پیش‌نویس:شهریار (شاعر)

سیدمحمدحسین بهجت تبریزی (شهریار)

شهریار (شاعر)، شاعر معاصر و مشهور ایرانی.

شهریار، شاعر معاصر ایرانی است که اشعار زیادی به زبانهای فارسی و ترکی سروده و شهرت و محبوبیت جهانی دارد. منظومهٔ «حیدر بابایه سلام» از مشهورترین آثار وی به زبان ترکی است. شهریار، اشعار زیادی در مدح اهل‌بیت سروده است که «علی ای همای رحمت» از معروف‌ترین آنها است.

نام‌گذاری شهریار

شهریار با نام کامل «سید محمدحسین بهجت تبریزی» یاد می‌شود. وی در ابتدا، تخلص «بهجت» را انتخاب کرد؛ اما وقتی برای تحصیل به تهران رفت، از تخلص بهجت منصرف شد. او بعد از خواندن دو رکعت نماز به دیوان حافظ تفأل زد و از روی بیت: «غم غریبی و غربت چو برنمی‌تابم / روم به شهر خود و شهریار خود باشم»، تخلص «شهریار» را برگزید.

کودکی شهریار

شهریار در ۱۱ دی ۱۲۸۵ش در «بازارچهٔ میرزا نصرالله» واقع در «چای‌کنار» تبریز متولد شد. وی دوران کودکی را که همزمان با حوادث انقلاب مشروطیت بود، در روستاهای اطراف تبریز سپری کرد و در مکتب‌خانه‌های سنتی آنجا، خواندن گلستان سعدی، نصاب‌الصبیان و دیوان حافظ شیرازی را آغاز کرد.

شهریار مقدمات ادبیات عرب را نزد پدر و دورهٔ راهنمایی را در مدرسهٔ متحدهٔ تبریز خواند و اولین شعر رسمی خود را در۱۲۹۳ش سرود. شعرهای او در ۱۳ سالگی در مجلهٔ ادب با تخلص «بهجت» به چاپ رسید. شهریار تحصیل دورهٔ متوسطه را در ۱۳۰۰ش در دارالفنون تهران آغاز کرد، همزمان علوم دینی را در مسجد «سپه‌سالار» نزد شهید سیدحسن مدرس خواند و نواختن سه‌تار و ردیف‌های سازی موسیقی ایران را از «ابولحسن صبا» یادگرفت.

جوانی شهریار

استاد شهریار به همراه فرزندان

شهریار بعد از اتمام دورهٔ متوسطه، در ۱۳۰۳ش وارد مدرسهٔ طب (پزشکی) شد اما به دلایلی از ادامهٔ تحصیل بازماند. وی در سال ۱۳۱۰ش به خراسان رفت و در ادارهٔ ثبت اسناد نیشابور و مشهد مشغول به‌کار شد و سپس در سال ۱۳۱۴ش به تهران بازگشت. شهریار شعر فارسی و آذری را با مهارت تمام می‌سرود و در سال‌های ۱۳۲۹ش تا ۱۳۳۰ش اثر جاودانهٔ خود «حیدر بابایه سلام» را خلق کرد. او در ۱۳۳۲ش به تبریز برگشت و با خانم «عزیز عمید خالقی» ازدواج کرد که حاصل آن سه فرزند به‌نام‌های شهرزاد، مریم و هادی بود.

خاستگاه فکری شهریار

خانواده

پدر شهریار، از وکلای شناخته شدهٔ تبریز و اهل علم و ادب بود که در تربیت، تحصیلات و تکوین شخصیت شهریار نقش برجسته‌ای داشت. تحصیلات وی در روستاها و شهر تبریز، تحت‌نظر و هدایت پدر صورت می‌گرفت. شهریار چون در خانواده‌ای روحانی و قرآنی متولد شد، از کودکی با آموزه‌های آیات قرآنی مأنوس بود و این همراهی با قرآن در آثار او به‌روشنی دیده می‌شود.

محیط اجتماعی

شهریار دوران کودکی را در روستاهای «خشگناب»، «شنگول‌آباد» و «قیش‌قوران» سپری کرد و با آداب‌ورسوم و زندگی روستایی آشنا شد و همین موضوع بعدها تأثیر زیادی بر آثار وی گذاشت. نام و محتوای مجموعهٔ «حیدر بابایه سلام» متأثر از محیط زندگی وی است. حیدر بابا، نام کوهی در نزدیکی خشگناب آذربایجان است که شهریار ایام کودکی را در دامان آن گذرانده است. او در این مجموعه، کوه حیدر بابا را مخاطب قرار داده است و از خاطرات کودکی خود یاد می‌کند.

همنشینی با بزرگان ادب

عکسی از شهریار و دخترش و نیما و تنها فرزندش شَراگیم

شهریار در جوانی در تهران با بزرگان هنر و ادب مانند ابوالحسن صبا، محمدتقی بهار و عارف قزوینی همنشینی و مراوده داشت. در سال‌های بعد نیز با نیما یوشیج، هوشنگ ابتهاج، کریم امیری فیروزکوهی و برخی دیگر از هنرمندان دوستی و رابطه داشت که بر زندگی و آثار او تأثیر گذاشت.

تأثیرپذیری از حافظ

شهریار از حافظ شیرازی متأثر بود. تخلص خود را نیز با تفأل به دیوان حافظ انتخاب کرده است. او در شعری گفته است: «هرچه دارم همه از دولت حافظ دارم». اشعار وی مانند اشعار حافظ، پر از اقتباس و تلمیحات قرآنی است.

قالب‌های شعری شهریار

شهریار در قالب‌های مختلف شعر فارسی مانند قصیده، مثنوی، غزل، قطعه، رباعی و شعر نیمایی شعر سروده است؛ اما بیشتر از همه در غزل مشهور شده است. دو غزل «علی ای همای رحمت» و «آمدی جانم به قربانت» از معروف‌ترین سروده‌های وی است.

شهرت و محبوبیت شهریار

شهریار از دوران جوانی شهرت پیدا کرد و بین مردم محبوب شد. در حال حاضر، دایرهٔ شهرت و محبوبیت وی، فراتر از مرزهای ایران است؛ نام شهریار، نه‌تنها در جغرافیای وسیع شعر فارسی، بلکه در میان ترک‌زبانان جهان، به‌ویژه ترکیه و قفقاز نیز آشنا است. استقبال‌های گسترده از منظومهٔ «حیدر بابایه سلام» و ترجمه‌های زیاد آن به زبان‌های مختلف، گوشه‌ای از محبوبیت جهانی شهریار را نشان می‌دهد.

راز شهرت و محبوبیت شهریار

صمیمیت شاعر

استاد شهریار در کنار استاد میرحسین زنوزی

شهریار را در برخورد با حوادث زندگی فردی، فرهنگ اجتماعی و باورهای مردمی، دارای صمیمیت و خلوص نیت دانسته‌اند. او با زبان ساده و اصطلاحات مردم کوچه و بازار در اشعار فارسی و ترکی، سخن می‌گوید و حرف دل مردم را بیان می‌کند.

سروده‌های دینی شاعر

سروده‌های دینی شهریار، نقش بسیار مهمی در شهرت و محبوبیت وی داشت. شهریار همواره با قرآن مأنوس و از دانش و بینش قرآنی برخوردار بود. به همین دلیل، شعرهای او را تجلی‌گاه معارف دینی، آموزه‌های اخلاقی و عرفانی دانسته‌اند.

تسلط به زبان فارسی و ترکی

یکی از دلایل عمدهٔ محبوبیت شهریار، تسلط او بر هر دو زبان فارسی و ترکی و خلق آثار بی‌نظیری به هردو زبان است. در کنار اشعار شورانگیز فارسی شهریار، انتشار منظومهٔ حیدربابا به زبان مادری شاعر، رویداد بسیار مهم در ادبیات آذربایجان بود.

اهل‌بیت در سروده‌های شهریار

شهریار حدود هفت‌صد بیت شعر دربارهٔ پیامبر اسلام و اهل‌بیت سروده است که بیش از دویست بیت آن در مدح امام علی است. «همای رحمت»، «یا علی»، «شب و علی» و «علی و دنیا» از مشهورترین سروده‌های وی در وصف امام علی است. حماسهٔ حسینی و قصیدهٔ کاروان کربلا از دیگر سروده‌های مشهور او دربارهٔ امام حسین و حادثهٔ کربلا است.

شهریار و انقلاب اسلامی

دیدار با آیت‌الله خامنه‌ای در دوره ریاست جمهوری

شهریار در سال ۱۳۵۷ش با حرکت انقلابی مردم همراه شد و در دفاع از حقانیت نظام و انقلاب اسلامی، شعرهای زیادی سرود که برخی از عناوین آنها عبارت‌اند از: «سلام»، «مقام رهبری»، «نوروز انقلاب»، «طلیعه انقلاب»، «یوم‌الله ۲۲ بهمن» و «هفت تیر». وی همچنین ارتباط بسیار خوبی با آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر انقلاب اسلامی داشت.

آثار شهریار

1. روح پروانه، نخستین منظومه‌ای بود که در ۱۳۱۰ش در تهران انتشار یافت؛
2. قسمتی از اشعار او دو بار و با مقدمهٔ استادان ملک‌الشعرای بهار و سعید نفیسی در ۱۳۱۰ش انتشار یافت؛
3. حیدر بابایه سلام، نخستین اثر شعری است که شهریار به زبان ترکی آذری سروده و در ۱۳۳۲ش در تبریز انتشار یافته و به زبان فارسی نیز ترجمه شده است. این مجموعه ۷۶ قطعه است که هر قطعه از ۵ مصرع هجایی ترکیب یافته است؛ سه مصراع اول با دو مصراع آخر جداگانه با هم قافیه می‌گیرند؛
4. مکتب شهریار؛
5. کلیات دیوان شهریار (مجموعهٔ ۵ جلدی).

نوآوری شهریار

شهریار مفاهیم اجتماعی، انسانی، رمانتیسم، انقلاب، وطن، جبهه و جنگ و مضامین دینی را به‌گونه‌ای در سروده‌های خود به‌کار برده است که او را به‌عنوان یک مصلح اجتماعی و معلم بزرگ اخلاق ترسیم می‌کند. از نظر زبانی و صور خیال از واژه‌ها، تعبیرها، کنایه‌ها و اصطلاحات جدید نیز استفاده کرده است که بیشتر برگرفته از زبان محاوره و فرهنگ توده است.

درگذشت شهریار

شهریار پس از دوره‌ای بیماری، در ۲۷ شهریور ۱۳۶۷ش در بیمارستان مهر تهران درگذشت و طبق وصیت وی در «مقبرة الشعرای» تبریز به خاک سپرده شد.

یادبود شهریار

1. بیست‌وهفتم شهریور، روز درگذشت شهریار را به‌عنوان «روز شعر و ادب فارسی» نامیده‌اند.
2. مجموعهٔ تلویزیونی «شهریار» به کارگردانی کمال تبریزی در سال ۱۳۸۴ش ساخته و جلوه‌هایی از زندگی این شاعر به تصویر کشیده شده است.

غزل معروف شهریار در وصف امام علی

الگو:ب

منابع

• «آذربایجان، مهد شاعران پرآوازه»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۲۲ خرداد ۱۳۸۶ش.
• ارشدی، مبینا، «نوش‌دارو بعد از مرگ سهراب»، وب‌سایت روزنامهٔ کائنات، تاریخ درج مطلب: ۲۷ شهریور ۱۴۰۰ش.
• «راز ماندگاری استاد شهریار در ادب فارسی»، قدس آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۷ شهریور ۱۳۹۵ش.
• «زندگی‌نامهٔ سید محمدحسین شهریار شاعر ایرانی»، وب‌سایت ساعدنیوز، تاریخ درج مطلب: ۳۰ آبان ۱۴۰۰ش.
• شهریار، گزیدهٔ غزلیات، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۳ اسفند ۱۴۰۱ش.
• «شهریار»، وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۷ آذر ۱۳۹۹ش.
• «شهریار در زبان فارسی، صاحب سبک و مکتب بوده است»، وب‌سایت ادارهٔ کل فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان شرقی، تاریخ درج مطلب: ۲۵ شهریور ۱۴۰۰ش.
• طاهری خسروشاهی، محمد، «راز جاودانگی و مانایی نام استاد شهریار»، وب‌سایت ادارهٔ کل فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان شرقی، تاریخ درج مطلب: ۲۵ شهریور ۱۴۰۰ش
• فتحی‌پور، رضا و فتحی‌پور، داوود، «سیمرغ سهند؛ سیری در احوالات و آثار مرحوم شهریار»، ماهنامهٔ هنر دینی، شماره ۸، تابستان ۱۳۸۰ش.
• نصراللهی، یدالله و جناب‌زاده، رعنا، «نوآوری‌های ادبی و زبانی در شعر شهریار»، فصلنامهٔ مطالعات شهریارپژوهی تابستان، سال اول، شماره ۵، ۱۳۹۴ش.
• «۲۷ شهریور؛ درگذشت شهریار شعر ایران»، دین آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۷ شهریور ۱۴۰۰ش.