|
|
| خط ۱: |
خط ۱: |
| '''<big>میله شاطرها؛</big>''' جشن و مراسم شادی که در برخی مناطق افغانستان برپا میشد.
| | #تغییر_مسیر [[جشنوارههای محلی افغانستان]] |
| | |
| در گذشتهای نهچندان دور، مراسم [[جشن|جشنی]] توسط شاطرها که ملازمان رکاب امیران و بزرگان بودند، برگزار میشد. در «میلۀ شاطرها» همگان حضور مییافتند و روزی را به خوشی و شادکامی سپری میکردند.
| |
| ==مفهومشناسی==
| |
| شاطر بهمعنای آدم چابک، زیرک، با هوش،<ref>[https://www.vajehyab.com/?q=%D8%B4%D8%A7%D8%B7%D8%B1&f=moein معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژة شاطر، وبسایت واژهیاب.]</ref> دلیر، شجاع، شوخ و بیباک است.<ref>[https://www.vajehyab.com/?q=%D8%B4%D8%A7%D8%B7%D8%B1&f=amid عمید، فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژة شاطر، وبسایت واژهیاب.]</ref> در اصطلاح به افراد چابک و تندپایی گفته میشد که در خدمت شاهان، اشخاص صاحبنفوذ و بزرگان شهر بودند تا در رکاب آنها راه رفته و یا نامههای آنها را به مقصد برسانند.<ref>[https://www.vajehyab.com/?q=%D8%B4%D8%A7%D8%B7%D8%B1&f=dehkhoda دهخدا، لغتنامه، ذیل واژة شاطر، وبسایت واژهیاب.]</ref> در گذشته، در دو شهر [[کابل]] و [[هرات]]، جشنی با عنوان «میلۀ شاطرها» و با محوریت شاطرها برگزار میشده است.<ref>دهخدا، لغتنامه، ذیل واژة شاطر، وبسایت واژهیاب.</ref>
| |
| ==ویژگیهای شاطر==
| |
| شاطرها افراد چالاک، زیبا، وفادار، تیزپا و دارای لباسهای خاص و متحدالشکل و نیز رفتارهای متمایز بودند. آنها جلوی اسب امیران دویده و در زمان استراحت و توقف از اسب آنها مراقبت میکردند. شاطرها همچنین با خود ابزارهایی از قبیل خنجر و تبرزین، جهت مراقبت از ولینعمت خود داشتند. آنها، همیشه همراه خود چوب کوتاه و در سفرهای دورتر، نیزه داشتند تا از جویها و کانالها با پرش عبور کنند، کفشهای محکم و سبک به پا میکردند، خود را مریدان قنبر جلودار «دُلدُل» (اسب حضرت علی) میدانستند. علاوه بر آن، مرام آنها [[صداقت]]، امانتداری، فروتنی و اخلاق خوش بود.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/936689/%D9%85%DB%8C%D9%84%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D8%B7%D8%B1%D9%87%D8%A7 هریوال، «میله شاطرها»، 1361ش، ص64.]</ref>
| |
| ==میلۀ شاطرها در کابل==
| |
| این جشن در چهارباغ و باغ عمومی، نزدیک پل «یکپیسهگی» برگزار میشد. شاطرها، دُهُل بزرگی بهنام دُهُلِ قنبر را با خود حمل کرده و حلقهوار به پایکوبی میپرداختند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/936488/%D9%85%DB%8C%D9%84%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85-%DA%A9%D8%A7%D8%A8%D9%84-%D9%85%DB%8C%D9%84%D9%87-%D8%A8%D8%A7%D8%BA-%D9%84%D8%B7%DB%8C%D9%81-%D9%85%DB%8C%D9%84%D9%87-%D8%AC%D8%A8%D9%87-%D9%85%DB%8C%D9%84%D9%87-%D8%A7%D8%B1%D8%BA%D9%88%D8%A7%D9%86-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%AC%D9%87-%D8%B5%D9%81%D8%A7-%D9%85%DB%8C%D9%84%D9%87-%D8%AF%D9%88%D8%A8%DB%8C-%D9%87%D8%A7-%D9%85%DB%8C%D9%84%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D8%B7%D8%B1%D9%87%D8%A7 سراج حکم درجه اول، «میلههای قدیم کابل»، 1359ش، ص62-63.]</ref> این میله در مناطق مختلف کابل مانند باغوانکوچه، باغ علیمردانخان، مرادخانی، چنداول، سهدکان، نوابباغ، عَلَمگنج، درختشنگ، گوشهخرابات، بابای خودی، چارچته، ریکاخانه، کوچة علیرضاخان، کوچة بارانه، دهافغانان و اندرابی برگزار میشده است. هنگام برپایی جشن نیز همة افراد، شامل پیر و جوان و زن و مرد در آن شرکت میکردند.<ref>عاصف و تامق، فرهنگ، 1390ش، ص12.</ref>
| |
| ==میلۀ شاطرها در هرات==
| |
| این مراسم در هرات در اول ماه میزان (مهر) و در روز اول سال نو خورشیدی (نوروز)، در سهنقطه برگزار میشد: 1. در قریة قپتیچک نزدیک پایحصار؛ 2. شرق ارگ یا قلعة ملک اختیار در باغچة خوشمنهان معروف به حوض هزارهها و 3. در قریة وحید در باغچة میرصالح ملا.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/936689/%D9%85%DB%8C%D9%84%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D8%B7%D8%B1%D9%87%D8%A7 هریوال، «میله شاطرها»، 1361ش، ص64.]</ref>
| |
| اقشار مختلف مردم مانند درویشان، قلندران، عیاران، کاکهها، آوازخوانان، نوازندگان، کشتیگیران، پهلوانان، ملنگان و مردمان عادی، در این مراسم شرکت میکردند. دیگهای بزرگ [[حلوا]]، [[برنج]]، شُله و دلده را بهنام «آش پیر» پخته و بین عموم مردم تقسیم میکردند. هزینة این غذاها بهعهدة خود شاطرها و دیگر افراد از جمله کسبه بوده است.<ref>عابدوف، آداب، آیینها و باورهای مردم افغانستان، 1393ش، ص75.</ref>
| |
| | |
| ==سرگرمیها==
| |
| تخممرغجنگی، بازی شاه و وزیرک، زورآزمایی و دویدن، همراه با اجرای نقارهچیان، دوتارنوازان و صحنهگردانان، از برنامههای مفرح این مراسم بوده است. سماورهای بزرگ برنزی و مسی برای تهیه [[چای]] و نیز ظروف مملو از انواع میوهها نیز در این مراسم دیده میشد.<ref>عاصف و تامق، فرهنگ، 1390ش، ص12.</ref>
| |
| | |
| فروشندگان، انواع خوراکیها، شیرینیجات و میوهها از قبیل کشمش، نخود، نقل پستهای، نقل بادامی، تخممرغ آبپز، شیرینیهایی مانند زلف عروس، پشمک، جلبی (زولبیا)، لوز و اسباببازی کودکان مانند فرفرک (فرفره) و قرقره را در معرض فروش میگذاشتند.<ref>عابدوف، آداب، آیینها و باورهای مردم افغانستان، 1393ش، ص75.</ref>
| |
| | |
| بزرگسالان، جوانان و کودکان در گوشه و کنار مراسم، زیر سایة درختان، روی صفهها، سبزهها و در کوچهها، زیراندازهای خود را پهن کرده و با انواع قصه، فکاهی، شطرنجبازی، جفتوتاقبازی، نقل داستانهای خندهدار، خواندن اشعار دوبیتی و محلی همراه با نواختن دوتار، [[تنبور]]، [[نی]]، دف، قیژک و رباب به مراسم گرمی میبخشیدند.
| |
| | |
| اصناف مختلف مانند بزازان، نمدمالان، علافان، پالاندوزان، آهنگران و مسگران، هرکدام به شاطرها، کشتیگیران، پهلوانان و کسانیکه به زورآزمایی و هنرنمایی میپرداختند، هدایای مختلفی میدادند.<ref>عابدوف، آداب، آیین¬ها و باورهای مردم افغانستان، 1393ش، ص75-76.</ref>
| |
| | |
| غذاخوردن با جمعشدن دور دیگهای بزرگ و بوسیدن دست شاطر کهنسال، شروع میشد. پس از آن، شاطرها همراه با ساز، [[دهل]]، رقص و پایکوپی کرده و دیگران نیز آنها را با آفرین و شادباش، تشویق میکردند. با این کار، صحنهای هیجانانگیز خلق میشد. سپس در حالیکه همه رو به قبله میایستادند، دعا، [[صلوات]] و فاتحه برای پیر (حضرت علی) و مرید پیر (قنبر / قمبر) میخواندند. در پایان، درب دیگهای بزرگ توسط شاطر کهنسال گشوده شده و به صرف غذا مشغول میشدند.<ref>عابدوف، آداب، آیینها و باورهای مردم افغانستان، 1393ش، ص75-76.</ref> عدهای هم بهعنوان تبرک از آن غذا برداشته و برای بیماران و حاجتمندانی که نمیتوانستند در مراسم حضور داشته باشند، میبردند. پس از صرف طعام، دوباره بساط چای و شیرینی پهن شده و بازیهای دیگر که متوقف شده بودند از سر گرفته میشدند. افراد، هنگام رقص و شادی اشعار مخصوص این مراسم را بهصورت دستهجمعی و یکصدا زمزمه میکردند:<ref>عابدوف، آداب، آیینها و باورهای مردم افغانستان، 1393ش، ص76-77.</ref>
| |
| {{آغاز نستعلیق}}
| |
| {{شعر|نستعلیق}}
| |
| {{ب|علی حیدر، مدد قنبر|علی صفدر، مدد قنبر}}
| |
| {{ب|علی اکبر، مدد قنبر|علی داماد پیغمبر}}
| |
| {{ب|علی کنده در خیبر|مدد قنبر مدد قنبر}}
| |
| {{ب|علی اکبر، مدد قنبر|علی حیدر، علی صفدر}}
| |
| {{پایان شعر}}
| |
| {{پایان نستعلیق}}
| |
| ==پانویس==
| |
| {{پانویس}}
| |
| | |
| ==منابع==
| |
| * دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، وبسایت واژهیاب، تاریخ بازدید: 18 بهمن 1401ش.
| |
| * سراج حکم درجه اول، ف، «میلههای قدیم کابل: میله باغ لطیف، میله جبه، میله ارغوان خواجهصفا، میله دوبیها، میله شاطرها»، مجلة فرهنگ مردم، شمارة 2، 1359ش.
| |
| * عابدوف، داداجان، آداب، آیینها و باورهای مردم افغانستان، ترجمه بهرام امیراحمدیان، کابل، انستیتوت مطالعات استراتژیک افغانستان، 1393ش.
| |
| * عاصف، عبدالحمید و تامق، برهانالدین، فرهنگ، کابل، وزارت معارف افغانستان، 1390ش.
| |
| * عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، وبسایت واژهیاب، تاریخ بازدید: 18 بهمن 1401ش.
| |
| * معین، محمد، فرهنگ فارسی، وبسایت واژهیاب، تاریخ بازدید: 18 بهمن 1401ش.
| |
| * هریوال، ص، «میله شاطرها»، مجلة فرهنگ مردم، شمارة 6، 1361ش.
| |
