پیشنویس:بودیزم: تفاوت میان نسخهها
حذف ردهها |
|||
| (۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:بودیزم (1).jpg|جایگزین=مجسمه برنزی بزرگ بودا-تیان تان در جزیره لانتائو در هنگ کنگ|بندانگشتی|مجسمه برنزی بزرگ بودا، تیان تان، که با نام بودای بزرگ نیز شناخته میشود، جزیره لانتائو در هنگ کنگ]] | |||
{{درشت|'''بودیزم؛'''}} از کهنترین ادیان جهان. | |||
بودیزم، از کهنترین و بزرگترین آیینهای جهان است که در قارهٔ آسیا پیروان بسیاری دارد. این آیین که در حدود سدهٔ ۶ قبل از میلاد، با تعلیمات بودا در [[هند]] بهظهور رسید، در فرهنگ و تمدن اسلامی بهویژه در مناطقی که سابقه بودایی داشتهاند، تأثیراتی نهاده است. | |||
==مفهومشناسی== | ==مفهومشناسی== | ||
بودیزم، به پیروان آیین «بودا» اطلاق میشود و | بودیزم، به پیروان آیین «بودا» اطلاق میشود و واژهٔ بودا از ریشهٔ «بودها» در سانسکریت، بهمعنی بیدار، آگاه، باهوش، زرنگ و خردمند گرفته شده است.<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/بودا دهخدا، لغتنامه، ذیل واژۀ بودا.]</ref> | ||
==ظهور بودیزیم== | ==ظهور بودیزیم== | ||
آیین بودا، در حدود | آیین بودا، در حدود سدهٔ ۶ قبل از میلاد، با تعلیمات و تبلیغ بودا ابتدا در هند بهوجود آمد و طی چند سدهٔ در مناطق اطراف هند، بهویژه در شمال آن گسترش سریع پیدا کرد. بودا در ۲۹ سالگی با مشاهده چهار منظره پیر سالخورده، مریض درمانده، جنازه و راهب قصر [[پدر]]، همسر و تنها فرزند خود را ترک کرد، موی سر خود را تراشید، لباس راهبان هندو را پوشید و شش سال به ریاضت پرداخت و سرانجام در زیر درختی که بعدها آن را درخت بودْهی (درخت بیداری و روشنایی) نامیدند، بهمقام بودایی (روشنبینی) رسید. بعد از این رویداد، بودا شاگردان خود را به اطراف فرستاد و به تبلیع آیین خود پرداخت. بسیاری از خویشاوندان بودا، از جمله پسر عموی او «آناندا» که از شاگردان برجسته بودا بود، به وی پیوستند. شایگان، ادیان و مکتبهای فلسفی هند، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۱۳۴–۱۳۶. | ||
==بنیانگذار== | ==بنیانگذار== | ||
آیین بودیزم را بودا بهوجود آورد. وی در حدود سال | آیین بودیزم را بودا بهوجود آورد. وی در حدود سال ۵۶۰ق. م در هند متولد شد و به طبقهٔ امرا و نجیبان هندی تعلق داشت؛<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/بودا دهخدا، لغتنامه، ذیل واژۀ بودا.]</ref> او پس از ۴۵ سال تعلیم، در هشتادسالگی درگذشت.<ref>شایگان، ادیان و مکتبهای فلسفی هند، 1362ش، ج1، ص135.</ref> | ||
==آموزهها== | ==آموزهها== | ||
===الف) مهمترین اعتقادات=== | ===الف) مهمترین اعتقادات=== | ||
# نفی وجود خدا بهعنوان موجود ازلی و ابدی؛ | #نفی وجود خدا بهعنوان موجود ازلی و ابدی؛ | ||
#نفی وجود روح | #نفی وجود روح بهعنوان عنصری مجرد و جاودان؛ | ||
# اعتقاد به قانون | #اعتقاد به قانون بازگشت روح و تناسخ.<ref>[https://www.farsnews.ir/news/13911219001197/عقاید-اخلاق-و-آداب-آیین-بودا «عقاید، اخلاق و آداب آیین بودا»، خبرگزاری فارس.]</ref> | ||
===ب) چهار حقیقت مقدس=== | ===ب) چهار حقیقت مقدس=== | ||
# وجود، توأم با رنج است؛ | #وجود، توأم با رنج است؛ | ||
# منشأ رنج، امیال نفسانی است؛ | #منشأ رنج، امیال نفسانی است؛ | ||
# رفع رنج با سرکوبی امیال، ممکن است؛ | #رفع رنج با سرکوبی امیال، ممکن است؛ | ||
#طریق دفع | #طریق دفع [[رنج]]، [[اعتدال]] است.<ref>[https://www.farsnews.ir/news/13911219001197/عقاید-اخلاق-و-آداب-آیین-بودا «عقاید، اخلاق و آداب آیین بودا»، خبرگزاری فارس.]</ref> | ||
==تحولات تاریخی== | ===ج) اصول اخلاقی=== | ||
=== | #موجودات زنده را نباید کشت؛ | ||
گسترش بودیزم در خارج از هند با تلاش | #مال دیگران را نباید تصاحب کرد؛ | ||
#زن دیگری را نباید تصاحب کرد؛ | |||
#نباید [[دروغ]] گفت؛ | |||
#نوشیدنیهای مستکننده نباید نوشید؛ | |||
#از پرخوری باید اجتناب کرد؛ | |||
#باید از لهو و لعب دوری کرد؛ | |||
#نباید از زیور و [[عطر]] و [[آرایش]] استفاده کرد؛ | |||
#نباید در بستر نرم خوابید؛ | |||
#نباید از کسی پول پذیرفت.<ref>[https://www.farsnews.ir/news/13911219001197/عقاید-اخلاق-و-آداب-آیین-بودا «عقاید، اخلاق و آداب آیین بودا»، خبرگزاری فارس.]</ref> | |||
==تحولات تاریخی== | |||
===۱. رشد و گسترش=== | |||
گسترش بودیزم در خارج از هند با تلاش آشوکا (برجستهترین پادشاه سلسلهٔ موریایی هند) با فرستادن مبلغان و ساختن معابد و استوپههای بسیار در نقاط مختلف، آغاز شد.<ref>مجتبائی، «ایران و هند در دورهٔ ساسانی»، ۱۳۵۸ش، ص62-65.</ref> بعد از آن، حکومت کانیشکای اول، مشهورترین فرمانروای کوشانی، در قرن اول و دوم میلادی، عصر تازهای در پیشرفت این آیین بهوجود آورد. کوشانیها که بهزبان بلخی سخن میگفتند، کنترل جاده اصلی و مهم از «تیکسلا» (در نزدیکی پیشاور پاکستان) تا [[بلخ]] و از آنجا تا تِرمِذ را در دست داشتند و از طریق این جاده آیین بودا به آسیای میانه رسید. در طول این جاده تا شرق بقایایی از استوپهها، کتیبهها و مجسمههای بودایی متعلق به دوره کوشانی یافت شده است. سرانجام، آیین بودا از هندوستان رخت بربست اما در خارج از این سرزمین همچنان به حیات خود ادامه داد.<ref>[ثبوت، «بودا»، وبسایت دانشنامۀ جهان اسلام.]</ref> | |||
===۲. دوران افول=== | |||
با روی کار آمدن [[ساسانیان]] که خود را مدافعان دین زرتشتی میدانستند بوداییان در [[ایران]] قدیم مانند مانویان و مسیحیان مورد تعقیب و آزار قرار گرفتند و بسیاری از معابد آنان در آتش سوخت اما از بین نرفت. در نخستین سدههای ورود [[اسلام]] به ایران، بوداییان همچنان در [[بامیان]] و بلخ فعال بودند. حملهٔ هونهای سفید یا هپتالیان (هیاطله) به [[قندهار]] و نواحی مرکزی هند در حدود سال ۴۴۰م و پس از آن اشغال این سرزمینها توسط ترکها نیز از جمله عواملی بود که حضور بوداییان در این مناطق را محدودتر ساخت.<ref>مجتبائی، «ایران و هند در دورهٔ ساسانی»، ۱۳۵۸ش، ص72.</ref> با ظهور و گسترش اسلام به سمت شرق، آیین بودایی در معرض زوال قرار گرفت. در سدههای نخست هجری مجسمههای بودا سوزانیده، و بیشتر معابد بودایی تخریب و بهجای آنها مساجد بنا شد.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/229049/بودایی،-آیین فلاحتی موحد، «بودایی، آیین»، وبسایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.]</ref> | |||
===۳. گسترش مجدد=== | |||
[[پرونده:بودیزم (2).jpg|جایگزین=معبد غار داشکسن-سلطانیه در زنجان|بندانگشتی|تصویر معبد غار داشکسن، که با نام غار اژدها نیز شناخته میشود، واقع در نزدیکی سلطانیه در استان زنجان، ایران]] | |||
بعد از از ۳۰۰ سال و با اشغال ایران توسط مغولان در سدهٔ سیزدهم میلادی آیین بودایی بار دیگر به فلات ایران راه یافت. در این دوران حکمرانان مغول معابد بودایی متعددی را در نقاط مختلف ایران ساختند و شمار زیادی از روحانیان بودایی را بهویژه از تبت آوردند و در این معابد جای دادند. این روحانیان در دستگاه حکومتی از نفوذ بالایی برخوردار بودند و بر تصمیمگیریهای حاکمان مغول تأثیر میگذاشتند.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/229049/بودایی،-آیین فلاحتی موحد، «بودایی، آیین»، وبسایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.]</ref> | |||
===۴. وضعیت امروزی در جهان=== | |||
بودیزم امروزه در قالب چندین مکتب زنده در سراسر جهان فعال است و پیروان زیاد در سراسر جهان دارد. از جمله، مکتب ترواده بیشتر در سریلانکا، برمه، کامبوج و تایلند و مکتب مهایانه در تبت، کره، چین و ژاپن رواج دارد. مکتب مهایانه که اکثریت بوداییان را شامل میشود، علاوه بر آسیا در اروپا و آمریکای شمالی گسترش یافته و بهویژه از مکتب ذن (یکی از شاخههای مهایانه در چین و ژاپن) در این دو قاره استقبال فراوانی شده است.<ref>شاله، تاریخ مختصر ادیان بزرگ، 1346ش، ص145-150.</ref> بوداییان مکتب ترواده با تشکیل گردهماییهای جهانی که در سال ۱۹۵۶م پایهگذاری شد، سعی در اتحاد میان پیروان مکاتب بودایی دارند.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details?id=11837 ثبوت، «بودا»، وبسایت دانشنامۀ جهان اسلام.]</ref> | |||
==مهمترین اماکن مقدس بودایی== | ==مهمترین اماکن مقدس بودایی== | ||
# محل تولّد بودا در جنوب نپال؛ | #محل تولّد بودا در جنوب نپال؛ | ||
# محل به نیروانه رسیدن بودا در شمال شرقی هند در ایالت بیهار؛ | #محل به نیروانه رسیدن بودا در شمال شرقی هند در ایالت بیهار؛ | ||
# محل نخستین وعظ بودا (باغ گوزن) در شمال شرقی هند شهر بنارس؛ | #محل نخستین وعظ بودا (باغ گوزن) در شمال شرقی هند شهر بنارس؛ | ||
# محل مرگ بودا در شمال شرقی هند ایالت اوتّرپرادش؛ | #محل مرگ بودا در شمال شرقی هند ایالت اوتّرپرادش؛ | ||
# زیارتگاههای بودایی منحصر در سرزمین پیدایش آیین بودا نیست، بلکه تمام کشورهایی که آیین بودا در آن رواج دارد، زیارتگاههای متعددی وجود دارد. <ref>[https://www.farsnews.ir/news/13911219001197/ | #زیارتگاههای بودایی منحصر در سرزمین پیدایش آیین بودا نیست، بلکه تمام کشورهایی که آیین بودا در آن رواج دارد، زیارتگاههای متعددی وجود دارد.<ref>[https://www.farsnews.ir/news/13911219001197/عقاید-اخلاق-و-آداب-آیین-بودا «عقاید، اخلاق و آداب آیین بودا»، خبرگزاری فارس.]</ref> | ||
==آثار بودایی در افغانستان== | ==آثار بودایی در افغانستان== | ||
=== | ===۱. صومعههای بودایی=== | ||
هیون تسانگ سیاح چینی از حدود صد | هیون تسانگ سیاح چینی از حدود صد صومعهٔ بودایی در شهرهای بلخ، بامیان و کاپیسا نام برده و بهحضور هزاران راهب در هر یک از آنها اشاره کرده است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/229049/بودایی،-آیین فلاحتی موحد، «بودایی، آیین»، وبسایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.]</ref> | ||
=== | |||
در جنوب غربی بلخ | ===۲. معبد نوبهار=== | ||
=== | در جنوب غربی بلخ معبدی با نام «نَوه ویهاره» یا «سنگهارامه» بهمعنی صومعهٔ جدید وجود داشته و آن را تنها معبد بودایی در منطقهٔ هندوکش دانسته است که استادان مفسر متون مقدس در آنجا بودهاند. در این معبد مجسمه و آثار باقی مانده از بودا ازجمله دندان، جارو و تشت مخصوص تطهیر او نگهداری میشده است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/229049/بودایی،-آیین فلاحتی موحد، «بودایی، آیین»، وبسایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.]</ref> | ||
دو تندیس عظیم بودا در بامیان به نامهای «سرخ بت» و «خنگ بت» که در دل صخره تراشیده شدهاند. هیون تسانگ مراسمی | ===۳. بودای بامیان=== | ||
=== | [[پرونده:بودیزم (4).jpg|بندانگشتی|طاقچه خالی یکی از بوداهای بامیان در افغانستان|جایگزین=طاقچه خالی یکی از بوداهای بامیان در افغانستان]]دو تندیس عظیم بودا در [[بامیان]] به نامهای «سرخ بت» و «خنگ بت» که در دل صخره تراشیده شدهاند. هیون تسانگ مراسمی را که زائران بودایی نقاط مختلف در مقابل این دو بت اجرا میکردند، نیز وصف کرده است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/229049/بودایی،-آیین فلاحتی موحد، «بودایی، آیین»، وبسایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.]</ref> این دو بت در زبان محلی بهنامهای «صلصال» و «شَهْمامه» یاد میشوند.<ref>خاوری، شگفتیهای بامیان واقعیت یا افسانه، 1396ش، ص115.</ref> یک مجسمهٔ بودا در درهٔ کَکْرَک ولایت بامیان نیز وجود دارد. | ||
نقاشیهای زیادی در برخی از غارهای بامیان وجود داشت | |||
=== | ===۴. نقاشیها=== | ||
استوپههای مختلفدر | نقاشیهای زیادی در برخی از غارهای بامیان وجود داشت که از نمونههای کهن نقاشیهای بودایی محسوب میشود. | ||
=== | |||
===۵ استوپههای مختلف=== | |||
=== | استوپههای مختلفدر ولایت (استان) میدان وَرْدَک، «استوپه دره» در ولایت پروان، «شهرک باستانی بودایی» در مس عینک ولایت لوگر و «تخت رستم» در ولایت بلخ. | ||
===۶. کتیبههای بودایی=== | |||
کتیبههای بوداییِ یافت شده در «قراتپه» در مرز میان [[افغانستان]] و تاجیکستان نیز از آثار مهم بودایی در افغانستان است. | |||
===۷. کتیبههای دو زبانه=== | |||
کتیبههای دو زبانهٔ یونانی و آرامی یافت شده در [[قندهار]] از مهمرترین آثار بودایی در جنوب افغانستان است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/229049/بودایی،-آیین فلاحتی موحد، «بودایی، آیین»، وبسایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.]</ref> | |||
==یادگارهای بودیزم در ادبیات فارسی== | ==یادگارهای بودیزم در ادبیات فارسی== | ||
=== | ===۱. ستایش بودا=== | ||
ستایش از بودا و ذکر یادگارهای بودایی در ادبیات [[زبان فارسی|فارسی]] دیده میشود؛ برای مثال «عنصری بلخی» داستان «صَنَمَیِ البامیان» ابوریحان بیرونی را، که داستان دو بت بامیان (سرخ بت و خنگ بت) است، به فارسی منظوم ساخته است. [[خاقانی]] نیز در اشعار خود از این دو بت بزرگ یاد میکند.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details?id=11837 ثبوت، «بودا»، وبسایت دانشنامۀ جهان اسلام.]</ref> | |||
=== | |||
===۲. نمادپردازی ادبی=== | |||
==بودیزم و | «بُت» در ادب فارسی صوفیه و غیرصوفیه بارها بهعنوان نمادی از «زیبایی آرمانی» بهکار رفته و برخی از پژوهشگران معتقداند که بت، از نام بودا و تصویر بتهای بودایی گرفته شده است.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details?id=11837 ثبوت، «بودا»، وبسایت دانشنامۀ جهان اسلام.]</ref> | ||
==تأثیر آثار بودیزم بر گردشگری== | ==بودیزم و تصوف اسلامی== | ||
آثار مختلف بودیزم در کشورهای مختلف اسلامی و [[هند]] باعث رونق گردشگری و رونق اقتصادی و ارزآوری در این کشورها شده است. برای مثال در افغانستان هرساله هزاران گردشگر و باستانشناس خارجی از آثار بودایی بهویژه بتهای بامیان و معبد نوبهار بلخ، دیدن میکنند. <ref>خاوری، شگفتیهای بامیان واقعیت یا افسانه، 1396ش، ص115.</ref> | توجه آیین بودا به فقر، زهد و ریاضت که نتیجهٔ آن از بین بردن خودخواهی است، شباهتهایی میان عارف و صوفی [[مسلمان]] با زاهد بودایی به وجود آورده است. برخی از محققان معتقدند که از این شباهتها میتواند نشانه تأثیر این بودیزم بر تصوف اسلامی باشد.<ref>زرینکوب، ارزش میراث صوفیه، 1369ش، ص19.</ref> | ||
==تأثیر آثار بودیزم بر گردشگری== | |||
آثار مختلف بودیزم در کشورهای مختلف اسلامی و [[هند]] باعث رونق گردشگری و رونق اقتصادی و ارزآوری در این کشورها شده است. برای مثال در افغانستان هرساله هزاران [[گردشگری|گردشگر]] و باستانشناس خارجی از آثار بودایی بهویژه بتهای بامیان و معبد نوبهار بلخ، دیدن میکنند.<ref>خاوری، شگفتیهای بامیان واقعیت یا افسانه، 1396ش، ص115.</ref> | |||
==بودیزم و آزار مسلمانان در میانمار== | ==بودیزم و آزار مسلمانان در میانمار== | ||
با اینکه در اصول اخلاقی بودیزم به ممنوعیت کشتن موجود زنده و حرمت تصاحب اموال مردم تأکید شده است، اما در دو | با اینکه در اصول اخلاقی بودیزم به ممنوعیت کشتن موجود زنده و حرمت تصاحب اموال مردم تأکید شده است، اما در دو دههٔ اخیر، پیروان تندرو آیین بودیزم در کشور میانمار، دست به [[خشونت خانگی|خشونت]] و اذیت و آزار [[مسلمان|مسلمانان]] زدهاند بهطوری که سبک زندگی مسلمانان این کشور بر اثر کشتار، [[مهاجرت]] و نبود امنیت، دچار تحول اساسی شده است.<ref>[https://www.irna.ir/news/82144221/تجمع-بودایی-های-تندرو-میانمار-علیه-مسلمانان-روهینگیا «تجمع بوداییهای تندرو میانمار علیه مسلمانان روهینگیا»، خبرگزاری ایرنا.]</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
{{آغاز منابع}} | |||
* «تجمع بوداییهای تندرو میانمار علیه مسلمانان روهینگیا»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲۱ تیر ۱۳۹۵ش. | * «تجمع بوداییهای تندرو میانمار علیه مسلمانان روهینگیا»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲۱ تیر ۱۳۹۵ش. | ||
* | * ثبوت، اکبر، «بودا»، وبسایت دانشنامهٔ جهان اسلام، تاریخ درج مطلب: ۱۳۹۳ش. | ||
* خاوری، جواد، شگفتیهای بامیان واقعیت یا افسانه، تهران، عرفان، | * خاوری، جواد، شگفتیهای بامیان واقعیت یا افسانه، تهران، عرفان، ۱۳۹۶ش. | ||
* دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، وبسایت واژهیاب، تاریخ بازدید: | * دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، وبسایت واژهیاب، تاریخ بازدید: ۲۷ فروردین ۱۴۰۲ش. | ||
* | * زرینکوب، عبدالحسین، ارزش میراث صوفیه، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۹ش. | ||
* | * شاله، فلیسین، تاریخ مختصر ادیان بزرگ، ترجمة منوچهر خدایار محبی، تهران ۱۳۴۶ش. | ||
* | * شایگان، داریوش، ادیان و مکتبهای فلسفی هند، تهران، فرزان روز، ۱۳۶۲ش. | ||
* «عقاید، اخلاق و آداب آیین بودا»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: | * «عقاید، اخلاق و آداب آیین بودا»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۲۱ اسفند ۱۳۹۱ش. | ||
* فلاحتی موحد، مریم، «بودایی، آیین»، وبسایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: | * فلاحتی موحد، مریم، «بودایی، آیین»، وبسایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۴ تیر ۱۳۹۹ش. | ||
* مجتبایی، فتحالله، «ایران و هند در | * مجتبایی، فتحالله، «ایران و هند در دورهٔ ساسانی»، نشریهٔ انجمن فرهنگ ایران باستان، سال هفدهم، ش۲۰، ۱۳۵۸ش. | ||
{{پایان منابع}} | |||
{{#seo: | |||
|title=آیین بودیزم چیست؟ آشنایی با تاریخچه، بنیانگذار و تعالیم آن - ویکی زندگی | |||
|title_mode=Replaced Title | |||
|keywords=بودیزم، آیین بودا، بودا کیست، دین بودایی، تاریخچه بودیزم، تعلیمات بودا | |||
|description=بودیزم، از کهنترین آیینهای جهان با پیروان بسیار در آسیاست که در قرن ششم ق. م در هند ظهور کرد. با تاریخچه، بنیانگذار و آموزههای اصلی آیین بودا آشنا شوید - ویکی زندگی | |||
}} | |||
{{دینشناسی-افقی}} | |||
[[رده:ادیان شرقی]] | |||
[[رده:بودیسم]] | |||
[[رده:دین در افغانستان]] | |||
[[رده:دین در پاکستان]] | |||
[[رده:دین در هند]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۷ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۱۳:۱۶
.jpg)
بودیزم؛ از کهنترین ادیان جهان.
بودیزم، از کهنترین و بزرگترین آیینهای جهان است که در قارهٔ آسیا پیروان بسیاری دارد. این آیین که در حدود سدهٔ ۶ قبل از میلاد، با تعلیمات بودا در هند بهظهور رسید، در فرهنگ و تمدن اسلامی بهویژه در مناطقی که سابقه بودایی داشتهاند، تأثیراتی نهاده است.
مفهومشناسی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]بودیزم، به پیروان آیین «بودا» اطلاق میشود و واژهٔ بودا از ریشهٔ «بودها» در سانسکریت، بهمعنی بیدار، آگاه، باهوش، زرنگ و خردمند گرفته شده است.[۱]
ظهور بودیزیم
[ویرایش | ویرایش مبدأ]آیین بودا، در حدود سدهٔ ۶ قبل از میلاد، با تعلیمات و تبلیغ بودا ابتدا در هند بهوجود آمد و طی چند سدهٔ در مناطق اطراف هند، بهویژه در شمال آن گسترش سریع پیدا کرد. بودا در ۲۹ سالگی با مشاهده چهار منظره پیر سالخورده، مریض درمانده، جنازه و راهب قصر پدر، همسر و تنها فرزند خود را ترک کرد، موی سر خود را تراشید، لباس راهبان هندو را پوشید و شش سال به ریاضت پرداخت و سرانجام در زیر درختی که بعدها آن را درخت بودْهی (درخت بیداری و روشنایی) نامیدند، بهمقام بودایی (روشنبینی) رسید. بعد از این رویداد، بودا شاگردان خود را به اطراف فرستاد و به تبلیع آیین خود پرداخت. بسیاری از خویشاوندان بودا، از جمله پسر عموی او «آناندا» که از شاگردان برجسته بودا بود، به وی پیوستند. شایگان، ادیان و مکتبهای فلسفی هند، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۱۳۴–۱۳۶.
بنیانگذار
[ویرایش | ویرایش مبدأ]آیین بودیزم را بودا بهوجود آورد. وی در حدود سال ۵۶۰ق. م در هند متولد شد و به طبقهٔ امرا و نجیبان هندی تعلق داشت؛[۲] او پس از ۴۵ سال تعلیم، در هشتادسالگی درگذشت.[۳]
آموزهها
[ویرایش | ویرایش مبدأ]الف) مهمترین اعتقادات
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- نفی وجود خدا بهعنوان موجود ازلی و ابدی؛
- نفی وجود روح بهعنوان عنصری مجرد و جاودان؛
- اعتقاد به قانون بازگشت روح و تناسخ.[۴]
ب) چهار حقیقت مقدس
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- وجود، توأم با رنج است؛
- منشأ رنج، امیال نفسانی است؛
- رفع رنج با سرکوبی امیال، ممکن است؛
- طریق دفع رنج، اعتدال است.[۵]
ج) اصول اخلاقی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- موجودات زنده را نباید کشت؛
- مال دیگران را نباید تصاحب کرد؛
- زن دیگری را نباید تصاحب کرد؛
- نباید دروغ گفت؛
- نوشیدنیهای مستکننده نباید نوشید؛
- از پرخوری باید اجتناب کرد؛
- باید از لهو و لعب دوری کرد؛
- نباید از زیور و عطر و آرایش استفاده کرد؛
- نباید در بستر نرم خوابید؛
- نباید از کسی پول پذیرفت.[۶]
تحولات تاریخی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]۱. رشد و گسترش
[ویرایش | ویرایش مبدأ]گسترش بودیزم در خارج از هند با تلاش آشوکا (برجستهترین پادشاه سلسلهٔ موریایی هند) با فرستادن مبلغان و ساختن معابد و استوپههای بسیار در نقاط مختلف، آغاز شد.[۷] بعد از آن، حکومت کانیشکای اول، مشهورترین فرمانروای کوشانی، در قرن اول و دوم میلادی، عصر تازهای در پیشرفت این آیین بهوجود آورد. کوشانیها که بهزبان بلخی سخن میگفتند، کنترل جاده اصلی و مهم از «تیکسلا» (در نزدیکی پیشاور پاکستان) تا بلخ و از آنجا تا تِرمِذ را در دست داشتند و از طریق این جاده آیین بودا به آسیای میانه رسید. در طول این جاده تا شرق بقایایی از استوپهها، کتیبهها و مجسمههای بودایی متعلق به دوره کوشانی یافت شده است. سرانجام، آیین بودا از هندوستان رخت بربست اما در خارج از این سرزمین همچنان به حیات خود ادامه داد.[۸]
۲. دوران افول
[ویرایش | ویرایش مبدأ]با روی کار آمدن ساسانیان که خود را مدافعان دین زرتشتی میدانستند بوداییان در ایران قدیم مانند مانویان و مسیحیان مورد تعقیب و آزار قرار گرفتند و بسیاری از معابد آنان در آتش سوخت اما از بین نرفت. در نخستین سدههای ورود اسلام به ایران، بوداییان همچنان در بامیان و بلخ فعال بودند. حملهٔ هونهای سفید یا هپتالیان (هیاطله) به قندهار و نواحی مرکزی هند در حدود سال ۴۴۰م و پس از آن اشغال این سرزمینها توسط ترکها نیز از جمله عواملی بود که حضور بوداییان در این مناطق را محدودتر ساخت.[۹] با ظهور و گسترش اسلام به سمت شرق، آیین بودایی در معرض زوال قرار گرفت. در سدههای نخست هجری مجسمههای بودا سوزانیده، و بیشتر معابد بودایی تخریب و بهجای آنها مساجد بنا شد.[۱۰]
۳. گسترش مجدد
[ویرایش | ویرایش مبدأ].jpg)
بعد از از ۳۰۰ سال و با اشغال ایران توسط مغولان در سدهٔ سیزدهم میلادی آیین بودایی بار دیگر به فلات ایران راه یافت. در این دوران حکمرانان مغول معابد بودایی متعددی را در نقاط مختلف ایران ساختند و شمار زیادی از روحانیان بودایی را بهویژه از تبت آوردند و در این معابد جای دادند. این روحانیان در دستگاه حکومتی از نفوذ بالایی برخوردار بودند و بر تصمیمگیریهای حاکمان مغول تأثیر میگذاشتند.[۱۱]
۴. وضعیت امروزی در جهان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]بودیزم امروزه در قالب چندین مکتب زنده در سراسر جهان فعال است و پیروان زیاد در سراسر جهان دارد. از جمله، مکتب ترواده بیشتر در سریلانکا، برمه، کامبوج و تایلند و مکتب مهایانه در تبت، کره، چین و ژاپن رواج دارد. مکتب مهایانه که اکثریت بوداییان را شامل میشود، علاوه بر آسیا در اروپا و آمریکای شمالی گسترش یافته و بهویژه از مکتب ذن (یکی از شاخههای مهایانه در چین و ژاپن) در این دو قاره استقبال فراوانی شده است.[۱۲] بوداییان مکتب ترواده با تشکیل گردهماییهای جهانی که در سال ۱۹۵۶م پایهگذاری شد، سعی در اتحاد میان پیروان مکاتب بودایی دارند.[۱۳]
مهمترین اماکن مقدس بودایی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- محل تولّد بودا در جنوب نپال؛
- محل به نیروانه رسیدن بودا در شمال شرقی هند در ایالت بیهار؛
- محل نخستین وعظ بودا (باغ گوزن) در شمال شرقی هند شهر بنارس؛
- محل مرگ بودا در شمال شرقی هند ایالت اوتّرپرادش؛
- زیارتگاههای بودایی منحصر در سرزمین پیدایش آیین بودا نیست، بلکه تمام کشورهایی که آیین بودا در آن رواج دارد، زیارتگاههای متعددی وجود دارد.[۱۴]
آثار بودایی در افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]۱. صومعههای بودایی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]هیون تسانگ سیاح چینی از حدود صد صومعهٔ بودایی در شهرهای بلخ، بامیان و کاپیسا نام برده و بهحضور هزاران راهب در هر یک از آنها اشاره کرده است.[۱۵]
۲. معبد نوبهار
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در جنوب غربی بلخ معبدی با نام «نَوه ویهاره» یا «سنگهارامه» بهمعنی صومعهٔ جدید وجود داشته و آن را تنها معبد بودایی در منطقهٔ هندوکش دانسته است که استادان مفسر متون مقدس در آنجا بودهاند. در این معبد مجسمه و آثار باقی مانده از بودا ازجمله دندان، جارو و تشت مخصوص تطهیر او نگهداری میشده است.[۱۶]
۳. بودای بامیان
[ویرایش | ویرایش مبدأ].jpg)
دو تندیس عظیم بودا در بامیان به نامهای «سرخ بت» و «خنگ بت» که در دل صخره تراشیده شدهاند. هیون تسانگ مراسمی را که زائران بودایی نقاط مختلف در مقابل این دو بت اجرا میکردند، نیز وصف کرده است.[۱۷] این دو بت در زبان محلی بهنامهای «صلصال» و «شَهْمامه» یاد میشوند.[۱۸] یک مجسمهٔ بودا در درهٔ کَکْرَک ولایت بامیان نیز وجود دارد.
۴. نقاشیها
[ویرایش | ویرایش مبدأ]نقاشیهای زیادی در برخی از غارهای بامیان وجود داشت که از نمونههای کهن نقاشیهای بودایی محسوب میشود.
۵ استوپههای مختلف
[ویرایش | ویرایش مبدأ]استوپههای مختلفدر ولایت (استان) میدان وَرْدَک، «استوپه دره» در ولایت پروان، «شهرک باستانی بودایی» در مس عینک ولایت لوگر و «تخت رستم» در ولایت بلخ.
۶. کتیبههای بودایی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]کتیبههای بوداییِ یافت شده در «قراتپه» در مرز میان افغانستان و تاجیکستان نیز از آثار مهم بودایی در افغانستان است.
۷. کتیبههای دو زبانه
[ویرایش | ویرایش مبدأ]کتیبههای دو زبانهٔ یونانی و آرامی یافت شده در قندهار از مهمرترین آثار بودایی در جنوب افغانستان است.[۱۹]
یادگارهای بودیزم در ادبیات فارسی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]۱. ستایش بودا
[ویرایش | ویرایش مبدأ]ستایش از بودا و ذکر یادگارهای بودایی در ادبیات فارسی دیده میشود؛ برای مثال «عنصری بلخی» داستان «صَنَمَیِ البامیان» ابوریحان بیرونی را، که داستان دو بت بامیان (سرخ بت و خنگ بت) است، به فارسی منظوم ساخته است. خاقانی نیز در اشعار خود از این دو بت بزرگ یاد میکند.[۲۰]
۲. نمادپردازی ادبی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]«بُت» در ادب فارسی صوفیه و غیرصوفیه بارها بهعنوان نمادی از «زیبایی آرمانی» بهکار رفته و برخی از پژوهشگران معتقداند که بت، از نام بودا و تصویر بتهای بودایی گرفته شده است.[۲۱]
بودیزم و تصوف اسلامی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]توجه آیین بودا به فقر، زهد و ریاضت که نتیجهٔ آن از بین بردن خودخواهی است، شباهتهایی میان عارف و صوفی مسلمان با زاهد بودایی به وجود آورده است. برخی از محققان معتقدند که از این شباهتها میتواند نشانه تأثیر این بودیزم بر تصوف اسلامی باشد.[۲۲]
تأثیر آثار بودیزم بر گردشگری
[ویرایش | ویرایش مبدأ]آثار مختلف بودیزم در کشورهای مختلف اسلامی و هند باعث رونق گردشگری و رونق اقتصادی و ارزآوری در این کشورها شده است. برای مثال در افغانستان هرساله هزاران گردشگر و باستانشناس خارجی از آثار بودایی بهویژه بتهای بامیان و معبد نوبهار بلخ، دیدن میکنند.[۲۳]
بودیزم و آزار مسلمانان در میانمار
[ویرایش | ویرایش مبدأ]با اینکه در اصول اخلاقی بودیزم به ممنوعیت کشتن موجود زنده و حرمت تصاحب اموال مردم تأکید شده است، اما در دو دههٔ اخیر، پیروان تندرو آیین بودیزم در کشور میانمار، دست به خشونت و اذیت و آزار مسلمانان زدهاند بهطوری که سبک زندگی مسلمانان این کشور بر اثر کشتار، مهاجرت و نبود امنیت، دچار تحول اساسی شده است.[۲۴]
پانویس
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- ↑ دهخدا، لغتنامه، ذیل واژۀ بودا.
- ↑ دهخدا، لغتنامه، ذیل واژۀ بودا.
- ↑ شایگان، ادیان و مکتبهای فلسفی هند، 1362ش، ج1، ص135.
- ↑ «عقاید، اخلاق و آداب آیین بودا»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «عقاید، اخلاق و آداب آیین بودا»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «عقاید، اخلاق و آداب آیین بودا»، خبرگزاری فارس.
- ↑ مجتبائی، «ایران و هند در دورهٔ ساسانی»، ۱۳۵۸ش، ص62-65.
- ↑ [ثبوت، «بودا»، وبسایت دانشنامۀ جهان اسلام.]
- ↑ مجتبائی، «ایران و هند در دورهٔ ساسانی»، ۱۳۵۸ش، ص72.
- ↑ فلاحتی موحد، «بودایی، آیین»، وبسایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ فلاحتی موحد، «بودایی، آیین»، وبسایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ شاله، تاریخ مختصر ادیان بزرگ، 1346ش، ص145-150.
- ↑ ثبوت، «بودا»، وبسایت دانشنامۀ جهان اسلام.
- ↑ «عقاید، اخلاق و آداب آیین بودا»، خبرگزاری فارس.
- ↑ فلاحتی موحد، «بودایی، آیین»، وبسایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ فلاحتی موحد، «بودایی، آیین»، وبسایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ فلاحتی موحد، «بودایی، آیین»، وبسایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ خاوری، شگفتیهای بامیان واقعیت یا افسانه، 1396ش، ص115.
- ↑ فلاحتی موحد، «بودایی، آیین»، وبسایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ ثبوت، «بودا»، وبسایت دانشنامۀ جهان اسلام.
- ↑ ثبوت، «بودا»، وبسایت دانشنامۀ جهان اسلام.
- ↑ زرینکوب، ارزش میراث صوفیه، 1369ش، ص19.
- ↑ خاوری، شگفتیهای بامیان واقعیت یا افسانه، 1396ش، ص115.
- ↑ «تجمع بوداییهای تندرو میانمار علیه مسلمانان روهینگیا»، خبرگزاری ایرنا.
منابع
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- «تجمع بوداییهای تندرو میانمار علیه مسلمانان روهینگیا»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲۱ تیر ۱۳۹۵ش.
- ثبوت، اکبر، «بودا»، وبسایت دانشنامهٔ جهان اسلام، تاریخ درج مطلب: ۱۳۹۳ش.
- خاوری، جواد، شگفتیهای بامیان واقعیت یا افسانه، تهران، عرفان، ۱۳۹۶ش.
- دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، وبسایت واژهیاب، تاریخ بازدید: ۲۷ فروردین ۱۴۰۲ش.
- زرینکوب، عبدالحسین، ارزش میراث صوفیه، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۹ش.
- شاله، فلیسین، تاریخ مختصر ادیان بزرگ، ترجمة منوچهر خدایار محبی، تهران ۱۳۴۶ش.
- شایگان، داریوش، ادیان و مکتبهای فلسفی هند، تهران، فرزان روز، ۱۳۶۲ش.
- «عقاید، اخلاق و آداب آیین بودا»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۲۱ اسفند ۱۳۹۱ش.
- فلاحتی موحد، مریم، «بودایی، آیین»، وبسایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۴ تیر ۱۳۹۹ش.
- مجتبایی، فتحالله، «ایران و هند در دورهٔ ساسانی»، نشریهٔ انجمن فرهنگ ایران باستان، سال هفدهم، ش۲۰، ۱۳۵۸ش.
| مباحث دینی | |
|---|---|
| تاریخ ادیان | |
| ادیان و مذاهب | |
| دین و جامعه | |
| دین و اقتصاد | |
| اصطلاحات دینی | |
