پیشنویس:شعر فارسی: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۱۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:شعر فارسی۱.jpg|جایگزین=آثار فاخر شعر فارسی بر دیوارهای تهران|بندانگشتی|آثار فاخر شعر فارسی بر دیوارهای تهران]] | |||
<big>'''شعر فارسی؛'''</big> سخن آهنگین و خیالانگیز به زبان فارسی. | <big>'''شعر فارسی؛'''</big> سخن آهنگین و خیالانگیز به زبان فارسی. | ||
شعر فارسی، نماد هویت و میراث فرهنگ دیرپای ایرانیان است که در طول تاریخ نقش اساسی در تولید معرفت و معنویت، بازتولید سبک زندگی ویژۀ فرهنگ ایرانی و دفاع از ارزشهای ایران فرهنگی در کشورهای فارسیزبان داشته است. شعر فارسی همواره سرشار از سویههای تعلیمی بوده و آنگاه که با آموزههای دینی و بهویژه اسلامی درآمیخته، سبکی از زندگی را بازنمایی کرده است که بر خداباوری، حکمت، عرفان و | شعر فارسی، نماد هویت و میراث فرهنگ دیرپای ایرانیان است که در طول تاریخ نقش اساسی در تولید معرفت و معنویت، بازتولید سبک زندگی ویژۀ فرهنگ ایرانی و دفاع از ارزشهای ایران فرهنگی در کشورهای فارسیزبان داشته است. [[شعر فارسی]] همواره سرشار از سویههای تعلیمی بوده و آنگاه که با آموزههای دینی و بهویژه اسلامی درآمیخته، سبکی از زندگی را بازنمایی کرده است که بر خداباوری، حکمت، عرفان و [[اخلاق]]، استوار است. | ||
==مفهومشناسی== | ==مفهومشناسی شعر فارسی== | ||
شعر در لغت بهمعنای دانایی و ژرفانگری آمده و سرود، نظم، سخن دارای وزن و قافیه، بیت، چکامه و چامه نیز خوانده شده است.<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/%D8%B4%D8%B9%D8%B1-10 دهخدا، لغتنامه، ذیل واژۀ شعر.] </ref> در اصطلاح، تعریفهای گوناگونی برای شعر ارائه شده است: | شعر در لغت بهمعنای دانایی و ژرفانگری آمده و سرود، نظم، سخن دارای وزن و قافیه، بیت، چکامه و چامه نیز خوانده شده است.<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/%D8%B4%D8%B9%D8%B1-10 دهخدا، لغتنامه، ذیل واژۀ شعر.] </ref> در اصطلاح، تعریفهای گوناگونی برای شعر ارائه شده است: | ||
# صناعت برآمده از انفعالات نفسانی و برانگیزندۀ خیال؛ | #صناعت برآمده از انفعالات نفسانی و برانگیزندۀ خیال؛ | ||
# کلام دارای عنصر خیال و تألیفشده از اقوال موزون و دارای قافیه؛<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/%D8%B4%D8%B9%D8%B1-10 دهخدا، لغتنامه، ذیل واژۀ شعر.] </ref> <ref>ناتل خانلری، وزن شعر فارسی، ۱۳۶۱ش، ص ۱۷-۱۹.</ref> | #کلام دارای عنصر خیال و تألیفشده از اقوال موزون و دارای قافیه؛<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/%D8%B4%D8%B9%D8%B1-10 دهخدا، لغتنامه، ذیل واژۀ شعر.] </ref> <ref>ناتل خانلری، وزن شعر فارسی، ۱۳۶۱ش، ص ۱۷-۱۹.</ref> | ||
# سخن آهنگین در پیوند عاطفه و خیال؛ | #سخن آهنگین در پیوند عاطفه و خیال؛ | ||
# سخن موزون و خیالانگیز که دارای قصد و معنا باشد. <ref>[http://pajoohe.ir/%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%88-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C/%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C/%D9%86%D8%B8%D9%85/%D8%B4%D8%B9%D8%B1__a-46346-9261-9263-17176.aspx زیرکی، «شعر»، وبسایت پژوهه.]</ref> | #سخن موزون و خیالانگیز که دارای قصد و معنا باشد. <ref>[http://pajoohe.ir/%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%88-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C/%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C/%D9%86%D8%B8%D9%85/%D8%B4%D8%B9%D8%B1__a-46346-9261-9263-17176.aspx زیرکی، «شعر»، وبسایت پژوهه.]</ref> | ||
==پیشینه== | |||
سرودههای زرتشت به گویش «گاهانی» از زبان اوستایی را زمینهساز شعر فارسی دانستهاند. همچنین منظومههای «ایانکار زریران» و «درخت آسوری» از دوران اشکانی و نیز اشعار «مانوی» در فارسی میانه، نزد ادبپژوهان جایگاه ویژهای دارند.<ref>[https://www.isna.ir/news/1400021308762/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C «نگاهی به تاریخچۀ شعر فارسی»، خبرگزاری ایسنا.]</ref> نخستین شعر به زبان فارسی امروزی را مربوط به دوران حکومت «یعقوب لیث صفاری» در سیستان دانستهاند که وی از شاعران دربار خواست تا بهجای اشعار عربی، به زبان فارسی، شعر بخوانند.<ref>[https://www.farsnews.ir/news/13910427001221/%D8%A8%D9%87-%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D8%A8%DA%AF%D9%88-%DA%A9%D9%87-%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%86%D9%85-%DA%86%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D9%81%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%88%D9%84%DB%8C%D9%86-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%A8%D8%B9%D8%AF-%D8%A7%D8%B2 «به زبانی شعر بگو که بدانم؛ چند افسانه دربارۀ اولین شعر فارسی بعد از اسلام»، خبرگزاری تسنیم.]</ref> | ==پیشینه شعر فارسی== | ||
سرودههای زرتشت به گویش «گاهانی» از زبان اوستایی را زمینهساز شعر فارسی دانستهاند. همچنین منظومههای «ایانکار زریران» و «درخت آسوری» از دوران [[اشکانیان|اشکانی]] و نیز اشعار «مانوی» در فارسی میانه، نزد ادبپژوهان جایگاه ویژهای دارند.<ref>[https://www.isna.ir/news/1400021308762/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C «نگاهی به تاریخچۀ شعر فارسی»، خبرگزاری ایسنا.]</ref> نخستین شعر به [[زبان فارسی]] امروزی را مربوط به دوران حکومت «یعقوب لیث صفاری» در [[سیستان]] دانستهاند که وی از شاعران دربار خواست تا بهجای اشعار عربی، به زبان فارسی، شعر بخوانند.<ref>[https://www.farsnews.ir/news/13910427001221/%D8%A8%D9%87-%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D8%A8%DA%AF%D9%88-%DA%A9%D9%87-%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%86%D9%85-%DA%86%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D9%81%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%88%D9%84%DB%8C%D9%86-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%A8%D8%B9%D8%AF-%D8%A7%D8%B2 «به زبانی شعر بگو که بدانم؛ چند افسانه دربارۀ اولین شعر فارسی بعد از اسلام»، خبرگزاری تسنیم.]</ref> | |||
==مراحل تکامل شعر فارسی== | ==مراحل تکامل شعر فارسی== | ||
=== | ===دورۀ آغاز=== | ||
دورۀ آغاز و اولین شعر فارسی امروزی مورد اختلاف است؛ بسیاری از محققان، دورۀ صفاریان را دورۀ آغاز شعر فارسی و «ابوحفص حکیم بن احوض سغذی سمرقندی» را اولین شاعر میدانند. اما بهباور برخی دیگر، نخستین شعر فارسی را «عباس مروزی» در دورۀ طاهریان، هنگام ورود مأمون به مرو و در مدح او سروده است. از «حنظلۀ بادغیسی» و «فیروز مشرقی» نیز بهعنوان نخستین شاعران پارسیگو نام برده شده است.<ref>[https://www.farsnews.ir/news/13910427001221/%D8%A8%D9%87-%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D8%A8%DA%AF%D9%88-%DA%A9%D9%87-%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%86%D9%85-%DA%86%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D9%81%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%88%D9%84%DB%8C%D9%86-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%A8%D8%B9%D8%AF-%D8%A7%D8%B2 «به زبانی شعر بگو که بدانم؛ چند افسانه دربارۀ اولین شعر فارسی بعد از اسلام»، خبرگزاری تسنیم.]</ref> | دورۀ آغاز و اولین شعر فارسی امروزی مورد اختلاف است؛ بسیاری از محققان، دورۀ صفاریان را دورۀ آغاز شعر فارسی و «ابوحفص حکیم بن احوض سغذی سمرقندی» را اولین شاعر میدانند. اما بهباور برخی دیگر، نخستین شعر فارسی را «عباس مروزی» در دورۀ طاهریان، هنگام ورود مأمون به مرو و در مدح او سروده است. از «حنظلۀ بادغیسی» و «فیروز مشرقی» نیز بهعنوان نخستین شاعران پارسیگو نام برده شده است.<ref>[https://www.farsnews.ir/news/13910427001221/%D8%A8%D9%87-%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D8%A8%DA%AF%D9%88-%DA%A9%D9%87-%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%86%D9%85-%DA%86%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D9%81%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%88%D9%84%DB%8C%D9%86-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%A8%D8%B9%D8%AF-%D8%A7%D8%B2 «به زبانی شعر بگو که بدانم؛ چند افسانه دربارۀ اولین شعر فارسی بعد از اسلام»، خبرگزاری تسنیم.]</ref> | ||
=== | ===دورۀ رشد=== | ||
رشد شعر فارسی از خراسان قدیم آغاز شد. پشتیبانی فرمانروایان ایرانی از [[زبان فارسی]] موجب شد که در این دوره شاعرانی چون | رشد شعر فارسی از [[خراسان]] قدیم آغاز شد. پشتیبانی فرمانروایان ایرانی از [[زبان فارسی]] موجب شد که در این دوره شاعرانی چون [[رودکی]]، شهید بلخی و دقیقی بلخی پدیدار شدند. [[فردوسی]]، بزرگترین حماسهسرای [[ایران]]، نیز در پایان این دوره جای میگیرد. | ||
=== | ===دورۀ تثبیت=== | ||
با روی کار آمدن غزنویان ترکنژاد، از رونق شعر پارسی کاسته نشد و آنها بهویژه محمود غزنوی از پشتیبانان جدی شعر فارسی بودند. در این دوره سرایندگان بزرگی مانند فرخی سیستانی و عنصری بلخی ظاهر شدند و شعر فارسی را تثبیت کردند.<ref>[https://www.isna.ir/news/1400021308762/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C «نگاهی به تاریخچۀ شعر فارسی»، خبرگزاری ایسنا.]</ref> | با روی کار آمدن غزنویان ترکنژاد، از رونق شعر پارسی کاسته نشد و آنها بهویژه محمود غزنوی از پشتیبانان جدی شعر فارسی بودند. در این دوره سرایندگان بزرگی مانند فرخی سیستانی و عنصری بلخی ظاهر شدند و شعر فارسی را تثبیت کردند.<ref>[https://www.isna.ir/news/1400021308762/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C «نگاهی به تاریخچۀ شعر فارسی»، خبرگزاری ایسنا.]</ref> | ||
=== | ===دورۀ گسترش جغرافیایی=== | ||
از آغاز پادشاهی | از آغاز پادشاهی [[سلجوقیان]]، جنبش سرایش شعر فارسی به نواحی مرکزی و غربی ایران و شبهقارۀ هند کشیده شد. در این عهد شاعران بزرگی مانند [[ناصر خسرو]] بلخی، قطران تبریزی، فخرالدین اسعد گرگانی و اسدی طوسی پدیدار شدند.<ref>[https://www.isna.ir/news/1400021308762/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C «نگاهی به تاریخچۀ شعر فارسی»، خبرگزاری ایسنا.]</ref> | ||
=== | ===دورۀ اوج شکوفایی=== | ||
در سدۀ ششم هجری قمری، سرایندگان بزرگی مانند عطار | در سدۀ ششم هجری قمری، سرایندگان بزرگی مانند [[عطار نیشابوری]]، [[نظامی گنجوی]]، [[خاقانی]] شروانی، جمالالدین عبدالرزاق اصفهانی، انوری ابیوردی و ظهیر فاریابی، شعر فارسی را متحول کردند، اما سدۀ هفتم هجری، با ظهور [[سعدی]] شیرازی و مولانا جلالالدین بلخی، دوران اوج شعر فارسی محسوب میشود. پس از سعدی و [[مولانا]]، شعر فارسی در سراشیبی افول قرار گرفت، اما در سدۀ هشتم هجری با ظهور [[حافظ]] شیرازی، شعر فارسی دوباره اعتلا پیدا کرد.<ref>[https://www.isna.ir/news/1400021308762/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C «نگاهی به تاریخچۀ شعر فارسی»، خبرگزاری ایسنا.]</ref> | ||
=== | |||
از سدۀ نهم هجری، نوآوریهای شعر فارسی، محدود شد. روند نزولی شعر فارسی در دوران | ===دورۀ رکود=== | ||
=== | از سدۀ نهم هجری، نوآوریهای شعر فارسی، محدود شد. روند نزولی شعر فارسی در دوران [[قاجاریه]]، تا مرز رکود يا حتی توقف كامل، پیش رفت؛ گرچه در همین دوران، شاعرانی مانند ناظمالشعراء طالقانی ظهور کردند که فصلی نو در مرثيهسرايی گشودند.<ref>[https://www.irna.ir/news/82233534/%D8%A7%D8%AF%D8%A8%D9%8A%D8%A7%D8%AA-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D9%8A-%D9%88-%D9%86%D8%B3%D8%A8%D8%AA-%D8%A2%D9%86-%D8%A8%D8%A7-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE-%D9%88-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%A7%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D9%86 «ادبيات فارسي و نسبت آن با تاريخ و فرهنگ ايران»، خبرگزاری ایرنا.]</ref> | ||
در پایان دوران قاجاریه، دورۀ «شعر نو» فرا رسید و سهراب | ===دورۀ ظهور شعر نو (نیمایی)=== | ||
در پایان دوران قاجاریه، دورۀ «شعر نو» فرا رسید و [[سهراب سپهری]]، مهدی [[اخوان ثالث]] و فريدون مشيری، سبک شعر نو را ترویج کردند. برخی صدرالدین عینی شاعر تاجیک را اولین شاعر شعر نو میدانند اما به نظر اکثر ادیبان «نيما يوشيج» (۱۲۷۴-۱۳۳۸ش) اولین کسی بوده كه بهطور جدی به اين سبك پرداخته و آن را در پهنۀ کشورهای فارسیزبان رایج کرده است. <ref>[https://www.irna.ir/news/82233534/%D8%A7%D8%AF%D8%A8%D9%8A%D8%A7%D8%AA-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D9%8A-%D9%88-%D9%86%D8%B3%D8%A8%D8%AA-%D8%A2%D9%86-%D8%A8%D8%A7-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE-%D9%88-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%A7%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D9%86 «ادبيات فارسي و نسبت آن با تاريخ و فرهنگ ايران»، خبرگزاری ایرنا.]</ref> | |||
==ارکان شعر فارسی== | ==ارکان شعر فارسی== | ||
شعر فارسی از ارکان زیر تشکیل شده است: | شعر فارسی از ارکان زیر تشکیل شده است: | ||
# بیت؛ کمترین مقدار شعر یک بیت است و واحد شعر محسوب میشود. | #بیت؛ کمترین مقدار شعر یک بیت است و واحد شعر محسوب میشود. | ||
# مصراع؛ کمترین مقدار سخن موزون یک مصراع (نیمبیت) است و هر بیت از دو مصراع تشکیل شده است. | #مصراع؛ کمترین مقدار سخن موزون یک مصراع (نیمبیت) است و هر بیت از دو مصراع تشکیل شده است. | ||
# قافیه؛ کلمات همآهنگ آخر بیتها با حروف پایانی یکسان، «قافیه» نامیده میشوند. | #قافیه؛ کلمات همآهنگ آخر بیتها با حروف پایانی یکسان، «قافیه» نامیده میشوند. | ||
# وزن؛ آهنگ یکسان در تمام مصراعهای یک شعر، وزن شعر نامیده میشود. | #وزن؛ آهنگ یکسان در تمام مصراعهای یک شعر، وزن شعر نامیده میشود. | ||
# ردیف؛ واژگان هممعنی و مستقلی که در پایان مصراعها تکرار میشود ردیف نام دارد. <ref>[https://dmf.farhang.gov.ir/fa/article/5657/%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B9-%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A8-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B4%D8%B9%D8%B1%DB%8C «انواع قالبهای شعری»، وبسایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.]</ref> | #ردیف؛ واژگان هممعنی و مستقلی که در پایان مصراعها تکرار میشود ردیف نام دارد. <ref>[https://dmf.farhang.gov.ir/fa/article/5657/%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B9-%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A8-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B4%D8%B9%D8%B1%DB%8C «انواع قالبهای شعری»، وبسایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.]</ref> | ||
==قالب شعر فارسی== | ==قالب شعر فارسی== | ||
قالب در شعر کهن فارسی، شکل ظاهری است که قافیه به شعر میبخشد. طول هر مصرع، چیدمان هجاهای هر مصرع، تعداد ابیات، آرایش مصرعها، | قالب در شعر کهن فارسی، شکل ظاهری است که قافیه به شعر میبخشد. طول هر مصرع، چیدمان هجاهای هر مصرع، تعداد ابیات، آرایش مصرعها، قافیهآرایی آنها و عاطفۀ انتقالی شاعر به خواننده، عوامل تعیین کنندۀ قالب ظاهری شعر است. <ref>[https://dmf.farhang.gov.ir/fa/article/5657/%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B9-%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A8-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B4%D8%B9%D8%B1%DB%8C «انواع قالبهای شعری»، وبسایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.]</ref> | ||
==قالبهای شعر سنتی فارسی== | ==قالبهای شعر سنتی فارسی== | ||
# مثنوی: اشعار طولانی و دارای یک وزن است که هر بیت قافیۀ خاص خود را دارد. مثنوی بهدلیل امکان نوکردن قافیه در هر بیت برای سرودن منظومههای بلند مناسب است. مثنوی از قالبهای مخصوص شعر فارسی است و در همه ادوار از آن استفاده میشده است. <ref> [https://dmf.farhang.gov.ir/fa/article/5657/%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B9-%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A8-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B4%D8%B9%D8%B1%DB%8C «انواع قالبهای شعری»، وبسایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.]</ref> | #مثنوی: اشعار طولانی و دارای یک وزن است که هر بیت قافیۀ خاص خود را دارد. [[مثنوی]] بهدلیل امکان نوکردن قافیه در هر بیت برای سرودن منظومههای بلند مناسب است. مثنوی از قالبهای مخصوص شعر فارسی است و در همه ادوار از آن استفاده میشده است. <ref> [https://dmf.farhang.gov.ir/fa/article/5657/%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B9-%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A8-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B4%D8%B9%D8%B1%DB%8C «انواع قالبهای شعری»، وبسایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.]</ref> | ||
# قصیده: شعری است دارای یک وزن و قافیه که هر دو مصرع بیت اول آن همقافیه هستند. | #قصیده: شعری است دارای یک وزن و قافیه که هر دو مصرع بیت اول آن همقافیه هستند. | ||
# غزل: اشعاری است بر یک وزن و قافیه که دو مصرع بیت اول آن هم قافیهاند. فرق آن با قصیده در وحدت موضوع کل غزل است. | #غزل: اشعاری است بر یک وزن و قافیه که دو مصرع بیت اول آن هم قافیهاند. فرق آن با قصیده در وحدت موضوع کل غزل است. | ||
# مسمط: مجموعه اشعاری است مرکب از بخشهای کوچک با مصراعهای مساوی و هموزن اما با قافیههای مختلف. | #مسمط: مجموعه اشعاری است مرکب از بخشهای کوچک با مصراعهای مساوی و هموزن اما با قافیههای مختلف. | ||
# قطعه: مجموعه شعری است دارای یک وزن که فقط مصراعهای دوم آن دارای قافیه است و بیتها مصرّع نیستند. | #قطعه: مجموعه شعری است دارای یک وزن که فقط مصراعهای دوم آن دارای قافیه است و بیتها مصرّع نیستند. | ||
# ترجیعبند و ترکیببند: اشعاری هستند متشکل از چند قسمت مجزی بهنام «بند» و بندها از لحاظ وزن و تعداد بیت با هم برابرند اما قافیۀ مستقل دارد. در ترجیعبند در پایان هر بند یک بیت واحد تکرار میشود اما در ترکیببند در پایان هر بند تکبیتهای مختلف با قافیههای متفاوت میآید. | #ترجیعبند و ترکیببند: اشعاری هستند متشکل از چند قسمت مجزی بهنام «بند» و بندها از لحاظ وزن و تعداد بیت با هم برابرند اما قافیۀ مستقل دارد. در ترجیعبند در پایان هر بند یک بیت واحد تکرار میشود اما در ترکیببند در پایان هر بند تکبیتهای مختلف با قافیههای متفاوت میآید. | ||
# مستزاد: شعری است که پس از هر مصراع آن جملهای کوتاه و موزون میآید که اگر حذف شود به وزن اصلی شعر لطمهای وارد نمیشود. | #مستزاد: شعری است که پس از هر مصراع آن جملهای کوتاه و موزون میآید که اگر حذف شود به وزن اصلی شعر لطمهای وارد نمیشود. | ||
# رباعی: شعری است دارای چهار مصراع با یک مفهوم که وزن آن «لاحول ولا قوة الا بالله» است. | #رباعی: شعری است دارای چهار مصراع با یک مفهوم که وزن آن «لاحول ولا قوة الا بالله» است. | ||
# دوبیتی: دوبیتی مانند رباعی است که دارای وزن «مفاعیلُن، مفاعیلُن، مفاعیل» است.<ref>[http://pajoohe.ir/%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%88-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C/%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C/%D9%86%D8%B8%D9%85/%D8%B4%D8%B9%D8%B1__a-46346-9261-9263-17176.aspx زیرکی، «شعر»، وبسایت پژوهه.]</ref> | #دوبیتی: دوبیتی مانند رباعی است که دارای وزن «مفاعیلُن، مفاعیلُن، مفاعیل» است.<ref>[http://pajoohe.ir/%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%88-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C/%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C/%D9%86%D8%B8%D9%85/%D8%B4%D8%B9%D8%B1__a-46346-9261-9263-17176.aspx زیرکی، «شعر»، وبسایت پژوهه.]</ref> | ||
==تأثیر شعر فارسی بر سبک زندگی== | ==تأثیر شعر فارسی بر سبک زندگی== | ||
=== | ===تولید سرمایۀ معرفتی و معنوی=== | ||
از تأثیرات شعر فارسی بر سبک زندگی، تولید سرمایههای معرفتی و معنوی است که تبلور آن در اشعار حکمتآمیز و معرفتآموز شاعران برجستهای مانند | از تأثیرات شعر فارسی بر سبک زندگی، تولید سرمایههای معرفتی و معنوی است که تبلور آن در اشعار حکمتآمیز و معرفتآموز شاعران برجستهای مانند [[فردوسی]]، [[نظامی گنجوی|نظامی]]، [[مولانا|مولوی]]، [[سعدی شیرازی|سعدی]] و [[حافظ]] دیده میشود.<ref>[https://www.irna.ir/news/85075006/%D8%B1%D9%87%D8%A8%D8%B1-%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8-%D9%88%DB%8C%DA%98%DA%AF%DB%8C-%D9%85%D9%85%D8%AA%D8%A7%D8%B2-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF-%D8%B3%D8%B1%D9%85%D8%A7%DB%8C%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%D8%AA%DB%8C-%D9%88 «رهبر انقلاب: ویژگی ممتاز شعر فارسی تولید سرمایههای معرفتی و معنوی است»، خبرگزاری ایرنا.] </ref> | ||
=== | ===احياي فرهنگ و تمدن ايرانی و اسلامی=== | ||
شعر فارسی، نقش مهمی در احیا و شکوه فرهنگ و تمدن ایرانی و اسلامی در گذشته داشته است. برای مثال، شاهنامۀ فردوسی، بهنظر همه صاحبنظران، احیاکنندۀ زبان فارسی دانسته شده و درونمایۀ اصلی آن را ایراندوستی و آزادیخواهی مردم ایران تشکیل میدهد. همچنین، فرهنگ دینی و ملی ایران از شاهنامه تأثیر گرفته و در این کتاب تفکر شیعی، اسلامی و ایرانی بههم پیوند خورده و آداب و سنن ایرانی از جمله شادی مردم در عید نوروز نشان داده شده است. <ref>[https://fa.wikizendegy.ir/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%AF%D9%88%D8%B3%DB%8C «فردوسی»، ویکی زندگی.]</ref> | [[پرونده:شعر فارسی۲.jpg|جایگزین=بزرگترین سردیس فردوسی در محوطه دانشگاه فردوسی مشهد|بندانگشتی|بزرگترین سردیس فردوسی در محوطه دانشگاه فردوسی مشهد]] | ||
=== | شعر فارسی، نقش مهمی در احیا و شکوه فرهنگ و تمدن ایرانی و اسلامی در گذشته داشته است. برای مثال، [[شاهنامه|شاهنامۀ]] فردوسی، بهنظر همه صاحبنظران، احیاکنندۀ زبان فارسی دانسته شده و درونمایۀ اصلی آن را ایراندوستی و آزادیخواهی مردم ایران تشکیل میدهد. همچنین، فرهنگ دینی و ملی ایران از شاهنامه تأثیر گرفته و در این کتاب تفکر شیعی، اسلامی و ایرانی بههم پیوند خورده و آداب و سنن ایرانی از جمله شادی مردم در عید [[جشن نوروز|نوروز]] نشان داده شده است. <ref>[https://fa.wikizendegy.ir/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%AF%D9%88%D8%B3%DB%8C «فردوسی»، ویکی زندگی.]</ref> | ||
بعد از پذیرش دین اسلام توسط ایرانیان و اقبال نخبگان ایرانی به زبان | ===دفاع از هویت ایرانی و اسلامی=== | ||
=== | بعد از پذیرش [[دین]] اسلام توسط ایرانیان و اقبال نخبگان ایرانی به [[زبان عربی]]، زبان فارسی رو به ضعف نهاد. شعر فارسی، نمایندۀ پایداری هویت ایرانی و زبان فارسی در برابر سلطۀ خلفای اموی و عباسی بود.<ref> [http://shabestan.ir/detail/News/604091 «فلسفه و حکمت در شعر پارسی»، خبرگزاری شبستان.]</ref> | ||
شعر فارسی در ایران از قرن ششم تا نهم هجری قمری، معارف و داستانها و فضائل اهلبیت را در دل خود جای داده و از این طریق باورهای مذهبی تشیع را میان مردم ترویج کرده است. بهنظر کارشناسان، بر خلاف نگاه عموم که حکومت صفویان را مروج شیعه در ایران میدانند، این شعر فارسی بوده که در ترویج و گسترش مذهب شیعه نقش اساسی داشته است. <ref>[https://www.khabaronline.ir/news/405540/%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%AF%D8%A8-%D8%B4%DB%8C%D8%B9%DB%8C-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D9%86-%D9%86%D9%87%D9%85-%D9%87%D8%AC%D8%B1%DB%8C «جهان ادب شیعی فارسی در قرن نهم هجری»، خبر آنلاین.]</ref> | ===ترویج معارف مذهبی تشیع=== | ||
=== | شعر فارسی در ایران از قرن ششم تا نهم هجری قمری، معارف و داستانها و فضائل [[اهلبیت]] را در دل خود جای داده و از این طریق باورهای مذهبی تشیع را میان مردم ترویج کرده است. بهنظر کارشناسان، بر خلاف نگاه عموم که حکومت [[صفویه|صفویان]] را مروج [[شیعه]] در ایران میدانند، این شعر فارسی بوده که در ترویج و گسترش مذهب شیعه نقش اساسی داشته است. <ref>[https://www.khabaronline.ir/news/405540/%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%AF%D8%A8-%D8%B4%DB%8C%D8%B9%DB%8C-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D9%86-%D9%86%D9%87%D9%85-%D9%87%D8%AC%D8%B1%DB%8C «جهان ادب شیعی فارسی در قرن نهم هجری»، خبر آنلاین.]</ref> | ||
===ترویج حس وطندوستی و آزادیخواهی=== | |||
در دوران مشروطه که اواخر دوران شعر کهن فارسی است، ادبیات نقش مهمی در تریج حس وطندوستی، آزادیخواهی و انقلاب مشروطه داشت. برای مثال، عارف قزوینی با سرودن تصنیف «از خون جوانان وطن لاله دمیده است» در ایجاد میهندوستی، روحیۀ انقلابی و آزادیخواهی و تهییج مردم برای شرکت در انقلاب نقش مهمی داشت و این شعر، نماد آزادیخواهی ایرانیان شد.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/405540/%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%AF%D8%A8-%D8%B4%DB%8C%D8%B9%DB%8C-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D9%86-%D9%86%D9%87%D9%85-%D9%87%D8%AC%D8%B1%DB%8C «جهان ادب شیعی فارسی در قرن نهم هجری»، خبر آنلاین.]</ref> | در دوران مشروطه که اواخر دوران شعر کهن فارسی است، ادبیات نقش مهمی در تریج حس وطندوستی، آزادیخواهی و انقلاب مشروطه داشت. برای مثال، عارف قزوینی با سرودن تصنیف «از خون جوانان وطن لاله دمیده است» در ایجاد میهندوستی، روحیۀ انقلابی و آزادیخواهی و تهییج مردم برای شرکت در انقلاب نقش مهمی داشت و این شعر، نماد آزادیخواهی ایرانیان شد.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/405540/%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%AF%D8%A8-%D8%B4%DB%8C%D8%B9%DB%8C-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D9%86-%D9%86%D9%87%D9%85-%D9%87%D8%AC%D8%B1%DB%8C «جهان ادب شیعی فارسی در قرن نهم هجری»، خبر آنلاین.]</ref> | ||
=== | ===مشروعیتبخشی به حاکمان=== | ||
جامعۀ ایران از جمله | جامعۀ ایران از جمله جوامعی است که بيشترين انس را با ادبيات داشته است. بههمین دلیل بيشترين «شاهان شاعر» در تاريخ جهان را نيز ميتوان در ميان حاكمانِ ايرانی يافت؛ زيرا شعر فارسی برای آنها، در ميان مردم مقبوليت ايجاد میکرد. <ref>[https://www.khabaronline.ir/news/405540/%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%AF%D8%A8-%D8%B4%DB%8C%D8%B9%DB%8C-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D9%86-%D9%86%D9%87%D9%85-%D9%87%D8%AC%D8%B1%DB%8C «جهان ادب شیعی فارسی در قرن نهم هجری»، خبر آنلاین.]</ref> | ||
==درونمایههای اصلی شعر فارسی== | ==درونمایههای اصلی شعر فارسی== | ||
=== | ===عارفانه=== | ||
عرفان و تصوف، از مضمونهای اصلی در شعر فارسی است که شاعران عارف یا عارفان شاعر، مانند سنایی غزنوی، | عرفان و تصوف، از مضمونهای اصلی در شعر فارسی است که شاعران عارف یا عارفان شاعر، مانند [[سنایی]] غزنوی، [[مولانا]]، [[عطار نیشابوری|عطار]] و [[حافظ]] سرودهاند و این مضامین، تأثیر مهمی در سبک زندگی، معنویتافزایی، [[اخلاق]] و رفتار روزمرۀ مردم داشته است.<ref>بابایی، [http://pajoohe.ir/%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D8%B9%D8%B1%D9%81%D8%A7%D9%86%DB%8C__a-29465.aspx «ادبیات عرفانی»، وبسایت پژوهه.]</ref> | ||
=== | ===عاشقانه=== | ||
از | از درونمایههای اصلی شعر فارسی، داستانهای عاشقانه بوده که با جامعیت و هدفمندی روایت شده است. برای مثال، عشق پاك زنانه «بيژن و منيژه»، در مقابل عشق ناپاك زنانه «سياوش و سودابه» قرار دارد و عشق پاك مردانه «ليلی و مجنون» در مقابل عشق ناپاك مردانه «خسرو و شيرين» ديده میشود.<ref>[https://www.irna.ir/news/81315761/%D8%AF%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%87%D8%A7%D9%8A-%D8%B9%D8%A7%D8%B4%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%AF%D8%A8%D9%8A%D8%A7%D8%AA-%D9%83%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%8A%D9%83-%D8%A7%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D9%86 «داستانهاي عاشقانه در ادبيات كلاسيك ايران»، خبرگزاری ایرنا.]</ref> | ||
=== | ===تاریخ و اساطیر=== | ||
با توجه به قدمت تاریخی زبان فارسی، بخش مهمی از شعر فارسی را تاریخ و اساطیر ایران قدیم شکل میدهد. شاعران فارسیگوی، از گذشتۀ دور با استفاده از عناصر تاریخ و اسطورهای در جهت غنابخشی به شعر فارسی، تلاش کردهاند. بعد از ورود اسلام و آغاز دوران جدیدی در شعر فارسی نیز شاعران با استفاده از اساطیر، به شعر فارسی تحول بخشیدند. برای مثال، فردوسی بهعنوان احیاگر زبان فارسی، با خلق شاهنامه، اساطیر تاریخی ایران فرهنگی را جاودانه کرده است.<ref> [https://www.naghdesher.ir/article/742 بهداروند، «مروری کوتاه بر کارکرد اسطوره در شعر فارسی»، پایگاه نقد شعر.]</ref> | با توجه به قدمت تاریخی زبان فارسی، بخش مهمی از شعر فارسی را تاریخ و اساطیر ایران قدیم شکل میدهد. شاعران فارسیگوی، از گذشتۀ دور با استفاده از عناصر تاریخ و اسطورهای در جهت غنابخشی به شعر فارسی، تلاش کردهاند. بعد از ورود اسلام و آغاز دوران جدیدی در شعر فارسی نیز شاعران با استفاده از اساطیر، به شعر فارسی تحول بخشیدند. برای مثال، فردوسی بهعنوان احیاگر زبان فارسی، با خلق شاهنامه، اساطیر تاریخی ایران فرهنگی را جاودانه کرده است.<ref> [https://www.naghdesher.ir/article/742 بهداروند، «مروری کوتاه بر کارکرد اسطوره در شعر فارسی»، پایگاه نقد شعر.]</ref> | ||
=== | ===مدیحه و مرثیۀ شاهان=== | ||
درونمایۀ بخش زیادی از شعر فارسی، مدح یا مرثیۀ پادشاهان و حاکمان است که بیشتر در قالب قصیده و مثنوی سروده شده است. مدح بهصورت معمول، معطوف به بزرگان دین، شاهان و ملازمان با نفوذ دربار میشود که شاعران درباری بهخصوص در دورههای طاهریان، صفاریان، سامانیان و غزنویان رواج داشت و شاعران جهت امرار معاش به آن میپرداختهاند.<ref>[http://pajoohe.ir/%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%88-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C/%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C/%D9%86%D8%B8%D9%85/%D9%85%D8%AF%D8%AD__a-46346-9261-9263-41287.aspx سلطانی مقدم، «مدح»، وبسایت پژوهه.]</ref> | درونمایۀ بخش زیادی از شعر فارسی، مدح یا مرثیۀ پادشاهان و حاکمان است که بیشتر در قالب قصیده و مثنوی سروده شده است. مدح بهصورت معمول، معطوف به بزرگان دین، شاهان و ملازمان با نفوذ دربار میشود که شاعران درباری بهخصوص در دورههای طاهریان، صفاریان، سامانیان و غزنویان رواج داشت و شاعران جهت امرار معاش به آن میپرداختهاند.<ref>[http://pajoohe.ir/%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%88-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C/%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C/%D9%86%D8%B8%D9%85/%D9%85%D8%AF%D8%AD__a-46346-9261-9263-41287.aspx سلطانی مقدم، «مدح»، وبسایت پژوهه.]</ref> | ||
=== | ===فضای فرهنگی، سیاسی و اجتماعی روز=== | ||
بخش از درونمایههای شعر فارسی، بهویژه شعر نو را مسائل فرهنگی و فضای سیاسی و اجتماعی روز تشکیل میدهد. برای مثال در شعر نیمایی، اخوان و شاملو و شاعران دورۀ مشروطه مانند فرخی یزدی، عارف قزوینی و میرزادۀ عشقی، بهفضای سیاسی و اجتماعی جامعه و استبداد و اختناق شدید واکنش نشان داده و موضع گرفتهاند.<ref>[https://www.naghdesher.ir/article/742 بهداروند، «مروری کوتاه بر کارکرد اسطوره در شعر فارسی»، پایگاه نقد شعر.]</ref> | بخش از درونمایههای شعر فارسی، بهویژه شعر نو را مسائل فرهنگی و فضای سیاسی و اجتماعی روز تشکیل میدهد. برای مثال در شعر نیمایی، [[اخوان ثالث|اخوان]] و شاملو و شاعران دورۀ مشروطه مانند فرخی یزدی، [[عارف قزوینی]] و میرزادۀ عشقی، بهفضای سیاسی و اجتماعی جامعه و استبداد و اختناق شدید واکنش نشان داده و موضع گرفتهاند.<ref>[https://www.naghdesher.ir/article/742 بهداروند، «مروری کوتاه بر کارکرد اسطوره در شعر فارسی»، پایگاه نقد شعر.]</ref> | ||
==سبکهای مهم شعر فارسی | ==سبکهای مهم شعر فارسی== | ||
سبکهای شعر فارسی همیشه تابع دگرگونیهای سیاسی و اجتماعی و انتقال مرکز ادبی از جایی بهجایی بوده و در طول تاریخ سبکهای متفاوتی در شعر فارسی پدید آمده است. | سبکهای شعر فارسی همیشه تابع دگرگونیهای سیاسی و اجتماعی و انتقال مرکز ادبی از جایی بهجایی بوده و در طول تاریخ سبکهای متفاوتی در شعر فارسی پدید آمده است. | ||
=== | ===سبک خراسانی=== | ||
سبک خراسانی از اواسط سدۀ سوم تا پایان سدۀ پنجم هجری در شعر فارسی و در سیستان و خراسان بزرگ رواج داشته که ویژگی مهم و عمومی آن سادگی در بیان و وضوح در معنای شعر است. <ref>[http://pajoohe.ir/%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C__a-31942.aspx ابراهیمی، «سبک خراسانی»، وبسایت پژوهه.]</ref> | سبک خراسانی از اواسط سدۀ سوم تا پایان سدۀ پنجم هجری در شعر فارسی و در [[سیستان]] و [[خراسان]] بزرگ رواج داشته که ویژگی مهم و عمومی آن سادگی در بیان و وضوح در معنای شعر است. <ref>[http://pajoohe.ir/%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C__a-31942.aspx ابراهیمی، «سبک خراسانی»، وبسایت پژوهه.]</ref> | ||
=== | ===سبک عراقی=== | ||
سبک عراقی از سدۀ هفتم تا سدۀ نهم هجری طول کشید و اغلب در عراق عجم یعنی اصفهان و دیگر نواحی مرکزی ایران مانند فارس و کرمان رواج داشت و بههمین دلیل این سبک در دوران اخیر سبک عراقی نام گرفت. ویژگی عمومی و مهم این سبک، زیبایی در بیان و ابهام در معنی است. <ref>[http://pajoohe.ir/%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C__a-31942.aspx ابراهیمی، «سبک خراسانی»، وبسایت پژوهه.]</ref> | سبک عراقی از سدۀ هفتم تا سدۀ نهم هجری طول کشید و اغلب در عراق عجم یعنی [[اصفهان]] و دیگر نواحی مرکزی ایران مانند فارس و [[کرمان]] رواج داشت و بههمین دلیل این سبک در دوران اخیر سبک عراقی نام گرفت. ویژگی عمومی و مهم این سبک، زیبایی در بیان و ابهام در معنی است. <ref>[http://pajoohe.ir/%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C__a-31942.aspx ابراهیمی، «سبک خراسانی»، وبسایت پژوهه.]</ref> | ||
=== | ===سبک هندی=== | ||
سبک هندی که از اوایل قرن یازدهم تا اواسط قرن دوازدهم بهمدت صد و پنجاه سال در ایران و هند و آسیای صغیر معمول بود، در نتیجۀ انقلابهای اجتماعی بهوجود آمد که ویژگی اصلی و عمومی آن، تحقق خیال در بیان و معنا است؛ یعنی شاعر بهصورت توجهی ندارد و تمرکز اصلی وی به معنا است. این سبک در دوران صفویه رایج شد؛ زیرا با روی کار آمدن آنها و رسمی شدن مذهب | سبک هندی که از اوایل قرن یازدهم تا اواسط قرن دوازدهم بهمدت صد و پنجاه سال در ایران و هند و آسیای صغیر معمول بود، در نتیجۀ انقلابهای اجتماعی بهوجود آمد که ویژگی اصلی و عمومی آن، تحقق خیال در بیان و معنا است؛ یعنی شاعر بهصورت توجهی ندارد و تمرکز اصلی وی به معنا است. این سبک در دوران صفویه رایج شد؛ زیرا با روی کار آمدن آنها و رسمی شدن مذهب [[شیعه]]، شاهان صفوی جز شعرهای مذهبی به دیگر انواع شعر درباری، عرفانی و عاشقانه بیتوجهی کردند و این باعث شد که شعر دیگر در انحصار طبقۀ خاصی نباشد و اصناف گوناگون مردم به شعر روی آوردند<ref>[http://pajoohe.ir/%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C__a-31942.aspx ابراهیمی، «سبک خراسانی»، وبسایت پژوهه.]</ref> | ||
=== | ===سبک شعر نو=== | ||
در دوران معاصر و بعد از پدید آمدن شعر نو، چهار سبک گفتاری (روایت از طریق گفتوگو و با بیان صمیمی و عاطفی)، پنداری (برجستگی معنا در ذهن مخاطب با زبان نمادین)، رفتاری (با مضمون مطالبهجو و تهییجی) و دیداری (بهتصویر کشیدن موضوع شعر با شگردهای بصری) بهوجود آمد. <ref>[http://ensani.ir/fa/article/326455/%D9%88%DB%8C%DA%98%DA%AF%DB%8C-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C مظفریان، «ویژگیهای بنیادی سبکهای شعر فارسی، 1391ش، ص280-287.]</ref> | در دوران معاصر و بعد از پدید آمدن شعر نو، چهار سبک گفتاری (روایت از طریق گفتوگو و با بیان صمیمی و عاطفی)، پنداری (برجستگی معنا در ذهن مخاطب با زبان نمادین)، رفتاری (با مضمون مطالبهجو و تهییجی) و دیداری (بهتصویر کشیدن موضوع شعر با شگردهای بصری) بهوجود آمد. <ref>[http://ensani.ir/fa/article/326455/%D9%88%DB%8C%DA%98%DA%AF%DB%8C-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C مظفریان، «ویژگیهای بنیادی سبکهای شعر فارسی، 1391ش، ص280-287.]</ref> | ||
==پدر شعر فارسی== | ==پدر شعر فارسی== | ||
در ادبیات فارسی، رودکی سمرقندی به «پدر شعر فارسی» مشهور شده است؛ رودکی در دورۀ شکوه فرهنگ و تمدن ایران قدیم در قرن چهارم هجری قمری میزیست و شعر فارسی را با شیوۀ جدید و مضمونهای ابداعی سرود و نقش مؤثری در رشد و گسترش ادبیات فارسی داشت.<ref>[https://fa.wikizendegy.ir/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%AF%DA%A9%DB%8C «رودکی»، ویکی زندگی.]</ref> | [[پرونده:شعر فارسی.jpg|جایگزین=مجسمه رودکی «پدر شعر فارسی» در تاجیکستان |بندانگشتی|مجسمه رودکی «پدر شعر فارسی» در تاجیکستان ]] | ||
در ادبیات فارسی، رودکی سمرقندی به «پدر شعر فارسی» مشهور شده است؛ [[رودکی]] در دورۀ شکوه فرهنگ و تمدن ایران قدیم در قرن چهارم هجری قمری میزیست و شعر فارسی را با شیوۀ جدید و مضمونهای ابداعی سرود و نقش مؤثری در رشد و گسترش ادبیات فارسی داشت.<ref>[https://fa.wikizendegy.ir/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%AF%DA%A9%DB%8C «رودکی»، ویکی زندگی.]</ref> | |||
=='''روز ملی شعر و ادب پارسی'''== | |||
روز ۲۷ شهریور، سالروز درگذشت سید محمدحسین شهریار، بهعنوان «روز ملی شعر و ادب پارسی» نامگذاری شده است. دلیل اصلی این انتخاب، جایگاه ممتاز شهریار بهعنوان یکی از درخشانترین چهرههای شعر معاصر ایران است. او را شاعری میدانند که ضمن پاسداری از سنتهای ادبی، با نوآوریهای خود پلی میان شعر کلاسیک و نو برقرار کرد. از مهمترین خدمات او، تحولی است که در غزل فارسی ایجاد کرد و به همین دلیل، او را «پدر غزل نو» و احیاگر این قالب شعری در دوران معاصر مینامند. هدف از این نامگذاری، ارج نهادن به جایگاه شعر در فرهنگ ایرانی و توجه ویژه به شاعران و جریانهای شعر معاصر بوده است.<ref>[https://www.irna.ir/news/83475964/%DA%86%D8%B1%D8%A7-%D8%B3%D8%A7%D9%84%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%B0%D8%B4%D8%AA-%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D8%B1-%D8%A8%D9%87-%D8%B9%D9%86%D9%88%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%A7%D8%AF%D8%A8-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%AE%D8%A7%D8%A8-%D8%B4%D8%AF «چرا سالروز درگذشت شهریار به عنوان روز ادب فارسی انتخاب شد؟»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> | |||
==نمونهای از شعر فارسی== | ==نمونهای از شعر فارسی== | ||
نظامی گنجوی در مجموعه مخزنالاسرار، چنین سروده است:<ref>[ | [[نظامی گنجوی]] در مجموعه مخزنالاسرار، چنین سروده است:<ref>[https://ganjoor.net/nezami/5ganj/makhzanolasrar/sh2 نظامی، خمسه، مخزن الاسرار، وبسایت گنجور.]</ref> | ||
{{آغاز نستعلیق}} | {{آغاز نستعلیق}} | ||
{{شعر|نستعلیق}} | {{شعر|نستعلیق}} | ||
| خط ۱۳۲: | خط ۱۴۱: | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
* ابراهیمی، رقیه، «سبک خراسانی»، وبسایت پژوهه، تاریخ درج مطلب: | {{آغاز منابع}} | ||
* ابراهیمی، رقیه، «سبک عراقی»، وبسایت پژوهه، تاریخ درج مطلب: | *ابراهیمی، رقیه، «سبک خراسانی»، وبسایت پژوهه، تاریخ درج مطلب: ۲۴ آبان ۱۳۹۳ش. | ||
* ابراهیمی، رقیه، «سبک هندی»، وبسایت پژوهه، تاریخ درج مطلب: | *ابراهیمی، رقیه، «سبک عراقی»، وبسایت پژوهه، تاریخ درج مطلب: ۲۴ آبان ۱۳۹۳ش. | ||
* «ادبيات فارسي و نسبت آن با تاريخ و فرهنگ ايران»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲۷ شهریور ۱۳۹۵ش. | *ابراهیمی، رقیه، «سبک هندی»، وبسایت پژوهه، تاریخ درج مطلب: ۲۴ آبان ۱۳۹۳ش. | ||
* «انواع قالبهای شعری»، وبسایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تاریخ درج مطلب: | *«ادبيات فارسي و نسبت آن با تاريخ و فرهنگ ايران»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲۷ شهریور ۱۳۹۵ش. | ||
* بابایی، اعظم، «ادبیات عرفانی»، وبسایت پژوهه، تاریخ درج مطلب: | *«انواع قالبهای شعری»، وبسایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۱ بهمن ۱۳۹۳ش. | ||
* «داستانهاي عاشقانه در ادبيات كلاسيك ايران»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: | *بابایی، اعظم، «ادبیات عرفانی»، وبسایت پژوهه، تاریخ درج مطلب: ۲۴ آبان ۱۳۹۳ش. | ||
* بهداروند، ارمغان، «مروری کوتاه بر کارکرد اسطوره در شعر فارسی»، پایگاه نقد شعر، تاریخ بازدید: | *«داستانهاي عاشقانه در ادبيات كلاسيك ايران»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲۶ شهریور ۱۳۹۳ش. | ||
* «به زبانی شعر بگو که بدانم؛ چند افسانه دربارۀ اولین شعر فارسی بعد از اسلام»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: | *بهداروند، ارمغان، «مروری کوتاه بر کارکرد اسطوره در شعر فارسی»، پایگاه نقد شعر، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ش. | ||
* «جهان ادب شیعی فارسی در قرن نهم هجری»، خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱ فروردین ۱۳۹۴ش. | *«به زبانی شعر بگو که بدانم؛ چند افسانه دربارۀ اولین شعر فارسی بعد از اسلام»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۹ مرداد ۱۳۹۵ش. | ||
* دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، وبسایت واژهیاب، تاریخ بازدید: | *«جهان ادب شیعی فارسی در قرن نهم هجری»، خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱ فروردین ۱۳۹۴ش. | ||
* «رهبر انقلاب: ویژگی ممتاز شعر فارسی تولید سرمایههای معرفتی و معنوی است»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱۶ فروردین ۱۴۰۲ش. | * «چرا سالروز درگذشت شهریار به عنوان روز ادب فارسی انتخاب شد؟»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 26 شهریور 1398ش. | ||
* «رودکی»، ویکی زندگی، تاریخ بازدید: | *دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، وبسایت واژهیاب، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ش. | ||
* «زندگینامۀ کامل حکیم ابوالقاسم فردوسی، همسر و فرزندان»، وبسایت نمناک، تاریخ بازدید: | *«رهبر انقلاب: ویژگی ممتاز شعر فارسی تولید سرمایههای معرفتی و معنوی است»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱۶ فروردین ۱۴۰۲ش. | ||
* زیرکی، مهدی، «شعر»، وبسایت پژوهه، تاریخ درج مطلب: | *«رودکی»، ویکی زندگی، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ش. | ||
* سلطانی مقدم، حمیده، «مدح»، وبسایت پژوهه، تاریخ بازدید: | *«زندگینامۀ کامل حکیم ابوالقاسم فردوسی، همسر و فرزندان»، وبسایت نمناک، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ش. | ||
* «فردوسی»، ویکی زندگی، تاریخ بازدید: | *زیرکی، مهدی، «شعر»، وبسایت پژوهه، تاریخ درج مطلب: ۲۴ آبان ۱۳۹۳ش. | ||
* «فلسفه و حکمت در شعر پارسی»، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: | *سلطانی مقدم، حمیده، «مدح»، وبسایت پژوهه، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ش. | ||
* مظفریان، علیرضا، «ویژگیهای بنیادی سبکهای شعر فارسی»، مجلۀ تاریخ ادبیات، شمارۀ | *«فردوسی»، ویکی زندگی، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ش. | ||
* ناتل خانلری، پرویز، وزن شعر فارسی، تهران، توس، ۱۳۶۱ش. | *«فلسفه و حکمت در شعر پارسی»، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: ۵ بهمن ۱۳۹۵ش. | ||
* «نگاهی به تاریخچۀ شعر فارسی»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۰ش. | *مظفریان، علیرضا، «ویژگیهای بنیادی سبکهای شعر فارسی»، مجلۀ تاریخ ادبیات، شمارۀ ۷۱، پاییز و زمستان ۱۳۹۱ش. | ||
*نظامی، خمسه، مخزن الاسرار، وبسایت گنجور، تاریخ بازدید: | *ناتل خانلری، پرویز، وزن شعر فارسی، تهران، توس، ۱۳۶۱ش. | ||
*«نگاهی به تاریخچۀ شعر فارسی»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۰ش. | |||
*نظامی، خمسه، مخزن الاسرار، وبسایت گنجور، تاریخ بازدید: ۶ خرداد ۱۴۰۲ش. | |||
{{پایان منابع}} | |||
نسخهٔ کنونی تا ۸ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۱۴:۵۴
شعر فارسی؛ سخن آهنگین و خیالانگیز به زبان فارسی.
شعر فارسی، نماد هویت و میراث فرهنگ دیرپای ایرانیان است که در طول تاریخ نقش اساسی در تولید معرفت و معنویت، بازتولید سبک زندگی ویژۀ فرهنگ ایرانی و دفاع از ارزشهای ایران فرهنگی در کشورهای فارسیزبان داشته است. شعر فارسی همواره سرشار از سویههای تعلیمی بوده و آنگاه که با آموزههای دینی و بهویژه اسلامی درآمیخته، سبکی از زندگی را بازنمایی کرده است که بر خداباوری، حکمت، عرفان و اخلاق، استوار است.
مفهومشناسی شعر فارسی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]شعر در لغت بهمعنای دانایی و ژرفانگری آمده و سرود، نظم، سخن دارای وزن و قافیه، بیت، چکامه و چامه نیز خوانده شده است.[۱] در اصطلاح، تعریفهای گوناگونی برای شعر ارائه شده است:
- صناعت برآمده از انفعالات نفسانی و برانگیزندۀ خیال؛
- کلام دارای عنصر خیال و تألیفشده از اقوال موزون و دارای قافیه؛[۲] [۳]
- سخن آهنگین در پیوند عاطفه و خیال؛
- سخن موزون و خیالانگیز که دارای قصد و معنا باشد. [۴]
پیشینه شعر فارسی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]سرودههای زرتشت به گویش «گاهانی» از زبان اوستایی را زمینهساز شعر فارسی دانستهاند. همچنین منظومههای «ایانکار زریران» و «درخت آسوری» از دوران اشکانی و نیز اشعار «مانوی» در فارسی میانه، نزد ادبپژوهان جایگاه ویژهای دارند.[۵] نخستین شعر به زبان فارسی امروزی را مربوط به دوران حکومت «یعقوب لیث صفاری» در سیستان دانستهاند که وی از شاعران دربار خواست تا بهجای اشعار عربی، به زبان فارسی، شعر بخوانند.[۶]
مراحل تکامل شعر فارسی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]دورۀ آغاز
[ویرایش | ویرایش مبدأ]دورۀ آغاز و اولین شعر فارسی امروزی مورد اختلاف است؛ بسیاری از محققان، دورۀ صفاریان را دورۀ آغاز شعر فارسی و «ابوحفص حکیم بن احوض سغذی سمرقندی» را اولین شاعر میدانند. اما بهباور برخی دیگر، نخستین شعر فارسی را «عباس مروزی» در دورۀ طاهریان، هنگام ورود مأمون به مرو و در مدح او سروده است. از «حنظلۀ بادغیسی» و «فیروز مشرقی» نیز بهعنوان نخستین شاعران پارسیگو نام برده شده است.[۷]
دورۀ رشد
[ویرایش | ویرایش مبدأ]رشد شعر فارسی از خراسان قدیم آغاز شد. پشتیبانی فرمانروایان ایرانی از زبان فارسی موجب شد که در این دوره شاعرانی چون رودکی، شهید بلخی و دقیقی بلخی پدیدار شدند. فردوسی، بزرگترین حماسهسرای ایران، نیز در پایان این دوره جای میگیرد.
دورۀ تثبیت
[ویرایش | ویرایش مبدأ]با روی کار آمدن غزنویان ترکنژاد، از رونق شعر پارسی کاسته نشد و آنها بهویژه محمود غزنوی از پشتیبانان جدی شعر فارسی بودند. در این دوره سرایندگان بزرگی مانند فرخی سیستانی و عنصری بلخی ظاهر شدند و شعر فارسی را تثبیت کردند.[۸]
دورۀ گسترش جغرافیایی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]از آغاز پادشاهی سلجوقیان، جنبش سرایش شعر فارسی به نواحی مرکزی و غربی ایران و شبهقارۀ هند کشیده شد. در این عهد شاعران بزرگی مانند ناصر خسرو بلخی، قطران تبریزی، فخرالدین اسعد گرگانی و اسدی طوسی پدیدار شدند.[۹]
دورۀ اوج شکوفایی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در سدۀ ششم هجری قمری، سرایندگان بزرگی مانند عطار نیشابوری، نظامی گنجوی، خاقانی شروانی، جمالالدین عبدالرزاق اصفهانی، انوری ابیوردی و ظهیر فاریابی، شعر فارسی را متحول کردند، اما سدۀ هفتم هجری، با ظهور سعدی شیرازی و مولانا جلالالدین بلخی، دوران اوج شعر فارسی محسوب میشود. پس از سعدی و مولانا، شعر فارسی در سراشیبی افول قرار گرفت، اما در سدۀ هشتم هجری با ظهور حافظ شیرازی، شعر فارسی دوباره اعتلا پیدا کرد.[۱۰]
دورۀ رکود
[ویرایش | ویرایش مبدأ]از سدۀ نهم هجری، نوآوریهای شعر فارسی، محدود شد. روند نزولی شعر فارسی در دوران قاجاریه، تا مرز رکود يا حتی توقف كامل، پیش رفت؛ گرچه در همین دوران، شاعرانی مانند ناظمالشعراء طالقانی ظهور کردند که فصلی نو در مرثيهسرايی گشودند.[۱۱]
دورۀ ظهور شعر نو (نیمایی)
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در پایان دوران قاجاریه، دورۀ «شعر نو» فرا رسید و سهراب سپهری، مهدی اخوان ثالث و فريدون مشيری، سبک شعر نو را ترویج کردند. برخی صدرالدین عینی شاعر تاجیک را اولین شاعر شعر نو میدانند اما به نظر اکثر ادیبان «نيما يوشيج» (۱۲۷۴-۱۳۳۸ش) اولین کسی بوده كه بهطور جدی به اين سبك پرداخته و آن را در پهنۀ کشورهای فارسیزبان رایج کرده است. [۱۲]
ارکان شعر فارسی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]شعر فارسی از ارکان زیر تشکیل شده است:
- بیت؛ کمترین مقدار شعر یک بیت است و واحد شعر محسوب میشود.
- مصراع؛ کمترین مقدار سخن موزون یک مصراع (نیمبیت) است و هر بیت از دو مصراع تشکیل شده است.
- قافیه؛ کلمات همآهنگ آخر بیتها با حروف پایانی یکسان، «قافیه» نامیده میشوند.
- وزن؛ آهنگ یکسان در تمام مصراعهای یک شعر، وزن شعر نامیده میشود.
- ردیف؛ واژگان هممعنی و مستقلی که در پایان مصراعها تکرار میشود ردیف نام دارد. [۱۳]
قالب شعر فارسی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]قالب در شعر کهن فارسی، شکل ظاهری است که قافیه به شعر میبخشد. طول هر مصرع، چیدمان هجاهای هر مصرع، تعداد ابیات، آرایش مصرعها، قافیهآرایی آنها و عاطفۀ انتقالی شاعر به خواننده، عوامل تعیین کنندۀ قالب ظاهری شعر است. [۱۴]
قالبهای شعر سنتی فارسی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- مثنوی: اشعار طولانی و دارای یک وزن است که هر بیت قافیۀ خاص خود را دارد. مثنوی بهدلیل امکان نوکردن قافیه در هر بیت برای سرودن منظومههای بلند مناسب است. مثنوی از قالبهای مخصوص شعر فارسی است و در همه ادوار از آن استفاده میشده است. [۱۵]
- قصیده: شعری است دارای یک وزن و قافیه که هر دو مصرع بیت اول آن همقافیه هستند.
- غزل: اشعاری است بر یک وزن و قافیه که دو مصرع بیت اول آن هم قافیهاند. فرق آن با قصیده در وحدت موضوع کل غزل است.
- مسمط: مجموعه اشعاری است مرکب از بخشهای کوچک با مصراعهای مساوی و هموزن اما با قافیههای مختلف.
- قطعه: مجموعه شعری است دارای یک وزن که فقط مصراعهای دوم آن دارای قافیه است و بیتها مصرّع نیستند.
- ترجیعبند و ترکیببند: اشعاری هستند متشکل از چند قسمت مجزی بهنام «بند» و بندها از لحاظ وزن و تعداد بیت با هم برابرند اما قافیۀ مستقل دارد. در ترجیعبند در پایان هر بند یک بیت واحد تکرار میشود اما در ترکیببند در پایان هر بند تکبیتهای مختلف با قافیههای متفاوت میآید.
- مستزاد: شعری است که پس از هر مصراع آن جملهای کوتاه و موزون میآید که اگر حذف شود به وزن اصلی شعر لطمهای وارد نمیشود.
- رباعی: شعری است دارای چهار مصراع با یک مفهوم که وزن آن «لاحول ولا قوة الا بالله» است.
- دوبیتی: دوبیتی مانند رباعی است که دارای وزن «مفاعیلُن، مفاعیلُن، مفاعیل» است.[۱۶]
تأثیر شعر فارسی بر سبک زندگی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]تولید سرمایۀ معرفتی و معنوی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]از تأثیرات شعر فارسی بر سبک زندگی، تولید سرمایههای معرفتی و معنوی است که تبلور آن در اشعار حکمتآمیز و معرفتآموز شاعران برجستهای مانند فردوسی، نظامی، مولوی، سعدی و حافظ دیده میشود.[۱۷]
احياي فرهنگ و تمدن ايرانی و اسلامی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
شعر فارسی، نقش مهمی در احیا و شکوه فرهنگ و تمدن ایرانی و اسلامی در گذشته داشته است. برای مثال، شاهنامۀ فردوسی، بهنظر همه صاحبنظران، احیاکنندۀ زبان فارسی دانسته شده و درونمایۀ اصلی آن را ایراندوستی و آزادیخواهی مردم ایران تشکیل میدهد. همچنین، فرهنگ دینی و ملی ایران از شاهنامه تأثیر گرفته و در این کتاب تفکر شیعی، اسلامی و ایرانی بههم پیوند خورده و آداب و سنن ایرانی از جمله شادی مردم در عید نوروز نشان داده شده است. [۱۸]
دفاع از هویت ایرانی و اسلامی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]بعد از پذیرش دین اسلام توسط ایرانیان و اقبال نخبگان ایرانی به زبان عربی، زبان فارسی رو به ضعف نهاد. شعر فارسی، نمایندۀ پایداری هویت ایرانی و زبان فارسی در برابر سلطۀ خلفای اموی و عباسی بود.[۱۹]
ترویج معارف مذهبی تشیع
[ویرایش | ویرایش مبدأ]شعر فارسی در ایران از قرن ششم تا نهم هجری قمری، معارف و داستانها و فضائل اهلبیت را در دل خود جای داده و از این طریق باورهای مذهبی تشیع را میان مردم ترویج کرده است. بهنظر کارشناسان، بر خلاف نگاه عموم که حکومت صفویان را مروج شیعه در ایران میدانند، این شعر فارسی بوده که در ترویج و گسترش مذهب شیعه نقش اساسی داشته است. [۲۰]
ترویج حس وطندوستی و آزادیخواهی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در دوران مشروطه که اواخر دوران شعر کهن فارسی است، ادبیات نقش مهمی در تریج حس وطندوستی، آزادیخواهی و انقلاب مشروطه داشت. برای مثال، عارف قزوینی با سرودن تصنیف «از خون جوانان وطن لاله دمیده است» در ایجاد میهندوستی، روحیۀ انقلابی و آزادیخواهی و تهییج مردم برای شرکت در انقلاب نقش مهمی داشت و این شعر، نماد آزادیخواهی ایرانیان شد.[۲۱]
مشروعیتبخشی به حاکمان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]جامعۀ ایران از جمله جوامعی است که بيشترين انس را با ادبيات داشته است. بههمین دلیل بيشترين «شاهان شاعر» در تاريخ جهان را نيز ميتوان در ميان حاكمانِ ايرانی يافت؛ زيرا شعر فارسی برای آنها، در ميان مردم مقبوليت ايجاد میکرد. [۲۲]
درونمایههای اصلی شعر فارسی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]عارفانه
[ویرایش | ویرایش مبدأ]عرفان و تصوف، از مضمونهای اصلی در شعر فارسی است که شاعران عارف یا عارفان شاعر، مانند سنایی غزنوی، مولانا، عطار و حافظ سرودهاند و این مضامین، تأثیر مهمی در سبک زندگی، معنویتافزایی، اخلاق و رفتار روزمرۀ مردم داشته است.[۲۳]
عاشقانه
[ویرایش | ویرایش مبدأ]از درونمایههای اصلی شعر فارسی، داستانهای عاشقانه بوده که با جامعیت و هدفمندی روایت شده است. برای مثال، عشق پاك زنانه «بيژن و منيژه»، در مقابل عشق ناپاك زنانه «سياوش و سودابه» قرار دارد و عشق پاك مردانه «ليلی و مجنون» در مقابل عشق ناپاك مردانه «خسرو و شيرين» ديده میشود.[۲۴]
تاریخ و اساطیر
[ویرایش | ویرایش مبدأ]با توجه به قدمت تاریخی زبان فارسی، بخش مهمی از شعر فارسی را تاریخ و اساطیر ایران قدیم شکل میدهد. شاعران فارسیگوی، از گذشتۀ دور با استفاده از عناصر تاریخ و اسطورهای در جهت غنابخشی به شعر فارسی، تلاش کردهاند. بعد از ورود اسلام و آغاز دوران جدیدی در شعر فارسی نیز شاعران با استفاده از اساطیر، به شعر فارسی تحول بخشیدند. برای مثال، فردوسی بهعنوان احیاگر زبان فارسی، با خلق شاهنامه، اساطیر تاریخی ایران فرهنگی را جاودانه کرده است.[۲۵]
مدیحه و مرثیۀ شاهان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]درونمایۀ بخش زیادی از شعر فارسی، مدح یا مرثیۀ پادشاهان و حاکمان است که بیشتر در قالب قصیده و مثنوی سروده شده است. مدح بهصورت معمول، معطوف به بزرگان دین، شاهان و ملازمان با نفوذ دربار میشود که شاعران درباری بهخصوص در دورههای طاهریان، صفاریان، سامانیان و غزنویان رواج داشت و شاعران جهت امرار معاش به آن میپرداختهاند.[۲۶]
فضای فرهنگی، سیاسی و اجتماعی روز
[ویرایش | ویرایش مبدأ]بخش از درونمایههای شعر فارسی، بهویژه شعر نو را مسائل فرهنگی و فضای سیاسی و اجتماعی روز تشکیل میدهد. برای مثال در شعر نیمایی، اخوان و شاملو و شاعران دورۀ مشروطه مانند فرخی یزدی، عارف قزوینی و میرزادۀ عشقی، بهفضای سیاسی و اجتماعی جامعه و استبداد و اختناق شدید واکنش نشان داده و موضع گرفتهاند.[۲۷]
سبکهای مهم شعر فارسی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]سبکهای شعر فارسی همیشه تابع دگرگونیهای سیاسی و اجتماعی و انتقال مرکز ادبی از جایی بهجایی بوده و در طول تاریخ سبکهای متفاوتی در شعر فارسی پدید آمده است.
سبک خراسانی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]سبک خراسانی از اواسط سدۀ سوم تا پایان سدۀ پنجم هجری در شعر فارسی و در سیستان و خراسان بزرگ رواج داشته که ویژگی مهم و عمومی آن سادگی در بیان و وضوح در معنای شعر است. [۲۸]
سبک عراقی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]سبک عراقی از سدۀ هفتم تا سدۀ نهم هجری طول کشید و اغلب در عراق عجم یعنی اصفهان و دیگر نواحی مرکزی ایران مانند فارس و کرمان رواج داشت و بههمین دلیل این سبک در دوران اخیر سبک عراقی نام گرفت. ویژگی عمومی و مهم این سبک، زیبایی در بیان و ابهام در معنی است. [۲۹]
سبک هندی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]سبک هندی که از اوایل قرن یازدهم تا اواسط قرن دوازدهم بهمدت صد و پنجاه سال در ایران و هند و آسیای صغیر معمول بود، در نتیجۀ انقلابهای اجتماعی بهوجود آمد که ویژگی اصلی و عمومی آن، تحقق خیال در بیان و معنا است؛ یعنی شاعر بهصورت توجهی ندارد و تمرکز اصلی وی به معنا است. این سبک در دوران صفویه رایج شد؛ زیرا با روی کار آمدن آنها و رسمی شدن مذهب شیعه، شاهان صفوی جز شعرهای مذهبی به دیگر انواع شعر درباری، عرفانی و عاشقانه بیتوجهی کردند و این باعث شد که شعر دیگر در انحصار طبقۀ خاصی نباشد و اصناف گوناگون مردم به شعر روی آوردند[۳۰]
سبک شعر نو
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در دوران معاصر و بعد از پدید آمدن شعر نو، چهار سبک گفتاری (روایت از طریق گفتوگو و با بیان صمیمی و عاطفی)، پنداری (برجستگی معنا در ذهن مخاطب با زبان نمادین)، رفتاری (با مضمون مطالبهجو و تهییجی) و دیداری (بهتصویر کشیدن موضوع شعر با شگردهای بصری) بهوجود آمد. [۳۱]
پدر شعر فارسی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
در ادبیات فارسی، رودکی سمرقندی به «پدر شعر فارسی» مشهور شده است؛ رودکی در دورۀ شکوه فرهنگ و تمدن ایران قدیم در قرن چهارم هجری قمری میزیست و شعر فارسی را با شیوۀ جدید و مضمونهای ابداعی سرود و نقش مؤثری در رشد و گسترش ادبیات فارسی داشت.[۳۲]
روز ملی شعر و ادب پارسی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]روز ۲۷ شهریور، سالروز درگذشت سید محمدحسین شهریار، بهعنوان «روز ملی شعر و ادب پارسی» نامگذاری شده است. دلیل اصلی این انتخاب، جایگاه ممتاز شهریار بهعنوان یکی از درخشانترین چهرههای شعر معاصر ایران است. او را شاعری میدانند که ضمن پاسداری از سنتهای ادبی، با نوآوریهای خود پلی میان شعر کلاسیک و نو برقرار کرد. از مهمترین خدمات او، تحولی است که در غزل فارسی ایجاد کرد و به همین دلیل، او را «پدر غزل نو» و احیاگر این قالب شعری در دوران معاصر مینامند. هدف از این نامگذاری، ارج نهادن به جایگاه شعر در فرهنگ ایرانی و توجه ویژه به شاعران و جریانهای شعر معاصر بوده است.[۳۳]
نمونهای از شعر فارسی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]نظامی گنجوی در مجموعه مخزنالاسرار، چنین سروده است:[۳۴] الگو:آغاز نستعلیق الگو:شعر
الگو:ب
الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب
الگو:پایان شعر
پانویس
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- ↑ دهخدا، لغتنامه، ذیل واژۀ شعر.
- ↑ دهخدا، لغتنامه، ذیل واژۀ شعر.
- ↑ ناتل خانلری، وزن شعر فارسی، ۱۳۶۱ش، ص ۱۷-۱۹.
- ↑ زیرکی، «شعر»، وبسایت پژوهه.
- ↑ «نگاهی به تاریخچۀ شعر فارسی»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «به زبانی شعر بگو که بدانم؛ چند افسانه دربارۀ اولین شعر فارسی بعد از اسلام»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ «به زبانی شعر بگو که بدانم؛ چند افسانه دربارۀ اولین شعر فارسی بعد از اسلام»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ «نگاهی به تاریخچۀ شعر فارسی»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «نگاهی به تاریخچۀ شعر فارسی»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «نگاهی به تاریخچۀ شعر فارسی»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «ادبيات فارسي و نسبت آن با تاريخ و فرهنگ ايران»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ «ادبيات فارسي و نسبت آن با تاريخ و فرهنگ ايران»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ «انواع قالبهای شعری»، وبسایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- ↑ «انواع قالبهای شعری»، وبسایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- ↑ «انواع قالبهای شعری»، وبسایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- ↑ زیرکی، «شعر»، وبسایت پژوهه.
- ↑ «رهبر انقلاب: ویژگی ممتاز شعر فارسی تولید سرمایههای معرفتی و معنوی است»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ «فردوسی»، ویکی زندگی.
- ↑ «فلسفه و حکمت در شعر پارسی»، خبرگزاری شبستان.
- ↑ «جهان ادب شیعی فارسی در قرن نهم هجری»، خبر آنلاین.
- ↑ «جهان ادب شیعی فارسی در قرن نهم هجری»، خبر آنلاین.
- ↑ «جهان ادب شیعی فارسی در قرن نهم هجری»، خبر آنلاین.
- ↑ بابایی، «ادبیات عرفانی»، وبسایت پژوهه.
- ↑ «داستانهاي عاشقانه در ادبيات كلاسيك ايران»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ بهداروند، «مروری کوتاه بر کارکرد اسطوره در شعر فارسی»، پایگاه نقد شعر.
- ↑ سلطانی مقدم، «مدح»، وبسایت پژوهه.
- ↑ بهداروند، «مروری کوتاه بر کارکرد اسطوره در شعر فارسی»، پایگاه نقد شعر.
- ↑ ابراهیمی، «سبک خراسانی»، وبسایت پژوهه.
- ↑ ابراهیمی، «سبک خراسانی»، وبسایت پژوهه.
- ↑ ابراهیمی، «سبک خراسانی»، وبسایت پژوهه.
- ↑ مظفریان، «ویژگیهای بنیادی سبکهای شعر فارسی، 1391ش، ص280-287.
- ↑ «رودکی»، ویکی زندگی.
- ↑ «چرا سالروز درگذشت شهریار به عنوان روز ادب فارسی انتخاب شد؟»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ نظامی، خمسه، مخزن الاسرار، وبسایت گنجور.
منابع
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- ابراهیمی، رقیه، «سبک خراسانی»، وبسایت پژوهه، تاریخ درج مطلب: ۲۴ آبان ۱۳۹۳ش.
- ابراهیمی، رقیه، «سبک عراقی»، وبسایت پژوهه، تاریخ درج مطلب: ۲۴ آبان ۱۳۹۳ش.
- ابراهیمی، رقیه، «سبک هندی»، وبسایت پژوهه، تاریخ درج مطلب: ۲۴ آبان ۱۳۹۳ش.
- «ادبيات فارسي و نسبت آن با تاريخ و فرهنگ ايران»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲۷ شهریور ۱۳۹۵ش.
- «انواع قالبهای شعری»، وبسایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۱ بهمن ۱۳۹۳ش.
- بابایی، اعظم، «ادبیات عرفانی»، وبسایت پژوهه، تاریخ درج مطلب: ۲۴ آبان ۱۳۹۳ش.
- «داستانهاي عاشقانه در ادبيات كلاسيك ايران»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲۶ شهریور ۱۳۹۳ش.
- بهداروند، ارمغان، «مروری کوتاه بر کارکرد اسطوره در شعر فارسی»، پایگاه نقد شعر، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- «به زبانی شعر بگو که بدانم؛ چند افسانه دربارۀ اولین شعر فارسی بعد از اسلام»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۹ مرداد ۱۳۹۵ش.
- «جهان ادب شیعی فارسی در قرن نهم هجری»، خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱ فروردین ۱۳۹۴ش.
- «چرا سالروز درگذشت شهریار به عنوان روز ادب فارسی انتخاب شد؟»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 26 شهریور 1398ش.
- دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، وبسایت واژهیاب، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- «رهبر انقلاب: ویژگی ممتاز شعر فارسی تولید سرمایههای معرفتی و معنوی است»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱۶ فروردین ۱۴۰۲ش.
- «رودکی»، ویکی زندگی، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- «زندگینامۀ کامل حکیم ابوالقاسم فردوسی، همسر و فرزندان»، وبسایت نمناک، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- زیرکی، مهدی، «شعر»، وبسایت پژوهه، تاریخ درج مطلب: ۲۴ آبان ۱۳۹۳ش.
- سلطانی مقدم، حمیده، «مدح»، وبسایت پژوهه، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- «فردوسی»، ویکی زندگی، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- «فلسفه و حکمت در شعر پارسی»، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: ۵ بهمن ۱۳۹۵ش.
- مظفریان، علیرضا، «ویژگیهای بنیادی سبکهای شعر فارسی»، مجلۀ تاریخ ادبیات، شمارۀ ۷۱، پاییز و زمستان ۱۳۹۱ش.
- ناتل خانلری، پرویز، وزن شعر فارسی، تهران، توس، ۱۳۶۱ش.
- «نگاهی به تاریخچۀ شعر فارسی»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۰ش.
- نظامی، خمسه، مخزن الاسرار، وبسایت گنجور، تاریخ بازدید: ۶ خرداد ۱۴۰۲ش.