پیش‌نویس:حق قسم (مضاجعه): تفاوت میان نسخه‌ها
حمید گلزار (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
imported>علیرضا محمددوست بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:حق قسم.png|جایگزین=آیه 19 سوره نساء |بندانگشتی|آیه ۱۹ سوره نساء از دلابل وجوب حق قسم در قرآن کریم]] | |||
{{درشت|'''حق قسم (مضاجعه)'''}}؛ سهم‌بندی گذران اوقات زوجین با یکدیگر. | {{درشت|'''حق قسم (مضاجعه)'''}}؛ سهم‌بندی گذران اوقات زوجین با یکدیگر. | ||
یکی از حقوق زن در [[ازدواج]] دائم، | حق قسم یکی از حقوق زن در [[ازدواج]] دائم، است که به‌منظور تحکیم روابط عاطفی زوجین و کیان [[خانواده]]، وضع شده است؛ زیرا بی‌توجهی زوجین به تأمین [[نیاز عاطفی]] یکدیگر، خانواده را از اهداف متعالی آن که تأمین [[آرامش]] و [[امنیت روانی]] افراد است، خارج و با آسیب‌هایی همچون بی‌وفایی، [[خیانت]] و [[طلاق]] مواجه می‌سازد. بر این اساس از مردان خواسته شده هر چهار شب یک‌بار برای تأمین نیاز عاطفی همسرشان در بستری مشترک با او قرار بگیرند. این شرایط در ساعاتی از شبانه‌روز که زوجین فارغ از مشغله‌های فرزندان، شغل و زندگی روزمره هستند، به ارتباط مناسب، تبادل احساسات و افکار به‌صورت کلامی و غیرکلامی و احساس امنیت و آرامش در آنها می‌انجامد. | ||
==مفهوم‌شناسی حق قسم== | ==مفهوم‌شناسی حق قسم== | ||
در | در [[فقه اسلامی]]، قَسم به‌معنی تقسیم‌کردن و سهم‌بندی گذران اوقات زوجین با هم است<ref>عاشورخانی، احکام اختصاصی زنان در فقه، 1387ش، ص140-142.</ref> و از آن با عنوان بیتوته،<ref>شب را در جایی به‌سر بردن ([https://vajehyab.com/amid/بیتوته?q=بیتوته عمید، فرهنگ فارسی عمید، وب‌سایت واژه‌یاب]).</ref> اُنس و مضاجعت<ref>با هم خوابیدن ([https://vajehyab.com/amid/مضاجعت?q=مضاجعت عمید، فرهنگ فارسی عمید، وب‌سایت واژه‌یاب.])</ref> نیز یاد شده است.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/1643440995-10144-42-8.pdf قادری، «پژوهشی فقهی در مسائل حق قَسم (مضاجعه)»، 1400ش، ص114.]</ref> تقسیم شب‌ها، تعریف دیگری از حق قسم است که چون تقسیم از اصلی‌ترین معانی لغوی واژه است، آن را دقیق‌ترین و کامل‌ترین تعریف از حق قسم دانسته‌اند.<ref>[https://www.hijournal.ir/fa/downloadpaper.php?pid=462&rid=42&p=A جلالی فراهانی و محقق داماد، «عدالت و حق قسم در فقه امامیه»، 1403ش، ص105.]</ref> | ||
مرد موظف است هر چهار شب یک‌بار در بستری مشترک با همسرش باشد<ref>شیروانی و عباسی، ترجمه و تبیین شرح لمعه، 1387ش، ج10، ص112 و 129.</ref> و اَختِه و عِنین<ref>مردی که قادر بر جماع نباشد ([https://vajehyab.com/amid/عنین?q=عنین عمید، فرهنگ فارسی عمید، وب‌سایت واژه‌یاب.])</ref> بودن شوهر یا رَتقاء<ref>زنی که در فرج او گوشت اضافه‌ای که مانع نزدیکی است روئیده باشد. (شیروانی و عباسی، ترجمه و تبیین شرح لمعه، 1387ش، ج10، ص93.</ref> و قَرناء<ref>زنی که در فرج او استخوان اضافه‌ای که مانع نزدیکی است روئیده باشد (شیروانی و عباسی، ترجمه و تبیین شرح لمعه، 1387ش، ج10، ص92-93.</ref> بودن [[زن]]، همچنین در نفاس یا عادت ماهیانه بودن وی تأثیری در این حکم | مرد موظف است هر چهار شب یک‌بار در بستری مشترک با همسرش باشد<ref>شیروانی و عباسی، ترجمه و تبیین شرح لمعه، 1387ش، ج10، ص112 و 129.</ref> و اَختِه و عِنین<ref>مردی که قادر بر جماع نباشد ([https://vajehyab.com/amid/عنین?q=عنین عمید، فرهنگ فارسی عمید، وب‌سایت واژه‌یاب.])</ref> بودن شوهر یا رَتقاء<ref>زنی که در فرج او گوشت اضافه‌ای که مانع نزدیکی است روئیده باشد. (شیروانی و عباسی، ترجمه و تبیین شرح لمعه، 1387ش، ج10، ص93.</ref> و قَرناء<ref>زنی که در فرج او استخوان اضافه‌ای که مانع نزدیکی است روئیده باشد (شیروانی و عباسی، ترجمه و تبیین شرح لمعه، 1387ش، ج10، ص92-93.</ref> بودن [[زن]]، همچنین در نفاس یا عادت ماهیانه بودن وی تأثیری در این حکم ندارد؛ زیرا هدف از آن انس‌گرفتن زن و شوهر با هم به‌سبب هم‌خوابگی است نه نزدیکی و مقدار واجب در آن نیز همان هم‌خوابگی است.<ref>شیروانی و عباسی، ترجمه و تبیین شرح لمعه، 1387ش، ج10، ص120؛ امینی و آیتی، تحریر الروضه فی شرح اللمعه، 1388ش، ص132.</ref> | ||
==حق قسم در قرآن== | ==حق قسم در قرآن== | ||
در آیات قرآن به‌صراحت و به‌صورت مستقل در مورد وجوب حق قسم سخنی به میان نیامده،<ref>[https://zan-khanevade.urd.ac.ir/article_82350.html ثمنی، «مضاجعه و چالش‌های آن در فقه امامیه»، 1397ش، ص116.]</ref> لیکن فقها در بحث از ادله و حکمت وجوب حق قسم به برخی آیات استناد کرده‌اند. آیهٔ ۱۹ سورهٔ نساء که بر معاشرت با معروف در روابط زوجین تأکید دارد و آیهٔ ۳ در همان سوره که لزوم عدالت در [[تعدد زوجات]] را ضروری می‌داند، دلایل وجوب حق قسم‌اند.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/1643440995-10144-42-8.pdf قادری، «پژوهشی فقهی در مسائل حق قَسم (مضاجعه)»، 1400ش، ص116.]</ref> | در آیات [[قرآن]] به‌صراحت و به‌صورت مستقل در مورد وجوب حق قسم سخنی به میان نیامده،<ref>[https://zan-khanevade.urd.ac.ir/article_82350.html ثمنی، «مضاجعه و چالش‌های آن در فقه امامیه»، 1397ش، ص116.]</ref> لیکن فقها در بحث از ادله و حکمت وجوب حق قسم به برخی آیات استناد کرده‌اند. آیهٔ ۱۹ سورهٔ نساء که بر معاشرت با معروف در روابط زوجین تأکید دارد و آیهٔ ۳ در همان سوره که لزوم عدالت در [[تعدد زوجات]] را ضروری می‌داند، دلایل وجوب حق قسم‌اند.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/1643440995-10144-42-8.pdf قادری، «پژوهشی فقهی در مسائل حق قَسم (مضاجعه)»، 1400ش، ص116.]</ref> | ||
به همین نحو آیات ۲۱ سورهٔ روم و ۱۸۹ سورهٔ اعراف که هدف از تشکیل خانواده را تحقق آرامش زوجین عنوان کرده‌اند، به‌عنوان حکمت و آثار تشریع حق قسم معرفی شده‌اند. بر این اساس التزام به حق قسم از طریق ایجاد آرامش، مودت و رحمت میان زوجین، هدف از ازدواج را تأمین می‌کند و از طریق ممانعت از آزار و اذیت زوجه منجر به تحقق | به همین نحو آیات ۲۱ سورهٔ روم و ۱۸۹ سورهٔ اعراف که هدف از تشکیل خانواده را تحقق آرامش زوجین عنوان کرده‌اند، به‌عنوان حکمت و آثار تشریع حق قسم معرفی شده‌اند. بر این اساس التزام به حق قسم از طریق ایجاد آرامش، مودت و رحمت میان زوجین، هدف از [[ازدواج]] را تأمین می‌کند و از طریق ممانعت از آزار و اذیت زوجه منجر به تحقق [[معاشرت به احسان]] می‌شود. به علاوه در صورت تعدد زوجات، توجه به حق قسم، مانع از ظلم و بی‌عدالتی می‌شود. در حالی‌که رها کردن زن توسط شوهر به‌دلیل ایجاد [[احساس]] [[ترس]]، وحشت و تنهایی منجر به سلب آرامش زن و سوء معاشرت با وی می‌شود.<ref>[https://flj.isu.ac.ir/article_63574.html پورعبدالله و محمدحسنی، «جایگاه حق قسم در تحکیم کیان خانواده»، 1396ش، ص35-39.]</ref> | ||
==حق قسم در منابع فقهی== | ==حق قسم در منابع فقهی== | ||
حق قسم، از حقوق زن در ازدواج دائم است؛ به این معنا که شوهر وظیفه دارد همسرش را تنها نگذارد و مقداری از اوقات خود را با او بگذراند. حد نصاب این حق، هر چهار شب یک بار است،<ref>عاشورخانی، احکام اختصاصی زنان در فقه، 1387ش، ص140-142.</ref> که با توجه به وجوب [[نفقه]] بر شوهر و کار کردن وی در روز، شب و زمان استراحت به این امر اختصاص داده شده، در حالی‌که شب‌بودن، مدخلیتی در حکم ندارد<ref>صدیق اورعی، تمکین بانو ـ ریاست شوهر: از دیدگاه قانون مدنی و جامعه، 1380ش، ص73-74.</ref>و اگر شوهر شب‌کار است، اوقات استراحت در روز را باید به زن اختصاص بدهد.<ref>شیروانی و عباسی، ترجمه و تبیین شرح لمعه، 1387ش، ج10، ص117.</ref> | حق قسم، از حقوق زن در ازدواج دائم است؛ به این معنا که شوهر وظیفه دارد همسرش را تنها نگذارد و مقداری از اوقات خود را با او بگذراند. حد نصاب این حق، هر چهار شب یک بار است،<ref>عاشورخانی، احکام اختصاصی زنان در فقه، 1387ش، ص140-142.</ref> که با توجه به وجوب [[نفقه]] بر شوهر و کار کردن وی در روز، شب و زمان استراحت به این امر اختصاص داده شده، در حالی‌که شب‌بودن، مدخلیتی در حکم ندارد<ref>صدیق اورعی، تمکین بانو ـ ریاست شوهر: از دیدگاه قانون مدنی و جامعه، 1380ش، ص73-74.</ref>و اگر شوهر شب‌کار است، اوقات استراحت در روز را باید به زن اختصاص بدهد.<ref>شیروانی و عباسی، ترجمه و تبیین شرح لمعه، 1387ش، ج10، ص117.</ref> | ||
در برخی عبارت‌های فقهی از این حق، به‌عنوان حق مشترک تعبیر شده، به این معنا که اگر زن این حق را از خود اسقاط کند، مرد همچنان بین حفظ یا روی‌گردانی از آن مختار | در برخی عبارت‌های فقهی از این حق، به‌عنوان حق مشترک تعبیر شده، به این معنا که اگر زن این حق را از خود اسقاط کند، مرد همچنان بین حفظ یا روی‌گردانی از آن مختار است؛ زیرا فایدهٔ آن که [[حسن معاشرت]] است به هر دو می‌رسد.<ref>صهرشتی، سلسلة الینابیع الفقهیه، 1410ق، ص651 و ص511.</ref> | ||
از طرفی، تعیین حد نصاب برای این حق، موجب شده که برخی حق قسم را مختص تعدد زوجات بدانند،<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/1643440995-10144-42-8.pdf قادری، «پژوهشی فقهی در مسائل حق قَسم (مضاجعه)»، 1400ش، ص115.]</ref> در حالی‌که بنابر نظر مشهور، وجوب این حق، اختصاص به زوجات متعدد ندارد و زوجهٔ واحده نیز از آن برخوردار است؛ زیرا در خانوادهٔ [[تک‌همسری]] نیز تحکیم | از طرفی، تعیین حد نصاب برای این حق، موجب شده که برخی حق قسم را مختص تعدد زوجات بدانند،<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/1643440995-10144-42-8.pdf قادری، «پژوهشی فقهی در مسائل حق قَسم (مضاجعه)»، 1400ش، ص115.]</ref> در حالی‌که بنابر نظر مشهور، وجوب این حق، اختصاص به زوجات متعدد ندارد و زوجهٔ واحده نیز از آن برخوردار است؛ زیرا در خانوادهٔ [[تک‌همسری]] نیز [[تحکیم خانواده]]، احساس آرامش و حسن معاشرت، اهمیت و ضرورت دارد.<ref>[https://flj.isu.ac.ir/article_63574.html پورعبدالله و محمدحسنی، «جایگاه حق قسم در تحکیم کیان خانواده»، 1396ش، ص27.]</ref> | ||
البته این حق همیشگی نیست و در مواردی ساقط می‌شود مانند نشوز زن تا زمان اطاعت، سفر شوهر و جنون زن چنانچه شوهر از مضاجعت او خوف ضرر داشته باشد. با فوت زن این حق از بین می‌رود و دیگر حقی وجود ندارد که به وراث انتقال یابد.<ref>شیروانی و عباسی، ترجمه و تبیین شرح لمعه، 1387ش، ج10، ص116–120.</ref> | البته این حق همیشگی نیست و در مواردی ساقط می‌شود مانند [[نشوز]] زن تا زمان اطاعت، سفر شوهر و جنون زن چنانچه شوهر از مضاجعت او خوف ضرر داشته باشد. با فوت زن این حق از بین می‌رود و دیگر حقی وجود ندارد که به وراث انتقال یابد.<ref>شیروانی و عباسی، ترجمه و تبیین شرح لمعه، 1387ش، ج10، ص116–120.</ref> | ||
مقتضای حق قسم، مضاجعت است، یعنی نزدیکی و مواقعه در آن لازم نیست، بلکه شوهر باید به نحو متعارف با همسرش در بستری واحد و نزدیک به وی قرار بگیرد و هم‌بستری به گونه‌ای باشد که زوجین، به‌طور متعارف دور از یکدیگر محسوب نشوند؛ اگرچه تمام یا قسمتی از جسم زوجین، با یکدیگر تماس و ارتباطی نداشته باشد.<ref>[https://www.hijournal.ir/fa/downloadpaper.php?pid=462&rid=42&p=A جلالی فراهانی و محقق داماد، «عدالت و حق قسم در فقه امامیه»، 1403ش، ص104.]</ref> | مقتضای حق قسم، مضاجعت است، یعنی نزدیکی و مواقعه در آن لازم نیست، بلکه شوهر باید به نحو متعارف با همسرش در بستری واحد و نزدیک به وی قرار بگیرد و هم‌بستری به گونه‌ای باشد که زوجین، به‌طور متعارف دور از یکدیگر محسوب نشوند؛ اگرچه تمام یا قسمتی از جسم زوجین، با یکدیگر تماس و ارتباطی نداشته باشد.<ref>[https://www.hijournal.ir/fa/downloadpaper.php?pid=462&rid=42&p=A جلالی فراهانی و محقق داماد، «عدالت و حق قسم در فقه امامیه»، 1403ش، ص104.]</ref> | ||
==حق قسم از منظر جامعه‌شناسی== | ==حق قسم از منظر جامعه‌شناسی== | ||
یکی از کارکردهای مهم و اساسی خانواده، تأمین نیازهای عاطفی انسان است.<ref>بستان، جامعه‌شناسی خانواده با نگاهی به منابع اسلامی، 1392ش، ص116.</ref> التزام به حق قسم از طریق تأمین این نیازها، تحکیم خانواده را به‌دنبال دارد.<ref>[https://flj.isu.ac.ir/article_63574.html پورعبدالله و محمدحسنی، «جایگاه حق قسم در تحکیم کیان خانواده»، 1396ش، ص28.]</ref> بسیاری از اختلافات زناشویی،<ref>[https://www.hijournal.ir/fa/downloadpaper.php?pid=462&rid=42&p=A جلالی فراهانی و محقق داماد، «عدالت و حق قسم در فقه امامیه»، 1403ش، ص103.]</ref> بی‌وفایی و خیانت زوجین به اختلال در روابط عاطفی زن و شوهر بازمی‌گردد، که این مسئله به‌ویژه میان زنان از اهمیت بالایی برخوردار است.<ref>[https://social.um.ac.ir/article_25875.html صادقی فسایی و ملکی پور، «پیامدهای فاصله در روابط زوجین و استراتژی‌های مواجهه با آن»، 1394ش، ص20.]</ref> | یکی از کارکردهای مهم و اساسی خانواده، تأمین [[نیاز عاطفی|نیازهای عاطفی]] انسان است.<ref>بستان، جامعه‌شناسی خانواده با نگاهی به منابع اسلامی، 1392ش، ص116.</ref> التزام به حق قسم از طریق تأمین این نیازها، تحکیم خانواده را به‌دنبال دارد.<ref>[https://flj.isu.ac.ir/article_63574.html پورعبدالله و محمدحسنی، «جایگاه حق قسم در تحکیم کیان خانواده»، 1396ش، ص28.]</ref> بسیاری از اختلافات زناشویی،<ref>[https://www.hijournal.ir/fa/downloadpaper.php?pid=462&rid=42&p=A جلالی فراهانی و محقق داماد، «عدالت و حق قسم در فقه امامیه»، 1403ش، ص103.]</ref> بی‌وفایی و خیانت زوجین به اختلال در روابط عاطفی زن و شوهر بازمی‌گردد، که این مسئله به‌ویژه میان زنان از اهمیت بالایی برخوردار است.<ref>[https://social.um.ac.ir/article_25875.html صادقی فسایی و ملکی پور، «پیامدهای فاصله در روابط زوجین و استراتژی‌های مواجهه با آن»، 1394ش، ص20.]</ref> | ||
نتایج تحقیقات نشان می‌دهد، کمبودهای عاطفی در زنان و به‌طور خاص کمبود محبت شوهر، یکی از عوامل گرایش زنان به برقراری ارتباط جنسی با مردان دیگر است. میان نحوهٔ تأمین نیاز عاطفی زنان و روسپی‌شدن آنها ارتباط معنادار آماری وجود دارد.<ref>[https://www.sid.ir/paper/164804/fa مسلمی بیدهندی و دیگران، «نحوة تأمین نیاز عاطفی زنان از سوی مردان و نقش آن در روسپیگری زنان»، 1392ش، ص78.]</ref> از این‌رو التزام به حق قسم در پیشگیری از انحلال خانواده، حفظ [[عفت]] و سلامت اخلاقی زوجین تأثیر به‌سزایی دارد.<ref>[https://www.hijournal.ir/fa/downloadpaper.php?pid=462&rid=42&p=A جلالی فراهانی و محقق داماد، «عدالت و حق قسم در فقه امامیه»، 1403ش، ص103.]</ref> | نتایج تحقیقات نشان می‌دهد، کمبودهای عاطفی در زنان و به‌طور خاص کمبود محبت شوهر، یکی از عوامل گرایش زنان به برقراری ارتباط جنسی با مردان دیگر است. میان نحوهٔ تأمین نیاز عاطفی زنان و [[روسپیگری|روسپی‌شدن]] آنها ارتباط معنادار آماری وجود دارد.<ref>[https://www.sid.ir/paper/164804/fa مسلمی بیدهندی و دیگران، «نحوة تأمین نیاز عاطفی زنان از سوی مردان و نقش آن در روسپیگری زنان»، 1392ش، ص78.]</ref> از این‌رو التزام به حق قسم در پیشگیری از انحلال خانواده، حفظ [[عفت]] و سلامت اخلاقی زوجین تأثیر به‌سزایی دارد.<ref>[https://www.hijournal.ir/fa/downloadpaper.php?pid=462&rid=42&p=A جلالی فراهانی و محقق داماد، «عدالت و حق قسم در فقه امامیه»، 1403ش، ص103.]</ref> | ||
یکی از راه‌های ایجاد روابط عاطفی مطلوب، حضور فیزیکی زن و شوهر درکنار یکدیگر است و رخت‌خواب و زمان خواب بهترین فرصتی است که زوجین می‌توانند در کنار هم بودن و روابط عاطفی رضایت‌بخش را تجربه کنند.<ref>[https://zan-khanevade.urd.ac.ir/article_82350.html ثمنی، «مضاجعه و چالش‌های آن در فقه امامیه»، 1397ش، ص111.]</ref> | یکی از راه‌های ایجاد روابط عاطفی مطلوب، حضور فیزیکی زن و شوهر درکنار یکدیگر است و رخت‌خواب و زمان خواب بهترین فرصتی است که زوجین می‌توانند در کنار هم بودن و روابط عاطفی رضایت‌بخش را تجربه کنند.<ref>[https://zan-khanevade.urd.ac.ir/article_82350.html ثمنی، «مضاجعه و چالش‌های آن در فقه امامیه»، 1397ش، ص111.]</ref> | ||
==حق قسم در قوانین ایران== | ==حق قسم در قوانین ایران== | ||
برخلاف منابع فقهی که به حق قسم تصریح داشته‌اند، در نوشته‌های حقوقی و متون قانونی به آن اشاره‌ای نشده است؛<ref>[https://flj.isu.ac.ir/article_63574.html پورعبدالله و محمدحسنی، «جایگاه حق قسم در تحکیم کیان خانواده»، 1396ش، ص17.]</ref> البته در موادی از قانون به غیبت شوهر که مانع همزیستی وی با همسر می‌شود، توجه شده است،<ref>[https://edalatsara.com/rules/قانون-مدنی/ماده-۱۰۲۹ «مادۀ 1029 قانون مدنی»، وب‌سایت عدالت سرا.]</ref> به‌عنوان مثال؛ اگر زوج چهارسال تمام غایب مفقودالاثر باشد یا به حبس پنج سال یا بیشتر محکوم شود، زوجه می‌تواند تقاضای طلاق کند.<ref>حکمت‌نیا، حقوق زن و خانواده، 1396ش، ص254-255.</ref> | برخلاف منابع فقهی که به حق قسم تصریح داشته‌اند، در نوشته‌های حقوقی و متون قانونی به آن اشاره‌ای نشده است؛<ref>[https://flj.isu.ac.ir/article_63574.html پورعبدالله و محمدحسنی، «جایگاه حق قسم در تحکیم کیان خانواده»، 1396ش، ص17.]</ref> البته در موادی از قانون به غیبت شوهر که مانع [[همزیستی|همزیستی]] وی با همسر می‌شود، توجه شده است،<ref>[https://edalatsara.com/rules/قانون-مدنی/ماده-۱۰۲۹ «مادۀ 1029 قانون مدنی»، وب‌سایت عدالت سرا.]</ref> به‌عنوان مثال؛ اگر زوج چهارسال تمام غایب مفقودالاثر باشد یا به حبس پنج سال یا بیشتر محکوم شود، زوجه می‌تواند تقاضای طلاق کند.<ref>حکمت‌نیا، حقوق زن و خانواده، 1396ش، ص254-255.</ref> | ||
ملاک اصلی توجه قانون‌گذار به غیبت شوهر، حق قسم | ملاک اصلی توجه قانون‌گذار به غیبت شوهر، حق قسم نیست؛ زیرا زمان مورد اشاره در این مواد قابل قیاس با زمان مدنظر شارع در حق قسم نیست. از طرفی اذن زن در مواردی که حق قسم وی مورد تضییع واقع می‌شود از جانب قانون‌گذار ملحوظ نشده، در حالی‌که حق مرد در تمکین با لزوم اذن شوهر در خروج از کشور و مانند آن تضمین شده است.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/414469/نقدی-بر-رویکرد-اقتصادمحور-قوانین-خانواده-تبیین-خلأهای-قانونی-حقوق-انسانی-و-عاطفی-زن رحیمی سجاسی و دیگران، «نقدی بر رویکرد اقتصاد محور قوانین خانواده: تبیین خلاهای قانونی حقوق انسانی و عاطفی زن در خانواده»، 1398ش، ص39.]</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۰ آبان ۱۴۰۴، ساعت ۱۳:۰۱
حق قسم (مضاجعه)؛ سهم‌بندی گذران اوقات زوجین با یکدیگر.
حق قسم یکی از حقوق زن در ازدواج دائم، است که به‌منظور تحکیم روابط عاطفی زوجین و کیان خانواده، وضع شده است؛ زیرا بی‌توجهی زوجین به تأمین نیاز عاطفی یکدیگر، خانواده را از اهداف متعالی آن که تأمین آرامش و امنیت روانی افراد است، خارج و با آسیب‌هایی همچون بی‌وفایی، خیانت و طلاق مواجه می‌سازد. بر این اساس از مردان خواسته شده هر چهار شب یک‌بار برای تأمین نیاز عاطفی همسرشان در بستری مشترک با او قرار بگیرند. این شرایط در ساعاتی از شبانه‌روز که زوجین فارغ از مشغله‌های فرزندان، شغل و زندگی روزمره هستند، به ارتباط مناسب، تبادل احساسات و افکار به‌صورت کلامی و غیرکلامی و احساس امنیت و آرامش در آنها می‌انجامد.
مفهوم‌شناسی حق قسم
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در فقه اسلامی، قَسم به‌معنی تقسیم‌کردن و سهم‌بندی گذران اوقات زوجین با هم است[۱] و از آن با عنوان بیتوته،[۲] اُنس و مضاجعت[۳] نیز یاد شده است.[۴] تقسیم شب‌ها، تعریف دیگری از حق قسم است که چون تقسیم از اصلی‌ترین معانی لغوی واژه است، آن را دقیق‌ترین و کامل‌ترین تعریف از حق قسم دانسته‌اند.[۵]
مرد موظف است هر چهار شب یک‌بار در بستری مشترک با همسرش باشد[۶] و اَختِه و عِنین[۷] بودن شوهر یا رَتقاء[۸] و قَرناء[۹] بودن زن، همچنین در نفاس یا عادت ماهیانه بودن وی تأثیری در این حکم ندارد؛ زیرا هدف از آن انس‌گرفتن زن و شوهر با هم به‌سبب هم‌خوابگی است نه نزدیکی و مقدار واجب در آن نیز همان هم‌خوابگی است.[۱۰]
حق قسم در قرآن
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در آیات قرآن به‌صراحت و به‌صورت مستقل در مورد وجوب حق قسم سخنی به میان نیامده،[۱۱] لیکن فقها در بحث از ادله و حکمت وجوب حق قسم به برخی آیات استناد کرده‌اند. آیهٔ ۱۹ سورهٔ نساء که بر معاشرت با معروف در روابط زوجین تأکید دارد و آیهٔ ۳ در همان سوره که لزوم عدالت در تعدد زوجات را ضروری می‌داند، دلایل وجوب حق قسم‌اند.[۱۲]
به همین نحو آیات ۲۱ سورهٔ روم و ۱۸۹ سورهٔ اعراف که هدف از تشکیل خانواده را تحقق آرامش زوجین عنوان کرده‌اند، به‌عنوان حکمت و آثار تشریع حق قسم معرفی شده‌اند. بر این اساس التزام به حق قسم از طریق ایجاد آرامش، مودت و رحمت میان زوجین، هدف از ازدواج را تأمین می‌کند و از طریق ممانعت از آزار و اذیت زوجه منجر به تحقق معاشرت به احسان می‌شود. به علاوه در صورت تعدد زوجات، توجه به حق قسم، مانع از ظلم و بی‌عدالتی می‌شود. در حالی‌که رها کردن زن توسط شوهر به‌دلیل ایجاد احساس ترس، وحشت و تنهایی منجر به سلب آرامش زن و سوء معاشرت با وی می‌شود.[۱۳]
حق قسم در منابع فقهی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]حق قسم، از حقوق زن در ازدواج دائم است؛ به این معنا که شوهر وظیفه دارد همسرش را تنها نگذارد و مقداری از اوقات خود را با او بگذراند. حد نصاب این حق، هر چهار شب یک بار است،[۱۴] که با توجه به وجوب نفقه بر شوهر و کار کردن وی در روز، شب و زمان استراحت به این امر اختصاص داده شده، در حالی‌که شب‌بودن، مدخلیتی در حکم ندارد[۱۵]و اگر شوهر شب‌کار است، اوقات استراحت در روز را باید به زن اختصاص بدهد.[۱۶]
در برخی عبارت‌های فقهی از این حق، به‌عنوان حق مشترک تعبیر شده، به این معنا که اگر زن این حق را از خود اسقاط کند، مرد همچنان بین حفظ یا روی‌گردانی از آن مختار است؛ زیرا فایدهٔ آن که حسن معاشرت است به هر دو می‌رسد.[۱۷]
از طرفی، تعیین حد نصاب برای این حق، موجب شده که برخی حق قسم را مختص تعدد زوجات بدانند،[۱۸] در حالی‌که بنابر نظر مشهور، وجوب این حق، اختصاص به زوجات متعدد ندارد و زوجهٔ واحده نیز از آن برخوردار است؛ زیرا در خانوادهٔ تک‌همسری نیز تحکیم خانواده، احساس آرامش و حسن معاشرت، اهمیت و ضرورت دارد.[۱۹]
البته این حق همیشگی نیست و در مواردی ساقط می‌شود مانند نشوز زن تا زمان اطاعت، سفر شوهر و جنون زن چنانچه شوهر از مضاجعت او خوف ضرر داشته باشد. با فوت زن این حق از بین می‌رود و دیگر حقی وجود ندارد که به وراث انتقال یابد.[۲۰]
مقتضای حق قسم، مضاجعت است، یعنی نزدیکی و مواقعه در آن لازم نیست، بلکه شوهر باید به نحو متعارف با همسرش در بستری واحد و نزدیک به وی قرار بگیرد و هم‌بستری به گونه‌ای باشد که زوجین، به‌طور متعارف دور از یکدیگر محسوب نشوند؛ اگرچه تمام یا قسمتی از جسم زوجین، با یکدیگر تماس و ارتباطی نداشته باشد.[۲۱]
حق قسم از منظر جامعه‌شناسی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]یکی از کارکردهای مهم و اساسی خانواده، تأمین نیازهای عاطفی انسان است.[۲۲] التزام به حق قسم از طریق تأمین این نیازها، تحکیم خانواده را به‌دنبال دارد.[۲۳] بسیاری از اختلافات زناشویی،[۲۴] بی‌وفایی و خیانت زوجین به اختلال در روابط عاطفی زن و شوهر بازمی‌گردد، که این مسئله به‌ویژه میان زنان از اهمیت بالایی برخوردار است.[۲۵]
نتایج تحقیقات نشان می‌دهد، کمبودهای عاطفی در زنان و به‌طور خاص کمبود محبت شوهر، یکی از عوامل گرایش زنان به برقراری ارتباط جنسی با مردان دیگر است. میان نحوهٔ تأمین نیاز عاطفی زنان و روسپی‌شدن آنها ارتباط معنادار آماری وجود دارد.[۲۶] از این‌رو التزام به حق قسم در پیشگیری از انحلال خانواده، حفظ عفت و سلامت اخلاقی زوجین تأثیر به‌سزایی دارد.[۲۷]
یکی از راه‌های ایجاد روابط عاطفی مطلوب، حضور فیزیکی زن و شوهر درکنار یکدیگر است و رخت‌خواب و زمان خواب بهترین فرصتی است که زوجین می‌توانند در کنار هم بودن و روابط عاطفی رضایت‌بخش را تجربه کنند.[۲۸]
حق قسم در قوانین ایران
[ویرایش | ویرایش مبدأ]برخلاف منابع فقهی که به حق قسم تصریح داشته‌اند، در نوشته‌های حقوقی و متون قانونی به آن اشاره‌ای نشده است؛[۲۹] البته در موادی از قانون به غیبت شوهر که مانع همزیستی وی با همسر می‌شود، توجه شده است،[۳۰] به‌عنوان مثال؛ اگر زوج چهارسال تمام غایب مفقودالاثر باشد یا به حبس پنج سال یا بیشتر محکوم شود، زوجه می‌تواند تقاضای طلاق کند.[۳۱]
ملاک اصلی توجه قانون‌گذار به غیبت شوهر، حق قسم نیست؛ زیرا زمان مورد اشاره در این مواد قابل قیاس با زمان مدنظر شارع در حق قسم نیست. از طرفی اذن زن در مواردی که حق قسم وی مورد تضییع واقع می‌شود از جانب قانون‌گذار ملحوظ نشده، در حالی‌که حق مرد در تمکین با لزوم اذن شوهر در خروج از کشور و مانند آن تضمین شده است.[۳۲]
پانویس
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- ↑ عاشورخانی، احکام اختصاصی زنان در فقه، 1387ش، ص140-142.
- ↑ شب را در جایی به‌سر بردن (عمید، فرهنگ فارسی عمید، وب‌سایت واژه‌یاب).
- ↑ با هم خوابیدن (عمید، فرهنگ فارسی عمید، وب‌سایت واژه‌یاب.)
- ↑ قادری، «پژوهشی فقهی در مسائل حق قَسم (مضاجعه)»، 1400ش، ص114.
- ↑ جلالی فراهانی و محقق داماد، «عدالت و حق قسم در فقه امامیه»، 1403ش، ص105.
- ↑ شیروانی و عباسی، ترجمه و تبیین شرح لمعه، 1387ش، ج10، ص112 و 129.
- ↑ مردی که قادر بر جماع نباشد (عمید، فرهنگ فارسی عمید، وب‌سایت واژه‌یاب.)
- ↑ زنی که در فرج او گوشت اضافه‌ای که مانع نزدیکی است روئیده باشد. (شیروانی و عباسی، ترجمه و تبیین شرح لمعه، 1387ش، ج10، ص93.
- ↑ زنی که در فرج او استخوان اضافه‌ای که مانع نزدیکی است روئیده باشد (شیروانی و عباسی، ترجمه و تبیین شرح لمعه، 1387ش، ج10، ص92-93.
- ↑ شیروانی و عباسی، ترجمه و تبیین شرح لمعه، 1387ش، ج10، ص120؛ امینی و آیتی، تحریر الروضه فی شرح اللمعه، 1388ش، ص132.
- ↑ ثمنی، «مضاجعه و چالش‌های آن در فقه امامیه»، 1397ش، ص116.
- ↑ قادری، «پژوهشی فقهی در مسائل حق قَسم (مضاجعه)»، 1400ش، ص116.
- ↑ پورعبدالله و محمدحسنی، «جایگاه حق قسم در تحکیم کیان خانواده»، 1396ش، ص35-39.
- ↑ عاشورخانی، احکام اختصاصی زنان در فقه، 1387ش، ص140-142.
- ↑ صدیق اورعی، تمکین بانو ـ ریاست شوهر: از دیدگاه قانون مدنی و جامعه، 1380ش، ص73-74.
- ↑ شیروانی و عباسی، ترجمه و تبیین شرح لمعه، 1387ش، ج10، ص117.
- ↑ صهرشتی، سلسلة الینابیع الفقهیه، 1410ق، ص651 و ص511.
- ↑ قادری، «پژوهشی فقهی در مسائل حق قَسم (مضاجعه)»، 1400ش، ص115.
- ↑ پورعبدالله و محمدحسنی، «جایگاه حق قسم در تحکیم کیان خانواده»، 1396ش، ص27.
- ↑ شیروانی و عباسی، ترجمه و تبیین شرح لمعه، 1387ش، ج10، ص116–120.
- ↑ جلالی فراهانی و محقق داماد، «عدالت و حق قسم در فقه امامیه»، 1403ش، ص104.
- ↑ بستان، جامعه‌شناسی خانواده با نگاهی به منابع اسلامی، 1392ش، ص116.
- ↑ پورعبدالله و محمدحسنی، «جایگاه حق قسم در تحکیم کیان خانواده»، 1396ش، ص28.
- ↑ جلالی فراهانی و محقق داماد، «عدالت و حق قسم در فقه امامیه»، 1403ش، ص103.
- ↑ صادقی فسایی و ملکی پور، «پیامدهای فاصله در روابط زوجین و استراتژی‌های مواجهه با آن»، 1394ش، ص20.
- ↑ مسلمی بیدهندی و دیگران، «نحوة تأمین نیاز عاطفی زنان از سوی مردان و نقش آن در روسپیگری زنان»، 1392ش، ص78.
- ↑ جلالی فراهانی و محقق داماد، «عدالت و حق قسم در فقه امامیه»، 1403ش، ص103.
- ↑ ثمنی، «مضاجعه و چالش‌های آن در فقه امامیه»، 1397ش، ص111.
- ↑ پورعبدالله و محمدحسنی، «جایگاه حق قسم در تحکیم کیان خانواده»، 1396ش، ص17.
- ↑ «مادۀ 1029 قانون مدنی»، وب‌سایت عدالت سرا.
- ↑ حکمت‌نیا، حقوق زن و خانواده، 1396ش، ص254-255.
- ↑ رحیمی سجاسی و دیگران، «نقدی بر رویکرد اقتصاد محور قوانین خانواده: تبیین خلاهای قانونی حقوق انسانی و عاطفی زن در خانواده»، 1398ش، ص39.
منابع
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- امینی، علیرضا، آیتی، سید محمدرضا، تحریر الروضه فی شرح اللمعه، تهران، سمت و مؤسسهٔ فرهنگی طه، ۱۳۸۸ش.
- بستان، حسین، جامعه‌شناسی خانواده با نگاهی به منابع اسلامی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۹۲ش.
- پورعبدالله، کبری، محمدحسنی، صدیقه، «جایگاه حق قسم در تحکیم کیان خانواده»، دو فصلنامهٔ علمی- ترویجی فقه و حقوق خانواده (ندای صادق)، شمارهٔ ۶۶، سال ۲۲، ۱۳۹۶ش.
- ثمنی، لیلا، «مضاجعه و چالش‌های آن در فقه امامیه»، مطالعات فقهی حقوقی خانواده و زن، شمارهٔ ۲، ۱۳۹۷ش.
- جلالی فراهانی، ریحانه و محقق داماد، مریم‌السادات، «عدالت و حق قسم در فقه امامیه»، مجلهٔ علوم انسانی و اسلامی در هزارهٔ سوم، شمارهٔ ۴، دورهٔ ۸، ۱۴۰۳ش.
- حکمت‌نیا، محمود، حقوق زن و خانواده، تهران، پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی، ۱۳۹۶ش.
- رحیمی سجاسی، مریم و دیگران، «نقدی بر رویکرد اقتصادمحور قوانین خانواده: تبیین خلاهای قانونی حقوق انسانی و عاطفی زن»، پژوهش‌نامهٔ اسلامی زنان و خانواده، شمارهٔ ۱۴، سال ۱۷، بهار ۱۳۹۸ش.
- شیروانی، علی و عباسی، محمد مسعود، ترجمه و تبیین شرح لمعه، قم، دارالعلم، ۱۳۸۷ش.
- صادقی فسایی، سهیلا و ملکی‌پور، زینب، «پیامدهای فاصله در روابط زوجین و استراتژی‌های مواجهه با آن»، مجلة علوم اجتماعی دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، ۱۳۹۴ش.
- صدیق اورعی، غلامرضا، تمکین بانو - ریاست شوهر: از دیدگاه قانون مدنی و جامعه، تهران، سفیر صبح، ۱۳۸۰ش.
- صهرشتی، سلمان بن حسن، سلسلة الینابیع الفقهیة، بیروت، دارالتراث، ۱۴۱۰ق.
- عاشورخانی، محمود، احکام اختصاصی زنان در فقه، تهران، پیام عدالت، ۱۳۸۷ش.
- عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۲۹ بهمن ۱۴۰۳ش.
- قادری، محمد علی، «پژوهشی فقهی در مسائل حق قَسم (مضاجعه)» مجلهٔ دستاوردهای نوین در مطالعات علوم انسانی، شمارهٔ ۴۲، سال ۴، ۱۴۰۰ش.
- «مادهٔ ۱۰۲۹ قانون مدنی»، وب‌سایت عدالت‌سرا، تاریخ بازدید: ۲۹ بهمن ۱۴۰۳ش.
- مسلمی، بیدهندی و دیگران، «نحوة تأمین نیاز عاطفی زنان از سوی مردان و نقش آن در روسپیگری زنان»، فصلنامهٔ پژوهش اجتماعی، شمارهٔ ۱۹، سال ۶، ۱۳۹۲ش.