجربه‌های زیسته مردم بلوچستان دارند، توسط شاعرانی خلق شده‌اند که خود شاهد و ناظر وقایع زمان خویش بوده‌اند و اغلب از میان روحانیون یا طبقه اشراف و حاکمان محلی برخاسته‌اند. بیشتر این حماسه‌ها، به تصویر کشیدن نبردها، دلاوری‌ها و عشق‌های آتشین است. این حماسه‌ها، در مجالس [[جشن]] و سرور، به‌ویژه در [[مراسم عروسی]] که گاه تا هفت شب و روز به طول می‌انجامید، توسط خوانندگان خوش‌صدا و نوازندگان حرفه‌ای (معروف به پهلوان) با ساز و آواز اجرا می‌شدند.
 
در کنار داستان‌های حماسی، اشعاری در مدح [[پیامبر اسلام]] و [[حضرت علی]] نیز جایگاه ویژه‌ای در این مراسم داشتند و شاعران بلوچ، بهترین سروده‌های خود را به این مضامین اختصاص داده‌اند. از جمله مشهورترین این حماسه‌ها می‌توان به جنگ نلی، مرثیه همل، جنگ چاکر رند و همل جیید، داستان عزت و مبروک، کیا و سدو، شهداد و مهناز، جنگ سوسمار، حماسه‌های میر کنبر، بالاچ گورگیج، لله و گراناز، سهراب خان نوشیروانی، قول بلوچی، نودبندگ لاشاری، شی مرید و هانی، دوستین و شیرین، شالی و میرابراهیم اشاره کرد. این حماسه‌ها، ضمن روایت تاریخ و فرهنگ بلوچستان، ارزش‌های والایی چون شجاعت، وفاداری، عشق و میهن‌پرستی را نیز به نسل‌های آینده منتقل می‌کنند.<ref>[https://www.ihcs.ac.ir/acdcu/fa/page/2468/%D8%AD%D9%85%D8%A7%D8%B3%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86 یادگاری، «حماسه‌های مردم بلوچ»، وب‌سایت مرکز اسناد فرهنگی آسیا.]</ref>
 
===آموزش زبان بلوچی===
تلاش‌های اخیر برای ثبت و مستندسازی این زبان، از جمله گردآوری ادبیات شفاهی، تألیف فرهنگ‌نامه‌ها و آموزش رسمی آن در برخی مراکز آموزشی، نویدبخش حفظ این میراث ارزشمند برای نسل‌های آینده است.<ref name=":0" /> در زمینه آموزش زبان بلوچی، دانشگاه بلوچستان کویته تا مقطع کارشناسی ارشد این رشته را ارائه می‌دهد. همچنین، در دانشگاه اوپسالا در سوئد، آکادمی علوم روسیه در مسکو و مؤسسه مطالعات شرقی در ناپل ایتالیا، تحقیقاتی در خصوص زبان و ادبیات بلوچی انجام می‌شود.<ref>[https://najvaydel.blogfa.com/post/211 «زبان و ادبیات بلوچی»، وبلاگ نجوای دل.]</ref>
 
==باورهای عامیانه قوم بلوچ==
بیشتر قوم بلوچ [[مسلمان]] بوده و پیرو مذهب حنفی و شیعهٔ دوازده‌امامی هستند. گروهی از بلوچ‌ها در کراچی پاکستان، مسیحی هستند. کارشناسان معتقدند که در جامعهٔ بلوچ آثاری از مذاهب ابتدایی مانند آنیسیم و اعتقاد به زارها و بادها، جن‌ها و دیوها نیز دیده می‌شود.<ref>[https://vista.ir/m/a/tbvy5/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86 «نگاهی به‌فرهنگ بلوچ»، وب‌سایت مجلۀ ویستا.]</ref>  بلوچ‌ها، برخی قبایل یا بخشی از آن را دارای نیروی شفادهنده می‌دانند مانند عشیرهٔ نوتهنی از قبیلهٔ بوگتی، قبیلهٔ کهیری و قبیلهٔ کَلَمَتی. در مناطق بلوچ‌نشین [[مسجد]] کم دیده می‌شود و به‌طور معمول روی تپه‌ها سنگ‌ها را به‌منظور نشان دادن قبله کنار هم قرار می‌دهند؛ اما مقبره‌های مشایخ از اهمیت زیادی برخوردار است و محل [[عبادت]] و [[زیارت]] آنها محسوب می‌شود.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/%D9%85%D8%B9%D8%AA%D9%82%D8%AF%D8%A7%D8%AA_%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7#_%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8%20%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%85%20%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «معتقدات بلوچ‌ها»، ویکی‌فقه.]</ref>
 
===شیشلوُ شالُو===
این آیین، دعایی برای طلب باران در زمان خشکسالی است. اهالی روستاها، مردان در جلو، زنان در پشت و کودکان در آخر، با حرکات نمایشی و با احترام، در حالی که مجسمه‌ای شبیه به نوزاد از ملاقه و با استفاده از [[خرما]] و دانه‌های ذرت سفید ساخته و در دست دارند، به سوی آسمان می‌نگرند و اشعاری می‌خوانند. این [[دعا]]، به زبان بلوچی، معمولاً به این صورت است:
 
«شیشلو شالو یا هُدا هوُر بِدی»؛ شیشلو شالو، ای خداوند، باران‌های خود را نازل بفرما.
 
«مَردُمان شُدیگی کُشیت دابَیان تُنّءِ کُشیت»؛ مردمان از گرسنگی می‌میرند و حیوانات از تشنگی تلف می‌شوند.<ref>[https://ganj.irandoc.ac.ir//?auth_token=4K3YRQUQidlDd97w6hXi9A&blank=true&client_id=pjoURPKYyI5ejzSuAka0Nw&config=&expiry=1749910934&uid=s.ceramic88%40gmail.com#/search?keywords=%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C%20%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA%20%D9%85%D9%86%D8%B8%D9%88%D9%85%20%D8%B9%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87%20%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%DB%8C%20%D8%AF%D8%B1%20%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B7%D9%82%20%D8%AF%D8%B4%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B1%DB%8C%20%D9%88%20%D8%A8%D8%A7%D9%87%D9%88%20%DA%A9%D9%84%D8%A7%D8%AA&basicscope=1 رئیسی و شعبان‌زاده، بررسی ادبیات منظوم عامیانه بلوچی در مناطق دشتیاری و باهوکلات، 1393ش، ص120.]</ref>
 
===چشَگ ءُ چِشّانک===
مردم بلوچستان بر این باور بوده‌اند که اگر قصد رفتن به جایی داشته‌اند یا کاری می‌خواستند انجام دهند و در این هنگام عطسه کنند، باید حدود ربع یا نیم‌ساعت تأخیر کنند. آنها عطسه را نشانه‌ای از [[صبر]] می‌دانند. بسیاری از مردم هم که چنین چیزی را [[خرافه‌گرایی|خرافه]] می‌دانند، تحت تأثیر تلقین اطرافیان، با مشکل مواجه شده‌اند؛ زیرا این باور در بین آنان ریشه دوانده است.<ref>[https://ganj.irandoc.ac.ir//?auth_token=4K3YRQUQidlDd97w6hXi9A&blank=true&client_id=pjoURPKYyI5ejzSuAka0Nw&config=&expiry=1749910934&uid=s.ceramic88%40gmail.com#/search?keywords=%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C%20%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA%20%D9%85%D9%86%D8%B8%D9%88%D9%85%20%D8%B9%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87%20%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%DB%8C%20%D8%AF%D8%B1%20%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B7%D9%82%20%D8%AF%D8%B4%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B1%DB%8C%20%D9%88%20%D8%A8%D8%A7%D9%87%D9%88%20%DA%A9%D9%84%D8%A7%D8%AA&basicscope=1 رئیسی و شعبان‌زاده، بررسی ادبیات منظوم عامیانه بلوچی در مناطق دشتیاری و باهوکلات، 1393ش، ص125.]</ref>
 
===شنبه شانزدهی===
در اعتقادات بلوچی، شب شنبه‌ای که با شانزدهم ماه برابر باشد (شب شنبه شانزدهم)، اگر کودکی در آن زمان متولد شود، دو سرنوشت ممکن است در انتظار او و اقوامش باشد؛ یا موجب روشنایی، سعادت و رفاه برای مردم و قوم می‌شود؛ یا به مصیبتی بزرگ و هلاکت همگان منجر خواهد شد. بخش‌هایی از مردم بلوچستان بر این باورند که میر حمّل هوت در روز شنبه شانزدهم برج عقرب به سفر دریایی رفته و آن را نحس می‌دانسته‌اند؛ به‌طوری که پس از یک هفته، توسط دزدان دریایی پرتغالی دستگیر و کشته شده است. شاعران آن زمان نیز در این باره چنین سروده‌اند:
 
«شَنبِهءُ شانزده سَر مَشود بِراتانی گُهار شَنبه پِه بِراتان شوم اِنت شانزده په پت ءَ»؛ یعنی ای خواهر، در روز شنبه شانزده ماه عقرب آب‌تنی مکن و سرت را مشوی؛ زیرا که روز شنبه برای برادرانت و تاریخ شانزده برای پدرت روز نحسی است.<ref>[https://ganj.irandoc.ac.ir//?auth_token=4K3YRQUQidlDd97w6hXi9A&blank=true&client_id=pjoURPKYyI5ejzSuAka0Nw&config=&expiry=1749910934&uid=s.ceramic88%40gmail.com#/search?keywords=%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C%20%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA%20%D9%85%D9%86%D8%B8%D9%88%D9%85%20%D8%B9%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87%20%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%DB%8C%20%D8%AF%D8%B1%20%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B7%D9%82%20%D8%AF%D8%B4%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B1%DB%8C%20%D9%88%20%D8%A8%D8%A7%D9%87%D9%88%20%DA%A9%D9%84%D8%A7%D8%AA&basicscope=1 رئیسی و شعبان‌زاده، بررسی ادبیات منظوم عامیانه بلوچی در مناطق دشتیاری و باهوکلات، 1393ش، ص124.]</ref>
 
===نحوست ۱۳ صفر===
در بلوچستان، ۱۳ روز نخست ماه [[صفر]] نحس شمرده می‌شود و هر کس در شرایط و امکانات خود، سیزده روز را با [[نذر]] و نیاز می‌گذراند. شب یازدهم، [[آب]] روی خانه‌ها می‌پاشیدند و با آتش، [[خانه]] را احاطه می‌کردند. شب سیزدهم، از ابتدا تا انتهای روستا، از اهالی برای [[نذر]] می‌خواستند و هر کس در حد توان خود، روغن، [[برنج]] و سایر ضروریات را اهدا می‌کرد و در اتاق‌های چوبی و کلبه‌ها، اشعار و دوبیتی‌هایی با مضمون مشابه زمزمه می‌شد و نذورات را جمع‌آوری می‌کردند. نذورات را زنان تهیه می‌کردند و بین شرکت‌کنندگان تقسیم می‌شد. پس از خوردن نذورات، همه دست به آسمان بلند کرده و از خداوند طلب نجات از بلاهای ماه [[صفر]] می‌کردند. <ref>[https://ganj.irandoc.ac.ir//?auth_token=4K3YRQUQidlDd97w6hXi9A&blank=true&client_id=pjoURPKYyI5ejzSuAka0Nw&config=&expiry=1749910934&uid=s.ceramic88%40gmail.com#/search?keywords=%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C%20%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA%20%D9%85%D9%86%D8%B8%D9%88%D9%85%20%D8%B9%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87%20%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%DB%8C%20%D8%AF%D8%B1%20%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B7%D9%82%20%D8%AF%D8%B4%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B1%DB%8C%20%D9%88%20%D8%A8%D8%A7%D9%87%D9%88%20%DA%A9%D9%84%D8%A7%D8%AA&basicscope=1 رئیسی و شعبان‌زاده، بررسی ادبیات منظوم عامیانه بلوچی در مناطق دشتیاری و باهوکلات، 1393ش، ص123.]</ref>
 
===ناپگ ناف===
در بلوچستان، پس از بریدن ناف نوزاد، آن را در برگ‌های سبز (موُرت) می‌پیچیدند و پس از خشک شدن، درون نخل خرما قرار می‌دادند. در برخی مناطق بلوچستان، اگر نوزاد پسر بود، ناف را به پشت گوش اسب یا شتر تیزرو می‌بستند. پس از چهل روز، ناف را باز کرده و در نخل خرما قرار می‌دادند؛ با باور اینکه فرزندشان دارای سرنوشتی بلند، تیزرو و مانند اسب یا شتر خواهد بود.<ref>[https://ganj.irandoc.ac.ir//?auth_token=4K3YRQUQidlDd97w6hXi9A&blank=true&client_id=pjoURPKYyI5ejzSuAka0Nw&config=&expiry=1749910934&uid=s.ceramic88%40gmail.com#/search?keywords=%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C%20%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA%20%D9%85%D9%86%D8%B8%D9%88%D9%85%20%D8%B9%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87%20%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%DB%8C%20%D8%AF%D8%B1%20%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B7%D9%82%20%D8%AF%D8%B4%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B1%DB%8C%20%D9%88%20%D8%A8%D8%A7%D9%87%D9%88%20%DA%A9%D9%84%D8%A7%D8%AA&basicscope=1 رئیسی و شعبان‌زاده، بررسی ادبیات منظوم عامیانه بلوچی در مناطق دشتیاری و باهوکلات، 1393ش، ص122.]</ref>
 
===ماسَگ===
[[فال]] «ماسگ» یکی از فال‌های رایج در بلوچستان است. افرادی که به سفر رفته یا مشکلی داشتند یا کسی را گم کرده بودند، از افراد متخصص برای انجام فال ماسگ استفاده می‌کردند. برای این فال، از برگ‌های نازک و سبز نخل خرما استفاده می‌کردند. ابتدا، فرد نیّت خود را به خدا و بزرگان [[دین]] مانند [[امام علی|حضرت علی]] و [[حضرت فاطمه]] اعلام می‌کرد و نام آنها را می‌برد. سپس، برگ‌ها را به هم گره می‌زدند و دو برگ آخر را که جفت مخالف بودند، آزاد می‌گذاشتند و زیر سنگی یا شیء دیگری قرار می‌دادند. پس از مدتی کوتاهی، برگ‌ها را بیرون آورده و بدون باز کردن گره‌ها، مراد و نتیجه را برای فرد اعلام می‌کردند.<ref>[https://ganj.irandoc.ac.ir//?auth_token=4K3YRQUQidlDd97w6hXi9A&blank=true&client_id=pjoURPKYyI5ejzSuAka0Nw&config=&expiry=1749910934&uid=s.ceramic88%40gmail.com#/search?keywords=%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C%20%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA%20%D9%85%D9%86%D8%B8%D9%88%D9%85%20%D8%B9%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87%20%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%DB%8C%20%D8%AF%D8%B1%20%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B7%D9%82%20%D8%AF%D8%B4%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B1%DB%8C%20%D9%88%20%D8%A8%D8%A7%D9%87%D9%88%20%DA%A9%D9%84%D8%A7%D8%AA&basicscope=1 رئیسی و شعبان‌زاده، بررسی ادبیات منظوم عامیانه بلوچی در مناطق دشتیاری و باهوکلات، 1393ش، ص123.]</ref>
 
==خرافات در قوم بلوچ==
کارشناسان به‌طور کلی بی‌سوادی، ناآگاهی، فقر، بی‌کاری، محرومیت و بی‌عدالتی را از جمله عوامل عمدهٔ گرایش جامعهٔ بلوچ به [[خرافات در قوم بلوچ|خرافات]] می‌دانند.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/6497ed4ff37b3-10694-1401-12.pdf عشایری و دیگران، «مطالعۀ عوامل مؤثر گرایش به خرافات در بین شهروندان: فراتحلیل پژوهش‌های بازۀ زمانی 1388-1397ش»، 1401ش، ص 376.]</ref> از جمله جنبه‌های خرافات در قوم بلوچ عبارت است از:
 
#باور به «زار»؛ از نظر زارباوران، زار خطرناک‌ترین باد کافر است که با وارد شدن آن در بدن انسان، جن نیز وارد بدن می‌شود و انسان را بیمار می‌کند.<ref>ریاحی، زار و باد و بلوچ، 1397ش، ص1-2.</ref>
#باورهای خرافی پیرامون روح؛ برخی از مردم بلوچ معتقدند که ارواح اشخاص عابد و زاهد که در میان مردم دارای مرتبهٔ ویژه بوده‌اند، پس از وفات، به‌شکل باد، در زمین و دریا سرگردانند.<ref>ریاحی، زار و باد و بلوچ، 1397ش، ص28.</ref>
#باور به‌نیروی موهومی که باعث خیر و شر است؛ بر اساس این باور، محیط زندگی مردم بلوچ پر است از نیروی موهومی که در امورات [[زندگی]] آنها دخالت دارد.<ref>[https://www.irna.ir/news/81287273/%D8%B3%D9%8A%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87%D8%B4%D8%AA-%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%84-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D8%AF%D8%B9%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%8A%D8%B3%D8%A7%D9%86 «سیستان و بلوچستان بهشت رمال‌ها و دعانویسان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>
#روح خبیثهٔ جاتوق؛ مردم بلوچ معتقدند که جاتوق یک شیطان جادوگر است. جاتوق در کمین مادر و نوزاد است که به آنها آسیب برساند.<ref>[http://sarhad2.blogfa.com/post/20 «موسیقی بلوچستان»، وبلاگ سرحد.]</ref>
#آیین زار؛ این مراسم جهت رهایی شخص بیمار از شر باد زار و جنی که همراه آن وارد بدن بیمار شده، توسط بابا یا مامازار با حضور زنان و مردان «اهل هوا» برگزار می‌شود. در این مراسم بردن نام مقدسات حرام است.<ref>ساعدی، اهل هوا، 1345ش، ص45.</ref> از نظر کارشناسان [[آیین زار]] فاقد مبنای دینی<ref>[https://www.makarem.ir/maaref/fa/article/index/420110/%D8%B9%D9%82%D9%8A%D8%AF%D9%87-%D8%A8%D9%87-%C2%AB%D8%AC%D9%86%D9%91%C2%BB-%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%AA%D8%A3%D8%AB%D9%8A%D8%B1%D9%BE%D8%B0%D9%8A%D8%B1%DB%8C-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D8%A7%D8 «عقیده به جن نشانه تأثیرپذیری قرآن از فرهنگ جاهلی!»، وب‌سایت آئین رحمت.]</ref>  و علمی است.<ref>[http://sobhesahel.com/news/28802/%D9%BE%D8%B4%D8%AA-%D9%BE%D8%B1%D8%AF%D9%87-%D8%B2%D8%A7%D8%B1 دهقان، «پشت پرده‌زار»، وب‌سایت صبح ساحل‌نیوز.]</ref>
#مراسم مولودی؛ این مراسم بیشتر جنبهٔ مذهبی دارد که توسط فرقه‌های مختلف اهل تصوف به‌منظور بزرگ‌داشت مشایخ و درمان بیمارانی که دچار باد (روح‌زدگی) شده است، برگزار می‌شود. گاهی این مراسم با [[موسیقی]]، رقص، برنامه‌های نمایشی و حتی چشم‌بندی و جادوگری همراه است.<ref>ریاحی، زار و باد و بلوچ، 1397ش، ص31 -32.</ref>
#دفع و جذب نیروی نامرئی؛ مناطق بلوچ‌نشین بازار پررونقی برای فال‌گیران و رمالان است. مردم بلوچ برای مبارزه با نیروی نامرئی شر و جذب نیروهای خیر، به آنها مراجعه می‌کنند.<ref>[https://www.irna.ir/news/81287273/%D8%B3%D9%8A%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87%D8%B4%D8%AA-%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%84-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D8%AF%D8%B9%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%8A%D8%B3%D8%A7%D9%86 «سیستان و بلوچستان بهشت رمال‌ها و دعانویسان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>
#ناف‌بری؛ در فرهنگ بلوچ خانواده‌ای، ناف دختر نوزاد خانوادهٔ دیگر را می‌برد و او را برای پسر خود نام‌گذاری می‌کند.<ref>[http://chabahargasht.ir/post-107 «عروسی بلوچ»، وب‌سایت چابهارگشت.]</ref>
#[[خون‌بس|خون‌بست]]؛ بر اساس این قاعدهٔ عرفی، طائفهٔ مقتول چهار دختر را به‌دلخواه از فامیل قاتل، به همسری می‌گیرند.<ref>[https://womenresearch.ir/article-1-26-fa.pdf جانب‌الهی فیروزآبادی، «مظلومیت و قهاریت زن بلوچ»، 1399ش، ص69-70.]</ref>
#مراسم جل‌بندی؛ یکی از برنامه‌های عروسی مردم بلوچ است. زنان بلوچ پارچه‌های دست‌دوختهٔ آیینه‌کاری را بر دیوارهای اتاق آویزان می‌کنند و عروس تا شب زفاف در آنجا می‌ماند.<ref>[https://saednews.com/.post/adab-v-rsom-azdoaj-mrdm-bloch «آشنایی با آداب و رسوم ازدواج مردم بلوچ»، پایگاه خبری تحلیلی ساعدنیوز.]</ref>
#مراسم زائو؛ این مراسم از آغاز تولد نوازد گاهی تا چهل شبانه‌روز ادامه دارد. در این مراسم زنان به‌صورت گروهی یا تکی ترانه می‌خوانند و معتقدند که با این ترانه‌ها، ارواح خبیثه از جمله «جاتوق» که در پی خوردن دل و جگر نوازد است، خواست‌های شیطانی، طلسم و جادو به نوازد و مادر، آسیبی نمی‌رساند.<ref>[http://sarhad2.blogfa.com/post/20 «موسیقی بلوچستان»، وبلاگ سرحد.]</ref>
 
==آیین‌های قوم بلوچ==
==آیین‌های قوم بلوچ==
===الف) آداب رمضانی===
مردم بلوچ از نیمۀ ماه شعبان برای ورود به ماه رمضان آماده می‌شوند؛ آنها گوسفند یا بزی را برای تهیۀ غذای مخصوص رمضان با نام تباهک، ذبح می‌کنند؛ زنان خانه‌های خود را غبارروبی کرده و سپس مسجد را غبارروبی می‌کنند. مردم بلوچ هنگام افطار از روزه‌داران با غذاها و شیرینی‌های بلوچی پذیرایی می‌کنند و اشخاص معین در هنگام سحر بر طبل می‌زنند و اشعار مخصوص می‌خوانند تا مردم برای سحری و عبادت بیدار شوند.<ref>[https://www.kojaro.com/history-art-culture/192710-baloch-people-history-features/ آذرنیوش، «آداب و رسوم، تاریخچه و طوایف بلوچ»، وب‌سایت کجارو.]</ref>  روحانی محل در ایام قدر، شبانه‌روزی در یک چادر در مسجد به‌ عبادت می‌پردازد و در شب عید بیرون می‌آید و مردم در روز عید وجوهات خود را به‌صورت نقدی به او می‌پردازند.<ref>[http://ir-handicrafts.ir/blog/sistan-culture فرهنگ بومی مردم بلوچ»، وب‌سایت صنایع دستی ایران.]</ref>
===ب) مراسم عاشورا===
بلوچ‌های شیعه مراسم عزاداری ماه محرم را با شکوه خاص برگزار می‌کنند. نزد آنها علاوه بر سینه‌زنی، زنجیرزنی و مداحی توسط مردان سیاه‌پوش در خیابان‌ها، پختن نذری و توزیع شربت نیز رایج است. بلوچ‌ها با پای برهنه حرکت می‌کنند و به سر و صورت خود گِل‌ می‌مالند و کاه می‌ریزند. زنان نیز در این مراسم شرکت می‌کنند و در روز هفتم محرم، به یاد علی‌اصغر و مادر او آش نذری دلگ عاشوری یا هفت دهلی می‌پزند و در این روز از عزاداران با شیر پذیرایی می‌کنند.<ref>[http://ir-handicrafts.ir/blog/sistan-culture فرهنگ بومی مردم بلوچ»، وب‌سایت صنایع دستی ایران.]</ref> البته عزاداری بلوچ‌ها اختصاص به شیعیان ندارد، بلکه بلوچ‌های اهل سنت مخصوصا در ایران از گذشته تا بحال در ایام عزاداری برای مجالس عزا برای امام حسین برپا می‌کنند.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5011253/%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AF%D8%AA-%D8%A7%D9%87%D9%84-%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%AD%D8%B3%DB%8 «ارادت اهل سنت سیستان و بلوچستان به امام حسین (ع) پایانی ندارد»، خبرگزاری مهر.]</ref>


===ج) آیین سوگواری===
===آیین تولد نوزاد ونام‌گذاری===
بلوچ‌ها به سوگواری، پرسه می‌گویند که به‌معنای پرسیدن احوال بازماندگان متوفی و تسلی خاطر آنها است. مراسم پرسه با خبردادن اقوام و نزدیکان شروع می‌شود. بعد از آمدن تمام افراد مورد نظر، میت را به‌عیدگاه جهت انجام مراسم غسل، کفن و ادای نماز میت می‌برند. در قبرستان، مردم به امید ثواب، در کندن قبر پیش‌قدم می‌شوند. بعد از خاک‌سپاری، خواندن سورۀ یاسین و فاتحه و دعا برای آمرزش میت، نزدیکان و به‌ویژه فرزندان متوفی دربارۀ بدهکاری مالی او به دیگران، پرس‌وجو می‌کنند. اگر متوفی مرد باشد در دوسوی قبر دو تکه سنگ و اگر زن باشد یک تکه سنگ می‌گذارند. مراسم سه‌فاتحه در روز سوم متوفی برگزار می‌شود که مردان در مسجد و زنان در خانۀ متوفی جمع می‌شوند و برای متوفی فاتحه و قرآن می‌خوانند. در این روز گوسفندی به‌یاد متوفی و برای پذیرایی از مهمانان قربانی می‌شود. بلوچ‌ها مراسم هفتم، پانزدهم، چهلم، شش‌ماهگی و سالگرد نیز برگزار می‌کنند. بلوچ‌ها در زمان مصیبت لباس معمولی خود را می‌پوشند، اما در برخی موارد نزدیکان برای مدتی ریش و موی خود را اصلاح نمی‌کنند.<ref>[https://vista.ir/w/a/21/zwnde قنبرپور، «مروری بر مراسم پرسه در بلوچستان»، وب‌سایت مجلۀ ویستا.]</ref>  
در فرهنگ بلوچ، در شب ششم تولد نوزاد، جشنی با عنوان «شب ششگانی» برگزار می‌شود. در این شب، پدر نوزاد بسته به توان مالی خود، گاو، شتر یا گوسفندی نذر کرده و تمام اهالی روستا و خویشاوندان را دعوت کرده و به آنها شام می‌دهد. پس از شام، مردان و زنان به شادی می‌پردازند و گاهی تا صبح بیدار می‌مانند؛ زیرا اعتقاد دارند جن ممکن است در زمان ناپاکی زائو (مادر در دوره پس از [[زایمان]]) به او و خانواده‌اش آسیب برساند. پس از طلوع آفتاب، دایه که از روز اول تولد نوزاد، مسئول مراقبت از زائو و نوزاد بوده، آنها را شست‌وشو و غسل می‌دهد و انعام قابل توجهی دریافت می‌کند.
==اعیاد مردم بلوچ==
 
الف) عید نوروز؛ بلوچ‌های ایران در روز عید با نادیده گرفتن تمام خصومت‌ها به دامن طبیعت می‌روند و با ساز و دهل از نوروز تجلیل می‌کنند؛
برخی خانواده‌های بلوچ، بلافاصله پس از تولد نوزاد برای او اسمی انتخاب می‌کنند تا اگر نوزاد پیش از روز ششم (که روز نامگذاری است) فوت کرد، نامش در دنیا باقی بماند. اما اغلب خانواده‌ها نامگذاری را به روز ششم موکول می‌کنند. بنابراین، پس از شستشوی مادر و نوزاد در روز ششم، برخی ملا را برای تعیین نام [[کودک]] از طریق قرآن و کتاب طلسم دعوت می‌کنند. اگر نوزاد پسر باشد و پدربزرگ داشته باشد، پدربزرگ نام او را انتخاب می‌کند و ممکن است نام خودش را برای نوه بگذارد. اگر نوزاد [[دختر]] باشد، مادربزرگ نام او را انتخاب می‌کند و ممکن است نام خودش را به نوه دختر بدهد.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3992/4058/23359/%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85_%D8%AA%D9%88%D9%84%D8%AF_%D9%88_%D9%86%D8%A7%D9%85%DA%AF%D8%B0%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «مراسم تولد و نام‌گذاری در بلوچستان»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>
ب) عید فطر؛ در شب عید زنان بلوچ مراسم حنابندان دارند که شخص ماهری روی دستان آنها تصاویر زیبا با حنا می‌کشد. روز عید مردان با پوشیدن لباس نو به عیدگاه می‌روند و بعد از ادای نماز عید و پرداخت فطریه، مراسم (طلب حلالیت با نام هک‌پهلی را با سه‌بار در آغوش گرفتن هم‌دیگر انجام می‌دهند. آنها سپس به خانۀ خویشان و اقوام می‌روند و زنان با شیرینی‌های محلی از آنها پذیرایی می‌کنند؛
 
ج) عیدقربان؛ در شب عید، زنان پاهای فرزندان خود را با حنا مزین می‌کنند. در روز عید، مردان با پوشیدن لباس نو به عیدگاه می‌روند. بعد از ادای نماز از هم‌دیگر طلب حلالیت می‌کنند و اکثر خانواده‌ها حیوانی را قربانی می‌کنند. خانواده‌های فقیر با مشارکت هم‌دیگر حیوانی را قربانی می‌کنند. در این عید دید و بازدیدها تا سه روز ادامه دارد.<ref>[http://ir-handicrafts.ir/blog/sistan-culture فرهنگ بومی مردم بلوچ»، وب‌سایت صنایع دستی ایران]</ref>
===ختنه‌سوران===
در بلوچستان، مراسم [[ختنه‌سوران|ختنه سوران]] با نام‌های «برک و سورکرتن» یا «سنت کردن» شناخته می‌شود. این مراسم زمانی برگزار می‌شود که پسر به سن پنج یا شش سالگی برسد. بزرگ [[خانواده]] با دعوت از خویشان و همسایگان، این [[جشن]] را برپا می‌کند. برای چند شب، موسیقی ساز و [[دهل]] نواخته می‌شود و با رقص و پایکوبی، ترانه‌های شادی مانند لارو و نازنیک خوانده می‌شود.
 
در شب آخر، پس از صرف شام توسط تمام اهالی، تختی در مرکز مجلس قرار داده شده و پسری که قرار است ختنه شود، روی آن می‌نشیند. سپس یکی از زنان، دستان و پاهای پسر را حنا می‌گذارد و زنان دیگر در ظرفی که جلوی پسر قرار دارد، پول می‌ریزند؛ این پول‌ها توسط همان زنی که [[حنا]] گذاشته، برداشته می‌شود.
 
فردای آن شب، همه برای صرف ناهار دعوت می‌شوند. پس از ناهار، شتری تزئین شده و پسر روی آن نشانده می‌شود. قند یا [[آب‌نبات]] بر سر او پاشیده شده و به سمت مکانی که آب وجود دارد، حرکت می‌کنند. نوازندگان شروع به نواختن می‌کنند. هنگامی که به آب می‌رسند، پسر را برهنه کرده و بدنش را می‌شویند. پس از پوشاندن لباس نو، دوباره او را روی شتر نشانده و به [[خانه]] بازمی‌گردانند.
 
در این مرحله، پسر را درون پشه‌بند قرار می‌دهند. زمانی که ختنه‌کننده آماده انجام عمل ختنه می‌شود، زنان پشه‌بند را به‌شدت تکان داده و فریاد می‌کشند و نوازندگان نیز می‌نوازند تا سر و صدای ایجاد شده، حواس پسر را پرت کرده و عمل ختنه به‌راحتی انجام شود. پس از ختنه، پوست بریده شده با نخی از موی سیاه به پای راست [[کودک]] بسته می‌شود تا خشک شود.<ref>[https://ethniciran.ir/faq-items/%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%8C-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85/ «قوم بلوچ، مراسم»، وب‌سایت اقوام ایرانی.]</ref>
 
===آداب رمضانی===
مردم بلوچ از نیمهٔ ماه شعبان برای ورود به [[رمضان|ماه رمضان]] آماده می‌شوند؛ آنها گوسفند یا بزی را برای تهیهٔ غذای مخصوص رمضان با نام تباهک، ذبح می‌کنند؛ در یک کار جمعی زنان خانه‌های خود را غبارروبی کرده و سپس [[مسجد]] را غبارروبی می‌کنند. مردم بلوچ هنگام [[افطاری|افطار]] از روزه‌داران با غذاها و شیرینی‌های بلوچی پذیرایی می‌کنند و اشخاص معین در هنگام سحر بر طبل می‌زنند و اشعار مخصوص می‌خوانند تا مردم برای سحری و [[عبادت]] بیدار شوند و همبستگی خود را به نمایش می‌گذارند.<ref>[https://www.kojaro.com/history-art-culture/192710-baloch-people-history-features/ آذرنیوش، «آداب و رسوم، تاریخچه و طوایف بلوچ»، وب‌سایت کجارو.]</ref> روحانی محل در ایام [[شب قدر|قدر]]، شبانه‌روزی در یک چادر در مسجد به عبادت می‌پردازد و در شب عید بیرون می‌آید و مردم در روز عید وجوهات خود را به‌صورت نقدی به او می‌پردازند. پرداخت وجوهات به روحانی، بیانگر احترام به راهنمای معنوی و همبستگی اجتماعی میان اعضای جامعه است.<ref>[http://ir-handicrafts.ir/blog/sistan-culture فرهنگ بومی مردم بلوچ»، وب‌سایت صنایع دستی ایران.]</ref>
 
===عزاداری مردم بلوچ===
 
====مراسم عاشورا====
بلوچ‌های [[شیعه]] مراسم [[عزاداری]] [[ماه محرم]] را با شکوه خاص برگزار می‌کنند. نزد آنها علاوه بر سینه‌زنی، زنجیرزنی و مداحی توسط مردان سیاه‌پوش در خیابان‌ها، پختن [[نذری]] و توزیع [[شربت]] نیز رایج است. بلوچ‌ها با پای برهنه حرکت می‌کنند و به سر و صورت خود گِل می‌مالند و کاه می‌ریزند. زنان نیز در این مراسم شرکت می‌کنند و در روز هفتم محرم، به یاد علی‌اصغر و مادر او آش نذری دلگ عاشوری یا هفت دهلی می‌پزند و در این روز از عزاداران با [[شیر]] پذیرایی می‌کنند.<ref>[http://ir-handicrafts.ir/blog/sistan-culture فرهنگ بومی مردم بلوچ»، وب‌سایت صنایع دستی ایران.]</ref> البته [[عزاداری مردم بلوچ|عزاداری بلوچ‌ها]] اختصاص به شیعیان ندارد؛ بلکه بلوچ‌های اهل سنت مخصوصا در ایران از گذشته تا کنون در ایام عزاداری برای مجالس عزا برای [[امام حسین]] برپا می‌کنند.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5011253/%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AF%D8%AA-%D8%A7%D9%87%D9%84-%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%AD%D8%B3%DB%8 «ارادت اهل سنت سیستان و بلوچستان به امام حسین (ع) پایانی ندارد»، خبرگزاری مهر.]</ref>
 
====آیین سوگواری====
مراسم سوگواری بلوچ‌ها که به «پرسه» معروف است، نمادی از همبستگی و پیوند عمیق اجتماعی است. این مراسم که با هدف تسلی خاطر بازماندگان و پرسش از احوال آنان شکل می‌گیرد، با اطلاع‌رسانی به اقوام و نزدیکان آغاز می‌شود. همه افراد، پس از گردهمایی، برای انجام مراسم غسل، کفن و [[نماز میت]]، میت را به عیدگاه می‌برند. در قبرستان، مردم با شور و شوقی که ریشه در [[امید]] به ثواب دارد، در کندن قبر پیش‌قدم می‌شوند. پس از [[خاکسپاری|خاک‌سپاری]]، خواندن سوره یاسین و فاتحه و [[دعا]] برای آمرزش میت، نزدیکان و به‌ویژه فرزندان متوفی، دربارهٔ بدهکاری‌های مالی او به دیگران پرس‌وجو می‌کنند؛ این مرحله، نماد توجه به مسئولیت‌های اجتماعی و همبستگی خانوادگی و قبیله‌ای است.
 
اگر متوفی مرد باشد در دوسوی قبر دو تکه سنگ و اگر زن باشد یک تکه سنگ می‌گذارند. مراسم سه‌فاتحه در روز سوم متوفی برگزار می‌شود که مردان در مسجد و زنان در خانهٔ متوفی جمع می‌شوند و برای متوفی فاتحه و [[قرآن]] می‌خوانند. در این روز گوسفندی به‌یاد متوفی و برای پذیرایی از مهمانان قربانی می‌شود. بلوچ‌ها مراسم هفتم، پانزدهم، چهلم، شش‌ماهگی و سالگرد نیز برگزار می‌کنند. بلوچ‌ها در زمان مصیبت لباس معمولی خود را می‌پوشند؛ اما در برخی موارد نزدیکان برای مدتی ریش و موی خود را اصلاح نمی‌کنند<ref>[https://vista.ir/w/a/21/zwnde قنبرپور، «مروری بر مراسم پرسه در بلوچستان»، وب‌سایت مجلۀ ویستا.]</ref>
 
==عیدی در قوم بلوچ==
منظور از [[عیدی در قوم بلوچ]]، آیین‌ها و مراسم‌های مختلف مذهبی و فرهنگی است که این مردم به‌منظور تجلیل از اعیاد برگزار می‌کنند.<ref>[https://www.asrehamoon.ir/news/159412/%D8%AA%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D8%AD-%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B9%DB%8C%D8%AF-%D9%81%D8%B7%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86 «تشریح سنت‌های عید فطر در سیستان  بلوچستان از زبان یک مردم‌شناس»، پایگاه خبری عصر هامون.]</ref> آیین تجلیل از اعیاد به‌ویژه اعیاد مذهبی از مشترکات فرهنگی و مذهبی این مردم است که رعایت آن را سبب حفظ هویت فرهنگی و تاریخ خود می‌دانند. مردم بلوچ، اعیاد به‌ویژه اعیاد مذهبی را فرصتی مناسب برای سپاسگزاری از خداوند، زدودن کینه از دل‌ها، گسترش همدلی در میان مؤمنان و آراستن ظاهر و باطن می‌دانند. این مردم روزها قبل از آمدن عید، برای استقبال از آن آماده می‌شوند.<ref>[https://vista.ir/w/a/21/j1qfm بلوچ‌زهی، «آیین‌های عید قربان در میان مردم بلوچستان»، وب‌سایت مجلۀ ویستا.]</ref> استقبال از عید با خرید لباس‌های محلی توسط زنان<ref>[https://www.mehrnews.com/news/2861041/%D8%B9%DB%8C%D8%AF-%D9%81%D8%B7%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D8%AC%D9%86%D9%88%D8%A8-%D8%B4%D8%B1%D9%82-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B9%DB%8C%D8%AF%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB% «عید فطر در بین مردم جنوب‌شرق ایران/ عید برای نزدیکتر شدن دل‌ها»، خبرگزاری مهر.]</ref> آراستن منازل، پختن شیرینی محلی، [[حنابندان]] شب قبل از عید<ref>[https://vista.ir/w/a/21/j1qfm بلوچ‌زهی، «آئین‌های عید قربان در میان مردم بلوچستان»، وب‌سایت مجلۀ ویستا.]</ref> و آراستن گوسفند قربانی انجام می‌شود.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1393/07/12/518218/%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86-%D8%A8%D8%A7-%D8%B1%D9%BE%D8%AA-%D9%88-%D8%B1%D9%88%D9%BE-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%82%D8%A8%D8%A7%D9%84- «زنان و مردان بلوچ با رپت و روپ به استقبال عید قربان می‌رود»، خبرگزاری تسنیم.]</ref>
 
===عید نوروز===
بلوچ‌های ایران در روز عید با نادیده گرفتن تمام خصومت‌ها به دامن طبیعت می‌روند و با ساز و [[دهل]] از [[نوروز]] تجلیل می‌کنند.<ref>[http://ir-handicrafts.ir/blog/sistan-culture فرهنگ بومی مردم بلوچ»، وب‌سایت صنایع دستی ایران]</ref> نوروز میان بلوچ‌های ایران از اهمیت خاصی برخوردار است. مردم بلوچ در کنار [[آداب]] و رسوم عمومی مانند [[خانه تکانی|خانه‌تکانی]]، پوشیدن لباس نو، [[جشن]] و پای‌کوبی، آیین‌های ویژه مانند آراستن گوسفندان، سرمه‌سایی،<ref>[https://journal.richt.ir/article-4-316-fa.html ملک‌زاده، «فرهنگ نوروز در میان قوم ایرانی بلوچ: میراث ناملموس به‌مثابه پل اتصال اقوام ایرانی»، 1399ش، ص49 و 52.]</ref>  آذین‌بندی درب‌های منازل، بهارچرانی، نهال‌کاری،<ref>[https://www.irna.ir/news/84271317/%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D9%88-%D8%AC%D8%B4%D9%86-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B4%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D «نوروز و جشن‌های شادی‌بخش در سیستان و بلوچستان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>  سفرهٔ هفت‌میم، نوکردن ظروف و غذای چهارراه برای تجلیل از نوروز دارند.<ref>[https://lastsecond.ir/blog/9750-southern-newyear-celebrations «سفره هفت میم و مراسم ویژه مردم جنوب ایران در نوروز»، وب‌سایت لست سکند.]</ref>  مردم بلوچ برای تجلیل از نوروز، خوراکی‌های مخصوص چون [[آجیل]] نوروزی، [[کشک]] نوروزی و [[حلوا|حلوای]] مَدَر دارند.<ref>[https://www.asrehamoon.ir/interview/146958/%D8%B9%DB%8C%D8%AF-%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%A7%DA%A9%DB%8C-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AE%D9%88%D8%B4%D9%85%D8%B2%D9%87-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D «عید نوروز و خوراکی‌های خوشمزه آن در سیستان و بلوچستان / اینجا مردم نان سال را نماد برکت و روزی می‌دانند»، پایگاه خبری عصر هامون.]</ref>  [[سیزده‌به‌در|سیزده‌بدر]] که در گویش محلی به آن «سفره‌بدر» می‌گویند، یکی از برنامه‌های ویژهٔ نوروزی مردم بلوچ است.<ref>[https://journal.richt.ir/article-4-316-fa.html ملک‌زاده، «فرهنگ نوروز در میان قوم ایرانی بلوچ: میراث ناملموس به‌مثابه پل اتصال اقوام ایرانی»، 1399ش، ص53- 54.]</ref>
 
===عید فطر===
در شب [[عید فطر]] زنان بلوچ مراسم حنابندان دارند که شخص ماهری روی دستان آنها تصاویر زیبا با حنا می‌کشد. روز عید مردان با پوشیدن لباس نو به عیدگاه می‌روند و بعد از ادای [[نماز]] عید و پرداخت فطریه، مراسم طلب حلالیت با نام هک‌پهلی را با سه‌بار در آغوش گرفتن هم‌دیگر انجام می‌دهند. آنها سپس به [[خانه|خانهٔ]] خویشان و اقوام می‌روند و زنان با شیرینی‌های محلی از آنها پذیرایی می‌کنند.
 
===عید قربان===
در شب عید، زنان پاهای فرزندان خود را با [[حنا]] مزین می‌کنند. در روز عید، مردان با پوشیدن لباس نو به عیدگاه می‌روند. بعد از ادای نماز از هم‌دیگر طلب حلالیت می‌کنند و اکثر خانواده‌ها حیوانی را [[قربانی کردن|قربانی]] می‌کنند. خانواده‌های فقیر با مشارکت هم‌دیگر حیوانی را قربانی می‌کنند. در این عید [[دید و بازدید|دید و بازدیدها]] تا سه روز ادامه دارد.<ref>[http://ir-handicrafts.ir/blog/sistan-culture فرهنگ بومی مردم بلوچ»، وب‌سایت صنایع دستی ایران]</ref>


==پوشش و لباس بلوچی==
==پوشش و لباس بلوچی==
در میان قوم بلوچ، زنان و مردان پوشاک سنتی خاص خود را دارند که در همه جا قابل تشخیص است و از شهرت بالا برخوردار است.
در میان قوم بلوچ، زنان و مردان پوشاک سنتی خاص خود را دارند که در همه جا قابل تشخیص است و از شهرت بالا برخوردار است.
الف) لباس مردان؛ مردان بلوچ در پوشش خود از پاک (عمامه)، مسر (دستمال شبیه عمامه)، کلاه سوپی (ویژۀ مسجد و زمان عبادت)، چکن‌دوز (کلاه دست‌دوزی اعیانی)، لنگ (پارچه‌ دور گردن)، جامگ (پیراهن گشاد)، گنج‌پراک (زیرپراهن)، پاجاکم (شلوار گشاد چین‌دار)، سرین‌بند (کمر بند پارچه‌ای / نخ‌باف برای شلوار)، شال (کُت مخصوص زمستان) و کرو (جوراب پشمی برای زمستان) استفاده می‌کنند و از سواس و پوزا (بافته‌شده از برگ خرمای وحشی)، دوبند (ساخته‌شده از پوست گاو)، کوش (کفش چرمی)، به‌عنوان کفش استفاده می‌کنند.<ref>[https://vista.ir/m/a/tbvy5/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86 «نگاهی به‌فرهنگ بلوچ»، وب‌سایت مجلۀ ویستا.]</ref>  
 
ب) لباس زنان؛ زنان بلوچ از جامک، پاجامک، سریک (نوع روسری از چادر بزرگ‌تر)، تکو (نوعی چارقد) با پارچه‌های مرغوب نخی و ابریشمی و با رنگ‌های مختلف، استفاده می‌کنند. لباس‌های زنان بلوچ با سوزن‌دوزی، بلوچ‌دوزی، پریواردوزی و آیینه دوزی تزیین می‌شود و قیمت گران دارد.<ref>[http://ir-handicrafts.ir/blog/sistan-culture «فرهنگ بومی مردم بلوچ»، وب‌سایت صنایع دستی ایران.]</ref>  
===لباس مردان===
زنان بلوچ به زیورآلات علاقۀ زیاد دارند و از گوشواره‌های نالوک، چلمب، والی، بادی و جمکه که از طلا ساخته می‌شود، استفاده می‌کنند. همچنین کید که از طلا ساخته می‌شود بر موهای خود آویزان می‌کنند. کپکو گردن‌بندی است که با طلا، فیروزه و یاقوت تزیین می‌شود، پادیگ (پابند)، چلا (انگشتر)، پلوه (آویز بینی) دیگر زیورآلات مورد علاقۀ زنان بلوچ است.<ref>[https://www.karnaval.ir/blog/baloch-people-traditions آداب و رسوم مردم بلوچ»، وبسایت کارناوال.]</ref>  
مردان بلوچ در پوشش خود از پاک (عمامه)، مسر (دستمال شبیه عمامه)، کلاه سوپی (ویژهٔ [[مسجد]] و زمان عبادت)، چکن‌دوز (کلاه دست‌دوزی اعیانی)، لنگ (پارچه دور گردن)، جامگ (پیراهن گشاد)، گنج‌پراک (زیرپراهن)، پاجاکم (شلوار گشاد چین‌دار)، سرین‌بند (کمر بند پارچه‌ای / نخ‌باف برای شلوار)، [[شال]] (کُت مخصوص زمستان) و کرو (جوراب پشمی برای [[زمستان]]) استفاده می‌کنند و از سواس و پوزا (بافته‌شده از برگ خرمای وحشی)، دوبند (ساخته‌شده از پوست گاو)، کوش (کفش چرمی)، به‌عنوان کفش استفاده می‌کنند.<ref>[https://vista.ir/m/a/tbvy5/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86 «نگاهی به‌فرهنگ بلوچ»، وب‌سایت مجلۀ ویستا.]</ref>
==غذاها‌ی بلوچی==
 
بلوچ‌ها تنوع غذایی بسیار دارند. معروف‌ترین خوراک‌های بلوچ‌ها عبارت است از:
===لباس زنان===
1. تباهگ؛ مخلوطی از برنج، گوشت خشک‌کردۀ گوسفند، پودر انار، نمک و آب لیمو است که بیشتر در سحرهای ماه رمضان مصرف می‌شود؛
زنان بلوچ از جامک، پاجامک، سریک (نوع روسری از [[چادر]] بزرگ‌تر)، تکو (نوعی چارقد) با پارچه‌های مرغوب نخی و ابریشمی و با رنگ‌های مختلف، استفاده می‌کنند. لباس‌های زنان بلوچ با [[سوزن‌دوزی مردم بلوچ|سوزن‌دوزی]]، پریواردوزی، بلوچ‌دوزی و آیینه‌دوزی تزیین می‌شود و گران‌قیمت است.<ref>[http://ir-handicrafts.ir/blog/sistan-culture «فرهنگ بومی مردم بلوچ»، وب‌سایت صنایع دستی ایران.]</ref> زنان بلوچ با هنر سوزن‌دوزی و خلق نقوش زیبا و چشم‌نواز، لباس‌های خود و دیگران را می‌آرایند و از این طریق، هم به زیبایی و ارزش لباس‌ها می‌افزایند و هم به اقتصاد [[خانواده]] کمک می‌کنند.<ref>[https://www.irna.ir/news/81664078/%D8%AA%D8%A8%D9%84%D9%88%D8%B1-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF-%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%88%D9%85%D8%AA%D9%8A-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%87%D9%86%D8%B1%D9%85%D9%86%D8%AF-%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86 «تبلور اقتصاد مقاومتی در دستان هنرمند دختران بلوچ»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
2. چنگال؛ از شیرینی‌های سنتی بلوچی است که از خرما، خمیر نمیه‌پخت، روغن محلی حیوانی و ادویه‌جات تهیه می‌شود و عموماً در افطاری از آن استفاده می‌کنند؛
 
3. بتَّ‌ماش؛ این غذا از ترکیب برنج، روغن، ماش و ادویه‌جات تهیه می‌شود که بیشتر بین افراد مسن طرفدار دارد و به‌طور معمول در هنگام باران آماده می‌کنند؛
زنان بلوچ به زیورآلات علاقهٔ زیاد دارند و از گوشواره‌های نالوک، چلمب، والی، بادی و جمکه که از [[طلا]] ساخته می‌شود، استفاده می‌کنند. همچنین کید که از طلا ساخته می‌شود بر موهای خود آویزان می‌کنند. کپکو گردن‌بندی است که با طلا، [[فیروزه]] و یاقوت تزیین می‌شود، پادیگ (پابند)، چلا (انگشتر)، پلوه (آویز بینی) دیگر زیورآلات مورد علاقهٔ زنان بلوچ است.<ref>[https://www.karnaval.ir/blog/baloch-people-traditions آداب و رسوم مردم بلوچ»، وبسایت کارناوال.]</ref>
4. نان تیموش؛ این نان بسیار ترد و نازک است و با ترکیب آب، آرد، نمک و کمی روغن تهیه می‌شود. نان تیموش در گذشته روی سنگ‌های بزرگ، پهن و نازک می‌شد. امروزه این نان روی ظرف مخصوص به‌نام تین پخته می‌شود.
 
5. پکوره؛ این غذا از آرد نخود، آرد گندم، گشنیز، ادویه‌های خوش‌بو کننده و روغن آماده می‌شود.<ref>[https://www.asrehamoon.ir/fa/news/85526/vota1.xu449n6kk5.html «غذاهای بلوچی طعمی به حلاوت طبیعت / غذاهای سنتی زینت‌بخش سفره‌های سحری»، وب‌سایت عصر هامون.]</ref>
وجود جیب‌های بزرگ در لباس‌های [[زن بلوچ|زنان بلوچ]]، عنصری قابل توجه در پوشش آنها است. این جیب‌ها مختص لباس‌های محلی و نمادی از شجاعت و دلاوری آنان محسوب می‌شود؛ به گونه‌ای که اگر زنی مرتکب خطایی شود، او را «بی‌پندول» یا «بی‌جیب» می‌نامند؛ این لفظ نشانه ضعف و بی‌غیرتی در میان بلوچ تلقی می‌شود. این موضوع را می‌توان با فقدان سبیل در مردان یا ریش‌گرو گذاشتن آنان مقایسه کرد. ممکن است برای افراد غیربلوچ یا ناآشنا با این لباس‌ها، همه لباس‌ها یکسان به نظر برسند؛ اما در واقعیت، فرم و ساختار لباس‌ها تفاوت‌های ظریف و معنی‌داری دارند که معرف هویت و فرهنگ خاص این منطقه است.<ref>[https://mag.sarak-co.com/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%85-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86/ «بررسی لباس اقوام بلوچ»، وب‌سایت مگ-سارک.]</ref>
 
==غذاهای سنتی بلوچی==
غذا در فرهنگ ایرانی و به‌ویژه در میان قوم بلوچ فراتر از یک نیاز صرفاً غذایی است و در مراسم سنتی و فرهنگی، نقش مهمی در ایجاد پیوندهای عاطفی و فرهنگی ایفا می‌کند. غذاهای بلوچی، به‌عنوان جزئی جدایی‌ناپذیر از هویت فرهنگی و اجتماعی مردم در جشن‌ها و آیین‌های مذهبی، اهمیت ویژه‌ای دارند. از این رو، غذا نه‌تنها برای تغذیه، بلکه به‌عنوان نمادی از محبت، احترام و اعتقادات فرهنگی مورد توجه قرار می‌گیرد.<ref>[https://blog.shipfood.ir/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%BA%D8%B0%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D9%88-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C/ «نقش غذا در مراسم‌های سنتی و فرهنگ ایرانی»، وب‌سایت شیپ‌فود.]</ref>
 
بلوچ‌ها تنوع غذایی بسیار دارند. اساس غذاهای محلی بلوچی بر پایهٔ گوشت، مواد لبنی و خرما استوار است. شمار زیادی از غذاهای این منطقه دارای ادویه‌های پاکستانی و هندی هستند و جزئی از خوراک‌های بومی بلوچی شده‌اند.<ref>[http://ir-handicrafts.ir/blog/sistan-food «غذاهای محلی سیستان بلوچستان»، وب‌سایت هندی کرفتس.]</ref>
 
معروف‌ترین خوراک‌های بلوچ‌ها عبارت است از:
 
#تباهگ؛ مخلوطی از برنج، گوشت خشک‌کردهٔ گوسفند، پودر [[انار]]، نمک و آب لیمو است که بیشتر در سحرهای [[رمضان|ماه رمضان]] مصرف می‌شود؛
#چنگال؛ از شیرینی‌های سنتی بلوچی است که از [[خرما]]، خمیر نمیه‌پخت، روغن محلی حیوانی و ادویه‌جات تهیه می‌شود و عموماً در [[افطاری]] از آن استفاده می‌کنند؛
#بتَّ‌ماش؛ این غذا از ترکیب [[برنج]]، روغن، ماش و ادویه‌جات تهیه می‌شود که بیشتر بین افراد مسن طرفدار دارد و به‌طور معمول در هنگام باران آماده می‌کنند؛
#نان تیموش؛ این [[نان]] بسیار ترد و نازک است و با ترکیب آب، آرد، نمک و کمی روغن تهیه می‌شود. نان تیموش در گذشته روی سنگ‌های بزرگ، پهن و نازک می‌شد. امروزه این نان روی ظرف مخصوص به‌نام تین پخته می‌شود.
#پکوره.؛ این غذا از آرد نخود، [[آرد]] گندم، گشنیز، ادویه‌های خوش‌بو کننده و روغن آماده می‌شود.<ref>[https://www.asrehamoon.ir/fa/news/85526/vota1.xu449n6kk5.html «غذاهای بلوچی طعمی به حلاوت طبیعت / غذاهای سنتی زینت‌بخش سفره‌های سحری»، وب‌سایت عصر هامون.]</ref>


==موسیقی بلوچی==
==موسیقی بلوچی==
موسیقی بلوچی، شباهت زیاد به موسیقی هندی دارد که در جشن‌های عروسی و اعیاد خوانده می‌شود. این موسیقی با دهل، سرنا، طبل، قیچک، تنبورگ، رباب، بانچو، نی، کوزه و دینبوک نواخته می‌شود و با اشعار و ترانه‌های فولکور ترکیب می‌شود.<ref>[http://ir-handicrafts.ir/blog/sistan-culture «فرهنگ بومی مردم بلوچ»، وب‌سایت صنایع دستی ایران.]</ref>  
در فرهنگ بلوچ کمتر آیینی بدون موسیقی یافت می‌شود. در فرهنگ بلوچ [[غم]]، [[شادی]]، درمان و عقاید، آیین‌های مخصوص و [[موسیقی]] ویژه‌ای دارد که با روش‌های خاصی اجرا می‌شود.<ref>[http://sarbaznews.blogfa.com/post/32 «موسیقی در قوم بلوچ»، وبلاگ بلوچستان.]</ref>  همچنین زن و مرد بلوچ در هر مرحله از فعالیت‌های خود، [[موسیقی]] و آواهای محلی خاصی دارند.<ref>[https://www.asrehamoon.ir/news/60031/vota1.xu449n6kk5.html اعتصامی‌فرد، «موسیقی سیستان و بلوچستان، یادگاری از فرهنگ و تمدن ایران باستان»، پایگاه خبری عصر هامون.]</ref>  مردم بلوچ موسیقی را جزء هویت خود می‌دانند و هر طایفهٔ بلوچ خوانندگان و نوازندگانی دارند که این هنر را از نیاکان خود به ارث برده‌اند و مردم بلوچ به آنها پهلوان می‌گویند. کلمهٔ «پهلَو» به‌معنای دلاور و شجاع و «وان» به‌معنای خواننده است.<ref>[https://sorna-music.ir/fa/history-of-sistan-and-baluchistan-music.aspx «تاریخچۀ موسیقی سیستان و بلوچستان»، وب‌سایت آموزشگاه موسیقی سُرنا.]</ref>
 
===موسیقی آوازی===
موسیقی آوازی همان موسیقی عامیانه بلوچستان است که در مراسم و اعیاد نقش مهمی دارد و در مناسبت‌هایی مانند عروسی و ختنه‌سوران اجرا می‌شود و داستان‌های حماسی، عشقی و وقایع اجتماعی را روایت می‌کند.<ref>[https://www.balouchart.ir/%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B9-%D8%B3%D8%A8%DA%A9%D9%87%D8%A7/ «آشنایی با موسیقی بلوچستان انواع سبک‌ها و تاریخچه آواز و موسیقی بلوچستان»، وب‌سایت هنر بلوچ.]</ref> موسیقی بلوچی، شباهت زیاد به موسیقی هندی دارد که در جشن‌های عروسی و اعیاد خوانده می‌شود. این موسیقی با دهل، [[سرنا]]، طبل، قیچک، تنبورگ، رباب، بانچو، [[نی]]، کوزه و دینبوک نواخته می‌شود و با اشعار و ترانه‌های فولکور ترکیب می‌شود.<ref>[http://ir-handicrafts.ir/blog/sistan-culture «فرهنگ بومی مردم بلوچ»، وب‌سایت صنایع دستی ایران.]</ref>
 
انواع آن عبارت است از:
 
*سپت؛ آهنگی برای تمجید و پرستش که زنان به مدت ۱۴ روز پس از تولد نوزاد به‌صورت گروهی می‌خوانند و موضوع آن دربارهٔ [[خدا]] و بزرگان [[دین]] است.
*وربت؛ آهنگی که زنان به‌صورت جمعی پس از [[زایمان]] می‌خوانند.
*شپتاکی؛ ترانه‌ای که پس از زایمان توسط بستگان به‌صورت سوال و جواب اجرا می‌شود.
*لار و ششگانی؛ در شب ششم تولد نوزاد خوانده می‌شود.
*لیلو؛ لالایی ملایم و آرام که برای نوزادان استفاده می‌شود.
*نازیک؛ ستایشی که در شش شب مراسم عروسی اجرا می‌شود.
*لارو و هالو؛ در آخرین روز [[مراسم عروسی]] خوانده می‌شوند.
*زهیرک؛ ترانه‌ای که در گذشته توسط زنان هنگام کار روزانه خوانده می‌شده است.
*موتک یا مودک؛ ویژه مرثیه و مراسم [[عزاداری]] است.
*امبا؛ مخصوص ماهی‌گیران و به‌صورت گروهی خوانده می‌شود.<ref>[https://www.balouchart.ir/%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B9-%D8%B3%D8%A8%DA%A9%D9%87%D8%A7/ «آشنایی با موسیقی بلوچستان انواع سبک‌ها و تاریخچه آواز و موسیقی بلوچستان»، وب‌سایت هنر بلوچ.]</ref>
 
===موسیقی آیینی===
 
====موسیقی دوچاپی====
دوچاپی نوعی موسیقی و حرکات موزون سنتی است که به‌ویژه در جشن‌ها رواج دارد. در این مراسم، همه افراد می‌توانند شرکت کنند و از همین رو، کارشناسان آن را به‌عنوان یک آیین عمومی شناخته‌اند که موجب ایجاد همبستگی فرهنگی و اجتماعی می‌شود. اجرای دوچاپی معمولاً با نواختن [[سرنا]] آغاز می‌شود و شرکت‌کنندگان حرکات موزون خود را در نیم‌دایره یا دایرهٔ کامل شروع می‌کنند. پس از آن، نوازندهٔ طبل با ضربات خود بر روی طبل بزرگ به میدان می‌آید و در پی او، نوازندهٔ دیگری با طبل کوچک به همراهی آن می‌پردازد.<ref>[https://www.irna.ir/news/83000961/%D8%AF%D9%88%DA%86%D8%A7%D9%BE%DB%8C-%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «دوچاپی آیینی ماندگار در سیستان و بلوچستان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>
 
====موسیقی عرفانی====
پیروان طریقت‌های چشتی، نقش‌بندی و قادری دارای موسیقی‌ای هستند که ذکرهای عرفانی شامل اسماءالله، اولیاءالله، ائمه و مشایخ دارد. همچنین، غزل‌هایی از شاعران بزرگی چون [[مولانا]]، [[عطار نیشابوری|عطار]]، معین‌الدین چشتی، شیخ احمد جامی، واجه مرشد و واجه عبدالرئوف در میان آنها خوانده و اجرا می‌شود.<ref>[https://www.isna.ir/news/96082111899/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%B9%D8%B1%D9%81%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B3%D8%AA%D9%86%D8%AF-%D9%85%D9%84%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%86 «موسیقی عرفانی بلوچستان در مستند «ملنگان»»، خبرگزاری ایسنا.]</ref>
 
====موسیقی سوت====
یکی از انواع موسیقی در بلوچستان «سوت» نام دارد. مضامین اشعار در سوت به‌طور عمده به وصف طبیعت، یار، دیار و حس دل‌تنگی می‌پردازد. غالب قطعات موسیقی بلوچی که در رسانه‌ها پخش می‌شود، از نوع سوت هستند؛ زیرا این سبک تا حد زیادی شادتر و عامیانه‌تر از سایر انواع موسیقی به‌شمار می‌آید. در موسیقی سوت، اکثر سازهای بلوچی، اعم از زهی، کوبه‌ای و بادی، به کار گرفته می‌شوند؛ از جمله سرود، بنجو، رباب، تنبیرگ، دونلی، نل، دهلک، کوزگ و کنجری.<ref>[https://mayarjal.ir/fa/news/1405/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%DB%8C-%DA%86%D9%87-%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%85/ «درباره موسیقی بلوچی چه می‌دانیم؟»، پایگاه اطلاع‌رسانی میارجل.]</ref>
 
====موسیقی حماسی====
قلب تپنده موسیقی بلوچستان موسیقی حماسی آن است. یکی از مهم‌ترین دلایل اهمیت این سبک، گستردگی مضامین و محتوای آن است که شامل داستان‌های حماسی، عاشقانه، مذهبی، قومی، جنگی و پندآموز می‌شود. در این نوع موسیقی، تنها دو ساز سرود و تنبیرگ به کار می‌روند. در این سبک، خواننده را «شاعر» می‌نامند و معمولاً با القابی چون ملا یا پهلوان خطاب می‌شود.<ref>[https://mayarjal.ir/fa/news/1405/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%DB%8C-%DA%86%D9%87-%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%85/ «درباره موسیقی بلوچی چه می‌دانیم؟»، پایگاه اطلاع‌رسانی میارجل.]</ref>
 
شاعر می‌تواند هم نوازنده سرود باشد و هم تنبیرگ. از داستان‌های عاشقانه رایج می‌توان به شی مرید و هانی، شهداد و مهناز و کیا و صدو اشاره کرد؛ از داستان‌های حماسی به میرقنبر و همل جییند و از داستان‌های مذهبی به معجزات پیامبر و سلطان جمجم. نوازندگان و خوانندگان این سبک موسیقی همگی حرفه‌ای هستند.<ref>[https://mayarjal.ir/fa/news/1405/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%DB%8C-%DA%86%D9%87-%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%85/ «درباره موسیقی بلوچی چه می‌دانیم؟»، پایگاه اطلاع‌رسانی میارجل.]</ref>
 
موسیقی با یک زهیروگ آغاز می‌شود؛ سپس آهنگی ریتمیک با کوک پایین نواخته می‌شود و پس از دقایقی، هم کوک سازها و هم تمپوی آهنگ‌ها افزایش می‌یابد. یک شعر در این سبک ممکن است تا چندین ساعت به طول انجامد و حتی ممکن است در یک شب تمام نشود و به روز بعد موکول شود. [[موسیقی]] حماسی در بلوچستان رو به زوال است؛ زیرا جوانان کمتر به یادگیری اشعار و مقام‌های آن می‌پردازند.<ref>[https://mayarjal.ir/fa/news/1405/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%DB%8C-%DA%86%D9%87-%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%85/ «درباره موسیقی بلوچی چه می‌دانیم؟»، پایگاه اطلاع‌رسانی میارجل.]</ref>
 
====موسیقی ذکرهای گواتی====
موسیقی ذکرهای گواتی در بسیاری از مناطق بلوچستان رایج است؛ اما در منطقه سرحد کمتر دیده می‌شود. ذکرهای گواتی برای افرادی نواخته می‌شود که دچار جن‌زدگی یا باد شده‌اند. معمولاً هنگامی که این افراد دچار اختلالاتی می‌شوند و درمان‌های پزشکی مؤثر واقع نمی‌شوند، به شخصی به نام «خلیفه» مراجعه می‌کنند. خلیفه، محور اصلی مراسم گواتی است و از طریق ذکر، ریاضت و انجام امور خیر، با مسائل مربوط به باد، جن و پری آشنایی دارد. او با دیدن بیمار، میزان وخامت بیماری را تشخیص می‌دهد.
 
سپس نوازندگان با شرکت در مراسم گواتی و با نواختن ساز و خواندن ذکر خداوند و اولیا، بیمار را به حالت وجد می‌رسانند. موسیقی گواتی با ذکرهای آرام مانند «مست قلندر» آغاز می‌شود و به‌تدریج به ذکرهای پرشورتری مانند «الله ذوالجلال»، ذکر «لااله‌الاالله» و «حضرت قلندر» می‌رسد. در حین اجرای این ذکرها، بیمار و حتی برخی از افراد حاضر در مجلس ممکن است به وجد بیایند و «دمال» کنند. دمال به حرکات غیرارادی گفته می‌شود که شخص از خود نشان می‌دهد. در این مرحله، نقش اصلی خلیفه آغاز می‌شود. او با موجودی که شخص بیمار را تسخیر کرده، به گفت‌وگو می‌پردازد و از او می‌خواهد که بیمار را رها کند و دست از آزار او بردارد. معمولاً در مراسم گواتی، [[قربانی کردن]] گوسفند نیز انجام می‌شود. قطعات گواتی، [[ذکر]] و کلام خاص خود را دارند.<ref>[https://mayarjal.ir/fa/news/1405/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%DB%8C-%DA%86%D9%87-%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%85/ «درباره موسیقی بلوچی چه می‌دانیم؟»، پایگاه اطلاع‌رسانی میارجل.]</ref>
 
==رقص‌های بومی==
==رقص‌های بومی==
رقص بلوچی دارای انواعی چون دوچاپی، سه‌چاپی، لنکی، کوپکو و لیوا است که معروف‌ترین آن دوچاپی است و نماد همبستگی بلوچ‌ها به‌حساب می‌آید. این رقص با نواختن سرنا شروع می‌شود و افراد در یک نیم‌دایره یا دایرۀ کامل همراه با آهنگ خاص، حرکات موزون انجام می‌دهند. طبال به طبل بزرگ می‌زند و همراه سرنا و طبل کوچک ریتم خاصی اجرا می‌کنند و رقص با چرخیدن و کف‌زدن منظم شروع می‌شود. وقتی ریتم موسیقی تندتر شود، چرخیدن آنها نیز تند می‌شود. <ref>[http://ir-handicrafts.ir/blog/sistan-culture «فرهنگ بومی مردم بلوچ»، وب‌سایت صنایع دستی ایران.]</ref>  
رقص بلوچی دارای انواعی چون دوچاپی، سه‌چاپی، لنکی، کوپکو و لیوا است که معروف‌ترین آن دوچاپی است و نماد همبستگی بلوچ‌ها به‌حساب می‌آید. این رقص با نواختن سرنا شروع می‌شود و افراد در یک نیم‌دایره یا دایرهٔ کامل همراه با آهنگ خاص، حرکات موزون انجام می‌دهند. طبال به طبل بزرگ می‌زند و همراه [[سرنا]] و طبل کوچک ریتم خاصی اجرا می‌کنند و رقص با چرخیدن و کف‌زدن منظم شروع می‌شود. وقتی ریتم موسیقی تندتر شود، چرخیدن آنها نیز تند می‌شود. <ref>[http://ir-handicrafts.ir/blog/sistan-culture «فرهنگ بومی مردم بلوچ»، وب‌سایت صنایع دستی ایران.]</ref>
==بازی و سرگرمی==  
==بازی و سرگرمی==
بازی‌های محلی قوم بلوچ از سابقۀ طولانی برخوردار است و بسیاری از جنبه‌های فرهنگی این قوم را دربر می‌گیرد. این بازی‌ها باتوجه به شرایط محیطی و امکانات بازی، سلیقه، مهارت بازیکنان و هدف مورد نظر به‌گونه‌های متفاوت تقسیم می‌شود. معرو‌ف‌ترین بازی‌های بلوچی عبارتند از: کپگ، کاتلی، پلیلگ، پشت‌مه‌پشت، هذک چیردیکا، چادرپیردیکا، مجول، تل، بوتگ‌چوند، چوک، لپار، نه‌داری، کستی، دهتک، سارگ، جوجو، چل، کلان شتیک و گول که به‌صورت گروهی در جشن‌های عمومی بازی می‌شود.همچنین بازی‌های کلاه‌چل‌چل، چل‌بازی، چوب‌بازی، کیچ‌زور، بازی کَبَدی، سرخ‌پری، زردپری، پادشاه وزیر، کشتی کج‌گردان، اشکاتیلی، لگوش، تیت، هلاری، خسوخسو، توطن‌سواری، دلکی، کپگ و شترسواری نیز در میان قوم بلوچ به‌ویژه بلوچ‌های ایران رایج است.<ref>[http://ir-handicrafts.ir/blog/sistan-culture «فرهنگ بومی مردم بلوچ»، وب‌سایت صنایع دستی ایران.]</ref>  
بازی‌های محلی قوم بلوچ از سابقهٔ طولانی برخوردار است و بسیاری از جنبه‌های فرهنگی این قوم را دربر می‌گیرد. این بازی‌ها باتوجه به شرایط محیطی و امکانات بازی، سلیقه، مهارت بازیکنان و هدف مورد نظر به‌گونه‌های متفاوت تقسیم می‌شود. معروف‌ترین بازی‌های بلوچی عبارتند از؛ کپگ، کاتلی، پلیلگ، پشت‌مه‌پشت، هذک چیردیکا، چادرپیردیکا، مجول، تل، بوتگ‌چوند، چوک، لپار، نه‌داری، کستی، دهتک، سارگ، جوجو، چل، کلان شتیک و گول که به‌صورت گروهی در جشن‌های عمومی بازی می‌شود. همچنین بازی‌های کلاه‌چل‌چل، چل‌بازی، چوب‌بازی، کیچ‌زور، بازی کَبَدی، سرخ‌پری، زردپری، پادشاه وزیر، کشتی کج‌گردان، اشکاتیلی، لگوش، تیت، هلاری، خسوخسو، توطن‌سواری، دلکی، کپگ و شترسواری نیز در میان قوم بلوچ به‌ویژه بلوچ‌های ایران رایج است.<ref>[http://ir-handicrafts.ir/blog/sistan-culture «فرهنگ بومی مردم بلوچ»، وب‌سایت صنایع دستی ایران.]</ref>
==عروسی در قوم بلوچ==
==ازدواج در قوم بلوچ==
عروسی بلوچ‌ها آداب و رسوم خاصی دارد و در چند مرحله شامل دگِندونِن (خواستگاری) ، هِبَرجنی (بله‌برون)، بربندمال (تعیین مهریه)، جُل‌بندی، حِنادوزدکی، حِناراستکی، سرآپی، مشاطه، شب‌یکجایی برگزار می‌شود.<ref>[http://ir-handicrafts.ir/blog/sistan-culture «فرهنگ بومی مردم بلوچ»، وب‌سایت صنایع دستی ایران.]</ref>  ازدواج بلوچ‌ها بیشتر میان طایفه‌ای است و رعایت طبقۀ اجتماعی در آن ضروری است.<ref>[http://ir-handicrafts.ir/blog/sistan-culture «فرهنگ بومی مردم بلوچ»، وب‌سایت صنایع دستی ایران].</ref>  پدیدۀ چندهمسری در میان قوم‌ بلوچ نرخ بالا دارد.<ref>[https://ijar.ut.ac.ir/article_70510.html علی‌نقیان و روستاخیز، «فهم پدیدارشناختی چندهمسری در میان بلوچ‌ها ساکن شهرستان چابهار»، 1397ش، ص97.] </ref>   
عروسی بلوچ‌ها آداب و رسوم خاصی دارد و در چند مرحله شامل دگِندونِن ([[خواستگاری]])، هِبَرجنی ([[بله‌برون]])، بربندمال (تعیین [[مهریه]])، جُل‌بندی، حِنادوزدکی، حِناراستکی، سرآپی، مشاطه، شب‌یکجایی برگزار می‌شود.<ref>[http://ir-handicrafts.ir/blog/sistan-culture «فرهنگ بومی مردم بلوچ»، وب‌سایت صنایع دستی ایران.]</ref>  [[ازدواج]] بلوچ‌ها بیشتر میان‌طایفه‌ای است و رعایت طبقهٔ اجتماعی در آن ضروری است.<ref>[http://ir-handicrafts.ir/blog/sistan-culture «فرهنگ بومی مردم بلوچ»، وب‌سایت صنایع دستی ایران].</ref>  پدیدهٔ [[چندهمسری مرد|چندهمسری]] در میان قوم بلوچ نرخ بالا دارد.<ref>[https://ijar.ut.ac.ir/article_70510.html علی‌نقیان و روستاخیز، «فهم پدیدارشناختی چندهمسری در میان بلوچ‌ها ساکن شهرستان چابهار»، 1397ش، ص97.] </ref>
 
===سن ازدواج در قوم بلوچ===
در فرهنگ بلوچ، ازدواج به‌عنوان یک امر مقدس شناخته می‌شود.<ref>[https://www.google.com/url?sa=t&source=web&rct=j&opi=89978449&url=https://www.asrehamoon.ir/news/161719&ved=2ahUKEwjL1NrMg-KGAxUnXEEAHdiIBsIQFnoECCAQAQ&usg=AOvVaw0gRc-D6xMsIrGYKiM1LO0H «جایگاه ویژه ازدواج میان قوم بلوچ»، خبرگزاری عصر هامون.]</ref> آنها [[ازدواج بهنگام|ازدواج به‌هنگام]] را یک ارزش می‌دانند<ref>[https://www.irna.ir/news/7181274/%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%DB%8C-%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%AC-%D8%A2%D8%B3%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1 «سیستان و بلوچستان الگوی ازدواج آسان و پایدار در کشور»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> و تلاش می‌کنند که فرزندان‌شان<ref>[https://www.google.com/url?sa=t&source=web&rct=j&opi=89978449&url=https://www.asrehamoon.ir/news/161719&ved=2ahUKEwjL1NrMg-KGAxUnXEEAHdiIBsIQFnoECCAQAQ&usg=AOvVaw0gRc-D6xMsIrGYKiM1LO0H «جایگاه ویژه ازدواج میان قوم بلوچ»، خبرگزاری عصر هامون.]</ref> و به‌ویژه دختران زودتر ازدواج کنند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/522834/%D9%81%D9%87%D9%85-%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%AA%DB%8C-%DA%86%D9%86%D8%AF%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86-%D9%87%D8%A7%DB علی‌نقیان و روستاخیز، «فهم پدیدارشناختی چندهمسری در میان بلوچ‌های ساکن در شهرستان چابهار»، 1397ش، ص102-108.]</ref> این چارچوب فرهنگی، گاه منجر به ازدواج‌های زودهنگام و بدون رعایت شرایط قانونی و شرعی صورت می‌گیرد و با اجبار، همراه است<ref>[https://jwdp.ut.ac.ir/news?newsCode=2731 «کودک‌همسری در استان‌های مرزی منتهی به افغانستان و عراق بیشتر است»، مرکز مطالعات زنان و خانوادۀ دانشگاه تهران.]</ref> و عوامل متعددی از جمله کمبود زیرساخت‌های آموزشی و فرهنگی؛<ref>[https://www.pishkhan.com/news/125205 «بررسی وضعیت کودک‌همسری در سیستان و بلوچستان»، وب‌سایت جهان صنعت.]</ref>  عدم پشتیبانی از دختر در تصمیم‌گیری ازدواج؛ ناآگاهی دختران؛<ref>[https://civilica.com/doc/1258905/ اله‌یاری و غلام‌رضایی، «علل کودک‌همسری در استان سیستان و بلوچستان»، 1400ش، ص6-7.]</ref>  فشار خانوادگی و فرهنگی و اجتماعی؛<ref>[https://zantimes.com/fa/2023/07/06/victims-of-early-and-forced-marriages-are-afraid-of-their-future/ «راهی ندارم، دختران قربانی ازدواج‌های زودهنگام و اجباری از آیندۀ خود می‌ترسند»، وب‌سایت زن‌تایمز.]</ref>  مشکلات اقتصادی مانند فقر و بی‌کاری؛<ref>[https://www.entekhab.ir/fa/news/727057/%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2-%D8%A2%D9%85%D8%A7%D8%B1-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%E2%80%8C%DA%A9%D9%85-%DB%B2%DB%B7-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9-%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%DB%8C%DA%A9-%D8%B3%D8%A7 «مرکز آمار: دست‌کم 27 هزار کودک‌همسری در یک سال»، وب‌سایت انتخاب.]</ref>  ملاحظات سیاسی مانند ایجاد صلح بین قبایل؛<ref>[https://www.mehrnews.com/news/2157765/%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B4%D8%B1%D8%B9%DB%8C-%DA%A9%D9%87-%D8%A8%D9%87-%D8%B1%D8%B3%D9%85%DB%8C%D8%AA-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%87-%D9%86%D9%85%DB%8C-%D8%B4%D9%88%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D8%B «همسرانی شرعی که به رسمیت شناخته نمی‌شوند/ ازدواج خارج از دایره قانون»، خبرگزاری مهر.]</ref>  [[خون‌بس]]<ref>[https://akharinkhabar.ir/social/7983784 «گفت‌وگو با عروس خون‌بسی از طایفه بلوچ» وب‌سایت روزنامۀ شهروند.]</ref> در آن مؤثر است.
 
ازدواج‌های به‌موقع می‌تواند به کنترل [[میل جنسی|تمایلات جنسی]] [[جوانی|جوانان]]، جلوگیری از گسترش فساد [[اخلاق|اخلاقی]] و هنجارشکنی در جامعه، رشد و جوان‌سازی جامعه کمک کند. همچنین برای دو طرف شادابی، آرامش روحی، [[امید]] به آینده، کمال، [[معنویت]] و دوری از رذایل اخلاقی را در پی دارد؛<ref>[https://yaresamimi.ir/%D9%81%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%AF-%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%AC-%D8%AF%D8%B1-%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA-%D9%88-%D8%B9%D9%88%D8%A7%D9%82%D8%A8-%D8%AA%D8%A7%D8%AE%DB%8C%D8%B1/ «فواید ازدواج در زمان درست و عواقب تأخیر در آن»، وب‌سایت یار صمیمی.]</ref>  اما کارشناسان ازدواج‌های زودهنگام را یک آسیب اجتماعی می‌دانند که پیامدهای نامطلوبی در پی دارد؛ از جمله این‌که جامعه را تبدیل به یک جامعهٔ نابالغ کرده و رشد فکری آن را با رکود مواجه می‌کند؛<ref>[https://www.pishkhan.com/news/125205 «بررسی وضعیت کودک‌همسری در سیستان و بلوچستان»، وب‌سایت جهان صنعت.]</ref> همچنین [[کودک|کودکی]] که آماده روابط جنسی و مادرشدن نیست با ازدواج زودهنگام ممکن است گرفتار [[خشونت خانگی]]، رها شدگی، همسرکشی، طلاق‌های رسمی و عاطفی، کار اجباری، [[آزار جنسی|آزارجنسی]] و محرومیت از حقوق اولیه شود؛ آسیب‌های جسمی و روانی <ref>[https://zantimes.com/fa/2023/07/06/victims-of-early-and-forced-marriages-are-afraid-of-their-future/ «راهی ندارم، دختران قربانی ازدواج‌های زودهنگام و اجباری از آیندۀ خود می‌ترسند»، وب‌سایت زن‌تایمز.]</ref> و بی‌بهره بودن ازدواج از حمایت‌های حقوقی، از دیگر پیامدهای ازدواج زودهنگام در قوم بلوچ است.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/2157765/%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B4%D8%B1%D8%B9%DB%8C-%DA%A9%D9%87-%D8%A8%D9%87-%D8%B1%D8%B3%D9%85%DB%8C%D8%AA-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%87-%D9%86%D9%85%DB%8C-%D8%B4%D9%88%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D8%B «همسرانی شرعی که به رسمیت شناخته نمی‌شوند/ ازدواج خارج از دایره قانون»، خبرگزاری مهر.]</ref>
 
===چندهمسری در قوم بلوچ===
[[چندهمسری در قوم بلوچ]] ریشه در فرهنگ مردسالارانه این منطقه دارد و در میان بلوچ‌های اهل سنت مورد تشویق علمای مذهبی قرار می‌گیرد. این پدیده اختصاص به طایفه یا طبقه اجتماعی خاصی ندارد و در فرهنگ عمومی بلوچ‌ها نهادینه شده است.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/522834/%D9%81%D9%87%D9%85-%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%AA%DB%8C-%DA%86%D9%86%D8%AF%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86-%D9%87%D8%A7%DB علی‌نقیان و روستاخیز، «فهم پدیدارشناختی چندهمسری در میان بلوچ‌های ساکن در شهرستان چابهار»، 1397ش، ص96.]</ref> یکی از زمینه‌های فرهنگی این پدیده این است که در ازدواج اول، پسران معمولاً حق انتخاب ندارند.<ref>[http://chabahargasht.ir/post-107 «عروسی بلوچ»، وب‌سایت چابهارگشت.]</ref>
 
زنان معمولاً چندهمسری را حق مسلم مردان می‌دانند و با وجود نارضایتی، واکنش نشان نمی‌دهند. از دیگر عوامل می‌توان به جمعیت بالای دختران مجرد اشاره کرد که افزایش سن ازدواج باعث شده بسیاری از دختران به ازدواج با مردان متأهل تن دهند. همچنین موانع طلاق در فرهنگ بلوچ که [[طلاق]] را ناپسند می‌دانند، زنان را به پذیرش چندهمسری شوهر سوق می‌دهد.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/522834/%D9%81%D9%87%D9%85-%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%AA%DB%8C-%DA%86%D9%86%D8%AF%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86-%D9%87%D8%A7%DB علی‌نقیان و روستاخیز، «فهم پدیدارشناختی چندهمسری در میان بلوچ‌های ساکن در شهرستان چابهار»، 1397ش، ص102-106.]</ref>
 
از عوامل تداوم چندهمسری این است که مردان این عمل را با سنت [[حضرت محمد|پیامبر]] و آیات [[قرآن]] توجیه می‌کنند.<ref>[https://balochistan1.blogsky.com/1391/06/20/post-1697/ «چندهمسری در بلوچستان و مشکلات آن»، وبلاگ سرزمین بلوچستان.]</ref> منافع سیاسی نیز در این میان نقش دارد؛ چرا که اتحاد بین قبایل از طریق ازدواج‌های بین‌قبیله‌ای تقویت می‌شود.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/522834/%D9%81%D9%87%D9%85-%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%AA%DB%8C-%DA%86%D9%86%D8%AF%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86-%D9%87%D8%A7%DB علی‌نقیان و روستاخیز، «فهم پدیدارشناختی چندهمسری در میان بلوچ‌های ساکن در شهرستان چابهار»، 1397ش، ص101-102.]</ref> مرگ‌ومیر مردان به‌دلیل نزاع‌های قبیله‌ای و مشاغل پرخطر باعث افزایش زنان [[بیوه]] می‌شود که این خود به تداوم چندهمسری دامن می‌زند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/63346/%D8%B9%D9%88%D8%A7%D9%85%D9%84-%D9%85%D9%88%D8%AB%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D8%B9%D8%AF%D8%AF-%D8%B2%D9%88%D8%AC%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%DB%8C%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D8%AC%D9%88%DB%8C%D8 ناستی‌زایی، «عوامل مؤثر در تعدد زوجات از دیدگاه دانشجویان بلوچ»، 1385ش، ص70.]</ref>
 
تمایلات مردانه مانند تنوع‌طلبی،<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/1608978241-10344-99-95.pdf اسمعیلی و دیگران، «کاوشی کیفی از علل و زمینه‌های شکل‌گیری چندهمسری مردان»، 1398ش، ص70-71.]</ref> تمایل به فرزند پسر و فرزندان بیشتر<ref>[http://www.ensafnews.com/304037/%D9%81%D8%B1%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A2%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D9%84%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%8C-%D9%85/ «فرزندآوری بالا در سیستان و بلوچستان مسئلۀ فرهنگی یا مکانیسم دفاعی»، پایگاه خبری و تحلیلی انصاف.]</ref> و افزایش اعتبار اجتماعی<ref>[https://ensani.ir/fa/article/63346/%D8%B9%D9%88%D8%A7%D9%85%D9%84-%D9%85%D9%88%D8%AB%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D8%B9%D8%AF%D8%AF-%D8%B2%D9%88%D8%AC%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%DB%8C%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D8%AC%D9%88%DB%8C%D8 ناستی‌زایی، «عوامل مؤثر در تعدد زوجات از دیدگاه دانشجویان بلوچ»، 1385ش، ص69-70.]</ref> نیز از دیگر عوامل تداوم این پدیده است. از جنبه‌های مثبت این پدیده می‌توان به کاهش فساد اخلاقی، حمایت از زنان بیوه و امکان [[فرزندآوری]] برای مردان در صورت [[نازایی]] همسر اول اشاره کرد؛ <ref>[https://ensani.ir/file/download/article/1608978241-10344-99-95.pdf اسمعیلی و دیگران، «کاوشی کیفی از علل و زمینه‌های شکل‌گیری چندهمسری مردان»، 1398ش، ص73-75.]</ref>اما پیامدهای منفی آن شامل مشکلات روانی برای زنان، گسستگی خانوادگی، ترک تحصیل فرزندان، خشونت‌های خانگی و مشکلات ثبت رسمی ازدواج و شناسنامه فرزندان می‌شود.<ref>[https://www.isna.ir/news/98110503049/%D8%B1%D9%86%D8%AC-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%DA%86%D9%86%D8%AF%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «رنج‌های چندهمسری در سیستان و بلوچستان»، خبرگزاری دانشجویان ایران ایسنا.]</ref>
 
===طلاق در قوم بلوچ===
در فرهنگ عمومی بلوچ، [[طلاق]] به‌عنوان یک امر ناپسند شناخته می‌شود و به‌ویژه برای زنان پیامدهای ناگواری مانند بی‌عزتی و بی‌آبرویی به دنبال دارد. با وجود قبح طلاق، [[ازدواج در قوم بلوچ]] به آداب و رسوم خاصی وابسته است که در حال حاضر موجب افزایش جدایی زوج‌ها شده است. در میان بلوچ‌های پاکستان و [[ایران]]، طلاق بیشتر توسط مردان تصمیم‌گیری و اجرا می‌شود.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/522834/%D9%81%D9%87%D9%85-%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%AA%DB%8C-%DA%86%D9%86%D8%AF%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86-%D9%87%D8%A7%DB علی‌نقیان و روستاخیز، «فهم پدیدارشناختی چندهمسری در میان بلوچ‌های ساکن در شهرستان چابهار»، 1397ش، ص106.]</ref> در بسیاری از موارد، زنان در [[خانواده]] با [[طلاق عاطفی]] رها می‌شوند.<ref>[https://www.mojnews.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-5/423153-%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A8-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%AE%D8%A «بررسی آسیب‌های اجتماعی زنان و دختران سیستان و بلوچستان / ازدواج‌هایی که زودتر از موعد قانونی ثبت می‌شود»، خبرگزاری موج.]</ref>
 
به گفته کارشناسان، بخش زیادی از طلاق‌ها در قوم بلوچ ریشه در نمودهای سنتی ازدواج این مردم دارد. پژوهشی که در سال ۱۳۹۴ش در شهر زاهدان انجام شد، نشان می‌دهد که ازدواج اجباری، چندهمسری، ازدواج مبادله‌ای و ازدواج در سنین پایین به‌عنوان الگوهای رایج در فرهنگ بلوچ، عامل بسیاری از طلاق‌ها هستند.<ref>[https://civilica.com/doc/550876/ براهوی و دیگران، «بررسی عوامل فرهنگی پدیده طلاق در بین مردم بلوچ شهرستان زاهدان»، 1394ش، ص3-4.]</ref>  همچنین، عواملی همچون فقر، بیکاری، اعتیاد، عدم تفاهم زوجین، مداخلهٔ دیگران، بی‌سوادی، [[خیانت زناشویی|خیانت]]، توقعات بی‌جا و ناآگاهی طرفین از حقوق یکدیگر <ref>[https://www.irna.ir/news/82555844/%D9%86%D8%B4%D8%B1%D9%8A%D9%87-%D9%85%D8%AD%D9%84%D9%8A-%D8%A7%D9%81%D8%AA%D8%AE%D8%A7%D8%B1-%D8%B3%D9%8A%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D8%A2%D8%AE%D8%B1%D9% «افتخار سیستان و بلوچستان به آخرین رتبه در طلاق»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> و [[تهاجم فرهنگی]] نیز در تمایل بلوچ‌ها به طلاق تأثیر دارند.<ref>[https://farsnews.ir/news/13920828000083/%E2%80%8C%D9%85%D9%87%D9%85%E2%80%8C%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%B9%D9%84%D9%84-%D9%88%D9%82%D9%88%D8%B9-%D8%B7%D9%84%D8%A7%D9%82-%D8%B3%D9%86-%D8%B7%D9%84%D8%A7%D9%82-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9% «مهم‌ترین علل وقوع طلاق/ سن طلاق در سیستان و بلوچستان رو به کاهش است»، خبرگزاری فارس.]</ref>
 
بر اساس آمارها، با وجود اینکه آمار طلاق در بلوچستان ایران نسبتاً پایین است، این آمار در سال‌های اخیر رو به افزایش بوده است. همچنین، سن طلاق در میان بلوچ‌ها در سال‌های اخیر کاهش یافته است..<ref>[https://www.isna.ir/news/1400100805275/%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%DA%AF%DB%8C%D9%86-%D8%B3%D9%86-%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%AC-%D9%88-%D8%B7%D9%84%D8%A7%D9%82-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8% «میانگین سن ازدواج و طلاق در سیستان و بلوچستان چقدر است؟»، خبرگزاری دانشجویان ایران ایسنا.]</ref>
 
==ساختار اقتصادی==
==ساختار اقتصادی==
اقتصاد مردم بلوچ منابع مختلف دارد و این گروه قومی با مجموعه‌اي از فنون گوناگون كسب درآمد، سر و كار دارند. فعاليت‌هاي اقتصادی سنتی بلوچ شامل پرورش گوسفند، بز و شتر، کشاورزی، نخل‌كاري، شكار حيوانات و گردآوري مواد خوراكی و مواد خام طبيعی است. امروزه‌ كار دستمزدي و قاچاق كالا میان مردمان بلوچ، رایج است.<ref>[https://lib.eshia.ir/12293/12/139 بلوک‌باشی، «بلوچ»، ائرۀ المعارف بزرگ اسلامی در وب‌سایت کتاب‌خانۀ مدرسۀ فقاهت.]</ref>  
 
===اشتغال در قوم بلوچ===
اقتصاد مردم بلوچ منابع مختلف دارد و این گروه قومی با مجموعه‌ای از فنون گوناگون کسب درآمد، سر و کار دارند. فعالیت‌های اقتصادی سنتی بلوچ شامل پرورش گوسفند، بز و [[شتر]]، مرغ‌داری، کشاورزی و باغ‌داری، نخل‌کاری، شکار حیوانات و ماهی‌گیری، گردآوری مواد خوراکی و مواد خام طبیعی مانند گیاهان دارویی<ref>[https://lib.eshia.ir/12293/12/139 بلوک‌باشی، «بلوچ»، ائرۀ المعارف بزرگ اسلامی در وب‌سایت کتاب‌خانۀ مدرسۀ فقاهت.]</ref> و [[تجارت]] و حمل و نقل است.<ref>[https://www.snapptrip.com/blog/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1%DA%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%B2%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86/ «در مورد سیستان و بلوچستان در ویکی تابناک بیشتر بخوانید»، ویکی‌تابناک.]</ref>
 
علاوه بر آن سوخت‌بری هم از جمله مشاغل کاذب در بلوچستان است و از دیرباز به‌عنوان یکی از مشاغل اصلی ساکنان شناخته می‌شده است. این پدیده، مسئله‌ای جدید یا مقطعی نیست؛ بلکه بخشی از ساختار اقتصادی این منطقه محسوب می‌شود.<ref>[https://www.ilna.ir/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%B1%DB%8C-9/740951-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%B1%D8%AE%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B7%D9%82-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%86%D8%B1%D8%AE-%D8%A8%DB%8C%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%DB%8C%D9%86-%D8%AA%D8%A7-%D8%AF%D8%B1%D8%B5%D8%AF-%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D8%B3%D9%81%D8%B1%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%B2%D9%86%D8%B4%DB%8C%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%AE%D8%A7%D9%84%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%AA «در برخی از مناطق سیستان و بلوچستان نرخ بیکاری بین ۴۰ تا ۶۰درصد است/ سفره‌های مرزنشینان خالی است»، خبرگزاری ایلنا.]</ref> بسیاری از جوانان این منطقه به‌دلیل فقر، مشکلات معیشتی و نبود فرصت‌های شغلی، به سوخت‌بری روی می‌آورند. طبق نظر کارشناسان در صورتی که زمینه‌های اشتغال پایدار مانند صیادی برای آنان فراهم شود، به سمت مشاغل پرخطر مانند سوخت‌بری نخواهند رفت.<ref>[https://www.asriran.com/fa/news/824880/%D8%A8%DB%8C%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%D8%A7%D9%81%D8%B2%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%B4%D8%BA%D9%84-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%D8%A7%D8%B0%D8%A8-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «بیکاری و افزایش شغل‌های کاذب در سیستان و بلوچستان»، وب‌سایت تحلیلی‌خبری عصر ایران.]</ref>
 
===سوخت‌بری و قاچاق سوخت===
بیکاری و فقر گسترده در این ناحیه سبب شد مردم بلوچستان ایران با همسایگان افغان خود به تجارت روی آوردند که در این میان سوخت به کالای اصلی مبادلات تبدیل شد. این رونق تجاری حتی برخی خانواده‌های مهاجر را نیز به بازگشت واداشت تا به خرید و فروش مواد سوختی بپردازند. از طرفی سودآوری بالای قاچاق سوخت، هم سودجویان ایرانی و هم همسایگان افغان و پاکستانی را به این تجارت کشاند. ناتوانی مالی روستاییان برای سرمایه‌گذاری در این زمینه، بستر مناسبی برای سوءاستفاده سودجویان فراهم کرد. نتیجه آن شد که بسیاری از مردم محلی با دستمزدهای ناچیز، به‌عنوان نیروی کار این شبکه‌ها مشغول شدند.<ref>[https://www.irna.ir/news/83603364/%DA%86%D8%B1%D8%A7-%D8%AE%D8%B7-%D8%A8%D8%B7%D9%84%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%D9%82%D8%A7%DA%86%D8%A7%D9%82-%D8%B3%D9%88%D8%AE%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%B4%DB%8C%D8%AF%D9%87-%D9%86%D9%85%DB%8C-%D8%B4%D9%88%D8%AF «چرا خط بطلانی بر قاچاق سوخت در سیستان و بلوچستان کشیده نمی‌شود»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>
 
بیکاری در مناطق مرزی به ابزاری برای سوءاستفاده گروه‌های معاند، اشرار و قاچاقچیان مواد مخدر تبدیل شد. این گروه‌ها با حمایت از شبکه‌های قاچاق سوخت، از یک سو از ضعف اقتصادی مردم محلی بهره‌برداری کردند و از سوی دیگر، با [[تبلیغات رسانه‌ای]] و فضای مجازی، تلاش کردند تا اقدامات قانونی نیروهای امنیتی و مرزبانی را زیر سؤال ببرند. آنها با شعارهای احساسی و ادعای حمایت از مردم محلی، سعی در متهم کردن نیروهای نظامی به برخورد خشن با مرزنشینانی داشتند که صرفاً برای امرار معاش مقادیر اندکی سوخت جابه‌جا می‌کردند. بسیاری از روستاییان و مرزنشینان، به‌عنوان نیروی کار برای سرمایه‌داران اصلی این شبکه‌ها عمل می‌کنند. وابستگی اقتصادی به این شبکه‌ها، آنها را به همکاری مستمر سوق می‌دهد.<ref>[https://www.irna.ir/news/83603364/%DA%86%D8%B1%D8%A7-%D8%AE%D8%B7-%D8%A8%D8%B7%D9%84%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%D9%82%D8%A7%DA%86%D8%A7%D9%82-%D8%B3%D9%88%D8%AE%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%B4%DB%8C%D8%AF%D9%87-%D9%86%D9%85%DB%8C-%D8%B4%D9%88%D8%AF «چرا خط بطلانی بر قاچاق سوخت در سیستان و بلوچستان کشیده نمی‌شود»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>
 
===تأثیر خشکسالی و سیلاب‌ها===
منطقهٔ بلوچستان به‌دلیل اقلیم خشک و نیمه‌خشک، همواره با چالش کم‌آبی و سیلاب مواجه است. خسارات ناشی از سیلاب‌ها شامل آسیب به زیرساخت‌ها، تخریب منازل و از بین رفتن محصولات کشاورزی است. کارشناسان، مدیریت روان‌آب‌ها از طریق ایجاد سدها، بهسازی آبراهه‌ها، توسعه سیستم‌های پیش‌بینی و روش‌های حفاظتی را به‌عنوان راهکاری اساسی برای تأمین [[آب]] و مقابله با خشکسالی پیشنهاد می‌کنند. انتقال آب از دریای عمان و اجرای طرح «تهلاب» نیز از جمله پروژه‌های مهم برای رفع بحران کم‌آبی و توسعه پایدار این منطقه است.<ref>[https://www.irna.ir/news/85845792/%D9%84%D8%B2%D9%88%D9%85-%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%B1-%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86-%D8%A2%D8%A8-%D9%87%D8%A7-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D9%82%D8%A7%D8%A8%D9%84%D9%87-%D8%A8%D8%A7-%D8%AE%D8%B4%DA%A9%D8%B3%D8%A7%D9%84%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «لزوم مهار روان‌آب‌ها برای مقابله با خشکسالی در سیستان و بلوچستان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>
 
===راهکارهای اقتصادی منطقه===
کارشناسان راهکار برون‌رفت از معضل بیکاری، فقر و قاچاق در این منطقه را توجه به ظرفیت بالای جهانگردی و [[گردشگری]] به‌خاطر وجود مناطق بکر، توسعه مشاغل خانگی و روستایی مانند کشاورزی، دامداری و [[صنایع دستی|صنایع‌دستی]] که بیشتر متکی به زیست‌بوم و جغرافیای منطقه هستند، می‌دانند. همچنین صنعتی کردن هنر [[سوزن‌دوزی مردم بلوچ|سوزن‌دوزی]] با ایجاد کارگاه‌های نیمه‌صنعتی و بازاریابی هدفمند و مهارت‌آموزی به جوانان می‌تواند راهکاری برای جبران بخشی از بیکاری در بلوچستان باشد.<ref>[https://www.asriran.com/fa/news/824880/%D8%A8%DB%8C%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%D8%A7%D9%81%D8%B2%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%B4%D8%BA%D9%84-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%D8%A7%D8%B0%D8%A8-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «بیکاری و افزایش شغل‌های کاذب در سیستان و بلوچستان»، وب‌سایت تحلیلی‌خبری عصر ایران.]</ref> البته خشکسالی و چاه‌های آب خشکیده، کاهش سطح آب‌های زیرزمینی در بلوچستان مشاغل مرتبط با کشاورزی را با محدویت مواجه کرده است.<ref>[https://www.ilna.ir/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%B1%DB%8C-9/740951-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%B1%D8%AE%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B7%D9%82-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%86%D8%B1%D8%AE-%D8%A8%DB%8C%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%DB%8C%D9%86-%D8%AA%D8%A7-%D8%AF%D8%B1%D8%B5%D8%AF-%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D8%B3%D9%81%D8%B1%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%B2%D9%86%D8%B4%DB%8C%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%AE%D8%A7%D9%84%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%AA «در برخی از مناطق سیستان و بلوچستان نرخ بیکاری بین ۴۰ تا ۶۰درصد است/ سفره‌های مرزنشینان خالی است»، خبرگزاری ایلنا.]</ref>
 
===کار کودکان بلوچ===
شرایط زندگی، فقر، بیکاری، درآمد کم، بی‌سرپرستی، بدسرپرستی،<ref>[https://www.irna.ir/news/82105239/%D9%83%D9%88%D8%AF%D9%83%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D8%BA%D9%84-%D9%87%D8%A7%D9%8A-%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D9%8A%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%B9%D8 «کودکان شغل‌های سیاه در سیستان و بلوچستان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> پایین بودن سطح فرهنگی، نبود امکانات آموزشی،<ref>[https://www.asriran.com/fa/news/736514/%D8%A7%DB%8C%D9%86-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D9%87%E2%80%8C-%D9%86%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF-%D9%82%D8%A7%DA%86%D8%A7%D9%82-%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%DA%A9%D9%86%D9% «این کودکان مدرسه نمی‌روند؛ قاچاق می‌کنند»، وب‌سایت تحلیلی خبری عصر ایران.]</ref> حاشیه‌نیشنی و بی‌سرنوشتی،<ref>[https://www.rokna.net/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-95/692520-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D9%BE%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D9%87%D9%86%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D8%A7 «بازی کودکان پابرهنه در فاضلاب/ اینجا دهکدۀ بلوچ‌ها در جنوب تهران است»، وب‌سایت رکنا.]</ref> سبک زندگی،<ref>[https://vista.ir/m/c/0qs24 «تقسیم کار در خانواده عشایر»، وب‌سایت مجلۀ ویستا.]</ref> فعالیت باندهای قاچاق در مرزها و ناامنی مناطق بلوچ‌نشین،<ref>[https://www.asriran.com/fa/news/736514/%D8%A7%DB%8C%D9%86-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D9%87%E2%80%8C-%D9%86%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF-%D9%82%D8%A7%DA%86%D8%A7%D9%82-%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%DA%A9%D9%86%D9% «این کودکان مدرسه نمی‌روند؛ قاچاق می‌کنند»، وب‌سایت تحلیلی خبری عصر ایران.]</ref> باعث می‌شود که [[دختر|دختران]] و پسران بلوچ از سنین پایین وارد بازار کار شوند. در فرهنگ عمومی بلوچ، [[کودک]] به‌عنوان نیروی کار تلقی می‌شود و به همین دلیل، کودکان دوشادوش بزرگسالان در اقتصاد خانواده سهیم هستند.<ref>[https://donya-e-eqtesad.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87-%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-63/3292780-%D8%A7%D8%B2-%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D9%85-%D9%BE%D9%87%D9%84%D9%88%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%A7-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D9% «از رستم پهلوان تا کودکان دست‌فروش»، وب‌سایت روزنامۀ صبح ایران.]</ref>
 
دختران به مشاغل سوزن‌دوزی، بافندگی، [[سفال‌گری مردم بلوچ|سفال‌گری]] و زرگری مشغول هستند که آن را از مادران خود می‌آموزند<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/257749/سوزن‌دوزی-بلوچ بیجاری، «سوزن‌دوزی بلوچ»، مرکز دایرۀ المعارف بزرگ اسلامی.]</ref> همچنین در رسیدگی به امور منزل مانند شست‌ورفت، تهیهٔ غذا و آب آشامیدنی به مادران خود کمک می‌کنند.<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/124363/%D8%B3%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%AF%D9%88%D8%B2%DB%8C-%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%A7%D8%B5%DB%8C%D9%84-%D9%88-%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%DB%8C-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86 «سوزن‌دوزی؛ هنر اصیل و زیبای زنان بلوچ»، وب‌سایت راسخون.]</ref> کودکان بلوچ در چراندن، شیردوشی و تهیهٔ آب دام‌ها،<ref>[https://vista.ir/m/c/0qs24 «تقسیم کار در خانواده عشایر»، وب‌سایت مجلۀ ویستا.]</ref> در کنار پدران خود در مزارع،<ref>[https://www.rokna.net/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-95/692520-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D9%BE%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D9%87%D9%86%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D8%A7 «بازی کودکان پابرهنه در فاضلاب/ اینجا دهکدۀ بلوچ‌ها در جنوب تهران است»، وب‌سایت رکنا.]</ref> در بخش [[اقامتگاه بوم‌گردی|بوم‌گردی]]<ref>[https://anthropologyandculture.com/%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%DA%A9%D9%88%D8%AA%D8%A7%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86/ «روایتی کوتاه از زندگی زنان بلوچ»، وب‌سایت انسان‌شناسی و فرهنگ.]</ref> و دست‌فروشی<ref>[https://old.chekad.tv/%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D9%86%DB%8C%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D9%82%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AA%D8%AC%D8%A7%D9%88%D8%B2-%D8%AC%D9%86/ «کودکان کارگر در نیمروز قربانی تجاوز جنسی می‌شوند»، وب‌سایت تلویزیون چکاد.]</ref> فعالیت دارند.
 
اشتغال نامتعارف کودکان بلوچ این است که پسران از شش‌سالگی وارد کار قاچاق در مرزهای سه‌کشور (ایران، افغانستان و پاکستان) می‌شوند.<ref>[https://borna.news/fa/news/859510/%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%DB%B6-%D8%B3%D8%A7%D9%84%D9%87-%D9%82%D8%A7%DA%86%D8%A7%D9%82%DA%86%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%B3%D9%88%D8%AE%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9% «کودکان 6 ساله قاچاقچیان سوخت در بلوچستان»، خبرگزاری برنا.]</ref> همچنین تعداد زیادی از کودکان بلوچ در بازارچه‌های مرزی و شهرهای بلوچ‌نشین افغانستان<ref>[https://old.chekad.tv/%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D9%86%DB%8C%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D9%82%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AA%D8%AC%D8%A7%D9%88%D8%B2-%D8%AC%D9%86/ «کودکان کارگر در نیمروز قربانی تجاوز جنسی می‌شوند»، وب‌سایت تلویزیون چکاد.]</ref> و ایران، به زباله‌گردی اشتغال دارند و تعداد زیادی از آنها گدایی نیز می‌کنند.<ref>[https://www.irna.ir/news/82105239/%D9%83%D9%88%D8%AF%D9%83%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D8%BA%D9%84-%D9%87%D8%A7%D9%8A-%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D9%8A%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%B9%D8 کودکان شغل‌های سیاه در سیستان و بلوچستان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>  کودکان بلوچ که در حوزهٔ قاچاق فعالیت دارند همواره با خطر مرگ یا از دست دادن سلامتی روبه‌رو هستند.
 
بر اساس تحقیقات انجام شده در ولایت نیمروز و بازارچه‌های مرزی، کودکان کار مورد آزار جنسی قرار می‌گیرند.<ref>[https://old.chekad.tv/%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D9%86%DB%8C%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D9%82%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AA%D8%AC%D8%A7%D9%88%D8%B2-%D8%AC%D9%86/ «کودکان کارگر در نیمروز قربانی تجاوز جنسی می‌شوند»، وب‌سایت تلویزیون چکاد.]</ref>  کودکان زباله‌گرد بلوچ با انواع بیماری‌ها از جمله بیماری‌های قلبی، تنفسی،<ref>[https://www.isna.ir/news/8407-11969/%D8%A2%D9%86%D9%87%D8%A7-%D9%83%D9%87-%D9%87%D9%88%D8%B4-%D8%B3%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D9%81%D9%82%D8%B7-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D9%8A%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D9%86%D9%87%D8%A7-%D8%AE%D9%84%D8%A7%D8%B5%D9%87-% «آنها هوش سرشارشان فقط در خیابان‌ها خلاصه می‌شود»، خبرگزاری دانشجویان ایران ایسنا.]</ref>  پوستی و اعتیاد، روبه‌رو می‌شوند. بسیاری از این کودکان گرفتار باندهای تبه‌کار از جمله باندهای تکدی‌گری می‌شوند.<ref>[https://www.rokna.net/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-95/692520-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D9%BE%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D9%87%D9%86%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D8%A7 «بازی کودکان پابرهنه در فاضلاب/ اینجا دهکدۀ بلوچ‌ها در جنوب تهران است»، وب‌سایت رکنا.]</ref>
 
===مسائل امنیتی در منطقهٔ بلوچستان===
وجود گروه‌های تروریستی در منطقهٔ بلوچستان، با بهره‌گیری از فقر اقتصادی و شکاف‌های موجود در منطقه، سازماندهی جدیدی یافته‌اند که زمینه را برای اقدامات خشونت‌آمیز فراهم کرده‌اند. ناامنی و بی‌ثباتی سیاسی دو دهه اخیر در افغانستان و جنگ‌های داخلی متعدد این کشور، همچنین افغانستان به‌عنوان بزرگترین تولیدکننده تریاک جهان و فعالیت باندهای بین‌المللی [[قاچاق]] مواد مخدر، بر امنیت بلوچستان تأثیر منفی گذاشته است. تروریست‌ها در خاک پاکستان امنیت بالایی دارند. این کشور کانون اقدامات تروریستی بسیاری بوده که نشان‌دهنده سازماندهی و هدایت جریان‌های تروریستی از خاک پاکستان است. با وجود ضعف در سازوکارهای امنیتی و نظارت و کنترل دقیق مرزها، برقراری امنیت پایدار و حفظ جان مردم در این منطقه دشوار است.<ref> [https://geopoliotical.blogsky.com/1395/01/23/post-6/ اعظمی و دهمرده، «بررسی و تحلیل عمده‌ترین چالش‌های امنیتی مرزهای استان سیستان و بلوچستان»، وب‌سایت جغرافیای سیاست، 1392ش.]</ref>
 
==صنایع دستی==
==صنایع دستی==
سوزن‌دوزی که توسط زنان بلوچ انجام می‌شود، شهرت جهانی دارد. سوزن‌دوزی قوم بلوچ، نماد قبیله و طایفه و هویت زن بلوچ به‌ حساب می‌آید که نسل‌به‌نسل آن را انتقال می‌دهند. از دیگر صنایع دستی بلوچ که شهرت دارد، سفال‌گری است. این صنعت نیز محصول دست زنان بلوچ است. صنایع حصیربافی، سکه‌بافی، زرگری و قالی‌بافی نیز در میان قوم بلوچ سابقۀ طولانی دارد.<ref>[https://www.kojaro.com/history-art-culture/192710-baloch-people-history-features/ آذرنیوش، «آداب و رسوم، تاریخچه و طوایف بلوچ»، وب‌سایت کجارو.]</ref>
 
===سوزن‌دوزی===
[[سوزن‌دوزی]] که توسط زنان بلوچ انجام می‌شود، شهرت جهانی دارد. سوزن‌دوزی قوم بلوچ، نماد قبیله و طایفه و هویت زن بلوچ به حساب می‌آید که نسل‌به‌نسل آن را انتقال می‌دهند.<ref>[https://www.kojaro.com/history-art-culture/192710-baloch-people-history-features/ آذرنیوش، «آداب و رسوم، تاریخچه و طوایف بلوچ»، وب‌سایت کجارو.]</ref> سوزن‌دوزی برای زنان بلوچ، چنان با [[زندگی]] روزمره آنها عجین شده که به نمادی شناخته‌شده و جهانی برای آنها تبدیل شده است. زنان بلوچ از سنین کودکی، سوزن‌دوزی را هم‌زمان با دیگر مهارت‌های زندگی می‌آموزند و اغلب، مقداری نخ و پارچه در اختیار دارند.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/257749/%D8%B3%D9%88%D8%B2%D9%86%E2%80%8C%D8%AF%D9%88%D8%B2%DB%8C-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86 بیجاری، «سوزن‌دوزی بلوچ»، مرکز دایرۀ المعارف بزرگ اسلامی.]</ref> زنان بلوچ سوزن‌دوزی را به دو روش چپ‌دوز وراست‌دوز انجام می‌دهند؛ در چپ‌دوز طرح‌ها به‌صورت کاملاً ابتکاری و بدون الگوی از پیش تعیین‌شده، با شمردن تاروپود پارچه ایجاد می‌شوند و از ارزش هنری بالاتری برخوردارند. در راست‌دوز نقوش با استفاده از مهر و روش انتقال روی پارچه دوخته می‌شوند. این روش از لحاظ زمانی، سریع‌تر و از نظر قیمت، ارزان‌تر است. این شیوه به‌ویژه در میان بلوچ‌های افغانستان<ref>[https://takarinaco.com/products/catid/89 «سوزن‌دوزی بلوچ یا بلوچ‌دوزی»، وب‌سایت تک آرینا.]</ref> و شهرستان‌های [[چابهار]] و قصرقند بلوچستان [[ایران]] رواج دارد.<ref>[https://mag.sarak-co.com/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%85-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86/ میرزایی، «بررسی لباس اقوام بلوچ»، وب‌سایت سارک.]</ref>
 
===سفال‌گری===
[[سفال‌گری مردم بلوچ|سفال‌گری]] از دیگر صنایع مهم بلوچستان است. سفال‌گری در روستای [[کلپورگان]] واقع در بخش مرکزی شهرستان سراوان متمایز از سفال‌گری سایر نقاط است. تمام مراحل ساخت این سفال‌ها، از آماده‌سازی خاک رس گرفته تا شکل‌دهی و پخت، به‌صورت دستی و سنتی و بدون استفاده از چرخ سفال‌گری توسط زنان بلوچ انجام می‌شود و مردان تنها در کارهایی مانند حمل خاک رس از معدن، آماده‌سازی گل و پخت سفال مشارکت دارند.
 
طرح‌ها و نقش‌های هندسی سفال‌ها، یادآور نقش‌های باستانی است. تزیینات روی این سفال‌ها، با نمادهای تجریدی که از نسلی به نسل دیگر به ارث رسیده است، بیانگر رازها، خواسته‌ها و اعتقادات درونی هنرمندان و ارتباط آنان با محیط پیرامون‌شان هستند. اغلب این نمادها شبیه به نقوش سفال‌های دوران ماقبل تاریخ و اوایل دوره تاریخی می‌باشند. در این سفال‌ها از لعاب استفاده نمی‌شود، بلکه تزیین و رنگ‌آمیزی با روش‌های سنتی انجام می‌شود.<ref>[https://balochidivan.ir/%D8%B3%D9%81%D8%A7%D9%84-%DA%A9%D9%84%D9%BE%D9%88%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%86/ «سفال کلپورگان»، وب‌سایت بلوچی دیوان.]</ref> صنایع حصیربافی، سکه‌بافی، زرگری و [[قالی بافی|قالی‌بافی]] نیز در میان قوم بلوچ سابقهٔ طولانی دارد.<ref>[https://www.kojaro.com/history-art-culture/192710-baloch-people-history-features/ آذرنیوش، «آداب و رسوم، تاریخچه و طوایف بلوچ»، وب‌سایت کجارو.]</ref>
 
==زنان بلوچ==
 
===دوگانگی حرمت و محرومیت===
در فرهنگ بلوچ، زن دارای حرمت ویژه‌ای است و هتک حرمت او گناهی نابخشودنی تلقی می‌شود که عواقب سنگینی در پی دارد. مجازات قتل زن در فرهنگ بلوچ به مراتب شدیدتر از قتل مرد است و به عنوان «سه خون» (معادل قتل سه مرد) محسوب می‌شود؛ به این معنی که کشتن یا هتک حرمت زن بلوچ، مجوزی برای قتل‌عام خانواده متجاوز است. همچنین، برداشتن سرپوش از سر زن، سیلی زدن، یا آسیب رساندن به دست او، در حکم قتل تلقی می‌شود.<ref>[https://womenresearch.ir/article-1-26-fa.html جانب‌الهی فیروزآبادی، «مظلومیت و قهاریت زن بلوچ»، 1399ش، ص68.]</ref>
 
با وجود این حرمت بالا، زن بلوچ از محرومیت‌های شدیدی نیز رنج می‌برد.<ref>[https://womenresearch.ir/article-1-26-fa.html جانب‌الهی فیروزآبادی، «مظلومیت و قهاریت زن بلوچ»، 1399ش، ص68.]</ref> او در تمام فعالیت‌های قومی حضور فعال و بی‌نامی دارد؛ اما تلاش‌هایش اغلب به نام خودش شناخته نمی‌شود. با این حال، امروزه با تغییر نظام‌ها و تعریف معیارهای جدید برای حضور اجتماعی زن، وضعیت زنان بلوچ تا حدی بهبود یافته است.<ref>[https://braanz.news/fa/the-status-of-the-baluch-women-in-the-society/ «جایگاه و ارزش زن بلوچ در جامعه سنتی بلوچستان»، وبلاگ برانز.]</ref>
 
با وجود تعصب شدید دربارهٔ حرمت زن در فرهنگ بلوچی، زن بلوچ در خانواده از اختیار چندانی برخوردار نیست.<ref>[http://www.ensafnews.com/304037/%D9%81%D8%B1%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A2%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D9%84%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%8C-%D9%85/ «فرزندآوری بالا در سیستان و بلوچستان مسئلۀ فرهنگی یا مکانیسم دفاعی»، پایگاه خبری و تحلیلی انصاف.]</ref> بسیاری از زنان بلوچ در [[خانه]] با انواع خشونت‌ها همچون ازدواج اجباری، [[چندهمسری در قوم بلوچ|چندهمسری]]، طلاق‌های بی‌مورد، کار سخت و خشونت‌های فیزیکی روبه‌رو هستند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/462530/%D9%85%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%87-%DA%A9%DB%8C%D9%81%DB%8C-%D8%AE%D8%B4%D9%88%D9%86%D8%AA-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%87-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86 رئیسی و بوستانی، «مطالعه کیفی خشونت علیه زنان بلوچ»، 1400ش، ص53-56.]</ref> هرچند مناطق بلوچ‌نشین ایران در صدر جدول [[خشونت علیه زن|خشونت علیه زنان]] قرار دارد، اما خانواده‌ها و پدرانی هم هستند که دختران و زنان خود را تشویق می‌کنند و برای رسیدن به اهداف‌شان آنها را حمایت می‌کنند.<ref>[https://newspaper.hamshahrionline.ir/id/50534/%D8%B1%D8%A4%DB%8C%D8%A7%D9%87%D8%A7%DB%8C-%C2%AB%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%C2%BB-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%B2%D9%860%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86.html «موفق‌ترین زن حوزه کارآفرینی در سال 97 چه کسی بود؟»، وب‌سایت روزنامۀ همشهری.]</ref>
 
===اختیار و ازدواج===
در برخی مناطق بلوچ‌نشین دختران در بازه سنی ۹ تا ۱۵ سال، ازدواج می‌کنند.<ref>[http://chabahargasht.ir/post-107 «عروسی بلوچ»، وب‌سایت چابهارگشت.]</ref> زن بلوچ در همسرگزینی، آزادی و اختیار چندانی ندارد و به‌صورت فرهنگی، [[پدر]] و مادر نقش تعیین‌کننده‌ای در ازدواج دختران دارند.<ref>[https://womenresearch.ir/article-1-26-fa.html جانب‌الهی فیروزآبادی، «مظلومیت و قهاریت زن بلوچ»، 1399ش، ص69-72.]</ref>
 
===نقش تاریخی در جنگ و صلح===
قوم بلوچ در تجربهٔ تاریخی خود شاهد حماسه‌آفرینی زنان در میدان نبرد بوده است؛ در گذشته گاهی زن سبب خونین‌ترین نبردها میان طوایف می‌شد و گاهی هم با پادرمیانی زن (چادری لَمپ) از درگیری‌های خونین طوایف جلوگیری می‌شد.<ref>[https://virgool.io/@bramsh.ir/%EF%BA%9F%EF%BA%8E%EF%AF%BE%EF%AE%95%EF%BA%8E%D9%87-%D8%B2%EF%BB%A7%EF%BA%8E%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%EF%BA%A3%EF%BB%A4%EF%BA%8E%EF%BA%B3%EF%BB%AA-%EF%BB%AB%EF%BA%8E%DB%8C-%EF%BA%91%EF%BB%A0%EF%BB%AE%EF%AD%BC%EF%BA%B4%EF%BA%98%EF% «جایگاه زنان در حماسه‌های بلوچستان»، وب‌سایت ویرگول.]</ref>  محققان بر این باور هستند که در گذشته، بسیاری از بزرگان بلوچ، قدرت سیاسی خود را مدیون زنان، دختران و خواهران خود هستند که با ازدواج‌های سیاسی و حمایت آنها، قدرت خود را بسط می‌دادند.<ref>[https://womenresearch.ir/article-1-26-fa.html جانب‌الهی فیروزآبادی، «مظلومیت و قهاریت زن بلوچ»، 1399ش، ص73-75.]</ref>
 
===مشارکت اجتماعی و سیاسی معاصر===
در سال‌های اخیر با تحول در ساختار و نگرش جامعه، مشارکت سیاسی زنان بلوچ، به‌رغم چالش‌های اجتماعی و خانوادگی، رو به افزایش است.<ref>[https://jwdp.ut.ac.ir/article_78681_5e75b7b749ab131d76ca430e96ef1956.pdf رئیسی و دیگران، «موانع نهادی مشارکت سیاسی زنان منطقۀ بلوچستان»، 1399ش، ص314-315.]</ref> از میان زنان بلوچ در دوران تلاش ایرانیان برای پیروزی [[انقلاب اسلامی]] تعدادی به [[شهادت]] رسیدند<ref>[https://basijnews.ir/fa/news/8978448/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-14-%D8%B4%D9%87%DB%8C%D8%AF%D9%87-%D8%B2%D9%86-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «معرفی 14 شهیده زن سیستان و بلوچستان»، خبرگزاری بسیج.]</ref> و بعد از پیروزی [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب]] نیز کوشیده‌اند تا حضور پررنگ‌تری در عرصه‌های فرهنگی و اجتماعی داشته باشند.<ref>[https://www.asrehamoon.ir/news/157423/votei.6wjjh8nbb9.html «زن بلوچ در ابعاد مختلف فرهنگی، اجتماعی، سیاسی حضور دارد»، وب‌سایت عصر هامون.]</ref>
 
در جمهوری اسلامی ایران، زنان بلوچ به مناصب سیاسی چون فرمانداری، معاون فرمانداری، بخشداری و عضویت در شورای شهر، راه یافته‌اند.<ref>[https://www.rahyaftjournal.ir/article_138859.html رئیسی و خسروی، «توانمندسازی و مشارکت سیاسی اجتماعی زنان بلوچ بعد از انقلاب اسلامی ایران»، 1400ش، ص15.]</ref>  در انتخابات ۱۳۹۶ش افغانستان نیز ۴۰درصد شرکت‌کنندگان ولایت نیمروز که مرکز بلوچ‌های افغانستان است، زنان بودند و یک زن بلوچ چندین دوره به نمایندگی از ولایت نیمروز، عضو مجلس نمایندگان بود.<ref>[https://pajhwok.com/fa/2017/09/23/%D8%AD%D8%B6%D9%88%D8%B1-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA-%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA%D9%89-%D9%86%D9%8A%D9%85%D8%B1/ «حضور زنان برای کار در ادارات دولتی نیمروز رو به افزایش است»، آژانس خبری پژواک.]</ref>


==نقش بلوچ در انقلاب اسلامی ایران==
==نقش بلوچ در انقلاب اسلامی ایران==
اسلام‌آوری قوم بلوچ به‌ دورۀ آغازین ورود اسلام به ایران بازمی‌گردد و آنها نقش اساسی در فتح ایران توسط مسلمانان ایفا کردند.<ref>[https://www.avayesunnat.com/%D8%A7%D9%87%D9%84-%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85-%D8%B9%D8%A7%D9%85%D9%84-%D8%B9%D8%B2%D8%AA-%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86/ «اسلام عامل عزت قوم بلوچ»، پایگاه  جامع دینی و خبری اهل سنت ایران.]</ref>  در دورۀ معاصر نیز بلوچ‌های شیعه و سنی با پیشگامی افرادی مانند مولوی گل‌محمد حسن‌زهی، آیت‌الله کفعمی، مولوی عبدالعزیز ملازاده، محمدتقی حسینی طباطبایی و نورعلی شوشتری برای پیروزی و استحکام انقلاب اسلامی در ایران تلاش کردند.<ref>[https://alikeykha.blog.ir/1397/05/25/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%DA%A9%DB%8C%D8%AE%D8%A7 کیخان، «نقش مردم سیستان در انقلاب اسلامی»، وبلاگ علی کیخانی.] </ref> پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی و حمله حکومت بعث عراق به ایران، مردم بلوچ در کنار دیگر ایرانیان، عازم جبهه جنگ شدند؛ این مردم با فداکاری و ایثار در دوران دفاع مقدس نشان دادند که به هویت اسلامی-ایرانی و نظام جمهوری اسلامی پایبند هستند و در دفاع از خاک ایران کوتاهی نمی‌کنند.<ref>[https://elmnet.ir/article/470033308-12161/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%B1%D8%B2%D9%85%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%87%D8%B4%D8%AA-%D8%B3%D8%A7%D9%84-%D8%AF%D9%81%D8%A7%D8%B9-%D9%85%D9%82% امیری و صلاح، «بررسی نقش رزمندگان بلوچ در هشت سال دفاع مقدس»، وب‌سایت علم‌نت.] </ref>
اسلام‌آوری قوم بلوچ به دورهٔ آغازین ورود [[اسلام]] به ایران بازمی‌گردد و آنها نقش اساسی در فتح ایران توسط [[مسلمان|مسلمانان]] ایفا کردند.<ref>[https://www.avayesunnat.com/%D8%A7%D9%87%D9%84-%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85-%D8%B9%D8%A7%D9%85%D9%84-%D8%B9%D8%B2%D8%AA-%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86/ «اسلام عامل عزت قوم بلوچ»، پایگاه  جامع دینی و خبری اهل سنت ایران.]</ref>  در دورهٔ معاصر نیز بلوچ‌های [[شیعه]] و سنی با پیشگامی افرادی مانند مولوی گل‌محمد حسن‌زهی، آیت‌الله کفعمی، مولوی عبدالعزیز ملازاده، محمدتقی حسینی طباطبایی و نورعلی شوشتری برای پیروزی و استحکام انقلاب اسلامی در ایران تلاش کردند.<ref>[https://alikeykha.blog.ir/1397/05/25/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%DA%A9%DB%8C%D8%AE%D8%A7 کیخان، «نقش مردم سیستان در انقلاب اسلامی»، وبلاگ علی کیخانی.] </ref>
 
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران به رهبری [[امام خمینی]] و حمله حکومت بعث عراق به ایران، مردم بلوچ در کنار دیگر ایرانیان، عازم جبهه [[جنگ]] شدند؛ این مردم با فداکاری و [[ایثار]] در دوران دفاع مقدس نشان دادند که به هویت اسلامی-ایرانی و نظام جمهوری اسلامی پایبند هستند و در دفاع از خاک ایران کوتاهی نمی‌کنند.<ref>[https://elmnet.ir/article/470033308-12161/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%B1%D8%B2%D9%85%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%87%D8%B4%D8%AA-%D8%B3%D8%A7%D9%84-%D8%AF%D9%81%D8%A7%D8%B9-%D9%85%D9%82% امیری و صلاح، «بررسی نقش رزمندگان بلوچ در هشت سال دفاع مقدس»، وب‌سایت علم‌نت.] </ref>
 
==بلوچ در رسانه و سینما==
مستند «انکارشدگان» به کارگردانی جابر مطهری‌زاده که در خانه مستند انقلاب اسلامی تهیه شده است، با بررسی فیلم‌ها و آثار تلویزیونی به علل بدنمایی قوم بلوچ توسط سینمای دههٔ هفتاد شمسی و عدم معرفی صحیح این قوم توسط تلویزیون پرداخته است.<ref>[https://www.pana.ir/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1-2/497427-%D9%85%D8%B3%D8%AA%D9%86%D8%AF-%D8%B4%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86-%D8%A2%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4 «مستند انکارشدگان آماده نمایش شد»، خبرگزاری پانا.]</ref> فیلم سینمایی «میرو» به تهیه‌کنندگی سعید الهی نیز منظر واقعی و جدیدی از استان سیستان و بلوچستان را در برابر دیدگان مخاطبان خود به تصویر می‌کشد.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5984683/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%88%D8%A7%D9%82%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%DB%8C%D8%B1%D9%88-%D8%B3%DB%8C%D9%86%D9%85%D8%A7-%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%B2-%D8%A8%D9%87-%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85-%D8%B1%D8%A7%D9%87%D8%A8%D8%B1%D8%AF%DB%8C «بازنمایی واقعیت قوم بلوچ در«میرو»/سینما نیاز به فیلم راهبردی دارد»، مهرنیوز.]</ref>
 
===بازنمایی هویت بلوچ‌ها در صدا و سیما و سینما===
در یک مطالعه‌ای نشان داده شده است که بلوچ‌ها در [[سینمای ایران|سینما]] به‌عنوان قاچاقچی مواد یا اشاعه‌دهندگان آن بازنمایی می‌شوند. برای نشان دادن قاچاقچی از مردمانی با لباس بلوچ استفاده می‌شده است. این تصاویر، جنبه‌های منفی و نادرست از هویت و فرهنگ بلوچی را برجسته می‌کنند و باعث شده که مردم علاقه‌ای به سفر به این منطقه را نداشته باشند و دانشجویانی که در دانشگاه سیستان و بلوچستان قبول می‌شوند به اجبار و [[ترس]] زیاد راهی این منطقه شوند. فیلم «بادیگارد» به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا و فیلم «شعله‌ور» به کارگردانی حمید نعمت‌الله از جمله فیلم‌هایی هستند که تصویر درستی از مردم بلوچ و فرهنگ آن نمایش نمی‌دهند.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/648583e46af70-10670-98-128.pdf کاروانی و غفاری‌نسب، «کاوش کیفی ادراک دانشجویان بلوچ از بازنمایی هویت بلوچ‌ها در رسانه‌های جمعی؛ مورد مطالعه: دانشجویان بلوچ تحصیلات تکمیلی»، 1398ش، ص151-153.]</ref>
 
===تأثیر شبکه‌های اجتماعی در بازنمایی فرهنگ قوم بلوچ===
بازنمایی منفی از هویت بلوچ توسط رسانه‌ها، انگیزه‌ای برای حضور فعال‌تر در فضای مجازی و ارائه تصویری واقعی‌تر از مردم بلوچ توسط خودشان شده است. بلوچستانی‌ها به‌دنبال اصلاح این تصویر از طریق فعالیت‌های خود در فضای مجازی هستند. آنها بر این باورند که می‌توانند با حضور فعال در فضای مجازی، شناخت عمومی را نسبت به بلوچ‌ها تغییر دهند و تصویری مثبت‌تر و واقعی‌تر از هویت خود ارائه کنند.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/648583e46af70-10670-98-128.pdf کاروانی و غفاری‌نسب، «کاوش کیفی ادراک دانشجویان بلوچ از بازنمایی هویت بلوچ‌ها در رسانه‌های جمعی؛ مورد مطالعه: دانشجویان بلوچ تحصیلات تکمیلی»، 1398ش، ص154-153.]</ref>
 
==بلوچستان از نگاه گردشگری==
 
===جاذبه‌های گردشگری بلوچستان===
 
===کوه‌های مریخی===
کوه‌های مریخی، منطقه‌ای بکر در استان [[سیستان]] و بلوچستان و در فاصلهٔ ۵۰ کیلومتری از بندر چابهار قرار دارد. این کوه‌های کوچک و [[مینیاتور|مینیاتوری]] با سنگ‌های خرد شده منظره‌ای شبیه به سطح مریخ ایجاد کرده است. عکس‌های منتشر شده از سطح مریخ، شباهت زیادی به این منطقه دارند.<ref>[https://www.asemanpaytakht.com/blog/51895/%DA%A9%D9%88%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 «آیا می‌دانید ایران داراری کوهستان‌های شبیه به سطح مریخ است؟»، وب‌سایت آسمان پایتخت.]</ref>
 
===سواحل مکران===
مکران، سرزمینی در جنوب بلوچستان است که در گذشته به‌عنوان یک ایالت مستقل شناخته می‌شد که در دهه ۱۸۷۰م به‌دنبال سیاست‌های استعماری بریتانیا، میان ایران، پاکستان و افغانستان تقسیم شد. مکران، با موقعیت استراتژیک خود در کنار اقیانوس هند و دسترسی به آب‌های آزاد، از اهمیت راهبردی بالایی برخوردار است. این موقعیت، مکران را به یک گذرگاه ترانزیتی و مرکز تجاری بین‌المللی بالقوه تبدیل می‌کند.<ref>[https://www.isna.ir/news/1403102316796/%D9%85%DA%A9%D8%B1%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%AC%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D9%88-%DA%86%D8%B1%D8%A7-%D8%B1%D9%82%DB%8C%D8%A8-%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA «مکران کجاست و چرا رقیب تهران شده است؟»، خبرگزاری ایسنا.]</ref>
 
از طرفی سواحل مکران، با طبیعت بکر، سواحل صخره‌ای، ماسه‌ای و مرجانی، هم‌جواری دریا و بیابان، همراه با مناظر طلوع و غروب خورشید، جاذبه‌ای بی‌نظیر برای دوستداران طبیعت و [[گردشگری]] خلق می‌کند. وجود بندر چابهار و دسترسی آسان به اقیانوس، مکران را به یک قطب بالقوه گردشگری دریایی و مقصدی جذاب برای گردشگران بین‌المللی تبدیل کرده است.<ref>[https://www.isna.ir/news/1403102316796/%D9%85%DA%A9%D8%B1%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%AC%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D9%88-%DA%86%D8%B1%D8%A7-%D8%B1%D9%82%DB%8C%D8%A8-%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA «مکران کجاست و چرا رقیب تهران شده است؟»، خبرگزاری ایسنا.]</ref>
 
===تالاب لیپار===
تالاب لیپار در ۱۵ کیلومتری چابهار به سمت بندرگواتر قرار دارد که به‌خاطر رنگ صورتی‌اش در جهان معروف است و فقط چهار نمونه از آن در جهان وجود دارد. این تالاب یکی از شورترین آب‌های جهان به شمار می‌رود که بین دو کوه محصور است. آب این تالاب به‌دلیل وجود باکتری‌ها و پلانکتون‌های گیاهی به رنگ صورتی است.<ref>[https://safarmarket.com/blog/attractions/iran/chabahar/lipar-wetland «تالاب لیپار (صورتی) چابهار»، وب‌سایت سفرمارکت.]</ref>
 
===گِل‌فِشان‌ها===
پدیده گل‌فشان‌ها، جاذبه‌ای زمین‌شناسی در منطقهٔ بلوچستان است. این پدیده در اثر فوران گل‌ولای از دل زمین و شکل‌گیری مخروط‌ها به وجود آمده است. این گل‌فشان‌ها، در دشتی مسطح و در فاصله ۹۵ کیلومتری غرب بندر کنارک، مجموعه سه تپه کوچک گل‌فشان را تشکیل می‌دهند. یکی از این تپه‌ها شبیه به یک آتشفشان فعال است و دو تپه دیگر نیز، هرچند فعالیتی کمتر دارند؛ اما همچنان در حال فعالیت هستند. این گل‌فشان‌ها با ویژگی‌های خاص خود، پتانسیل تبدیل شدن به دومین ژئوپارک خاورمیانه و حتی یک اثر جهانی را دارند.<ref>[https://www.cfzo.ir/ns/2825/%DA%A9%D9%88%D9%87-%DA%AF%D9%84-%D8%A7%D9%81%D8%B4%D8%A7%D9%86-%DA%86%D8%A7%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C «کوه گل‌فشان چابهار اثری جهانی»، وب‌سایت منطقه آزاد چابهار.]</ref>
 
اهالی منطقه، باوری چندگانه دربارهٔ گل‌فشان‌ها دارند و بر اساس اعتقادات خود، نام‌هایی برای‌شان انتخاب کرده‌اند. آنها معتقدند این پدیده طبیعی با دریا در ارتباط است و فعالیت آن، به‌ویژه در فصل [[تابستان]] و هنگام بالا آمدن آب دریا، به اوج خود می‌رسد. از این رو، به آن «ناف زمین» یا «ناف دریا» می‌گویند. برخی دیگر بر این باورند که کشش و جاذبه اجرام آسمانی، به‌ویژه ماه، بر فعالیت گل‌فشان‌ها تأثیرگذار است و فکر می‌کنند که در ابتدا و نیمه ماه قمری فعالیت این پدیده افزایش می‌یابد. هرچند این نظریه چندان علمی نیست؛ اما کاملاً قابل رد هم نیست. همچنین گروهی بر این عقیده‌اند که فعالیت گل‌فشان‌ها پس از بارندگی‌های شدید افزایش می‌یابد و احتمالاً از آب سیلاب ناشی می‌شود.<ref>[https://www.cfzo.ir/ns/2825/%DA%A9%D9%88%D9%87-%DA%AF%D9%84-%D8%A7%D9%81%D8%B4%D8%A7%D9%86-%DA%86%D8%A7%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C «کوه گل‌فشان چابهار اثری جهانی»، وب‌سایت منطقه آزاد چابهار.]</ref>
 
===کوه تفتان===
کوه تفتان، بلندترین قله استان [[سیستان]] و بلوچستان و از جاذبه‌های مهم گردشگری، به‌ویژه برای کوهنوردان و صخره‌نوردان است. این رشته‌کوه چهار قله دارد که سه تای آنها آتشفشانی هستند و همواره دود و گاز گوگرد از دهانه‌های‌شان خارج می‌شود. بلندترین قله این رشته‌کوه ۳۹۴۱ متر ارتفاع دارد و صعود به آن تنها برای کوهنوردان حرفه‌ای مناسب است. آخرین فوران آتشفشانی این قله ۶۹۰۰ سال پیش بوده است و از آن زمان تاکنون، دود و گوگرد از آن خارج می‌شود. نام تفتان از واژهٔ «تپت» گرفته شده که در زبان محلی به معنای گرما است. قله‌های تفتان در گستره‌ای ۱۲ کیلومتری پراکنده‌اند و معروف‌ترین قله آتشفشانی آن، «چهل تن» نام دارد.<ref>[https://safarmarket.com/blog/attractions/iran/zahedan/taftan «کوه تفتان زاهدان»، وب‌سایت سفرمارکت.]</ref>
 
===غارهای باستانی===
وجود غارهای طبیعی با قدمت طولانی در استان سیستان و بلوچستان جاذبه گردشگری دیگری در این منطقه ایجاد کرده است. غار کرمانچی، غار مشکوتک و غار پوسه از جملهٔ این غارها هستند.<ref>[https://www.asrehamoon.ir/news/164056/%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%B3%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%BA%D8%A7%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%86%D8%A7%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%87 «سیستان و بلوچستان سرزمین غارهای ناشناخته»، پایگاه خبری عصر هامون.]</ref>
 
===گردشگری فرهنگی و مذهبی در بلوچستان===
 
====گورستان‌های تاریخی و قبور مقدس====
قبور و مکان‌های تدفین که برای پیروان ادیان و مذاهب خاص، دارای اهمیت و احترام هستند؛ مانند مقابر سنگی، کوه خواجه، گورستان‌های پیش از تاریخ، بمپور، اسپیدژ، گورستان هفتاد ملا در شهرستان میرجاوه، مقابر جالق و مقابر شیشه ریز شهرستان سراوان، مقابر بان مسیتی در شهرستان چابهار و یادمان شهدای گمنام زاهدان.
 
====ختم صحیح بخاری====
هر سال، مراسم باشکوهی به نام «ختم صحیح بخاری» برای فارغ‌التحصیلان [[حوزه علمیه|حوزه‌های علمیه]]، شامل تعداد زیادی از علما و حافظان قرآن (اعم از مرد و زن) برگزار می‌شود.  این مراسم که در شهر زاهدان برگزار می‌شود،  نقش مهمی در بهبود روابط دولت و ملت جمهوری اسلامی ایران با کشورهای دیگر و همچنین در ایجاد همکاری‌های اقتصادی و سیاسی بین آنها و تقویت اخوت و برادری میان علمای کشورهای اسلامی دوست و همسایه دارد.
 
====رشد حوزه‌های علمیه====
در حال حاضر، صدها مدرسه دینی، مکتب و حوزه علمیه در بلوچستان وجود دارد. رشد کیفی این حوزه‌ها سبب شده است که بسیاری از مردم اهل سنت از سراسر ایران و حتی افغانستان و ایالت بلوچستان پاکستان برای تحصیل علوم دینی به مراکز دینی بلوچستان در ایران سفر کنند.<ref>[https://www.chtn.ir/news/1403081500919/%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DA%AF%D8%B1%DB%8C-%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 اصلی‌شهرکی، «گردشگری مذهبی در استان سیستان و بلوچستان»، وب‌سایت میراث آریا.]</ref>
 
==دانش بومی و سازگاری با محیط زیست در بلوچستان==
 
===پوشش گیاهی منطقه===
منطقه بلوچستان به‌دلیل وسعت زیاد و تنوع جغرافیایی، پوشش گیاهی غنی دارد. کمبود منابع طبیعی و شرایط آب‌وهوایی سخت باعث شده ساکنان بومی از دیرباز از گیاهان به‌عنوان یک منبع طبیعی حیاتی استفاده کنند. این امر در کنار تنوع زیستی بالای منطقه، رویکرد گسترده‌ای را در استفاده از گیاهان دارویی و [[طب سنتی ایران|طب سنتی]] شکل داده است.
 
در این منطقه، ارتفاعات تفتان با جنگل‌های بنه و بادام کوهی پوشیده شده و ارتفاعات سراوان زیستگاه جنگل‌های زیتون وحشی است. گونه‌های گیاهی مهم شامل بادام کوهی، بنه، تاغ، گز و اسکنبیل هستند. در منطقه رویشگاه خلیجی-عمانی نیز می‌توان گونه‌های جنگلی مهمی مانند کهور ایرانی، کلیر، چگرد، توج، چش، کنار، استبرق، داز و گز روغنی را یافت.
 
گیاهان دارویی این منطقه نقش مهمی در زندگی مردم محلی ایفا می‌کنند. [[اسپند|اسفند]] برای ضدعفونی و درمان روماتیسم، استبرق در درمان جذام و مالاریا و همچنین در صنعت داروسازی کاربرد دارد. بادام کوهی به کاهش قند خون کمک می‌کند، پنیرباد درد مفاصل را تسکین می‌دهد و تاجریزی سیاه از کبد محافظت می‌کند. سایر گیاهان دارویی پرکاربرد عبارتند از خار سنبل (درمان آسم و سرفه)، خرگل (ضد درد و باکتری)، درمنه (درمان حالت تهوع)، سنجار (تسکین درد معده)، سداب (درمان بیماری‌های مختلف از گوارشی تا عصبی)، قدومه (تسکین سرفه)، گلدر (کاهش قند خون)، مارموت (ضد دیابت)، مورد (ضدالتهاب) و هندوانه ابوجهل (کنترل قند خون).<ref>[https://www.sid.ir/fileserver/jf/3002214000307 دیده‌ور و دیگران، «مطالعة دانش بومی و مصارف سنتی برخی از گیاهان دارویی در منطقة بلوچستان ایران»، 1400ش، ص235-236 و 240-242.]</ref>
 
===روش‌های مدیریت منابع آب===
 
====روش‌های کلی استحصال آب باران====
استحصال آب باران یکی از برجسته‌ترین روش‌های مدیریت بهره‌برداری از بارش باران و برف برای مقابله با کم‌آبی است که در مناطق خشک و کم‌بارش در حال انجام است. اساس این روش، اختصاص بخشی از زمین به جمع‌آوری آب باران و ذخیره‌سازی آن برای استفاده در زمان‌های ضروری است. با توجه به تنوع شیوه‌های استحصال آب باران، انتخاب روش مناسب باید با در نظر گرفتن عواملی مانند میزان بارندگی، الگوی توزیع مکانی و زمانی بارش‌ها و ویژگی‌های توپوگرافی منطقه صورت گیرد. از جمله روش‌های استحصال آب در این منطقه استفاده از آب‌انبار سنگی، چاه مال‌داری، چلپ آب و سدهای بزرگ و کوچک است.<ref>[https://www.khrw.ir/cs/Articles/19/41 «سازه‌ها و روش‌های سنتی جمع‌آوری آب باران (در بازه زمانی بحرانی)»، وب‌سایت شرکت سهامی آب منطقۀ خراسان رضوی.]</ref>
 
====سامانه‌های بومی مهار سیلاب بوسیله خوشاب و دربند====
همچنین در بلوچستان، دانش بومی چند هزارساله‌ای برای مهار و کنترل سیلاب وجود دارد که در قالب سامانه‌های «خوشاب» و «دربند» تاکنون فعال باقی مانده‌اند. شواهد تاریخی نشان می‌دهد این روش‌ها در گذشته توسعه بسیار بیشتری داشته‌اند و آثار باقی‌مانده از آنها گواه ظرفیت بالای این دانش بومی در توسعه اقتصادی و اجتماعی منطقه است. این سامانه‌ها به‌عنوان راهکاری هوشمندانه برای مواجهه با کمبود منابع آب و خاک در بلوچستان طراحی شده‌اند، در طول تاریخ سبب کنترل و بهره‌برداری از سیلاب‌های فصلی، حفظ رسوبات معلق سیلاب‌ها در حوزه‌های آبخیز، تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی، کاهش فرسایش خاک و کنترل رسوب و احیای پوشش گیاهی شده‌اند؛ اما امروزه عوامل متعددی از جمله دشواری اجرا و نگهداری این سیستم‌ها با روش‌های سنتی باعث افول این سامانه‌های ارزشمند شده‌اند.<ref>[https://www.sid.ir/fileserver/jf/4027613981208.pdf خوبفکر برآبادی و دیگران، «سامانه‌های بومی و سنتی استحصال آب باران در بلوچستان ایران»، 1398ش، ص303-304] </ref>
 
====دَگار به‌عنوان سامانه کشت سیلابی====
دَگار نیز یک سامانه بسیار قدیمی و ساده شامل حوضچه‌های خاکی با دیواره‌های کوتاه و مساحت بزرگ است. هدف از ایجاد دگار، مهار سیلاب و کشت سیلابی در زمین‌های مسطح و ریزدانه دشت‌های ساحلی است. این سامانه‌ها توسط بومیان برای کشت غلات، حبوبات، صیفی‌جات، علوفه، نخل‌ها و درختان مثمر ایجاد شده‌اند. دگارها اغلب به شکل چهارگوش بوده و از اجزایی مانند زمین مسطح، دیواره خاکی کوتاه، دروازه سیلاب‌گیر و نهر سیلاب‌رسان تشکیل شده‌اند که همگی توسط انسان ساخته می‌شوند.<ref>[https://www.irna.ir/news/82985979/%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4-%D8%A8%D9%88%D9%85%D9%8A-%D9%83%D8%B4%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%B2%D9%8A-%D8%AF%D9%8A%D9%85-%D9%86%D9%8A%D8%A7%D8%B2%D9%85%D9%86%D8%AF-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%D9%8A-%D9%86%D9%88 «دَگار؛ دانش بومی کشاورزی دیم نیازمند نگاهی نو»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>
 
==مدرنیته و تغییرات فرهنگی و سبک زندگی بلوچ‌ها==
بلوچستان به‌عنوان یک جامعه سنتی، در معرض تغییرات ناشی از مدرنیته قرار گرفته است. این تحولات، سبک زندگی خانواده‌های بلوچ را دگرگون کرده و نگرانی بزرگان مذهبی و رؤسای طوایف را برانگیخته است؛ چراکه مدرنیته به‌تدریج ارزش‌های سنتی حاکم بر جامعه را به چالش می‌کشد و در صورت عدم مقابله با آن، ارزش‌های مدرن به‌مرور زمان جایگزین ارزش‌های سنتی خواهند شد. در مقایسه با بلوچ‌های پاکستان و افغانستان که هنوز به زندگی قبیله‌ای و گسترده پایبندند، خانواده‌های بلوچ ایرانی، به‌ویژه از دهه سوم انقلاب اسلامی به بعد، به سمت زندگی هسته‌ای گرایش یافته‌اند.<ref>[https://sanad.iau.ir/journal/icsq/Article/691526?jid=691526 یوسفی، «تأثیر مدرنیته در تغییر سبک زندگی خانواده‌های بلوچ »، 1401ش، ص158-162.]</ref>
 
خانواده‌های بلوچ را می‌توان به سه گروه سنتی، نیمه‌مدرن و مدرن تقسیم کرد. تأثیر مدرنیته در خانواده‌های مدرن و نیمه‌مدرن بیشتر مشهود است. با توجه به ماهیت انقلاب اسلامی و فضای حاکم بر منطقه بلوچستان که بافت سنتی و مذهبی دارد و احیاکننده و تحکیم‌بخش اعتقادات و ارزش‌های اسلامی بوده، نهاد [[خانواده]] به تأسی از آموزه‌های دینی از ثبات نسبتاً خوبی برخوردار است و به همین علت مدرنیته هنوز نتوانسته در این منطقه برای مذهب یک چالش جدی به حساب بیاید؛ اما جریان مدرنیته را نمی‌توان نادیده گرفت؛ زیرا امروزه برخی از ارزش‌های سنتی و مدرن در مقابل هم قرار گرفته‌اند و گاهی بحران‌ساز شده‌اند.<ref>[https://sanad.iau.ir/journal/icsq/Article/691526?jid=691526 یوسفی، «تأثیر مدرنیته در تغییر سبک زندگی خانواده‌های بلوچ »، 1401ش، ص158-162.]</ref>
 
مجردان تحت فشارهای فرهنگی و اجتماعی حاکم به ازدواج روی می‌آوردند. با وجود فقر و محرومیتی که بر این منطقه حاکم بوده، جوانان اکثراً پایبند به این ارزش و نهاد اجتماعی بودند و حتی فقر نمی‌توانست مانع ازدواج شود. قبل از ورود مدرنیته به بلوچستان، فعالیت زنان بلوچ محدود به [[خانه داری|خانه‌داری]]، [[تربیت]] فرزندان و فعالیت‌های عشایری بوده است؛ اما از دهه‌های اخیر به بعد، به‌واسطه تأثیرات ارتباطات اینترنتی و تکنولوژی و آشنایی بیشتر با حقوق قانونی، دختران و زنان بلوچ، مخصوصاً قشر تحصیل‌کرده، فعالیت‌های خویش را محدود به [[خانه‌داری]] و بچه‌داری نکرده؛ بلکه تعداد قابل توجهی از آنان در حوزه‌های اجتماعی و فرهنگی فعال هستند. این نوع گرایش در واقع خلاف ارزش‌های سنتی بوده که سال‌های سال بر جامعه بلوچ حاکم بوده است. امروزه در خانواده‌های بلوچ به‌واسطه ابزار مدرنیته اختلال ارتباطی در میان خانواده‌ها ایجاد شده است. کاهش روابط بین اعضای خانواده، افزایش طلاق، [[افزایش سن ازدواج]]، تغییر در شیوه آداب و رسوم برگزاری ازدواج و [[مراسم عروسی]] و فردگرایی از جمله مواردی هستند که تحت تأثیر مدرنیته ایجاد شده است.<ref>[https://sanad.iau.ir/journal/icsq/Article/691526?jid=691526 یوسفی، «تأثیر مدرنیته در تغییر سبک زندگی خانواده‌های بلوچ »، 1401ش، ص158-162.]</ref>
 
==مهاجرت بلوچ‌ها==
 
===عوامل مهاجرت بلوچ‌ها===
[[مهاجرت]] بلوچ‌ها به نقاط مختلف جهان به‌دلایل متعددی صورت گرفته است که برخی از این عوامل به شرح زیر است:
 
یکی از عوامل اصلی این مهاجرت‌ها، شرایط سخت اقلیمی در منطقه بلوچستان است. خشکی زمین و عدم امکان کشاورزی، اقلیم بیابانی و نیمه‌خشک، کاهش بارش و کمبود منابع آبی، وزش بادهای شدید و نابودی تدریجی دام‌ها و طیور از جمله مشکلاتی هستند که زندگی در این منطقه را دشوار کرده‌اند. علاوه بر مسائل طبیعی، ظلم و ستم حاکمان محلی و درگیری‌های مکرر سران قبایل بلوچ با دولت‌های وقت در تاریخ نیز به‌عنوان عوامل دیگر مهاجرت بلوچ‌ها به شمار می‌روند. این عوامل موجب شدند که بلوچ‌ها به مناطق مختلف جهان نظیر هند، کشورهای حاشیه جنوبی [[خلیج فارس|خلیج‌فارس]]، ترکمنستان، کنیا، تانگانیکا و زنگبار و به ویژه عمان [[مهاجرت]] کنند.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/20180529152551-9949-118.pdf عرب‌احمدی، «ردپای هویت بلوچ در زنگبار»، 1396ش، ص114.]</ref>
 
===مهاجرت تاریخی بلوچ‌ها===
بلوچ‌های ایرانی بین اواسط قرن هفدهم تا نیمه‌های قرن نوزدهم میلادی از منطقه بلوچستان به سواحل و جزایر شرق آفریقا مهاجرت کردند. این مهاجرت اغلب از طریق مسیرهای دریایی خلیج فارس و اقیانوس هند انجام شد. بلوچ‌ها در ابتدا به‌عنوان سربازان و جنگاوران در خدمت سلاطین عمّانی حاکم بر زنگبار فعالیت کردند؛ اما به‌تدریج به مشاغل تجاری و اقتصادی نیز روی آوردند. آنان با جمعیتی در حدود سی هزار نفر، به یک اقلیت به نسبت بزرگ و منسجم در شرق آفریقا تبدیل شده‌اند. این جامعه با وجود مهاجرت و برقراری ارتباط با بومی‌ها، توانسته‌اند خصوصیات قومی و نژادی خود را حفظ کنند و از لحاظ اقتصادی نیز به سطح درآمد بهتری نسبت به عموم جمعیت‌های بومی دست یابند. بلوچ‌ها در این منطقه به عنصر تأثیرگذاری تبدیل شده‌اند و تأثیرات فرهنگی و اجتماعی آنها قابل توجه است. از جمله تأثیرات مهم آنها می‌توان به گسترش [[زبان فارسی]]، تقویت زبان، شعر و ادبیات سواحیلی اشاره کرد.<ref>[https://www.cgie.org.ir/popup/fa/system/contentprint/215827 «بلوچ‌ها در آفریقا/ دکتر امیر بهرام عرب احمدی-بخش اول»، وب‌سایت مرکز دایرۀ‌المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>
 
===مهاجرت معاصر بلوچ‌ها===
بلوچ‌ها به‌دلیل تحمل سختی‌ها و سازگاری با شرایط سخت، مهارت زیادی در استفاده از اسلحه و انطباق با تغییرات جوی پیدا کردند؛ همچنین فقر موجود در طول تاریخ موجب شده است که گروهی از آنان به عمان سفر کنند و در نقش سرباز، ملوان و محافظ به استخدام عمانی‌ها درآمده و به زندگی ادامه دهند. در سال‌های اولیه پیروزی [[انقلاب اسلامی ایران]]، با ایجاد ناامنی نسبی در بلوچستان، برخی از طوایف بلوچ که در معرض حملات یاغیان و شبکه‌های مواد مخدر بودند، به زنگبار و دیگر مناطق شرق آفریقا مهاجرت کردند. همچنین، پیشینه تاریخی حضور برخی از خویشاوندان بلوچ‌ها در زنگبار و سایر مناطق شرق آفریقا، دیگر عاملی بود که در دهه ۶۰ شمسی، زمینه‌ساز مهاجرت گروه‌های پرشماری از بلوچ‌ها از شهرهای مختلف بلوچستان به این مناطق شد.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/20180529152551-9949-118.pdf عرب‌احمدی، «ردپای هویت بلوچ در زنگبار»، 1396ش، ص115.]</ref>
 
==وضعیت آموزش و تحصیل در بلوچستان==
 
===میزان سواد===
با وجود چالش‌ها و محرومیت‌ها در منطقهٔ بلوچستان گام‌های بلندی در جهت ارتقای سطح سواد برداشته است. از سال ۱۳۵۸ش که نرخ باسوادی تنها ۲۹درصد بود، اکنون به ۸۴٫۷۵درصد رسیده است. اگرچه هنوز با میانگین کشور ایران که نرخ بی‌سوادی در آن ۰٫۹۶درصد است، فاصله وجود دارد و این رقم ۱۱٫۸درصد در بلوچستان است. از سال ۱۳۹۵ش که در سرشماری ۳۳۰ هزار نفر بی‌سواد در منطقه شناسایی شدند، تا سال ۱۴۰۰ش ۶۰هزار نفر در دوره‌های سوادآموزی شرکت کرده و به جمع باسوادان پیوسته‌اند.<ref>[https://newspaper.hamshahrionline.ir/id/150399/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA%D8%B1-%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%DA%AF%DB%8C%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D9%88%D8%A7%D8%AF%DB%8C.html سلطانی، «16 استان بالاتر از میانگین باسوادی»، روزنامۀ همشهری.]</ref>
 
===چالش‌های نظام آموزشی===
مهم‌ترین چالش‌های آموزشی در استان سیستان و بلوچستان شامل کمبود حدود ۱۲ هزار معلم با توجه به گستردگی و پراکندگی نقاط جمعیتی، بازماندگان از تحصیل، کمبود کلاس درس با توجه به نرخ بالای موالید، تکرار پایه تحصیلی، کمبود تجهیزات، نیاز دانش‌آموزان به اقلام ضروری مانند کیف و کفش و همچنین برخی مواد غذایی با توجه به وضعیت درآمد خانواده‌ها، <ref>[https://www.irna.ir/news/83138328/%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%B4-%D9%88-%D9%BE%D8%B1%D9%88%D8%B1%D8%B4-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%DA%86%D8%A7%D9%84%D8%B4-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%83%D8%A7%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A2%D9%86 «آموزش و پرورش در سیستان و بلوچستان و چالش‌ها و راهکارهای آن»، خبرگزاری ایرنا.]</ref> ممانعت خانواده‌ها از تحصیل دختران، دورافتادگی مدارس، ازدواج‌های زودهنگام، ترک تحصیل پسران به‌دلیل مشکلات اقتصادی و جاذبه‌های بازار کار، بی‌انگیزگی و همچنین مهاجرت معلمان از برخی روستاها، همگی دست به دست هم داده‌اند تا تعداد قابل توجهی از دانش‌آموزان از چرخه تحصیل و [[علم‌آموزی]] خارج شوند. علاوه بر این، مشکلات ناشی از شیوع کرونا و ادامهٔ روند آموزش در بستر مجازی، به‌ویژه نداشتن دسترسی به اینترنت و گوشی هوشمند نیز بر این معضلات افزود.<ref>[https://www.asrehamoon.ir/report/144414/%D9%85%D8%B4%DA%A9%D9%84-%DA%A9%D9%85%D8%A8%D9%88%D8%AF-%D9%85%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D9%81%D8%B9-%D8%B4%D9%88%D8%AF-%D8%A7%D8%AC%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%AC-%D8%B2%D9%88%D8%AF-%D9%87%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%85-%D8%AF%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%84-%D8%AA%D8%B1%DA%A9-%D8%AA%D8%AD%D8%B5%DB%8C%D9%84-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4-%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%A7%D9%86 «مشکل کمبود معلم در سیستان و بلوچستان رفع شود/ اجبار کودکان به کار و ازدواج زودهنگام از دلایل ترک تحصیل دانش‌آموزان»، پایگاه خبری عصر هامون.]</ref>
 
===تدابیر نظام آموزشی برای رفع محرومیت‌ها===
در سرشماری سال ۱۳۹۵ش، استان سیستان و بلوچستان با ۱۰۷ هزار [[کودک]] بازمانده از تحصیل مواجه بود که با تلاش‌های صورت گرفته، به‌ویژه از طریق مراجعه حضوری و خانه به خانه مدیران و معلمان مدارس، شرایط تحصیل برای ۶۵ هزار نفر از این کودکان در سال‌های اخیر فراهم شد. از دیگر اقدامات صورت گرفته در این راستا می‌توان به جلب مشارکت و رشد پنج برابری خیران مدرسه‌ساز بومی، افزایش بیش از ۱۸۰۰ واحد آموزشی (بیش از میانگین کشوری) در سال‌های اخیر، توسعه کمی و کیفی دوره پیش‌دبستانی، به‌ویژه در مناطق دوزبانه روستایی و عشایری، اجرای طرح «هر مدرسه ابتدایی یک کلاس ضمیمه پیش‌دبستانی» در روستاها و حاشیه شهرها، برای جبران کمبود معلم انجام اقداماتی همچون افزایش استخدامی‌ها، جذب بیشتر دانشجو در دانشگاه فرهنگیان، به‌کارگیری نیروهای خرید خدمت، جذب سرباز معلم بومی و ایجاد «معلم سرا» در مناطق صعب‌العبور در نظر گرفته شده است.
 
همچنین، برای جلوگیری از درخواست‌های انتقالی معلمان، جذب نیروها به‌صورت بومی در دستور کار قرار گرفته است تا ماندگاری معلمان افزایش یابد. در نتیجه این اقدامات، پوشش تحصیلی دوره پیش‌دبستانی در سیستان و بلوچستان از ۸درصد در سال ۱۳۹۲ش به ۸۳درصد رسیده است. همچنین، با توسعه طرح روستا مرکزی و پرداخت هزینه سرویس رفت‌وآمد دانش‌آموزان (استفاده از ۸۲۰ دستگاه خودرو برای جابجایی ۱۸۶۱۸ دانش‌آموز با اعتبار ۷۹۴ میلیون تومان در ماه) و توسعه آموزش به کمک بخش غیردولتی (در قالب خرید خدمات آموزشی برای تأمین نیروی انسانی متخصص)، گام‌های موثری در جهت کاهش آمار بی‌سوادی برداشته شده است. این توفیقات منجر به افزایش نرخ گذر از پایه ششم به دوره متوسطه شده است، به طوری که استان سیستان و بلوچستان در سال جاری به‌عنوان یکی از هفت استان برتر کشور در این زمینه معرفی شده است.<ref>[https://www.irna.ir/news/83138328/%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%B4-%D9%88-%D9%BE%D8%B1%D9%88%D8%B1%D8%B4-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%DA%86%D8%A7%D9%84%D8%B4-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%83%D8%A7%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A2%D9%86 «آموزش و پرورش در سیستان و بلوچستان و چالش‌ها و راهکارهای آن»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
 
==وضعیت بهداشت و درمان در میان قوم بلوچ==
منطقهٔ بلوچستان، نه‌تنها در روستاها بلکه در برخی شهرستان‌ها با کمبود امکانات بهداشتی است. خانه‌های بهداشت روستایی که یکی از مطمئن‌ترین مکان‌های بهداشتی و درمانی برای اهالی مناطق محروم هستند و نقش مهمی در پیشگیری از بیماری‌ها دارند، با مشکل کمبود پزشک تمام‌وقت روبه‌رو هستند. علاوه به این، کمبود بهیار و دسترسی ناکافی به داروها نیز بر مشکلات آنها افزوده است. اکثر روستاهای بلوچستان در ایران فاقد پزشک عمومی و بهیار هستند و طبق بررسی‌ها، بیشترین مراجعات بیمار از این مناطق به استان‌های [[مشهد]] و [[یزد]] است. در شهرها نیز کمبود پزشک متخصص و فوق‌تخصص یک چالش جدی به شمار می‌آید. علاوه بر این، برخی پزشکان تمایلی به طبابت در روستاهای دورافتاده ندارند. به همین دلیل، روستاییان گاه برای مدتی بدون پزشک می‌مانند که این امر مشکلات درمانی را دوچندان می‌کند.<ref>[https://www.asrehamoon.ir/news/149011/vota1.xu449n6kk5.html «تنور کمبود پزشک در روستاهای سیستان وبلوچستان داغ تر از همیشه است/ توزیع نامتوازن پزشک؛ مشکل اساسی نظام سلامت»، پایگاه خبری عصر هامون.]</ref>
 
بر اساس آمارهای منتشر شده از سوی دبیرخانه شورای عالی سلامت و امنیت غذایی،  ۷۰درصد خانوارها در سیستان و بلوچستان دچار تغذیه هستند. همچنین، ۵۴درصد از کودکان در سیستان و بلوچستان دچار سوءتغذیه و کوتاه‌قامتی و ۲۵درصد نیز دچار کم‌وزنی ناشی از اختلال در تغذیه هستند.<ref>[https://www.rokna.net/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%DB%8C-65/1052374-%D8%AF%D8%B1%D8%B5%D8%AF-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AF%DA%86%D8%A7%D8%B1-%D8%B3%D9%88%D8%A1-%D8%AA%D8%BA%D8%B0%DB%8C%D9%87-%D9%87%D8%B3%D8%AA%D9%86%D8%AF «54درصد کودکان در سیستان و بلوچستان دچار سوءتغذیه هستند»، وب‌سایت رکنا.]</ref>
 
یکی از شایع‌ترین بیماری‌ها در این مناطق، مالاریا و وبا بوده است؛ به‌طوری که تا سال ۱۳۸۹ش بیش از ۳۵۹ نفر به مالاریا مبتلا شدند؛ اما با اجرای طرح تحول نظام سلامت و اقدامات بهداشتی نظیر کلرزنی آب‌های مصرفی و همت و تلاش مسئولان مراکز بهداشت موارد ابتلا به این بیماری به ۴ مورد کاهش یافت. جمعیت زیاد این منطقه همچنین باعث شلوغی در بیمارستان‌ها شده و کمبود امکاناتی مانند مرکز MRI بیماران را به شهرستان‌های بزرگ منتقل می‌کند. با این حال، اقداماتی نظیر افزایش نیروی متخصص بهداشت و درمان، توسعه مراکز بهداشتی و درمانی و کاهش آمار مرگ و میر مادران و کودکان، گام‌های مؤثری هستند که در این منطقه آغاز شده‌اند. همچنین تأسیس بیمارستان‌های صحرایی توسط سپاه پاسداران در این منطقه از اقدامات مؤثردر بلوچستان ایران است.<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/5440126/%D8%B3%D9%81%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%88%D8%B2%DB%8C%D8%B1-%D8%A8%D9%87%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA-%D8%A8%D9%87-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%DA%86%D8%A7%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%B1 «سفرنامه وزیر بهداشت به سیستان و بلوچستان (چابهار)»، باشگاه خبرنگاران جوان.] </ref>
 
==ژنتیک و تبارشناسی قوم بلوچ==
ایران به‌دلیل تنوع ژنتیکی‌اش در سطح جهانی شناخته می‌شود. پژوهشی علمی نشان می‌دهد که جمعیت ایران از اقوام گوناگونی مانند پارسیان، آذری‌ها، کردها، لرها، بلوچ‌ها و ترکمن‌ها تشکیل شده است. این پژوهش، یک تجمع ایرانی مرکزی را شناسایی کرد که اقوام پارسی، کرد و لر را دربر می‌گیرد؛ در حالی که گروه‌هایی چون بلوچ‌ها و ترکمن‌ها دارای ترکیبات ژنتیکی متمایزتری هستند. این گوناگونی ژنتیکی، حاصل قرن‌ها [[مهاجرت]]، [[تجارت]] در مسیر جاده ابریشم و تبادلات فرهنگی است. با وجود این تنوع، یافته‌های علم ژنتیک اثبات می‌کند که اقوام مختلف ایرانی، از جمله کردها، لرها، بلوچ‌ها و ترک‌ها، دارای ریشه‌های مشترکی هستند که قدمت آن به دوران باستان بازمی‌گردد.<ref>[https://virgool.io/@bookala/%D8%AA%D9%86%D9%88%D8%B9-%DA%98%D9%86%D8%AA%DB%8C%DA%A9%DB%8C-%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%85-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-x1jplbkldfc9 «تنوع ژنتیکی اقوام ایرانی: چگونه DNA ما، راز وحدت و تنوع فرهنگی ایران را فاش می‌کند؟»، وب‌سایت ویرگول.]</ref>
 
==بزرگداشت فرهنگ بلوچ==
دوازدهم اسفندماه (۲ مارس) به‌عنوان روز جهانی بزرگداشت فرهنگ بلوچ در تقویم جهانی ثبت شده است. این مناسبت مهم توسط فعالان فرهنگی بلوچ پایه‌گذاری شده و امروزه در سراسر جهان از ایران، افغانستان و پاکستان تا اروپا و آفریقا گرامی داشته می‌شود. هدف اصلی از نام‌گذاری این روز، معرفی و حفظ میراث غنی فرهنگی قوم بلوچ شامل زبان، موسیقی، آداب و رسوم و هنرهای سنتی است. بلوچ‌ها در این روز با برگزاری برنامه‌های متنوعی چون اجرای [[موسیقی سنتی ایران|موسیقی سنتی]]، نمایشگاه‌های [[صنایع دستی|صنایع‌دستی]]، شعرخوانی به زبان بلوچی و همایش‌های فرهنگی، هویت و تاریخ خود را به جهانیان معرفی می‌کنند.
 
روز جهانی فرهنگ بلوچ فرصتی برای بررسی چالش‌های پیش‌روی این فرهنگ، از جمله خطر فراموشی زبان بلوچی، مسائل ناشی از مهاجرت و مشکلات اقتصادی-اجتماعی است. این مناسبت تنها یک [[جشن]] نیست؛ بلکه نمادی از همبستگی بلوچ‌های جهان و تلاش برای حفظ میراث فرهنگی این قوم محسوب می‌شود. امروزه بلوچ‌ها در سراسر جهان با برگزاری مراسم مختلف، عزم خود را برای زنده نگه داشتن فرهنگ و زبان خود به نمایش می‌گذارند. این روز یادآور مسئولیت همگانی در حفظ این فرهنگ برای نسل‌های آینده است و بر اهمیت گفت‌وگوی فرهنگی برای غنای جامعه جهانی تأکید دارد.<ref>[https://www.jabama.com/mag/baloch-culture/ صاحبی، «روز جهانی بزرگداشت فرهنگ بلوچ؛ روزی برای پاسداشت اصالت و زیبایی»، وب‌سایت جاباما.]</ref>


==پانویس==
==پانویس==
خط ۸۱: خط ۴۹۸:


==منابع==
==منابع==
*آذرنیوش، زهرا، «آداب و رسوم، تاریخچه و طوایف بلوچ»، وب‌سایت کجارو، تاریخ درج مطلب: 1 دی 1400ش.
{{آغاز منابع}}
*«ارادت اهل سنت سیستان و بلوچستان به امام حسین (ع) پایانی ندارد»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 9 مهر 1399ش.
*«آداب و رسوم مردم بلوچ»، وب‌سایت کارناوال، تاریخ درج مطلب: ۲۱ مرداد ۱۳۹۹ش.
*«اسلام عامل عزت قوم بلوچ»، پایگاه جامع دینی و خبری اهل‌سنت ایران، تاریخ درج مطلب: 30 مهر 1398ش.
*آذرنیوش، زهرا، «آداب و رسوم، تاریخچه و طوایف بلوچ»، وب‌سایت کجارو، تاریخ درج مطلب: ۱ دی ۱۴۰۰ش.
*امیری، عنایت‌الله و صلاح، مهدی «بررسی نقش رزمندگان بلوچ در هشت سال دفاع مقدس»، وب‌سایت علم‌نت، تاریخ بازدید: 6 مهر 1402ش.
*«آشنایی با آداب و رسوم ازدواج مردم بلوچ»، پایگاه خبری تحلیلی ساعدنیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۱ مهر ۱۳۹۹ش.
*«بلوچ و بلوچستان»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام، تاریخ بازدید: 5 مهر 1402ش.
*«آشنایی با موسیقی بلوچستان انواع سبک‌ها و تاریخچه آواز و موسیقی بلوچستان»، وب‌سایت هنر بلوچ، تاریخ بازدید: ۳ تیر ۱۴۰۴ش.
*بلوک‌باشی، علی، «دائرۀ‌المعارف بزرگ اسلامی»، وب‌سایت کتابخانۀ مدرسۀ فقاهت، تاریخ بازدید: 14 اردیبهشت 1404ش.
*«آموزش و پرورش در سیستان و بلوچستان و چالش‌ها و راهکارهای آن»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲۷ آذر ۱۳۹۷ش.
*پوپل، کریم، «نژاد و ملیت‌های افغانستان قسمت دوازدهم طایفۀ بلوچ»، وبلاگ نژاد و ملیت‌های افغانستان، تاریخ درج مطلب: 27 ژانویۀ 2016م.
*«آنها هوش سرشارشان فقط در خیابان‌ها خلاصه می‌شود»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۳۰ مهر ۱۳۸۴ش.
*«پیشینه زبان بلوچی»، وب‌سایت طرفداری، تاریخ درج مطلب: 14 آذر 1399ش.
*«آیا می‌دانید ایران داراری کوهستان‌های شبیه به سطح مریخ است؟»، وب‌سایت آسمان پایتخت، تاریخ درج مطلب: ۲۸ شهریور ۱۴۰۲ش.
*پرگاری، صالح و دیگران، «تأثیر عوامل اجتماعی و فرهنگی – مذهبی در مهاجرت بلوچ‌ها از زاهدان به آن‌سوی مرز در دورۀ پهلوی»، فصل‌نامۀ تحقیقات تاریخ اجتماعی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال ششم، شمارۀ دوم، پاییز و زمستان 1395ش.
*«ارادت اهل سنت سیستان و بلوچستان به امام حسین (ع) پایانی ندارد»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۹ مهر ۱۳۹۹ش.
*«در مورد بلوچ در ویکی‌تابناک بیشتر بخوانید»، وب‌سایت تابناک، تاریخ بازدید: 1 مهر 1402ش.
*«از رستم پهلوان تا کودکان دست‌فروش»، وب‌سایت روزنامهٔ صبح ایران، تاریخ درج مطلب: ۴ اردیبهشت ۱۳۹۲ش.
*«دولت و  ملت در ایران: نگاهی تاریخی به تحول در ساختارهای  اجتماعی و سیاسی در بلوچستان»، وب‌سایت گوارتیشک، تاریخ بازدید: 28 اردیبهشت 1404ش.
*«اسلام عامل عزت قوم بلوچ»، پایگاه جامع دینی و خبری اهل‌سنت ایران، تاریخ درج مطلب: ۳۰ مهر ۱۳۹۸ش.
*رستگار ژاله، سحر «واکاوی تأثیر فرهنگ بر مسکن بلوچ‌ها از طریق سپهر نشانه‌ای یوری لوتمان»، دوفصل‌نامۀ علمی معماری اقلیم گرم و خشک، سال دهم، شمارۀ پانزدهم، بهار و تابستان 1400ش.
*اسمعیلی، قاسم و دیگران، «کاوشی کیفی از علل و زمینه‌های شکل‌گیری چندهمسری مردان»، فصلنامهٔ پژوهش‌های روان‌شناسی اجتماعی، شمارهٔ ۳۴، تابستان ۱۳۹۸ش.
*شیرخانی، حسین و دیگران، «تحلیل ساختار اجتماعی آیین‌های بلوچ در مثل‌های بلوچی سرحدی برپایۀ روی‌کرد مردم‌مدارانۀ بوراوی»، دوماه‌نامۀ فرهنگ و ادبیات عامه، سال 9، شمارۀ 42، بهمن و اسفند 1400ش.
*اصلی‌شهرکی، ام‌البنین، «گردشگری مذهبی در استان سیستان و بلوچستان»، وب‌سایت میراث آریا، تاریخ درج مطلب: ۱۴آبان ۱۴۰۳ش.
*شهرنازدار، محسن، «مطالعات انسان‌شناختی بلوچستان»، وب‌سایت انسان‌شناسی و فرهنگ، تاریخ درج مطلب: 28 اردیبهشت 1401ش.
*اعتصامی‌فرد، صفیه، «زنان و مردان بلوچ با رپت و روپ به استقبال عید قربان می‌رود»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۱۲ مهر ۱۳۹۳ش.
*علی‌نقیان، شیوا و روستاخیز، بهروز «فهم پدیدارشناختی چندهمسری در میان بلوچ‌ها ساکن شهرستان چابهار»، مجله پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، دورۀ 8، شمارۀ 1، بهار و تابستان 1397ش.
*اعتصامی‌فرد، صفیه، «موسیقی سیستان و بلوچستان، یادگاری از فرهنگ و تمدن ایران باستان»، پایگاه خبری عصر هامون، تاریخ درج مطلب: ۱۶ مهر ۱۳۹۳ش.
*«غذاهای بلوچی طعمی به حلاوت طبیعت / غذاهای سنتی زینت‌بخش سفره‌های سحری»، وب‌سایت عصر هامون، تاریخ درج مطلب: 24 خرداد 1395ش.
*«افتخار سیستان و بلوچستان به آخرین رتبه در طلاق»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱۶ خرداد ۱۳۹۶ش.
*فروزان‌‍نیا، مسعود و دیگران، «نقش اقوام و طوايف در استان سيستان و بلوچستان و تأثير آنها بر ايجاد امنيت پايدار در منطقه»، اولین همایش ملی شهرهای مرزی و امنیت؛ چالش‌ها و رهیافت‌ها، دانشگاه سیستان‌وبلوچستان، 30 و 31 فروردین 1391ش.
*اکرمیان، محمدحسین و حسینی‌زاده، محمدعلی، «تحلیل گفتمان ضدامنیتی گروهک تروریستی جیش العدل در سیستان و بلوچستان»، نشریهٔ علمی آفاق امنیت، سال سیزدهم، شمارهٔ چهل‌وهفتم، تابستان ۱۳۹۹ش.
*«فرهنگ بومی مردم بلوچ»، وب‌سایت صنایع دستی ایران، تاریخ بازدید: 1 مهر 1402ش.
*اله‌یاری، معصومه و غلام‌رضایی، هادی، «علل کودک‌همسری در استان سیستان و بلوچستان»، سومین کنفرانس بین‌المللی علوم تربیتی، روان‌شناسی، مشاوره، آموزش و پرورش، ۱۴۰۰ش.
*قنبرپور، سینا، «مروری بر مراسم پرسه در بلوچستان»، وب‌سایت مجلۀ ویستا، تاریخ درج مطلب:11 مهر 1402ش.
*امیری، عنایت‌الله و صلاح، مهدی «بررسی نقش رزمندگان بلوچ در هشت سال دفاع مقدس»، وب‌سایت علم‌نت، تاریخ بازدید: ۶ مهر ۱۴۰۲ش.
*«قوم بلوچ؛ جامعه‌ای با فرهنگی غنی و تاریخی پر فراز و نشیب»، وب‌سایت مای‌اسمارت ژن، تاریخ درج مطلب: 4 اردیبهشت 1404ش.
*«این کودکان مدرسه نمی‌روند؛ قاچاق می‌کنند»، سایت تحلیلی خبری عصر ایران، تاریخ درج مطلب: ۱۷ تیر ۱۳۹۹ش.
*کارناوال، ارشد، «آداب و رسوم مردم بلوچ»، وبسایت کارناوال، تاریخ درج مطلب: 21 مرداد 1399ش.
*«۵۴درصد کودکان در سیستان و بلوچستان دچار سوءتغذیه هستند»، وب‌سایت رکنا، تاریخ درج مطلب: ۲۵ مهر ۱۴۰۳ش.
*کیخان، علی، «نقش مردم سیستان در انقلاب اسلامی»، وبلاگ علی کیخانی، تاریخ درج مطلب: 25 مرداد 1397ش.
*«بازنمایی واقعیت قوم بلوچ در«میرو»/سینما نیاز به فیلم راهبردی دارد»، مهرنیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۴ دی ۱۴۰۲ش.
*مدیرشانه‌چی، محسن و دهمرده، معصومه، «نقش و جایگاه نخبگان و سران طوایف قوم بلوچ در واگرایی و هم‌پیوندی ملی مطالعۀ موردی منطقۀ بلوچستان»، وبلاگ جغرافیای سیاست، تاریخ درج مطلب: 5 مهر 1402ش.
*«بازی کودکان پابرهنه در فاضلاب/ اینجا دهکدهٔ بلوچ‌ها در جنوب تهران است»، وب‌سایت رکنا، تاریخ درج مطلب: ۱۰ خرداد ۱۴۰۰ش.
*«معتقدات بلوچ‌ها» ویکی‌فقه، تاریخ بازدید: 4 مهر 1402ش.
*براهوی، مهرنگار و دیگران، «بررسی عوامل فرهنگی پدیده طلاق در بین مردم بلوچ شهرستان زاهدان»، اولین کنفرانس بین‌المللی علوم اجتماعی و جامعه‌شناسی مؤسسهٔ علوم فناوری خوارزمی شیراز، تاریخ درج مطلب: ۲۱ بهمن ۱۳۹۴ش.
*نادری، احمد و دیگران، «تأملی در آرایش نیروهای اجتماعی و تحول گفتمان‌های هویت قومی در بلوچستان ایران»، فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران، دورۀ 3، شمارۀ 11، پاییز 1397ش.
*«بررسی آسیب‌های اجتماعی زنان و دختران سیستان و بلوچستان/ ازدواج‌هایی که زودتر از موعد قانونی ثبت می‌شود»، خبرگزاری موج، تاریخ درج مطلب: ۸ فروردین ۱۴۰۱ش.
*«نگاهی به‌فرهنگ بلوچ»، وب‌سایت مجلۀ ویستا، تاریخ بازدید: 1 مهر 1402ش.
*بلوچ‌زهی، محمود، «آیین‌های عید قربان در میان مردم بلوچستان»، وب‌سایت مجلهٔ ویستا، تاریخ بازدید: ۲ تیر ۱۴۰۴ش.
*«نظام طبقاتی جامعه بلوچ»، وبلاگ بلوچ ارتباط، تاریخ بازدید: 5 مهر 1402ش.
*اعظمی، هادی و دهمرده، معصومه، «بررسی و تحلیل عمده‌ترین چالش‌های امنیتی مرزهای استان سیستان و بلوچستان»، فصلنامه دانش انتظامی استان سیستان و بلوچستان، شمارهٔ ۸، دوره چهارم، ۱۳۹۲ش.
*«هشدار محقق از خطر نابودی شیعیان دایکندی توسط طالبان»، خبرگزاری اهل‌بیت، تاریخ درج مطلب: 15 تیر 1398ش.<br />
*«بررسی وضعیت کودک‌همسری در سیستان و بلوچستان»، وب‌سایت جهان صنعت، تاریخ درج مطلب: ۱۱ خرداد ۱۴۰۴ش.
[[رده:ویکی‌زندگی]]
*«بلوچ و بلوچستان»، وب‌سایت دانشنامهٔ جهان اسلام، تاریخ بازدید: ۵ مهر ۱۴۰۲ش.
*«بلوچ‌ها در آفریقا/ دکتر امیر بهرام عرب احمدی- بخش اول»، وب‌سایت مرکز دایرهٔ المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ بازدید: ۲ تیر ۱۴۰۴ش.
*بلوک‌باشی، علی، «دائرهٔ المعارف بزرگ اسلامی»، وب‌سایت کتابخانهٔ مدرسهٔ فقاهت، تاریخ بازدید: ۱۴ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
*بیجاری، مریم، «سوزن‌دوزی بلوچ»، مرکز دایرهٔ المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱ آذر ۱۴۰۰ش.
*«بیکاری و افزایش شغل‌های کاذب در سیستان و بلوچستان»، وب‌سایت تحلیلی‌خبری عصر ایران، تاریخ درج مطلب: ۱۱ بهمن ۱۴۰۰ش.
*پوپل، کریم، «نژاد و ملیت‌های افغانستان قسمت دوازدهم طایفهٔ بلوچ»، وبلاگ نژاد و ملیت‌های افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۲۷ ژانویهٔ ۲۰۱۶م.
*«پیشینه زبان بلوچی»، وب‌سایت طرفداری، تاریخ درج مطلب: ۱۴ آذر ۱۳۹۹ش.
*پرگاری، صالح و دیگران، «تأثیر عوامل اجتماعی و فرهنگی – مذهبی در مهاجرت بلوچ‌ها از زاهدان به آن‌سوی مرز در دورهٔ پهلوی»، فصل‌نامهٔ تحقیقات تاریخ اجتماعی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال ششم، شمارهٔ دوم، پاییز و زمستان ۱۳۹۵ش.
*«تاریخچهٔ موسیقی سیستان و بلوچستان»، وب‌سایت آموزشگاه موسیقی سُرنا، تاریخ بازدید: ۲ تیر ۱۴۰۴ش.
*«تالاب لیپار (صورتی) چابهار»، وب‌سایت سفرمارکت، تاریخ بازدید: ۱۶ خرداد ۱۴۰۴ش.
*«تشریح سنت‌های عید فطر در سیستان و بلوچستان از زبان یک مردم‌شناس»، پایگاه خبری عصر هامون، تاریخ درج مطلب: ۱ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
*«تقسیم کار در خانواده عشایر»، وب‌سایت مجلهٔ ویستا، تاریخ بازدید: ۱۲خرداد ۱۴۰۴ش.
*«تکامل "زبان بلوچی" نیازمند همت نویسندگان بلوچ»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۹ تیر ۱۳۹۴ش.
*«تنور کمبود پزشک در روستاهای سیستان وبلوچستان داغ تر از همیشه است/ توزیع نامتوازن پزشک؛ مشکل اساسی نظام سلامت»، پایگاه خبری عصر هامون، تاریخ درج مطلب: ۶ تیر ۱۴۰۱ش.
*«تنوع ژنتیکی اقوام ایرانی: چگونه DNA ما، راز وحدت و تنوع فرهنگی ایران را فاش می‌کند؟»، وب‌سایت ویرگول، تاریخ بازدید: ۲۵ تیر ۱۴۰۴ش.
*جانب‌الهی فیروزآبادی، محمدسعید، «مظلومیت و قهاریت زن بلوچ»، فصل‌نامهٔ توانمندسازی زنان و جامعهٔ پایدار، دورهٔ ۶، شمارهٔ ۱، بهار ۱۳۹۹ش.
*«جایگاه زنان در حماسه‌های بلوچستان»، وب‌سایت ویرگول، تاریخ بازدید: ۱۴ خرداد ۱۴۰۴ش.
*«جایگاه و ارزش زن بلوچ در جامعه سنتی بلوچستان»، وبلاگ برانز، تاریخ درج مطلب: ۱۴ خرداد ۱۴۰۴ش.
*«جایگاه ویژه ازدواج میان قوم بلوچ»، خبرگزاری عصر هامون، تاریخ درج مطلب: ۳۰ خرداد ۱۴۰۲ش.
*جعفری، حمید، «زار»،  وب‌سایت مرکزدائره‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱ آذر ۱۴۰۰ش.
*«چرا خط بطلانی بر قاچاق سوخت در سیستان و بلوچستان کشیده نمی‌شود»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱ دی ۱۳۹۸ش.
*«چندهمسری در بلوچستان و مشکلات آن»، وبلاگ سرزمین بلوچستان، تاریخ درج مطلب: ۲۰ شهریور ۱۳۹۱ش.
*«حضور زنان برای کار در ادارات دولتی نیمروز رو به افزایش است»، آژانس خبری پژواک، تاریخ درج مطلب: ۲۳ سپتامبر ۲۰۱۷م.
*خوبفکر برآبادی، حبیب‌الله و دیگران، «سامانه‌های بومی و سنتی استحصال آب باران در بلوچستان ایران»، دوفصلنامه دانش‌های بومی ایران، شماره ۱۲، پاییز و زمستان ۱۳۹۸ش.
*«دربارهٔ موسیقی بلوچی چه می‌دانیم؟»، پایگاه اطلاع‌رسانی میارجل، تاریخ درج مطلب: ۶ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
*«در برخی از مناطق سیستان و بلوچستان نرخ بیکاری بین ۴۰ تا ۶۰درصد است/ سفره‌های مرزنشینان خالی است»، خبرگزاری ایلنا، تاریخ درج مطلب: ۵ خرداد ۱۳۹۹ش.
*«در مورد بلوچ در ویکی‌تابناک بیشتر بخوانید»، وب‌سایت تابناک، تاریخ بازدید: ۱۵ خرداد ۱۴۰۴ش.
*«دَگار؛ دانش بومی کشاورزی دیم نیازمند نگاهی نو»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۸ مرداد ۱۳۹۷ش.
*«دوچاپی آیینی ماندگار در سیستان و بلوچستان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۳ مرداد ۱۳۹۷ش.
*«دولت و  ملت در ایران: نگاهی تاریخی به تحول در ساختارهای اجتماعی و سیاسی در بلوچستان»، وب‌سایت گوارتیشک، تاریخ بازدید: ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
*دهقان، مرجان، «پشت پردهٔ زار»، وب‌سایت صبح ساحل‌نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۵ تیر ۱۳۹۸ش.
*دیده‌ور، مریم و دیگران، «مطالعهٔ دانش بومی و مصارف سنتی برخی از گیاهان دارویی در منطقهٔ بلوچستان ایران»، مجلّهٔ طب سنّتی اسلام و ایران، سال دوازدهم، شمارهٔ سوم، پاییز ۱۴۰۰ش.
*رانا، محمدعامر، «بلوچستان: گرایشهای جدید قومی، شورش، مذهب و توسعه»، پایگاه تخصصی تحلیلی جامعه و فرهنگ ملل، تاریخ درج مطلب: ۱۲ فروردین ۱۴۰۰ش.
*«راهی ندارم، دختران قربانی ازدواج‌های زودهنگام و اجباری از آیندهٔ خود می‌ترسند»، وب‌سایت زن‌تایمز، تاریخ درج مطلب: ۶ ژوئیهٔ ۲۰۲۳م.
*رستگار ژاله، سحر «واکاوی تأثیر فرهنگ بر مسکن بلوچ‌ها از طریق سپهر نشانه‌ای یوری لوتمان»، دوفصل‌نامهٔ علمی معماری اقلیم گرم و خشک، سال دهم، شمارهٔ پانزدهم، بهار و تابستان ۱۴۰۰ش.
*رئیسی، «داستان کهن بلوچ (گِسِّدُک)»، وبلاگ مسب، تاریخ درج مطلب: ۶ آبان ۱۳۸۹ش.
*رئیسی، کریم‌بخش و شعبان‌زاده، مریم، بررسی ادبیات منظوم عامیانه بلوچی در مناطق دشتیاری و باهوکلات، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در رشته زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ۱۳۹۳ش.
*رئیسی، سمیه و بوستانی، داریوش، «مطالعه کیفی خشونت علیه زنان بلوچ»، فصلنامهٔ زن و جامعه، ۱۴۰۰ش.
*رئیسی، سیما و دیگران، «موانع نهادی مشارکت سیاسی زنان منطقهٔ بلوچستان»، فصل‌نامهٔ زن در توسعه و سیاست، دورهٔ  ۱۸، شمارهٔ ۲، تابستان ۱۳۹۹ش.
*رئیسی، ماه‌نور، و خسروی، ملک‌تاج، «توانمندسازی و مشارکت سیاسی اجتماعی زنان بلوچ بعد از انقلاب اسلامی ایران»، فصل‌نامهٔ رهیافت انقلاب اسلامی، سال پانزدهم، شمارهٔ ۵۵، تابستان ۱۴۰۰ش.
*«رنج‌های چندهمسری در سیستان و بلوچستان»، خبرگزاری دانشجویان ایران ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۵ بهمن ۱۳۹۸ش.
*«روایتی کوتاه از زندگی زنان بلوچ»، وب‌سایت انسان‌شناسی و فرهنگ، تاریخ درج مطلب: ۲ اردیبهشت ۱۳۹۸ش.
*ریاحی، علی، زار و باد و بلوچ، تهران، کتابخانهٔ ظهوری، ۱۳۹۷ش.
*«زبان و ادبیات بلوچی»، وبلاگ نجوای دل، تاریخ درج مطلب: ۲۴ اسفند ۱۳۸۷ش.
*«زن بلوچ در ابعاد مختلف فرهنگی، اجتماعی، سیاسی حضور دارد»، وب‌سایت عصرهامون، تاریخ درج مطلب: ۱۵ اسفند ۱۴۰۱ش.
*«سازه‌ها و روش‌های سنتی جمع‌آوری آب باران (در بازه زمانی بحرانی)»، وب‌سایت شرکت سهامی آب منطقهٔ خراسان رضوی، تاریخ درج مطلب: ۱۹ مرداد ۱۳۹۶ش.
*ساعدی، غلام‌حسین، اهل هوا، تهران، مؤسسهٔ مطالعات و تحقیقات اجتماعی، ۱۳۴۵ش.
*سرافرازی، عباس، «فرقهٔ مذهبی ذکری‌ها در بلوچستان»،  پژوهش‌نامه تاریخ اسلام، سال اول، شمارهٔ سوم، پاییز ۱۳۹۰ش.
*«سفال کلپورگان»، وب‌سایت بلوچی دیوان، تاریخ درجمطلب: ۲۲ جولای ۲۰۲۴م.
*«سفرنامه وزیر بهداشت به سیستان و بلوچستان (چابهار)»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۵ دی ۱۳۹۴ش.
*«سفرهٔ هفت‌میم و مراسم ویژه مردم جنوب ایران در نوروز»، وبسایت لست‌سکند، تاریخ درج مطلب: ۱ فروردین ۱۴۰۱ش.
*سلطانی، پرنیان، «۱۶ استان بالاتر از میانگین باسوادی»، روزنامهٔ همشهری، تاریخ درج مطلب: ۲۰ دی ۱۴۰۰ش.
*سلیمانی، غلام‌علی و رضانژاد، زهرا، «بررسی رابطهٔ جنگ نرم و شکاف‌های قومی در جمهوری اسلامی ایران: مطالعهٔ موردی شبکه‌های بی‌بی‌سی، رادیوفردا و صدای آمریکا»، فصل‌نامهٔ علمی مطالعات قدرت نرم، دورهٔ ۱۳، شمارهٔ ۳۲، بهار ۱۴۰۲ش.
*«سوزن‌دوزی بلوچ یا بلوچ‌دوزی»، وب‌سایت تک آرینا، تاریخ بازدید: ۱۰ خرداد ۱۴۰۴ش.
*«سوزن‌دوزی؛ هنر اصیل و زیبای زنان بلوچ»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: ۱ بهمن ۱۳۸۷ش.
*«سیستان و بلوچستان الگوی ازدواج آسان و پایدار در کشور»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱۸ آبان ۱۳۸۹ش.
*«سیستان و بلوچستان بهشت رمال‌ها و دعانویسان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۴ شهریور ۱۳۹۳ش.
*«شکاف متراکم اجتماعی و محرومیت سیستان و بلوچستان»، وب‌سایت پیشخوان، تاریخ بازدید: ۸ تیر ۱۴۰۴ش.
*«شکاف نسلی در جامعهٔ ایران: علت‌ها و راه‌کارهای کاهش»، وب‌سایت فارس نیوز، تاریخ درج مطلب: ۵ شهریور ۱۴۰۲ش.
*«شکاف‌های اجتماعی و مشکلات سیاسی و امنیتی در سیستان و بلوچستان»، وب‌سایت جواد اطاعت، تاریخ بازدید: ۸ تیر ۱۴۰۴ش.
*شیرخانی، حسین و دیگران، «تحلیل ساختار اجتماعی آیین‌های بلوچ در مثل‌های بلوچی سرحدی برپایهٔ روی‌کرد مردم‌مدارانهٔ بوراوی»، دوماه‌نامهٔ فرهنگ و ادبیات عامه، سال ۹، شمارهٔ ۴۲، بهمن و اسفند ۱۴۰۰ش.
*شهرنازدار، محسن، «مطالعات انسان‌شناختی بلوچستان»، وب‌سایت انسان‌شناسی و فرهنگ، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
*صاحبی، سحر، «روز جهانی بزرگداشت فرهنگ بلوچ؛ روزی برای پاسداشت اصالت و زیبایی»، وب‌سایت جاباما.، تاریخ درج مطلب: ۱۴اسفند ۱۴۰۳ش.
*طاهری، محمدرضا، «درآمدی بر تبارشناسی قوم بلوچ»، میثاق امین، پیش‌شمارهٔ ۳، تابستان ۱۳۸۶ش.
*عرب‌احمدی، امیربهرام، «ردپای هویت بلوچ در زنگبار»، مجلهٔ پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، شمارهٔ ۲۰، بهار و تابستان ۱۳۹۶ش.
*«عروسی بلوچ»، وب‌سایت چابهارگشت، تاریخ بازدید: ۱۱ خرداد ۱۴۰۴ش.
*عشایری، طاها و دیگران، «مطالعهٔ عوامل مؤثر گرایش به خرافات در بین شهروندان: فراتحلیل پژوهش‌های بازهٔ زمانی ۱۳۸۸-۱۳۹۷ش»، دوفصل‌نامهٔ پژوهش‌های جامعه‌شناسی معاصر، سال ۱۱، شمارهٔ ۲۰، بهار و تابستان ۱۴۰۱ش.
*«عقیده به «جن» نشانه تأثیرپذیری قرآن از فرهنگ جاهلی!»، وب‌سایت آئین رحمت، تاریخ بازدید: ۲ تیر ۱۴۰۴ش.
*علی‌نقیان، شیوا و روستاخیز، بهروز «فهم پدیدارشناختی چندهمسری در میان بلوچ‌ها ساکن شهرستان چابهار»، مجله پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، دورهٔ ۸، شمارهٔ ۱، بهار و تابستان ۱۳۹۷ش.
*«عید فطر در بین مردم جنوب‌شرق ایران/ عید برای نزدیکتر شدن دل‌ها»، خبرگزاری مهر، تاریخ بازدید: ۲ تیر ۱۴۰۴ش.
*«عید نوروز و خوراکی‌های خوشمزه آن در سیستان و بلوچستان / اینجا مردم نان سال را نماد برکت و روزی می‌دانند»، پایگاه خبری عصر هامون، تاریخ درج مطلب: ۵ فروردین ۱۴۰۱ش.
*«غذاهای بلوچی طعمی به حلاوت طبیعت / غذاهای سنتی زینت‌بخش سفره‌های سحری»، وب‌سایت عصر هامون، تاریخ درج مطلب: ۲۴ خرداد ۱۳۹۵ش.
*«غذاهای محلی سیستان بلوچستان»، وب‌سایت هندی کرفتس، تاریخ بازدید: ۱۱ خرداد ۱۴۰۴ش.
*«فرزندآوری بالا در سیستان و بلوچستان مسئلهٔ فرهنگی یا مکانیسم دفاعی»، پایگاه خبری و تحلیلی انصاف، تاریخ درج مطلب: ۱۱ مرداد ۱۴۰۰ش.
*فروزان‍نیا، مسعود و دیگران، «نقش اقوام و طوایف در استان سیستان و بلوچستان و تأثیر آنها بر ایجاد امنیت پایدار در منطقه»، اولین همایش ملی شهرهای مرزی و امنیت؛ چالش‌ها و رهیافت‌ها، دانشگاه سیستان‌وبلوچستان، ۳۰ و ۳۱ فروردین ۱۳۹۱ش.
*«فرهنگ بومی مردم بلوچ»، وب‌سایت صنایع دستی ایران، تاریخ بازدید: ۱ مهر ۱۴۰۲ش.
*«فواید ازدواج در زمان درست و عواقب تأخیر در آن»، وب‌سایت یار صمیمی، تاریخ درج مطلب: ۲ مرداد ۱۴۰۲ش.
*قنبرپور، سینا، «مروری بر مراسم پرسه در بلوچستان»، وب‌سایت مجلهٔ ویستا، تاریخ درج مطلب:۱۱ مهر ۱۴۰۲ش.
*«قوم بلوچ؛ جامعه‌ای با فرهنگی غنی و تاریخی پر فراز و نشیب»، وب‌سایت مای‌اسمارت ژن، تاریخ درج مطلب: ۴ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
*«قوم بلوچ، مراسم»، وب‌سایت اقوام ایرانی، تاریخ بازدید: ۲۶ مرداد ۱۴۰۴ش.
*کارناوال، ارشد، «آداب و رسوم مردم بلوچ»، وبسایت کارناوال، تاریخ درج مطلب: ۲۱ مرداد ۱۳۹۹ش.
*کاروانی، عبدالطیف و غفاری‌نسب، اسفندیار، «کاوش کیفی ادراک دانشجویان بلوچ از بازنمایی هویت بلوچ‌ها در رسانه‌های جمعی؛ مورد مطالعه: دانشجویان بلوچ تحصیلات تکمیلی»، مجله جهانی رسانه، دوره چهاردهم، شمارهٔ ۲، پاییز و زمستان ۱۳۹۸ش.
*«کودکان ۶ ساله قاچاقچیان سوخت در بلوچستان»، خبرگزاری برنا، تاریخ درج مطلب: ۲ تیر ۱۳۹۸ش.
*«کودکان شغل‌های سیاه در سیستان و بلوچستان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱۹ خرداد ۱۳۹۵ش.
*«کودکان کارگر در نیمروز قربانی تجاوز جنسی می‌شوند»، وب‌سایت تلویزیون چکاد، تاریخ درج مطلب: ۶ مرداد ۱۳۹۷ش.
*«کودک‌همسری در استان‌های مرزی منتهی به افغانستان و عراق بیشتر است»، وب‌سایت مرکز مطالعات زنان و خانوادهٔ دانشگاه تهران، تاریخ درج مطلب: ۸ دی ۱۳۹۷ش.
*«کوه تفتان زاهدان»، وب‌سایت سفرمارکت، تاریخ بازدید: ۱۶ خرداد ۱۴۰۴ش.
*کیخان، علی، «نقش مردم سیستان در انقلاب اسلامی»، وبلاگ علی کیخانی، تاریخ درج مطلب: ۲۵ مرداد ۱۳۹۷ش.
*«گفت‌وگو با عروس خون‌بسی از طایفه بلوچ» وب‌سایت روزنامهٔ شهروند، تاریخ درج مطلب: ۲۶ تیر ۱۴۰۰ش.
*«لزوم مهار روان‌آب‌ها برای مقابله با خشکسالی در سیستان و بلوچستان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۷ خرداد ۱۴۰۴ش.
*محمدی، حسین و دیگران، «نظام طبقاتی در بلوچستان: زمینه‌های تاریخی و پیامدهای اجتماعی»، پژوهش‌نامهٔ تمدن ایرانی، دانشکدهٔ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر، سال دوم، شمارهٔ چهارم، بهار و تابستان ۱۳۹۹ش.
*مدیرشانه‌چی، محسن و دهمرده، معصومه، «نقش و جایگاه نخبگان و سران طوایف قوم بلوچ در واگرایی و هم‌پیوندی ملی مطالعهٔ موردی منطقهٔ بلوچستان»، وبلاگ جغرافیای سیاست، تاریخ درج مطلب: ۵ مهر ۱۴۰۲ش.
*«مراسم تولد و نام‌گذاری در بلوچستان»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۸ آبان ۱۳۹۰ش.
*«مرکز آمار: دست‌کم ۲۷ هزار کودک همسر در یک سال»، وب‌سایت انتخاب، تاریخ درج مطلب: ۳۱ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
*«مستند انکارشدگان آماده نمایش شد»، خبرگزاری پانا، تاریخ درج مطلب: ۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۵ش.
*«مشکل کمبود معلم در سیستان و بلوچستان رفع شود/ اجبار کودکان به کار و ازدواج زودهنگام از دلایل ترک تحصیل دانش‌آموزان»، پایگاه خبری عصر هامون، تاریخ درج مطلب: ۲۲ آذر ۱۴۰۰ش.
*«معتقدات بلوچ‌ها» ویکی‌فقه، تاریخ بازدید: ۴ مهر ۱۴۰۲ش.
*«معرفی ۱۴ شهیده زن سیستان و بلوچستان»، خبرگزاری بسیج، تاریخ درج مطلب: ۳ بهمن ۱۳۹۶ش.
*«مکران کجاست و چرا رقیب تهران شده است؟»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲۳ دی ۱۴۰۳ش.
*ملک‌زاده، الهام، «فرهنگ نوروز در میان قوم ایرانی بلوچ: میراث ناملموس به‌مثابهٔ پل اتصال اقوام ایرانی»، فصل‌نامهٔ مطالعات مردم‌شناختی، سال دوم، شمارهٔ اول، بهار ۱۳۹۹ش.
*«موسیقی بلوچستان»، وبلاگ سرحد، تاریخ درج مطلب: ۵ اردیبهشت ۱۳۸۸ش.
*«موسیقی در قوم بلوچ»، وبلاگ بلوچستان، تاریخ بازدید: ۲ تیر ۱۴۰۴ش.
*«موسیقی عرفانی بلوچستان در مستند «ملنگان»»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲۱ آبان ۱۳۹۶ش.
*«موفق‌ترین زن حوزه کارآفرینی در سال ۹۷ چه کسی بود؟»، وب‌سایت روزنامهٔ همشهری، تاریخ درج مطلب: ۲۰ اسفند ۱۳۹۷ش.
*«مهم‌ترین علل وقوع طلاق/ سن طلاق در سیستان و بلوچستان رو به کاهش است»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۲۸ آبان ۱۳۹۲ش.
*«میانگین سن ازدواج و طلاق در سیستان و بلوچستان چقدر است؟»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۸ دی ۱۴۰۰ش.
*میرزایی، مونا، «بررسی لباس اقوام بلوچ»، وب‌سایت مگ-سارک، تاریخ درج مطلب: ۲۲ خرداد ۱۳۹۸ش.
*نادری، احمد و دیگران، «تأملی در آرایش نیروهای اجتماعی و تحول گفتمان‌های هویت قومی در بلوچستان ایران»، فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران، دورهٔ ۳، شمارهٔ ۱۱، پاییز ۱۳۹۷ش.
*ناستی‌زایی، ناصر، «عوامل مؤثر در تعدد زوجات از دیدگاه دانشجویان بلوچ»، مجلهٔ علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال سوم، اسفند ۱۳۸۵ش.
*«نقش غذا در مراسم‌های سنتی و فرهنگ ایرانی»، وب‌سایت شیپ‌فود، تاریخ درج مطلب: ۷ خرداد ۱۴۰۴ش.
*«نگاهی به فرهنگ بلوچ»، وب‌سایت مجلهٔ ویستا، تاریخ بازدید: ۱۷ خرداد ۱۴۰۴ش.
*«نظام طبقاتی جامعه بلوچ»، وبلاگ بلوچ ارتباط، تاریخ بازدید: ۱۵ خرداد ۱۴۰۴ش.
*«نوروز و جشن‌های شادی‌بخش در سیستان و بلوچستان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱ فروردین ۱۴۰۱ش.
*وریج کاظمی، مریم، «پتانسیل‌های قوم‌گرایی و جدایی‌طلبی در بلوچستان پاکستان»، وبسایت مرکز بین‌المللی مطالعات صلح، تاریخ درج مطلب: ۱۹ بهمن ۱۴۰۱ش.
*«هشدار محقق از خطر نابودی شیعیان دایکندی توسط طالبان»، خبرگزاری اهل‌بیت، تاریخ درج مطلب: ۱۵ تیر ۱۳۹۸ش.
*«همسرانی شرعی که به رسمیت شناخته نمی‌شوند/ ازدواج خارج از دایره قانون»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۷ مهر ۱۳۹۲ش.
*یادگاری، عبدالحسین، «حماسه‌های مردم بلوچ»، وب‌سایت مرکز اسناد فرهنگی آسیا، تاریخ درج مطلب: ۱۵ دی ۱۳۸۵ش.
*یوسفوند، سامان و دیگران، «از مقاومت تا پذیرش کلیشه‌های جنسیتی در میان دختران بلوچ، مورد مطالعه: دانشجویان دانشگاه ولایت ایرانشهر»، فصل‌نامهٔ علمی جامعه‌شناسی فرهنگ و هنر، دورهٔ دوم، شمارهٔ چهارم، زمستان ۱۳۹۹ش.
*یوسفی، «تأثیر مدرنیته در تغییر سبک زندگی خانواده‌های بلوچ »، فصلنامهٔ مطالعات میان‌فرهنگی، سال ۱۷، شمارهٔ ۵۰، بهار ۱۴۰۱ش.<br />
{{پایان منابع}}
 
 
{{#seo:
|title=قوم بلوچ کیستند؟ آشنایی با تاریخ، فرهنگ و محل سکونت آنها - ویکی زندگی
|title_mode=Replaced Title
|keywords=بلوچ, قوم بلوچ, بلوچستان, مردم بلوچ, فرهنگ قوم بلوچ, زبان بلوچی, لباس بلوچی
|description=بلوچ، گروهی قومی هستند که در سه کشور ایران، افغانستان و پاکستان سکونت دارند. با فرهنگ، زبان، موسیقی و پیوندهای فرامرزی قوم بلوچ و ویژگی‌های منحصربه‌فرد آنها آشنا شوید - ویکی زندگی
}}

نسخهٔ کنونی تا ۱۶ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۱۹:۴۷

بلوچ؛ گروه قومی ساکن در سه کشور ایران، افغانستان و پاکستان.

بلوچ، گروه‌های قومی چندملیتی هستند که در مناطق هم‌جوار ایران، افغانستان و پاکستان سکونت دارند. فرهنگ و زندگی اجتماعی آنها تحت تأثیر تعاملات میان این سه کشور شکل گرفته است. تشابهات فرهنگی و روابط خویشاوندی میان بلوچ‌های ساکن در سه کشور چنان قوی است که مرزهای ملی را کمرنگ می‌کند. این پیوندهای فرامرزی، در شیوه معیشت، زبان، موسیقی و حتی ساختارهای اجتماعی آنها به وضوح دیده می‌شود و ویژگی‌های منحصربه‌فرد این قوم از جمله پوشش سنتی و آیین‌ها، آنها را از سایر گروه‌های قومی متمایز می‌سازد.

تعریف قوم بلوچ

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

واژهٔ بلوچ به‌معنای کوچ‌نشین است و در اصطلاح به یک گروه قومی خاص، اطلاق می‌شود.[۱] قوم، مفهوم فرهنگی بوده و بر جمعیتی از انسان‌ها اطلاق می‌شود که دارای اجداد، خاطرات و عناصر فرهنگی مشترک و پیوند با یک سرزمین تاریخی یا وطن و میزانی از حس منافع و مسؤلیت هستند.[۲]

پیشینهٔ قوم بلوچ

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در متون یونانی، هخامنشی و کتیبهٔ بیستون داریوش، از قوم بلوچ با نام‌های «گدوزیا» و «گدروچ» یاد شده و در شاهنامهٔ فردوسی چندین بار، نام بلوچ آمده است. در منابع تاریخی از بلوچ به نام «بلوص» نیز یاد شده که ابتدا در آذربایجان و کرانهٔ دریای خزر می‌زیستند و سپس از آن‌جا رانده شده و در شرق کرمان سکونت گزیدند.[۳] منطقه‌ای که امروزه بخش جنوبی بلوچستان در ایران و پاکستان را دربر می‌گیرد، از دوران هخامنشیان و پس از آن تاکنون، با نام‌های گوناگونی همچون «گدروسیا»، «ایختیوفاجی»، «ماکیا»، «کسمکوران»، «مکوران» و «مکران» شناخته می‌شده است. استفاده از نام بلوچستان از دوران امپراتوری‌های مغولی در هندوستان (قرن شانزدهم) و با فراوانی بیشتر در عصر نادرشاه (قرن هجدهم) آغاز شد.[۴]

بلوچ‌ها بعد از حملهٔ سلجوقی‌ها به کرمان، تا مرزهای شرقی هند مهاجرت کردند.[۵] بسیاری از پژوهش‌ها بر ریشهٔ ایرانی و آریایی قوم بلوچ تأکید دارند و برخی، این قوم را به حمزه، عموی پیامبر اسلام، برمی‌گردانند.[۶]

سکونت‌گاه قوم بلوچ

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بیشتر مردم بلوچ در استان سیستان و بلوچستان ایران، ولایت‌های نیمروز، هلمند، قندهار و فراه افغانستان و ایالت بلوچستان پاکستان، زندگی می‌کنند؛ اما گروه‌هایی از این قوم در خراسان، هرمزگان، بندرعباس، یزد و بندرلنگه و استان‌های شمالی ایران، شهرهای کراچی و پنجاب پاکستان،[۷] ولایت‌های سرپل و هرات[۸] و دایکندی افغانستان،[۹] کشورهای امارات متحدهٔ عربی، سعودی، عمان و ترکمنستان و کشورهای آفریقای شرقی، زندگی می‌کنند.[۱۰] آمار تقریبی جمعیت بلوچ در ایران ۲٫۸ میلیون نفر، در افغانستان حدود شش‌صدهزار نفر و در پاکستان شش میلیون نفر گزارش شده است.[۱۱]

تیره‌ها و طایفه‌های قوم بلوچ

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در بلوچستان، طوایف و اقوام از دیرباز به‌صورت مجزا، اما در ارتباط با یکدیگر زندگی می‌کرده‌اند. نظام ایلیاتی، وجه مشترک زندگی اجتماعی بلوچ‌ها بوده است. در بلوچستان اصل و نسب، تعیین‌کننده پایگاه اجتماعی افراد و گروه‌ها است و هویت یک فرد، وابسته به اصل و نسب و گروهی است که در آن متولد شده و زندگی می‌کند. اساس شکل‌گیری اصل و نصب، خون مشترکی است که در رگ‌های افراد وابسته به آن جریان دارد و این امر، منجر به ایجاد تعصب طایفه‌ای می‌شود. دلبستگی طایفه‌ای در میان بلوچ‌ها چنان عمیق است که خوش‌نامی یا بدنامی، پیروزی یا شکست و درستی یا نادرستی هر فرد در امور گوناگون، پیش از آن‌که برای خود فرد مایه سربلندی یا سرافکندگی باشد، در اصل و نسب او ثبت می‌شود. ازدواج در میان آنها معمولاً درون‌طایفه‌ای است، هرچند گاهی اصل و نسب برتر نیز با یکدیگر ازدواج می‌کنند. همبستگی و انسجام کلی طوایف، نتیجه پیوستگی درونی آنها است.

نخستین اصطلاح نمادین در سازمان‌دهی اجتماعی میان عشایر بلوچ «پدرتباری» است. این اصطلاح به نسب پدری اشاره دارد و همچنین برای تعریف بزرگ‌ترین، جامع‌ترین و پایدارترین گروه اجتماعی استفاده می‌شود. روابط پدرتباری از مهم‌ترین عوامل در ساختار اجتماعی بلوچ‌ها به شمار می‌روند و دو نیاز عمده نظارت اجتماعی و کمک اجتماعی و اقتصادی را برطرف می‌سازد. نظام قشربندی در نواحی مختلف بلوچستان و میان طوایف متفاوت است؛ به‌طوری که شمال و جنوب بلوچستان هر کدام سلسله مراتب اجتماعی خاص خود را دارند.[۱۲]

قوم بلوچ به ۱۵۰ طایفهٔ کوچک و بزرگ تقسیم می‌شود[۱۳] که معروف‌ترین آنها عبارتند از: یاراحمدی، بامری، گمشادزیی، شه‌بخشی، سِمال‌زایی، شیرانی و ریگی.[۱۴]

ساختار اجتماعی قوم بلوچ

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نظام سنتی قوم بلوچ

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ساختار سنتی رهبری و نظام خویشاوندی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در ساختار اجتماعی قوم بلوچ، نظام سرداری به‌صورت موروثی منتقل می‌شود؛ در رأس طایفه، سردار و در رأس هر یک از تیره‌های طایفه‌ای چند ریش‌سفید و یک کدخدا وجود دارند. مجموع ریش‌سفیدان و کدخدای تیره‌ها، بزرگان طایفه را تشکیل می‌دهند.[۱۵] تمام افراد قبیله موظف به احترام و اطاعت بی‌چون‌وچرا از ریش‌سفیدان هستند و رئیس قبیله نقش تصمیم‌گیرنده و مغز متفکر را بر عهده دارد و بسیاری از مسائل و مشکلات قبیله نیز با حضور و تلاش‌های او حل‌وفصل می‌شود.[۱۶] کدخدا/کلانتر از سوی مردم انتخاب می‌شود و بعد از تأیید سردار به حکومت پیشنهاد می‌شود. بلوچ‌های افغانستان از نهادهای اجتماعی مدرن چون شورا و انجمن برای مدیریت زندگی اجتماعی خود استفاده می‌کنند.[۱۷] در میان قوم بلوچ واحدهای اجتماعی شامل هلک، حشم، لوگان، می‌تک، دوار، گدام، خیل و شلوار، بر بنیاد خویشاوندی با یک‌دیگر ارتباط دارند.[۱۸] فرزندان در این قوم، از سوی پدر هویت اجتماعی می‌یابند.[۱۹]

نظام طقاتی در گذشته و حال

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در گذشته سلسله‌مراتب اجتماعی بلوچ‌ها بر چهار طبقهٔ اجتماعی حاکُمزات (اشراف)، شهری (کشاورزان)، بلوچ (چادرنشینان) و غلام (بردگان) استوار بود.[۲۰] بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، نظام اجتماعی بلوچ‌های ایران تاحدودی تغییر کرده است؛[۲۱] تحولات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی در بلوچستان ایران تغییرات اساسی در ساختار طبقات اجتماعی و نظام قشربندی سنتی جامعه‌های روستایی و عشیره‌ای ایجاد کرده است. با فروپاشی نظام متمرکز قدرت و ساختار سیاسی حاکم، پایه و جایگاه دستگاه رهبری و منزلت طبقات حاکم، سرداران و خوانین درهم شکسته است. امروزه، با تغییر نوع روابط و مناسبات اجتماعی و اقتصادی میان گروه‌های فرادست و فرودست، وضعیت اجتماعی و اقتصادی گروه‌های پایین‌دستی، به‌خصوص گروه‌های تولیدکننده اصلی جامعه‌های ایل‌نشین و روستایی بلوچستان، دگرگون شده و فاصله‌های طبقاتی میان آنها کم شده یا از میان رفته است.[۲۲]

تحول در جایگاه مولوی‌ها در قوم بلوچ

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

گذار از مرجعیت عرفانی به فقهی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

جایگاه مذهب و به‌ویژه وضعیت پیشوایان مذهبی در ساختار اجتماعی بلوچستان، دچار تحولات اساسی شده است. حکومت محلی بارکزیی‌ها نقطه آغاز رونق مذهب اهل‌سنت در این منطقه بوده است. در این دوره، یکی از حاکمان محلی تعدادی مولوی را که تحصیلات دینی در پاکستان و افغانستان داشتند، برای اجرای قضاوت شرعی وارد دستگاه حکومتی خود کرد. پیش از این، شیوخ درویش‌مسلک، پیران صاحب‌کرامت و صوفیان یا عارفان محلی، مرجع معنوی مردم بلوچستان بودند.

از زهدگرایی تا قضاوت محلی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در قرن گذشته پیشوایان دینی بلوچ که با عنوان «ملا» و «قاضی» شناخته می‌شدند، اغلب کهنسالان زاهدی بودند که در سال‌های دور، آشنایی اندکی با علوم دینی در سطحی ابتدایی پیدا کرده و با همان اندوخته به نیازهای دینی مردم پاسخ می‌دادند، به آموزش فرزندان برخی اقشار می‌پرداختند و در مواردی، به‌عنوان بازوی قضایی حاکمان عمل می‌کردند.

ظهور نسل جدید مولوی‌های تحصیل‌کرده

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

این وضعیت کمابیش تا واپسین سال‌های حکومت قاجار ادامه داشت؛ تا اینکه آوازه مدرسه‌های دینی مترقی و سازمان‌یافته در هندوستان آن روزگار به گوش بلوچ‌ها رسید. با توجه به شرایط فرهنگی ویژه بلوچستان، تعداد اندکی از فرزندان همان زاهدان معتمد که از نظر طبقاتی نیز جزو اقشار میانی جامعه به شمار می‌آمدند و مورد اعتماد دیگران بودند، فرصت سفر به خارج از کشور را یافتند.

این مسافران پس از بازگشت، به مهم‌ترین و تأثیرگذارترین نیروهای اجتماعی جامعه بلوچستان تبدیل شدند و سرآغاز تحولات گسترده و دگرگونی‌های ریشه‌ای در بنیان‌های فکری و اعتقادی بلوچ‌ها شدند. اگرچه این پیشوایان مذهبی تا پیش از این مورد احترام مردم بودند، اما سازمان منسجمی که دارای گستره نفوذ بالایی در عرصه‌های مختلف سیاسی و اجتماعی باشد، نداشتند.

تثبیت قدرت و نقش‌آفرینی سیاسی در دوره معاصر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در دوران انقلاب اسلامی و حکومت دینی در ایران، زمینه‌های مناسبی برای افزایش قدرت و تأثیرگذاری روحانیون در فرهنگ و جامعه بلوچستان فراهم شد. تثبیت جایگاه اقتدارآمیز رهبران مذهبی در بلوچستان، به ارتقای نقش عامل مذهب در هویت قومی بلوچ‌ها انجامید. اهمیت سیاسی رهبران مذهبی بلوچ، به‌ویژه در آستانهٔ انقلاب اسلامی ایران، بیش‌ازپیش آشکار شد؛ آنها در کنار علمای شیعه، نقش مهمی در بسیج سیاسی مردم بلوچ برای همراهی با این انقلاب گسترده ایفا کردند.[۲۳]

نقش مشایخ در قوم بلوچ

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مشایخ در جامعهٔ بلوچ، رهبری مذهبی را بر عهده داشتند و بلوچ‌ها که توان مالی برای مراجعه به پزشک و استفاده از دارو را نداشتند به مشایخ دوره‌گرد مراجعه می‌کردند. همچنین در اختلافات درونی جامعهٔ بلوچ، مشایخ نقش قاضی و در مقابل بیگانگان رهبری دفاع از آنان را بر عهده داشتند. زندگی صوفیانهٔ مشایخ تاثیر قابل توجهی بر زندگی مردم بلوچ داشته و خصلت‌هایی چون مدارا و تساهل را مردم بلوچ از زندگی مشایخ الهام گرفته‌اند.[۲۴] مردم بلوچ برای هر یک از مشایخ، داستان‌هایی دارند که نشان از قدرت خارق‌العادهٔ آنها در زمان حیات و بهره‌مندی از کرامات بعد از وفات آنها است.[۲۵] مشایخ میان بلوچ‌های ایران، پاکستان و افغانستان مریدان زیادی دارند.[۲۶]

بر اساس عقیدهٔ پیروان مشایخ، برخی از مشایخ یا زنده‌اند یا غایب شده‌اند و مرقد ندارند یا مرقد آنها در کشورهای دیگر است؛ براین اساس برای هریک قدم‌گاه‌هایی در نقاط مختلف برپا کرده‌اند که پیروان جهت زیارت و برگزاری مراسم به آن‌جا مراجعه می‌کنند. مانند محل غایب شدن شیخ غلام‌رسول در شب عروسی، قدمگاه خواجه خضر در جنوب‌غربی چابهار و شهرهای ساحلی جنوب، محل غایب شدن شیخ‌غیبی بر فراز کوهی در طیس/ تیس در چابهار.[۲۷] مردم بلوچ با هدف برآورده‌شدن حاجات خود، آیینی با نام مجلس مولود را برگزار می‌کنند.[۲۸]

شکاف‌های اجتماعی بلوچ

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کارشناسان، نظام طبقاتی،[۲۹] فرهنگ بسته، محرومیت،[۳۰] تعصبات قومی،[۳۱] ظهور گروه‌های تندرو مذهبی،[۳۲] رسانه‌ها، جنگ نرم،[۳۳] تغییرات در فناوری، ارتباطات، تغییر در سیستم آموزشی و اشتغال را عامل پیدایش شکاف‌های اجتماعی در جامعهٔ بلوچ می‌دانند که به‌تنش‌های میان‌قومی و برون‌قومی آنها دامن می‌زند.[۳۴] علاوه بر این جامعهٔ بلوچ به‌دلیل ساختار ایلی و طایفه‌ای، همواره تحت سلطهٔ خان‌ها و سرداران محلی بود که با تفرقه‌افکنی و نابرابری، قدرت خود را حفظ می‌کردند. این سلسله‌مراتب، هم باعث اختلافات داخلی می‌شد و هم شکاف بین نخبگان و مردم عادی را عمیق‌تر می‌کرد.[۳۵]

این شکاف‌ها عبارت است از:

شکاف ناشی از نظام طبقاتی؛ محققان بر این نظر هستند که سابقهٔ نظام طبقاتی در جامعهٔ ایران به دوران ایران باستان می‌رسد. هرچند پس از سقوط ساسانی‌ها و ظهور اسلام این نظام برافتاد اما در میان اشراف قبایل از جمله بلوچ‌ها تا امروز وجود دارد.[۳۶]

شکاف مذهبی؛ در گذشته رهبری بلوچ در پاکستان بیشتر به دست سرداران قوم‌گرای سکولار بود و رهبران مذهبی محافظه‌کارانه عمل‌می‌کردند؛ اما با ظهور گروه‌های رادیکال مذهبی در پاکستان و توسعهٔ مدارس دینی، رهبران مذهبی بلوچ احساس قدرت کرده[۳۷] و از این رو شکاف‌های مذهبی نه‌تنها با دیگر اقوام بلکه در میان جامعهٔ بلوچ روزبه‌روز عمیق‌تر می‌شود. از نظر کارشناسان روند جاری در بلوچستان پاکستان، روی بلوچستان ایران نیز تأثیر گذاشته است.[۳۸]

شکاف جنسیتی؛ جامعهٔ بلوچ یک جامعهٔ مردسالار است که شکاف عمیق جنسیتی را در این جامعه به‌وجود آورده و زنان از حداقل حقوق محروم هستند.[۳۹]

شکاف نسلی؛ در جامعهٔ امروزی بلوچ هنجارهای حاکم بر فرهنگ سنتی بلوچ مانند سیستم رهبری جامعه، سبک زندگی[۴۰] و دور بودن زنان از آموزش و اشتغال، برای نسل جدید و تحصیل‌کرده قابل پذیرش نیست.[۴۱]

شکاف اقتصادی و تقسیم منابع؛ ایالت بلوچستان پاکستان، با وجود وسعت اراضی، کمی جمعیت و فراوانی منابع طبیعی، فقیرترین ایالت این کشور است و مردم این ایالت به‌ویژه بلوچ‌ها از بی‌کاری و عدم دسترسی به امکانات زندگی رنج می‌برند.[۴۲] بلوچستان ایران نیز با وجود موقعیت مهم ترانزیتی و با وجود تلاش‌های دولت جمهوری اسلامی در جهت محرومیت‌زدایی از این منطقه، اما هنوز با مشکلات و نارسایی‌های اقتصادی بسیار دست به گریبان است.[۴۳]

ویژگی‌های قومی مردم بلوچ

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بلوچ‌ها مردمانی آزاده، مهمان‌نواز، راستگو، ناموس‌پرست، دلیر و شجاع، سخت‌کوش و جنگنده هستند. مردم بلوچ تحت تأثیر شرایط خاص محیط زندگی خود، استوار، بردبار و با حداقل امکانات روزگار می‌گذرانند و صبر و تحمل آنها در برابر مشکلات و سختی‌ها، در اقوام دیگر ایران نظیر ندارد. آنها در دوستی پایدار و وفادارند و در دشمنی سخت‌گیر و انتقام‌جو. بلوچ‌ها پایبندی بسیاری به اعتقادات مذهبی و دینی خود دارند؛ نماز را به‌موقع و با جماعت اقامه می‌کنند و حتی در سخت‌ترین شرایط روزه می‌گیرند و شکستن روزه را گناهی بزرگ می‌دانند. از جمله ویژگی‌هایی که سبب تمایز قوم بلوچ با سایر اقوام ایرانی می‌شود، عبارتند از:

پناهنده‌پذیری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

اگر فردی گناهکار یا مظلوم از ترس جان، خانه و کاشانه خود را ترک کند و به سردار یا طایفه‌ای قدرتمند در میان بلوچ پناه ببرد، آنها پس از سنجیدن جوانب، از او حمایت می‌کنند. پناه‌دهنده ابتدا سعی می‌کند با میانجی‌گری مشکل پناهنده را حل کند؛ اما اگر نتیجه‌ای حاصل نشود، تا پای جان از او در برابر دشمنانش دفاع خواهد کرد.[۴۴]

قول و وفاداری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

اگر بلوچ به کسی قول دهد، تحت هیچ شرایطی از تعهد خود سرپیچی نمی‌کند. این وفاداری چنان در فرهنگ آنها نهادینه شده که ضرب‌المثل معروفی میان‌شان رواج دارد:

«سَرُون بُرُوت بَلَه، قولَن مَروت»؛ یعنی حاضرم سرم از تن جدا شود؛ اما به قولم خیانت نکنم.[۴۵]

مهمان‌نوازی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مهمان‌دوستی بلوچ‌ها ریشه در فرهنگ اسلامی دارد و آنها در این زمینه زبانزد خاص و عام هستند. این ویژگی پسندیده در میان همه اقشار جامعه بلوچ، چه فقیر و چه غنی، به‌وضوح دیده می‌شود.[۴۶]

حَشر و مَدَد

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

حشر و مدد به‌معنای همکاری گروهی در انجام کارها است. برای بلوچ، زندگیِ تنها معنایی ندارد و تنهایی برابر با نابودی است. آنها در طول تاریخ، برای مقابله با طبیعت خشن، آموخته‌اند که همواره در کنار قوم و هم‌کیشان خود بمانند تا از گزند آسیب‌ها در امان باشند. این فرهنگ همیاری در ساخت مدارس، خانه‌ها، کشاورزی، دروی محصول، لایروبی قنات‌ها، ساخت سد و حتی دفاع از قلمرو مشهود است.[۴۷]

بَجَار

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

یکی از سنت‌های پسندیده بلوچ‌ها که در میان دیگر اقوام کمتر دیده می‌شود، رسم بَجَار است. بَجَار یعنی کمک مالی و معنوی به جوانی که قصد ازدواج دارد. اگرچه این کمک شامل همه جوانان می‌شود؛ اما عالمان و خردمندان بلوچ این سنت را برای حمایت از جوانان کم‌بضاعت گسترش داده‌اند تا آنها احساس شرمندگی نکنند. میزان کمک بسته به توانایی افراد دارد و معمولاً از سوی خویشاوندان به‌صورت نقدی یا غیرنقدی ارائه می‌شود.[۴۸]

چَنده

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بلوچ‌ها علاوه بر مشارکت در بجار و حشر و مدد، در ساخت مساجد، حوزه‌های علمیه و تأمین هزینه‌های طلاب و مدرسان نیز با پرداخت نقدی و غیرنقدی همکاری می‌کنند. [۴۹]

پَتَر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پَتَر به‌معنای پذیرش اشتباه و طلب بخشش است. اگر بین دو نفر یا دو طایفه درگیری رخ دهد و کسی آسیب ببیند، بزرگان قوم همراه فرد خطاکار برای عذرخواهی نزد طرف زیان‌دیده می‌روند. آنها با ابراز پشیمانی و قبول مسئولیت، خسارت را جبران می‌کنند تا از گسترش دامنه اختلاف جلوگیری شود.[۵۰]

بَسیر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

اگر به فردی یا طایفه‌ای ستمی وارد شود و شخص خطاکار از عمل خود اظهار پشیمانی نکند، طرف مقابل در فرصتی مناسب بسیر یا انتقام خواهد گرفت. در اشعار بلوچی آمده است:

«سینگ آگان چاتانی بن ریزانت، کینگ چه مردانی دل کَنزنت»؛ یعنی وقتی سنگ‌های بزرگ ته چاه فرسوده و خرد شوند، آن‌گاه ممکن است کینه از دل مرد بیرون رود.[۵۱]

قَسَمِ زَنطَلاق

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بلوچ‌ها برای تأکید بر تعهد، وفاداری به پیمان، اثبات بی‌گناهی یا قطعی کردن وعده‌های خود، سوگند زنطَلاق می‌خورند. این شیوهٔ سوگند نشان‌دهنده اهمیت ناموس و حرمت خانواده در نزد آنان است.[۵۲]

دیوان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

دیوان در جامعه بلوچی به مجلسی گفته می‌شود که بزرگان و ریش‌سفیدان قوم برای حل‌وفصل امور مهم گرد هم می‌آیند. این مجلس برای رفع اختلافات بین افراد یا طوایف، تعیین مهریه و مسائل اجتماعی تشکیل می‌شود.[۵۳]

زبان و ادبیات بلوچی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

قوم بلوچ به زبان بلوچی صحبت می‌کنند که ریشه در زبان‌های باستانی ایران دارد.[۵۴] زبان بلوچی دارای شش گویش محلی شامل رَخشانی (سرحدی)، راوانی، لاشاری، کیچی، ساحلی و سلیمانی است. بلوچ‌های ترکمنستان، افغانستان و پاکستان به گویش سرحدی تکلم می‌کنند.[۵۵] الفبای زبان بلوچی، همان الفبای فارسی است.[۵۶]

معرفی زبان بلوچی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

زبان بلوچی به‌عنوان یکی از اصیل‌ترین زبان‌های شاخه شمال غربی خانواده زبان‌های ایرانی، نه‌تنها نقش ارتباطی، بلکه کارکرد فرهنگی و هویتی عمیقی برای مردم بلوچ دارد. این زبان که ریشه‌های مشترکی با زبان‌های کردی و پهلوی دارد، امروزه در گستره جغرافیایی وسیعی از بلوچستان ایران تا پاکستان، افغانستان، عمان و ترکمنستان رواج دارد و دارای گنجینه‌ای غنی از ادبیات شفاهی شامل داستان‌های حماسی، افسانه‌های کهن، اشعار عاشقانه و ضرب‌المثل‌های حکیمانه است. ساختار زبانی بلوچی از تنوع چشمگیری برخوردار است که عمدتاً به دو شاخه اصلی تقسیم می‌شود؛بلوچی شرقی که بیشتر در پاکستان، افغانستان و هند تکلم می‌شود و بلوچی غربی که در ایران، ترکمنستان و عمان رواج دارد. در تقسیم‌بندی نوین، این زبان به دو گروه شمالی و جنوبی نیز تقسیم می‌شود که هر کدام شامل گویش‌ها و لهجه‌های متنوعی هستند.

در ایران، گویش سرحدی بیشتر در شهرستان‌های زاهدان، خاش و زابل و همچنین در میان جوامع بلوچ ساکن خراسان جنوبی و استان گلستان رواج دارد. این گویش خود به لهجه‌های متعددی تقسیم می‌شود که هر کدام ویژگی‌های آوایی و واژگانی منحصربه‌فردی دارند. از سوی دیگر، گویش مکرانی که در سایر مناطق سیستان و بلوچستان رایج است، خود به شاخه‌های متعددی مانند سراوانی، پنوجی و کاروانی تقسیم می‌شود که هر کدام نشانگر تنوع فرهنگی و تاریخی این منطقه است.

ویژگی بارز زبان بلوچی کاربرد گسترده آن در بیان مفاهیم حماسی، عرفانی و اجتماعی است. اشعار بلوچی که اغلب با همراهی سازهای محلی اجرا می‌شوند، بازتاب‌دهنده روحیه آزادمنشی و صلابت مردمان این دیارند. ضرب‌المثل‌های بلوچی نیز گنجینه‌ای از حکمت عملی و تجربیات نسل‌ها زندگی در این سرزمین را در خود جای داده‌اند. با وجود چالش‌های ناشی از جهانی شدن و گسترش زبان‌های بین‌المللی، زبان بلوچی همچنان به‌عنوان عنصر اصلی هویت فرهنگی بلوچ‌ها به حیات خود ادامه می‌دهد.[۵۷]

ادبیات و فولکلور بلوچی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پیشینه ادبیات و فولکلور بلوچی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ادبیات بلوچی، میراثی غنی است که شامل مجموعه‌ای از اشعار حماسی، عشقی، تاریخی، اجتماعی، اخلاقی و پند و اندرز است. این ادبیات، از چند قرن پیش به‌صورت سینه به سینه و نسل به نسل منتقل شده و تا امروز باقی مانده است. قوم بلوچ، ادبیات مکتوب نداشتند؛ اما ذوق شاعرانه و سرودن ترانه و آواز داشتند. آثار مکتوب بلوچی، از قرن نوزدهم به بعد، توسط شرق‌شناسان گردآوری شد. آنان برای ضبط و نگارش داستان‌ها و آواهای بلوچی از رسم‌الخط لاتین بهره بردند.

از قرن بیستم، خود بلوچ‌ها در تحقیق و نگارش آثار ادبی خود گام برداشتند. نخستین نسخه خطی، در کتابخانه موزه بریتانیا نگهداری می‌شود و تالیف لوئیس در سال ۱۸۵۵م، اولین کار در این زمینه محسوب می‌شود. زبان بلوچی، به زبان‌های پهلوی اشکانی و اوایل دوره ساسانی نزدیک است؛ زیرا در اثر سختی رفت و آمد و عدم اختلاط با گویش‌های دیگر، ساختار اصلی کلمات در این زبان باقی مانده است. زبان بلوچی، کهن‌ترین زبان منطقه جنوب‌شرقی ایران است و جایگاهی ویژه در میراث فرهنگی و زبان‌شناسی دارد.[۵۸]

شعر بلوچی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ادبیات عامیانه بلوچی، به‌صورت نظم و نثر و به‌دلیل شیوایی و زیبایی کلام، تا به امروز حفظ شده است. شعر کلاسیک بلوچی از پویایی و وسعت فرهنگی بلوچ حکایت دارد. سنت پهلوانی و شاعری که با موسیقی بلوچی عجین شده، از غنای قابل توجهی برخوردار است. بیشتر شاعران برجستهٔ بلوچی از حوزهٔ جغرافیایی ایران امروزی برخاسته‌اند. شعر بلوچ امروزه یک جریان پرقدرت ادبی در بلوچستان ایران و پاکستان است و اولین زن شاعر پارسی‌گوی «رابعهٔ خضداری»، از سرزمین خضدار بلوچستان در پاکستان امروزی است.[۵۹]

ادبیات منظوم بلوچی را می‌توان به دو بخش اصلی تقسیم کرد؛ اشعار شادی و اشعار اندوه. اشعار شادی، شامل انواع گوناگونی از سروده‌ها مانند لیلو، نازینک، مبارک، هالو، لاڑو، سپت و شادباش‌ها هستند که در مراسم‌های شاد مانند تولد نوزاد، عروسی، ختنه و نامزدی، توسط زنان و مردان به‌همراه موسیقی و با استفاده از سازهای مختلفی همچون سرود، رباب، تمبورک، سورنا، نل (قلم نی)، بینجو، دهل و دمبک اجرا می‌شوند. در مقابل، اشعار اندوه، شامل لیکو، موتک و لولی هستند که در مراسم‌های عزاداری و سوگواری خوانده می‌شوند. این اشعار، گاهی با همراهی ساز و گاهی نیز بدون استفاده از ابزار موسیقی، توسط زنان و مردان اجرا می‌شوند و بیانگر احساسات عمیق غم و اندوه هستند.[۶۰]

ادبیات عامه بلوچی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ادبیات عامه، داستان‌ها و افسانه‌های بلوچی، دریچه‌ای به‌سوی گذشته‌های دور هستند و ریشه‌های بسیاری از آنها به دوران کوچ آریایی‌ها به فلات ایران بازمی‌گردد. اعتقادات و افسانه‌های مربوط به ماه و خورشید، توانایی صحبت با جانوران و گیاهان، نمونه‌هایی از این دست هستند که نشان می‌دهند در آن دوران، انسان‌ها برای گیاهان نه‌تنها روح و زندگی، بلکه هوش و ذکاوت قائل بودند. مردان و زنان کهنسالی که حافظ داستان‌ها، افسانه‌ها و مثل‌های کهن هستند، با مرگ خود این دانش را به زیر خاک می‌برند.

این وضعیت، ضرورت توجه سازمان‌های مربوطه و علاقه‌مندان به فرهنگ را برای ثبت این بخش ارزشمند از فرهنگ ایرانی، بیش از پیش آشکار می‌سازد. این داستان‌ها، برای متخصصان حوزه‌های مختلف مانند روان‌شناسی، جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند و می‌توانند دستمایه‌ای برای تحلیل‌های عمیق و گسترده باشند. گسترش رسانه‌های صوتی و تصویری مانند ماهواره، تلویزیون و اینترنت، فرهنگ عامیانه بلوچستان را به سمت فراموشی برده است. تلویزیون و رادیو، با پر کردن اوقات فراغت کودکان، جایگزین قصه‌گویی‌های سنتی شده و محتوایی ناهمگون با فرهنگ بومی را به آنها ارائه می‌دهند.[۶۱]

حماسه‌های بلوچی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ادبیات شفاهی مردم بلوچ مانند حماسه‌ها که ریشه در رخدادهای واقعی و تجربه‌های زیسته مردم بلوچستان دارند، توسط شاعرانی خلق شده‌اند که خود شاهد و ناظر وقایع زمان خویش بوده‌اند و اغلب از میان روحانیون یا طبقه اشراف و حاکمان محلی برخاسته‌اند. بیشتر این حماسه‌ها، به تصویر کشیدن نبردها، دلاوری‌ها و عشق‌های آتشین است. این حماسه‌ها، در مجالس جشن و سرور، به‌ویژه در مراسم عروسی که گاه تا هفت شب و روز به طول می‌انجامید، توسط خوانندگان خوش‌صدا و نوازندگان حرفه‌ای (معروف به پهلوان) با ساز و آواز اجرا می‌شدند.

در کنار داستان‌های حماسی، اشعاری در مدح پیامبر اسلام و حضرت علی نیز جایگاه ویژه‌ای در این مراسم داشتند و شاعران بلوچ، بهترین سروده‌های خود را به این مضامین اختصاص داده‌اند. از جمله مشهورترین این حماسه‌ها می‌توان به جنگ نلی، مرثیه همل، جنگ چاکر رند و همل جیید، داستان عزت و مبروک، کیا و سدو، شهداد و مهناز، جنگ سوسمار، حماسه‌های میر کنبر، بالاچ گورگیج، لله و گراناز، سهراب خان نوشیروانی، قول بلوچی، نودبندگ لاشاری، شی مرید و هانی، دوستین و شیرین، شالی و میرابراهیم اشاره کرد. این حماسه‌ها، ضمن روایت تاریخ و فرهنگ بلوچستان، ارزش‌های والایی چون شجاعت، وفاداری، عشق و میهن‌پرستی را نیز به نسل‌های آینده منتقل می‌کنند.[۶۲]

آموزش زبان بلوچی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تلاش‌های اخیر برای ثبت و مستندسازی این زبان، از جمله گردآوری ادبیات شفاهی، تألیف فرهنگ‌نامه‌ها و آموزش رسمی آن در برخی مراکز آموزشی، نویدبخش حفظ این میراث ارزشمند برای نسل‌های آینده است.[۵۷] در زمینه آموزش زبان بلوچی، دانشگاه بلوچستان کویته تا مقطع کارشناسی ارشد این رشته را ارائه می‌دهد. همچنین، در دانشگاه اوپسالا در سوئد، آکادمی علوم روسیه در مسکو و مؤسسه مطالعات شرقی در ناپل ایتالیا، تحقیقاتی در خصوص زبان و ادبیات بلوچی انجام می‌شود.[۶۳]

باورهای عامیانه قوم بلوچ

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بیشتر قوم بلوچ مسلمان بوده و پیرو مذهب حنفی و شیعهٔ دوازده‌امامی هستند. گروهی از بلوچ‌ها در کراچی پاکستان، مسیحی هستند. کارشناسان معتقدند که در جامعهٔ بلوچ آثاری از مذاهب ابتدایی مانند آنیسیم و اعتقاد به زارها و بادها، جن‌ها و دیوها نیز دیده می‌شود.[۶۴] بلوچ‌ها، برخی قبایل یا بخشی از آن را دارای نیروی شفادهنده می‌دانند مانند عشیرهٔ نوتهنی از قبیلهٔ بوگتی، قبیلهٔ کهیری و قبیلهٔ کَلَمَتی. در مناطق بلوچ‌نشین مسجد کم دیده می‌شود و به‌طور معمول روی تپه‌ها سنگ‌ها را به‌منظور نشان دادن قبله کنار هم قرار می‌دهند؛ اما مقبره‌های مشایخ از اهمیت زیادی برخوردار است و محل عبادت و زیارت آنها محسوب می‌شود.[۶۵]

شیشلوُ شالُو

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

این آیین، دعایی برای طلب باران در زمان خشکسالی است. اهالی روستاها، مردان در جلو، زنان در پشت و کودکان در آخر، با حرکات نمایشی و با احترام، در حالی که مجسمه‌ای شبیه به نوزاد از ملاقه و با استفاده از خرما و دانه‌های ذرت سفید ساخته و در دست دارند، به سوی آسمان می‌نگرند و اشعاری می‌خوانند. این دعا، به زبان بلوچی، معمولاً به این صورت است:

«شیشلو شالو یا هُدا هوُر بِدی»؛ شیشلو شالو، ای خداوند، باران‌های خود را نازل بفرما.

«مَردُمان شُدیگی کُشیت دابَیان تُنّءِ کُشیت»؛ مردمان از گرسنگی می‌میرند و حیوانات از تشنگی تلف می‌شوند.[۶۶]

چشَگ ءُ چِشّانک

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مردم بلوچستان بر این باور بوده‌اند که اگر قصد رفتن به جایی داشته‌اند یا کاری می‌خواستند انجام دهند و در این هنگام عطسه کنند، باید حدود ربع یا نیم‌ساعت تأخیر کنند. آنها عطسه را نشانه‌ای از صبر می‌دانند. بسیاری از مردم هم که چنین چیزی را خرافه می‌دانند، تحت تأثیر تلقین اطرافیان، با مشکل مواجه شده‌اند؛ زیرا این باور در بین آنان ریشه دوانده است.[۶۷]

شنبه شانزدهی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در اعتقادات بلوچی، شب شنبه‌ای که با شانزدهم ماه برابر باشد (شب شنبه شانزدهم)، اگر کودکی در آن زمان متولد شود، دو سرنوشت ممکن است در انتظار او و اقوامش باشد؛ یا موجب روشنایی، سعادت و رفاه برای مردم و قوم می‌شود؛ یا به مصیبتی بزرگ و هلاکت همگان منجر خواهد شد. بخش‌هایی از مردم بلوچستان بر این باورند که میر حمّل هوت در روز شنبه شانزدهم برج عقرب به سفر دریایی رفته و آن را نحس می‌دانسته‌اند؛ به‌طوری که پس از یک هفته، توسط دزدان دریایی پرتغالی دستگیر و کشته شده است. شاعران آن زمان نیز در این باره چنین سروده‌اند:

«شَنبِهءُ شانزده سَر مَشود بِراتانی گُهار شَنبه پِه بِراتان شوم اِنت شانزده په پت ءَ»؛ یعنی ای خواهر، در روز شنبه شانزده ماه عقرب آب‌تنی مکن و سرت را مشوی؛ زیرا که روز شنبه برای برادرانت و تاریخ شانزده برای پدرت روز نحسی است.[۶۸]

نحوست ۱۳ صفر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در بلوچستان، ۱۳ روز نخست ماه صفر نحس شمرده می‌شود و هر کس در شرایط و امکانات خود، سیزده روز را با نذر و نیاز می‌گذراند. شب یازدهم، آب روی خانه‌ها می‌پاشیدند و با آتش، خانه را احاطه می‌کردند. شب سیزدهم، از ابتدا تا انتهای روستا، از اهالی برای نذر می‌خواستند و هر کس در حد توان خود، روغن، برنج و سایر ضروریات را اهدا می‌کرد و در اتاق‌های چوبی و کلبه‌ها، اشعار و دوبیتی‌هایی با مضمون مشابه زمزمه می‌شد و نذورات را جمع‌آوری می‌کردند. نذورات را زنان تهیه می‌کردند و بین شرکت‌کنندگان تقسیم می‌شد. پس از خوردن نذورات، همه دست به آسمان بلند کرده و از خداوند طلب نجات از بلاهای ماه صفر می‌کردند. [۶۹]

ناپگ ناف

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در بلوچستان، پس از بریدن ناف نوزاد، آن را در برگ‌های سبز (موُرت) می‌پیچیدند و پس از خشک شدن، درون نخل خرما قرار می‌دادند. در برخی مناطق بلوچستان، اگر نوزاد پسر بود، ناف را به پشت گوش اسب یا شتر تیزرو می‌بستند. پس از چهل روز، ناف را باز کرده و در نخل خرما قرار می‌دادند؛ با باور اینکه فرزندشان دارای سرنوشتی بلند، تیزرو و مانند اسب یا شتر خواهد بود.[۷۰]

ماسَگ

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

فال «ماسگ» یکی از فال‌های رایج در بلوچستان است. افرادی که به سفر رفته یا مشکلی داشتند یا کسی را گم کرده بودند، از افراد متخصص برای انجام فال ماسگ استفاده می‌کردند. برای این فال، از برگ‌های نازک و سبز نخل خرما استفاده می‌کردند. ابتدا، فرد نیّت خود را به خدا و بزرگان دین مانند حضرت علی و حضرت فاطمه اعلام می‌کرد و نام آنها را می‌برد. سپس، برگ‌ها را به هم گره می‌زدند و دو برگ آخر را که جفت مخالف بودند، آزاد می‌گذاشتند و زیر سنگی یا شیء دیگری قرار می‌دادند. پس از مدتی کوتاهی، برگ‌ها را بیرون آورده و بدون باز کردن گره‌ها، مراد و نتیجه را برای فرد اعلام می‌کردند.[۷۱]

خرافات در قوم بلوچ

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کارشناسان به‌طور کلی بی‌سوادی، ناآگاهی، فقر، بی‌کاری، محرومیت و بی‌عدالتی را از جمله عوامل عمدهٔ گرایش جامعهٔ بلوچ به خرافات می‌دانند.[۷۲] از جمله جنبه‌های خرافات در قوم بلوچ عبارت است از:

  1. باور به «زار»؛ از نظر زارباوران، زار خطرناک‌ترین باد کافر است که با وارد شدن آن در بدن انسان، جن نیز وارد بدن می‌شود و انسان را بیمار می‌کند.[۷۳]
  2. باورهای خرافی پیرامون روح؛ برخی از مردم بلوچ معتقدند که ارواح اشخاص عابد و زاهد که در میان مردم دارای مرتبهٔ ویژه بوده‌اند، پس از وفات، به‌شکل باد، در زمین و دریا سرگردانند.[۷۴]
  3. باور به‌نیروی موهومی که باعث خیر و شر است؛ بر اساس این باور، محیط زندگی مردم بلوچ پر است از نیروی موهومی که در امورات زندگی آنها دخالت دارد.[۷۵]
  4. روح خبیثهٔ جاتوق؛ مردم بلوچ معتقدند که جاتوق یک شیطان جادوگر است. جاتوق در کمین مادر و نوزاد است که به آنها آسیب برساند.[۷۶]
  5. آیین زار؛ این مراسم جهت رهایی شخص بیمار از شر باد زار و جنی که همراه آن وارد بدن بیمار شده، توسط بابا یا مامازار با حضور زنان و مردان «اهل هوا» برگزار می‌شود. در این مراسم بردن نام مقدسات حرام است.[۷۷] از نظر کارشناسان آیین زار فاقد مبنای دینی[۷۸] و علمی است.[۷۹]
  6. مراسم مولودی؛ این مراسم بیشتر جنبهٔ مذهبی دارد که توسط فرقه‌های مختلف اهل تصوف به‌منظور بزرگ‌داشت مشایخ و درمان بیمارانی که دچار باد (روح‌زدگی) شده است، برگزار می‌شود. گاهی این مراسم با موسیقی، رقص، برنامه‌های نمایشی و حتی چشم‌بندی و جادوگری همراه است.[۸۰]
  7. دفع و جذب نیروی نامرئی؛ مناطق بلوچ‌نشین بازار پررونقی برای فال‌گیران و رمالان است. مردم بلوچ برای مبارزه با نیروی نامرئی شر و جذب نیروهای خیر، به آنها مراجعه می‌کنند.[۸۱]
  8. ناف‌بری؛ در فرهنگ بلوچ خانواده‌ای، ناف دختر نوزاد خانوادهٔ دیگر را می‌برد و او را برای پسر خود نام‌گذاری می‌کند.[۸۲]
  9. خون‌بست؛ بر اساس این قاعدهٔ عرفی، طائفهٔ مقتول چهار دختر را به‌دلخواه از فامیل قاتل، به همسری می‌گیرند.[۸۳]
  10. مراسم جل‌بندی؛ یکی از برنامه‌های عروسی مردم بلوچ است. زنان بلوچ پارچه‌های دست‌دوختهٔ آیینه‌کاری را بر دیوارهای اتاق آویزان می‌کنند و عروس تا شب زفاف در آنجا می‌ماند.[۸۴]
  11. مراسم زائو؛ این مراسم از آغاز تولد نوازد گاهی تا چهل شبانه‌روز ادامه دارد. در این مراسم زنان به‌صورت گروهی یا تکی ترانه می‌خوانند و معتقدند که با این ترانه‌ها، ارواح خبیثه از جمله «جاتوق» که در پی خوردن دل و جگر نوازد است، خواست‌های شیطانی، طلسم و جادو به نوازد و مادر، آسیبی نمی‌رساند.[۸۵]

آیین‌های قوم بلوچ

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

آیین تولد نوزاد ونام‌گذاری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در فرهنگ بلوچ، در شب ششم تولد نوزاد، جشنی با عنوان «شب ششگانی» برگزار می‌شود. در این شب، پدر نوزاد بسته به توان مالی خود، گاو، شتر یا گوسفندی نذر کرده و تمام اهالی روستا و خویشاوندان را دعوت کرده و به آنها شام می‌دهد. پس از شام، مردان و زنان به شادی می‌پردازند و گاهی تا صبح بیدار می‌مانند؛ زیرا اعتقاد دارند جن ممکن است در زمان ناپاکی زائو (مادر در دوره پس از زایمان) به او و خانواده‌اش آسیب برساند. پس از طلوع آفتاب، دایه که از روز اول تولد نوزاد، مسئول مراقبت از زائو و نوزاد بوده، آنها را شست‌وشو و غسل می‌دهد و انعام قابل توجهی دریافت می‌کند.

برخی خانواده‌های بلوچ، بلافاصله پس از تولد نوزاد برای او اسمی انتخاب می‌کنند تا اگر نوزاد پیش از روز ششم (که روز نامگذاری است) فوت کرد، نامش در دنیا باقی بماند. اما اغلب خانواده‌ها نامگذاری را به روز ششم موکول می‌کنند. بنابراین، پس از شستشوی مادر و نوزاد در روز ششم، برخی ملا را برای تعیین نام کودک از طریق قرآن و کتاب طلسم دعوت می‌کنند. اگر نوزاد پسر باشد و پدربزرگ داشته باشد، پدربزرگ نام او را انتخاب می‌کند و ممکن است نام خودش را برای نوه بگذارد. اگر نوزاد دختر باشد، مادربزرگ نام او را انتخاب می‌کند و ممکن است نام خودش را به نوه دختر بدهد.[۸۶]

ختنه‌سوران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در بلوچستان، مراسم ختنه سوران با نام‌های «برک و سورکرتن» یا «سنت کردن» شناخته می‌شود. این مراسم زمانی برگزار می‌شود که پسر به سن پنج یا شش سالگی برسد. بزرگ خانواده با دعوت از خویشان و همسایگان، این جشن را برپا می‌کند. برای چند شب، موسیقی ساز و دهل نواخته می‌شود و با رقص و پایکوبی، ترانه‌های شادی مانند لارو و نازنیک خوانده می‌شود.

در شب آخر، پس از صرف شام توسط تمام اهالی، تختی در مرکز مجلس قرار داده شده و پسری که قرار است ختنه شود، روی آن می‌نشیند. سپس یکی از زنان، دستان و پاهای پسر را حنا می‌گذارد و زنان دیگر در ظرفی که جلوی پسر قرار دارد، پول می‌ریزند؛ این پول‌ها توسط همان زنی که حنا گذاشته، برداشته می‌شود.

فردای آن شب، همه برای صرف ناهار دعوت می‌شوند. پس از ناهار، شتری تزئین شده و پسر روی آن نشانده می‌شود. قند یا آب‌نبات بر سر او پاشیده شده و به سمت مکانی که آب وجود دارد، حرکت می‌کنند. نوازندگان شروع به نواختن می‌کنند. هنگامی که به آب می‌رسند، پسر را برهنه کرده و بدنش را می‌شویند. پس از پوشاندن لباس نو، دوباره او را روی شتر نشانده و به خانه بازمی‌گردانند.

در این مرحله، پسر را درون پشه‌بند قرار می‌دهند. زمانی که ختنه‌کننده آماده انجام عمل ختنه می‌شود، زنان پشه‌بند را به‌شدت تکان داده و فریاد می‌کشند و نوازندگان نیز می‌نوازند تا سر و صدای ایجاد شده، حواس پسر را پرت کرده و عمل ختنه به‌راحتی انجام شود. پس از ختنه، پوست بریده شده با نخی از موی سیاه به پای راست کودک بسته می‌شود تا خشک شود.[۸۷]

آداب رمضانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مردم بلوچ از نیمهٔ ماه شعبان برای ورود به ماه رمضان آماده می‌شوند؛ آنها گوسفند یا بزی را برای تهیهٔ غذای مخصوص رمضان با نام تباهک، ذبح می‌کنند؛ در یک کار جمعی زنان خانه‌های خود را غبارروبی کرده و سپس مسجد را غبارروبی می‌کنند. مردم بلوچ هنگام افطار از روزه‌داران با غذاها و شیرینی‌های بلوچی پذیرایی می‌کنند و اشخاص معین در هنگام سحر بر طبل می‌زنند و اشعار مخصوص می‌خوانند تا مردم برای سحری و عبادت بیدار شوند و همبستگی خود را به نمایش می‌گذارند.[۸۸] روحانی محل در ایام قدر، شبانه‌روزی در یک چادر در مسجد به عبادت می‌پردازد و در شب عید بیرون می‌آید و مردم در روز عید وجوهات خود را به‌صورت نقدی به او می‌پردازند. پرداخت وجوهات به روحانی، بیانگر احترام به راهنمای معنوی و همبستگی اجتماعی میان اعضای جامعه است.[۸۹]

عزاداری مردم بلوچ

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مراسم عاشورا

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بلوچ‌های شیعه مراسم عزاداری ماه محرم را با شکوه خاص برگزار می‌کنند. نزد آنها علاوه بر سینه‌زنی، زنجیرزنی و مداحی توسط مردان سیاه‌پوش در خیابان‌ها، پختن نذری و توزیع شربت نیز رایج است. بلوچ‌ها با پای برهنه حرکت می‌کنند و به سر و صورت خود گِل می‌مالند و کاه می‌ریزند. زنان نیز در این مراسم شرکت می‌کنند و در روز هفتم محرم، به یاد علی‌اصغر و مادر او آش نذری دلگ عاشوری یا هفت دهلی می‌پزند و در این روز از عزاداران با شیر پذیرایی می‌کنند.[۹۰] البته عزاداری بلوچ‌ها اختصاص به شیعیان ندارد؛ بلکه بلوچ‌های اهل سنت مخصوصا در ایران از گذشته تا کنون در ایام عزاداری برای مجالس عزا برای امام حسین برپا می‌کنند.[۹۱]

آیین سوگواری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مراسم سوگواری بلوچ‌ها که به «پرسه» معروف است، نمادی از همبستگی و پیوند عمیق اجتماعی است. این مراسم که با هدف تسلی خاطر بازماندگان و پرسش از احوال آنان شکل می‌گیرد، با اطلاع‌رسانی به اقوام و نزدیکان آغاز می‌شود. همه افراد، پس از گردهمایی، برای انجام مراسم غسل، کفن و نماز میت، میت را به عیدگاه می‌برند. در قبرستان، مردم با شور و شوقی که ریشه در امید به ثواب دارد، در کندن قبر پیش‌قدم می‌شوند. پس از خاک‌سپاری، خواندن سوره یاسین و فاتحه و دعا برای آمرزش میت، نزدیکان و به‌ویژه فرزندان متوفی، دربارهٔ بدهکاری‌های مالی او به دیگران پرس‌وجو می‌کنند؛ این مرحله، نماد توجه به مسئولیت‌های اجتماعی و همبستگی خانوادگی و قبیله‌ای است.

اگر متوفی مرد باشد در دوسوی قبر دو تکه سنگ و اگر زن باشد یک تکه سنگ می‌گذارند. مراسم سه‌فاتحه در روز سوم متوفی برگزار می‌شود که مردان در مسجد و زنان در خانهٔ متوفی جمع می‌شوند و برای متوفی فاتحه و قرآن می‌خوانند. در این روز گوسفندی به‌یاد متوفی و برای پذیرایی از مهمانان قربانی می‌شود. بلوچ‌ها مراسم هفتم، پانزدهم، چهلم، شش‌ماهگی و سالگرد نیز برگزار می‌کنند. بلوچ‌ها در زمان مصیبت لباس معمولی خود را می‌پوشند؛ اما در برخی موارد نزدیکان برای مدتی ریش و موی خود را اصلاح نمی‌کنند[۹۲]

عیدی در قوم بلوچ

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

منظور از عیدی در قوم بلوچ، آیین‌ها و مراسم‌های مختلف مذهبی و فرهنگی است که این مردم به‌منظور تجلیل از اعیاد برگزار می‌کنند.[۹۳] آیین تجلیل از اعیاد به‌ویژه اعیاد مذهبی از مشترکات فرهنگی و مذهبی این مردم است که رعایت آن را سبب حفظ هویت فرهنگی و تاریخ خود می‌دانند. مردم بلوچ، اعیاد به‌ویژه اعیاد مذهبی را فرصتی مناسب برای سپاسگزاری از خداوند، زدودن کینه از دل‌ها، گسترش همدلی در میان مؤمنان و آراستن ظاهر و باطن می‌دانند. این مردم روزها قبل از آمدن عید، برای استقبال از آن آماده می‌شوند.[۹۴] استقبال از عید با خرید لباس‌های محلی توسط زنان[۹۵] آراستن منازل، پختن شیرینی محلی، حنابندان شب قبل از عید[۹۶] و آراستن گوسفند قربانی انجام می‌شود.[۹۷]

عید نوروز

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بلوچ‌های ایران در روز عید با نادیده گرفتن تمام خصومت‌ها به دامن طبیعت می‌روند و با ساز و دهل از نوروز تجلیل می‌کنند.[۹۸] نوروز میان بلوچ‌های ایران از اهمیت خاصی برخوردار است. مردم بلوچ در کنار آداب و رسوم عمومی مانند خانه‌تکانی، پوشیدن لباس نو، جشن و پای‌کوبی، آیین‌های ویژه مانند آراستن گوسفندان، سرمه‌سایی،[۹۹] آذین‌بندی درب‌های منازل، بهارچرانی، نهال‌کاری،[۱۰۰] سفرهٔ هفت‌میم، نوکردن ظروف و غذای چهارراه برای تجلیل از نوروز دارند.[۱۰۱] مردم بلوچ برای تجلیل از نوروز، خوراکی‌های مخصوص چون آجیل نوروزی، کشک نوروزی و حلوای مَدَر دارند.[۱۰۲] سیزده‌بدر که در گویش محلی به آن «سفره‌بدر» می‌گویند، یکی از برنامه‌های ویژهٔ نوروزی مردم بلوچ است.[۱۰۳]

عید فطر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در شب عید فطر زنان بلوچ مراسم حنابندان دارند که شخص ماهری روی دستان آنها تصاویر زیبا با حنا می‌کشد. روز عید مردان با پوشیدن لباس نو به عیدگاه می‌روند و بعد از ادای نماز عید و پرداخت فطریه، مراسم طلب حلالیت با نام هک‌پهلی را با سه‌بار در آغوش گرفتن هم‌دیگر انجام می‌دهند. آنها سپس به خانهٔ خویشان و اقوام می‌روند و زنان با شیرینی‌های محلی از آنها پذیرایی می‌کنند.

عید قربان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در شب عید، زنان پاهای فرزندان خود را با حنا مزین می‌کنند. در روز عید، مردان با پوشیدن لباس نو به عیدگاه می‌روند. بعد از ادای نماز از هم‌دیگر طلب حلالیت می‌کنند و اکثر خانواده‌ها حیوانی را قربانی می‌کنند. خانواده‌های فقیر با مشارکت هم‌دیگر حیوانی را قربانی می‌کنند. در این عید دید و بازدیدها تا سه روز ادامه دارد.[۱۰۴]

پوشش و لباس بلوچی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در میان قوم بلوچ، زنان و مردان پوشاک سنتی خاص خود را دارند که در همه جا قابل تشخیص است و از شهرت بالا برخوردار است.

لباس مردان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مردان بلوچ در پوشش خود از پاک (عمامه)، مسر (دستمال شبیه عمامه)، کلاه سوپی (ویژهٔ مسجد و زمان عبادت)، چکن‌دوز (کلاه دست‌دوزی اعیانی)، لنگ (پارچه دور گردن)، جامگ (پیراهن گشاد)، گنج‌پراک (زیرپراهن)، پاجاکم (شلوار گشاد چین‌دار)، سرین‌بند (کمر بند پارچه‌ای / نخ‌باف برای شلوار)، شال (کُت مخصوص زمستان) و کرو (جوراب پشمی برای زمستان) استفاده می‌کنند و از سواس و پوزا (بافته‌شده از برگ خرمای وحشی)، دوبند (ساخته‌شده از پوست گاو)، کوش (کفش چرمی)، به‌عنوان کفش استفاده می‌کنند.[۱۰۵]

لباس زنان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

زنان بلوچ از جامک، پاجامک، سریک (نوع روسری از چادر بزرگ‌تر)، تکو (نوعی چارقد) با پارچه‌های مرغوب نخی و ابریشمی و با رنگ‌های مختلف، استفاده می‌کنند. لباس‌های زنان بلوچ با سوزن‌دوزی، پریواردوزی، بلوچ‌دوزی و آیینه‌دوزی تزیین می‌شود و گران‌قیمت است.[۱۰۶] زنان بلوچ با هنر سوزن‌دوزی و خلق نقوش زیبا و چشم‌نواز، لباس‌های خود و دیگران را می‌آرایند و از این طریق، هم به زیبایی و ارزش لباس‌ها می‌افزایند و هم به اقتصاد خانواده کمک می‌کنند.[۱۰۷]

زنان بلوچ به زیورآلات علاقهٔ زیاد دارند و از گوشواره‌های نالوک، چلمب، والی، بادی و جمکه که از طلا ساخته می‌شود، استفاده می‌کنند. همچنین کید که از طلا ساخته می‌شود بر موهای خود آویزان می‌کنند. کپکو گردن‌بندی است که با طلا، فیروزه و یاقوت تزیین می‌شود، پادیگ (پابند)، چلا (انگشتر)، پلوه (آویز بینی) دیگر زیورآلات مورد علاقهٔ زنان بلوچ است.[۱۰۸]

وجود جیب‌های بزرگ در لباس‌های زنان بلوچ، عنصری قابل توجه در پوشش آنها است. این جیب‌ها مختص لباس‌های محلی و نمادی از شجاعت و دلاوری آنان محسوب می‌شود؛ به گونه‌ای که اگر زنی مرتکب خطایی شود، او را «بی‌پندول» یا «بی‌جیب» می‌نامند؛ این لفظ نشانه ضعف و بی‌غیرتی در میان بلوچ تلقی می‌شود. این موضوع را می‌توان با فقدان سبیل در مردان یا ریش‌گرو گذاشتن آنان مقایسه کرد. ممکن است برای افراد غیربلوچ یا ناآشنا با این لباس‌ها، همه لباس‌ها یکسان به نظر برسند؛ اما در واقعیت، فرم و ساختار لباس‌ها تفاوت‌های ظریف و معنی‌داری دارند که معرف هویت و فرهنگ خاص این منطقه است.[۱۰۹]

غذاهای سنتی بلوچی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

غذا در فرهنگ ایرانی و به‌ویژه در میان قوم بلوچ فراتر از یک نیاز صرفاً غذایی است و در مراسم سنتی و فرهنگی، نقش مهمی در ایجاد پیوندهای عاطفی و فرهنگی ایفا می‌کند. غذاهای بلوچی، به‌عنوان جزئی جدایی‌ناپذیر از هویت فرهنگی و اجتماعی مردم در جشن‌ها و آیین‌های مذهبی، اهمیت ویژه‌ای دارند. از این رو، غذا نه‌تنها برای تغذیه، بلکه به‌عنوان نمادی از محبت، احترام و اعتقادات فرهنگی مورد توجه قرار می‌گیرد.[۱۱۰]

بلوچ‌ها تنوع غذایی بسیار دارند. اساس غذاهای محلی بلوچی بر پایهٔ گوشت، مواد لبنی و خرما استوار است. شمار زیادی از غذاهای این منطقه دارای ادویه‌های پاکستانی و هندی هستند و جزئی از خوراک‌های بومی بلوچی شده‌اند.[۱۱۱]

معروف‌ترین خوراک‌های بلوچ‌ها عبارت است از:

  1. تباهگ؛ مخلوطی از برنج، گوشت خشک‌کردهٔ گوسفند، پودر انار، نمک و آب لیمو است که بیشتر در سحرهای ماه رمضان مصرف می‌شود؛
  2. چنگال؛ از شیرینی‌های سنتی بلوچی است که از خرما، خمیر نمیه‌پخت، روغن محلی حیوانی و ادویه‌جات تهیه می‌شود و عموماً در افطاری از آن استفاده می‌کنند؛
  3. بتَّ‌ماش؛ این غذا از ترکیب برنج، روغن، ماش و ادویه‌جات تهیه می‌شود که بیشتر بین افراد مسن طرفدار دارد و به‌طور معمول در هنگام باران آماده می‌کنند؛
  4. نان تیموش؛ این نان بسیار ترد و نازک است و با ترکیب آب، آرد، نمک و کمی روغن تهیه می‌شود. نان تیموش در گذشته روی سنگ‌های بزرگ، پهن و نازک می‌شد. امروزه این نان روی ظرف مخصوص به‌نام تین پخته می‌شود.
  5. پکوره.؛ این غذا از آرد نخود، آرد گندم، گشنیز، ادویه‌های خوش‌بو کننده و روغن آماده می‌شود.[۱۱۲]

موسیقی بلوچی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در فرهنگ بلوچ کمتر آیینی بدون موسیقی یافت می‌شود. در فرهنگ بلوچ غم، شادی، درمان و عقاید، آیین‌های مخصوص و موسیقی ویژه‌ای دارد که با روش‌های خاصی اجرا می‌شود.[۱۱۳] همچنین زن و مرد بلوچ در هر مرحله از فعالیت‌های خود، موسیقی و آواهای محلی خاصی دارند.[۱۱۴] مردم بلوچ موسیقی را جزء هویت خود می‌دانند و هر طایفهٔ بلوچ خوانندگان و نوازندگانی دارند که این هنر را از نیاکان خود به ارث برده‌اند و مردم بلوچ به آنها پهلوان می‌گویند. کلمهٔ «پهلَو» به‌معنای دلاور و شجاع و «وان» به‌معنای خواننده است.[۱۱۵]

موسیقی آوازی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

موسیقی آوازی همان موسیقی عامیانه بلوچستان است که در مراسم و اعیاد نقش مهمی دارد و در مناسبت‌هایی مانند عروسی و ختنه‌سوران اجرا می‌شود و داستان‌های حماسی، عشقی و وقایع اجتماعی را روایت می‌کند.[۱۱۶] موسیقی بلوچی، شباهت زیاد به موسیقی هندی دارد که در جشن‌های عروسی و اعیاد خوانده می‌شود. این موسیقی با دهل، سرنا، طبل، قیچک، تنبورگ، رباب، بانچو، نی، کوزه و دینبوک نواخته می‌شود و با اشعار و ترانه‌های فولکور ترکیب می‌شود.[۱۱۷]

انواع آن عبارت است از:

  • سپت؛ آهنگی برای تمجید و پرستش که زنان به مدت ۱۴ روز پس از تولد نوزاد به‌صورت گروهی می‌خوانند و موضوع آن دربارهٔ خدا و بزرگان دین است.
  • وربت؛ آهنگی که زنان به‌صورت جمعی پس از زایمان می‌خوانند.
  • شپتاکی؛ ترانه‌ای که پس از زایمان توسط بستگان به‌صورت سوال و جواب اجرا می‌شود.
  • لار و ششگانی؛ در شب ششم تولد نوزاد خوانده می‌شود.
  • لیلو؛ لالایی ملایم و آرام که برای نوزادان استفاده می‌شود.
  • نازیک؛ ستایشی که در شش شب مراسم عروسی اجرا می‌شود.
  • لارو و هالو؛ در آخرین روز مراسم عروسی خوانده می‌شوند.
  • زهیرک؛ ترانه‌ای که در گذشته توسط زنان هنگام کار روزانه خوانده می‌شده است.
  • موتک یا مودک؛ ویژه مرثیه و مراسم عزاداری است.
  • امبا؛ مخصوص ماهی‌گیران و به‌صورت گروهی خوانده می‌شود.[۱۱۸]

موسیقی آیینی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

موسیقی دوچاپی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

دوچاپی نوعی موسیقی و حرکات موزون سنتی است که به‌ویژه در جشن‌ها رواج دارد. در این مراسم، همه افراد می‌توانند شرکت کنند و از همین رو، کارشناسان آن را به‌عنوان یک آیین عمومی شناخته‌اند که موجب ایجاد همبستگی فرهنگی و اجتماعی می‌شود. اجرای دوچاپی معمولاً با نواختن سرنا آغاز می‌شود و شرکت‌کنندگان حرکات موزون خود را در نیم‌دایره یا دایرهٔ کامل شروع می‌کنند. پس از آن، نوازندهٔ طبل با ضربات خود بر روی طبل بزرگ به میدان می‌آید و در پی او، نوازندهٔ دیگری با طبل کوچک به همراهی آن می‌پردازد.[۱۱۹]

موسیقی عرفانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پیروان طریقت‌های چشتی، نقش‌بندی و قادری دارای موسیقی‌ای هستند که ذکرهای عرفانی شامل اسماءالله، اولیاءالله، ائمه و مشایخ دارد. همچنین، غزل‌هایی از شاعران بزرگی چون مولانا، عطار، معین‌الدین چشتی، شیخ احمد جامی، واجه مرشد و واجه عبدالرئوف در میان آنها خوانده و اجرا می‌شود.[۱۲۰]

موسیقی سوت

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

یکی از انواع موسیقی در بلوچستان «سوت» نام دارد. مضامین اشعار در سوت به‌طور عمده به وصف طبیعت، یار، دیار و حس دل‌تنگی می‌پردازد. غالب قطعات موسیقی بلوچی که در رسانه‌ها پخش می‌شود، از نوع سوت هستند؛ زیرا این سبک تا حد زیادی شادتر و عامیانه‌تر از سایر انواع موسیقی به‌شمار می‌آید. در موسیقی سوت، اکثر سازهای بلوچی، اعم از زهی، کوبه‌ای و بادی، به کار گرفته می‌شوند؛ از جمله سرود، بنجو، رباب، تنبیرگ، دونلی، نل، دهلک، کوزگ و کنجری.[۱۲۱]

موسیقی حماسی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

قلب تپنده موسیقی بلوچستان موسیقی حماسی آن است. یکی از مهم‌ترین دلایل اهمیت این سبک، گستردگی مضامین و محتوای آن است که شامل داستان‌های حماسی، عاشقانه، مذهبی، قومی، جنگی و پندآموز می‌شود. در این نوع موسیقی، تنها دو ساز سرود و تنبیرگ به کار می‌روند. در این سبک، خواننده را «شاعر» می‌نامند و معمولاً با القابی چون ملا یا پهلوان خطاب می‌شود.[۱۲۲]

شاعر می‌تواند هم نوازنده سرود باشد و هم تنبیرگ. از داستان‌های عاشقانه رایج می‌توان به شی مرید و هانی، شهداد و مهناز و کیا و صدو اشاره کرد؛ از داستان‌های حماسی به میرقنبر و همل جییند و از داستان‌های مذهبی به معجزات پیامبر و سلطان جمجم. نوازندگان و خوانندگان این سبک موسیقی همگی حرفه‌ای هستند.[۱۲۳]

موسیقی با یک زهیروگ آغاز می‌شود؛ سپس آهنگی ریتمیک با کوک پایین نواخته می‌شود و پس از دقایقی، هم کوک سازها و هم تمپوی آهنگ‌ها افزایش می‌یابد. یک شعر در این سبک ممکن است تا چندین ساعت به طول انجامد و حتی ممکن است در یک شب تمام نشود و به روز بعد موکول شود. موسیقی حماسی در بلوچستان رو به زوال است؛ زیرا جوانان کمتر به یادگیری اشعار و مقام‌های آن می‌پردازند.[۱۲۴]

موسیقی ذکرهای گواتی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

موسیقی ذکرهای گواتی در بسیاری از مناطق بلوچستان رایج است؛ اما در منطقه سرحد کمتر دیده می‌شود. ذکرهای گواتی برای افرادی نواخته می‌شود که دچار جن‌زدگی یا باد شده‌اند. معمولاً هنگامی که این افراد دچار اختلالاتی می‌شوند و درمان‌های پزشکی مؤثر واقع نمی‌شوند، به شخصی به نام «خلیفه» مراجعه می‌کنند. خلیفه، محور اصلی مراسم گواتی است و از طریق ذکر، ریاضت و انجام امور خیر، با مسائل مربوط به باد، جن و پری آشنایی دارد. او با دیدن بیمار، میزان وخامت بیماری را تشخیص می‌دهد.

سپس نوازندگان با شرکت در مراسم گواتی و با نواختن ساز و خواندن ذکر خداوند و اولیا، بیمار را به حالت وجد می‌رسانند. موسیقی گواتی با ذکرهای آرام مانند «مست قلندر» آغاز می‌شود و به‌تدریج به ذکرهای پرشورتری مانند «الله ذوالجلال»، ذکر «لااله‌الاالله» و «حضرت قلندر» می‌رسد. در حین اجرای این ذکرها، بیمار و حتی برخی از افراد حاضر در مجلس ممکن است به وجد بیایند و «دمال» کنند. دمال به حرکات غیرارادی گفته می‌شود که شخص از خود نشان می‌دهد. در این مرحله، نقش اصلی خلیفه آغاز می‌شود. او با موجودی که شخص بیمار را تسخیر کرده، به گفت‌وگو می‌پردازد و از او می‌خواهد که بیمار را رها کند و دست از آزار او بردارد. معمولاً در مراسم گواتی، قربانی کردن گوسفند نیز انجام می‌شود. قطعات گواتی، ذکر و کلام خاص خود را دارند.[۱۲۵]

رقص‌های بومی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

رقص بلوچی دارای انواعی چون دوچاپی، سه‌چاپی، لنکی، کوپکو و لیوا است که معروف‌ترین آن دوچاپی است و نماد همبستگی بلوچ‌ها به‌حساب می‌آید. این رقص با نواختن سرنا شروع می‌شود و افراد در یک نیم‌دایره یا دایرهٔ کامل همراه با آهنگ خاص، حرکات موزون انجام می‌دهند. طبال به طبل بزرگ می‌زند و همراه سرنا و طبل کوچک ریتم خاصی اجرا می‌کنند و رقص با چرخیدن و کف‌زدن منظم شروع می‌شود. وقتی ریتم موسیقی تندتر شود، چرخیدن آنها نیز تند می‌شود. [۱۲۶]

بازی و سرگرمی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بازی‌های محلی قوم بلوچ از سابقهٔ طولانی برخوردار است و بسیاری از جنبه‌های فرهنگی این قوم را دربر می‌گیرد. این بازی‌ها باتوجه به شرایط محیطی و امکانات بازی، سلیقه، مهارت بازیکنان و هدف مورد نظر به‌گونه‌های متفاوت تقسیم می‌شود. معروف‌ترین بازی‌های بلوچی عبارتند از؛ کپگ، کاتلی، پلیلگ، پشت‌مه‌پشت، هذک چیردیکا، چادرپیردیکا، مجول، تل، بوتگ‌چوند، چوک، لپار، نه‌داری، کستی، دهتک، سارگ، جوجو، چل، کلان شتیک و گول که به‌صورت گروهی در جشن‌های عمومی بازی می‌شود. همچنین بازی‌های کلاه‌چل‌چل، چل‌بازی، چوب‌بازی، کیچ‌زور، بازی کَبَدی، سرخ‌پری، زردپری، پادشاه وزیر، کشتی کج‌گردان، اشکاتیلی، لگوش، تیت، هلاری، خسوخسو، توطن‌سواری، دلکی، کپگ و شترسواری نیز در میان قوم بلوچ به‌ویژه بلوچ‌های ایران رایج است.[۱۲۷]

ازدواج در قوم بلوچ

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

عروسی بلوچ‌ها آداب و رسوم خاصی دارد و در چند مرحله شامل دگِندونِن (خواستگاری)، هِبَرجنی (بله‌برون)، بربندمال (تعیین مهریه)، جُل‌بندی، حِنادوزدکی، حِناراستکی، سرآپی، مشاطه، شب‌یکجایی برگزار می‌شود.[۱۲۸] ازدواج بلوچ‌ها بیشتر میان‌طایفه‌ای است و رعایت طبقهٔ اجتماعی در آن ضروری است.[۱۲۹] پدیدهٔ چندهمسری در میان قوم بلوچ نرخ بالا دارد.[۱۳۰]

سن ازدواج در قوم بلوچ

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در فرهنگ بلوچ، ازدواج به‌عنوان یک امر مقدس شناخته می‌شود.[۱۳۱] آنها ازدواج به‌هنگام را یک ارزش می‌دانند[۱۳۲] و تلاش می‌کنند که فرزندان‌شان[۱۳۳] و به‌ویژه دختران زودتر ازدواج کنند.[۱۳۴] این چارچوب فرهنگی، گاه منجر به ازدواج‌های زودهنگام و بدون رعایت شرایط قانونی و شرعی صورت می‌گیرد و با اجبار، همراه است[۱۳۵] و عوامل متعددی از جمله کمبود زیرساخت‌های آموزشی و فرهنگی؛[۱۳۶] عدم پشتیبانی از دختر در تصمیم‌گیری ازدواج؛ ناآگاهی دختران؛[۱۳۷] فشار خانوادگی و فرهنگی و اجتماعی؛[۱۳۸] مشکلات اقتصادی مانند فقر و بی‌کاری؛[۱۳۹] ملاحظات سیاسی مانند ایجاد صلح بین قبایل؛[۱۴۰] خون‌بس[۱۴۱] در آن مؤثر است.

ازدواج‌های به‌موقع می‌تواند به کنترل تمایلات جنسی جوانان، جلوگیری از گسترش فساد اخلاقی و هنجارشکنی در جامعه، رشد و جوان‌سازی جامعه کمک کند. همچنین برای دو طرف شادابی، آرامش روحی، امید به آینده، کمال، معنویت و دوری از رذایل اخلاقی را در پی دارد؛[۱۴۲] اما کارشناسان ازدواج‌های زودهنگام را یک آسیب اجتماعی می‌دانند که پیامدهای نامطلوبی در پی دارد؛ از جمله این‌که جامعه را تبدیل به یک جامعهٔ نابالغ کرده و رشد فکری آن را با رکود مواجه می‌کند؛[۱۴۳] همچنین کودکی که آماده روابط جنسی و مادرشدن نیست با ازدواج زودهنگام ممکن است گرفتار خشونت خانگی، رها شدگی، همسرکشی، طلاق‌های رسمی و عاطفی، کار اجباری، آزارجنسی و محرومیت از حقوق اولیه شود؛ آسیب‌های جسمی و روانی [۱۴۴] و بی‌بهره بودن ازدواج از حمایت‌های حقوقی، از دیگر پیامدهای ازدواج زودهنگام در قوم بلوچ است.[۱۴۵]

چندهمسری در قوم بلوچ

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

چندهمسری در قوم بلوچ ریشه در فرهنگ مردسالارانه این منطقه دارد و در میان بلوچ‌های اهل سنت مورد تشویق علمای مذهبی قرار می‌گیرد. این پدیده اختصاص به طایفه یا طبقه اجتماعی خاصی ندارد و در فرهنگ عمومی بلوچ‌ها نهادینه شده است.[۱۴۶] یکی از زمینه‌های فرهنگی این پدیده این است که در ازدواج اول، پسران معمولاً حق انتخاب ندارند.[۱۴۷]

زنان معمولاً چندهمسری را حق مسلم مردان می‌دانند و با وجود نارضایتی، واکنش نشان نمی‌دهند. از دیگر عوامل می‌توان به جمعیت بالای دختران مجرد اشاره کرد که افزایش سن ازدواج باعث شده بسیاری از دختران به ازدواج با مردان متأهل تن دهند. همچنین موانع طلاق در فرهنگ بلوچ که طلاق را ناپسند می‌دانند، زنان را به پذیرش چندهمسری شوهر سوق می‌دهد.[۱۴۸]

از عوامل تداوم چندهمسری این است که مردان این عمل را با سنت پیامبر و آیات قرآن توجیه می‌کنند.[۱۴۹] منافع سیاسی نیز در این میان نقش دارد؛ چرا که اتحاد بین قبایل از طریق ازدواج‌های بین‌قبیله‌ای تقویت می‌شود.[۱۵۰] مرگ‌ومیر مردان به‌دلیل نزاع‌های قبیله‌ای و مشاغل پرخطر باعث افزایش زنان بیوه می‌شود که این خود به تداوم چندهمسری دامن می‌زند.[۱۵۱]

تمایلات مردانه مانند تنوع‌طلبی،[۱۵۲] تمایل به فرزند پسر و فرزندان بیشتر[۱۵۳] و افزایش اعتبار اجتماعی[۱۵۴] نیز از دیگر عوامل تداوم این پدیده است. از جنبه‌های مثبت این پدیده می‌توان به کاهش فساد اخلاقی، حمایت از زنان بیوه و امکان فرزندآوری برای مردان در صورت نازایی همسر اول اشاره کرد؛ [۱۵۵]اما پیامدهای منفی آن شامل مشکلات روانی برای زنان، گسستگی خانوادگی، ترک تحصیل فرزندان، خشونت‌های خانگی و مشکلات ثبت رسمی ازدواج و شناسنامه فرزندان می‌شود.[۱۵۶]

طلاق در قوم بلوچ

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در فرهنگ عمومی بلوچ، طلاق به‌عنوان یک امر ناپسند شناخته می‌شود و به‌ویژه برای زنان پیامدهای ناگواری مانند بی‌عزتی و بی‌آبرویی به دنبال دارد. با وجود قبح طلاق، ازدواج در قوم بلوچ به آداب و رسوم خاصی وابسته است که در حال حاضر موجب افزایش جدایی زوج‌ها شده است. در میان بلوچ‌های پاکستان و ایران، طلاق بیشتر توسط مردان تصمیم‌گیری و اجرا می‌شود.[۱۵۷] در بسیاری از موارد، زنان در خانواده با طلاق عاطفی رها می‌شوند.[۱۵۸]

به گفته کارشناسان، بخش زیادی از طلاق‌ها در قوم بلوچ ریشه در نمودهای سنتی ازدواج این مردم دارد. پژوهشی که در سال ۱۳۹۴ش در شهر زاهدان انجام شد، نشان می‌دهد که ازدواج اجباری، چندهمسری، ازدواج مبادله‌ای و ازدواج در سنین پایین به‌عنوان الگوهای رایج در فرهنگ بلوچ، عامل بسیاری از طلاق‌ها هستند.[۱۵۹] همچنین، عواملی همچون فقر، بیکاری، اعتیاد، عدم تفاهم زوجین، مداخلهٔ دیگران، بی‌سوادی، خیانت، توقعات بی‌جا و ناآگاهی طرفین از حقوق یکدیگر [۱۶۰] و تهاجم فرهنگی نیز در تمایل بلوچ‌ها به طلاق تأثیر دارند.[۱۶۱]

بر اساس آمارها، با وجود اینکه آمار طلاق در بلوچستان ایران نسبتاً پایین است، این آمار در سال‌های اخیر رو به افزایش بوده است. همچنین، سن طلاق در میان بلوچ‌ها در سال‌های اخیر کاهش یافته است..[۱۶۲]

ساختار اقتصادی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

اشتغال در قوم بلوچ

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

اقتصاد مردم بلوچ منابع مختلف دارد و این گروه قومی با مجموعه‌ای از فنون گوناگون کسب درآمد، سر و کار دارند. فعالیت‌های اقتصادی سنتی بلوچ شامل پرورش گوسفند، بز و شتر، مرغ‌داری، کشاورزی و باغ‌داری، نخل‌کاری، شکار حیوانات و ماهی‌گیری، گردآوری مواد خوراکی و مواد خام طبیعی مانند گیاهان دارویی[۱۶۳] و تجارت و حمل و نقل است.[۱۶۴]

علاوه بر آن سوخت‌بری هم از جمله مشاغل کاذب در بلوچستان است و از دیرباز به‌عنوان یکی از مشاغل اصلی ساکنان شناخته می‌شده است. این پدیده، مسئله‌ای جدید یا مقطعی نیست؛ بلکه بخشی از ساختار اقتصادی این منطقه محسوب می‌شود.[۱۶۵] بسیاری از جوانان این منطقه به‌دلیل فقر، مشکلات معیشتی و نبود فرصت‌های شغلی، به سوخت‌بری روی می‌آورند. طبق نظر کارشناسان در صورتی که زمینه‌های اشتغال پایدار مانند صیادی برای آنان فراهم شود، به سمت مشاغل پرخطر مانند سوخت‌بری نخواهند رفت.[۱۶۶]

سوخت‌بری و قاچاق سوخت

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بیکاری و فقر گسترده در این ناحیه سبب شد مردم بلوچستان ایران با همسایگان افغان خود به تجارت روی آوردند که در این میان سوخت به کالای اصلی مبادلات تبدیل شد. این رونق تجاری حتی برخی خانواده‌های مهاجر را نیز به بازگشت واداشت تا به خرید و فروش مواد سوختی بپردازند. از طرفی سودآوری بالای قاچاق سوخت، هم سودجویان ایرانی و هم همسایگان افغان و پاکستانی را به این تجارت کشاند. ناتوانی مالی روستاییان برای سرمایه‌گذاری در این زمینه، بستر مناسبی برای سوءاستفاده سودجویان فراهم کرد. نتیجه آن شد که بسیاری از مردم محلی با دستمزدهای ناچیز، به‌عنوان نیروی کار این شبکه‌ها مشغول شدند.[۱۶۷]

بیکاری در مناطق مرزی به ابزاری برای سوءاستفاده گروه‌های معاند، اشرار و قاچاقچیان مواد مخدر تبدیل شد. این گروه‌ها با حمایت از شبکه‌های قاچاق سوخت، از یک سو از ضعف اقتصادی مردم محلی بهره‌برداری کردند و از سوی دیگر، با تبلیغات رسانه‌ای و فضای مجازی، تلاش کردند تا اقدامات قانونی نیروهای امنیتی و مرزبانی را زیر سؤال ببرند. آنها با شعارهای احساسی و ادعای حمایت از مردم محلی، سعی در متهم کردن نیروهای نظامی به برخورد خشن با مرزنشینانی داشتند که صرفاً برای امرار معاش مقادیر اندکی سوخت جابه‌جا می‌کردند. بسیاری از روستاییان و مرزنشینان، به‌عنوان نیروی کار برای سرمایه‌داران اصلی این شبکه‌ها عمل می‌کنند. وابستگی اقتصادی به این شبکه‌ها، آنها را به همکاری مستمر سوق می‌دهد.[۱۶۸]

تأثیر خشکسالی و سیلاب‌ها

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

منطقهٔ بلوچستان به‌دلیل اقلیم خشک و نیمه‌خشک، همواره با چالش کم‌آبی و سیلاب مواجه است. خسارات ناشی از سیلاب‌ها شامل آسیب به زیرساخت‌ها، تخریب منازل و از بین رفتن محصولات کشاورزی است. کارشناسان، مدیریت روان‌آب‌ها از طریق ایجاد سدها، بهسازی آبراهه‌ها، توسعه سیستم‌های پیش‌بینی و روش‌های حفاظتی را به‌عنوان راهکاری اساسی برای تأمین آب و مقابله با خشکسالی پیشنهاد می‌کنند. انتقال آب از دریای عمان و اجرای طرح «تهلاب» نیز از جمله پروژه‌های مهم برای رفع بحران کم‌آبی و توسعه پایدار این منطقه است.[۱۶۹]

راهکارهای اقتصادی منطقه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کارشناسان راهکار برون‌رفت از معضل بیکاری، فقر و قاچاق در این منطقه را توجه به ظرفیت بالای جهانگردی و گردشگری به‌خاطر وجود مناطق بکر، توسعه مشاغل خانگی و روستایی مانند کشاورزی، دامداری و صنایع‌دستی که بیشتر متکی به زیست‌بوم و جغرافیای منطقه هستند، می‌دانند. همچنین صنعتی کردن هنر سوزن‌دوزی با ایجاد کارگاه‌های نیمه‌صنعتی و بازاریابی هدفمند و مهارت‌آموزی به جوانان می‌تواند راهکاری برای جبران بخشی از بیکاری در بلوچستان باشد.[۱۷۰] البته خشکسالی و چاه‌های آب خشکیده، کاهش سطح آب‌های زیرزمینی در بلوچستان مشاغل مرتبط با کشاورزی را با محدویت مواجه کرده است.[۱۷۱]

کار کودکان بلوچ

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

شرایط زندگی، فقر، بیکاری، درآمد کم، بی‌سرپرستی، بدسرپرستی،[۱۷۲] پایین بودن سطح فرهنگی، نبود امکانات آموزشی،[۱۷۳] حاشیه‌نیشنی و بی‌سرنوشتی،[۱۷۴] سبک زندگی،[۱۷۵] فعالیت باندهای قاچاق در مرزها و ناامنی مناطق بلوچ‌نشین،[۱۷۶] باعث می‌شود که دختران و پسران بلوچ از سنین پایین وارد بازار کار شوند. در فرهنگ عمومی بلوچ، کودک به‌عنوان نیروی کار تلقی می‌شود و به همین دلیل، کودکان دوشادوش بزرگسالان در اقتصاد خانواده سهیم هستند.[۱۷۷]

دختران به مشاغل سوزن‌دوزی، بافندگی، سفال‌گری و زرگری مشغول هستند که آن را از مادران خود می‌آموزند[۱۷۸] همچنین در رسیدگی به امور منزل مانند شست‌ورفت، تهیهٔ غذا و آب آشامیدنی به مادران خود کمک می‌کنند.[۱۷۹] کودکان بلوچ در چراندن، شیردوشی و تهیهٔ آب دام‌ها،[۱۸۰] در کنار پدران خود در مزارع،[۱۸۱] در بخش بوم‌گردی[۱۸۲] و دست‌فروشی[۱۸۳] فعالیت دارند.

اشتغال نامتعارف کودکان بلوچ این است که پسران از شش‌سالگی وارد کار قاچاق در مرزهای سه‌کشور (ایران، افغانستان و پاکستان) می‌شوند.[۱۸۴] همچنین تعداد زیادی از کودکان بلوچ در بازارچه‌های مرزی و شهرهای بلوچ‌نشین افغانستان[۱۸۵] و ایران، به زباله‌گردی اشتغال دارند و تعداد زیادی از آنها گدایی نیز می‌کنند.[۱۸۶] کودکان بلوچ که در حوزهٔ قاچاق فعالیت دارند همواره با خطر مرگ یا از دست دادن سلامتی روبه‌رو هستند.

بر اساس تحقیقات انجام شده در ولایت نیمروز و بازارچه‌های مرزی، کودکان کار مورد آزار جنسی قرار می‌گیرند.[۱۸۷] کودکان زباله‌گرد بلوچ با انواع بیماری‌ها از جمله بیماری‌های قلبی، تنفسی،[۱۸۸] پوستی و اعتیاد، روبه‌رو می‌شوند. بسیاری از این کودکان گرفتار باندهای تبه‌کار از جمله باندهای تکدی‌گری می‌شوند.[۱۸۹]

مسائل امنیتی در منطقهٔ بلوچستان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

وجود گروه‌های تروریستی در منطقهٔ بلوچستان، با بهره‌گیری از فقر اقتصادی و شکاف‌های موجود در منطقه، سازماندهی جدیدی یافته‌اند که زمینه را برای اقدامات خشونت‌آمیز فراهم کرده‌اند. ناامنی و بی‌ثباتی سیاسی دو دهه اخیر در افغانستان و جنگ‌های داخلی متعدد این کشور، همچنین افغانستان به‌عنوان بزرگترین تولیدکننده تریاک جهان و فعالیت باندهای بین‌المللی قاچاق مواد مخدر، بر امنیت بلوچستان تأثیر منفی گذاشته است. تروریست‌ها در خاک پاکستان امنیت بالایی دارند. این کشور کانون اقدامات تروریستی بسیاری بوده که نشان‌دهنده سازماندهی و هدایت جریان‌های تروریستی از خاک پاکستان است. با وجود ضعف در سازوکارهای امنیتی و نظارت و کنترل دقیق مرزها، برقراری امنیت پایدار و حفظ جان مردم در این منطقه دشوار است.[۱۹۰]

صنایع دستی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

سوزن‌دوزی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

سوزن‌دوزی که توسط زنان بلوچ انجام می‌شود، شهرت جهانی دارد. سوزن‌دوزی قوم بلوچ، نماد قبیله و طایفه و هویت زن بلوچ به حساب می‌آید که نسل‌به‌نسل آن را انتقال می‌دهند.[۱۹۱] سوزن‌دوزی برای زنان بلوچ، چنان با زندگی روزمره آنها عجین شده که به نمادی شناخته‌شده و جهانی برای آنها تبدیل شده است. زنان بلوچ از سنین کودکی، سوزن‌دوزی را هم‌زمان با دیگر مهارت‌های زندگی می‌آموزند و اغلب، مقداری نخ و پارچه در اختیار دارند.[۱۹۲] زنان بلوچ سوزن‌دوزی را به دو روش چپ‌دوز وراست‌دوز انجام می‌دهند؛ در چپ‌دوز طرح‌ها به‌صورت کاملاً ابتکاری و بدون الگوی از پیش تعیین‌شده، با شمردن تاروپود پارچه ایجاد می‌شوند و از ارزش هنری بالاتری برخوردارند. در راست‌دوز نقوش با استفاده از مهر و روش انتقال روی پارچه دوخته می‌شوند. این روش از لحاظ زمانی، سریع‌تر و از نظر قیمت، ارزان‌تر است. این شیوه به‌ویژه در میان بلوچ‌های افغانستان[۱۹۳] و شهرستان‌های چابهار و قصرقند بلوچستان ایران رواج دارد.[۱۹۴]

سفال‌گری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

سفال‌گری از دیگر صنایع مهم بلوچستان است. سفال‌گری در روستای کلپورگان واقع در بخش مرکزی شهرستان سراوان متمایز از سفال‌گری سایر نقاط است. تمام مراحل ساخت این سفال‌ها، از آماده‌سازی خاک رس گرفته تا شکل‌دهی و پخت، به‌صورت دستی و سنتی و بدون استفاده از چرخ سفال‌گری توسط زنان بلوچ انجام می‌شود و مردان تنها در کارهایی مانند حمل خاک رس از معدن، آماده‌سازی گل و پخت سفال مشارکت دارند.

طرح‌ها و نقش‌های هندسی سفال‌ها، یادآور نقش‌های باستانی است. تزیینات روی این سفال‌ها، با نمادهای تجریدی که از نسلی به نسل دیگر به ارث رسیده است، بیانگر رازها، خواسته‌ها و اعتقادات درونی هنرمندان و ارتباط آنان با محیط پیرامون‌شان هستند. اغلب این نمادها شبیه به نقوش سفال‌های دوران ماقبل تاریخ و اوایل دوره تاریخی می‌باشند. در این سفال‌ها از لعاب استفاده نمی‌شود، بلکه تزیین و رنگ‌آمیزی با روش‌های سنتی انجام می‌شود.[۱۹۵] صنایع حصیربافی، سکه‌بافی، زرگری و قالی‌بافی نیز در میان قوم بلوچ سابقهٔ طولانی دارد.[۱۹۶]

زنان بلوچ

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

دوگانگی حرمت و محرومیت

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در فرهنگ بلوچ، زن دارای حرمت ویژه‌ای است و هتک حرمت او گناهی نابخشودنی تلقی می‌شود که عواقب سنگینی در پی دارد. مجازات قتل زن در فرهنگ بلوچ به مراتب شدیدتر از قتل مرد است و به عنوان «سه خون» (معادل قتل سه مرد) محسوب می‌شود؛ به این معنی که کشتن یا هتک حرمت زن بلوچ، مجوزی برای قتل‌عام خانواده متجاوز است. همچنین، برداشتن سرپوش از سر زن، سیلی زدن، یا آسیب رساندن به دست او، در حکم قتل تلقی می‌شود.[۱۹۷]

با وجود این حرمت بالا، زن بلوچ از محرومیت‌های شدیدی نیز رنج می‌برد.[۱۹۸] او در تمام فعالیت‌های قومی حضور فعال و بی‌نامی دارد؛ اما تلاش‌هایش اغلب به نام خودش شناخته نمی‌شود. با این حال، امروزه با تغییر نظام‌ها و تعریف معیارهای جدید برای حضور اجتماعی زن، وضعیت زنان بلوچ تا حدی بهبود یافته است.[۱۹۹]

با وجود تعصب شدید دربارهٔ حرمت زن در فرهنگ بلوچی، زن بلوچ در خانواده از اختیار چندانی برخوردار نیست.[۲۰۰] بسیاری از زنان بلوچ در خانه با انواع خشونت‌ها همچون ازدواج اجباری، چندهمسری، طلاق‌های بی‌مورد، کار سخت و خشونت‌های فیزیکی روبه‌رو هستند.[۲۰۱] هرچند مناطق بلوچ‌نشین ایران در صدر جدول خشونت علیه زنان قرار دارد، اما خانواده‌ها و پدرانی هم هستند که دختران و زنان خود را تشویق می‌کنند و برای رسیدن به اهداف‌شان آنها را حمایت می‌کنند.[۲۰۲]

اختیار و ازدواج

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در برخی مناطق بلوچ‌نشین دختران در بازه سنی ۹ تا ۱۵ سال، ازدواج می‌کنند.[۲۰۳] زن بلوچ در همسرگزینی، آزادی و اختیار چندانی ندارد و به‌صورت فرهنگی، پدر و مادر نقش تعیین‌کننده‌ای در ازدواج دختران دارند.[۲۰۴]

نقش تاریخی در جنگ و صلح

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

قوم بلوچ در تجربهٔ تاریخی خود شاهد حماسه‌آفرینی زنان در میدان نبرد بوده است؛ در گذشته گاهی زن سبب خونین‌ترین نبردها میان طوایف می‌شد و گاهی هم با پادرمیانی زن (چادری لَمپ) از درگیری‌های خونین طوایف جلوگیری می‌شد.[۲۰۵] محققان بر این باور هستند که در گذشته، بسیاری از بزرگان بلوچ، قدرت سیاسی خود را مدیون زنان، دختران و خواهران خود هستند که با ازدواج‌های سیاسی و حمایت آنها، قدرت خود را بسط می‌دادند.[۲۰۶]

مشارکت اجتماعی و سیاسی معاصر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در سال‌های اخیر با تحول در ساختار و نگرش جامعه، مشارکت سیاسی زنان بلوچ، به‌رغم چالش‌های اجتماعی و خانوادگی، رو به افزایش است.[۲۰۷] از میان زنان بلوچ در دوران تلاش ایرانیان برای پیروزی انقلاب اسلامی تعدادی به شهادت رسیدند[۲۰۸] و بعد از پیروزی انقلاب نیز کوشیده‌اند تا حضور پررنگ‌تری در عرصه‌های فرهنگی و اجتماعی داشته باشند.[۲۰۹]

در جمهوری اسلامی ایران، زنان بلوچ به مناصب سیاسی چون فرمانداری، معاون فرمانداری، بخشداری و عضویت در شورای شهر، راه یافته‌اند.[۲۱۰] در انتخابات ۱۳۹۶ش افغانستان نیز ۴۰درصد شرکت‌کنندگان ولایت نیمروز که مرکز بلوچ‌های افغانستان است، زنان بودند و یک زن بلوچ چندین دوره به نمایندگی از ولایت نیمروز، عضو مجلس نمایندگان بود.[۲۱۱]

نقش بلوچ در انقلاب اسلامی ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

اسلام‌آوری قوم بلوچ به دورهٔ آغازین ورود اسلام به ایران بازمی‌گردد و آنها نقش اساسی در فتح ایران توسط مسلمانان ایفا کردند.[۲۱۲] در دورهٔ معاصر نیز بلوچ‌های شیعه و سنی با پیشگامی افرادی مانند مولوی گل‌محمد حسن‌زهی، آیت‌الله کفعمی، مولوی عبدالعزیز ملازاده، محمدتقی حسینی طباطبایی و نورعلی شوشتری برای پیروزی و استحکام انقلاب اسلامی در ایران تلاش کردند.[۲۱۳]

پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی و حمله حکومت بعث عراق به ایران، مردم بلوچ در کنار دیگر ایرانیان، عازم جبهه جنگ شدند؛ این مردم با فداکاری و ایثار در دوران دفاع مقدس نشان دادند که به هویت اسلامی-ایرانی و نظام جمهوری اسلامی پایبند هستند و در دفاع از خاک ایران کوتاهی نمی‌کنند.[۲۱۴]

بلوچ در رسانه و سینما

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مستند «انکارشدگان» به کارگردانی جابر مطهری‌زاده که در خانه مستند انقلاب اسلامی تهیه شده است، با بررسی فیلم‌ها و آثار تلویزیونی به علل بدنمایی قوم بلوچ توسط سینمای دههٔ هفتاد شمسی و عدم معرفی صحیح این قوم توسط تلویزیون پرداخته است.[۲۱۵] فیلم سینمایی «میرو» به تهیه‌کنندگی سعید الهی نیز منظر واقعی و جدیدی از استان سیستان و بلوچستان را در برابر دیدگان مخاطبان خود به تصویر می‌کشد.[۲۱۶]

بازنمایی هویت بلوچ‌ها در صدا و سیما و سینما

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در یک مطالعه‌ای نشان داده شده است که بلوچ‌ها در سینما به‌عنوان قاچاقچی مواد یا اشاعه‌دهندگان آن بازنمایی می‌شوند. برای نشان دادن قاچاقچی از مردمانی با لباس بلوچ استفاده می‌شده است. این تصاویر، جنبه‌های منفی و نادرست از هویت و فرهنگ بلوچی را برجسته می‌کنند و باعث شده که مردم علاقه‌ای به سفر به این منطقه را نداشته باشند و دانشجویانی که در دانشگاه سیستان و بلوچستان قبول می‌شوند به اجبار و ترس زیاد راهی این منطقه شوند. فیلم «بادیگارد» به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا و فیلم «شعله‌ور» به کارگردانی حمید نعمت‌الله از جمله فیلم‌هایی هستند که تصویر درستی از مردم بلوچ و فرهنگ آن نمایش نمی‌دهند.[۲۱۷]

تأثیر شبکه‌های اجتماعی در بازنمایی فرهنگ قوم بلوچ

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بازنمایی منفی از هویت بلوچ توسط رسانه‌ها، انگیزه‌ای برای حضور فعال‌تر در فضای مجازی و ارائه تصویری واقعی‌تر از مردم بلوچ توسط خودشان شده است. بلوچستانی‌ها به‌دنبال اصلاح این تصویر از طریق فعالیت‌های خود در فضای مجازی هستند. آنها بر این باورند که می‌توانند با حضور فعال در فضای مجازی، شناخت عمومی را نسبت به بلوچ‌ها تغییر دهند و تصویری مثبت‌تر و واقعی‌تر از هویت خود ارائه کنند.[۲۱۸]

بلوچستان از نگاه گردشگری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

جاذبه‌های گردشگری بلوچستان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کوه‌های مریخی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کوه‌های مریخی، منطقه‌ای بکر در استان سیستان و بلوچستان و در فاصلهٔ ۵۰ کیلومتری از بندر چابهار قرار دارد. این کوه‌های کوچک و مینیاتوری با سنگ‌های خرد شده منظره‌ای شبیه به سطح مریخ ایجاد کرده است. عکس‌های منتشر شده از سطح مریخ، شباهت زیادی به این منطقه دارند.[۲۱۹]

سواحل مکران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مکران، سرزمینی در جنوب بلوچستان است که در گذشته به‌عنوان یک ایالت مستقل شناخته می‌شد که در دهه ۱۸۷۰م به‌دنبال سیاست‌های استعماری بریتانیا، میان ایران، پاکستان و افغانستان تقسیم شد. مکران، با موقعیت استراتژیک خود در کنار اقیانوس هند و دسترسی به آب‌های آزاد، از اهمیت راهبردی بالایی برخوردار است. این موقعیت، مکران را به یک گذرگاه ترانزیتی و مرکز تجاری بین‌المللی بالقوه تبدیل می‌کند.[۲۲۰]

از طرفی سواحل مکران، با طبیعت بکر، سواحل صخره‌ای، ماسه‌ای و مرجانی، هم‌جواری دریا و بیابان، همراه با مناظر طلوع و غروب خورشید، جاذبه‌ای بی‌نظیر برای دوستداران طبیعت و گردشگری خلق می‌کند. وجود بندر چابهار و دسترسی آسان به اقیانوس، مکران را به یک قطب بالقوه گردشگری دریایی و مقصدی جذاب برای گردشگران بین‌المللی تبدیل کرده است.[۲۲۱]

تالاب لیپار

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تالاب لیپار در ۱۵ کیلومتری چابهار به سمت بندرگواتر قرار دارد که به‌خاطر رنگ صورتی‌اش در جهان معروف است و فقط چهار نمونه از آن در جهان وجود دارد. این تالاب یکی از شورترین آب‌های جهان به شمار می‌رود که بین دو کوه محصور است. آب این تالاب به‌دلیل وجود باکتری‌ها و پلانکتون‌های گیاهی به رنگ صورتی است.[۲۲۲]

گِل‌فِشان‌ها

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پدیده گل‌فشان‌ها، جاذبه‌ای زمین‌شناسی در منطقهٔ بلوچستان است. این پدیده در اثر فوران گل‌ولای از دل زمین و شکل‌گیری مخروط‌ها به وجود آمده است. این گل‌فشان‌ها، در دشتی مسطح و در فاصله ۹۵ کیلومتری غرب بندر کنارک، مجموعه سه تپه کوچک گل‌فشان را تشکیل می‌دهند. یکی از این تپه‌ها شبیه به یک آتشفشان فعال است و دو تپه دیگر نیز، هرچند فعالیتی کمتر دارند؛ اما همچنان در حال فعالیت هستند. این گل‌فشان‌ها با ویژگی‌های خاص خود، پتانسیل تبدیل شدن به دومین ژئوپارک خاورمیانه و حتی یک اثر جهانی را دارند.[۲۲۳]

اهالی منطقه، باوری چندگانه دربارهٔ گل‌فشان‌ها دارند و بر اساس اعتقادات خود، نام‌هایی برای‌شان انتخاب کرده‌اند. آنها معتقدند این پدیده طبیعی با دریا در ارتباط است و فعالیت آن، به‌ویژه در فصل تابستان و هنگام بالا آمدن آب دریا، به اوج خود می‌رسد. از این رو، به آن «ناف زمین» یا «ناف دریا» می‌گویند. برخی دیگر بر این باورند که کشش و جاذبه اجرام آسمانی، به‌ویژه ماه، بر فعالیت گل‌فشان‌ها تأثیرگذار است و فکر می‌کنند که در ابتدا و نیمه ماه قمری فعالیت این پدیده افزایش می‌یابد. هرچند این نظریه چندان علمی نیست؛ اما کاملاً قابل رد هم نیست. همچنین گروهی بر این عقیده‌اند که فعالیت گل‌فشان‌ها پس از بارندگی‌های شدید افزایش می‌یابد و احتمالاً از آب سیلاب ناشی می‌شود.[۲۲۴]

کوه تفتان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کوه تفتان، بلندترین قله استان سیستان و بلوچستان و از جاذبه‌های مهم گردشگری، به‌ویژه برای کوهنوردان و صخره‌نوردان است. این رشته‌کوه چهار قله دارد که سه تای آنها آتشفشانی هستند و همواره دود و گاز گوگرد از دهانه‌های‌شان خارج می‌شود. بلندترین قله این رشته‌کوه ۳۹۴۱ متر ارتفاع دارد و صعود به آن تنها برای کوهنوردان حرفه‌ای مناسب است. آخرین فوران آتشفشانی این قله ۶۹۰۰ سال پیش بوده است و از آن زمان تاکنون، دود و گوگرد از آن خارج می‌شود. نام تفتان از واژهٔ «تپت» گرفته شده که در زبان محلی به معنای گرما است. قله‌های تفتان در گستره‌ای ۱۲ کیلومتری پراکنده‌اند و معروف‌ترین قله آتشفشانی آن، «چهل تن» نام دارد.[۲۲۵]

غارهای باستانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

وجود غارهای طبیعی با قدمت طولانی در استان سیستان و بلوچستان جاذبه گردشگری دیگری در این منطقه ایجاد کرده است. غار کرمانچی، غار مشکوتک و غار پوسه از جملهٔ این غارها هستند.[۲۲۶]

گردشگری فرهنگی و مذهبی در بلوچستان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

گورستان‌های تاریخی و قبور مقدس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

قبور و مکان‌های تدفین که برای پیروان ادیان و مذاهب خاص، دارای اهمیت و احترام هستند؛ مانند مقابر سنگی، کوه خواجه، گورستان‌های پیش از تاریخ، بمپور، اسپیدژ، گورستان هفتاد ملا در شهرستان میرجاوه، مقابر جالق و مقابر شیشه ریز شهرستان سراوان، مقابر بان مسیتی در شهرستان چابهار و یادمان شهدای گمنام زاهدان.

ختم صحیح بخاری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

هر سال، مراسم باشکوهی به نام «ختم صحیح بخاری» برای فارغ‌التحصیلان حوزه‌های علمیه، شامل تعداد زیادی از علما و حافظان قرآن (اعم از مرد و زن) برگزار می‌شود. این مراسم که در شهر زاهدان برگزار می‌شود، نقش مهمی در بهبود روابط دولت و ملت جمهوری اسلامی ایران با کشورهای دیگر و همچنین در ایجاد همکاری‌های اقتصادی و سیاسی بین آنها و تقویت اخوت و برادری میان علمای کشورهای اسلامی دوست و همسایه دارد.

رشد حوزه‌های علمیه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در حال حاضر، صدها مدرسه دینی، مکتب و حوزه علمیه در بلوچستان وجود دارد. رشد کیفی این حوزه‌ها سبب شده است که بسیاری از مردم اهل سنت از سراسر ایران و حتی افغانستان و ایالت بلوچستان پاکستان برای تحصیل علوم دینی به مراکز دینی بلوچستان در ایران سفر کنند.[۲۲۷]

دانش بومی و سازگاری با محیط زیست در بلوچستان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پوشش گیاهی منطقه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

منطقه بلوچستان به‌دلیل وسعت زیاد و تنوع جغرافیایی، پوشش گیاهی غنی دارد. کمبود منابع طبیعی و شرایط آب‌وهوایی سخت باعث شده ساکنان بومی از دیرباز از گیاهان به‌عنوان یک منبع طبیعی حیاتی استفاده کنند. این امر در کنار تنوع زیستی بالای منطقه، رویکرد گسترده‌ای را در استفاده از گیاهان دارویی و طب سنتی شکل داده است.

در این منطقه، ارتفاعات تفتان با جنگل‌های بنه و بادام کوهی پوشیده شده و ارتفاعات سراوان زیستگاه جنگل‌های زیتون وحشی است. گونه‌های گیاهی مهم شامل بادام کوهی، بنه، تاغ، گز و اسکنبیل هستند. در منطقه رویشگاه خلیجی-عمانی نیز می‌توان گونه‌های جنگلی مهمی مانند کهور ایرانی، کلیر، چگرد، توج، چش، کنار، استبرق، داز و گز روغنی را یافت.

گیاهان دارویی این منطقه نقش مهمی در زندگی مردم محلی ایفا می‌کنند. اسفند برای ضدعفونی و درمان روماتیسم، استبرق در درمان جذام و مالاریا و همچنین در صنعت داروسازی کاربرد دارد. بادام کوهی به کاهش قند خون کمک می‌کند، پنیرباد درد مفاصل را تسکین می‌دهد و تاجریزی سیاه از کبد محافظت می‌کند. سایر گیاهان دارویی پرکاربرد عبارتند از خار سنبل (درمان آسم و سرفه)، خرگل (ضد درد و باکتری)، درمنه (درمان حالت تهوع)، سنجار (تسکین درد معده)، سداب (درمان بیماری‌های مختلف از گوارشی تا عصبی)، قدومه (تسکین سرفه)، گلدر (کاهش قند خون)، مارموت (ضد دیابت)، مورد (ضدالتهاب) و هندوانه ابوجهل (کنترل قند خون).[۲۲۸]

روش‌های مدیریت منابع آب

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

روش‌های کلی استحصال آب باران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

استحصال آب باران یکی از برجسته‌ترین روش‌های مدیریت بهره‌برداری از بارش باران و برف برای مقابله با کم‌آبی است که در مناطق خشک و کم‌بارش در حال انجام است. اساس این روش، اختصاص بخشی از زمین به جمع‌آوری آب باران و ذخیره‌سازی آن برای استفاده در زمان‌های ضروری است. با توجه به تنوع شیوه‌های استحصال آب باران، انتخاب روش مناسب باید با در نظر گرفتن عواملی مانند میزان بارندگی، الگوی توزیع مکانی و زمانی بارش‌ها و ویژگی‌های توپوگرافی منطقه صورت گیرد. از جمله روش‌های استحصال آب در این منطقه استفاده از آب‌انبار سنگی، چاه مال‌داری، چلپ آب و سدهای بزرگ و کوچک است.[۲۲۹]

سامانه‌های بومی مهار سیلاب بوسیله خوشاب و دربند

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

همچنین در بلوچستان، دانش بومی چند هزارساله‌ای برای مهار و کنترل سیلاب وجود دارد که در قالب سامانه‌های «خوشاب» و «دربند» تاکنون فعال باقی مانده‌اند. شواهد تاریخی نشان می‌دهد این روش‌ها در گذشته توسعه بسیار بیشتری داشته‌اند و آثار باقی‌مانده از آنها گواه ظرفیت بالای این دانش بومی در توسعه اقتصادی و اجتماعی منطقه است. این سامانه‌ها به‌عنوان راهکاری هوشمندانه برای مواجهه با کمبود منابع آب و خاک در بلوچستان طراحی شده‌اند، در طول تاریخ سبب کنترل و بهره‌برداری از سیلاب‌های فصلی، حفظ رسوبات معلق سیلاب‌ها در حوزه‌های آبخیز، تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی، کاهش فرسایش خاک و کنترل رسوب و احیای پوشش گیاهی شده‌اند؛ اما امروزه عوامل متعددی از جمله دشواری اجرا و نگهداری این سیستم‌ها با روش‌های سنتی باعث افول این سامانه‌های ارزشمند شده‌اند.[۲۳۰]

دَگار به‌عنوان سامانه کشت سیلابی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

دَگار نیز یک سامانه بسیار قدیمی و ساده شامل حوضچه‌های خاکی با دیواره‌های کوتاه و مساحت بزرگ است. هدف از ایجاد دگار، مهار سیلاب و کشت سیلابی در زمین‌های مسطح و ریزدانه دشت‌های ساحلی است. این سامانه‌ها توسط بومیان برای کشت غلات، حبوبات، صیفی‌جات، علوفه، نخل‌ها و درختان مثمر ایجاد شده‌اند. دگارها اغلب به شکل چهارگوش بوده و از اجزایی مانند زمین مسطح، دیواره خاکی کوتاه، دروازه سیلاب‌گیر و نهر سیلاب‌رسان تشکیل شده‌اند که همگی توسط انسان ساخته می‌شوند.[۲۳۱]

مدرنیته و تغییرات فرهنگی و سبک زندگی بلوچ‌ها

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بلوچستان به‌عنوان یک جامعه سنتی، در معرض تغییرات ناشی از مدرنیته قرار گرفته است. این تحولات، سبک زندگی خانواده‌های بلوچ را دگرگون کرده و نگرانی بزرگان مذهبی و رؤسای طوایف را برانگیخته است؛ چراکه مدرنیته به‌تدریج ارزش‌های سنتی حاکم بر جامعه را به چالش می‌کشد و در صورت عدم مقابله با آن، ارزش‌های مدرن به‌مرور زمان جایگزین ارزش‌های سنتی خواهند شد. در مقایسه با بلوچ‌های پاکستان و افغانستان که هنوز به زندگی قبیله‌ای و گسترده پایبندند، خانواده‌های بلوچ ایرانی، به‌ویژه از دهه سوم انقلاب اسلامی به بعد، به سمت زندگی هسته‌ای گرایش یافته‌اند.[۲۳۲]

خانواده‌های بلوچ را می‌توان به سه گروه سنتی، نیمه‌مدرن و مدرن تقسیم کرد. تأثیر مدرنیته در خانواده‌های مدرن و نیمه‌مدرن بیشتر مشهود است. با توجه به ماهیت انقلاب اسلامی و فضای حاکم بر منطقه بلوچستان که بافت سنتی و مذهبی دارد و احیاکننده و تحکیم‌بخش اعتقادات و ارزش‌های اسلامی بوده، نهاد خانواده به تأسی از آموزه‌های دینی از ثبات نسبتاً خوبی برخوردار است و به همین علت مدرنیته هنوز نتوانسته در این منطقه برای مذهب یک چالش جدی به حساب بیاید؛ اما جریان مدرنیته را نمی‌توان نادیده گرفت؛ زیرا امروزه برخی از ارزش‌های سنتی و مدرن در مقابل هم قرار گرفته‌اند و گاهی بحران‌ساز شده‌اند.[۲۳۳]

مجردان تحت فشارهای فرهنگی و اجتماعی حاکم به ازدواج روی می‌آوردند. با وجود فقر و محرومیتی که بر این منطقه حاکم بوده، جوانان اکثراً پایبند به این ارزش و نهاد اجتماعی بودند و حتی فقر نمی‌توانست مانع ازدواج شود. قبل از ورود مدرنیته به بلوچستان، فعالیت زنان بلوچ محدود به خانه‌داری، تربیت فرزندان و فعالیت‌های عشایری بوده است؛ اما از دهه‌های اخیر به بعد، به‌واسطه تأثیرات ارتباطات اینترنتی و تکنولوژی و آشنایی بیشتر با حقوق قانونی، دختران و زنان بلوچ، مخصوصاً قشر تحصیل‌کرده، فعالیت‌های خویش را محدود به خانه‌داری و بچه‌داری نکرده؛ بلکه تعداد قابل توجهی از آنان در حوزه‌های اجتماعی و فرهنگی فعال هستند. این نوع گرایش در واقع خلاف ارزش‌های سنتی بوده که سال‌های سال بر جامعه بلوچ حاکم بوده است. امروزه در خانواده‌های بلوچ به‌واسطه ابزار مدرنیته اختلال ارتباطی در میان خانواده‌ها ایجاد شده است. کاهش روابط بین اعضای خانواده، افزایش طلاق، افزایش سن ازدواج، تغییر در شیوه آداب و رسوم برگزاری ازدواج و مراسم عروسی و فردگرایی از جمله مواردی هستند که تحت تأثیر مدرنیته ایجاد شده است.[۲۳۴]

مهاجرت بلوچ‌ها

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

عوامل مهاجرت بلوچ‌ها

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مهاجرت بلوچ‌ها به نقاط مختلف جهان به‌دلایل متعددی صورت گرفته است که برخی از این عوامل به شرح زیر است:

یکی از عوامل اصلی این مهاجرت‌ها، شرایط سخت اقلیمی در منطقه بلوچستان است. خشکی زمین و عدم امکان کشاورزی، اقلیم بیابانی و نیمه‌خشک، کاهش بارش و کمبود منابع آبی، وزش بادهای شدید و نابودی تدریجی دام‌ها و طیور از جمله مشکلاتی هستند که زندگی در این منطقه را دشوار کرده‌اند. علاوه بر مسائل طبیعی، ظلم و ستم حاکمان محلی و درگیری‌های مکرر سران قبایل بلوچ با دولت‌های وقت در تاریخ نیز به‌عنوان عوامل دیگر مهاجرت بلوچ‌ها به شمار می‌روند. این عوامل موجب شدند که بلوچ‌ها به مناطق مختلف جهان نظیر هند، کشورهای حاشیه جنوبی خلیج‌فارس، ترکمنستان، کنیا، تانگانیکا و زنگبار و به ویژه عمان مهاجرت کنند.[۲۳۵]

مهاجرت تاریخی بلوچ‌ها

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بلوچ‌های ایرانی بین اواسط قرن هفدهم تا نیمه‌های قرن نوزدهم میلادی از منطقه بلوچستان به سواحل و جزایر شرق آفریقا مهاجرت کردند. این مهاجرت اغلب از طریق مسیرهای دریایی خلیج فارس و اقیانوس هند انجام شد. بلوچ‌ها در ابتدا به‌عنوان سربازان و جنگاوران در خدمت سلاطین عمّانی حاکم بر زنگبار فعالیت کردند؛ اما به‌تدریج به مشاغل تجاری و اقتصادی نیز روی آوردند. آنان با جمعیتی در حدود سی هزار نفر، به یک اقلیت به نسبت بزرگ و منسجم در شرق آفریقا تبدیل شده‌اند. این جامعه با وجود مهاجرت و برقراری ارتباط با بومی‌ها، توانسته‌اند خصوصیات قومی و نژادی خود را حفظ کنند و از لحاظ اقتصادی نیز به سطح درآمد بهتری نسبت به عموم جمعیت‌های بومی دست یابند. بلوچ‌ها در این منطقه به عنصر تأثیرگذاری تبدیل شده‌اند و تأثیرات فرهنگی و اجتماعی آنها قابل توجه است. از جمله تأثیرات مهم آنها می‌توان به گسترش زبان فارسی، تقویت زبان، شعر و ادبیات سواحیلی اشاره کرد.[۲۳۶]

مهاجرت معاصر بلوچ‌ها

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بلوچ‌ها به‌دلیل تحمل سختی‌ها و سازگاری با شرایط سخت، مهارت زیادی در استفاده از اسلحه و انطباق با تغییرات جوی پیدا کردند؛ همچنین فقر موجود در طول تاریخ موجب شده است که گروهی از آنان به عمان سفر کنند و در نقش سرباز، ملوان و محافظ به استخدام عمانی‌ها درآمده و به زندگی ادامه دهند. در سال‌های اولیه پیروزی انقلاب اسلامی ایران، با ایجاد ناامنی نسبی در بلوچستان، برخی از طوایف بلوچ که در معرض حملات یاغیان و شبکه‌های مواد مخدر بودند، به زنگبار و دیگر مناطق شرق آفریقا مهاجرت کردند. همچنین، پیشینه تاریخی حضور برخی از خویشاوندان بلوچ‌ها در زنگبار و سایر مناطق شرق آفریقا، دیگر عاملی بود که در دهه ۶۰ شمسی، زمینه‌ساز مهاجرت گروه‌های پرشماری از بلوچ‌ها از شهرهای مختلف بلوچستان به این مناطق شد.[۲۳۷]

وضعیت آموزش و تحصیل در بلوچستان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

میزان سواد

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

با وجود چالش‌ها و محرومیت‌ها در منطقهٔ بلوچستان گام‌های بلندی در جهت ارتقای سطح سواد برداشته است. از سال ۱۳۵۸ش که نرخ باسوادی تنها ۲۹درصد بود، اکنون به ۸۴٫۷۵درصد رسیده است. اگرچه هنوز با میانگین کشور ایران که نرخ بی‌سوادی در آن ۰٫۹۶درصد است، فاصله وجود دارد و این رقم ۱۱٫۸درصد در بلوچستان است. از سال ۱۳۹۵ش که در سرشماری ۳۳۰ هزار نفر بی‌سواد در منطقه شناسایی شدند، تا سال ۱۴۰۰ش ۶۰هزار نفر در دوره‌های سوادآموزی شرکت کرده و به جمع باسوادان پیوسته‌اند.[۲۳۸]

چالش‌های نظام آموزشی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مهم‌ترین چالش‌های آموزشی در استان سیستان و بلوچستان شامل کمبود حدود ۱۲ هزار معلم با توجه به گستردگی و پراکندگی نقاط جمعیتی، بازماندگان از تحصیل، کمبود کلاس درس با توجه به نرخ بالای موالید، تکرار پایه تحصیلی، کمبود تجهیزات، نیاز دانش‌آموزان به اقلام ضروری مانند کیف و کفش و همچنین برخی مواد غذایی با توجه به وضعیت درآمد خانواده‌ها، [۲۳۹] ممانعت خانواده‌ها از تحصیل دختران، دورافتادگی مدارس، ازدواج‌های زودهنگام، ترک تحصیل پسران به‌دلیل مشکلات اقتصادی و جاذبه‌های بازار کار، بی‌انگیزگی و همچنین مهاجرت معلمان از برخی روستاها، همگی دست به دست هم داده‌اند تا تعداد قابل توجهی از دانش‌آموزان از چرخه تحصیل و علم‌آموزی خارج شوند. علاوه بر این، مشکلات ناشی از شیوع کرونا و ادامهٔ روند آموزش در بستر مجازی، به‌ویژه نداشتن دسترسی به اینترنت و گوشی هوشمند نیز بر این معضلات افزود.[۲۴۰]

تدابیر نظام آموزشی برای رفع محرومیت‌ها

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در سرشماری سال ۱۳۹۵ش، استان سیستان و بلوچستان با ۱۰۷ هزار کودک بازمانده از تحصیل مواجه بود که با تلاش‌های صورت گرفته، به‌ویژه از طریق مراجعه حضوری و خانه به خانه مدیران و معلمان مدارس، شرایط تحصیل برای ۶۵ هزار نفر از این کودکان در سال‌های اخیر فراهم شد. از دیگر اقدامات صورت گرفته در این راستا می‌توان به جلب مشارکت و رشد پنج برابری خیران مدرسه‌ساز بومی، افزایش بیش از ۱۸۰۰ واحد آموزشی (بیش از میانگین کشوری) در سال‌های اخیر، توسعه کمی و کیفی دوره پیش‌دبستانی، به‌ویژه در مناطق دوزبانه روستایی و عشایری، اجرای طرح «هر مدرسه ابتدایی یک کلاس ضمیمه پیش‌دبستانی» در روستاها و حاشیه شهرها، برای جبران کمبود معلم انجام اقداماتی همچون افزایش استخدامی‌ها، جذب بیشتر دانشجو در دانشگاه فرهنگیان، به‌کارگیری نیروهای خرید خدمت، جذب سرباز معلم بومی و ایجاد «معلم سرا» در مناطق صعب‌العبور در نظر گرفته شده است.

همچنین، برای جلوگیری از درخواست‌های انتقالی معلمان، جذب نیروها به‌صورت بومی در دستور کار قرار گرفته است تا ماندگاری معلمان افزایش یابد. در نتیجه این اقدامات، پوشش تحصیلی دوره پیش‌دبستانی در سیستان و بلوچستان از ۸درصد در سال ۱۳۹۲ش به ۸۳درصد رسیده است. همچنین، با توسعه طرح روستا مرکزی و پرداخت هزینه سرویس رفت‌وآمد دانش‌آموزان (استفاده از ۸۲۰ دستگاه خودرو برای جابجایی ۱۸۶۱۸ دانش‌آموز با اعتبار ۷۹۴ میلیون تومان در ماه) و توسعه آموزش به کمک بخش غیردولتی (در قالب خرید خدمات آموزشی برای تأمین نیروی انسانی متخصص)، گام‌های موثری در جهت کاهش آمار بی‌سوادی برداشته شده است. این توفیقات منجر به افزایش نرخ گذر از پایه ششم به دوره متوسطه شده است، به طوری که استان سیستان و بلوچستان در سال جاری به‌عنوان یکی از هفت استان برتر کشور در این زمینه معرفی شده است.[۲۴۱]

وضعیت بهداشت و درمان در میان قوم بلوچ

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

منطقهٔ بلوچستان، نه‌تنها در روستاها بلکه در برخی شهرستان‌ها با کمبود امکانات بهداشتی است. خانه‌های بهداشت روستایی که یکی از مطمئن‌ترین مکان‌های بهداشتی و درمانی برای اهالی مناطق محروم هستند و نقش مهمی در پیشگیری از بیماری‌ها دارند، با مشکل کمبود پزشک تمام‌وقت روبه‌رو هستند. علاوه به این، کمبود بهیار و دسترسی ناکافی به داروها نیز بر مشکلات آنها افزوده است. اکثر روستاهای بلوچستان در ایران فاقد پزشک عمومی و بهیار هستند و طبق بررسی‌ها، بیشترین مراجعات بیمار از این مناطق به استان‌های مشهد و یزد است. در شهرها نیز کمبود پزشک متخصص و فوق‌تخصص یک چالش جدی به شمار می‌آید. علاوه بر این، برخی پزشکان تمایلی به طبابت در روستاهای دورافتاده ندارند. به همین دلیل، روستاییان گاه برای مدتی بدون پزشک می‌مانند که این امر مشکلات درمانی را دوچندان می‌کند.[۲۴۲]

بر اساس آمارهای منتشر شده از سوی دبیرخانه شورای عالی سلامت و امنیت غذایی، ۷۰درصد خانوارها در سیستان و بلوچستان دچار تغذیه هستند. همچنین، ۵۴درصد از کودکان در سیستان و بلوچستان دچار سوءتغذیه و کوتاه‌قامتی و ۲۵درصد نیز دچار کم‌وزنی ناشی از اختلال در تغذیه هستند.[۲۴۳]

یکی از شایع‌ترین بیماری‌ها در این مناطق، مالاریا و وبا بوده است؛ به‌طوری که تا سال ۱۳۸۹ش بیش از ۳۵۹ نفر به مالاریا مبتلا شدند؛ اما با اجرای طرح تحول نظام سلامت و اقدامات بهداشتی نظیر کلرزنی آب‌های مصرفی و همت و تلاش مسئولان مراکز بهداشت موارد ابتلا به این بیماری به ۴ مورد کاهش یافت. جمعیت زیاد این منطقه همچنین باعث شلوغی در بیمارستان‌ها شده و کمبود امکاناتی مانند مرکز MRI بیماران را به شهرستان‌های بزرگ منتقل می‌کند. با این حال، اقداماتی نظیر افزایش نیروی متخصص بهداشت و درمان، توسعه مراکز بهداشتی و درمانی و کاهش آمار مرگ و میر مادران و کودکان، گام‌های مؤثری هستند که در این منطقه آغاز شده‌اند. همچنین تأسیس بیمارستان‌های صحرایی توسط سپاه پاسداران در این منطقه از اقدامات مؤثردر بلوچستان ایران است.[۲۴۴]

ژنتیک و تبارشناسی قوم بلوچ

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ایران به‌دلیل تنوع ژنتیکی‌اش در سطح جهانی شناخته می‌شود. پژوهشی علمی نشان می‌دهد که جمعیت ایران از اقوام گوناگونی مانند پارسیان، آذری‌ها، کردها، لرها، بلوچ‌ها و ترکمن‌ها تشکیل شده است. این پژوهش، یک تجمع ایرانی مرکزی را شناسایی کرد که اقوام پارسی، کرد و لر را دربر می‌گیرد؛ در حالی که گروه‌هایی چون بلوچ‌ها و ترکمن‌ها دارای ترکیبات ژنتیکی متمایزتری هستند. این گوناگونی ژنتیکی، حاصل قرن‌ها مهاجرت، تجارت در مسیر جاده ابریشم و تبادلات فرهنگی است. با وجود این تنوع، یافته‌های علم ژنتیک اثبات می‌کند که اقوام مختلف ایرانی، از جمله کردها، لرها، بلوچ‌ها و ترک‌ها، دارای ریشه‌های مشترکی هستند که قدمت آن به دوران باستان بازمی‌گردد.[۲۴۵]

بزرگداشت فرهنگ بلوچ

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

دوازدهم اسفندماه (۲ مارس) به‌عنوان روز جهانی بزرگداشت فرهنگ بلوچ در تقویم جهانی ثبت شده است. این مناسبت مهم توسط فعالان فرهنگی بلوچ پایه‌گذاری شده و امروزه در سراسر جهان از ایران، افغانستان و پاکستان تا اروپا و آفریقا گرامی داشته می‌شود. هدف اصلی از نام‌گذاری این روز، معرفی و حفظ میراث غنی فرهنگی قوم بلوچ شامل زبان، موسیقی، آداب و رسوم و هنرهای سنتی است. بلوچ‌ها در این روز با برگزاری برنامه‌های متنوعی چون اجرای موسیقی سنتی، نمایشگاه‌های صنایع‌دستی، شعرخوانی به زبان بلوچی و همایش‌های فرهنگی، هویت و تاریخ خود را به جهانیان معرفی می‌کنند.

روز جهانی فرهنگ بلوچ فرصتی برای بررسی چالش‌های پیش‌روی این فرهنگ، از جمله خطر فراموشی زبان بلوچی، مسائل ناشی از مهاجرت و مشکلات اقتصادی-اجتماعی است. این مناسبت تنها یک جشن نیست؛ بلکه نمادی از همبستگی بلوچ‌های جهان و تلاش برای حفظ میراث فرهنگی این قوم محسوب می‌شود. امروزه بلوچ‌ها در سراسر جهان با برگزاری مراسم مختلف، عزم خود را برای زنده نگه داشتن فرهنگ و زبان خود به نمایش می‌گذارند. این روز یادآور مسئولیت همگانی در حفظ این فرهنگ برای نسل‌های آینده است و بر اهمیت گفت‌وگوی فرهنگی برای غنای جامعه جهانی تأکید دارد.[۲۴۶]

پانویس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. ↑ «بلوچ و بلوچستان»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.
  2. ↑ مدیرشانه‌چی و دهمرده، «نقش و جایگاه نخبگان و سران طوایف قوم بلوچ در واگرایی و هم‌پیوندی ملی مطالعۀ موردی منطقۀ بلوچستان»، وبلاگ جغرافیای سیاست.
  3. ↑ بلوک‌باشی، «بلوچ»، دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی در وب‌سایت کتاب‌خانۀ مدرسۀ فقاهت.
  4. ↑ «دولت و  ملت در ایران: نگاهی تاریخی به تحول در ساختارهای  اجتماعی و سیاسی در بلوچستان»، وب‌سایت گوارتیشک.
  5. ↑ بلوک‌باشی، «بلوچ»، دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی در وب‌سایت کتاب‌خانۀ مدرسۀ فقاهت.
  6. ↑ «در مورد بلوچ در ویکی‌تابناک بیشتر بخوانید»، وب‌سایت تابناک.
  7. ↑ بلوک‌باشی، «بلوچ»، دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی در وب‌سایت کتاب‌خانۀ مدرسۀ فقاهت.
  8. ↑ پوپل، «نژاد و ملیت‌های افغانستان قسمت دوازدهم طایفۀ بلوچ»، وبلاگ نژاد و ملیت‌های افغانستان.
  9. ↑ «هشدار محقق از خطر نابودی شیعیان دایکندی توسط طالبان»، خبرگزاری اهل‌بیت.
  10. ↑ شهرنازدار، «مطالعات انسان‌شناختی بلوچستان»، وب‌سایت انسان‌شناسی و فرهنگ.
  11. ↑ «قوم بلوچ؛ جامعه‌ای با فرهنگی غنی و تاریخی پر فراز و نشیب»، وب‌سایت مای اسمارت ژن.
  12. ↑ فروزان‍نیا و دیگران، «نقش اقوام و طوایف در استان سیستان و بلوچستان و تأثیر آنها بر ایجاد امنیت پایدار در منطقه»، 1391ش، ص886 و 889.
  13. ↑ مدیرشانه‌چی و دهمرده، «نقش و جایگاه نخبگان و سران طوایف قوم بلوچ در واگرایی و هم‌پیوندی ملی مطالعۀ موردی منطقۀ بلوچستان»، وبلاگ جغرافیای سیاست.
  14. ↑ بلوک‌باشی، «بلوچ»، ائرۀ المعارف بزرگ اسلامی در وب‌سایت مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.
  15. ↑ زیرکی، «الگوی بهینهٔ سیاسی فضایی توزیع قدرت اجتماعی در منطقهٔ بلوچستان»، 1398ش، ص15.
  16. ↑ فروزان‍نیا و دیگران، «نقش اقوام و طوایف در استان سیستان و بلوچستان و تأثیر آنها بر ایجاد امنیت پایدار در منطقه»، 1391ش، ص886.
  17. ↑ پوپل، «نژاد و ملیت‌های افغانستان قسمت دوازدهم طایفۀ بلوچ»، وبلاگ نژاد و ملیت‌های افغانستان.
  18. ↑ رستگار ژاله، «واکاوی تأثیر فرهنگ بر مسکن بلوچ‌ها از طریق سپهر نشانه‌ای یوری لوتمان»، 1400ش، ص38. ص41.
  19. ↑ بلوک‌باشی، «بلوچ»، ائرۀ المعارف بزرگ اسلامی در وب‌سایت کتاب‌خانۀ مدرسۀ فقاهت.
  20. ↑ بلوک‌باشی، «بلوچ»، ائرۀ المعارف بزرگ اسلامی در وب‌سایت کتاب‌خانۀ مدرسۀ فقاهت
  21. ↑ پرگاری و دیگران، «تأثیر عوامل اجتماعی و فرهنگی – مذهبی در مهاجرت بلوچ‌ها از زاهدان به آن‌سوی مرز در دورۀ پهلوی»، 1395ش، ص48-49.
  22. ↑ بلوک‌باشی، «بلوچ»، ائرۀ المعارف بزرگ اسلامی در وب‌سایت کتاب‌خانۀ مدرسۀ فقاهت.
  23. ↑ نادری و دیگران، «تأملی در آرایـش نیروهـای اجتماعی و تحول گفتمان‌های هویت قومی در بلوچستان ایران»، 1397ش، ص83-84 و 91.
  24. ↑ سرافرازی، «فرقۀ مذهبی ذکری‌ها در بلوچستان»، 1390ش، ص50-51.
  25. ↑ ریاحی، زار و باد و بلوچ، 1397ش، ص35، 41 و 42.
  26. ↑ ریاحی، زار و باد و بلوچ، 1397ش، ص28-42.
  27. ↑ ریاحی، زار و باد و بلوچ، 1397ش، ص35، 39 و 41.
  28. ↑ جعفری، «زار»، وب‌سایت مرکزدائره‌المعارف بزرگ اسلامی.
  29. ↑ محمدی و دیگران، «نظام طبقاتی در بلوچستان: زمینه‌های تاریخی و پیامدهای اجتماعی»، 1399ش، ص142.
  30. ↑ «شکاف متراکم اجتماعی و محرومیت سیستان و بلوچستان»، وب‌سایت پیشخوان.
  31. ↑ وریج کاظمی، «پتانسیل‌های قوم‌گرایی و جدایی‌طلبی در بلوچستان پاکستان»، وبسایت مرکز بینالمللی مطالعات صلح.
  32. ↑ اکرمیان و حسینی‌زاده، «تحلیل گفتمان ضدامنیتی گروهک تروریستی جیش العدل در سیستان و بلوچستان»، 1399ش، ص82.
  33. ↑ سلیمانی و رضانژاد، «بررسی رابطۀ جنگ نرم و شکاف‌های قومی در جمهوری اسلام ایران: مطالعۀ موردی شبکه‌های بی‌بی‌سی، رادیوفردا و صدای آمریکا»، 1402ش، ص100.
  34. ↑ «شکاف نسلی در جامعۀ ایران: علت‌ها و راه‌کارهای کاهش»، وب‌سایت فارس نیوز.
  35. ↑ نادری و دیگران، «تأملی در آرایش نیروهای اجتماعی و تحول گفتمان‌های هویت قومی در بلوچستان ایران»، 1397ش، ص78-79.
  36. ↑ محمدی و دیگران، «نظام طبقاتی در بلوچستان: زمینه‌های تاریخی و پیامدهای اجتماعی»، 1399ش، ص142و 152-155.
  37. ↑ رانا، «بلوچستان: گرایشهای جدید قومی، شورش، مذهب و توسعه»، پایگاه تخصصی تحلیلی جامعه و فرهنگ ملل.
  38. ↑ وریج کاظمی، «تأثیر قدرت نرم مدارس دینی پاکستان بر امنیت ایران»، وبسایت مرکز بینالمللی مطالعات صلح.
  39. ↑ محمدی و دیگران، «نظام طبقاتی در بلوچستان: زمینه‌های تاریخی و پیامدهای اجتماعی»، 1399ش، ص154-155.
  40. ↑ رانا، «بلوچستان: گرایشهای جدید قومی، شورش، مذهب و توسعه»، پایگاه تخصصی تحلیلی جامعه و فرهنگ ملل.
  41. ↑ یوسفوند و دیگران، «از مقاومت تا پذیرش کلیشه‌های جنسیتی در میان دختران بلوچ، مورد مطالعه: دانشجویان دانشگاه ولایت ایرانشهر»، 1399ش، ص16-17.
  42. ↑ وریج کاظمی، «پتانسیل‌های قوم‌گرایی و جدایی‌طلبی در بلوچستان پاکستان»، وبسایت مرکز بینالمللی مطالعات صلح.
  43. ↑ «شکاف‌های اجتماعی و مشکلات سیاسی و امنیتی در سیستان و بلوچستان»، وب‌سایت جواد اطاعت.
  44. ↑ طاهری، «درآمدی برتبارشناسی قوم بلوچ»، 1386ش، ص136-138.
  45. ↑ طاهری، «درآمدی برتبارشناسی قوم بلوچ»، 1386ش، ص136-138.
  46. ↑ طاهری، «درآمدی برتبارشناسی قوم بلوچ»، 1386ش، ص136-138.
  47. ↑ طاهری، «درآمدی برتبارشناسی قوم بلوچ»، 1386ش، ص136-138.
  48. ↑ طاهری، «درآمدی برتبارشناسی قوم بلوچ»، 1386ش، ص136-138.
  49. ↑ طاهری، «درآمدی برتبارشناسی قوم بلوچ»، 1386ش، ص136-138.
  50. ↑ طاهری، «درآمدی برتبارشناسی قوم بلوچ»، 1386ش، ص136-138.
  51. ↑ طاهری، «درآمدی برتبارشناسی قوم بلوچ»، 1386ش، ص136-138.
  52. ↑ طاهری، «درآمدی برتبارشناسی قوم بلوچ»، 1386ش، ص136-138.
  53. ↑ طاهری، «درآمدی برتبارشناسی قوم بلوچ»، 1386ش، ص136-138.
  54. ↑ شهرنازدار، «مطالعات انسان‌شناختی بلوچستان»، وب‌سایت انسان‌شناسی و فرهنگ.
  55. ↑ شیرخانی و دیگران، «تحلیل ساختار اجتماعی آیین‌های بلوچ در مثل‌های بلوچی سرحدی برپایۀ روی‌کرد مردم‌مدارانۀ بوراوی»، 1400ش، ص159.
  56. ↑ «پیشینه زبان بلوچی»، وب‌سایت طرفداری.
  57. ↑ ۵۷٫۰ ۵۷٫۱ صاحبی، «روز جهانی بزرگداشت فرهنگ بلوچ؛ روزی برای پاسداشت اصالت و زیبایی»، وب‌سایت جاباما.
  58. ↑ «تکامل "زبان بلوچی" نیازمند همت نویسندگان بلوچ»، خبرگزاری ایسنا.
  59. ↑ شهرنازدار، «مطالعات انسان‌شناختی بلوچستان»، وب‌سایت انسان‌شناسی و فرهنگ.
  60. ↑ رئیسی و شعبان‌زاده، بررسی ادبیات منظوم عامیانه بلوچی در مناطق دشتیاری و باهوکلات، 1393ش، ص11.
  61. ↑ رئیسی، «داستان کهن بلوچ (گِسِّدُک)»، وبلاگ مسب.
  62. ↑ یادگاری، «حماسه‌های مردم بلوچ»، وب‌سایت مرکز اسناد فرهنگی آسیا.
  63. ↑ «زبان و ادبیات بلوچی»، وبلاگ نجوای دل.
  64. ↑ «نگاهی به‌فرهنگ بلوچ»، وب‌سایت مجلۀ ویستا.
  65. ↑ «معتقدات بلوچ‌ها»، ویکی‌فقه.
  66. ↑ رئیسی و شعبان‌زاده، بررسی ادبیات منظوم عامیانه بلوچی در مناطق دشتیاری و باهوکلات، 1393ش، ص120.
  67. ↑ رئیسی و شعبان‌زاده، بررسی ادبیات منظوم عامیانه بلوچی در مناطق دشتیاری و باهوکلات، 1393ش، ص125.
  68. ↑ رئیسی و شعبان‌زاده، بررسی ادبیات منظوم عامیانه بلوچی در مناطق دشتیاری و باهوکلات، 1393ش، ص124.
  69. ↑ رئیسی و شعبان‌زاده، بررسی ادبیات منظوم عامیانه بلوچی در مناطق دشتیاری و باهوکلات، 1393ش، ص123.
  70. ↑ رئیسی و شعبان‌زاده، بررسی ادبیات منظوم عامیانه بلوچی در مناطق دشتیاری و باهوکلات، 1393ش، ص122.
  71. ↑ رئیسی و شعبان‌زاده، بررسی ادبیات منظوم عامیانه بلوچی در مناطق دشتیاری و باهوکلات، 1393ش، ص123.
  72. ↑ عشایری و دیگران، «مطالعۀ عوامل مؤثر گرایش به خرافات در بین شهروندان: فراتحلیل پژوهش‌های بازۀ زمانی 1388-1397ش»، 1401ش، ص 376.
  73. ↑ ریاحی، زار و باد و بلوچ، 1397ش، ص1-2.
  74. ↑ ریاحی، زار و باد و بلوچ، 1397ش، ص28.
  75. ↑ «سیستان و بلوچستان بهشت رمال‌ها و دعانویسان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
  76. ↑ «موسیقی بلوچستان»، وبلاگ سرحد.
  77. ↑ ساعدی، اهل هوا، 1345ش، ص45.
  78. ↑ «عقیده به جن نشانه تأثیرپذیری قرآن از فرهنگ جاهلی!»، وب‌سایت آئین رحمت.
  79. ↑ دهقان، «پشت پرده‌زار»، وب‌سایت صبح ساحل‌نیوز.
  80. ↑ ریاحی، زار و باد و بلوچ، 1397ش، ص31 -32.
  81. ↑ «سیستان و بلوچستان بهشت رمال‌ها و دعانویسان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
  82. ↑ «عروسی بلوچ»، وب‌سایت چابهارگشت.
  83. ↑ جانب‌الهی فیروزآبادی، «مظلومیت و قهاریت زن بلوچ»، 1399ش، ص69-70.
  84. ↑ «آشنایی با آداب و رسوم ازدواج مردم بلوچ»، پایگاه خبری تحلیلی ساعدنیوز.
  85. ↑ «موسیقی بلوچستان»، وبلاگ سرحد.
  86. ↑ «مراسم تولد و نام‌گذاری در بلوچستان»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  87. ↑ «قوم بلوچ، مراسم»، وب‌سایت اقوام ایرانی.
  88. ↑ آذرنیوش، «آداب و رسوم، تاریخچه و طوایف بلوچ»، وب‌سایت کجارو.
  89. ↑ فرهنگ بومی مردم بلوچ»، وب‌سایت صنایع دستی ایران.
  90. ↑ فرهنگ بومی مردم بلوچ»، وب‌سایت صنایع دستی ایران.
  91. ↑ «ارادت اهل سنت سیستان و بلوچستان به امام حسین (ع) پایانی ندارد»، خبرگزاری مهر.
  92. ↑ قنبرپور، «مروری بر مراسم پرسه در بلوچستان»، وب‌سایت مجلۀ ویستا.
  93. ↑ «تشریح سنت‌های عید فطر در سیستان بلوچستان از زبان یک مردم‌شناس»، پایگاه خبری عصر هامون.
  94. ↑ بلوچ‌زهی، «آیین‌های عید قربان در میان مردم بلوچستان»، وب‌سایت مجلۀ ویستا.
  95. ↑ «عید فطر در بین مردم جنوب‌شرق ایران/ عید برای نزدیکتر شدن دل‌ها»، خبرگزاری مهر.
  96. ↑ بلوچ‌زهی، «آئین‌های عید قربان در میان مردم بلوچستان»، وب‌سایت مجلۀ ویستا.
  97. ↑ «زنان و مردان بلوچ با رپت و روپ به استقبال عید قربان می‌رود»، خبرگزاری تسنیم.
  98. ↑ فرهنگ بومی مردم بلوچ»، وب‌سایت صنایع دستی ایران
  99. ↑ ملک‌زاده، «فرهنگ نوروز در میان قوم ایرانی بلوچ: میراث ناملموس به‌مثابه پل اتصال اقوام ایرانی»، 1399ش، ص49 و 52.
  100. ↑ «نوروز و جشن‌های شادی‌بخش در سیستان و بلوچستان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
  101. ↑ «سفره هفت میم و مراسم ویژه مردم جنوب ایران در نوروز»، وب‌سایت لست سکند.
  102. ↑ «عید نوروز و خوراکی‌های خوشمزه آن در سیستان و بلوچستان / اینجا مردم نان سال را نماد برکت و روزی می‌دانند»، پایگاه خبری عصر هامون.
  103. ↑ ملک‌زاده، «فرهنگ نوروز در میان قوم ایرانی بلوچ: میراث ناملموس به‌مثابه پل اتصال اقوام ایرانی»، 1399ش، ص53- 54.
  104. ↑ فرهنگ بومی مردم بلوچ»، وب‌سایت صنایع دستی ایران
  105. ↑ «نگاهی به‌فرهنگ بلوچ»، وب‌سایت مجلۀ ویستا.
  106. ↑ «فرهنگ بومی مردم بلوچ»، وب‌سایت صنایع دستی ایران.
  107. ↑ «تبلور اقتصاد مقاومتی در دستان هنرمند دختران بلوچ»، خبرگزاری ایرنا.
  108. ↑ آداب و رسوم مردم بلوچ»، وبسایت کارناوال.
  109. ↑ «بررسی لباس اقوام بلوچ»، وب‌سایت مگ-سارک.
  110. ↑ «نقش غذا در مراسم‌های سنتی و فرهنگ ایرانی»، وب‌سایت شیپ‌فود.
  111. ↑ «غذاهای محلی سیستان بلوچستان»، وب‌سایت هندی کرفتس.
  112. ↑ «غذاهای بلوچی طعمی به حلاوت طبیعت / غذاهای سنتی زینت‌بخش سفره‌های سحری»، وب‌سایت عصر هامون.
  113. ↑ «موسیقی در قوم بلوچ»، وبلاگ بلوچستان.
  114. ↑ اعتصامی‌فرد، «موسیقی سیستان و بلوچستان، یادگاری از فرهنگ و تمدن ایران باستان»، پایگاه خبری عصر هامون.
  115. ↑ «تاریخچۀ موسیقی سیستان و بلوچستان»، وب‌سایت آموزشگاه موسیقی سُرنا.
  116. ↑ «آشنایی با موسیقی بلوچستان انواع سبک‌ها و تاریخچه آواز و موسیقی بلوچستان»، وب‌سایت هنر بلوچ.
  117. ↑ «فرهنگ بومی مردم بلوچ»، وب‌سایت صنایع دستی ایران.
  118. ↑ «آشنایی با موسیقی بلوچستان انواع سبک‌ها و تاریخچه آواز و موسیقی بلوچستان»، وب‌سایت هنر بلوچ.
  119. ↑ «دوچاپی آیینی ماندگار در سیستان و بلوچستان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
  120. ↑ «موسیقی عرفانی بلوچستان در مستند «ملنگان»»، خبرگزاری ایسنا.
  121. ↑ «درباره موسیقی بلوچی چه می‌دانیم؟»، پایگاه اطلاع‌رسانی میارجل.
  122. ↑ «درباره موسیقی بلوچی چه می‌دانیم؟»، پایگاه اطلاع‌رسانی میارجل.
  123. ↑ «درباره موسیقی بلوچی چه می‌دانیم؟»، پایگاه اطلاع‌رسانی میارجل.
  124. ↑ «درباره موسیقی بلوچی چه می‌دانیم؟»، پایگاه اطلاع‌رسانی میارجل.
  125. ↑ «درباره موسیقی بلوچی چه می‌دانیم؟»، پایگاه اطلاع‌رسانی میارجل.
  126. ↑ «فرهنگ بومی مردم بلوچ»، وب‌سایت صنایع دستی ایران.
  127. ↑ «فرهنگ بومی مردم بلوچ»، وب‌سایت صنایع دستی ایران.
  128. ↑ «فرهنگ بومی مردم بلوچ»، وب‌سایت صنایع دستی ایران.
  129. ↑ «فرهنگ بومی مردم بلوچ»، وب‌سایت صنایع دستی ایران.
  130. ↑ علی‌نقیان و روستاخیز، «فهم پدیدارشناختی چندهمسری در میان بلوچ‌ها ساکن شهرستان چابهار»، 1397ش، ص97.
  131. ↑ «جایگاه ویژه ازدواج میان قوم بلوچ»، خبرگزاری عصر هامون.
  132. ↑ «سیستان و بلوچستان الگوی ازدواج آسان و پایدار در کشور»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
  133. ↑ «جایگاه ویژه ازدواج میان قوم بلوچ»، خبرگزاری عصر هامون.
  134. ↑ علی‌نقیان و روستاخیز، «فهم پدیدارشناختی چندهمسری در میان بلوچ‌های ساکن در شهرستان چابهار»، 1397ش، ص102-108.
  135. ↑ «کودک‌همسری در استان‌های مرزی منتهی به افغانستان و عراق بیشتر است»، مرکز مطالعات زنان و خانوادۀ دانشگاه تهران.
  136. ↑ «بررسی وضعیت کودک‌همسری در سیستان و بلوچستان»، وب‌سایت جهان صنعت.
  137. ↑ اله‌یاری و غلام‌رضایی، «علل کودک‌همسری در استان سیستان و بلوچستان»، 1400ش، ص6-7.
  138. ↑ «راهی ندارم، دختران قربانی ازدواج‌های زودهنگام و اجباری از آیندۀ خود می‌ترسند»، وب‌سایت زن‌تایمز.
  139. ↑ «مرکز آمار: دست‌کم 27 هزار کودک‌همسری در یک سال»، وب‌سایت انتخاب.
  140. ↑ «همسرانی شرعی که به رسمیت شناخته نمی‌شوند/ ازدواج خارج از دایره قانون»، خبرگزاری مهر.
  141. ↑ «گفت‌وگو با عروس خون‌بسی از طایفه بلوچ» وب‌سایت روزنامۀ شهروند.
  142. ↑ «فواید ازدواج در زمان درست و عواقب تأخیر در آن»، وب‌سایت یار صمیمی.
  143. ↑ «بررسی وضعیت کودک‌همسری در سیستان و بلوچستان»، وب‌سایت جهان صنعت.
  144. ↑ «راهی ندارم، دختران قربانی ازدواج‌های زودهنگام و اجباری از آیندۀ خود می‌ترسند»، وب‌سایت زن‌تایمز.
  145. ↑ «همسرانی شرعی که به رسمیت شناخته نمی‌شوند/ ازدواج خارج از دایره قانون»، خبرگزاری مهر.
  146. ↑ علی‌نقیان و روستاخیز، «فهم پدیدارشناختی چندهمسری در میان بلوچ‌های ساکن در شهرستان چابهار»، 1397ش، ص96.
  147. ↑ «عروسی بلوچ»، وب‌سایت چابهارگشت.
  148. ↑ علی‌نقیان و روستاخیز، «فهم پدیدارشناختی چندهمسری در میان بلوچ‌های ساکن در شهرستان چابهار»، 1397ش، ص102-106.
  149. ↑ «چندهمسری در بلوچستان و مشکلات آن»، وبلاگ سرزمین بلوچستان.
  150. ↑ علی‌نقیان و روستاخیز، «فهم پدیدارشناختی چندهمسری در میان بلوچ‌های ساکن در شهرستان چابهار»، 1397ش، ص101-102.
  151. ↑ ناستی‌زایی، «عوامل مؤثر در تعدد زوجات از دیدگاه دانشجویان بلوچ»، 1385ش، ص70.
  152. ↑ اسمعیلی و دیگران، «کاوشی کیفی از علل و زمینه‌های شکل‌گیری چندهمسری مردان»، 1398ش، ص70-71.
  153. ↑ «فرزندآوری بالا در سیستان و بلوچستان مسئلۀ فرهنگی یا مکانیسم دفاعی»، پایگاه خبری و تحلیلی انصاف.
  154. ↑ ناستی‌زایی، «عوامل مؤثر در تعدد زوجات از دیدگاه دانشجویان بلوچ»، 1385ش، ص69-70.
  155. ↑ اسمعیلی و دیگران، «کاوشی کیفی از علل و زمینه‌های شکل‌گیری چندهمسری مردان»، 1398ش، ص73-75.
  156. ↑ «رنج‌های چندهمسری در سیستان و بلوچستان»، خبرگزاری دانشجویان ایران ایسنا.
  157. ↑ علی‌نقیان و روستاخیز، «فهم پدیدارشناختی چندهمسری در میان بلوچ‌های ساکن در شهرستان چابهار»، 1397ش، ص106.
  158. ↑ «بررسی آسیب‌های اجتماعی زنان و دختران سیستان و بلوچستان / ازدواج‌هایی که زودتر از موعد قانونی ثبت می‌شود»، خبرگزاری موج.
  159. ↑ براهوی و دیگران، «بررسی عوامل فرهنگی پدیده طلاق در بین مردم بلوچ شهرستان زاهدان»، 1394ش، ص3-4.
  160. ↑ «افتخار سیستان و بلوچستان به آخرین رتبه در طلاق»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
  161. ↑ «مهم‌ترین علل وقوع طلاق/ سن طلاق در سیستان و بلوچستان رو به کاهش است»، خبرگزاری فارس.
  162. ↑ «میانگین سن ازدواج و طلاق در سیستان و بلوچستان چقدر است؟»، خبرگزاری دانشجویان ایران ایسنا.
  163. ↑ بلوک‌باشی، «بلوچ»، ائرۀ المعارف بزرگ اسلامی در وب‌سایت کتاب‌خانۀ مدرسۀ فقاهت.
  164. ↑ «در مورد سیستان و بلوچستان در ویکی تابناک بیشتر بخوانید»، ویکی‌تابناک.
  165. ↑ «در برخی از مناطق سیستان و بلوچستان نرخ بیکاری بین ۴۰ تا ۶۰درصد است/ سفره‌های مرزنشینان خالی است»، خبرگزاری ایلنا.
  166. ↑ «بیکاری و افزایش شغل‌های کاذب در سیستان و بلوچستان»، وب‌سایت تحلیلی‌خبری عصر ایران.
  167. ↑ «چرا خط بطلانی بر قاچاق سوخت در سیستان و بلوچستان کشیده نمی‌شود»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
  168. ↑ «چرا خط بطلانی بر قاچاق سوخت در سیستان و بلوچستان کشیده نمی‌شود»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
  169. ↑ «لزوم مهار روان‌آب‌ها برای مقابله با خشکسالی در سیستان و بلوچستان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
  170. ↑ «بیکاری و افزایش شغل‌های کاذب در سیستان و بلوچستان»، وب‌سایت تحلیلی‌خبری عصر ایران.
  171. ↑ «در برخی از مناطق سیستان و بلوچستان نرخ بیکاری بین ۴۰ تا ۶۰درصد است/ سفره‌های مرزنشینان خالی است»، خبرگزاری ایلنا.
  172. ↑ «کودکان شغل‌های سیاه در سیستان و بلوچستان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
  173. ↑ «این کودکان مدرسه نمی‌روند؛ قاچاق می‌کنند»، وب‌سایت تحلیلی خبری عصر ایران.
  174. ↑ «بازی کودکان پابرهنه در فاضلاب/ اینجا دهکدۀ بلوچ‌ها در جنوب تهران است»، وب‌سایت رکنا.
  175. ↑ «تقسیم کار در خانواده عشایر»، وب‌سایت مجلۀ ویستا.
  176. ↑ «این کودکان مدرسه نمی‌روند؛ قاچاق می‌کنند»، وب‌سایت تحلیلی خبری عصر ایران.
  177. ↑ «از رستم پهلوان تا کودکان دست‌فروش»، وب‌سایت روزنامۀ صبح ایران.
  178. ↑ بیجاری، «سوزن‌دوزی بلوچ»، مرکز دایرۀ المعارف بزرگ اسلامی.
  179. ↑ «سوزن‌دوزی؛ هنر اصیل و زیبای زنان بلوچ»، وب‌سایت راسخون.
  180. ↑ «تقسیم کار در خانواده عشایر»، وب‌سایت مجلۀ ویستا.
  181. ↑ «بازی کودکان پابرهنه در فاضلاب/ اینجا دهکدۀ بلوچ‌ها در جنوب تهران است»، وب‌سایت رکنا.
  182. ↑ «روایتی کوتاه از زندگی زنان بلوچ»، وب‌سایت انسان‌شناسی و فرهنگ.
  183. ↑ «کودکان کارگر در نیمروز قربانی تجاوز جنسی می‌شوند»، وب‌سایت تلویزیون چکاد.
  184. ↑ «کودکان 6 ساله قاچاقچیان سوخت در بلوچستان»، خبرگزاری برنا.
  185. ↑ «کودکان کارگر در نیمروز قربانی تجاوز جنسی می‌شوند»، وب‌سایت تلویزیون چکاد.
  186. ↑ کودکان شغل‌های سیاه در سیستان و بلوچستان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
  187. ↑ «کودکان کارگر در نیمروز قربانی تجاوز جنسی می‌شوند»، وب‌سایت تلویزیون چکاد.
  188. ↑ «آنها هوش سرشارشان فقط در خیابان‌ها خلاصه می‌شود»، خبرگزاری دانشجویان ایران ایسنا.
  189. ↑ «بازی کودکان پابرهنه در فاضلاب/ اینجا دهکدۀ بلوچ‌ها در جنوب تهران است»، وب‌سایت رکنا.
  190. ↑ اعظمی و دهمرده، «بررسی و تحلیل عمده‌ترین چالش‌های امنیتی مرزهای استان سیستان و بلوچستان»، وب‌سایت جغرافیای سیاست، 1392ش.
  191. ↑ آذرنیوش، «آداب و رسوم، تاریخچه و طوایف بلوچ»، وب‌سایت کجارو.
  192. ↑ بیجاری، «سوزن‌دوزی بلوچ»، مرکز دایرۀ المعارف بزرگ اسلامی.
  193. ↑ «سوزن‌دوزی بلوچ یا بلوچ‌دوزی»، وب‌سایت تک آرینا.
  194. ↑ میرزایی، «بررسی لباس اقوام بلوچ»، وب‌سایت سارک.
  195. ↑ «سفال کلپورگان»، وب‌سایت بلوچی دیوان.
  196. ↑ آذرنیوش، «آداب و رسوم، تاریخچه و طوایف بلوچ»، وب‌سایت کجارو.
  197. ↑ جانب‌الهی فیروزآبادی، «مظلومیت و قهاریت زن بلوچ»، 1399ش، ص68.
  198. ↑ جانب‌الهی فیروزآبادی، «مظلومیت و قهاریت زن بلوچ»، 1399ش، ص68.
  199. ↑ «جایگاه و ارزش زن بلوچ در جامعه سنتی بلوچستان»، وبلاگ برانز.
  200. ↑ «فرزندآوری بالا در سیستان و بلوچستان مسئلۀ فرهنگی یا مکانیسم دفاعی»، پایگاه خبری و تحلیلی انصاف.
  201. ↑ رئیسی و بوستانی، «مطالعه کیفی خشونت علیه زنان بلوچ»، 1400ش، ص53-56.
  202. ↑ «موفق‌ترین زن حوزه کارآفرینی در سال 97 چه کسی بود؟»، وب‌سایت روزنامۀ همشهری.
  203. ↑ «عروسی بلوچ»، وب‌سایت چابهارگشت.
  204. ↑ جانب‌الهی فیروزآبادی، «مظلومیت و قهاریت زن بلوچ»، 1399ش، ص69-72.
  205. ↑ «جایگاه زنان در حماسه‌های بلوچستان»، وب‌سایت ویرگول.
  206. ↑ جانب‌الهی فیروزآبادی، «مظلومیت و قهاریت زن بلوچ»، 1399ش، ص73-75.
  207. ↑ رئیسی و دیگران، «موانع نهادی مشارکت سیاسی زنان منطقۀ بلوچستان»، 1399ش، ص314-315.
  208. ↑ «معرفی 14 شهیده زن سیستان و بلوچستان»، خبرگزاری بسیج.
  209. ↑ «زن بلوچ در ابعاد مختلف فرهنگی، اجتماعی، سیاسی حضور دارد»، وب‌سایت عصر هامون.
  210. ↑ رئیسی و خسروی، «توانمندسازی و مشارکت سیاسی اجتماعی زنان بلوچ بعد از انقلاب اسلامی ایران»، 1400ش، ص15.
  211. ↑ «حضور زنان برای کار در ادارات دولتی نیمروز رو به افزایش است»، آژانس خبری پژواک.
  212. ↑ «اسلام عامل عزت قوم بلوچ»، پایگاه جامع دینی و خبری اهل سنت ایران.
  213. ↑ کیخان، «نقش مردم سیستان در انقلاب اسلامی»، وبلاگ علی کیخانی.
  214. ↑ امیری و صلاح، «بررسی نقش رزمندگان بلوچ در هشت سال دفاع مقدس»، وب‌سایت علم‌نت.
  215. ↑ «مستند انکارشدگان آماده نمایش شد»، خبرگزاری پانا.
  216. ↑ «بازنمایی واقعیت قوم بلوچ در«میرو»/سینما نیاز به فیلم راهبردی دارد»، مهرنیوز.
  217. ↑ کاروانی و غفاری‌نسب، «کاوش کیفی ادراک دانشجویان بلوچ از بازنمایی هویت بلوچ‌ها در رسانه‌های جمعی؛ مورد مطالعه: دانشجویان بلوچ تحصیلات تکمیلی»، 1398ش، ص151-153.
  218. ↑ کاروانی و غفاری‌نسب، «کاوش کیفی ادراک دانشجویان بلوچ از بازنمایی هویت بلوچ‌ها در رسانه‌های جمعی؛ مورد مطالعه: دانشجویان بلوچ تحصیلات تکمیلی»، 1398ش، ص154-153.
  219. ↑ «آیا می‌دانید ایران داراری کوهستان‌های شبیه به سطح مریخ است؟»، وب‌سایت آسمان پایتخت.
  220. ↑ «مکران کجاست و چرا رقیب تهران شده است؟»، خبرگزاری ایسنا.
  221. ↑ «مکران کجاست و چرا رقیب تهران شده است؟»، خبرگزاری ایسنا.
  222. ↑ «تالاب لیپار (صورتی) چابهار»، وب‌سایت سفرمارکت.
  223. ↑ «کوه گل‌فشان چابهار اثری جهانی»، وب‌سایت منطقه آزاد چابهار.
  224. ↑ «کوه گل‌فشان چابهار اثری جهانی»، وب‌سایت منطقه آزاد چابهار.
  225. ↑ «کوه تفتان زاهدان»، وب‌سایت سفرمارکت.
  226. ↑ «سیستان و بلوچستان سرزمین غارهای ناشناخته»، پایگاه خبری عصر هامون.
  227. ↑ اصلی‌شهرکی، «گردشگری مذهبی در استان سیستان و بلوچستان»، وب‌سایت میراث آریا.
  228. ↑ دیده‌ور و دیگران، «مطالعة دانش بومی و مصارف سنتی برخی از گیاهان دارویی در منطقة بلوچستان ایران»، 1400ش، ص235-236 و 240-242.
  229. ↑ «سازه‌ها و روش‌های سنتی جمع‌آوری آب باران (در بازه زمانی بحرانی)»، وب‌سایت شرکت سهامی آب منطقۀ خراسان رضوی.
  230. ↑ خوبفکر برآبادی و دیگران، «سامانه‌های بومی و سنتی استحصال آب باران در بلوچستان ایران»، 1398ش، ص303-304
  231. ↑ «دَگار؛ دانش بومی کشاورزی دیم نیازمند نگاهی نو»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
  232. ↑ یوسفی، «تأثیر مدرنیته در تغییر سبک زندگی خانواده‌های بلوچ »، 1401ش، ص158-162.
  233. ↑ یوسفی، «تأثیر مدرنیته در تغییر سبک زندگی خانواده‌های بلوچ »، 1401ش، ص158-162.
  234. ↑ یوسفی، «تأثیر مدرنیته در تغییر سبک زندگی خانواده‌های بلوچ »، 1401ش، ص158-162.
  235. ↑ عرب‌احمدی، «ردپای هویت بلوچ در زنگبار»، 1396ش، ص114.
  236. ↑ «بلوچ‌ها در آفریقا/ دکتر امیر بهرام عرب احمدی-بخش اول»، وب‌سایت مرکز دایرۀ‌المعارف بزرگ اسلامی.
  237. ↑ عرب‌احمدی، «ردپای هویت بلوچ در زنگبار»، 1396ش، ص115.
  238. ↑ سلطانی، «16 استان بالاتر از میانگین باسوادی»، روزنامۀ همشهری.
  239. ↑ «آموزش و پرورش در سیستان و بلوچستان و چالش‌ها و راهکارهای آن»، خبرگزاری ایرنا.
  240. ↑ «مشکل کمبود معلم در سیستان و بلوچستان رفع شود/ اجبار کودکان به کار و ازدواج زودهنگام از دلایل ترک تحصیل دانش‌آموزان»، پایگاه خبری عصر هامون.
  241. ↑ «آموزش و پرورش در سیستان و بلوچستان و چالش‌ها و راهکارهای آن»، خبرگزاری ایرنا.
  242. ↑ «تنور کمبود پزشک در روستاهای سیستان وبلوچستان داغ تر از همیشه است/ توزیع نامتوازن پزشک؛ مشکل اساسی نظام سلامت»، پایگاه خبری عصر هامون.
  243. ↑ «54درصد کودکان در سیستان و بلوچستان دچار سوءتغذیه هستند»، وب‌سایت رکنا.
  244. ↑ «سفرنامه وزیر بهداشت به سیستان و بلوچستان (چابهار)»، باشگاه خبرنگاران جوان.
  245. ↑ «تنوع ژنتیکی اقوام ایرانی: چگونه DNA ما، راز وحدت و تنوع فرهنگی ایران را فاش می‌کند؟»، وب‌سایت ویرگول.
  246. ↑ صاحبی، «روز جهانی بزرگداشت فرهنگ بلوچ؛ روزی برای پاسداشت اصالت و زیبایی»، وب‌سایت جاباما.

منابع

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • «آداب و رسوم مردم بلوچ»، وب‌سایت کارناوال، تاریخ درج مطلب: ۲۱ مرداد ۱۳۹۹ش.
  • آذرنیوش، زهرا، «آداب و رسوم، تاریخچه و طوایف بلوچ»، وب‌سایت کجارو، تاریخ درج مطلب: ۱ دی ۱۴۰۰ش.
  • «آشنایی با آداب و رسوم ازدواج مردم بلوچ»، پایگاه خبری تحلیلی ساعدنیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۱ مهر ۱۳۹۹ش.
  • «آشنایی با موسیقی بلوچستان انواع سبک‌ها و تاریخچه آواز و موسیقی بلوچستان»، وب‌سایت هنر بلوچ، تاریخ بازدید: ۳ تیر ۱۴۰۴ش.
  • «آموزش و پرورش در سیستان و بلوچستان و چالش‌ها و راهکارهای آن»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲۷ آذر ۱۳۹۷ش.
  • «آنها هوش سرشارشان فقط در خیابان‌ها خلاصه می‌شود»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۳۰ مهر ۱۳۸۴ش.
  • «آیا می‌دانید ایران داراری کوهستان‌های شبیه به سطح مریخ است؟»، وب‌سایت آسمان پایتخت، تاریخ درج مطلب: ۲۸ شهریور ۱۴۰۲ش.
  • «ارادت اهل سنت سیستان و بلوچستان به امام حسین (ع) پایانی ندارد»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۹ مهر ۱۳۹۹ش.
  • «از رستم پهلوان تا کودکان دست‌فروش»، وب‌سایت روزنامهٔ صبح ایران، تاریخ درج مطلب: ۴ اردیبهشت ۱۳۹۲ش.
  • «اسلام عامل عزت قوم بلوچ»، پایگاه جامع دینی و خبری اهل‌سنت ایران، تاریخ درج مطلب: ۳۰ مهر ۱۳۹۸ش.
  • اسمعیلی، قاسم و دیگران، «کاوشی کیفی از علل و زمینه‌های شکل‌گیری چندهمسری مردان»، فصلنامهٔ پژوهش‌های روان‌شناسی اجتماعی، شمارهٔ ۳۴، تابستان ۱۳۹۸ش.
  • اصلی‌شهرکی، ام‌البنین، «گردشگری مذهبی در استان سیستان و بلوچستان»، وب‌سایت میراث آریا، تاریخ درج مطلب: ۱۴آبان ۱۴۰۳ش.
  • اعتصامی‌فرد، صفیه، «زنان و مردان بلوچ با رپت و روپ به استقبال عید قربان می‌رود»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۱۲ مهر ۱۳۹۳ش.
  • اعتصامی‌فرد، صفیه، «موسیقی سیستان و بلوچستان، یادگاری از فرهنگ و تمدن ایران باستان»، پایگاه خبری عصر هامون، تاریخ درج مطلب: ۱۶ مهر ۱۳۹۳ش.
  • «افتخار سیستان و بلوچستان به آخرین رتبه در طلاق»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱۶ خرداد ۱۳۹۶ش.
  • اکرمیان، محمدحسین و حسینی‌زاده، محمدعلی، «تحلیل گفتمان ضدامنیتی گروهک تروریستی جیش العدل در سیستان و بلوچستان»، نشریهٔ علمی آفاق امنیت، سال سیزدهم، شمارهٔ چهل‌وهفتم، تابستان ۱۳۹۹ش.
  • اله‌یاری، معصومه و غلام‌رضایی، هادی، «علل کودک‌همسری در استان سیستان و بلوچستان»، سومین کنفرانس بین‌المللی علوم تربیتی، روان‌شناسی، مشاوره، آموزش و پرورش، ۱۴۰۰ش.
  • امیری، عنایت‌الله و صلاح، مهدی «بررسی نقش رزمندگان بلوچ در هشت سال دفاع مقدس»، وب‌سایت علم‌نت، تاریخ بازدید: ۶ مهر ۱۴۰۲ش.
  • «این کودکان مدرسه نمی‌روند؛ قاچاق می‌کنند»، سایت تحلیلی خبری عصر ایران، تاریخ درج مطلب: ۱۷ تیر ۱۳۹۹ش.
  • «۵۴درصد کودکان در سیستان و بلوچستان دچار سوءتغذیه هستند»، وب‌سایت رکنا، تاریخ درج مطلب: ۲۵ مهر ۱۴۰۳ش.
  • «بازنمایی واقعیت قوم بلوچ در«میرو»/سینما نیاز به فیلم راهبردی دارد»، مهرنیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۴ دی ۱۴۰۲ش.
  • «بازی کودکان پابرهنه در فاضلاب/ اینجا دهکدهٔ بلوچ‌ها در جنوب تهران است»، وب‌سایت رکنا، تاریخ درج مطلب: ۱۰ خرداد ۱۴۰۰ش.
  • براهوی، مهرنگار و دیگران، «بررسی عوامل فرهنگی پدیده طلاق در بین مردم بلوچ شهرستان زاهدان»، اولین کنفرانس بین‌المللی علوم اجتماعی و جامعه‌شناسی مؤسسهٔ علوم فناوری خوارزمی شیراز، تاریخ درج مطلب: ۲۱ بهمن ۱۳۹۴ش.
  • «بررسی آسیب‌های اجتماعی زنان و دختران سیستان و بلوچستان/ ازدواج‌هایی که زودتر از موعد قانونی ثبت می‌شود»، خبرگزاری موج، تاریخ درج مطلب: ۸ فروردین ۱۴۰۱ش.
  • بلوچ‌زهی، محمود، «آیین‌های عید قربان در میان مردم بلوچستان»، وب‌سایت مجلهٔ ویستا، تاریخ بازدید: ۲ تیر ۱۴۰۴ش.
  • اعظمی، هادی و دهمرده، معصومه، «بررسی و تحلیل عمده‌ترین چالش‌های امنیتی مرزهای استان سیستان و بلوچستان»، فصلنامه دانش انتظامی استان سیستان و بلوچستان، شمارهٔ ۸، دوره چهارم، ۱۳۹۲ش.
  • «بررسی وضعیت کودک‌همسری در سیستان و بلوچستان»، وب‌سایت جهان صنعت، تاریخ درج مطلب: ۱۱ خرداد ۱۴۰۴ش.
  • «بلوچ و بلوچستان»، وب‌سایت دانشنامهٔ جهان اسلام، تاریخ بازدید: ۵ مهر ۱۴۰۲ش.
  • «بلوچ‌ها در آفریقا/ دکتر امیر بهرام عرب احمدی- بخش اول»، وب‌سایت مرکز دایرهٔ المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ بازدید: ۲ تیر ۱۴۰۴ش.
  • بلوک‌باشی، علی، «دائرهٔ المعارف بزرگ اسلامی»، وب‌سایت کتابخانهٔ مدرسهٔ فقاهت، تاریخ بازدید: ۱۴ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
  • بیجاری، مریم، «سوزن‌دوزی بلوچ»، مرکز دایرهٔ المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱ آذر ۱۴۰۰ش.
  • «بیکاری و افزایش شغل‌های کاذب در سیستان و بلوچستان»، وب‌سایت تحلیلی‌خبری عصر ایران، تاریخ درج مطلب: ۱۱ بهمن ۱۴۰۰ش.
  • پوپل، کریم، «نژاد و ملیت‌های افغانستان قسمت دوازدهم طایفهٔ بلوچ»، وبلاگ نژاد و ملیت‌های افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۲۷ ژانویهٔ ۲۰۱۶م.
  • «پیشینه زبان بلوچی»، وب‌سایت طرفداری، تاریخ درج مطلب: ۱۴ آذر ۱۳۹۹ش.
  • پرگاری، صالح و دیگران، «تأثیر عوامل اجتماعی و فرهنگی – مذهبی در مهاجرت بلوچ‌ها از زاهدان به آن‌سوی مرز در دورهٔ پهلوی»، فصل‌نامهٔ تحقیقات تاریخ اجتماعی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال ششم، شمارهٔ دوم، پاییز و زمستان ۱۳۹۵ش.
  • «تاریخچهٔ موسیقی سیستان و بلوچستان»، وب‌سایت آموزشگاه موسیقی سُرنا، تاریخ بازدید: ۲ تیر ۱۴۰۴ش.
  • «تالاب لیپار (صورتی) چابهار»، وب‌سایت سفرمارکت، تاریخ بازدید: ۱۶ خرداد ۱۴۰۴ش.
  • «تشریح سنت‌های عید فطر در سیستان و بلوچستان از زبان یک مردم‌شناس»، پایگاه خبری عصر هامون، تاریخ درج مطلب: ۱ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
  • «تقسیم کار در خانواده عشایر»، وب‌سایت مجلهٔ ویستا، تاریخ بازدید: ۱۲خرداد ۱۴۰۴ش.
  • «تکامل "زبان بلوچی" نیازمند همت نویسندگان بلوچ»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۹ تیر ۱۳۹۴ش.
  • «تنور کمبود پزشک در روستاهای سیستان وبلوچستان داغ تر از همیشه است/ توزیع نامتوازن پزشک؛ مشکل اساسی نظام سلامت»، پایگاه خبری عصر هامون، تاریخ درج مطلب: ۶ تیر ۱۴۰۱ش.
  • «تنوع ژنتیکی اقوام ایرانی: چگونه DNA ما، راز وحدت و تنوع فرهنگی ایران را فاش می‌کند؟»، وب‌سایت ویرگول، تاریخ بازدید: ۲۵ تیر ۱۴۰۴ش.
  • جانب‌الهی فیروزآبادی، محمدسعید، «مظلومیت و قهاریت زن بلوچ»، فصل‌نامهٔ توانمندسازی زنان و جامعهٔ پایدار، دورهٔ ۶، شمارهٔ ۱، بهار ۱۳۹۹ش.
  • «جایگاه زنان در حماسه‌های بلوچستان»، وب‌سایت ویرگول، تاریخ بازدید: ۱۴ خرداد ۱۴۰۴ش.
  • «جایگاه و ارزش زن بلوچ در جامعه سنتی بلوچستان»، وبلاگ برانز، تاریخ درج مطلب: ۱۴ خرداد ۱۴۰۴ش.
  • «جایگاه ویژه ازدواج میان قوم بلوچ»، خبرگزاری عصر هامون، تاریخ درج مطلب: ۳۰ خرداد ۱۴۰۲ش.
  • جعفری، حمید، «زار»، وب‌سایت مرکزدائره‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱ آذر ۱۴۰۰ش.
  • «چرا خط بطلانی بر قاچاق سوخت در سیستان و بلوچستان کشیده نمی‌شود»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱ دی ۱۳۹۸ش.
  • «چندهمسری در بلوچستان و مشکلات آن»، وبلاگ سرزمین بلوچستان، تاریخ درج مطلب: ۲۰ شهریور ۱۳۹۱ش.
  • «حضور زنان برای کار در ادارات دولتی نیمروز رو به افزایش است»، آژانس خبری پژواک، تاریخ درج مطلب: ۲۳ سپتامبر ۲۰۱۷م.
  • خوبفکر برآبادی، حبیب‌الله و دیگران، «سامانه‌های بومی و سنتی استحصال آب باران در بلوچستان ایران»، دوفصلنامه دانش‌های بومی ایران، شماره ۱۲، پاییز و زمستان ۱۳۹۸ش.
  • «دربارهٔ موسیقی بلوچی چه می‌دانیم؟»، پایگاه اطلاع‌رسانی میارجل، تاریخ درج مطلب: ۶ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
  • «در برخی از مناطق سیستان و بلوچستان نرخ بیکاری بین ۴۰ تا ۶۰درصد است/ سفره‌های مرزنشینان خالی است»، خبرگزاری ایلنا، تاریخ درج مطلب: ۵ خرداد ۱۳۹۹ش.
  • «در مورد بلوچ در ویکی‌تابناک بیشتر بخوانید»، وب‌سایت تابناک، تاریخ بازدید: ۱۵ خرداد ۱۴۰۴ش.
  • «دَگار؛ دانش بومی کشاورزی دیم نیازمند نگاهی نو»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۸ مرداد ۱۳۹۷ش.
  • «دوچاپی آیینی ماندگار در سیستان و بلوچستان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۳ مرداد ۱۳۹۷ش.
  • «دولت و ملت در ایران: نگاهی تاریخی به تحول در ساختارهای اجتماعی و سیاسی در بلوچستان»، وب‌سایت گوارتیشک، تاریخ بازدید: ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
  • دهقان، مرجان، «پشت پردهٔ زار»، وب‌سایت صبح ساحل‌نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۵ تیر ۱۳۹۸ش.
  • دیده‌ور، مریم و دیگران، «مطالعهٔ دانش بومی و مصارف سنتی برخی از گیاهان دارویی در منطقهٔ بلوچستان ایران»، مجلّهٔ طب سنّتی اسلام و ایران، سال دوازدهم، شمارهٔ سوم، پاییز ۱۴۰۰ش.
  • رانا، محمدعامر، «بلوچستان: گرایشهای جدید قومی، شورش، مذهب و توسعه»، پایگاه تخصصی تحلیلی جامعه و فرهنگ ملل، تاریخ درج مطلب: ۱۲ فروردین ۱۴۰۰ش.
  • «راهی ندارم، دختران قربانی ازدواج‌های زودهنگام و اجباری از آیندهٔ خود می‌ترسند»، وب‌سایت زن‌تایمز، تاریخ درج مطلب: ۶ ژوئیهٔ ۲۰۲۳م.
  • رستگار ژاله، سحر «واکاوی تأثیر فرهنگ بر مسکن بلوچ‌ها از طریق سپهر نشانه‌ای یوری لوتمان»، دوفصل‌نامهٔ علمی معماری اقلیم گرم و خشک، سال دهم، شمارهٔ پانزدهم، بهار و تابستان ۱۴۰۰ش.
  • رئیسی، «داستان کهن بلوچ (گِسِّدُک)»، وبلاگ مسب، تاریخ درج مطلب: ۶ آبان ۱۳۸۹ش.
  • رئیسی، کریم‌بخش و شعبان‌زاده، مریم، بررسی ادبیات منظوم عامیانه بلوچی در مناطق دشتیاری و باهوکلات، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در رشته زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ۱۳۹۳ش.
  • رئیسی، سمیه و بوستانی، داریوش، «مطالعه کیفی خشونت علیه زنان بلوچ»، فصلنامهٔ زن و جامعه، ۱۴۰۰ش.
  • رئیسی، سیما و دیگران، «موانع نهادی مشارکت سیاسی زنان منطقهٔ بلوچستان»، فصل‌نامهٔ زن در توسعه و سیاست، دورهٔ ۱۸، شمارهٔ ۲، تابستان ۱۳۹۹ش.
  • رئیسی، ماه‌نور، و خسروی، ملک‌تاج، «توانمندسازی و مشارکت سیاسی اجتماعی زنان بلوچ بعد از انقلاب اسلامی ایران»، فصل‌نامهٔ رهیافت انقلاب اسلامی، سال پانزدهم، شمارهٔ ۵۵، تابستان ۱۴۰۰ش.
  • «رنج‌های چندهمسری در سیستان و بلوچستان»، خبرگزاری دانشجویان ایران ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۵ بهمن ۱۳۹۸ش.
  • «روایتی کوتاه از زندگی زنان بلوچ»، وب‌سایت انسان‌شناسی و فرهنگ، تاریخ درج مطلب: ۲ اردیبهشت ۱۳۹۸ش.
  • ریاحی، علی، زار و باد و بلوچ، تهران، کتابخانهٔ ظهوری، ۱۳۹۷ش.
  • «زبان و ادبیات بلوچی»، وبلاگ نجوای دل، تاریخ درج مطلب: ۲۴ اسفند ۱۳۸۷ش.
  • «زن بلوچ در ابعاد مختلف فرهنگی، اجتماعی، سیاسی حضور دارد»، وب‌سایت عصرهامون، تاریخ درج مطلب: ۱۵ اسفند ۱۴۰۱ش.
  • «سازه‌ها و روش‌های سنتی جمع‌آوری آب باران (در بازه زمانی بحرانی)»، وب‌سایت شرکت سهامی آب منطقهٔ خراسان رضوی، تاریخ درج مطلب: ۱۹ مرداد ۱۳۹۶ش.
  • ساعدی، غلام‌حسین، اهل هوا، تهران، مؤسسهٔ مطالعات و تحقیقات اجتماعی، ۱۳۴۵ش.
  • سرافرازی، عباس، «فرقهٔ مذهبی ذکری‌ها در بلوچستان»، پژوهش‌نامه تاریخ اسلام، سال اول، شمارهٔ سوم، پاییز ۱۳۹۰ش.
  • «سفال کلپورگان»، وب‌سایت بلوچی دیوان، تاریخ درجمطلب: ۲۲ جولای ۲۰۲۴م.
  • «سفرنامه وزیر بهداشت به سیستان و بلوچستان (چابهار)»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۵ دی ۱۳۹۴ش.
  • «سفرهٔ هفت‌میم و مراسم ویژه مردم جنوب ایران در نوروز»، وبسایت لست‌سکند، تاریخ درج مطلب: ۱ فروردین ۱۴۰۱ش.
  • سلطانی، پرنیان، «۱۶ استان بالاتر از میانگین باسوادی»، روزنامهٔ همشهری، تاریخ درج مطلب: ۲۰ دی ۱۴۰۰ش.
  • سلیمانی، غلام‌علی و رضانژاد، زهرا، «بررسی رابطهٔ جنگ نرم و شکاف‌های قومی در جمهوری اسلامی ایران: مطالعهٔ موردی شبکه‌های بی‌بی‌سی، رادیوفردا و صدای آمریکا»، فصل‌نامهٔ علمی مطالعات قدرت نرم، دورهٔ ۱۳، شمارهٔ ۳۲، بهار ۱۴۰۲ش.
  • «سوزن‌دوزی بلوچ یا بلوچ‌دوزی»، وب‌سایت تک آرینا، تاریخ بازدید: ۱۰ خرداد ۱۴۰۴ش.
  • «سوزن‌دوزی؛ هنر اصیل و زیبای زنان بلوچ»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: ۱ بهمن ۱۳۸۷ش.
  • «سیستان و بلوچستان الگوی ازدواج آسان و پایدار در کشور»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱۸ آبان ۱۳۸۹ش.
  • «سیستان و بلوچستان بهشت رمال‌ها و دعانویسان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۴ شهریور ۱۳۹۳ش.
  • «شکاف متراکم اجتماعی و محرومیت سیستان و بلوچستان»، وب‌سایت پیشخوان، تاریخ بازدید: ۸ تیر ۱۴۰۴ش.
  • «شکاف نسلی در جامعهٔ ایران: علت‌ها و راه‌کارهای کاهش»، وب‌سایت فارس نیوز، تاریخ درج مطلب: ۵ شهریور ۱۴۰۲ش.
  • «شکاف‌های اجتماعی و مشکلات سیاسی و امنیتی در سیستان و بلوچستان»، وب‌سایت جواد اطاعت، تاریخ بازدید: ۸ تیر ۱۴۰۴ش.
  • شیرخانی، حسین و دیگران، «تحلیل ساختار اجتماعی آیین‌های بلوچ در مثل‌های بلوچی سرحدی برپایهٔ روی‌کرد مردم‌مدارانهٔ بوراوی»، دوماه‌نامهٔ فرهنگ و ادبیات عامه، سال ۹، شمارهٔ ۴۲، بهمن و اسفند ۱۴۰۰ش.
  • شهرنازدار، محسن، «مطالعات انسان‌شناختی بلوچستان»، وب‌سایت انسان‌شناسی و فرهنگ، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
  • صاحبی، سحر، «روز جهانی بزرگداشت فرهنگ بلوچ؛ روزی برای پاسداشت اصالت و زیبایی»، وب‌سایت جاباما.، تاریخ درج مطلب: ۱۴اسفند ۱۴۰۳ش.
  • طاهری، محمدرضا، «درآمدی بر تبارشناسی قوم بلوچ»، میثاق امین، پیش‌شمارهٔ ۳، تابستان ۱۳۸۶ش.
  • عرب‌احمدی، امیربهرام، «ردپای هویت بلوچ در زنگبار»، مجلهٔ پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، شمارهٔ ۲۰، بهار و تابستان ۱۳۹۶ش.
  • «عروسی بلوچ»، وب‌سایت چابهارگشت، تاریخ بازدید: ۱۱ خرداد ۱۴۰۴ش.
  • عشایری، طاها و دیگران، «مطالعهٔ عوامل مؤثر گرایش به خرافات در بین شهروندان: فراتحلیل پژوهش‌های بازهٔ زمانی ۱۳۸۸-۱۳۹۷ش»، دوفصل‌نامهٔ پژوهش‌های جامعه‌شناسی معاصر، سال ۱۱، شمارهٔ ۲۰، بهار و تابستان ۱۴۰۱ش.
  • «عقیده به «جن» نشانه تأثیرپذیری قرآن از فرهنگ جاهلی!»، وب‌سایت آئین رحمت، تاریخ بازدید: ۲ تیر ۱۴۰۴ش.
  • علی‌نقیان، شیوا و روستاخیز، بهروز «فهم پدیدارشناختی چندهمسری در میان بلوچ‌ها ساکن شهرستان چابهار»، مجله پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، دورهٔ ۸، شمارهٔ ۱، بهار و تابستان ۱۳۹۷ش.
  • «عید فطر در بین مردم جنوب‌شرق ایران/ عید برای نزدیکتر شدن دل‌ها»، خبرگزاری مهر، تاریخ بازدید: ۲ تیر ۱۴۰۴ش.
  • «عید نوروز و خوراکی‌های خوشمزه آن در سیستان و بلوچستان / اینجا مردم نان سال را نماد برکت و روزی می‌دانند»، پایگاه خبری عصر هامون، تاریخ درج مطلب: ۵ فروردین ۱۴۰۱ش.
  • «غذاهای بلوچی طعمی به حلاوت طبیعت / غذاهای سنتی زینت‌بخش سفره‌های سحری»، وب‌سایت عصر هامون، تاریخ درج مطلب: ۲۴ خرداد ۱۳۹۵ش.
  • «غذاهای محلی سیستان بلوچستان»، وب‌سایت هندی کرفتس، تاریخ بازدید: ۱۱ خرداد ۱۴۰۴ش.
  • «فرزندآوری بالا در سیستان و بلوچستان مسئلهٔ فرهنگی یا مکانیسم دفاعی»، پایگاه خبری و تحلیلی انصاف، تاریخ درج مطلب: ۱۱ مرداد ۱۴۰۰ش.
  • فروزان‍نیا، مسعود و دیگران، «نقش اقوام و طوایف در استان سیستان و بلوچستان و تأثیر آنها بر ایجاد امنیت پایدار در منطقه»، اولین همایش ملی شهرهای مرزی و امنیت؛ چالش‌ها و رهیافت‌ها، دانشگاه سیستان‌وبلوچستان، ۳۰ و ۳۱ فروردین ۱۳۹۱ش.
  • «فرهنگ بومی مردم بلوچ»، وب‌سایت صنایع دستی ایران، تاریخ بازدید: ۱ مهر ۱۴۰۲ش.
  • «فواید ازدواج در زمان درست و عواقب تأخیر در آن»، وب‌سایت یار صمیمی، تاریخ درج مطلب: ۲ مرداد ۱۴۰۲ش.
  • قنبرپور، سینا، «مروری بر مراسم پرسه در بلوچستان»، وب‌سایت مجلهٔ ویستا، تاریخ درج مطلب:۱۱ مهر ۱۴۰۲ش.
  • «قوم بلوچ؛ جامعه‌ای با فرهنگی غنی و تاریخی پر فراز و نشیب»، وب‌سایت مای‌اسمارت ژن، تاریخ درج مطلب: ۴ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
  • «قوم بلوچ، مراسم»، وب‌سایت اقوام ایرانی، تاریخ بازدید: ۲۶ مرداد ۱۴۰۴ش.
  • کارناوال، ارشد، «آداب و رسوم مردم بلوچ»، وبسایت کارناوال، تاریخ درج مطلب: ۲۱ مرداد ۱۳۹۹ش.
  • کاروانی، عبدالطیف و غفاری‌نسب، اسفندیار، «کاوش کیفی ادراک دانشجویان بلوچ از بازنمایی هویت بلوچ‌ها در رسانه‌های جمعی؛ مورد مطالعه: دانشجویان بلوچ تحصیلات تکمیلی»، مجله جهانی رسانه، دوره چهاردهم، شمارهٔ ۲، پاییز و زمستان ۱۳۹۸ش.
  • «کودکان ۶ ساله قاچاقچیان سوخت در بلوچستان»، خبرگزاری برنا، تاریخ درج مطلب: ۲ تیر ۱۳۹۸ش.
  • «کودکان شغل‌های سیاه در سیستان و بلوچستان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱۹ خرداد ۱۳۹۵ش.
  • «کودکان کارگر در نیمروز قربانی تجاوز جنسی می‌شوند»، وب‌سایت تلویزیون چکاد، تاریخ درج مطلب: ۶ مرداد ۱۳۹۷ش.
  • «کودک‌همسری در استان‌های مرزی منتهی به افغانستان و عراق بیشتر است»، وب‌سایت مرکز مطالعات زنان و خانوادهٔ دانشگاه تهران، تاریخ درج مطلب: ۸ دی ۱۳۹۷ش.
  • «کوه تفتان زاهدان»، وب‌سایت سفرمارکت، تاریخ بازدید: ۱۶ خرداد ۱۴۰۴ش.
  • کیخان، علی، «نقش مردم سیستان در انقلاب اسلامی»، وبلاگ علی کیخانی، تاریخ درج مطلب: ۲۵ مرداد ۱۳۹۷ش.
  • «گفت‌وگو با عروس خون‌بسی از طایفه بلوچ» وب‌سایت روزنامهٔ شهروند، تاریخ درج مطلب: ۲۶ تیر ۱۴۰۰ش.
  • «لزوم مهار روان‌آب‌ها برای مقابله با خشکسالی در سیستان و بلوچستان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۷ خرداد ۱۴۰۴ش.
  • محمدی، حسین و دیگران، «نظام طبقاتی در بلوچستان: زمینه‌های تاریخی و پیامدهای اجتماعی»، پژوهش‌نامهٔ تمدن ایرانی، دانشکدهٔ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر، سال دوم، شمارهٔ چهارم، بهار و تابستان ۱۳۹۹ش.
  • مدیرشانه‌چی، محسن و دهمرده، معصومه، «نقش و جایگاه نخبگان و سران طوایف قوم بلوچ در واگرایی و هم‌پیوندی ملی مطالعهٔ موردی منطقهٔ بلوچستان»، وبلاگ جغرافیای سیاست، تاریخ درج مطلب: ۵ مهر ۱۴۰۲ش.
  • «مراسم تولد و نام‌گذاری در بلوچستان»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۸ آبان ۱۳۹۰ش.
  • «مرکز آمار: دست‌کم ۲۷ هزار کودک همسر در یک سال»، وب‌سایت انتخاب، تاریخ درج مطلب: ۳۱ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
  • «مستند انکارشدگان آماده نمایش شد»، خبرگزاری پانا، تاریخ درج مطلب: ۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۵ش.
  • «مشکل کمبود معلم در سیستان و بلوچستان رفع شود/ اجبار کودکان به کار و ازدواج زودهنگام از دلایل ترک تحصیل دانش‌آموزان»، پایگاه خبری عصر هامون، تاریخ درج مطلب: ۲۲ آذر ۱۴۰۰ش.
  • «معتقدات بلوچ‌ها» ویکی‌فقه، تاریخ بازدید: ۴ مهر ۱۴۰۲ش.
  • «معرفی ۱۴ شهیده زن سیستان و بلوچستان»، خبرگزاری بسیج، تاریخ درج مطلب: ۳ بهمن ۱۳۹۶ش.
  • «مکران کجاست و چرا رقیب تهران شده است؟»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲۳ دی ۱۴۰۳ش.
  • ملک‌زاده، الهام، «فرهنگ نوروز در میان قوم ایرانی بلوچ: میراث ناملموس به‌مثابهٔ پل اتصال اقوام ایرانی»، فصل‌نامهٔ مطالعات مردم‌شناختی، سال دوم، شمارهٔ اول، بهار ۱۳۹۹ش.
  • «موسیقی بلوچستان»، وبلاگ سرحد، تاریخ درج مطلب: ۵ اردیبهشت ۱۳۸۸ش.
  • «موسیقی در قوم بلوچ»، وبلاگ بلوچستان، تاریخ بازدید: ۲ تیر ۱۴۰۴ش.
  • «موسیقی عرفانی بلوچستان در مستند «ملنگان»»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲۱ آبان ۱۳۹۶ش.
  • «موفق‌ترین زن حوزه کارآفرینی در سال ۹۷ چه کسی بود؟»، وب‌سایت روزنامهٔ همشهری، تاریخ درج مطلب: ۲۰ اسفند ۱۳۹۷ش.
  • «مهم‌ترین علل وقوع طلاق/ سن طلاق در سیستان و بلوچستان رو به کاهش است»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۲۸ آبان ۱۳۹۲ش.
  • «میانگین سن ازدواج و طلاق در سیستان و بلوچستان چقدر است؟»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۸ دی ۱۴۰۰ش.
  • میرزایی، مونا، «بررسی لباس اقوام بلوچ»، وب‌سایت مگ-سارک، تاریخ درج مطلب: ۲۲ خرداد ۱۳۹۸ش.
  • نادری، احمد و دیگران، «تأملی در آرایش نیروهای اجتماعی و تحول گفتمان‌های هویت قومی در بلوچستان ایران»، فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران، دورهٔ ۳، شمارهٔ ۱۱، پاییز ۱۳۹۷ش.
  • ناستی‌زایی، ناصر، «عوامل مؤثر در تعدد زوجات از دیدگاه دانشجویان بلوچ»، مجلهٔ علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال سوم، اسفند ۱۳۸۵ش.
  • «نقش غذا در مراسم‌های سنتی و فرهنگ ایرانی»، وب‌سایت شیپ‌فود، تاریخ درج مطلب: ۷ خرداد ۱۴۰۴ش.
  • «نگاهی به فرهنگ بلوچ»، وب‌سایت مجلهٔ ویستا، تاریخ بازدید: ۱۷ خرداد ۱۴۰۴ش.
  • «نظام طبقاتی جامعه بلوچ»، وبلاگ بلوچ ارتباط، تاریخ بازدید: ۱۵ خرداد ۱۴۰۴ش.
  • «نوروز و جشن‌های شادی‌بخش در سیستان و بلوچستان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱ فروردین ۱۴۰۱ش.
  • وریج کاظمی، مریم، «پتانسیل‌های قوم‌گرایی و جدایی‌طلبی در بلوچستان پاکستان»، وبسایت مرکز بین‌المللی مطالعات صلح، تاریخ درج مطلب: ۱۹ بهمن ۱۴۰۱ش.
  • «هشدار محقق از خطر نابودی شیعیان دایکندی توسط طالبان»، خبرگزاری اهل‌بیت، تاریخ درج مطلب: ۱۵ تیر ۱۳۹۸ش.
  • «همسرانی شرعی که به رسمیت شناخته نمی‌شوند/ ازدواج خارج از دایره قانون»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۷ مهر ۱۳۹۲ش.
  • یادگاری، عبدالحسین، «حماسه‌های مردم بلوچ»، وب‌سایت مرکز اسناد فرهنگی آسیا، تاریخ درج مطلب: ۱۵ دی ۱۳۸۵ش.
  • یوسفوند، سامان و دیگران، «از مقاومت تا پذیرش کلیشه‌های جنسیتی در میان دختران بلوچ، مورد مطالعه: دانشجویان دانشگاه ولایت ایرانشهر»، فصل‌نامهٔ علمی جامعه‌شناسی فرهنگ و هنر، دورهٔ دوم، شمارهٔ چهارم، زمستان ۱۳۹۹ش.
  • یوسفی، «تأثیر مدرنیته در تغییر سبک زندگی خانواده‌های بلوچ »، فصلنامهٔ مطالعات میان‌فرهنگی، سال ۱۷، شمارهٔ ۵۰، بهار ۱۴۰۱ش.


برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:قوم_بلوچ&oldid=43771»