پیشنویس:امیرخسرو دهلوی: تفاوت میان نسخهها
imported>شاهرودی جز انتقال از رده:پیشگامان به رده:افراد ردهانبوه |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:امیرخسرو دهلوی.jpg|جایگزین=امیرخسرو دهلوی|بندانگشتی|امیرخسرو دهلوی]] | |||
{{درشت|'''امیرخسرو دهلوی،'''}} عارف و شاعر فارسیگوی هندوستان. | |||
امیرخسرو دهلوی، عارف، موسیقیدان و پرکارترین شاعر فارسیگوی هندوستان در قرن هفتم و هشتم هجری است. او تحت تأثیر بزرگان ادب فارسی مانند [[مولانا]]، [[نظامی گنجوی]] و [[سعدی]]، اشعار زیادی به [[زبان فارسی]] سروده و در رشد و گسترش فرهنگ و [[ادبیات فارسی]] در هند نقش برجستهای داشته است. | |||
==نامگذاری امیرخسرو دهلوی== | |||
امیرخسرو در منابع مختلف با نامهای گوناگونی یاد شده است. مانند: «ابوالحسن»، «ابوالحسن بن امیر»، «ابوالحسن یمینالدین» و «امیر یمینالدین خسرو بن محمود».<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/245979/دهلوی،-امیر-خسرو بینش، «دهلوی، امیرخسرو»، وبسایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی.]</ref> او ابتدا تخلص «سلطانی» را انتخاب کرد و سپس تخلص «طوطی» را برگزید و به «[[سعدی]] هند» مشهور بود.<ref>[https://ketabnak.com/persons/9374/امیرخسرو+دهلوی «امیرخسرو دهلوی»، وبسایت کتابناک.]</ref> | |||
==زندگینامه امیرخسرو دهلوی== | |||
امیرخسرو فرزند «سیفالدین محمود»، در ۶۵۲ق در منطقهٔ «پِتیالِی» هند در نزدیکی رود گَنگ، به دنیا آمد.<ref>[https://www.irna.ir/news/84273148/درباره-امیر-خسرو-دهلوی «دربارۀ امیرخسرو دهلوی»، خبرگزاری ایرنا.]</ref> تاریخ تولد او را ۶۵۰ق، ۶۵۲ق و ۶۵۳ق و محل تولد او را «دهلی»، «تخارستان» و «غُوربَند» در [[افغانستان]] نیز گفتهاند.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/245979/دهلوی،-امیر-خسرو بینش، «دهلوی، امیرخسرو»، وبسایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی.]</ref> [[پدر]] او ترک و از شهر «کَش» ترکستان و رئیس قبیله بود که در حملهٔ مغول، به ناحیهٔ [[بلخ]] افغانستان آمد و از آنجا به غوربند در نزدیکی [[کابل]] و سپس به هندوستان رفت. پدر امیرخسرو در زمان «شمسالدین اِلتُمِش» در پتیالی ساکن شد و با [[دختر]] یکی از امیران [[ازدواج]] کرد که حاصل آن امیرخسرو و دو برادر بزرگتر او بود.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/245979/%D8%AF%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C%D8%8C-%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1-%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88 بینش، «دهلوی، امیرخسرو»، وبسایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی.]</ref> | |||
امیرخسرو در [[کودک|کودکی]] تحصیل را شروع کرد و از «سعدالدین» که استاد خطاطی بود، نوشتن خط را آموخت. ۸ یا ۹ ساله بود که پدر وی در [[جنگ]] کشته شد و عمادالملک جد مادری، سرپرستی و [[تربیت]] او را بهعهده گرفت.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/245979/دهلوی،-امیر-خسرو بینش، «دهلوی، امیرخسرو»، وبسایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی.]</ref> او پس از فراگیری [[علم نافع|علم]] و دانش، به [[ادبیات]] و شعر روی آورد و به دربار شاهان راه پیدا کرد و بخش زیادی از زندگی خود را در خدمت پادشاهان مختلف گذراند. او لقب امیری را از «جلالالدین فیروز شاه» بنیانگذار سلسهٔ خلجی در هند دریافت کرد.<ref>[https://www.irna.ir/news/84273148/درباره-امیر-خسرو-دهلوی «دربارۀ امیرخسرو دهلوی»، خبرگزاری ایرنا.]</ref> | |||
==مهارتهای امیرخسرو دهلوی== | |||
او با [[زبان فارسی]]، [[زبان عربی|عربی]]، ترکی و هندی آشنایی داشت<ref>[https://www.irna.ir/news/84273148/درباره-امیر-خسرو-دهلوی «دربارۀ امیرخسرو دهلوی»، خبرگزاری ایرنا.]</ref> و موسیقیدان، تاریخنگار، عارف، منتقد، نویسنده و شاعر بود.<ref>خلیلی جهانتیغ، «نقد شعر و شاعری در هنر منثور امیرخسرو دهلوی»، مجلهٔ زبان و ادبیات فارسی، 1383ش. ص53.</ref> | |||
==خاستگاه اندیشه امیرخسرو دهلوی== | |||
===۱. محیط خانوادگی و اجتماعی=== | |||
پدر امیرخسرو از فرماندهان نظامی و مادر او فرزند یکی از اعیان و اشراف هند بود. او در دهلی به دنیا آمد و در شعاع آموزههای جامعهٔ متکثر هند پرورش یافت و در دربار بزرگان و پادشاهان، منصب داشت. جهانبینی و شخصیت او در تلاقی این سرمایههای اجتماعی و فرهنگی، پرورش پیدا کرد.<ref>عالیمحمودی و نوریان، «سبک امیرخسرو دهلوی»، مجلهٔ پژوهشهای نقد ادبی و سبکشناسی، 1394ش، ص143.</ref> | |||
===۲. فرهنگ و ادبیات فارسی=== | |||
قرن هفتم و اول قرن هشتم اوج شکوفایی زبان، فرهنگ و ادب فارسی در بیرون از مرزهای [[ایران]] بود. بالندگی فرهنگ و [[ادبیات فارسی]] در هند بهدلیل توجه پادشاهان فارسیگوی، مراکز علمی و دینی، جلسههای سماع صوفیان و مشایخ بزرگ، نیز چشمگیر بود. امیرخسرو با نبوغ ذاتی و دانش گستردهٔ خود، از این زمینه بهخوبی استفاده کرد.<ref>عالیمحمودی و نوریان، «سبک امیرخسرو دهلوی»، مجلهٔ پژوهشهای نقد ادبی و سبکشناسی، 1394ش، ص143.</ref> | |||
===۳. عِمَادالمُلک=== | |||
خانهٔ عمادالملک که بعد از فوت پدر امیرخسرو، سرپرستی و تربیت وی را به عهده گرفت، محل تجمع و رفتوآمد بزرگان، عالمان، شاعران و موسیقیدانان بود و امیرخسرو با آنها آشنا شد. او از دانش و مهارت آنها استفاده کرد که باعث تکوین اندیشه و شخصیت او شد.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/245979/دهلوی،-امیر-خسرو بینش، «دهلوی، امیرخسرو»، وبسایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی.]</ref> | |||
===۴. شیخ نظامالدین محمد بن احمد دهلوی=== | |||
امیرخسرو، شاگرد یکی از برجستهترین مشایخ و عارفان آن دوره بهنام «شیخ نظامالدین محمد بن احمد»، معروف به «نظام اولیاء» بود و در صنعت شعر و شاعری از او تأثیر پذیرفت.<ref>[https://www.irna.ir/news/84273148/درباره-امیر-خسرو-دهلوی «دربارۀ امیرخسرو دهلوی»، خبرگزاری ایرنا.]</ref> او نظام اولیاء را پیر و مراد خود میدانست و برای او احترام ویژهای قائل بود.<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/1442498/پارسی-گویان-هند جهانگیری، «پارسیگویان هند»، وبسایت راسخون.]</ref> | |||
==سبک شعری امیرخسرو دهلوی== | |||
سبک شعری امیرخسرو بین سبک عراقی و هندی است؛<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/news/215623/وفات-امیرخسرو-دهلوی-(725ق) «وفات امیرخسرو دهلوی»، وبسایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی.]</ref> اما آثار او بیشتر تحت تأثیر صوفیسم سروده شده و تصویر صوفیانهٔ عراقی و سبک زینتی هندی در آن وجود دارد. عناصر عارفانه در بیشتر غزلهای او، نقش زینتی دارد نه معنایی. همچنین، آثار وی نمونهای از ادبیات قدیم خاورمیانه و آسیای صغیر است که تصویرسازی و استفاده از جناس و ایهام در آن نقش برجستهای دارد.<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/1442498/پارسی-گویان-هند جهانگیری، «پارسیگویان هند»، وبسایت راسخون.]</ref> | |||
==آثار امیرخسرو دهلوی== | |||
===آثار منظوم=== | |||
امیرخسرو در سرودن مثنویها از [[نظامی گنجوی|نظامی]] پیروی کرده و به تقلید از او «[[خمسه نظامی|خمسه]]» سروده است: | |||
#«مطلع الأنوار» در برابر مخزنالأسرار نظامی گنجوی؛ | |||
#«شیرین و خسرو» در برابر خسرو و شیرین نظامی گنجوی؛ | |||
#«لیلی و مجنون» در برابر [[لیلی و مجنون]] نظامی گنجوی؛ | |||
#«آیینهٔ سکندری» در برابر اسکندرنامه، نظامی گنجوی؛ | |||
#«هشتبهشت» در برابر هفتپیکر، نظامی گنجوی؛ | |||
#«دیوان غزلیات» که دهلوی آن را به پنج کتاب تقسیم کرده و هر کتاب را به یکی از مراحل زندگی خود اختصاص داده است؛ | |||
#«قِرانُ السَعدَین» بر وزن مخزنالأسرار در شرح ملاقات معزالدین کیقباد و برادرش ناصرالدین بغراخان پادشاه بنگاه؛ | |||
#[[مثنوی نهسپهر|مثنوی «نُه سپهر»]]، به نه وزن مختلف؛ | |||
#مثنوی «مفتاح الفتوح» به وزن خسرو و شیرین در شرح فتوح جلالالدین فیروز شاه؛ | |||
#منظومهٔ «دُوَلرَانی خَضَرخان» در شرح معاشقات خضرخان و معشوقهاش دولرانی، زنی هندو که معاصر وی بوده است؛ | |||
#«تغلقنامه» در بارهٔ [[جنگ]] و پیروزیهای غیاثالدین تغلقشاه.<ref>[https://fa.wikinoor.ir/wiki/امیرخسرو_دهلوی،_خسرو_بن_محمود «امیرخسرو دهلوی، خسرو بن محمود»، ویکی نور.]</ref> | |||
===آثار منثور=== | |||
#«خزائن الفتوح» در تاریخ سلطان «علاءالدین محمد خلجی» که بهنام تاریخ علایی نیز معروف است؛ | |||
#«رسائل الإعجاز» یا اعجاز خسروی که کتاب بزرگی است شامل قواعد انشاء [[زبان فارسی]]؛ | |||
#«افضل الفوائد»، دربارهٔ فضائل نظامالدین اولیا.<ref>[https://fa.wikinoor.ir/wiki/امیرخسرو_دهلوی،_خسرو_بن_محمود «امیرخسرو دهلوی، خسرو بن محمود»، ویکی نور.]</ref> | |||
==نوآوری امیرخسرو دهلوی== | |||
تلفیق قالبهای مختلف شعری، بهکارگیری بحرها و اوزان مختلف برای موضوع واحد، آوردن عنوان منظوم برای بخشهای مختلف اثر و استفاده از فن مناظره از نوآوریهای کمنظیر امیرخسرو است.<ref>عالیمحمودی و نوریان، «سبک امیرخسرو دهلوی»، مجلهٔ پژوهشهای نقد ادبی و سبکشناسی، 1394ش، ص160.</ref> همچنین، او سیزده نغمه و پردهٔ [[موسیقی]] را ابداع و در [[مثنوی]] حماسی و تاریخی تحول ایجاد کرده است.<ref>خلیلی جهانتیغ، «نقد شعر و شاعری در هنر منثور امیرخسرو دهلوی»، مجلهٔ زبان و ادبیات فارسی، 1383ش، ص61.</ref> | |||
==ویژگی آثار امیرخسرو دهلوی== | |||
===پیروی از بزرگان ادب فارسی=== | |||
امیرخسرو، آثار بزرگان ادب فارسی را مطالعه کرده و از آنها تأثیر زیادی پذیرفته است. او در مثنوی، داستانسرایی و خمسهنگاری از نظامی گنجوی متابعت کرده و در غزل از پیروان [[سعدی]] بوده و در قصیده، [[سنایی]] و [[خاقانی]] را سرمشق قرار داده بود.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/news/215623/وفات-امیرخسرو-دهلوی-(725ق) «وفات امیرخسرو دهلوی»، وبسایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی.]</ref> | |||
===داستانهای تخیلی و اشعار حماسی=== | |||
در آثار او داستانهای تخیلی و اشعار حماسی برجسته وجود دارد که موضوع آن را از نظامی اقتباس کرده است؛ اما موضوع داستانها را با هنرمندی و بلاغت پرورانده و به اشکال مختلفی تصویر کرده است. امیرخسرو در آثار خود به فلسفهٔ [[زندگی]] و مسائل روزمرهٔ اجتماعی، مانند استاد خود نظامی، نپرداخته است.<ref>[https://www.irna.ir/news/84273148/درباره-امیر-خسرو-دهلوی «دربارۀ امیرخسرو دهلوی»، خبرگزاری ایرنا.]</ref> غزلهای او دارای انسجام درونی بوده و مضامین مثنویهای او برگرفته از تاریخ محلی و معاصر وی است.<ref>خلیلی جهانتیغ، «نقد شعر و شاعری در هنر منثور امیرخسرو دهلوی»، مجلهٔ زبان و ادبیات فارسی، 1383ش، ص61.</ref> | |||
==درگذشت امیرخسرو دهلوی== | |||
امیرخسرو در ۷۲۵ق در هند درگذشت و نزدیک آرامگاه استادش نظام اولیاء به خاک سپرده شد.<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/1442498/پارسی-گویان-هند جهانگیری، «پارسیگویان هند»، وبسایت راسخون.]</ref> | |||
==جایگاه امیرخسرو در ادبیات فارسی== | ==جایگاه امیرخسرو در ادبیات فارسی== | ||
امیرخسرو بهدلیل اینکه تحت تأثیر بزرگان ادب فارسی بوده، اشعار وی گزیدهای از مهمترین و مؤثرترین بخش شعر و ادب فارسی است. او پس از [[مولانا]]، فخرالدین عراقی، [[سعدی]] و پیش از [[حافظ]] شیرازی، تعالیم و اندیشههای قرآنی را در ضمن آموزههای عرفانی بیان کرده است. حافظ شیرازی به او علاقهمند بود و آثار او را مطالعه میکرد. بیت زیر از حافظ، یادآوری کنایهآمیز از امیرخسرو دهلوی است:<ref>عالیمحمودی و نوریان، «سبک امیرخسرو دهلوی»، | امیرخسرو بهدلیل اینکه تحت تأثیر بزرگان ادب فارسی بوده، اشعار وی گزیدهای از مهمترین و مؤثرترین بخش [[شعر فارسی|شعر]] و ادب فارسی است. او پس از [[مولانا]]، فخرالدین عراقی، [[سعدی]] و پیش از [[حافظ]] شیرازی، تعالیم و اندیشههای قرآنی را در ضمن آموزههای عرفانی بیان کرده است. حافظ شیرازی به او علاقهمند بود و آثار او را مطالعه میکرد. بیت زیر از حافظ، یادآوری کنایهآمیز از امیرخسرو دهلوی است:<ref>عالیمحمودی و نوریان، «سبک امیرخسرو دهلوی»، مجلهٔ پژوهشهای نقد ادبی و سبکشناسی، 1394ش، ص143.</ref> | ||
{{آغاز نستعلیق}} | {{آغاز نستعلیق}} | ||
{{شعر|نستعلیق}} | {{شعر|نستعلیق}} | ||
| خط ۵۳: | خط ۷۱: | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{پایان نستعلیق}} | {{پایان نستعلیق}} | ||
==نمونهای از اشعار امیرخسرو دهلوی== | ==نمونهای از اشعار امیرخسرو دهلوی== | ||
دلم در عاشقی آواره شد آوارهتر بادا<ref>امیرخسرو دهلوی، دیوان اشعار، غزلیات، | دلم در عاشقی آواره شد آوارهتر بادا<ref>امیرخسرو دهلوی، دیوان اشعار، غزلیات، شمارهٔ 75، وبسایت گنجور.</ref> | ||
{{آغاز نستعلیق}} | {{آغاز نستعلیق}} | ||
{{شعر|نستعلیق}} | {{شعر|نستعلیق}} | ||
| خط ۶۳: | خط ۸۲: | ||
{{ب|همه گویند کز خونخواریش خلقی به جان آمد|من این گویم که بهر جان من خونخوارهتر بادا}} | {{ب|همه گویند کز خونخواریش خلقی به جان آمد|من این گویم که بهر جان من خونخوارهتر بادا}} | ||
{{ب|دل من پاره گشت از غم نه زانگونه که به گردد|وگر جانان بدین شاد است، یارب، پارهتر بادا}} | {{ب|دل من پاره گشت از غم نه زانگونه که به گردد|وگر جانان بدین شاد است، یارب، پارهتر بادا}} | ||
{{ب|چو با تر دامنی خو کرد خسرو با دو چشم تر| به آب چشم پاکان دامنش همواره | {{ب|چو با تر دامنی خو کرد خسرو با دو چشم تر| به آب چشم پاکان دامنش همواره تر بادا}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{پایان نستعلیق}} | {{پایان نستعلیق}} | ||
| خط ۶۹: | خط ۸۸: | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
* امیرخسرو دهلوی، دیوان اشعار، وبسایت گنجور، تاریخ بازدید: | *امیرخسرو دهلوی، دیوان اشعار، وبسایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲۵ بهمن ۱۴۰۱ش. | ||
* «امیرخسرو دهلوی»، وبسایت کتابناک، تاریخ بازدید: | *«امیرخسرو دهلوی»، وبسایت کتابناک، تاریخ بازدید: ۲۵ بهمن ۱۴۰۱ش. | ||
* «امیرخسرو دهلوی، خسرو بن محمود»، ویکی نور، تاریخ بازدید: | *«امیرخسرو دهلوی، خسرو بن محمود»، ویکی نور، تاریخ بازدید: ۲۵ بهمن ۱۴۰۱ش. | ||
* بینش، تقی، «دهلوی، امیرخسرو»، وبسایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: | *بینش، تقی، «دهلوی، امیرخسرو»، وبسایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۷ آذر ۱۳۹۸ش. | ||
* جهانگیری، غلامرضا، «پارسیگویان هند»، وبسایت راسخون، تاریخ درج مطلب: | *جهانگیری، غلامرضا، «پارسیگویان هند»، وبسایت راسخون، تاریخ درج مطلب: ۱۷ تیر ۱۳۹۸ش. | ||
* خلیلی جهانتیغ، مریم، «نقد شعر و شاعری در هنر منثور امیرخسرو دهلوی»، | *خلیلی جهانتیغ، مریم، «نقد شعر و شاعری در هنر منثور امیرخسرو دهلوی»، مجلهٔ زبان و ادبیات فارسی، سال دوم، بهار و تاستان ۱۳۸۳ش. | ||
* | *«دربارهٔ امیرخسرو دهلوی»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۵ فروردین ۱۴۰۰ش. | ||
* عالیمحمودی، نوریان و امیدوار، سیدمهدی، «سبک امیرخسرو دهلوی»، | *عالیمحمودی، نوریان و امیدوار، سیدمهدی، «سبک امیرخسرو دهلوی»، مجلهٔ پژوهشهای نقد ادبی و سبکشناسی، شماره ۱ (پیدرپی ۲۱)، پاییز ۱۳۹۴ش. | ||
* «وفات امیرخسرو دهلوی»، وبسایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: | *«وفات امیرخسرو دهلوی»، وبسایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۳۰ تیر ۱۳۹۷ش. | ||
{{#seo: | |||
|title=امیرخسرو دهلوی کیست؟ زندگینامه عارف و شاعر بزرگ پارسیگوی - ویکی زندگی | |||
|title_mode=Replaced Title | |||
|keywords=امیرخسرو دهلوی, اشعار امیرخسرو دهلوی, شاعر فارسی گوی هند, سبک هندی, موسیقی هندوستانی, زندگینامه امیرخسرو دهلوی | |||
|description=امیرخسرو دهلوی، عارف، موسیقیدان و پرکارترین شاعر فارسیگوی هند بود. با زندگی، آثار و نقش برجسته او در گسترش فرهنگ و ادب فارسی در هند آشنا شوید - ویکی زندگی | |||
}} | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۴ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۱۲:۴۵
امیرخسرو دهلوی، عارف و شاعر فارسیگوی هندوستان.
امیرخسرو دهلوی، عارف، موسیقیدان و پرکارترین شاعر فارسیگوی هندوستان در قرن هفتم و هشتم هجری است. او تحت تأثیر بزرگان ادب فارسی مانند مولانا، نظامی گنجوی و سعدی، اشعار زیادی به زبان فارسی سروده و در رشد و گسترش فرهنگ و ادبیات فارسی در هند نقش برجستهای داشته است.
نامگذاری امیرخسرو دهلوی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]امیرخسرو در منابع مختلف با نامهای گوناگونی یاد شده است. مانند: «ابوالحسن»، «ابوالحسن بن امیر»، «ابوالحسن یمینالدین» و «امیر یمینالدین خسرو بن محمود».[۱] او ابتدا تخلص «سلطانی» را انتخاب کرد و سپس تخلص «طوطی» را برگزید و به «سعدی هند» مشهور بود.[۲]
زندگینامه امیرخسرو دهلوی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]امیرخسرو فرزند «سیفالدین محمود»، در ۶۵۲ق در منطقهٔ «پِتیالِی» هند در نزدیکی رود گَنگ، به دنیا آمد.[۳] تاریخ تولد او را ۶۵۰ق، ۶۵۲ق و ۶۵۳ق و محل تولد او را «دهلی»، «تخارستان» و «غُوربَند» در افغانستان نیز گفتهاند.[۴] پدر او ترک و از شهر «کَش» ترکستان و رئیس قبیله بود که در حملهٔ مغول، به ناحیهٔ بلخ افغانستان آمد و از آنجا به غوربند در نزدیکی کابل و سپس به هندوستان رفت. پدر امیرخسرو در زمان «شمسالدین اِلتُمِش» در پتیالی ساکن شد و با دختر یکی از امیران ازدواج کرد که حاصل آن امیرخسرو و دو برادر بزرگتر او بود.[۵]
امیرخسرو در کودکی تحصیل را شروع کرد و از «سعدالدین» که استاد خطاطی بود، نوشتن خط را آموخت. ۸ یا ۹ ساله بود که پدر وی در جنگ کشته شد و عمادالملک جد مادری، سرپرستی و تربیت او را بهعهده گرفت.[۶] او پس از فراگیری علم و دانش، به ادبیات و شعر روی آورد و به دربار شاهان راه پیدا کرد و بخش زیادی از زندگی خود را در خدمت پادشاهان مختلف گذراند. او لقب امیری را از «جلالالدین فیروز شاه» بنیانگذار سلسهٔ خلجی در هند دریافت کرد.[۷]
مهارتهای امیرخسرو دهلوی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]او با زبان فارسی، عربی، ترکی و هندی آشنایی داشت[۸] و موسیقیدان، تاریخنگار، عارف، منتقد، نویسنده و شاعر بود.[۹]
خاستگاه اندیشه امیرخسرو دهلوی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]۱. محیط خانوادگی و اجتماعی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]پدر امیرخسرو از فرماندهان نظامی و مادر او فرزند یکی از اعیان و اشراف هند بود. او در دهلی به دنیا آمد و در شعاع آموزههای جامعهٔ متکثر هند پرورش یافت و در دربار بزرگان و پادشاهان، منصب داشت. جهانبینی و شخصیت او در تلاقی این سرمایههای اجتماعی و فرهنگی، پرورش پیدا کرد.[۱۰]
۲. فرهنگ و ادبیات فارسی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]قرن هفتم و اول قرن هشتم اوج شکوفایی زبان، فرهنگ و ادب فارسی در بیرون از مرزهای ایران بود. بالندگی فرهنگ و ادبیات فارسی در هند بهدلیل توجه پادشاهان فارسیگوی، مراکز علمی و دینی، جلسههای سماع صوفیان و مشایخ بزرگ، نیز چشمگیر بود. امیرخسرو با نبوغ ذاتی و دانش گستردهٔ خود، از این زمینه بهخوبی استفاده کرد.[۱۱]
۳. عِمَادالمُلک
[ویرایش | ویرایش مبدأ]خانهٔ عمادالملک که بعد از فوت پدر امیرخسرو، سرپرستی و تربیت وی را به عهده گرفت، محل تجمع و رفتوآمد بزرگان، عالمان، شاعران و موسیقیدانان بود و امیرخسرو با آنها آشنا شد. او از دانش و مهارت آنها استفاده کرد که باعث تکوین اندیشه و شخصیت او شد.[۱۲]
۴. شیخ نظامالدین محمد بن احمد دهلوی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]امیرخسرو، شاگرد یکی از برجستهترین مشایخ و عارفان آن دوره بهنام «شیخ نظامالدین محمد بن احمد»، معروف به «نظام اولیاء» بود و در صنعت شعر و شاعری از او تأثیر پذیرفت.[۱۳] او نظام اولیاء را پیر و مراد خود میدانست و برای او احترام ویژهای قائل بود.[۱۴]
سبک شعری امیرخسرو دهلوی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]سبک شعری امیرخسرو بین سبک عراقی و هندی است؛[۱۵] اما آثار او بیشتر تحت تأثیر صوفیسم سروده شده و تصویر صوفیانهٔ عراقی و سبک زینتی هندی در آن وجود دارد. عناصر عارفانه در بیشتر غزلهای او، نقش زینتی دارد نه معنایی. همچنین، آثار وی نمونهای از ادبیات قدیم خاورمیانه و آسیای صغیر است که تصویرسازی و استفاده از جناس و ایهام در آن نقش برجستهای دارد.[۱۶]
آثار امیرخسرو دهلوی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]آثار منظوم
[ویرایش | ویرایش مبدأ]امیرخسرو در سرودن مثنویها از نظامی پیروی کرده و به تقلید از او «خمسه» سروده است:
- «مطلع الأنوار» در برابر مخزنالأسرار نظامی گنجوی؛
- «شیرین و خسرو» در برابر خسرو و شیرین نظامی گنجوی؛
- «لیلی و مجنون» در برابر لیلی و مجنون نظامی گنجوی؛
- «آیینهٔ سکندری» در برابر اسکندرنامه، نظامی گنجوی؛
- «هشتبهشت» در برابر هفتپیکر، نظامی گنجوی؛
- «دیوان غزلیات» که دهلوی آن را به پنج کتاب تقسیم کرده و هر کتاب را به یکی از مراحل زندگی خود اختصاص داده است؛
- «قِرانُ السَعدَین» بر وزن مخزنالأسرار در شرح ملاقات معزالدین کیقباد و برادرش ناصرالدین بغراخان پادشاه بنگاه؛
- مثنوی «نُه سپهر»، به نه وزن مختلف؛
- مثنوی «مفتاح الفتوح» به وزن خسرو و شیرین در شرح فتوح جلالالدین فیروز شاه؛
- منظومهٔ «دُوَلرَانی خَضَرخان» در شرح معاشقات خضرخان و معشوقهاش دولرانی، زنی هندو که معاصر وی بوده است؛
- «تغلقنامه» در بارهٔ جنگ و پیروزیهای غیاثالدین تغلقشاه.[۱۷]
آثار منثور
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- «خزائن الفتوح» در تاریخ سلطان «علاءالدین محمد خلجی» که بهنام تاریخ علایی نیز معروف است؛
- «رسائل الإعجاز» یا اعجاز خسروی که کتاب بزرگی است شامل قواعد انشاء زبان فارسی؛
- «افضل الفوائد»، دربارهٔ فضائل نظامالدین اولیا.[۱۸]
نوآوری امیرخسرو دهلوی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]تلفیق قالبهای مختلف شعری، بهکارگیری بحرها و اوزان مختلف برای موضوع واحد، آوردن عنوان منظوم برای بخشهای مختلف اثر و استفاده از فن مناظره از نوآوریهای کمنظیر امیرخسرو است.[۱۹] همچنین، او سیزده نغمه و پردهٔ موسیقی را ابداع و در مثنوی حماسی و تاریخی تحول ایجاد کرده است.[۲۰]
ویژگی آثار امیرخسرو دهلوی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]پیروی از بزرگان ادب فارسی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]امیرخسرو، آثار بزرگان ادب فارسی را مطالعه کرده و از آنها تأثیر زیادی پذیرفته است. او در مثنوی، داستانسرایی و خمسهنگاری از نظامی گنجوی متابعت کرده و در غزل از پیروان سعدی بوده و در قصیده، سنایی و خاقانی را سرمشق قرار داده بود.[۲۱]
داستانهای تخیلی و اشعار حماسی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در آثار او داستانهای تخیلی و اشعار حماسی برجسته وجود دارد که موضوع آن را از نظامی اقتباس کرده است؛ اما موضوع داستانها را با هنرمندی و بلاغت پرورانده و به اشکال مختلفی تصویر کرده است. امیرخسرو در آثار خود به فلسفهٔ زندگی و مسائل روزمرهٔ اجتماعی، مانند استاد خود نظامی، نپرداخته است.[۲۲] غزلهای او دارای انسجام درونی بوده و مضامین مثنویهای او برگرفته از تاریخ محلی و معاصر وی است.[۲۳]
درگذشت امیرخسرو دهلوی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]امیرخسرو در ۷۲۵ق در هند درگذشت و نزدیک آرامگاه استادش نظام اولیاء به خاک سپرده شد.[۲۴]
جایگاه امیرخسرو در ادبیات فارسی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]امیرخسرو بهدلیل اینکه تحت تأثیر بزرگان ادب فارسی بوده، اشعار وی گزیدهای از مهمترین و مؤثرترین بخش شعر و ادب فارسی است. او پس از مولانا، فخرالدین عراقی، سعدی و پیش از حافظ شیرازی، تعالیم و اندیشههای قرآنی را در ضمن آموزههای عرفانی بیان کرده است. حافظ شیرازی به او علاقهمند بود و آثار او را مطالعه میکرد. بیت زیر از حافظ، یادآوری کنایهآمیز از امیرخسرو دهلوی است:[۲۵] الگو:آغاز نستعلیق الگو:شعر
الگو:ب الگو:پایان شعر
نمونهای از اشعار امیرخسرو دهلوی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]دلم در عاشقی آواره شد آوارهتر بادا[۲۶] الگو:آغاز نستعلیق الگو:شعر
الگو:ب
الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب
الگو:پایان شعر
پانویس
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- ↑ بینش، «دهلوی، امیرخسرو»، وبسایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «امیرخسرو دهلوی»، وبسایت کتابناک.
- ↑ «دربارۀ امیرخسرو دهلوی»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ بینش، «دهلوی، امیرخسرو»، وبسایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ بینش، «دهلوی، امیرخسرو»، وبسایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ بینش، «دهلوی، امیرخسرو»، وبسایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «دربارۀ امیرخسرو دهلوی»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ «دربارۀ امیرخسرو دهلوی»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ خلیلی جهانتیغ، «نقد شعر و شاعری در هنر منثور امیرخسرو دهلوی»، مجلهٔ زبان و ادبیات فارسی، 1383ش. ص53.
- ↑ عالیمحمودی و نوریان، «سبک امیرخسرو دهلوی»، مجلهٔ پژوهشهای نقد ادبی و سبکشناسی، 1394ش، ص143.
- ↑ عالیمحمودی و نوریان، «سبک امیرخسرو دهلوی»، مجلهٔ پژوهشهای نقد ادبی و سبکشناسی، 1394ش، ص143.
- ↑ بینش، «دهلوی، امیرخسرو»، وبسایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «دربارۀ امیرخسرو دهلوی»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ جهانگیری، «پارسیگویان هند»، وبسایت راسخون.
- ↑ «وفات امیرخسرو دهلوی»، وبسایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ جهانگیری، «پارسیگویان هند»، وبسایت راسخون.
- ↑ «امیرخسرو دهلوی، خسرو بن محمود»، ویکی نور.
- ↑ «امیرخسرو دهلوی، خسرو بن محمود»، ویکی نور.
- ↑ عالیمحمودی و نوریان، «سبک امیرخسرو دهلوی»، مجلهٔ پژوهشهای نقد ادبی و سبکشناسی، 1394ش، ص160.
- ↑ خلیلی جهانتیغ، «نقد شعر و شاعری در هنر منثور امیرخسرو دهلوی»، مجلهٔ زبان و ادبیات فارسی، 1383ش، ص61.
- ↑ «وفات امیرخسرو دهلوی»، وبسایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «دربارۀ امیرخسرو دهلوی»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ خلیلی جهانتیغ، «نقد شعر و شاعری در هنر منثور امیرخسرو دهلوی»، مجلهٔ زبان و ادبیات فارسی، 1383ش، ص61.
- ↑ جهانگیری، «پارسیگویان هند»، وبسایت راسخون.
- ↑ عالیمحمودی و نوریان، «سبک امیرخسرو دهلوی»، مجلهٔ پژوهشهای نقد ادبی و سبکشناسی، 1394ش، ص143.
- ↑ امیرخسرو دهلوی، دیوان اشعار، غزلیات، شمارهٔ 75، وبسایت گنجور.
منابع
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- امیرخسرو دهلوی، دیوان اشعار، وبسایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲۵ بهمن ۱۴۰۱ش.
- «امیرخسرو دهلوی»، وبسایت کتابناک، تاریخ بازدید: ۲۵ بهمن ۱۴۰۱ش.
- «امیرخسرو دهلوی، خسرو بن محمود»، ویکی نور، تاریخ بازدید: ۲۵ بهمن ۱۴۰۱ش.
- بینش، تقی، «دهلوی، امیرخسرو»، وبسایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۷ آذر ۱۳۹۸ش.
- جهانگیری، غلامرضا، «پارسیگویان هند»، وبسایت راسخون، تاریخ درج مطلب: ۱۷ تیر ۱۳۹۸ش.
- خلیلی جهانتیغ، مریم، «نقد شعر و شاعری در هنر منثور امیرخسرو دهلوی»، مجلهٔ زبان و ادبیات فارسی، سال دوم، بهار و تاستان ۱۳۸۳ش.
- «دربارهٔ امیرخسرو دهلوی»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۵ فروردین ۱۴۰۰ش.
- عالیمحمودی، نوریان و امیدوار، سیدمهدی، «سبک امیرخسرو دهلوی»، مجلهٔ پژوهشهای نقد ادبی و سبکشناسی، شماره ۱ (پیدرپی ۲۱)، پاییز ۱۳۹۴ش.
- «وفات امیرخسرو دهلوی»، وبسایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۳۰ تیر ۱۳۹۷ش.