پرش به محتوا

پیش‌نویس:رباعیات خیام: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
حذف رده‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
<big>'''رباعیات خیام،'''</big> مجموعه‌ اشعار خیام نیشابوری در قالب رباعی.
[[پرونده:The statue of Omar Khayyam.jpg|alt=مجسمه سنگی خیام نیشابوری - بوستان لاله تهران |بندانگشتی|مجسمه سنگی خیام نیشابوری در بوستان لاله تهران]]
{{درشت|'''رباعیات خیام،'''}} مجموعه اشعار خیام نیشابوری در قالب رباعی.


رُباعِیات خیام، نام مجموعه‌ای از رباعی‌های «عمر بن ابراهیم خیام نیشابوری» است که در سده‌های پنجم و ششم هجری به [[زبان فارسی]] سروده شده‌ و دیدگاه‌های ژرف فلسفی شاعر را بیان می‌کند. این اثر مهم، شهرت جهانی دارد و الهام‌بخش بسیاری از شاعران در جهان بوده است.
رُباعِیات خیام، نام مجموعه‌ای از رباعی‌های «عمر بن ابراهیم خیام نیشابوری» است که در سده‌های پنجم و ششم هجری به [[زبان فارسی]] سروده شده و دیدگاه‌های ژرف فلسفی شاعر را بیان می‌کند. این اثر مهم، شهرت جهانی دارد و الهام‌بخش بسیاری از شاعران در جهان بوده است.
==معرفی==
 
رباعیات [[خیام]]، اثری از عمر ابن براهیم، مشهور به «خیام نیشابوری»، فیلسوف، ریاضی‌دان، ستاره‌شناس و شاعر رباعی‌سرای ایرانی در دورۀ سلجوقیان است.<ref> [https://www.cgie.org.ir/fa/news/264660/%D9%BE%D8%B0%DB%8C%D8%B1%D8%B4-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B9%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D9%85%D9%86%D9%88%DA%86%D9%87%D8%B1-%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D9%BE%D8%B1%D8%B3%D8%AA دینپرست، «پذیرش جهانی رباعیات خیام»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ جهان اسلام.]</ref> رباعیات منسوب به خیام را از 50 تا 1200 رباعی ذکر کرده‌اند.<ref>[https://www.irna.ir/news/83317877/%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%83%D9%84%D8%A7%D9%85-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D8%B1%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B4%D8%B9%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%88-%D8%A7%D8%B3%D8%AA «زیبایی كلام خیام؛ راز ماندگاری اشعار او است»، خبرگزاری ایرنا.]</ref> خيام‌پژوهان، بسياري از رباعيات منسوب به خيام را جعلي می‌دانند. <ref> [https://www.mashreghnews.ir/news/120775/%D9%88%D9%8A%DA%98%DA%AF%D9%8A-%D8%A7%D8%B5%D9%84%D9%8A-%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%8A%D8%B4%D9%87-%D9%87%D8%A7%D9%8A-%D8%AE%D9%8A%D8%A7%D9%85 «ويژگي اصلي انديشه‌هاي خيام»، وب‌سایت مشرق نیوز.]</ref> برخی، تنها 28 رباعی را از خیام می‌دانند. <ref>عالی‌خانی، «رباعیات خیام از دیدگاه جاویدان خرد»، مجلۀ جاویدان خرد، 1388ش، ص75.</ref> رباعیات خيام بر اساس قیاس منطقی شکل گرفته است؛ ابتدا در سه مصراع اول، يك مقدمۀ استدلالي تنظیم کرده و در مصراع چهارم نتيجۀ عقلاني می‌گیرد.<ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/120775/%D9%88%D9%8A%DA%98%DA%AF%D9%8A-%D8%A7%D8%B5%D9%84%D9%8A-%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%8A%D8%B4%D9%87-%D9%87%D8%A7%D9%8A-%D8%AE%D9%8A%D8%A7%D9%85 «ويژگي اصلي انديشه‌هاي خيام»، وب‌سایت مشرق نیوز.]</ref>  
==معرفی رباعیات خیام==
==اهمیت==
رباعیات [[خیام]]، اثری از عمر ابن براهیم، مشهور به «خیام نیشابوری»، فیلسوف، ریاضی‌دان، ستاره‌شناس و شاعر رباعی‌سرای ایرانی در دورهٔ [[سلجوقیان]] است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/news/264660/پذیرش-جهانی-رباعیات-خیام-منوچهر-دین-پرست دینپرست، «پذیرش جهانی رباعیات خیام»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ جهان اسلام.]</ref> رباعیات منسوب به خیام را از ۵۰ تا ۱۲۰۰ رباعی ذکر کرده‌اند.<ref>[https://www.irna.ir/news/83317877/زیبایی-كلام-خیام-راز-ماندگاری-اشعار-او-است «زیبایی کلام خیام؛ راز ماندگاری اشعار او است»، خبرگزاری ایرنا.]</ref> خیام‌پژوهان، بسیاری از رباعیات منسوب به خیام را جعلی می‌دانند.<ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/120775/ويژگي-اصلي-انديشه-هاي-خيام «ویژگی اصلی اندیشه‌های خیام»، وب‌سایت مشرق نیوز.]</ref> برخی، تنها ۲۸ رباعی را از خیام می‌دانند.<ref>عالی‌خانی، «رباعیات خیام از دیدگاه جاویدان خرد»، مجلهٔ جاویدان خرد، 1388ش، ص75.</ref> رباعیات خیام بر اساس قیاس منطقی شکل گرفته است؛ ابتدا در سه مصراع اول، یک مقدمهٔ استدلالی تنظیم کرده و در مصراع چهارم نتیجهٔ عقلانی می‌گیرد.<ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/120775/ويژگي-اصلي-انديشه-هاي-خيام «ویژگی اصلی اندیشه‌های خیام»، وب‌سایت مشرق نیوز.]</ref>
رباعیات خیام، از این نظر که چكیدۀ فرهنگ، تمدن، فلسفه و جهانبینی ایرانیان و شرقی‌ها را با زبان شعر بیان می‌کند، بسیار مهم است.<ref>[https://www.irna.ir/news/83317877/%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%83%D9%84%D8%A7%D9%85-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D8%B1%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B4%D8%B9%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%88-%D8%A7%D8%B3%D8%AA «زیبایی كلام خیام؛ راز ماندگاری اشعار او است»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>  
 
==درون‌مایۀ رباعیات خیام==
==اهمیت رباعیات خیام==
===1. مرگ‌اندیشی===
رباعیات خیام، از این نظر که چکیدهٔ فرهنگ، تمدن، فلسفه و جهانبینی ایرانیان و شرقی‌ها را با زبان [[شعر فارسی|شعر]] بیان می‌کند، بسیار مهم است.<ref>[https://www.irna.ir/news/83317877/زیبایی-كلام-خیام-راز-ماندگاری-اشعار-او-است «زیبایی کلام خیام؛ راز ماندگاری اشعار او است»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
بخش عمده‌ای از رباعیات خیام به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم به‌موضوع مرگ و حقیقت آن پرداخته که با واژگانی مانند رفتن، خفتن، نبودن، بازنیامدن، شکستن، بربادشدن، نابودی، رحلت، عدم، نیستی، اجل و خواب بیان شده است. همچنین تعبیرها و تشبیهات مرتبط با مرگ مانند پای اجل، سینۀ خاک، صحرای عدم، طبل زمین و مفرش خاک، بارها در رباعیات به‌کار رفته است. اصطلاحات ترکیبی مانند جمجمۀ پادشاهان، انگشت فریدون، کف کیخسرو، مغز کیقباد، چشم پرویز و دست گدا که نمایانگر از بین ‌رفتن اجساد است، نیز با مسئلۀ مرگ پیوند دارد.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/214734/%D9%85%D8%B1%DA%AF-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85 معتمدی، «مرگ‌شناسی خیام»، خبر آنلاین.]</ref>  
 
===2. لحظه‌گرایی===  
==درون‌مایهٔ رباعیات خیام==
در واکنش به‌مرگ، مسئلۀ خوش‌باشی و غنیمت شمردن لحظه‌ها و نعمت‌های کوچک دنیا در رباعیات خیام مطرح می‌شود؛ رباعیات خیام در برابر حقیقت ناپایدار طبعیت، زوال عمر و بی‌دفاعی انسان، زندگیِ در لحظه و شاد بودن را پیشنهاد می‌کند:<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/214734/%D9%85%D8%B1%DA%AF-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85 معتمدی، «مرگ‌شناسی خیام»، خبر آنلاین.]</ref>  
===۱. مرگ‌اندیشی===
بخش عمده‌ای از رباعیات خیام به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم به‌موضوع مرگ و حقیقت آن پرداخته که با واژگانی مانند رفتن، خفتن، نبودن، بازنیامدن، شکستن، بربادشدن، نابودی، رحلت، عدم، نیستی، اجل و [[خواب]] بیان شده است. همچنین تعبیرها و تشبیهات مرتبط با مرگ مانند پای اجل، سینهٔ خاک، صحرای عدم، طبل زمین و مفرش خاک، بارها در رباعیات به‌کار رفته است. اصطلاحات ترکیبی مانند جمجمهٔ پادشاهان، انگشت فریدون، کف کیخسرو، مغز کیقباد، چشم پرویز و دست گدا که نمایانگر از بین رفتن اجساد است، نیز با مسئلهٔ مرگ پیوند دارد.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/214734/مرگ-شناسی-خیام معتمدی، «مرگ‌شناسی خیام»، خبر آنلاین.]</ref>
 
===۲. لحظه‌گرایی===
در واکنش به مرگ، مسئلهٔ خوش‌باشی و غنیمت شمردن لحظه‌ها و نعمت‌های کوچک دنیا در رباعیات خیام مطرح می‌شود؛ رباعیات خیام در برابر حقیقت ناپایدار طبعیت، زوال عمر و بی‌دفاعی انسان، زندگیِ در لحظه و شاد بودن را پیشنهاد می‌کند:<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/214734/مرگ-شناسی-خیام معتمدی، «مرگ‌شناسی خیام»، خبر آنلاین.]</ref>
  {{آغاز نستعلیق}}
  {{آغاز نستعلیق}}
{{شعر|نستعلیق}}
{{شعر|نستعلیق}}
خط ۱۷: خط ۲۲:
  {{پایان شعر}}
  {{پایان شعر}}
{{پایان نستعلیق}}
{{پایان نستعلیق}}
اما خوش‌باشی و لذت‌گرایی در رباعیات خیام، به‌معنای تروج بطالت و بیکارگی نیست؛ بلکه به‌معنای جدی گرفتن عمر و زندگی است.<ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/120775/%D9%88%D9%8A%DA%98%DA%AF%D9%8A-%D8%A7%D8%B5%D9%84%D9%8A-%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%8A%D8%B4%D9%87-%D9%87%D8%A7%D9%8A-%D8%AE%D9%8A%D8%A7%D9%85 «ويژگي اصلي انديشه‌هاي خيام»، وب‌سایت مشرق نیوز.]</ref>  
اما خوش‌باشی و [[لذت‌جویی|لذت‌گرایی]] در رباعیات خیام، به‌معنای تروج بطالت و بیکارگی نیست؛ بلکه به‌معنای جدی گرفتن عمر و [[زندگی]] است.<ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/120775/ويژگي-اصلي-انديشه-هاي-خيام «ویژگی اصلی اندیشه‌های خیام»، وب‌سایت مشرق نیوز.]</ref>
===3. عصیان‌گری===  
 
نتیجۀ دو مضمون قبلی، نگاه نقادانه به همه چیز است که مضمون سوم رباعیات خیام را تشکیل می‌دهد. شاعر، سئوالات بسیار جدی را مطرح می‌کند، ذهن مخاطب را به‌چالش می‌کشد و نسبت به مسائل کلیشه‌ای که در ذهن مردم رسوخ کرده، رویکرد انتقادی در پیش می‌گیرد؛ اما این سؤال‌ها، به‌صورتی نیست که تمام اصول مهم عقیدتی جامعه را زیر سؤال ببرد.<ref>[https://www.isna.ir/news/99022820212/%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D8%B3%D8%A8%D8%A8-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B4%D8%AF%D9%86-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%88-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B4%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA «خیام سبب جهانی‌شدن شعر فارسی و فرهنگ ایرانی شده‌ است»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>  
===۳. عصیان‌گری===
==ویژگی==
نتیجهٔ دو مضمون قبلی، نگاه نقادانه به همه چیز است که مضمون سوم رباعیات خیام را تشکیل می‌دهد. شاعر، سئوالات بسیار جدی را مطرح می‌کند، ذهن مخاطب را به‌چالش می‌کشد و نسبت به مسائل کلیشه‌ای که در ذهن مردم رسوخ کرده، رویکرد انتقادی در پیش می‌گیرد؛ اما این سؤال‌ها، به‌صورتی نیست که تمام اصول مهم عقیدتی جامعه را زیر سؤال ببرد.<ref>[https://www.isna.ir/news/99022820212/خیام-سبب-جهانی-شدن-شعر-فارسی-و-فرهنگ-ایرانی-شده-است «خیام سبب جهانی‌شدن شعر فارسی و فرهنگ ایرانی شده است»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
===1. سادگی===  
 
رباعیات خیام، بحث‌های پیچیدۀ فلسفی را با زبانی ساده و قابل‌فهم برای همه ارائه کرده است؛ به‌صورتی که بعد از حدود هزار سال مخاطب امروزی به‌سادگی با آن ارتباط برقرار می‌کند.<ref> [https://www.ibna.ir/fa/longint/261262 میرشکاری، «خیام یک چهرۀ رازآلود و مبهم است»، خبرگزاری ایبنا.]</ref>  
==ویژگی ادبی رباعیات خیام==
===2. استفاده از صنایع ادبی مناسب===
[[پرونده:5555.jpg|alt=نسخهٔ چاپی رباعیات خیام|بندانگشتی|نسخهٔ چاپی رباعیات خیام]]
رباعیات خیام با گزینش صنایع ادبی مناسب، آرایه‌های ادبی، خلق تصاویر زنده و خیال‌انگیز، اندیشه‌های محوری شاعر را هنرمندانه در ذهن مخاطب ترسیم می‌کند.<ref> [https://za.arak.iau.ir/article_529081.html باقری‌زاد و کزازی، «بررسی سبک و شیوة خیام در رباعی از منظر آرایه‌های ادبی»، مجلۀ زیبایی‌شناسی] </ref>
 
===3. پیوند اندیشه با رباعی===
===۱. سادگی===
در رباعیات خیام، برای نخستین‌بار اندیشه‌های فلسفی دربارۀ زندگی و مرگ انسان با قالب رباعی پیوند داده شد. شاعر اندیشه‌های بلند فلسفی را در قالب کوتاه رباعی ریخته است. <ref>[https://www.ibna.ir/fa/longint/261262 میرشکاری، «خیام یک چهرۀ رازآلود و مبهم است»، خبرگزاری ایبنا.]</ref>
رباعیات خیام، بحث‌های پیچیدهٔ فلسفی را با زبانی ساده و قابل‌فهم برای همه ارائه کرده است؛ به‌صورتی که بعد از حدود هزار سال مخاطب امروزی به‌سادگی با آن ارتباط برقرار می‌کند.<ref>[https://www.ibna.ir/fa/longint/261262 میرشکاری، «خیام یک چهرۀ رازآلود و مبهم است»، خبرگزاری ایبنا.]</ref>
 
===۲. استفاده از صنایع ادبی مناسب===
رباعیات خیام با گزینش صنایع ادبی مناسب، آرایه‌های ادبی، خلق تصاویر زنده و خیال‌انگیز، اندیشه‌های محوری شاعر را هنرمندانه در ذهن مخاطب ترسیم می‌کند.<ref>[https://za.arak.iau.ir/article_529081.html باقری‌زاد و کزازی، «بررسی سبک و شیوة خیام در رباعی از منظر آرایه‌های ادبی»، مجلۀ زیبایی‌شناسی]</ref>
 
===۳. پیوند اندیشه با رباعی===
در رباعیات خیام، برای نخستین‌بار اندیشه‌های فلسفی دربارهٔ زندگی و مرگ انسان با قالب رباعی پیوند داده شد. شاعر اندیشه‌های بلند فلسفی را در قالب کوتاه رباعی ریخته است.<ref>[https://www.ibna.ir/fa/longint/261262 میرشکاری، «خیام یک چهرۀ رازآلود و مبهم است»، خبرگزاری ایبنا.]</ref>
 
==محبوبیت جهانی==
==محبوبیت جهانی==
# رباعیات خیام در مقایسه با آثار شاعران شاخص دیگر ایران مانند [[حافظ]]، [[سعدی]] و [[فردوسی]] در بین غربی‌ها شناخته‌شده‌تر است. <ref>[https://www.isna.ir/news/99022820212/%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D8%B3%D8%A8%D8%A8-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B4%D8%AF%D9%86-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%88-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B4%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA «خیام سبب جهانی‌شدن شعر فارسی و فرهنگ ایرانی شده‌ است»، خبرگزاری ایرنا]</ref>
#رباعیات خیام در مقایسه با آثار شاعران شاخص دیگر ایران مانند [[حافظ]]، [[سعدی]] و [[فردوسی]] در بین غربی‌ها شناخته‌شده‌تر است.<ref>[https://www.isna.ir/news/99022820212/خیام-سبب-جهانی-شدن-شعر-فارسی-و-فرهنگ-ایرانی-شده-است «خیام سبب جهانی‌شدن شعر فارسی و فرهنگ ایرانی شده است»، خبرگزاری ایرنا]</ref>
# در مطالعات دانشگاهی، رباعیات خیام با کلیات «شکسپیر» و «انجیل عصر جدید» از نظر محبوبیت مقایسه می‌شود. <ref> [http://www.khayyampoetry.com/articles/view/articleid/27/lang/fa باران، «رمز محبوبیت رباعیات خیام»، وب‌سایت حکیم عمر خیام نیشابوری.]</ref>  
#در مطالعات دانشگاهی، رباعیات خیام با کلیات «شکسپیر» و «انجیل عصر جدید» از نظر محبوبیت مقایسه می‌شود.<ref>[http://www.khayyampoetry.com/articles/view/articleid/27/lang/fa باران، «رمز محبوبیت رباعیات خیام»، وب‌سایت حکیم عمر خیام نیشابوری.]</ref>
# در کشورهای فارسی‌زبان، محبوبیت و کاربرد رباعیات خیام در اعیاد ملی، جشن‌ها و لذت از طبیعت به‌روشنی دیده می‌شود.<ref>[http://www.khayyampoetry.com/articles/view/articleid/27/lang/fa باران، «رمز محبوبیت رباعیات خیام»، وب‌سایت حکیم عمر خیام نیشابوری.]</ref>
#در کشورهای فارسی‌زبان، محبوبیت و کاربرد رباعیات خیام در اعیاد ملی، جشن‌ها و لذت از طبیعت به‌روشنی دیده می‌شود.<ref>[http://www.khayyampoetry.com/articles/view/articleid/27/lang/fa باران، «رمز محبوبیت رباعیات خیام»، وب‌سایت حکیم عمر خیام نیشابوری.]</ref>
==راز محبوبیت و شهرت==
 
===1. بیان دغدغه‌های اصلی انسان===  
==راز محبوبیت و شهرت رباعیات خیام==
رباعیات خیام، دردها و دغدغه‌های اصیل و جاودانۀ بشر مثل زندگی، معنای زندگی، مرگ، دنیای پس از مرگ، اغتنام فرصت و خوش‌بودن را مطرح می‌کند.<ref>[https://www.irna.ir/news/83317877/%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%83%D9%84%D8%A7%D9%85-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D8%B1%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B4%D8%B9%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%88-%D8%A7%D8%B3%D8%AA «زیبایی كلام خیام؛ راز ماندگاری اشعار او است»، خبرگزاری ایرنا.] </ref>
===۱. بیان دغدغه‌های اصلی انسان===
===2. زیبایی کلام===
رباعیات خیام، دردها و دغدغه‌های اصیل و جاودانهٔ بشر مثل زندگی، معنای زندگی، مرگ، دنیای پس از مرگ، اغتنام فرصت و خوش‌بودن را مطرح می‌کند.<ref>[https://www.irna.ir/news/83317877/زیبایی-كلام-خیام-راز-ماندگاری-اشعار-او-است «زیبایی کلام خیام؛ راز ماندگاری اشعار او است»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
شاعر در قالبی اندیشۀ فلسفی، اخلاقی و اعتقادی را بیان کرده كه به یاد سپردن آن، آسان است.<ref>[https://www.irna.ir/news/83317877/%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%83%D9%84%D8%A7%D9%85-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D8%B1%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B4%D8%B9%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%88-%D8%A7%D8%B3%D8%AA «زیبایی كلام خیام؛ راز ماندگاری اشعار او است»، خبرگزاری ایرنا.] </ref>
 
==ترجمه==  
===۲. زیبایی کلام===
رباعیات خیام به بیشتر زبان‌های زندۀ دنیا ترجمه شده است؛ نخستین‌بار «ادوارد فیتزجرالد» رباعیات را به [[زبان انگلیسی]] ترجمه کرد که باعث شهرت بیشتر [[خیام]] در غرب شد.<ref>[https://www.irna.ir/news/83317903/%D8%B3%D8%B1%D9%88%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%83%D9%87-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%AF «سرودهایی که خیام برای جهان خواند»، خبرگزاری ایرنا.]</ref> همچنین در ۱۸۶۷م «نیکولاس»، کنسول سفارت فرانسه در رشت، اولین ترجمۀ رباعیات را به فرانسه ارائه کرده بود. ترجمۀ فرانسویان در معرفی رباعیات خیام به جهان غرب نیز کمک کرد. <ref>[https://www.khabaronline.ir/news/777777/%DB%B2%DB%B8-%D8%A7%D8%B1%D8%AF%DB%8C%D8%A8%D9%87%D8%B4%D8%AA-%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D9%81%DB%8C%D9%84%D8%B3%D9%88%D9%81-%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D8%B6%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D8%B3%D8%B1%D8%A7-%D9%88-%D9%85%D9%86%D8%AC%D9%85-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF «۲۸ اردیبهشت زادروز خیام: فیلسوف، ریاضی‌دان، رباعی‌سرا و منجم بزرگ ایرانی»، خبر آنلاین.]</ref>  
شاعر در قالبی اندیشهٔ فلسفی، [[اخلاق|اخلاقی]] و اعتقادی را بیان کرده که به یاد سپردن آن، آسان است.<ref>[https://www.irna.ir/news/83317877/زیبایی-كلام-خیام-راز-ماندگاری-اشعار-او-است «زیبایی کلام خیام؛ راز ماندگاری اشعار او است»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
==پژوهش دربارۀ رباعیات خیام==  
 
دربارۀ رباعیات خیام، پژوهش‌های گسترده‌ای صورت گرفته است؛ برای مثال [[صادق هدایت]]، به‌عنوان نخستین پژوهشگر در [[ایران]]، دو اثر دربارۀ خیام منتشر کرده‌ است:
==ترجمه رباعیات خیام==
# مقالۀ «مقدمه‌ای بر رباعیات خیام» در سال ۱۳۰۳ش؛  
رباعیات خیام به بیشتر زبان‌های زندهٔ دنیا ترجمه شده است؛ نخستین‌بار «ادوارد فیتزجرالد» رباعیات را به [[زبان انگلیسی]] ترجمه کرد که باعث شهرت بیشتر [[خیام]] در غرب شد.<ref>[https://www.irna.ir/news/83317903/سرودهایی-كه-خیام-برای-جهان-خواند «سرودهایی که خیام برای جهان خواند»، خبرگزاری ایرنا.]</ref> همچنین در ۱۸۶۷م «نیکولاس»، کنسول سفارت فرانسه در رشت، اولین ترجمهٔ رباعیات را به فرانسه ارائه کرده بود. ترجمهٔ فرانسویان در معرفی رباعیات خیام به جهان غرب نیز کمک کرد.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/777777/۲۸-اردیبهشت-زادروز-خیام-فیلسوف-ریاضی-دان-رباعی-سرا-و-منجم-بزرگ «۲۸ اردیبهشت زادروز خیام: فیلسوف، ریاضی‌دان، رباعی‌سرا و منجم بزرگ ایرانی»، خبر آنلاین.]</ref>
# کتاب «ترانه‌های خیام» در ۱۳۱۳ش. <ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/news/264660/%D9%BE%D8%B0%DB%8C%D8%B1%D8%B4-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B9%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D9%85%D9%86%D9%88%DA%86%D9%87%D8%B1-%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D9%BE%D8%B1%D8%B3%D8%AA دین‌پرست، «پذیرش جهانی رباعیات خیام»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ جهان اسلام.]</ref>
 
از پژوهش‌های معاصر می‌توان به کتاب «رباعیات بودار: پذیرش جهانی رباعیات حکیم عمرخیام» اشاره کرد که توسط «علی‌اصغر سیدغراب»، استاد ادبیات فارسی نوشته شده است. این کتاب مقاله‌هایی که دربارۀ محبوبیت رباعیات عمرخیام در کشورهای مختلف جهان نوشته شده را معرفی کرده و تأثیر آن را در ایران، جهان عرب، ترکیه، هلند، روسیه، گرجستان، انگلستان عصر ویکتوریا و هندوستان نشان می‌دهد.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/news/264660/%D9%BE%D8%B0%DB%8C%D8%B1%D8%B4-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B9%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D9%85%D9%86%D9%88%DA%86%D9%87%D8%B1-%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D9%BE%D8%B1%D8%B3%D8%AA دین‌پرست، «پذیرش جهانی رباعیات خیام»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ جهان اسلام.]</ref>  
==پژوهش دربارهٔ رباعیات خیام==
دربارهٔ رباعیات خیام، پژوهش‌های گسترده‌ای صورت گرفته است؛ برای مثال [[صادق هدایت]]، به‌عنوان نخستین پژوهشگر در ایران، دو اثر دربارهٔ خیام منتشر کرده است:
#مقالهٔ «مقدمه‌ای بر رباعیات خیام» در سال ۱۳۰۳ش؛
#کتاب «ترانه‌های خیام» در ۱۳۱۳ش.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/news/264660/پذیرش-جهانی-رباعیات-خیام-منوچهر-دین-پرست دین‌پرست، «پذیرش جهانی رباعیات خیام»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ جهان اسلام.]</ref>
از پژوهش‌های معاصر می‌توان به کتاب «رباعیات بودار: پذیرش جهانی رباعیات حکیم عمرخیام» اشاره کرد که توسط «علی‌اصغر سیدغراب»، استاد ادبیات فارسی نوشته شده است. این کتاب مقاله‌هایی که دربارهٔ محبوبیت رباعیات عمرخیام در کشورهای مختلف جهان نوشته شده را معرفی کرده و تأثیر آن را در ایران، جهان عرب، ترکیه، هلند، روسیه، گرجستان، انگلستان عصر ویکتوریا و هندوستان نشان می‌دهد.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/news/264660/پذیرش-جهانی-رباعیات-خیام-منوچهر-دین-پرست دین‌پرست، «پذیرش جهانی رباعیات خیام»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ جهان اسلام.]</ref>
 
==مفاهیم قرآنی در رباعیات خیام==
==مفاهیم قرآنی در رباعیات خیام==
مفاهیم و آموزه‌های قرآنی در رباعیات خیام به‌وفور دیده می‌شود. برای مثال، مضمون آیۀ 44 سورۀ بقره دربارۀ «کسانی که مردم را به نیکوکاری فرمان می‌دهند و خود، فراموش می‌کنند» را در این رباعی بازآفرینی کرده است:<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3891628/%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B9%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%B1%DA%AF%E2%80%8C%D8%A7%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%B4%DB%8C-%D8%AA%D8%A7-%D8%A8%D9%87%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86 قربانی، «رباعیات خیام؛ از مرگ‌اندیشی تا بهره‌گیری از قرآن»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن کریم.]</ref>  
مفاهیم و آموزه‌های قرآنی در رباعیات خیام به‌وفور دیده می‌شود. برای مثال، مضمون آیهٔ ۴۴ سورهٔ بقره دربارهٔ «کسانی که مردم را به نیکوکاری فرمان می‌دهند و خود، فراموش می‌کنند» را در این رباعی بازآفرینی کرده است:<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3891628/رباعیات-خیام-از-مرگ‌اندیشی-تا-بهره‌گیری-از-قرآن قربانی، «رباعیات خیام؛ از مرگ‌اندیشی تا بهره‌گیری از قرآن»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن کریم.]</ref>
{{آغاز نستعلیق}}
{{آغاز نستعلیق}}
{{شعر|نستعلیق}}
{{شعر|نستعلیق}}
  {{ب|ای مفتی شهر از تـو پرکارتریم |با این همه مستی از تو هشیارتریم}}
  {{ب|ای مفتی شهر از تو پرکارتریم |با این همه مستی از تو هشیارتریم}}
  {{ب|تو خون کسان خـوری و ما خون رزان|انصاف بده کدام یک خون‌خوارتریم}}
  {{ب|تو خون کسان خوری و ما خون رزان|انصاف بده کدام یک خون‌خوارتریم}}
  {{پایان شعر}}
  {{پایان شعر}}
{{پایان نستعلیق}}
{{پایان نستعلیق}}
==اثرگذاری‌ها==
 
===1. شاعران و نویسندگان===
==اثرگذاری‌ها رباعیات خیام==
رباعیات خیام بر بسیاری از شاعرانی كه رباعی سروده‌اند مانند [[سعدی]]، [[حافظ]] و [[جامی]] تأثیر گذاشته است. از جمله شاعران معاصر نیز كه از رباعیات خیام تأثیر گرفته‌اند، می‌توان منصور اوجی، قیصر امین‌پور، حسن حسینی و ایرج زبردست را نام برد. <ref>[https://www.irna.ir/news/83317877/%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%83%D9%84%D8%A7%D9%85-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D8%B1%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B4%D8%B9%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%88-%D8%A7%D8%B3%D8%AA «زیبایی كلام خیام؛ راز ماندگاری اشعار او است»، خبرگزاری ایرانا]</ref> در کشورهای غربی، «آندره ژید» با رباعیات خیام از طریق ترجمۀ فیتزجرالد آشنا شد و بازتاب بعضی از مفاهیم رباعیات خیام را می‌توان در کتاب مائده‌های زمینی او مشاهده کرد.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/777777/%DB%B2%DB%B8-%D8%A7%D8%B1%D8%AF%DB%8C%D8%A8%D9%87%D8%B4%D8%AA-%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D9%81%DB%8C%D9%84%D8%B3%D9%88%D9%81-%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D8%B6%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D8%B3%D8%B1%D8%A7-%D9%88-%D9%85%D9%86%D8%AC%D9%85-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF «۲۸ اردیبهشت زادروز خیام: فیلسوف،ریاضی‌دان،رباعی‌سرا و منجم بزرگ ایرانی»، خبر آنلاین.]</ref>
[[پرونده:0020.jpg|جایگزین= رباعیات خیام - تصحیح فروغی، محمد تجویدی، جواد شریفی |بندانگشتی|نسخهٔ چاپی و مصور رباعیات خیام - تصحیح فروغی، تصاویر محمد تجویدی، خط جواد شریفی - امیرکبیر - ۱۳۵۴]]
===2. موسیقی ایران===
 
رباعیات خیام، دستمایۀ ساخت و شکل‌گیری ده‌ها اثر در انواع مختلف موسیقی با کلام در [[ایران]] شده که محبوب‌ترین و شناخته‌شده‌ترین آنها، آلبوم «رباعیات خیام» با دکلمۀ «احمد شاملو» و آوازخوانی «محمدرضا شجریان» است. <ref> [https://www.hoseinassaran.com/%D8%AC%D8%A7%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%B3%D8%AA-%DA%A9%D9%87-%D8%B9%D9%82%D9%84%D8%8C-%D8%A2%D9%81%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%B4/ عصاران، «جامی‌ست که عقل، آفرین می‌زندش»، وب‌سایت حسین عصاران.]</ref>
===۱. شاعران و نویسندگان===
===3. موسیقی غرب===  
رباعیات خیام بر بسیاری از شاعرانی که رباعی سروده‌اند مانند [[سعدی]]، [[حافظ]] و [[جامی]] تأثیر گذاشته است. از جمله شاعران معاصر نیز که از رباعیات خیام تأثیر گرفته‌اند، می‌توان منصور اوجی، قیصر امین‌پور، حسن حسینی و ایرج زبردست را نام برد.<ref>[https://www.irna.ir/news/83317877/زیبایی-كلام-خیام-راز-ماندگاری-اشعار-او-است «زیبایی کلام خیام؛ راز ماندگاری اشعار او است»، خبرگزاری ایرانا]</ref> در کشورهای غربی، «آندره ژید» با رباعیات خیام از طریق ترجمهٔ فیتزجرالد آشنا شد و بازتاب بعضی از مفاهیم رباعیات خیام را می‌توان در کتاب مائده‌های زمینی او مشاهده کرد.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/777777/۲۸-اردیبهشت-زادروز-خیام-فیلسوف-ریاضی-دان-رباعی-سرا-و-منجم-بزرگ «۲۸ اردیبهشت زادروز خیام: فیلسوف،ریاضی‌دان،رباعی‌سرا و منجم بزرگ ایرانی»، خبر آنلاین.]</ref>
«گرنویل بن‌توك» موسیقی‌دان بریتانیایی آلبوم «عمر خیام» را با الهام از اشعار خیام، در اوایل قرن بیستم ساخت. «الن هوهانس» موسیقی‌دان ارمنی نیز در آثار خود از رباعیات خیام الهام گرفته است.<ref>[https://www.irna.ir/news/83317903/%D8%B3%D8%B1%D9%88%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%83%D9%87-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%AF «سرودهایی که خیام برای جهان خواند»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>  
 
==رباعیات پیونددهندۀ شرق و غرب==
===۲. موسیقی ایران===
بسیاری از محققان معتقدند که ترجمۀ رباعیات خیام به زبان‌های اروپایی، باعث آشنایی غرب با فرهنگ [[ایران]] و پیوند غرب و شرق شده است.<ref>[https://www.irna.ir/news/83317877/%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%83%D9%84%D8%A7%D9%85-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D8%B1%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B4%D8%B9%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%88-%D8%A7%D8%B3%D8%AA «زیبایی كلام خیام؛ راز ماندگاری اشعار او است»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
رباعیات خیام، دستمایهٔ ساخت و شکل‌گیری ده‌ها اثر در انواع مختلف [[موسیقی]] با کلام در [[ایران]] شده که محبوب‌ترین و شناخته‌شده‌ترین آنها، آلبوم «رباعیات خیام» با دکلمهٔ «احمد شاملو» و آوازخوانی «محمدرضا شجریان» است.<ref>[https://www.hoseinassaran.com/جامی‌ست-که-عقل،-آفرین-می‌زندش/ عصاران، «جامی‌ست که عقل، آفرین می‌زندش»، وب‌سایت حسین عصاران.]</ref>
==نمونه‌ای از از باعیات==  
 
===۳. موسیقی غرب===
«گرنویل بن‌توک» موسیقی‌دان بریتانیایی آلبوم «عمر خیام» را با الهام از اشعار خیام، در اوایل قرن بیستم ساخت. «الن هوهانس» موسیقی‌دان ارمنی نیز در آثار خود از رباعیات خیام الهام گرفته است.<ref>[https://www.irna.ir/news/83317903/سرودهایی-كه-خیام-برای-جهان-خواند «سرودهایی که خیام برای جهان خواند»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
 
==رباعیات پیونددهندهٔ شرق و غرب==
بسیاری از محققان معتقدند که ترجمهٔ رباعیات خیام به زبان‌های اروپایی، باعث آشنایی غرب با فرهنگ [[ایران]] و پیوند غرب و شرق شده است.<ref>[https://www.irna.ir/news/83317877/زیبایی-كلام-خیام-راز-ماندگاری-اشعار-او-است «زیبایی کلام خیام؛ راز ماندگاری اشعار او است»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
 
==نمونه‌ای از از باعیات==
آن قصر که جمشید در او جام گرفت<ref>[https://ganjoor.net/khayyam/robaee/sh10 خیام، رباعیات، رباعی شماره 7، 8 و 10، وب‌سایت گنجور.]</ref>
آن قصر که جمشید در او جام گرفت<ref>[https://ganjoor.net/khayyam/robaee/sh10 خیام، رباعیات، رباعی شماره 7، 8 و 10، وب‌سایت گنجور.]</ref>
{{آغاز نستعلیق}}
{{آغاز نستعلیق}}
خط ۶۶: خط ۹۰:
{{ب|آن قصر که جمشید در او جام گرفت|آهو بچه کرد و روبه آرام گرفت}}
{{ب|آن قصر که جمشید در او جام گرفت|آهو بچه کرد و روبه آرام گرفت}}
{{ب|بهرام که گور می‌گرفتی همه عمر|دیدی که چگونه گور بهرام گرفت}}
{{ب|بهرام که گور می‌گرفتی همه عمر|دیدی که چگونه گور بهرام گرفت}}
{{ب|ابر آمد و باز بر سر سبزه گریست |بی بادۀ گلرنگ نمی‌باید زیست}}
{{ب|ابر آمد و باز بر سر سبزه گریست |بی بادهٔ گلرنگ نمی‌باید زیست}}
{{ب|این سبزه که امروز تماشاگه ماست|تا سبزۀ خاک ما تماشاگه کیست}}
{{ب|این سبزه که امروز تماشاگه ماست|تا سبزهٔ خاک ما تماشاگه کیست}}
{{ب|امروز تو را دسترس فردا نیست |واندیشۀ  فردات به جز سودا نیست}}
{{ب|امروز تو را دسترس فردا نیست |واندیشهٔ فردات به جز سودا نیست}}
{{ب|ضایع مکن این دم ار دلت شیدا نیست|کهاین باقی عمر را بها پیدا نیست }}
{{ب|ضایع مکن این دم ار دلت شیدا نیست|کهاین باقی عمر را بها پیدا نیست}}
  {{پایان شعر}}
  {{پایان شعر}}
{{پایان نستعلیق}}
{{پایان نستعلیق}}
خط ۷۵: خط ۹۹:
==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
==منابع==
==منابع==
* باران، بیژن، «رمز محبوبیت رباعیات خیام»، وب‌سایت حکیم عمر خیام نیشابوری، تاریخ بازدید: 13 اسفند 1401ش.
{{آغاز منابع}}
* باقری‌زاد، داوود و کزازی، میرجلال‌الدّین، «بررسی سبک و شیوة خیام در رباعی از منظر آرایه‌های ادبی»، مجلۀ زیبایی‌شناسی ادبی، دورۀ 6، شمارۀ 24، تیر 1394ش، در وب‌سایت دانگشاه آزاد اسلامی واحد اراک، تاریخ بازدید: 13 اسفند 1401ش.
* باران، بیژن، «رمز محبوبیت رباعیات خیام»، وب‌سایت حکیم عمر خیام نیشابوری، تاریخ بازدید: ۱۳ اسفند ۱۴۰۱ش.
* خیام، رباعیات، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 13 اسفند 1401ش.
* باقری‌زاد، داوود و کزازی، میرجلال‌الدّین، «بررسی سبک و شیوة خیام در رباعی از منظر آرایه‌های ادبی»، مجلهٔ زیبایی‌شناسی ادبی، دورهٔ ۶، شمارهٔ ۲۴، تیر ۱۳۹۴ش، در وب‌سایت دانگشاه آزاد اسلامی واحد اراک، تاریخ بازدید: ۱۳ اسفند ۱۴۰۱ش.
* «خیام سبب جهانی‌شدن شعر فارسی و فرهنگ ایرانی شده‌ است»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 28 اردیبهشت 1399ش.
* خیام، رباعیات، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۱۳ اسفند ۱۴۰۱ش.
* دین‌پرست، منوچهر، «پذیرش جهانی رباعیات خیام»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ جهان اسلام، تاریخ درج مطلب: 5 تیر 1400ش.
* «خیام سبب جهانی‌شدن شعر فارسی و فرهنگ ایرانی شده است»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۹ش.
* «زیبایی كلام خیام؛ راز ماندگاری اشعار او است»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۸ش.
* دین‌پرست، منوچهر، «پذیرش جهانی رباعیات خیام»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ جهان اسلام، تاریخ درج مطلب: ۵ تیر ۱۴۰۰ش.
* «زیبایی کلام خیام؛ راز ماندگاری اشعار او است»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۸ش.
* «سرودهایی که خیام برای جهان خواند»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۸ش.
* «سرودهایی که خیام برای جهان خواند»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۸ش.
* «ويژگي اصلي انديشه‌هاي خيام»، وب‌سایت مشرق نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۱ش.
* «ویژگی اصلی اندیشه‌های خیام»، وب‌سایت مشرق نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۱ش.
* عالی‌خانی، بابک، «رباعیات خیام از دیدگاه جاویدان خرد»، مجلۀ جاویدان خرد، دورۀ جدید، شمارۀ 5، زمستان 1388ش.
* عالی‌خانی، بابک، «رباعیات خیام از دیدگاه جاویدان خرد»، مجلهٔ جاویدان خرد، دورهٔ جدید، شمارهٔ ۵، زمستان ۱۳۸۸ش.
* عصاران، حسین، «جامی‌ست که عقل، آفرین می‌زندش»، وب‌سایت حسین عصاران، تاریخ بازدید: 13 اسفند 1401ش.
* عصاران، حسین، «جامی‌ست که عقل، آفرین می‌زندش»، وب‌سایت حسین عصاران، تاریخ بازدید: ۱۳ اسفند ۱۴۰۱ش.
* قربانی، سمیه، «رباعیات خیام؛ از مرگ‌اندیشی تا بهره‌گیری از قرآن»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن کریم، تاریخ درج مطلب: ۲۸ ارديبهشت ۱۳۹۹ش.
* قربانی، سمیه، «رباعیات خیام؛ از مرگ‌اندیشی تا بهره‌گیری از قرآن»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن کریم، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۹ش.
* معتمدی، غلام‌حسین، «مرگ‌شناسی خیام»، خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: 31 اردیبهشت 1391ش.
* معتمدی، غلام‌حسین، «مرگ‌شناسی خیام»، خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۱ش.
* میرشکاری، مطهره، «خیام یک چهرۀ رازآلود و مبهم است»، خبرگزاری ایبنا، تاریخ درج مطلب: 28 اردیبهشت 1397ش.
* میرشکاری، مطهره، «خیام یک چهرهٔ رازآلود و مبهم است»، خبرگزاری ایبنا، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ش.
* «۲۸ اردیبهشت زادروز خیام: فیلسوف، ریاضی‌دان، رباعی‌سرا و منجم بزرگ ایرانی»، خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ش.
* «۲۸ اردیبهشت زادروز خیام: فیلسوف، ریاضی‌دان، رباعی‌سرا و منجم بزرگ ایرانی»، خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ش.
{{پایان منابع}}
{{#seo:
|title= رباعیات خیام چیست - محتوا و ویژگی‌های ادبی رباعیات خیام - ویکی زندگی
|title_mode=Replaced Title
|keywords=رباعیات خیام
|description= معرفی رباعیات خیام و بررسی ویژگی‌های آن - اهمیت و درک اندیشه رباعیات خیام - ویکی زندگی
}}
{{ادبیات فارسی-افقی}}
[[رده:شعر فارسی]]
[[رده:کتاب‌های شعر فارسی]]

نسخهٔ کنونی تا ۲۶ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۱۴:۲۷

مجسمه سنگی خیام نیشابوری - بوستان لاله تهران
مجسمه سنگی خیام نیشابوری در بوستان لاله تهران

رباعیات خیام، مجموعه اشعار خیام نیشابوری در قالب رباعی.

رُباعِیات خیام، نام مجموعه‌ای از رباعی‌های «عمر بن ابراهیم خیام نیشابوری» است که در سده‌های پنجم و ششم هجری به زبان فارسی سروده شده و دیدگاه‌های ژرف فلسفی شاعر را بیان می‌کند. این اثر مهم، شهرت جهانی دارد و الهام‌بخش بسیاری از شاعران در جهان بوده است.

معرفی رباعیات خیام

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

رباعیات خیام، اثری از عمر ابن براهیم، مشهور به «خیام نیشابوری»، فیلسوف، ریاضی‌دان، ستاره‌شناس و شاعر رباعی‌سرای ایرانی در دورهٔ سلجوقیان است.[۱] رباعیات منسوب به خیام را از ۵۰ تا ۱۲۰۰ رباعی ذکر کرده‌اند.[۲] خیام‌پژوهان، بسیاری از رباعیات منسوب به خیام را جعلی می‌دانند.[۳] برخی، تنها ۲۸ رباعی را از خیام می‌دانند.[۴] رباعیات خیام بر اساس قیاس منطقی شکل گرفته است؛ ابتدا در سه مصراع اول، یک مقدمهٔ استدلالی تنظیم کرده و در مصراع چهارم نتیجهٔ عقلانی می‌گیرد.[۵]

اهمیت رباعیات خیام

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

رباعیات خیام، از این نظر که چکیدهٔ فرهنگ، تمدن، فلسفه و جهانبینی ایرانیان و شرقی‌ها را با زبان شعر بیان می‌کند، بسیار مهم است.[۶]

درون‌مایهٔ رباعیات خیام

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

۱. مرگ‌اندیشی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بخش عمده‌ای از رباعیات خیام به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم به‌موضوع مرگ و حقیقت آن پرداخته که با واژگانی مانند رفتن، خفتن، نبودن، بازنیامدن، شکستن، بربادشدن، نابودی، رحلت، عدم، نیستی، اجل و خواب بیان شده است. همچنین تعبیرها و تشبیهات مرتبط با مرگ مانند پای اجل، سینهٔ خاک، صحرای عدم، طبل زمین و مفرش خاک، بارها در رباعیات به‌کار رفته است. اصطلاحات ترکیبی مانند جمجمهٔ پادشاهان، انگشت فریدون، کف کیخسرو، مغز کیقباد، چشم پرویز و دست گدا که نمایانگر از بین رفتن اجساد است، نیز با مسئلهٔ مرگ پیوند دارد.[۷]

۲. لحظه‌گرایی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در واکنش به مرگ، مسئلهٔ خوش‌باشی و غنیمت شمردن لحظه‌ها و نعمت‌های کوچک دنیا در رباعیات خیام مطرح می‌شود؛ رباعیات خیام در برابر حقیقت ناپایدار طبعیت، زوال عمر و بی‌دفاعی انسان، زندگیِ در لحظه و شاد بودن را پیشنهاد می‌کند:[۸] 

الگو:آغاز نستعلیق

الگو:شعر 

الگو:ب
الگو:ب
الگو:پایان شعر

الگو:پایان نستعلیق اما خوش‌باشی و لذت‌گرایی در رباعیات خیام، به‌معنای تروج بطالت و بیکارگی نیست؛ بلکه به‌معنای جدی گرفتن عمر و زندگی است.[۹]

۳. عصیان‌گری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نتیجهٔ دو مضمون قبلی، نگاه نقادانه به همه چیز است که مضمون سوم رباعیات خیام را تشکیل می‌دهد. شاعر، سئوالات بسیار جدی را مطرح می‌کند، ذهن مخاطب را به‌چالش می‌کشد و نسبت به مسائل کلیشه‌ای که در ذهن مردم رسوخ کرده، رویکرد انتقادی در پیش می‌گیرد؛ اما این سؤال‌ها، به‌صورتی نیست که تمام اصول مهم عقیدتی جامعه را زیر سؤال ببرد.[۱۰]

ویژگی ادبی رباعیات خیام

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
نسخهٔ چاپی رباعیات خیام
نسخهٔ چاپی رباعیات خیام

۱. سادگی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

رباعیات خیام، بحث‌های پیچیدهٔ فلسفی را با زبانی ساده و قابل‌فهم برای همه ارائه کرده است؛ به‌صورتی که بعد از حدود هزار سال مخاطب امروزی به‌سادگی با آن ارتباط برقرار می‌کند.[۱۱]

۲. استفاده از صنایع ادبی مناسب

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

رباعیات خیام با گزینش صنایع ادبی مناسب، آرایه‌های ادبی، خلق تصاویر زنده و خیال‌انگیز، اندیشه‌های محوری شاعر را هنرمندانه در ذهن مخاطب ترسیم می‌کند.[۱۲]

۳. پیوند اندیشه با رباعی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در رباعیات خیام، برای نخستین‌بار اندیشه‌های فلسفی دربارهٔ زندگی و مرگ انسان با قالب رباعی پیوند داده شد. شاعر اندیشه‌های بلند فلسفی را در قالب کوتاه رباعی ریخته است.[۱۳]

محبوبیت جهانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. رباعیات خیام در مقایسه با آثار شاعران شاخص دیگر ایران مانند حافظ، سعدی و فردوسی در بین غربی‌ها شناخته‌شده‌تر است.[۱۴]
  2. در مطالعات دانشگاهی، رباعیات خیام با کلیات «شکسپیر» و «انجیل عصر جدید» از نظر محبوبیت مقایسه می‌شود.[۱۵]
  3. در کشورهای فارسی‌زبان، محبوبیت و کاربرد رباعیات خیام در اعیاد ملی، جشن‌ها و لذت از طبیعت به‌روشنی دیده می‌شود.[۱۶]

راز محبوبیت و شهرت رباعیات خیام

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

۱. بیان دغدغه‌های اصلی انسان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

رباعیات خیام، دردها و دغدغه‌های اصیل و جاودانهٔ بشر مثل زندگی، معنای زندگی، مرگ، دنیای پس از مرگ، اغتنام فرصت و خوش‌بودن را مطرح می‌کند.[۱۷]

۲. زیبایی کلام

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

شاعر در قالبی اندیشهٔ فلسفی، اخلاقی و اعتقادی را بیان کرده که به یاد سپردن آن، آسان است.[۱۸]

ترجمه رباعیات خیام

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

رباعیات خیام به بیشتر زبان‌های زندهٔ دنیا ترجمه شده است؛ نخستین‌بار «ادوارد فیتزجرالد» رباعیات را به زبان انگلیسی ترجمه کرد که باعث شهرت بیشتر خیام در غرب شد.[۱۹] همچنین در ۱۸۶۷م «نیکولاس»، کنسول سفارت فرانسه در رشت، اولین ترجمهٔ رباعیات را به فرانسه ارائه کرده بود. ترجمهٔ فرانسویان در معرفی رباعیات خیام به جهان غرب نیز کمک کرد.[۲۰]

پژوهش دربارهٔ رباعیات خیام

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

دربارهٔ رباعیات خیام، پژوهش‌های گسترده‌ای صورت گرفته است؛ برای مثال صادق هدایت، به‌عنوان نخستین پژوهشگر در ایران، دو اثر دربارهٔ خیام منتشر کرده است:

  1. مقالهٔ «مقدمه‌ای بر رباعیات خیام» در سال ۱۳۰۳ش؛
  2. کتاب «ترانه‌های خیام» در ۱۳۱۳ش.[۲۱]

از پژوهش‌های معاصر می‌توان به کتاب «رباعیات بودار: پذیرش جهانی رباعیات حکیم عمرخیام» اشاره کرد که توسط «علی‌اصغر سیدغراب»، استاد ادبیات فارسی نوشته شده است. این کتاب مقاله‌هایی که دربارهٔ محبوبیت رباعیات عمرخیام در کشورهای مختلف جهان نوشته شده را معرفی کرده و تأثیر آن را در ایران، جهان عرب، ترکیه، هلند، روسیه، گرجستان، انگلستان عصر ویکتوریا و هندوستان نشان می‌دهد.[۲۲]

مفاهیم قرآنی در رباعیات خیام

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مفاهیم و آموزه‌های قرآنی در رباعیات خیام به‌وفور دیده می‌شود. برای مثال، مضمون آیهٔ ۴۴ سورهٔ بقره دربارهٔ «کسانی که مردم را به نیکوکاری فرمان می‌دهند و خود، فراموش می‌کنند» را در این رباعی بازآفرینی کرده است:[۲۳] الگو:آغاز نستعلیق الگو:شعر 

الگو:ب
الگو:ب
الگو:پایان شعر

الگو:پایان نستعلیق

اثرگذاری‌ها رباعیات خیام

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
رباعیات خیام - تصحیح فروغی، محمد تجویدی، جواد شریفی
نسخهٔ چاپی و مصور رباعیات خیام - تصحیح فروغی، تصاویر محمد تجویدی، خط جواد شریفی - امیرکبیر - ۱۳۵۴

۱. شاعران و نویسندگان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

رباعیات خیام بر بسیاری از شاعرانی که رباعی سروده‌اند مانند سعدی، حافظ و جامی تأثیر گذاشته است. از جمله شاعران معاصر نیز که از رباعیات خیام تأثیر گرفته‌اند، می‌توان منصور اوجی، قیصر امین‌پور، حسن حسینی و ایرج زبردست را نام برد.[۲۴] در کشورهای غربی، «آندره ژید» با رباعیات خیام از طریق ترجمهٔ فیتزجرالد آشنا شد و بازتاب بعضی از مفاهیم رباعیات خیام را می‌توان در کتاب مائده‌های زمینی او مشاهده کرد.[۲۵]

۲. موسیقی ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

رباعیات خیام، دستمایهٔ ساخت و شکل‌گیری ده‌ها اثر در انواع مختلف موسیقی با کلام در ایران شده که محبوب‌ترین و شناخته‌شده‌ترین آنها، آلبوم «رباعیات خیام» با دکلمهٔ «احمد شاملو» و آوازخوانی «محمدرضا شجریان» است.[۲۶]

۳. موسیقی غرب

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

«گرنویل بن‌توک» موسیقی‌دان بریتانیایی آلبوم «عمر خیام» را با الهام از اشعار خیام، در اوایل قرن بیستم ساخت. «الن هوهانس» موسیقی‌دان ارمنی نیز در آثار خود از رباعیات خیام الهام گرفته است.[۲۷]

رباعیات پیونددهندهٔ شرق و غرب

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بسیاری از محققان معتقدند که ترجمهٔ رباعیات خیام به زبان‌های اروپایی، باعث آشنایی غرب با فرهنگ ایران و پیوند غرب و شرق شده است.[۲۸]

نمونه‌ای از از باعیات

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

آن قصر که جمشید در او جام گرفت[۲۹] الگو:آغاز نستعلیق الگو:شعر الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب 

الگو:پایان شعر

الگو:پایان نستعلیق

پانویس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. ↑ دینپرست، «پذیرش جهانی رباعیات خیام»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ جهان اسلام.
  2. ↑ «زیبایی کلام خیام؛ راز ماندگاری اشعار او است»، خبرگزاری ایرنا.
  3. ↑ «ویژگی اصلی اندیشه‌های خیام»، وب‌سایت مشرق نیوز.
  4. ↑ عالی‌خانی، «رباعیات خیام از دیدگاه جاویدان خرد»، مجلهٔ جاویدان خرد، 1388ش، ص75.
  5. ↑ «ویژگی اصلی اندیشه‌های خیام»، وب‌سایت مشرق نیوز.
  6. ↑ «زیبایی کلام خیام؛ راز ماندگاری اشعار او است»، خبرگزاری ایرنا.
  7. ↑ معتمدی، «مرگ‌شناسی خیام»، خبر آنلاین.
  8. ↑ معتمدی، «مرگ‌شناسی خیام»، خبر آنلاین.
  9. ↑ «ویژگی اصلی اندیشه‌های خیام»، وب‌سایت مشرق نیوز.
  10. ↑ «خیام سبب جهانی‌شدن شعر فارسی و فرهنگ ایرانی شده است»، خبرگزاری ایرنا.
  11. ↑ میرشکاری، «خیام یک چهرۀ رازآلود و مبهم است»، خبرگزاری ایبنا.
  12. ↑ باقری‌زاد و کزازی، «بررسی سبک و شیوة خیام در رباعی از منظر آرایه‌های ادبی»، مجلۀ زیبایی‌شناسی
  13. ↑ میرشکاری، «خیام یک چهرۀ رازآلود و مبهم است»، خبرگزاری ایبنا.
  14. ↑ «خیام سبب جهانی‌شدن شعر فارسی و فرهنگ ایرانی شده است»، خبرگزاری ایرنا
  15. ↑ باران، «رمز محبوبیت رباعیات خیام»، وب‌سایت حکیم عمر خیام نیشابوری.
  16. ↑ باران، «رمز محبوبیت رباعیات خیام»، وب‌سایت حکیم عمر خیام نیشابوری.
  17. ↑ «زیبایی کلام خیام؛ راز ماندگاری اشعار او است»، خبرگزاری ایرنا.
  18. ↑ «زیبایی کلام خیام؛ راز ماندگاری اشعار او است»، خبرگزاری ایرنا.
  19. ↑ «سرودهایی که خیام برای جهان خواند»، خبرگزاری ایرنا.
  20. ↑ «۲۸ اردیبهشت زادروز خیام: فیلسوف، ریاضی‌دان، رباعی‌سرا و منجم بزرگ ایرانی»، خبر آنلاین.
  21. ↑ دین‌پرست، «پذیرش جهانی رباعیات خیام»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ جهان اسلام.
  22. ↑ دین‌پرست، «پذیرش جهانی رباعیات خیام»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ جهان اسلام.
  23. ↑ قربانی، «رباعیات خیام؛ از مرگ‌اندیشی تا بهره‌گیری از قرآن»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن کریم.
  24. ↑ «زیبایی کلام خیام؛ راز ماندگاری اشعار او است»، خبرگزاری ایرانا
  25. ↑ «۲۸ اردیبهشت زادروز خیام: فیلسوف،ریاضی‌دان،رباعی‌سرا و منجم بزرگ ایرانی»، خبر آنلاین.
  26. ↑ عصاران، «جامی‌ست که عقل، آفرین می‌زندش»، وب‌سایت حسین عصاران.
  27. ↑ «سرودهایی که خیام برای جهان خواند»، خبرگزاری ایرنا.
  28. ↑ «زیبایی کلام خیام؛ راز ماندگاری اشعار او است»، خبرگزاری ایرنا.
  29. ↑ خیام، رباعیات، رباعی شماره 7، 8 و 10، وب‌سایت گنجور.

منابع

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • باران، بیژن، «رمز محبوبیت رباعیات خیام»، وب‌سایت حکیم عمر خیام نیشابوری، تاریخ بازدید: ۱۳ اسفند ۱۴۰۱ش.
  • باقری‌زاد، داوود و کزازی، میرجلال‌الدّین، «بررسی سبک و شیوة خیام در رباعی از منظر آرایه‌های ادبی»، مجلهٔ زیبایی‌شناسی ادبی، دورهٔ ۶، شمارهٔ ۲۴، تیر ۱۳۹۴ش، در وب‌سایت دانگشاه آزاد اسلامی واحد اراک، تاریخ بازدید: ۱۳ اسفند ۱۴۰۱ش.
  • خیام، رباعیات، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۱۳ اسفند ۱۴۰۱ش.
  • «خیام سبب جهانی‌شدن شعر فارسی و فرهنگ ایرانی شده است»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۹ش.
  • دین‌پرست، منوچهر، «پذیرش جهانی رباعیات خیام»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ جهان اسلام، تاریخ درج مطلب: ۵ تیر ۱۴۰۰ش.
  • «زیبایی کلام خیام؛ راز ماندگاری اشعار او است»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۸ش.
  • «سرودهایی که خیام برای جهان خواند»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۸ش.
  • «ویژگی اصلی اندیشه‌های خیام»، وب‌سایت مشرق نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۱ش.
  • عالی‌خانی، بابک، «رباعیات خیام از دیدگاه جاویدان خرد»، مجلهٔ جاویدان خرد، دورهٔ جدید، شمارهٔ ۵، زمستان ۱۳۸۸ش.
  • عصاران، حسین، «جامی‌ست که عقل، آفرین می‌زندش»، وب‌سایت حسین عصاران، تاریخ بازدید: ۱۳ اسفند ۱۴۰۱ش.
  • قربانی، سمیه، «رباعیات خیام؛ از مرگ‌اندیشی تا بهره‌گیری از قرآن»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن کریم، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۹ش.
  • معتمدی، غلام‌حسین، «مرگ‌شناسی خیام»، خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۱ش.
  • میرشکاری، مطهره، «خیام یک چهرهٔ رازآلود و مبهم است»، خبرگزاری ایبنا، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ش.
  • «۲۸ اردیبهشت زادروز خیام: فیلسوف، ریاضی‌دان، رباعی‌سرا و منجم بزرگ ایرانی»، خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ش.


برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:رباعیات_خیام&oldid=38972»