پیشنویس:جنگ: تفاوت میان نسخهها
imported>شاهرودی +رده:جنگ و صلح، +رده:خشونت، +رده:اخلاق جنگ و صلح (هاتکت)، ابرابزار |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:جنگ.jpg|جایگزین= بمباران غزه توسط جنگندههای اسرائیلی|بندانگشتی|تصویری از بمباران غزه توسط جنگندههای اسرائیلی]] | |||
'''{{درشت|جنگ؛}}''' کنش خشونتآمیز سازمانیافته با اهداف سیاسی. | '''{{درشت|جنگ؛}}''' کنش خشونتآمیز سازمانیافته با اهداف سیاسی. | ||
جنگ، ستیز خشن و منظم بین دو یا چند اجتماع مستقل یا بین گروههای سازمانیافته است. جنگ همراه با تکامل اجتماعی جوامع بشری و پابهپای تحولات سیاسی ـ اقتصادی، علتها، انگیزهها، گونهها و اهداف متفاوتی یافته است؛ بر اساس هدف، به جنگهای عادلانه و ناعادلانه؛ بر مبنای مقیاسهای جغرافیایی، به جنگهای محلّی، منطقهای، فرامنطقهای و جهانی (عمومی)؛ با توجه به انضباط و تاکتیک، به جنگهای منظم (کلاسیک) و نامنظم (چریکی)؛ بر اساس سطح جغرافیایی، به جنگهای دریایی، هوایی و زمینی و بر اساس قلمرو، به جنگهای داخلی و خارجی تقسیم میشود. معناشناسی جهاد در آموزههای اسلامی، در بخشی از موارد با مفهوم جنگ، مشترک است و در بعضی موارد متفاوت است. | جنگ، ستیز خشن و منظم بین دو یا چند اجتماع مستقل یا بین گروههای سازمانیافته است. جنگ همراه با تکامل اجتماعی جوامع بشری و پابهپای تحولات سیاسی ـ اقتصادی، علتها، انگیزهها، گونهها و اهداف متفاوتی یافته است؛ بر اساس هدف، به جنگهای عادلانه و ناعادلانه؛ بر مبنای مقیاسهای جغرافیایی، به جنگهای محلّی، منطقهای، فرامنطقهای و جهانی (عمومی)؛ با توجه به انضباط و تاکتیک، به جنگهای منظم (کلاسیک) و نامنظم (چریکی)؛ بر اساس سطح جغرافیایی، به جنگهای دریایی، هوایی و زمینی و بر اساس قلمرو، به جنگهای داخلی و خارجی تقسیم میشود. معناشناسی جهاد در آموزههای اسلامی، در بخشی از موارد با مفهوم جنگ، مشترک است و در بعضی موارد متفاوت است. | ||
== مفهومشناسی == | ==مفهومشناسی جنگ== | ||
جَنگ به معنای آشوب، پرخاش، پیکار، دشمنی، رزم و نبرد، ریشه در فارسی پهلوی دارد.<ref>عمید، فرهنگ فارسی عمید، واژه جنگ.</ref> تعریف اصطلاحی جَنگ در پیوستاری از یک فرصت مطلوب تا یک ابزار بیهوده و معضل بزرگ در نوسان است. در بسیاری از تعاریف، جنگ یک کنش خشونتآمیز معرفی شده است. بهاعتقاد پژوهشگران، ویژگیهای دیگری لازم است تا مفهوم جنگ از دعواها و نزاعهای فردی و گروهی متمایز شود. مسلحانهبودن، قاعدهمندی و رویارویی گروههای سازمانیافته با اهداف سیاسی، مولفههای دیگری است که برای یک جنگ لازم است.<ref>جبلی و حسینی، جنگشناسی: مفاهیم و نظریهها، 1389ش، ص12.</ref> | جَنگ به معنای آشوب، پرخاش، پیکار، دشمنی، رزم و نبرد، ریشه در فارسی پهلوی دارد.<ref>عمید، فرهنگ فارسی عمید، واژه جنگ.</ref> تعریف اصطلاحی جَنگ در پیوستاری از یک فرصت مطلوب تا یک ابزار بیهوده و معضل بزرگ در نوسان است. در بسیاری از تعاریف، جنگ یک کنش خشونتآمیز معرفی شده است. بهاعتقاد پژوهشگران، ویژگیهای دیگری لازم است تا مفهوم [[جنگ]] از دعواها و نزاعهای فردی و گروهی متمایز شود. مسلحانهبودن، قاعدهمندی و رویارویی گروههای سازمانیافته با اهداف سیاسی، مولفههای دیگری است که برای یک جنگ لازم است.<ref>جبلی و حسینی، جنگشناسی: مفاهیم و نظریهها، 1389ش، ص12.</ref> | ||
== گونهشناسی تحولی جنگ == | ==گونهشناسی تحولی جنگ== | ||
تأکید بر نسلهای متفاوت جنگ، اولینبار توسط کارشناسان ارتش آمریکا در سال ۱۹۸۹میلادی مطرح شد. آنها با رویکرد دیالکتیکی، چهار نسل را در جنگهای بشر شناسایی کردند که هر یک با تکیه بر پیشرفت فناوری، نوآوری تسلیحاتی و تدابیر نظامی، نسل قبلی را کنار زده و باعث تحول در جنگ شدهاند.<ref>محمدی نجم، جنگشناختی: بعد پنجم جنگ، 1389ش، ص19.</ref> امروزه پنج نسل از جنگ، مورد توجه کارشناسان است. | تأکید بر نسلهای متفاوت جنگ، اولینبار توسط کارشناسان ارتش آمریکا در سال ۱۹۸۹میلادی مطرح شد. آنها با رویکرد دیالکتیکی، چهار نسل را در جنگهای بشر شناسایی کردند که هر یک با تکیه بر پیشرفت فناوری، نوآوری تسلیحاتی و تدابیر نظامی، نسل قبلی را کنار زده و باعث تحول در جنگ شدهاند.<ref>محمدی نجم، جنگشناختی: بعد پنجم جنگ، 1389ش، ص19.</ref> امروزه پنج نسل از جنگ، مورد توجه کارشناسان است. | ||
=== نسل اول جنگ === | ===نسل اول جنگ=== | ||
تاکتیک خط و ستون، استفاده از سلاحهای بدون خان، نیروی نظامی انبوه، یونیفرم (لباس یک شکل) نظامی، احترام نظامی و انضباط خشک و بیچونوچرای سربازان، از ویژگیهای نسل اول جنگ محسوب میشود. این نسل بین سالهای ۱۶۴۸میلادی تا ۱۸۶۰میلادی جریان داشت.<ref>محمدی نجم، جنگشناختی: بعد پنجم جنگ، 1389ش، ص19.</ref> | تاکتیک خط و ستون، استفاده از سلاحهای بدون خان، نیروی نظامی انبوه، یونیفرم (لباس یک شکل) نظامی، احترام نظامی و انضباط خشک و بیچونوچرای سربازان، از ویژگیهای نسل اول جنگ محسوب میشود. این نسل بین سالهای ۱۶۴۸میلادی تا ۱۸۶۰میلادی جریان داشت.<ref>محمدی نجم، جنگشناختی: بعد پنجم جنگ، 1389ش، ص19.</ref> | ||
=== نسل دوم جنگ === | ===نسل دوم جنگ=== | ||
با نوآوری تسلیحاتی و دستیابی به سلاحهای خاندار، مسلسل، آتش غیرمستقیم و سیمهای خاردار نسل دوم جنگ مبتنی بر تاکتیک آتش و حرکت متولد شد. در این نسل قدرت آتش انبوه جایگزین نیروی نظامی انبوه شد. این نسل بیشتر مرهون فناوریهای نظامی بهویژه توپخانه و هواپیمای بمبافکن و توان اقتصادی کشورها در تولید انبوه این جنگ افزارها بود.<ref>محمدی نجم، جنگشناختی: بعد پنجم جنگ، 1389ش، ص20.</ref> | با نوآوری تسلیحاتی و دستیابی به سلاحهای خاندار، مسلسل، آتش غیرمستقیم و سیمهای خاردار نسل دوم جنگ مبتنی بر تاکتیک آتش و حرکت متولد شد. در این نسل قدرت آتش انبوه جایگزین نیروی نظامی انبوه شد. این نسل بیشتر مرهون فناوریهای نظامی بهویژه توپخانه و هواپیمای بمبافکن و توان اقتصادی کشورها در تولید انبوه این جنگ افزارها بود.<ref>محمدی نجم، جنگشناختی: بعد پنجم جنگ، 1389ش، ص20.</ref> | ||
=== نسل سوم جنگ === | ===نسل سوم جنگ=== | ||
ظهور نسل سوم جنگ مرهون طراحی حملات برقآسا توسط آلمانها بود. این نسل بر خلاف نسل دوم، بیشتر بر تدابیر نظامی تکیه داشت. سرعت، غافلگیری و ایجاد سردرگمی فیزیکی و ذهنی دشمن یا فروپاشی روانی دشمن و قطع ارتباط با عقبه و در نهایت از هم پاشیدن نیروهای خط مقدم مهمترین مولفههای نسل سوم جنگ بهشمار میرود. همچنین کاهش نظم و انضباط شدید حاکم بر فرهنگ نظامی و اولویتبخشی به ابتکار عمل در برابر اطاعت صِرف از دستورات نظامی از دیگر ویژگیهای بارز نسل سوم جنگ محسوب میشود.<ref>محمدی نجم، جنگشناختی: بعد پنجم جنگ، 1389ش، ص22.</ref> | ظهور نسل سوم جنگ مرهون طراحی حملات برقآسا توسط آلمانها بود. این نسل بر خلاف نسل دوم، بیشتر بر تدابیر نظامی تکیه داشت. سرعت، غافلگیری و ایجاد سردرگمی فیزیکی و ذهنی دشمن یا فروپاشی روانی دشمن و قطع ارتباط با عقبه و در نهایت از هم پاشیدن نیروهای خط مقدم مهمترین مولفههای نسل سوم جنگ بهشمار میرود. همچنین کاهش نظم و انضباط شدید حاکم بر فرهنگ نظامی و اولویتبخشی به ابتکار عمل در برابر اطاعت صِرف از دستورات نظامی از دیگر ویژگیهای بارز نسل سوم جنگ محسوب میشود.<ref>محمدی نجم، جنگشناختی: بعد پنجم جنگ، 1389ش، ص22.</ref> | ||
=== نسل چهارم جنگ === | ===نسل چهارم جنگ=== | ||
مجموعه ویژگیهای نسلهای گذشته جنگ بهعلاوه پیشرفتهای فناورانه در حوزه نظامی نظیر مهمات هدایتشونده، سلاحهای انفرادی پیشرفته، خودروهای بدون سرنشین، مشاهده و دستیابی به اطلاعات دقیقتر از فضای نبرد بهوسیله سکوهای فضاپایه و ماهوارههای جاسوسی، زمینه شکلگیری نسل چهارم جنگ را فراهم کرد. استفاده حرفهای از رسانهها بهمنظور تحت تأثیر قراردادن افکار عمومی داخلی و خارجی از دیگر ارکان نسل چهارم جنگ بهحساب میآید.<ref>محمدی نجم، جنگشناختی: بعد پنجم جنگ، 1389ش، ص27.</ref> | مجموعه ویژگیهای نسلهای گذشته جنگ بهعلاوه پیشرفتهای فناورانه در حوزه نظامی نظیر مهمات هدایتشونده، سلاحهای انفرادی پیشرفته، خودروهای بدون سرنشین، مشاهده و دستیابی به اطلاعات دقیقتر از فضای نبرد بهوسیله سکوهای فضاپایه و ماهوارههای جاسوسی، زمینه شکلگیری نسل چهارم جنگ را فراهم کرد. استفاده حرفهای از رسانهها بهمنظور تحت تأثیر قراردادن افکار عمومی داخلی و خارجی از دیگر ارکان نسل چهارم جنگ بهحساب میآید.<ref>محمدی نجم، جنگشناختی: بعد پنجم جنگ، 1389ش، ص27.</ref> | ||
=== نسل پنجم جنگ === | ===نسل پنجم جنگ=== | ||
آنچه امروزه با عنوان جنگ شناختی مطرح است، در گذشته به عنوان بخشی از تکنیکهای جنگی و عملیات روانی به منظور تضعیف روحیه و سستکردن اراده نیروهای دشمن و نهایتاً شکستدادن او بهشمار میرفت. رفتهرفته با پیشرفتهای تکنولوژیکی و اطلاعاتی، خود | آنچه امروزه با عنوان جنگ شناختی مطرح است، در گذشته به عنوان بخشی از تکنیکهای جنگی و عملیات روانی به منظور تضعیف روحیه و سستکردن اراده نیروهای دشمن و نهایتاً شکستدادن او بهشمار میرفت. رفتهرفته با پیشرفتهای تکنولوژیکی و اطلاعاتی، خود عملیات روانی و مدیریت اطلاعات بر علیه دشمن تبدیل به نوع مستقلی از جنگ شده است. از اینرو جنگ شناختی به معنای هدف قراردادن قوه شناخت و اثرگذاری بر نگرشها، باورها، عقاید، اهداف و ارزشهای جامعه هدف از طریق مدیریت ادراک بهمنظور ایجاد تغییر در مخاطبان تا مرز همسو شدن آنها با اهداف و دستیابی به منافع مورد نظر است.<ref>جمعی از نویسندگان، جنگ نرم و وضعیت کنونی ما، 1395ش، ص88.</ref> | ||
== نظریههای جَنگ == | در [[جنگ شناختی]] به جای اینکه مخاطب با تهییج احساسات و عواطف، بهیکباره و فوری وادار به واکنش شود، در فرایندی مدیریت شده قرار میگیرد تا نگرش وی نسبت به مسائل اساسی نظیر اعتقادات و باورها، خانواده، مناسبات اجتماعی و سیاسی، الگوی رفتاری، شیوه زندگی و ایده حاکمیت بهصورت کاملاً نامحسوس و خزنده تحت تأثیر قرار گیرد.<ref>گرجی و دیگران، «عمدهترین روشهای نفوذ راهبردی دشمن در نظام دینی»، 1399ش، ص47.</ref> | ||
==نظریههای جَنگ== | |||
اندیشمندان نظامی چرایی پدیداری جنگها را متناسب با هر عصری و تابع شرایط و پیشفرضهای خاص میدانند. | اندیشمندان نظامی چرایی پدیداری جنگها را متناسب با هر عصری و تابع شرایط و پیشفرضهای خاص میدانند. | ||
== انواع جنگ == | '''دیدگاه روانشناختی'''، بیشتر بر مسائل فردی، متمرکز است. در این دیدگاه، جنگ ابزاری است که فرد به خاطر نارضامندیها و ناکامیها با هدف تخلیه گسترده خشم خود راه میاندازد. با '''نگاه تکاملی'''، جنگ در نتیجه رقابت بر سر قلمرو، منابع غذایی و رقابت جنسی رخ میدهد. '''نظریه اقتصادی''' جنگ، دستیابی به منابع طبیعی، مواد اولیه ارزان و پایدار، نیروی کار و بازارهای جدید را عمدهترین دلایل آغاز جنگها برمیشمارد. در این دیدگاه، هدف اصلی، تولید ثروت و قدرت بیشتر است. دیدگاه اقتصادی جنگ، تا حدود زیادی به دیدگاه مارکسیستها نزدیک است. '''دیدگاه جمعیتشناختی''' جنگ نیز با دو دیدگاه نظریههای مالتوسی و نظریههای تورم جوانی جمعیت به تبیین چرایی جنگها پرداختهاند. '''نظریههای مالتوسی'''، افزایش جمعیت و کمبود منابع را دلیل اصلی بروز جنگها معرفی میکنند و در '''دیدگاه تورم جوانی جمعیت'''، فراوانی جمعیت مردان جوان در هرم جمعیتی و فقدان شغلهای دائمی را زمینهساز خشونت و جنگ میدانند؛ بر این اساس، وقتی ۳۰ تا ۴۰ درصد مردان در سن نزاع (۱۵–۲۹ سال) قرار داشته باشند، این اتفاق میافتد.<ref>[https://anthropologyandculture.com/روان-شناسی-جنگ/ «روانشناسی جنگ»، وبسایت انسانشناسی و فرهنگ، تاریخ بازدید: 17 بهمن 1401ش.]</ref> | ||
جنگها به دو دوره قبل و بعد از جنگ سرد قابل تقسیم است. قبل از جنگ سرد، طرفهای مهاجم غالباً میل به رویارویی سخت داشتند؛ اما با ورود به دنیای مدرن، طرفین متخاصم، ضمن دوری از مواجههٔ مستقیم، متغیرهای جدیدی به عرصه رقابت و کشمکش وارد کردند که منجر به کاهش هزینهها و خسارات در جنگ شد. این نوآوری با گسترش و فراگیرشدن | |||
==انواع جنگ== | |||
[[پرونده:جنگ۱.jpg|جایگزین=ترومن -امضا پیمان آتلانتیک شمالی و آغاز جنگ سرد|بندانگشتی|ترومن در حال امضا کردن پیمان آتلانتیک شمالی و آغاز جنگ سرد در ۱۹۴۷م]] | |||
جنگها به دو دوره قبل و بعد از جنگ سرد قابل تقسیم است. قبل از جنگ سرد، طرفهای مهاجم غالباً میل به رویارویی سخت داشتند؛ اما با ورود به دنیای مدرن، طرفین متخاصم، ضمن دوری از مواجههٔ مستقیم، متغیرهای جدیدی به عرصه رقابت و کشمکش وارد کردند که منجر به کاهش هزینهها و خسارات در جنگ شد. این نوآوری با گسترش و فراگیرشدن اینترنت و با تکامل تلفن همراه، رایانهها و شبکههای اجتماعی موجب شد تا مفهوم جنگ بهکلی با گذشته تغییر کند. جنگ روانی، جنگ اطلاعاتی، جنگ الکترونیک و جنگ سایبری نمونههایی از روش جدید تقابل بهشمار میروند. در همه این جنگها بهرهمندی از تاکتیکهای غیرنظامی یا استفاده از فناوری دیجیتال و دانشپایه بودن، وجه تمایز با جنگهای سنتی است.<ref>رودخانی و روحی، «جایگاه جنگ شناختی در میان جنگهای نوین»، 1401ش، ص21.</ref> در جنگ شناختی از تکنیکها و ظرفیت جنگهای روانی، اطلاعاتی، الکترونیک و سایبری استفاده میشود. | |||
=== جنگ روانی === | ===جنگ روانی=== | ||
جنگ روانی اگرچه اصطلاحی مدرن مینماید اما همزاد مفهوم جنگ و پیشینهای به درازای تاریخ بشریت دارد. این جنگ کوششی نظاممند و برنامهریزی شده برای تخریب یا تضعیف روحیهٔ حریف یا دشمن است که با تکنیکهایی نظیر شایعهسازی، تبلیغات هدفمند، برچسبزنی، اهریمنسازی، | جنگ روانی اگرچه اصطلاحی مدرن مینماید اما همزاد مفهوم جنگ و پیشینهای به درازای تاریخ بشریت دارد. این جنگ کوششی نظاممند و برنامهریزی شده برای تخریب یا تضعیف روحیهٔ حریف یا دشمن است که با تکنیکهایی نظیر شایعهسازی، تبلیغات هدفمند، برچسبزنی، اهریمنسازی، ترور شخصیت و تفرقهافکنی به پیش میرود. جنگ روانی، در تمامی جنگها، یک بخش مهم از برنامهٔ حمله یا دفاع را تشکیل میدهد<ref>[http://www.rahbordsyasi.ir/article_158487.html رودخانی و روحی، «جایگاه جنگ شناختی در میان جنگهای نوین»، 1401ش، ص22.]</ref> و مجموعهای از اقدامات سلبی و ایجابی است که اصول و مبانی تصمیمگیری یا الگو و سیاست رفتاری مخاطب را با استفاده از ابزارهای غیرکشنده -بهصورت مستقیم- یا ابزارهای کشنده -به صورت غیرمستقیم- در فضای مبتنی بر تعارض یا اختلاف منافع، تحت تأثیر قرار میدهد و او را نسبت به تغییر رفتار متناسب با منافع درخواستیِ مهاجم، مجبور، قانع یا توجیه میکند. | ||
=== جنگ اطلاعاتی === | ===جنگ اطلاعاتی=== | ||
پیشرفتها و دگرگونیهای اساسی در حوزه اطلاعات و اطلاعرسانی نظیر سرعت فوقالعاده پردازش اطلاعات، انتشار در گستره جهانی و تبادل بینالمللی و آزاد محتوا منجر به انقلاب در حوزه اطلاعات شد. اطلاعات، از نیازهای مهم در جنگها بهشمار میرود و انقلاب اطلاعات، در حوزه نظامی و دفاعی نسل جدیدی از جنگهای مدرن را با عنوان جنگ اطلاعاتی پدیدآورد. پیشینه جنگهای اطلاعاتی به اواخر دهه ۱۹۸۰م بازمیگردد که بهکارگیری گسترده و پردازش پیچیده اطلاعات، سیستمهای اطلاعاتی دشمن را مورد حمله قرار میداد. جنگ اطلاعاتی، مجموعه عملیات بهمنظور دستیابی به برتری اطلاعاتی از رهگذر تخریب اطلاعات و سیستمهای اطلاعاتی دشمن و منحرف کردن او در اقدامات و تصمیمگیریها است. در جنگ اطلاعاتی، پنج مرحله شامل نفوذ، بهرهبرداری، تخریب اطلاعات، انهدام سامانههای اطلاعاتی و انهدام زیرساختهای حیاتی و حساس، انجام میشود.<ref>[https://dpj.ihu.ac.ir/article_202971.html کلهر، «جنگ اطلاعاتی و نقش آن در جنگ آینده»، 1379ش، ص29.]</ref> | پیشرفتها و دگرگونیهای اساسی در حوزه اطلاعات و اطلاعرسانی نظیر سرعت فوقالعاده پردازش اطلاعات، انتشار در گستره جهانی و تبادل بینالمللی و آزاد محتوا منجر به انقلاب در حوزه اطلاعات شد. اطلاعات، از نیازهای مهم در جنگها بهشمار میرود و انقلاب اطلاعات، در حوزه نظامی و دفاعی نسل جدیدی از جنگهای مدرن را با عنوان جنگ اطلاعاتی پدیدآورد. پیشینه جنگهای اطلاعاتی به اواخر دهه ۱۹۸۰م بازمیگردد که بهکارگیری گسترده و پردازش پیچیده اطلاعات، سیستمهای اطلاعاتی دشمن را مورد حمله قرار میداد. جنگ اطلاعاتی، مجموعه عملیات بهمنظور دستیابی به برتری اطلاعاتی از رهگذر تخریب اطلاعات و سیستمهای اطلاعاتی دشمن و منحرف کردن او در اقدامات و تصمیمگیریها است. در جنگ اطلاعاتی، پنج مرحله شامل نفوذ، بهرهبرداری، تخریب اطلاعات، انهدام سامانههای اطلاعاتی و انهدام زیرساختهای حیاتی و حساس، انجام میشود.<ref>[https://dpj.ihu.ac.ir/article_202971.html کلهر، «جنگ اطلاعاتی و نقش آن در جنگ آینده»، 1379ش، ص29.]</ref> | ||
=== جنگ الکترونیک === | ===جنگ الکترونیک=== | ||
آغاز این جنگ به دههٔ ۱۹۹۰م و اختراع ارتباطات بیسیم بر میگردد و مقدمه جنگ سایبری بهشمار میرود. این جنگ به صورت مستقیم با | آغاز این جنگ به دههٔ ۱۹۹۰م و اختراع ارتباطات بیسیم بر میگردد و مقدمه جنگ سایبری بهشمار میرود. این جنگ به صورت مستقیم با افکار عمومی سروکار ندارد. جنگ الکترونیک مجموعه تکنیکهایی است که منجر به ساخت تجهیزات با توانایی ردیابی، جستجو، شناسایی، پارازیتسازی و مقابله الکترونیک میشوند. اختلال در رادارها و عملیات ضد شناسایی، رمزنگاری بهمنظور حفاظت از دادههای خودی و انتقال حفاظتشده اطلاعات، هک و ایجاد اختلال در سامانههای اطلاعاتی دشمن و تحریم اطلاعات با هدف تضعیف و تحمیل اراده به دشمن از انواع جنگهای الکترونیک بهحساب میآید.<ref>[http://www.rahbordsyasi.ir/article_158487.html رودخانی و روحی، «جایگاه جنگ شناختی در میان جنگهای نوین»، 1401ش، ص25]</ref> | ||
=== جنگ سایبری === | ===جنگ سایبری=== | ||
بستر جنگ سایبری هر سامانه واقعیت مجازی است که در بر گیرنده مجموعهای از رایانههای متصل به اینترنت و شبکههایی (نظامی و غیرنظامی) باشد که اطلاعات را به اشتراک میگذارند. در واقع جنگ سایبری در جهانی مصنوعی و ساخته دست بشر اتفاق میافتد. این جنگ مجموعه اقدامات آفندی غیرمتحرکی است که به منظور کسب برتری اطلاعاتی از طریق اثرگذاری بر سامانههای اطلاعاتی و شبکههای رایانهای دشمن اتخاذ میگردد. اختلال در نظام اقتصادی، اختلال در زیرساختها، افشای مسائل خصوصی، اختلال در شبکههای رایانهای، خرابکاری، جاسوسی و حملات غافلگیرکننده از انواع حملات سایبری بهشمار میرود. انواع بدافزارها و فیشینگ از ابزارهای حملات سایبری هستند.<ref>[http://www.rahbordsyasi.ir/article_158487.html رودخانی و روحی، «جایگاه جنگ شناختی در میان جنگهای نوین»، 1401ش، ص31.]</ref> | بستر جنگ سایبری هر سامانه واقعیت مجازی است که در بر گیرنده مجموعهای از رایانههای متصل به اینترنت و شبکههایی (نظامی و غیرنظامی) باشد که اطلاعات را به اشتراک میگذارند. در واقع جنگ سایبری در جهانی مصنوعی و ساخته دست بشر اتفاق میافتد. این جنگ مجموعه اقدامات آفندی غیرمتحرکی است که به منظور کسب برتری اطلاعاتی از طریق اثرگذاری بر سامانههای اطلاعاتی و شبکههای رایانهای دشمن اتخاذ میگردد. اختلال در نظام اقتصادی، اختلال در زیرساختها، افشای مسائل خصوصی، اختلال در شبکههای رایانهای، خرابکاری، جاسوسی و حملات غافلگیرکننده از انواع حملات سایبری بهشمار میرود. انواع بدافزارها و فیشینگ از ابزارهای حملات سایبری هستند.<ref>[http://www.rahbordsyasi.ir/article_158487.html رودخانی و روحی، «جایگاه جنگ شناختی در میان جنگهای نوین»، 1401ش، ص31.]</ref> | ||
=== جنگ شناختی === | ===جنگ شناختی=== | ||
آنچه امروزه با عنوان جنگ شناختی مطرح است، در گذشته بهعنوان بخشی از تکنیکهای جنگی و عملیات روانی بهمنظور تضعیف روحیه و سستکردن اراده نیروهای دشمن و نهایتاً شکستدادن او بهشمار میرفت. رفتهرفته با پیشرفتهای تکنولوژیکی و اطلاعاتی، خود عملیات روانی و مدیریت اطلاعات علیه دشمن تبدیل به نوع مستقلی از جنگ شده است. از این منظر، جنگ شناختی به معنای هدف قراردادن قوهٔ شناخت و أثرگذاری بر نگرشها، باورها، عقاید، اهداف و ارزشهای جامعهٔ هدف از طریق مدیریت ادراک بهمنظور ایجاد تغییر در مخاطبان تا مرز همسو شدن آنها با اهداف و دستیابی به منافع مورد نظر است.<ref>جمعی از نویسندگان، جنگ نرم و وضعیت کنونی ما، 1395ش، ص88.</ref> | آنچه امروزه با عنوان جنگ شناختی مطرح است، در گذشته بهعنوان بخشی از تکنیکهای جنگی و عملیات روانی بهمنظور تضعیف روحیه و سستکردن اراده نیروهای دشمن و نهایتاً شکستدادن او بهشمار میرفت. رفتهرفته با پیشرفتهای تکنولوژیکی و اطلاعاتی، خود عملیات روانی و مدیریت اطلاعات علیه دشمن تبدیل به نوع مستقلی از جنگ شده است. از این منظر، جنگ شناختی به معنای هدف قراردادن قوهٔ شناخت و أثرگذاری بر نگرشها، باورها، عقاید، اهداف و ارزشهای جامعهٔ هدف از طریق مدیریت ادراک بهمنظور ایجاد تغییر در مخاطبان تا مرز همسو شدن آنها با اهداف و دستیابی به منافع مورد نظر است.<ref>جمعی از نویسندگان، جنگ نرم و وضعیت کنونی ما، 1395ش، ص88.</ref> | ||
== جنگ در آموزههای اسلامی == | در جنگ شناختی به جای اینکه مخاطب با تهییج احساسات و عواطف، بهیکباره و فوری وادار به واکنش شود، در فرایندی مدیریت شده قرار میگیرد تا نگرش وی نسبت به مسائل اساسی نظیر اعتقادات و باورها، [[خانواده]]، مناسبات اجتماعی و سیاسی، الگوی رفتاری، شیوه زندگی و ایده حاکمیت بهصورت کاملاً نامحسوس و خزنده تحت تأثیر قرار گیرد.<ref>[https://jt.ntb.iau.ir/article_682804.html گرجی و دیگران، «عمدهترین روشهای نفوذ راهبردی دشمن در نظام دینی»، 1399ش، ص47.]</ref> | ||
==جنگ در آموزههای اسلامی== | |||
آموزههای اسلامی، جنگ را بهعنوان یک واقعیت در زیست اجتماعی انسان پذیرفته است<ref>سوره بقره، آیه 30.</ref> با این وجود قوانین و مقرراتی را برای آن در نظر گرفته است. در آیات قرآن، واژههای «حَرب»، «مُحاربة» و «قِتال»، بار معنایی خنثی دارند؛ اصطلاح «سَفک دَم» دارای بار ارزشی منفی و «جهاد» برخوردار از بار ارزشی مثبت است.<ref>مصباح یزدی، جنگ و جهاد در قرآن، 1382ش، ص24.</ref> قرآن، جنگها را در دو دسته جنگهای حق و جنگهای باطل قرار داده است. جنگهای حق با عناوین «جهاد» و «قِتال فی سبیل الله» و جنگهای باطل با عنوان «قتال فی سبیل الطاغوت» نامیده شدهاند.<ref>سوره نساء، آیه 76.</ref> با این مبنا، هشت نوع جنگ در [[قرآن]] متمایز شده است؛ جنگ با کفار،<ref>سوره فرقان، آیه 52.</ref> جنگ با مشرکان،<ref>سوره توبه، آیه 36.</ref> جنگ با منافقان،<ref>سوره تحریم، آیه 66.</ref> جنگ با اهل کتاب،<ref>سوره محمد، آیه 4.</ref> جنگ با اهل بَغی،<ref>سوره حجرات، آیه 9.</ref> جنگ برای رهایی مؤمنان،<ref>سوره نساء، آیه 75.</ref> جنگ دفاعی و جنگ قصاصی یا مقابله بهمثل.<ref>سوره بقره، آیه 194.</ref> در یک تقسیمبندی قرآنی دیگر، جنگ به دو گونه ابتدایی و دفاعی تقسیم میشود.<ref>مصباح یزدی، جنگ و جهاد در قرآن، 1382ش، ص140.</ref> | آموزههای اسلامی، جنگ را بهعنوان یک واقعیت در زیست اجتماعی انسان پذیرفته است<ref>سوره بقره، آیه 30.</ref> با این وجود قوانین و مقرراتی را برای آن در نظر گرفته است. در آیات قرآن، واژههای «حَرب»، «مُحاربة» و «قِتال»، بار معنایی خنثی دارند؛ اصطلاح «سَفک دَم» دارای بار ارزشی منفی و «جهاد» برخوردار از بار ارزشی مثبت است.<ref>مصباح یزدی، جنگ و جهاد در قرآن، 1382ش، ص24.</ref> قرآن، جنگها را در دو دسته جنگهای حق و جنگهای باطل قرار داده است. جنگهای حق با عناوین «جهاد» و «قِتال فی سبیل الله» و جنگهای باطل با عنوان «قتال فی سبیل الطاغوت» نامیده شدهاند.<ref>سوره نساء، آیه 76.</ref> با این مبنا، هشت نوع جنگ در [[قرآن]] متمایز شده است؛ جنگ با کفار،<ref>سوره فرقان، آیه 52.</ref> جنگ با مشرکان،<ref>سوره توبه، آیه 36.</ref> جنگ با منافقان،<ref>سوره تحریم، آیه 66.</ref> جنگ با اهل کتاب،<ref>سوره محمد، آیه 4.</ref> جنگ با اهل بَغی،<ref>سوره حجرات، آیه 9.</ref> جنگ برای رهایی مؤمنان،<ref>سوره نساء، آیه 75.</ref> جنگ دفاعی و جنگ قصاصی یا مقابله بهمثل.<ref>سوره بقره، آیه 194.</ref> در یک تقسیمبندی قرآنی دیگر، جنگ به دو گونه ابتدایی و دفاعی تقسیم میشود.<ref>مصباح یزدی، جنگ و جهاد در قرآن، 1382ش، ص140.</ref> | ||
در آموزههای اسلامی قواعد و مقرراتی را برای جنگ برشمردهاند که از آن جمله میتوان به موارد زیر اشاره کرد. | در آموزههای اسلامی قواعد و مقرراتی را برای جنگ برشمردهاند که از آن جمله میتوان به موارد زیر اشاره کرد. | ||
# آغازگر حمله نبودن در صحنه نبرد، | #آغازگر حمله نبودن در صحنه نبرد، | ||
# پرهیز از بیاحترامی به اجساد دشمنان و منع مثله کردن آنها، | #پرهیز از بیاحترامی به اجساد دشمنان و منع مثله کردن آنها، | ||
# پرهیز از کشتن سالخوردگان و زنان و کودکان و دیوانگان، | #پرهیز از کشتن [[سالمند|سالخوردگان]] و زنان و [[کودک|کودکان]] و دیوانگان، | ||
# حفظ حرمت اسیران، | #حفظ حرمت اسیران، | ||
# خودداری از مسموم کردن آب و طبیعت مورد استفاده دشمن و محروم نساختن وی از آب، | #خودداری از مسموم کردن [[آب]] و طبیعت مورد استفاده دشمن و محروم نساختن وی از آب، | ||
# اجتناب از قطع درختان، | #اجتناب از قطع درختان، | ||
# نکشتن حیوانات، | #نکشتن حیوانات، | ||
# آلوده نکردن آب یا غذای دشمن، | #آلوده نکردن آب یا غذای دشمن، | ||
# پرهیز از خیانت کردن به دشمن.<ref>دانشنامه ویکیفقه، مدخل جنگ.</ref> | #پرهیز از خیانت کردن به دشمن.<ref>دانشنامه ویکیفقه، مدخل جنگ.</ref> | ||
== پانویس == | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
== منابع == | ==منابع== | ||
* قرآن | {{آغاز منابع}} | ||
* جمعی از نویسندگان، «جنگ نرم و وضعیت کنونی ما»، فصلنامه مرکز پژوهشهای علوم انسانی صدرا، ش۵، س۱۴۹۵ش. | *قرآن | ||
* رودخانی، میثم و روحی، مجید، «جایگاه جنگ شناختی در میان جنگهای نوین»، فصلنامه راهبرد سیاسی، س۶، ش۲۱، ۱۴۰۱ش. | *جمعی از نویسندگان، «جنگ نرم و وضعیت کنونی ما»، فصلنامه مرکز پژوهشهای علوم انسانی صدرا، ش۵، س۱۴۹۵ش. | ||
* «روانشناسی جنگ»، وبسایت انسانشناسی و فرهنگ، تاریخ بازدید: ۱۷ بهمن ۱۴۰۱ش. | *رودخانی، میثم و روحی، مجید، «جایگاه جنگ شناختی در میان جنگهای نوین»، فصلنامه راهبرد سیاسی، س۶، ش۲۱، ۱۴۰۱ش. | ||
* صدوقی، مرادعلی، تکنولوژی اطلاعاتی و حاکمیت ملی، تهران، وزارت امور خارجه، ۱۳۸۱ش. | *«روانشناسی جنگ»، وبسایت انسانشناسی و فرهنگ، تاریخ بازدید: ۱۷ بهمن ۱۴۰۱ش. | ||
* عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، تهران، اَشجَع، ۱۳۸۹ش. | *صدوقی، مرادعلی، تکنولوژی اطلاعاتی و حاکمیت ملی، تهران، وزارت امور خارجه، ۱۳۸۱ش. | ||
* کاوه جبلی، علیرضا و حسینی، حسین، جنگشناسی: مفاهیم و نظریهها، تهران، دانشگاه جامع امام حسین، ۱۳۸۹ش. | *عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، تهران، اَشجَع، ۱۳۸۹ش. | ||
* کلهر، رضا، «جنگ اطلاعاتی و نقش آن در جنگ آینده»، مجله سیاست دفاعی، ش۳۲، ۱۳۷۹ش. | *کاوه جبلی، علیرضا و حسینی، حسین، جنگشناسی: مفاهیم و نظریهها، تهران، دانشگاه جامع امام حسین، ۱۳۸۹ش. | ||
* گرجی، مهدی و دیگران، «عمدهترین روشهای نفوذ راهبردی دشمن در نظام دینی»، فصلنامه نامه الاهیات، ش۵۲، س۱۳، ۱۳۹۹ش. | *کلهر، رضا، «جنگ اطلاعاتی و نقش آن در جنگ آینده»، مجله سیاست دفاعی، ش۳۲، ۱۳۷۹ش. | ||
* محمدی نجم، سیدحسین، جنگ شناختی: بعد پنجم جنگ، دانشگاه جامع امام حسین، ۱۳۸۹ش. | *گرجی، مهدی و دیگران، «عمدهترین روشهای نفوذ راهبردی دشمن در نظام دینی»، فصلنامه نامه الاهیات، ش۵۲، س۱۳، ۱۳۹۹ش. | ||
* مصباح یزدی، محمدتقی، جنگ و جهاد در قرآن، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۸۲ش. | *محمدی نجم، سیدحسین، جنگ شناختی: بعد پنجم جنگ، دانشگاه جامع امام حسین، ۱۳۸۹ش. | ||
*مصباح یزدی، محمدتقی، جنگ و جهاد در قرآن، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۸۲ش. | |||
{{پایان منابع}} | |||
{{علوم نظامی-افقی}} | {{علوم نظامی-افقی}} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۵ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۱۱:۳۰
جنگ؛ کنش خشونتآمیز سازمانیافته با اهداف سیاسی.
جنگ، ستیز خشن و منظم بین دو یا چند اجتماع مستقل یا بین گروههای سازمانیافته است. جنگ همراه با تکامل اجتماعی جوامع بشری و پابهپای تحولات سیاسی ـ اقتصادی، علتها، انگیزهها، گونهها و اهداف متفاوتی یافته است؛ بر اساس هدف، به جنگهای عادلانه و ناعادلانه؛ بر مبنای مقیاسهای جغرافیایی، به جنگهای محلّی، منطقهای، فرامنطقهای و جهانی (عمومی)؛ با توجه به انضباط و تاکتیک، به جنگهای منظم (کلاسیک) و نامنظم (چریکی)؛ بر اساس سطح جغرافیایی، به جنگهای دریایی، هوایی و زمینی و بر اساس قلمرو، به جنگهای داخلی و خارجی تقسیم میشود. معناشناسی جهاد در آموزههای اسلامی، در بخشی از موارد با مفهوم جنگ، مشترک است و در بعضی موارد متفاوت است.
مفهومشناسی جنگ
[ویرایش | ویرایش مبدأ]جَنگ به معنای آشوب، پرخاش، پیکار، دشمنی، رزم و نبرد، ریشه در فارسی پهلوی دارد.[۱] تعریف اصطلاحی جَنگ در پیوستاری از یک فرصت مطلوب تا یک ابزار بیهوده و معضل بزرگ در نوسان است. در بسیاری از تعاریف، جنگ یک کنش خشونتآمیز معرفی شده است. بهاعتقاد پژوهشگران، ویژگیهای دیگری لازم است تا مفهوم جنگ از دعواها و نزاعهای فردی و گروهی متمایز شود. مسلحانهبودن، قاعدهمندی و رویارویی گروههای سازمانیافته با اهداف سیاسی، مولفههای دیگری است که برای یک جنگ لازم است.[۲]
گونهشناسی تحولی جنگ
[ویرایش | ویرایش مبدأ]تأکید بر نسلهای متفاوت جنگ، اولینبار توسط کارشناسان ارتش آمریکا در سال ۱۹۸۹میلادی مطرح شد. آنها با رویکرد دیالکتیکی، چهار نسل را در جنگهای بشر شناسایی کردند که هر یک با تکیه بر پیشرفت فناوری، نوآوری تسلیحاتی و تدابیر نظامی، نسل قبلی را کنار زده و باعث تحول در جنگ شدهاند.[۳] امروزه پنج نسل از جنگ، مورد توجه کارشناسان است.
نسل اول جنگ
[ویرایش | ویرایش مبدأ]تاکتیک خط و ستون، استفاده از سلاحهای بدون خان، نیروی نظامی انبوه، یونیفرم (لباس یک شکل) نظامی، احترام نظامی و انضباط خشک و بیچونوچرای سربازان، از ویژگیهای نسل اول جنگ محسوب میشود. این نسل بین سالهای ۱۶۴۸میلادی تا ۱۸۶۰میلادی جریان داشت.[۴]
نسل دوم جنگ
[ویرایش | ویرایش مبدأ]با نوآوری تسلیحاتی و دستیابی به سلاحهای خاندار، مسلسل، آتش غیرمستقیم و سیمهای خاردار نسل دوم جنگ مبتنی بر تاکتیک آتش و حرکت متولد شد. در این نسل قدرت آتش انبوه جایگزین نیروی نظامی انبوه شد. این نسل بیشتر مرهون فناوریهای نظامی بهویژه توپخانه و هواپیمای بمبافکن و توان اقتصادی کشورها در تولید انبوه این جنگ افزارها بود.[۵]
نسل سوم جنگ
[ویرایش | ویرایش مبدأ]ظهور نسل سوم جنگ مرهون طراحی حملات برقآسا توسط آلمانها بود. این نسل بر خلاف نسل دوم، بیشتر بر تدابیر نظامی تکیه داشت. سرعت، غافلگیری و ایجاد سردرگمی فیزیکی و ذهنی دشمن یا فروپاشی روانی دشمن و قطع ارتباط با عقبه و در نهایت از هم پاشیدن نیروهای خط مقدم مهمترین مولفههای نسل سوم جنگ بهشمار میرود. همچنین کاهش نظم و انضباط شدید حاکم بر فرهنگ نظامی و اولویتبخشی به ابتکار عمل در برابر اطاعت صِرف از دستورات نظامی از دیگر ویژگیهای بارز نسل سوم جنگ محسوب میشود.[۶]
نسل چهارم جنگ
[ویرایش | ویرایش مبدأ]مجموعه ویژگیهای نسلهای گذشته جنگ بهعلاوه پیشرفتهای فناورانه در حوزه نظامی نظیر مهمات هدایتشونده، سلاحهای انفرادی پیشرفته، خودروهای بدون سرنشین، مشاهده و دستیابی به اطلاعات دقیقتر از فضای نبرد بهوسیله سکوهای فضاپایه و ماهوارههای جاسوسی، زمینه شکلگیری نسل چهارم جنگ را فراهم کرد. استفاده حرفهای از رسانهها بهمنظور تحت تأثیر قراردادن افکار عمومی داخلی و خارجی از دیگر ارکان نسل چهارم جنگ بهحساب میآید.[۷]
نسل پنجم جنگ
[ویرایش | ویرایش مبدأ]آنچه امروزه با عنوان جنگ شناختی مطرح است، در گذشته به عنوان بخشی از تکنیکهای جنگی و عملیات روانی به منظور تضعیف روحیه و سستکردن اراده نیروهای دشمن و نهایتاً شکستدادن او بهشمار میرفت. رفتهرفته با پیشرفتهای تکنولوژیکی و اطلاعاتی، خود عملیات روانی و مدیریت اطلاعات بر علیه دشمن تبدیل به نوع مستقلی از جنگ شده است. از اینرو جنگ شناختی به معنای هدف قراردادن قوه شناخت و اثرگذاری بر نگرشها، باورها، عقاید، اهداف و ارزشهای جامعه هدف از طریق مدیریت ادراک بهمنظور ایجاد تغییر در مخاطبان تا مرز همسو شدن آنها با اهداف و دستیابی به منافع مورد نظر است.[۸]
در جنگ شناختی به جای اینکه مخاطب با تهییج احساسات و عواطف، بهیکباره و فوری وادار به واکنش شود، در فرایندی مدیریت شده قرار میگیرد تا نگرش وی نسبت به مسائل اساسی نظیر اعتقادات و باورها، خانواده، مناسبات اجتماعی و سیاسی، الگوی رفتاری، شیوه زندگی و ایده حاکمیت بهصورت کاملاً نامحسوس و خزنده تحت تأثیر قرار گیرد.[۹]
نظریههای جَنگ
[ویرایش | ویرایش مبدأ]اندیشمندان نظامی چرایی پدیداری جنگها را متناسب با هر عصری و تابع شرایط و پیشفرضهای خاص میدانند.
دیدگاه روانشناختی، بیشتر بر مسائل فردی، متمرکز است. در این دیدگاه، جنگ ابزاری است که فرد به خاطر نارضامندیها و ناکامیها با هدف تخلیه گسترده خشم خود راه میاندازد. با نگاه تکاملی، جنگ در نتیجه رقابت بر سر قلمرو، منابع غذایی و رقابت جنسی رخ میدهد. نظریه اقتصادی جنگ، دستیابی به منابع طبیعی، مواد اولیه ارزان و پایدار، نیروی کار و بازارهای جدید را عمدهترین دلایل آغاز جنگها برمیشمارد. در این دیدگاه، هدف اصلی، تولید ثروت و قدرت بیشتر است. دیدگاه اقتصادی جنگ، تا حدود زیادی به دیدگاه مارکسیستها نزدیک است. دیدگاه جمعیتشناختی جنگ نیز با دو دیدگاه نظریههای مالتوسی و نظریههای تورم جوانی جمعیت به تبیین چرایی جنگها پرداختهاند. نظریههای مالتوسی، افزایش جمعیت و کمبود منابع را دلیل اصلی بروز جنگها معرفی میکنند و در دیدگاه تورم جوانی جمعیت، فراوانی جمعیت مردان جوان در هرم جمعیتی و فقدان شغلهای دائمی را زمینهساز خشونت و جنگ میدانند؛ بر این اساس، وقتی ۳۰ تا ۴۰ درصد مردان در سن نزاع (۱۵–۲۹ سال) قرار داشته باشند، این اتفاق میافتد.[۱۰]
انواع جنگ
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
جنگها به دو دوره قبل و بعد از جنگ سرد قابل تقسیم است. قبل از جنگ سرد، طرفهای مهاجم غالباً میل به رویارویی سخت داشتند؛ اما با ورود به دنیای مدرن، طرفین متخاصم، ضمن دوری از مواجههٔ مستقیم، متغیرهای جدیدی به عرصه رقابت و کشمکش وارد کردند که منجر به کاهش هزینهها و خسارات در جنگ شد. این نوآوری با گسترش و فراگیرشدن اینترنت و با تکامل تلفن همراه، رایانهها و شبکههای اجتماعی موجب شد تا مفهوم جنگ بهکلی با گذشته تغییر کند. جنگ روانی، جنگ اطلاعاتی، جنگ الکترونیک و جنگ سایبری نمونههایی از روش جدید تقابل بهشمار میروند. در همه این جنگها بهرهمندی از تاکتیکهای غیرنظامی یا استفاده از فناوری دیجیتال و دانشپایه بودن، وجه تمایز با جنگهای سنتی است.[۱۱] در جنگ شناختی از تکنیکها و ظرفیت جنگهای روانی، اطلاعاتی، الکترونیک و سایبری استفاده میشود.
جنگ روانی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]جنگ روانی اگرچه اصطلاحی مدرن مینماید اما همزاد مفهوم جنگ و پیشینهای به درازای تاریخ بشریت دارد. این جنگ کوششی نظاممند و برنامهریزی شده برای تخریب یا تضعیف روحیهٔ حریف یا دشمن است که با تکنیکهایی نظیر شایعهسازی، تبلیغات هدفمند، برچسبزنی، اهریمنسازی، ترور شخصیت و تفرقهافکنی به پیش میرود. جنگ روانی، در تمامی جنگها، یک بخش مهم از برنامهٔ حمله یا دفاع را تشکیل میدهد[۱۲] و مجموعهای از اقدامات سلبی و ایجابی است که اصول و مبانی تصمیمگیری یا الگو و سیاست رفتاری مخاطب را با استفاده از ابزارهای غیرکشنده -بهصورت مستقیم- یا ابزارهای کشنده -به صورت غیرمستقیم- در فضای مبتنی بر تعارض یا اختلاف منافع، تحت تأثیر قرار میدهد و او را نسبت به تغییر رفتار متناسب با منافع درخواستیِ مهاجم، مجبور، قانع یا توجیه میکند.
جنگ اطلاعاتی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]پیشرفتها و دگرگونیهای اساسی در حوزه اطلاعات و اطلاعرسانی نظیر سرعت فوقالعاده پردازش اطلاعات، انتشار در گستره جهانی و تبادل بینالمللی و آزاد محتوا منجر به انقلاب در حوزه اطلاعات شد. اطلاعات، از نیازهای مهم در جنگها بهشمار میرود و انقلاب اطلاعات، در حوزه نظامی و دفاعی نسل جدیدی از جنگهای مدرن را با عنوان جنگ اطلاعاتی پدیدآورد. پیشینه جنگهای اطلاعاتی به اواخر دهه ۱۹۸۰م بازمیگردد که بهکارگیری گسترده و پردازش پیچیده اطلاعات، سیستمهای اطلاعاتی دشمن را مورد حمله قرار میداد. جنگ اطلاعاتی، مجموعه عملیات بهمنظور دستیابی به برتری اطلاعاتی از رهگذر تخریب اطلاعات و سیستمهای اطلاعاتی دشمن و منحرف کردن او در اقدامات و تصمیمگیریها است. در جنگ اطلاعاتی، پنج مرحله شامل نفوذ، بهرهبرداری، تخریب اطلاعات، انهدام سامانههای اطلاعاتی و انهدام زیرساختهای حیاتی و حساس، انجام میشود.[۱۳]
جنگ الکترونیک
[ویرایش | ویرایش مبدأ]آغاز این جنگ به دههٔ ۱۹۹۰م و اختراع ارتباطات بیسیم بر میگردد و مقدمه جنگ سایبری بهشمار میرود. این جنگ به صورت مستقیم با افکار عمومی سروکار ندارد. جنگ الکترونیک مجموعه تکنیکهایی است که منجر به ساخت تجهیزات با توانایی ردیابی، جستجو، شناسایی، پارازیتسازی و مقابله الکترونیک میشوند. اختلال در رادارها و عملیات ضد شناسایی، رمزنگاری بهمنظور حفاظت از دادههای خودی و انتقال حفاظتشده اطلاعات، هک و ایجاد اختلال در سامانههای اطلاعاتی دشمن و تحریم اطلاعات با هدف تضعیف و تحمیل اراده به دشمن از انواع جنگهای الکترونیک بهحساب میآید.[۱۴]
جنگ سایبری
[ویرایش | ویرایش مبدأ]بستر جنگ سایبری هر سامانه واقعیت مجازی است که در بر گیرنده مجموعهای از رایانههای متصل به اینترنت و شبکههایی (نظامی و غیرنظامی) باشد که اطلاعات را به اشتراک میگذارند. در واقع جنگ سایبری در جهانی مصنوعی و ساخته دست بشر اتفاق میافتد. این جنگ مجموعه اقدامات آفندی غیرمتحرکی است که به منظور کسب برتری اطلاعاتی از طریق اثرگذاری بر سامانههای اطلاعاتی و شبکههای رایانهای دشمن اتخاذ میگردد. اختلال در نظام اقتصادی، اختلال در زیرساختها، افشای مسائل خصوصی، اختلال در شبکههای رایانهای، خرابکاری، جاسوسی و حملات غافلگیرکننده از انواع حملات سایبری بهشمار میرود. انواع بدافزارها و فیشینگ از ابزارهای حملات سایبری هستند.[۱۵]
جنگ شناختی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]آنچه امروزه با عنوان جنگ شناختی مطرح است، در گذشته بهعنوان بخشی از تکنیکهای جنگی و عملیات روانی بهمنظور تضعیف روحیه و سستکردن اراده نیروهای دشمن و نهایتاً شکستدادن او بهشمار میرفت. رفتهرفته با پیشرفتهای تکنولوژیکی و اطلاعاتی، خود عملیات روانی و مدیریت اطلاعات علیه دشمن تبدیل به نوع مستقلی از جنگ شده است. از این منظر، جنگ شناختی به معنای هدف قراردادن قوهٔ شناخت و أثرگذاری بر نگرشها، باورها، عقاید، اهداف و ارزشهای جامعهٔ هدف از طریق مدیریت ادراک بهمنظور ایجاد تغییر در مخاطبان تا مرز همسو شدن آنها با اهداف و دستیابی به منافع مورد نظر است.[۱۶]
در جنگ شناختی به جای اینکه مخاطب با تهییج احساسات و عواطف، بهیکباره و فوری وادار به واکنش شود، در فرایندی مدیریت شده قرار میگیرد تا نگرش وی نسبت به مسائل اساسی نظیر اعتقادات و باورها، خانواده، مناسبات اجتماعی و سیاسی، الگوی رفتاری، شیوه زندگی و ایده حاکمیت بهصورت کاملاً نامحسوس و خزنده تحت تأثیر قرار گیرد.[۱۷]
جنگ در آموزههای اسلامی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]آموزههای اسلامی، جنگ را بهعنوان یک واقعیت در زیست اجتماعی انسان پذیرفته است[۱۸] با این وجود قوانین و مقرراتی را برای آن در نظر گرفته است. در آیات قرآن، واژههای «حَرب»، «مُحاربة» و «قِتال»، بار معنایی خنثی دارند؛ اصطلاح «سَفک دَم» دارای بار ارزشی منفی و «جهاد» برخوردار از بار ارزشی مثبت است.[۱۹] قرآن، جنگها را در دو دسته جنگهای حق و جنگهای باطل قرار داده است. جنگهای حق با عناوین «جهاد» و «قِتال فی سبیل الله» و جنگهای باطل با عنوان «قتال فی سبیل الطاغوت» نامیده شدهاند.[۲۰] با این مبنا، هشت نوع جنگ در قرآن متمایز شده است؛ جنگ با کفار،[۲۱] جنگ با مشرکان،[۲۲] جنگ با منافقان،[۲۳] جنگ با اهل کتاب،[۲۴] جنگ با اهل بَغی،[۲۵] جنگ برای رهایی مؤمنان،[۲۶] جنگ دفاعی و جنگ قصاصی یا مقابله بهمثل.[۲۷] در یک تقسیمبندی قرآنی دیگر، جنگ به دو گونه ابتدایی و دفاعی تقسیم میشود.[۲۸]
در آموزههای اسلامی قواعد و مقرراتی را برای جنگ برشمردهاند که از آن جمله میتوان به موارد زیر اشاره کرد.
- آغازگر حمله نبودن در صحنه نبرد،
- پرهیز از بیاحترامی به اجساد دشمنان و منع مثله کردن آنها،
- پرهیز از کشتن سالخوردگان و زنان و کودکان و دیوانگان،
- حفظ حرمت اسیران،
- خودداری از مسموم کردن آب و طبیعت مورد استفاده دشمن و محروم نساختن وی از آب،
- اجتناب از قطع درختان،
- نکشتن حیوانات،
- آلوده نکردن آب یا غذای دشمن،
- پرهیز از خیانت کردن به دشمن.[۲۹]
پانویس
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- ↑ عمید، فرهنگ فارسی عمید، واژه جنگ.
- ↑ جبلی و حسینی، جنگشناسی: مفاهیم و نظریهها، 1389ش، ص12.
- ↑ محمدی نجم، جنگشناختی: بعد پنجم جنگ، 1389ش، ص19.
- ↑ محمدی نجم، جنگشناختی: بعد پنجم جنگ، 1389ش، ص19.
- ↑ محمدی نجم، جنگشناختی: بعد پنجم جنگ، 1389ش، ص20.
- ↑ محمدی نجم، جنگشناختی: بعد پنجم جنگ، 1389ش، ص22.
- ↑ محمدی نجم، جنگشناختی: بعد پنجم جنگ، 1389ش، ص27.
- ↑ جمعی از نویسندگان، جنگ نرم و وضعیت کنونی ما، 1395ش، ص88.
- ↑ گرجی و دیگران، «عمدهترین روشهای نفوذ راهبردی دشمن در نظام دینی»، 1399ش، ص47.
- ↑ «روانشناسی جنگ»، وبسایت انسانشناسی و فرهنگ، تاریخ بازدید: 17 بهمن 1401ش.
- ↑ رودخانی و روحی، «جایگاه جنگ شناختی در میان جنگهای نوین»، 1401ش، ص21.
- ↑ رودخانی و روحی، «جایگاه جنگ شناختی در میان جنگهای نوین»، 1401ش، ص22.
- ↑ کلهر، «جنگ اطلاعاتی و نقش آن در جنگ آینده»، 1379ش، ص29.
- ↑ رودخانی و روحی، «جایگاه جنگ شناختی در میان جنگهای نوین»، 1401ش، ص25
- ↑ رودخانی و روحی، «جایگاه جنگ شناختی در میان جنگهای نوین»، 1401ش، ص31.
- ↑ جمعی از نویسندگان، جنگ نرم و وضعیت کنونی ما، 1395ش، ص88.
- ↑ گرجی و دیگران، «عمدهترین روشهای نفوذ راهبردی دشمن در نظام دینی»، 1399ش، ص47.
- ↑ سوره بقره، آیه 30.
- ↑ مصباح یزدی، جنگ و جهاد در قرآن، 1382ش، ص24.
- ↑ سوره نساء، آیه 76.
- ↑ سوره فرقان، آیه 52.
- ↑ سوره توبه، آیه 36.
- ↑ سوره تحریم، آیه 66.
- ↑ سوره محمد، آیه 4.
- ↑ سوره حجرات، آیه 9.
- ↑ سوره نساء، آیه 75.
- ↑ سوره بقره، آیه 194.
- ↑ مصباح یزدی، جنگ و جهاد در قرآن، 1382ش، ص140.
- ↑ دانشنامه ویکیفقه، مدخل جنگ.
منابع
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- قرآن
- جمعی از نویسندگان، «جنگ نرم و وضعیت کنونی ما»، فصلنامه مرکز پژوهشهای علوم انسانی صدرا، ش۵، س۱۴۹۵ش.
- رودخانی، میثم و روحی، مجید، «جایگاه جنگ شناختی در میان جنگهای نوین»، فصلنامه راهبرد سیاسی، س۶، ش۲۱، ۱۴۰۱ش.
- «روانشناسی جنگ»، وبسایت انسانشناسی و فرهنگ، تاریخ بازدید: ۱۷ بهمن ۱۴۰۱ش.
- صدوقی، مرادعلی، تکنولوژی اطلاعاتی و حاکمیت ملی، تهران، وزارت امور خارجه، ۱۳۸۱ش.
- عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، تهران، اَشجَع، ۱۳۸۹ش.
- کاوه جبلی، علیرضا و حسینی، حسین، جنگشناسی: مفاهیم و نظریهها، تهران، دانشگاه جامع امام حسین، ۱۳۸۹ش.
- کلهر، رضا، «جنگ اطلاعاتی و نقش آن در جنگ آینده»، مجله سیاست دفاعی، ش۳۲، ۱۳۷۹ش.
- گرجی، مهدی و دیگران، «عمدهترین روشهای نفوذ راهبردی دشمن در نظام دینی»، فصلنامه نامه الاهیات، ش۵۲، س۱۳، ۱۳۹۹ش.
- محمدی نجم، سیدحسین، جنگ شناختی: بعد پنجم جنگ، دانشگاه جامع امام حسین، ۱۳۸۹ش.
- مصباح یزدی، محمدتقی، جنگ و جهاد در قرآن، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۸۲ش.
| اصطلاحات | |
|---|---|
| نظامیان | |
