پرش به محتوا

پیش‌نویس:تخار: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
imported>امیر ابوالفتحی
 
(۵۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۹ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
<big>'''تَخار،'''</big> ولایتی سرسبز در شمال افغانستان.
{{درشت|'''تَخار،'''}} ولایتی سرسبز و دارای تنوع قومی و فرهنگی در شمال افغانستان.
 
ولایت تخار در شمال شرق افغانستان با پیشینه‌ای غنی از دوران باستان، منطقه‌ای با تنوع قومی و فرهنگی چشمگیر است. این ولایت میان رشته‌کوه هندوکش و رود پنج قرار گرفته و از آب‌وهوای نیمه‌خشک با تفاوت‌های فصلی محسوس برخوردار است. اقتصاد ولایت تخار مبتنی بر کشاورزی و دامپروری بوده و محصولات کشاورزی متنوعی تولید می‌کند. [[صنایع دستی]] سنتی و [[موسیقی]] محلی بخشی از هویت فرهنگی غنی تخار را تشکیل می‌دهند. این ولایت، آثار تاریخی ارزشمندی مانند شهر باستانی آی‌خانم را در خود جای داده است. زندگی اجتماعی در تخار بر پایهٔ [[همزیستی]] مسالمت‌آمیز اقوام مختلف و ارزش‌های دینی مشترک استوار است.
 
==نام‌گذاری تخار==
نام ولایت تخار برگرفته از نام یکی از اقوام آریایی است که ۳۰۰ سال قبل از میلاد مسیح در نواحی کوچا و تورفان در شمال‌شرقی ترکستان چین، به‌سر می‌بردند. زبان تخارها، شرقی‌ترین زبان شناخته‌شدهٔ هند و اروپایی است، اما از لحاظ تقسیمات زبان‌شناسی به شاخهٔ غربی یا کنتوم آن زبان تعلق دارد. نام تخارستان در نخستین سده‌های اسلامی بر بخشی از سرزمین باختر باستان در نواحی خاوری بلخ اطلاق می‌شده است.<ref>بارتولد، جغرافیای تاریخی ایران، ۱۳۵۸ش، ج۱، ص۱۸.</ref> این سرزمین از خاور به بدخشان، از شمال به کرانه‌های جنوبی رود جیحون و از جنوب به رشته کوه‌های هندوکش محدود بوده است و در برخی ادوار تاریخی، همهٔ نواحی مرتفع وابسته به [[بلخ|بلخ،]] در دو کرانهٔ رود جیحون را در بر می‌گرفته است که در تقسیمات امروزی، شامل استان‌های فاریاب، [[جوزجان]]، بلخ، سمنگان، [[قندوز]]، [[تخار]] و [[بدخشان]] است.<ref>بارتولد، جغرافیای تاریخی ایران، ۱۳۵۸ش، ج۱، ص۶۶–۶۸.</ref>
 
==تاریخچه تخارستان از عصر اسکندر تا دوران معاصر==
تخارستان در منابع یونانی به‌عنوان سرزمینی افسانه‌ای شناخته می‌شد. جغرافی‌دانانی مانند استرابو و بطلمیوس از شهری به نام ''اسکندریه آمودریا'' یا ''اسکندریه اوکسیانا'' یاد کرده‌اند که با موقعیت امروزی تخار در افغانستان مطابقت دارد.<ref>[https://tourism.gov.af/persian/takhar.php «ولایت تخار»، وب‌سایت گردشگری افغانستان.]</ref> در عصر [[کوشانیان]] (سده‌های نخست میلادی) تخارستان به اوج شکوفایی فرهنگی و اقتصادی رسید. حکومت کوشانیان، که از تلفیق اقوام تخاری و یوئه‌چی شکل گرفت، بر سرزمینی گسترده از شمال هند تا آسیای میانه حکمرانی می‌کرد. [[بلخ]] به‌عنوان پایتخت فرهنگی، مرکز تجمع دانشمندان و بازرگانان بود. سبک زندگی ترکیبی از عناصر یونانی، هندی و بودایی داشت و تجارت پررونق، اقتصاد منطقه را تقویت می‌کرد. با این حال، در سده سوم میلادی، فشار [[ساسانیان]] از غرب و هپتالیان از شمال، این امپراتوری را تضعیف کرد. شاپور اول ساسانی تخارستان را فتح و با گماردن حاکمان محلی به نام ''کوشانشاهان''، سیستم اداری متمرکزی ایجاد کرد. کشاورزی با احداث شبکه‌های آبیاری گسترش یافت و معماری ساسانی در شهرها رواج پیدا کرد. با این حال، مقاومت مردم و هجوم هپتالیان در پایان این دوره، سلطه ساسانیان را به چالش کشید. هپتالیان با سبک زندگی نیمه‌کوچ‌نشینی، سیستم اداری جدیدی را پایه‌گذاری کردند. شهرهایی مانند [[بامیان]] و بلخ مراکز مهم سیاسی و فرهنگی شدند. هنر و معماری آن‌ها تأثیری ماندگار بر منطقه گذاشت، اما جنگ‌های پیاپی با ساسانیان و گوک‌ترک‌ها سرانجام به فروپاشی حکومت آن‌ها انجامید.<ref>جمعی از نویسندگان، دانشنامه بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۸۶ش، ج۱۴، ص5813.</ref>
 
حکومت ترکان غربی ساختار سیاسی جدیدی در تخارستان ایجاد کرد. با فتح اسلامی توسط عبدالله بن عامر، [[مسجد|مساجد]] و مدارس در کنار مراکز مذهبی پیشین ساخته شدند. اقتصاد منطقه به تدریج با جهان اسلام پیوند خورد و فرهنگ اسلامی با سنت‌های محلی درآمیخت. پس از آن برای مدتی، سلسله‌های نیمه‌مستقل مانند طاهریان، صفاریان و سامانیان بر تخارستان حکمرانی کردند. رونق علمی و فرهنگی، همراه با گسترش معماری اسلامی، این دوره را به یکی از درخشان‌ترین ادوار تاریخ منطقه تبدیل کرد. غزنویان ثبات نسبی را به تخارستان بازگرداندند، اما سلجوقیان با سیستم اقطاع‌داری خود، تغییرات اجتماعی عمیقی ایجاد کردند. معماری این دوره با ساخت مساجد و مدارس عظیم شکوفا شد. یورش چنگیزخان فاجعه‌بارترین رویداد تاریخ تخارستان بود. شهرها ویران شدند و سیستم‌های آبیاری نابود گردید. هرچند مغولان به تدریج تحت تأثیر فرهنگ محلی قرار گرفتند، تخارستان هرگز رونق گذشته را بازنیافت.<ref>جمعی از نویسندگان، دانشنامه بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۸۶ش، ج۱۴، ص5813.</ref>
 
تخار امروزی در سال ۱۳۴۳ خورشیدی به‌عنوان ولایتی مستقل در افغانستان تأسیس شد. این تحول نشان‌دهنده اهمیت راهبردی این منطقه در شمال شرق کشور است و هویت تاریخی آن را در دوران جدید تثبیت کرده است.<ref>دولت‌آبادی، شناسنامهٔ افغانستان، 1371ش، ص۲۹–۳۸.</ref>
 
==جغرافیا و جمعیت تخار==
تخار با مساحت ۱۲۳۲۵ کیلومتر مربع در شمال‌شرقی افغانستان و چهارصد کیلومتری کابل قرار دارد و از نظر جغرافیایی با مناطق متعددی هم‌مرز است. از شمال به جمهوری تاجیکستان، از شرق و جنوب‌شرقی به ولایت بدخشان، از جنوب به ولایت کاپیسا، از جنوب‌غربی به ولایت بغلان و از غرب به ولایت قندوز محدود می‌شود. رود پنج، که یکی از شاخه‌های اصلی '''آمودریا''' محسوب می‌شود، مرز طبیعی این ولایت و تاجیکستان است.<ref>دولت‌آبادی، شناسنامهٔ افغانستان، 1371ش، ص ۴۸–۵۲.</ref> رشته‌کوه هندوکش که از شاخص‌ترین ویژگی‌های طبیعی این منطقه محسوب می‌شود، در نواحی جنوبی و مرکزی ولایت امتداد یافته و چهره‌ای پرشکوه به جغرافیای تخار بخشیده است. دامنه‌های شمالی این رشته کوه میزبان دره‌های حاصل‌خیز ورسج، فرخار و اشکمش است که هر یک به‌عنوان کانون‌های مهم کشاورزی و سکونتی منطقه شناخته می‌شوند.
 
'''رود پنج''' با جریان خود، منطقه درقد را به‌شکل جزیره‌ای از بدنهٔ اصلی ولایت جدا ساخته است. شبکهٔ آبی تخار به این رود محدود نبوده و از رودهای متعدد دیگری نیز بهره می‌برد. برای مثال رود تالقان که از ریزابه‌های رود بنگی سرچشمه می‌گیرد، رود کوکچه به‌عنوان یکی از شاخه‌های آمودریا، رود اشکمش که از حوزهٔ آبریز خان‌آباد تغذیه می‌شود و قره‌سو که از شاخه‌های رود پنج محسوب می‌شود، همگی در کنار چشمه‌سارها و قنات‌های فراوان، سیستم آبیاری گسترده‌ای را تشکیل داده‌اند که کشاورزی و باغداری در این ولایت را امکان‌پذیر ساخته است. این منابع آبی غنی در کنار ارتفاعات هندوکش، چرخهٔ حیات در تخار را به گردش درآورده و زمینه‌ساز شکل‌گیری الگوی خاصی از زندگی هماهنگ با طبیعت در این منطقه شده‌اند.<ref>دائرة المعارف آریانا، ذیل اشکمش، طالبان و درقد، ۱۳۴۸ش.</ref>
 
ولایت تخار آب‌وهوایی نیمه‌خشک با تفاوت‌های فصلی محسوس دارد؛ [[تابستان‌|تابستان‌های]] گرم با دمایی بین ۳۵ تا ۴۰ درجه سانتیگراد و [[زمستان|زمستان‌های]] سرد با دمای ۲۱ تا ۲۹ درجه زیر صفر، روند خاصی به زندگی روزمره مردم بخشیده است. فصل سرما در ولایت تخار از ماه عقرب/آبان تا ثور/[[اردیبهشت]] ادامه می‌یابد و میانگین بارندگی سالانه در این ولایت را به ۲۲۹۰ میلی‌متر می‌رساند. این میزان بارش، تأثیر قابل توجهی بر کشاورزی منطقه دارد. در این فصل، فعالیت‌های بیرون از منزل کاهش می‌یابد و مردم بیشتر به [[صنایع دستی]] خانگی مانند بافت قالی و گلیم می‌پردازند. گرمای شدید تابستان، الگوی کار و فعالیت را تغییر می‌دهد و کشاورزان و دامداران فعالیت‌های سنگین را به ساعات خنک‌تر روز موکول می‌کنند. این شرایط اقلیمی باعث شده معماری سنتی خانه‌ها نیز به گونه‌ای باشد که در تابستان خنک و در زمستان گرم بماند. بارش‌های فراوان به‌ویژه در [[بهار]]، باعث سرسبزی دامنه‌های کوهستانی و مراتع غنی شده که برای دامداری سنتی در این منطقه بسیار مناسب است. این ویژگی‌های اقلیمی در کنار هم، چرخه‌ای طبیعی را ایجاد کرده که بر الگوی کشت، نوع محصولات کشاورزی و حتی آداب و رسوم مردم تأثیر گذاشته است.<ref>[https://kabulestan.com/مکان-ها/ولایت-تخار/ «ولایت تخار»، وب‌سایت کابلستان.]</ref>
 
===جمعیت‌شناسی تخار===
ولایت تخار با جمعیتی بالغ بر یک ۱/۰۹۳/۰۹۲ نفر در سال ۲۰۲۰، از تنوع قومی و زبانی چشمگیری برخوردار است. تاجیک‌ها به‌عنوان بزرگ‌ترین گروه قومی، بخش عمده‌ای از ساکنان این منطقه را تشکیل می‌دهند، در حالی که [[قوم ازبک|ازبک‌ها]]، [[قوم پشتون|پشتون‌ها]]، [[قوم هزاره|هزاره‌ها]] و جوامع کوچ‌نشین نیز در کنار آنان به زندگی مسالمت‌آمیز مشغول‌اند.<ref>[https://web.archive.org/web/20200703171906/https://www.nsia.gov.af:8080/wp-content/uploads/2020/06/%D8%A8%D8%B1%D8%A2%D9%88%D8%B1%D8%AF-%D9%86%D9%81%D9%88%D8%B3-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1-%DB%B1%DB%B9%DB%B9%DB%B9-%D9%86%D8%B3%D8%AE%DB%80-%D8%A7%D9%88%D9%84.pdf «برآورد نفوس کشور: ١٣٩٩»، وب‌سایت اداره ملی احصائیه و معلومات افغانستان<bdi>.</bdi>]</ref> به همین ترتیب، تنوع زبانی هم در ولایت تخار، چشمگیری است. '''فارسی دری''' به‌عنوان زبان اصلی و مشترک میان تمام اقوام، نقش غالب را در ارتباطات روزمره ایفا می‌کند و زبان آموزش در مدارس و مکاتب است. این زبان با لهجه‌های محلی شیرین‌تر شده و در بازارهای شلوغ '''تالقان''' و دیگر شهرها بیشتر به گوش می‌رسد. زبان پشتو به‌عنوان دومین زبان رسمی کشور، بیشتر میان جوامع پشتون‌تبار مناطق جنوبی تخار رواج دارد و در تعاملات محلی استفاده می‌شود. ازبکی، از زبان‌های ترکی، میان جوامع ازبک‌تبار شمال ولایت متداول بوده و در مناطق مرزی با تاجیکستان بیشتر شنیده می‌شود. همچنین گونه‌های محلی از زبان ترکی در برخی نواحی توسط گروه‌های کوچک‌تر قومی استفاده می‌شود.<ref>دولت‌آبادی، شناسنامهٔ افغانستان، 1371ش، ص۵۷.</ref>
 
==ساختار اداری تخار==
'''شهر تالقان''' از سال ۱۳۴۱ش، مرکز ولایت تخار است. نام این شهر از دیرباز در متون تاریخی و جغرافیایی به‌صورت‌های طالقان، طایقان، طایکان، طارکان و تالقان آمده است. در اکثر منابع از دو طالقان به‌نام‌های طالقان تخارستان و طالقان [[جوزجان]] یاد شده است.<ref>[https://atis.af/takhar-province/ «ولایت تخار»، وب‌سایت سیستم معلوماتی و گردشگری افغانستان.]</ref> ولایت تخار با تقسیمات اداری منظم خود، از ۱۶ ولسوالی تشکیل شده که هر کدام ویژگی‌های منحصر به فردی دارد. شهر تالقان به‌عنوان مرکز این ولایت، هم از نظر اداری و هم از لحاظ اقتصادی-فرهنگی نقش محوری ایفا می‌کند. ولسوالی‌های این ولایت عبارتند از:
*'''ورسج''' با طبیعت کوهستانی و مراتع سرسبز؛
*'''فرخار''' که به دره‌های حاصلخیز و باغات میوه مشهور است؛
*'''کلفگان''' با موقعیت مرزی و مناظر طبیعی چشمگیر؛
*'''خواجه غار''' که از مراکز مهم تاریخی و فرهنگی محسوب می‌شود؛
*'''خواجه بهاوالدین''' با پیشینهٔ غنی در عرصه‌های علمی و دینی؛
*'''بهارک''' که به کشاورزی و باغداری معروف است؛
*'''هزار سمچ''' با چشم‌اندازهای کوهستانی و زندگی عشایری؛
*'''دشت قلعه''' که از مناطق نسبتاً هموار و مناسب برای کشاورزی است؛
*'''ینگی قلعه''' به عنوان یکی از کانون‌های تجاری و ارتباطی؛
*'''چاه آب''' با منابع آبی غنی و زمین‌های کشاورزی حاصلخیز؛
*'''رستاق''' که از مناطق تاریخی و دارای آثار باستانی مهم است؛
*'''بنگی''' با رودخانه پرآب و زمین‌های زراعی گسترده؛
*'''اشکمش''' که به معادن زغال سنگ و طبیعت بکر شهرت دارد؛
*'''چال''' با موقعیت جغرافیایی خاص و مناظر طبیعی متنوع؛
*'''نمک آب''' با منابع نمک و زمین‌های شور معروف است؛
*'''درقد''' که به‌صورت جزیره‌ای در رود پنج قرار گرفته و از جاذبه‌های طبیعی برخوردار است.<ref>[https://kabulestan.com/مکان-ها/ولایت-تخار/ «ولایت تخار»، وب‌سایت کابلستان.]</ref>
 
==اقتصاد تخار==
===کشاورزی===
ولایت تخار با دارا بودن زمین‌های حاصلخیز و منابع آبی غنی، از دیرباز به‌عنوان یکی از مهم‌ترین قطب‌های کشاورزی در شمال‌شرق افغانستان شناخته شده است. کشاورزی این منطقه ریشه در روش‌های سنتی دارد، اما در سال‌های اخیر، ورود فناوری‌های نوین، تحولات مثبتی در شیوه‌های تولید ایجاد کرده است. کشاورزی در تخار به دو صورت '''آبی''' و '''دیم''' انجام می‌شود:
*در زمین‌های آبی، کشاورزان از '''نظام سنتی آبیاری''' (جوی‌های خاکی و نهرها) برای کشت محصولات استراتژیک مانند '''[[برنج]]''' (به روش نشایی)، '''گندم''' و '''جو''' استفاده می‌کنند.
*در زمین‌های دیم، کشت '''غلات مقاوم به خشکی''' مانند جو و گندم رواج دارد که عمدتاً در فصل [[پاییز]] انجام می‌شود.<ref>دولت‌آبادی، شناسنامهٔ افغانستان، 1371ش، ص ۴۸–۵۲.</ref>
 
باغات میوه تخار شامل '''[[سیب]]، زردآلو''' و '''[[انگور]]''' عمدتاً به روش دیم و با تکیه بر آب باران پرورش می‌یابند. با این حال، در برخی باغات مدرن، '''آبیاری قطره‌ای''' نیز راه‌اندازی شده است. کشاورزان از روش‌های طبیعی برای مبارزه با آفات استفاده می‌کنند و هرس درختان را در زمستان انجام می‌دهند. در این ولایت، گندم و جو را در [[خرداد]] و [[تیر]]، برنج را در شهریور و مهر، انگور را در شهریور و سیب را در مهر و آبان برداشت می‌کنند. برداشت عمدتاً به صورت '''دستی''' و با ابزارهای سنتی مانند داس انجام می‌شود. با حمایت سازمان‌هایی مانند '''دفتر انکشافی آغاخان''' (AKDN)، روش‌های مدرن کشاورزی نیز در ولایت تخار در حال گسترش است. احداث باغ‌های پیشرفته، آموزش شیوه‌های علمی هرس، و استفاده از کودهای ارگانیک، کیفیت و میزان تولید را افزایش داده و زمینه را برای صادرات محصولات به سایر مناطق فراهم کرده است.<ref>[https://kabulestan.com/مکان-ها/ولایت-تخار/ «ولایت تخار»، وب‌سایت کابلستان.]</ref>
 
===دامداری===
دامپروری در ولایت تخار، به‌ویژه در ولسوالی‌های فرخار و ورسج که از منابع آبی غنی برخوردارند، رونق دارد. دامداران این مناطق نه‌تنها نیاز داخلی را تأمین می‌کنند، بلکه بخشی از دام‌های خود را به کشورهای همسایه مانند پاکستان و تاجیکستان صادر می‌کنند.<ref>[https://kabulestan.com/مکان-ها/ولایت-تخار/ «ولایت تخار»، وب‌سایت کابلستان.]</ref>


تَخار ولایتی در شمال افغانستان و دارای زمین‌های فراوان زراعی، معادن غنی و سابقهٔ درخشان تاریخی است. 
==تاریخچه==
در دوران اسکندر مقدونى، تخار از شهرهای افسانه‌ای قلمداد می‌شد. استرابو و بطلیموس جغرافی‌دانان یونانی، در آثار خود، از اسکندریۀ آمودریا یا اسکندریۀ اوکسیانا خبر داده‌‌اند که تخار امروزی در افغانستان است.<ref>[https://tourism.gov.af/persian/takhar.php «ولایت تخار»، وب‌سایت گردشگری افغانستان.]</ref>
==جمعیت‌شناسی==
جمعیت این ولایت که شامل اقوام پَشتون‌، ترک‌، تاجیک‌، هَزاره‌، ازبیک‌، گُجراتی‌، قزاق ‌و بلوچ‌ هستند، در حدود ۱۰۹۳۰۹۲ نفر اعلام شده است. زبان ‌فارسی ‌دری‌، پشتو، ازبیکی ‌و ترکی، زبان‌های رایج در ولایت تخار هستند. ساکنان تخار، مسلمان‌ و غالباً سنی‌مذهب هستند.<ref>[https://newsmedia.tasnimnews.com/Tasnim/Uploaded/Document/1400/01/31/140001311234299482260266.pdf سالنامۀ احصائیوی ۱۳۹۹ش، ص۱۰.]</ref>
==موقعیت جغرافیایی==
ولایت تخار در چهارصد کیلومتری کابل موقعیت دارد. این ولایت از شرق با ولایت بدخشان، از غرب با ولایت قُندوز، از جنوب با ولایت بَغلان، از جنوب شرق با ولایت پَروان و از شمال با کشور تاجیکستان دارای مرز مشترک است.<ref>[https://atis.af/takhar-province/ «ولایت تخار»، وب‌سایت سیستم معلوماتی و گردشگری افغانستان.]</ref> 
==آب‌وهوا==
ولایت تخار، دارای تابستان‌های گرم و زمستان‌های سرد است.<ref>[https://atis.af/takhar-province/ «ولایت تخار»، وب‌سایت سیستم معلوماتی و گردشگری افغانستان.]</ref> 
==اقتصاد==
===تجارت و صنعت===
در ولایت تخار تولیدات صنعتی وجود نداشته و اکثریت مردم به تولید صنايع دستى و کشاورزی اشتغال دارند.
===صنایع محلی===
===صنایع محلی===
چَموس‌دوزی از پوست حیوانات، پشمينه‌بافى، موره‌دوزی و خامک‌دوزی از جملة صنایع دستی این ولایت به‌شمار می‌رود. مردم این ولایت با استفاده از پشم، بالاپوش، واسکت (جلیقه) و کلاه می‌بافند و محصولات خود‌ را به بازارهای داخلی به فروش می‌رسانند.<ref>[https://tourism.gov.af/persian/takhar.php ولایت تخار»، وب‌سایت گردشگری افغانستان.]</ref>  
ولایت تخار با پیشینه‌ای غنی در [[صنایع دستی]]، گنجینه‌ای از هنرهای سنتی را در خود جای داده که هم به‌عنوان منبع درآمد و هم به‌عنوان بخشی از هویت فرهنگی منطقه شناخته می‌شود. چموس‌دوزی از پوست حیوانات، پشمینه‌بافی و تولید البسه گرم از پشم و نیز موره‌دوزی و [[خامک‌دوزی]] از جمله این هنرها است. در ولسوالی‌هایی مانند دشت‌قلعه بافت بالاپوش، جلیقه و کلاه‌های پشمی به روش سنتی رواج دارد، هرچند این صنایع با چالش‌های بازاریابی مواجه شده‌اند. زنان هنرمند تخاری به‌ویژه در بافت تار سند و جیلک (الچه) مهارت دارند که در سال‌های اخیر مورد توجه بیشتری قرار گرفته است.<ref>[https://kabulestan.com/مکان-ها/ولایت-تخار/ «ولایت تخار»، وب‌سایت کابلستان.]</ref>
===کشاورزی===
 
تخار با داشتن ١٣٠ هزار هکتار زمین آبی و سیصد هزار هکتار زمین للمی (دیمی)، برای کشاورزی مناسب بوده و محصولات مهم زراعتی این ولایت، گندم، برنج، جو، جواری، نخود، کنجد، زعفران، سویابین زغر، کچالو، پیاز، گلپی، کرم، بادرنگ (خیار)، بادنجان رومی، کدو، لوبیا، خربزه، تربُز (هندوانه) و سبزیجات و میوه‌هایی مانند سیب، ناک (گلابی)، توت، زردالو، آلو، آلوچه و شفتالو (هلو) از مهم‌ترین محصولات زراعتی این ولایت هستند.<ref>«[https://mail.gov.af/dr/_____-__%DB%B0-_____%E2%80%8C___-_______-______-__-_____-____ توزیع ۱۸۰ ذخیره گاه حصولات زراعتی در ولایت تخار»، وب‌سایت وزارت زراعت، آ‌بیاری و مالداری.] </ref>  
===معادن تخار===
===معادن===  
ولایت تخار از ذخایر معدنی غنی برخوردار است که نقش کلیدی در اشتغالزایی و اقتصاد مردم دارد. بر اساس بررسی‌های وزارت معادن افغانستان، معادن متنوعی در این منطقه وجود دارد، از جمله:
بر اساس ‌بررسی وزارت معادن و پطرولیم افغانستان، تخار دارای ظواهر معدنی متعدد بوده که طلای پاشان در ساحة سَمتی، نورابه و حصار، انجیر و نمک در تاقچه و چال، کوارتز در فرخار، ازبست در دهنة سلطان و زغال سنگ در فرخار و بازارک از مهم‌ترین معادن این ولایت به شمار می‌روند.<ref>[https://momp.gov.af/dr/_____-_____-_____-____ «ظواهر معدنی ولایت تخار»، وب‌سایت وزارت معادن و پیرولیم افغانستان.]</ref>  
*'''معادن طلای پاشان''' (سَمتی، نورابه، حصار) که پایه‌ای برای جواهرسازی و صادرات است.
*'''نمک‌های تاقچه و چال''' که در صنایع غذایی و شیمیایی کاربرد دارند.
*'''کوارتز فرخار''' برای صنایع شیشه و الکترونیک، و '''معدن ازبست''' در دهنهٔ سلطان با مصارف صنعتی متنوع.
*'''ذخایر زغال سنگ فرخار و بازارک''' به‌عنوان منبع انرژی و مادهٔ اولیه.<ref>[https://momp.gov.af/dr/_____-_____-_____-____ «ظواهر معدنی ولایت تخار»، وب‌سایت وزارت معادن و پیرولیم افغانستان.]</ref>
 
در ولایت تخار روش سنتی '''«زرشویی»''' برای استخراج [[طلا]] هنوز رواج دارد، که در آن کارگران با ابزار ساده مانند بیل و تشت، خاک‌های طلادار را شست‌وشو می‌دهند. این مهارت نسل‌به‌نسل منتقل شده است.<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/8006468/ولایت-تخار-را-بیشتر-بشناسیم-فیلم «ولایت تخار را بیشتر بشناسیم + فیلم»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref>
 
===زیرساخت و امکانات رفاهی در ولایت تخار===
====الف) حمل‌ونقل====
تخار از موقعیت راهبردی در حمل‌ونقل برخوردار است. دو جادهٔ اصلی '''[[قندوز]]-[[بغلان]]''' و '''قندوز-فیض‌آباد'''، این ولایت را به مناطق شمالی و مرکزی افغانستان متصل می‌کند. همچنین، سه فرودگاه محلی در '''تالقان''' (مرکز ولایت)، '''ینگی‌قلعه''' و '''خواجه‌غار''' برای پروازهای داخلی و ترابری فعال هستند. با وجود نیاز به توسعه، این زیرساخت‌ها جابجایی مسافران و کالاها را ممکن ساخته‌اند. بهبود شبکه‌های ارتباطی می‌تواند نقش کلیدی در رشد اقتصادی تخار داشته باشد.<ref>دولت‌آبادی، شناسنامهٔ افغانستان، ۱۳۷۳ش، ص۳۹.</ref>
 
====ب) خدمات درمانی====
شبکهٔ درمانی تخار با چالش‌های جدی روبه‌رو است. با وجود یک شفاخانهٔ ولایتی، دو شفاخانهٔ ولسوالی و ۷۶ مرکز صحی، خدمات بهداشتی ناکافی و نامتوازن هستند. کمبود پزشکان متخصص، تجهیزات فرسوده، تمرکز امکانات در مرکز ولایت و دسترسی محدود در مناطق دورافتاده، مردم را مجبور به مراجعه به ولایات همجوار یا خارج از کشور کرده است.<ref>[https://pajhwok.com/fa/2014/05/27/خدمات-صحی-در-ولایت-تخار-رو-به-افزایش-است/ «خدمات صحی در ولایت تخار رو به افزایش است»، خبرزگاری پژواک.]</ref> از سوی دیگر، ۲۱ مرکز صحی فاقد ساختمان دائمی هستند و در مکان‌های کرایه‌ای فعالیت می‌کنند.<ref>[https://8am.media/fa/difficulties-of-health-centers-in-takhar-lack-of-facilities-and-lack-of-expert-staff/ «دشواری‌های مراکز صحی تخار؛ کمبود امکانات و نبود نیروی متخصص»، وسایت روزنامۀ ۸ صبح.]</ref> به‌دلیل ضعف خدمات مدرن، '''درمان سنتی''' (استفاده از گیاهان دارویی مانند زوفا، پونه و گل گاوزبان، [[حجامت]] و فصد) همچنان مورد اقبال مردم است. این روش‌ها نه‌تنها بخشی از فرهنگ بهداشتی منطقه هستند، بلکه به‌عنوان مکمل درمان مدرن نیز کاربرد دارند.<ref>[https://www.google.com/search?q=بازار+گرم+گیاهان+دارویی+در+تالقان+مرکز+ولایت+تخار&sca_esv=499376757f56c8e4&biw=1600&bih=773&sxsrf=AE3TifOFhc1W-FMu0VeROJRIJbQrctyeGg%3A1753812899257&ei=ow-JaIK2D7a8i-gP5_WwmQM&ved=0ahUKEwjCk_OW1uKOAxU23gIHHec6LDMQ4dUDCBA&uact=5&oq=بازار+گرم+گیاهان+دارویی+در+تالقان+مرکز+ولایت+تخار&gs_lp=Egxnd3Mtd2l6LXNlcnAaAhgCIlrYqNin2LLYp9ixINqv2LHZhSDar9uM2KfZh9in2YYg2K_Yp9ix2YjbjNuMINiv2LEg2KrYp9mE2YLYp9mGINmF2LHaqdiyINmI2YTYp9uM2Kog2KrYrtin2LEyBRAAGO8FMggQABiABBiiBDIIEAAYgAQYogQyBRAAGO8FMggQABiABBiiBEitEFDICFjICHABeAGQAQCYAfICoAHyAqoBAzMtMbgBA8gBAPgBAfgBApgCAqACkwOoAhDCAgcQIxgnGOoCwgIKECMYJxjqAhiLA8ICFBAAGIAEGJECGLQCGIoFGOoC2AEBwgIaEC4YgAQYkQIY0QMYtAIYxwEYigUY6gLYAQGYAxDxBQv-SampVRXuugYGCAEQARgBkgcFMS4zLTGgB-0CsgcDMy0xuAeDA8IHAzMtMsgHIQ&sclient=gws-wiz-serp#:~:text=Search%20Results-,بازار%20گرم%20گیاهان%20دارویی%20در%20تالقان%20مرکز%20ولایت%20تخار، -Pars%20Today «بازار گرم گیاهان دارویی در تالقان مرکز ولایت تخار»، وب‌سایت پارس تودی.]</ref>
 
==فرهنگ و هنر==
==فرهنگ و هنر==
===ادبیات===  
===باورهای دینی و مذهبی===
در حوزهٔ ادبیات، تخار در قلمرو بلخ باستان قرار دارد. بخشی از شاعران و ادیبان قلمرو بلخ مربوط به جغرافیای تخار بوده و نام آنها در منابع تاریخی به‌عنوان افتخارات ادبی بلخ باستان به ثبت رسیده است.<ref>خلیق، تاریخ ادبیات بلخ، ۱۳۸۷ش، ص۲۵.</ref> بستر ادبی- فرهنگی دریاچه یکی از مراکز فرهنگی است که در حوزۀ ادبیات در تخار فعالیت داشته و برگزاری برنامه‌های ادبی و انتشار کتاب‌های شعر و داستان از جمله دستاوردهای این نهاد به شمار می‌رود.<ref>[https://8am.media/___-__-______%E2%80%8F_-___-_-__-______%E2%80%8F_-____/ «چاپ دو مجموعه شعری و یک مجموعه داستان در تخار»، روزنامه ۸صبح.]</ref>  
ولایت تخار دارای بافت مذهبی همگنی است که بیشتر ساکنان آن را [[مسلمان|مسلمانان]] سنی‌مذهب تشکیل می‌دهند. [[همزیستی]] مسالمت‌آمیز مسلمانان حنفی با اقلیت‌های مذهبی ازجمله [[شیعه|شیعیان]] دوازده‌امامی و اسماعیلیان، به‌صورت تاریخی موجب شکل‌گیری الگوی خاصی از روابط اجتماعی شده که در آن ارزش‌های دینی مشترک به‌عنوان عامل وحدت‌بخش عمل می‌کند؛ هرچند این تعادل، گاهی تحت تأثیر تحولات سیاسی قرار می‌گیرد.<ref>[https://newsmedia.tasnimnews.com/Tasnim/Uploaded/Document/1400/01/31/140001311234299482260266.pdf سالنامۀ احصائیوی ۱۳۹۹ش، ص۱۰.]</ref> مثلاً حزب‌التحریر که مرکزیت آن در خارج از افغانستان قرار دارد، با تبلیغات گسترده به‌دنبال ترویج ایده‌های رادیکال خود میان جوامع مسلمان است. فعالیت‌های این گروه سنی‌مذهب در ولایات شمالی افغانستان به‌ویژه میان اقوام [[تاجیک‌های افغانستان|تاجیک]] و [[قوم ازبک|ازبک]] متمرکز است. نظام جمهوری اسلامی افغانستان در طول دو دهه حاکمیت، این حزب را به دلیل ماهیت تفرقه‌انگیز و مخالفت با ساختارهای حکومتی موجود، تهدیدی برای امنیت ملی می‌دانست. طالبان نیز با دستگیری گسترده اعضای این حزب در مناطق مختلف از جمله تخار، بر عزم خود برای مقابله با این جریان افراطی تأکید کرده‌اند.<ref>[https://farhangemelal.icro.ir/news/19301/پیشینه-فعالیت-حزب-التحریر-در-افغانستان «پیشینه فعالیت حزب التحریر در افغانستان»، پایگاه تخصصی-تحلیلی جامعه و فرهنگ ملل.]</ref>
===موسیقی===  
 
موسیقی محلی از سبک‌های دیرینهٔ مردم تخار است. علاقهٔ مردم به آلات موسیقی محلی به‌خصوص دمبوره، غیچک، طبله و رباب، بیشتر بوده که در محافل خوشی (جشن) با دعوت نمودن هنرمندان محلی می‌نوازند.<ref>[https://www.beytoote.com/art/music-cinema/introduction-afghan2-history.html «آشنایی با تاریخچهٔ موسیقی افغانستان»، خبرگزاری بیتوته.]</ref>  
===ادبیات===
===رسانه===  
در حوزهٔ ادبیات، تخار در قلمرو [[بلخ]] باستان قرار دارد. بخشی از شاعران و ادیبان قلمرو بلخ مربوط به جغرافیای تخار بوده و نام آنها در منابع تاریخی به‌عنوان افتخارات ادبی بلخ باستان به ثبت رسیده است.<ref>خلیق، تاریخ ادبیات بلخ، ۱۳۸۷ش، ص۲۵.</ref> در طول دو دهه حاکمیت نظام جمهوری اسلامی افغانستان، ادبیات در ولایت تخار و حوزه شمال‌شرق کشور شاهد احیای هویت ادبی منطقه شمال پس از سال‌ها محرومیت، کشف و پرورش استعدادهای ادبی جوان، ثبت و انتشار بخشی از گنجینه ادبیات شفاهی منطقه و ایجاد شبکه‌های ارتباطی میان ادیبان شمال با دیگر مناطق بود. این تحولات، دو مرحله متفاوت را سپری کرده است:
در تخار ۲۳ رسانۀ چاپی، تصویری و صوتی فعالیت دارند که نشریهٔ تصویری طلوع آفتاب، آئینهٔ ناب، خورشید، روزنامهٔ جوان و هفته‌نامهٔ لِمَر از مهم‌ترین رسانه‌های فعال در ولایت تخار هستند.<ref>[https://www.ariananews.af/fa/_______-__-____-_____-__-______-____/ «رسانه‌ها در تخار: حکومت به مشکلات خبرنگاران رسیدگی کند»، آریانا نیوز.]</ref>  
*'''دوران شکوفایی''': از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۴م با حمایت دولت مرکزی و نهادهای بین‌المللی، مراکز فرهنگی متعددی در تخار تأسیس شدند که از جمله می‌توان به بستر ادبی-فرهنگی دریاچه اشاره کرد. انتشار مجموعه‌های شعر و داستان با کیفیت بهتر و تیراژ بالاتر از ویژگی‌های این دوره بود. محافل شعرخوانی و نقد ادبی به صورت منظم برگزار می‌شد و ارتباط نویسندگان شمال با مراکز ادبی کابل و هرات تقویت شد. ویژگی‌های محتوایی آثار تولید شده در این دوره عبارت است از: غلبه مضامین اجتماعی و انتقادی در آثار ادبی؛ توجه به مسائل زنان و حقوق بشر؛ ترکیب عناصر مدرن با سنت‌های ادبی محلی؛ ظهور نسل جدیدی از شاعران زن در منطقه.
*'''دوران چالش‌ها و محدودیت‌ها''': با تشدید ناامنی‌ها در سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۱م، بسیاری از برنامه‌های ادبی محدود یا متوقف شد. برخی نویسندگان و شاعران به کابل یا خارج از کشور [[مهاجرت]] کردند. کاهش حمایت‌های مالی و امنیتی باعث رکود نسبی در تولید آثار شد. با این حال، مقاومت فرهنگی جامعه ادبی باعث شد فعالیت‌ها به شکل زیرزمینی و محدود ادامه یابد.<ref>[https://8am.media/fa/طرح-شکلگیری-حوزه-ی-ادبی-شمال-شرق/ «طرح شکل‌گیری حوزه ی ادبی شمال شرق»، وب‌سایت روزنامۀ ۸صبح.]</ref>
 
===موسیقی===
ولایت تخار دارای سنت موسیقایی ریشه‌داری است که بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی اجتماعی و فرهنگی مردم این منطقه محسوب می‌شود. سازهای محلی مانند دنبوره، غیچک، طبله و [[رباب]] را هنرمندان محلی در مراسم و جشن‌های عمومی به‌کار می‌گیرند. در سال‌های اخیر، بازگشت مهاجران از کشورهای خارجی موجب اثرپذیری سلیقه‌های موسیقایی از [[موسیقی]] مدرن شده است. با این حال، موسیقی محلی همچنان در مناسبت‌های اجتماعی و خانوادگی حضوری پررنگ دارد و به‌عنوان بخشی از هویت فرهنگی منطقه حفظ شده است که نشان‌دهنده پویایی فرهنگی تخار در مواجهه با تحولات اجتماعی است.<ref>[https://shahraranews.ir/fa/news/62174/_____-__-_______-____-____-_________-__-_____-___][https://kabulestan.com/مکان-ها/ولایت-تخار/ «ولایت تخار»، وب‌سایت کابلستان.]</ref>
 
===رسانه===
در حال‌حاضر، بیش از ۲۰ رسانه صوتی، تصویری و چاپی دولتی و غیردولتی در این منطقه فعال است. سابقه رسانه‌ای تخار به دهه ۱۳۵۰ش و انتشار هفته‌نامهٔ تخارستان توسط ریاست اطلاعات و فرهنگ بازمی‌گردد، در حالی که تلویزیون ملی در سال ۱۳۷۵ش، ولایت تخار را تحت پوشش قرار داد. در دوران حاکمیت جمهوری اسلامی افغانستان، تلویزیون‌های مهر و برلیک و رادیوهای همصدا، آی‌خانم، تخارستان و ریحان در ولایت تخار تأسیس شدند. روزنامهٔ جوان و هفته‌نامه‌های آوای کوکچه، نجوا، ارشاد نور و تخارستان در این ولایت، فعال هستند، اما برخی نشریات مانند طلوع آفتاب جدید، هدف و کوکچه به دلیل مشکلات مالی با رکود مواجه شده‌اند.<ref>[https://shahraranews.ir/fa/news/62174/_____-__-_______-____-____-_________-__-_____-___][https://kabulestan.com/مکان-ها/ولایت-تخار/ «ولایت تخار»، وب‌سایت کابلستان.]</ref>
 
===ورزش و بازی‌های محلی===
===ورزش و بازی‌های محلی===
۲۲ فدراسیون ورزشی در ولایت تخار فعالیت دارند. فوتبال، والیبال، فوتسال، کاراته، تکواندو، کانکفو توآ، فری‌فایت، بوکس و کشتی از جملۀ ورزش‌های پرطرفدار در این ولایت بوده و علاوه بر آن، بزکشی، پهلوانی (کشتی سنتی)، بادبادک بازی، تخم مرغ جنگی و توپ‌دنده از جملهٔ بازی‌های محلی این ولایت به شمار می‌روند.<ref>[https://shahraranews.ir/fa/news/62174/_____-__-____%E2%80%8C___-____-____-_________-__-_____-___ «نگاهی به بازی‌های سنتی مردم افغانتسان در نوروز»، شهرآرا نیوز.]</ref>  
در گذشته ورزش‌های سنتی مانند پهلوانی، سنگ‌اندازی و غُرسی (کشتی محلی) جایگاه ویژه‌ای در زندگی مردم داشتند، اما امروزه ورزش‌هایی همچون تکواندو، کاراته، جودو، کانگفو، والیبال و فوتبال نیز میان جوانان محبوبیت یافته است. بیش از ۲۲ فدراسیون ورزشی در این ولایت فعال استکه نشان‌دهندهٔ تنوع و پویایی ورزشی منطقه است. ورزشکاران تخاری در سال‌های اخیر با کسب مدال‌های [[طلا]]، نقره و برنز در مسابقات داخلی و بین‌المللی، نام این ولایت را پرآوازه کرده‌اند. مدارس نیز با گنجاندن ورزش در برنامه‌های درسی، نقش مهمی در ترویج فرهنگ ورزشی میان نوجوانان ایفا می‌کنند.<ref>[https://shahraranews.ir/fa/news/62174/_____-__-_______-____-____-_________-__-_____-___][https://kabulestan.com/مکان-ها/ولایت-تخار/ «ولایت تخار»، وب‌سایت کابلستان.]</ref>
===غذاهای محلی===  
 
قابلی‌پلو، شیر برنج، منتو، شورچای، چارمغز چای و کچری قروت از جملهٔ غذاهای محلی افغانستان بوده که در ولایت تخار نیز رایج هستند.<ref>[https://atis.af/_____-______-__________/ محمدی، «انواع غذاهای افغانی»، وب‌سایت سیستم معلوماتی افغانستان.]</ref>
===غذاهای محلی===
===پوشاک===  
تنوع غذایی ولایت تخار ریشه در فرهنگ و اقلیم این منطقه دارد.
چَپَن ‌از لباس‌های محلی ولایت تخار است. صنعت چپن‌دوزی در تخار سابقۀ طولانی دارد و خانواده‌های زیادی مشغول دوخت این لباس محلی هستند.<ref>[https://www.avapress.com/fa/news/261288/_____-___-_____-____-_____-___-____ «کمرنگ شدن بازار صنعت قدیمی چپن در تخار»، خبرگزاری صدای افغان.]</ref>  
*'''قابلی‌پلو''' به‌عنوان غذای اصلی و رسمی در مهمانی‌ها و مراسم خاص تهیه می‌شود که ترکیبی از [[برنج]]، گوشت و سبزیجات معطر است.
===نوروز===  
*'''شیربرنج''' به‌عنوان صبحانه‌ای مقوی و دسر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مردم تخار جشن نوروز را با آمادگی ویژه در دو مراسم جهنده‌بالا برگزار می‌کنند. یکی از این مراسم‌ها به‌ نام جهنده‌بالای تالقان‌جان و دیگری به‌نام جهنده بالای خواجه چنگال یاد می‌شود. مردم این ولایت دَه روز پیش از روز عید، برای تجلیل از نوروز آماد‌گی می‌گیرند. این آماد‌گی‌ها شامل پاک‌کاری شهر، تهیۀ میوۀ هفت‌سین و رنگ‌ کردن درختان و خانه‌ها است. مردم در اولین روز از نوروز به دامنه‌های تپه‌ها ‌رفته و این روز را با دوستان و خانواده‌های خود جشن می‌‌گیرند.<ref>[https://8am.media/poverty-and-limitations-this-year-the-7th-takharian-counter-was-not-spread/ «فقر و محدودیت: امسال دسترخوان هفت سین تخاریان پهن نشد»، روزنامه ۸صبح.]</ref>
*'''منتو''' در وعده‌های ناهار و شام سرو می‌شود. شورچای (چای شور) نوشیدنی سنتی منطقه است که همراه با نان محلی مصرف می‌شود.
===عید فطر===
*'''چارمغز چای''' به‌عنوان نوشیدنی مقوی در فصل‌های سرد رواج دارد.
عید فطر از جشن‌هایی است که در سراسر افغانستان رایج بوده و مردم تخار نیز این عید را جشن می‌گیرند. رسم است که مردم در ۲۶ و ۲۷ ماه رمضان به استقبال عید فطر رفته و خانه‌تکانی و پاک‌کاری می‌کنند. در این روزها برای اعضای خانواده لباس‌های نو خریداری کرده و برای پختن غذای عیدانه مواد لازم را تهیه می‌کنند. روز ۲۹ رمضان را عرفه نامیده‌اند و شام آن روز را عید مردگان می‌نامند. در روز عید، همۀ مردم، زن و مرد برای خواندن نماز عید به مسجد رفته و بعد از ادای نماز عید، عید را یکدیگر تبریک می‌گویند.<ref>عابدوف، آداب، آیین‌ها و باورهای مردم افغانستان، ۱۳۹۳ص۱۴۶.</ref>  
*'''کچری قروت''' غذای محلی و ساده‌ای است که از ترکیب [[کشک]]، [[برنج]] و [[سبزی|سبزیجات]] تهیه می‌شود.
==آموزش و پژوهش==
 
===مکاتب===  
این غذاها علاوه‌بر جنبهٔ تغذیه‌ای، بخشی از هویت فرهنگی و اجتماعی مردم تخار را تشکیل می‌دهند و در مناسبت‌های مختلف به‌عنوان عامل پیوند اجتماعی عمل می‌کنند.<ref>[https://atis.af/_____-______-__________/ محمدی، «انواع غذاهای افغانی»، وب‌سایت سیستم معلوماتی افغانستان.]</ref>
در ولایت تخار ۲۶۳ باب مکتب ابتداییه، ۱۴۲ باب مکتب متوسطه و ۲۴۴ باب لیسه وجود داشته و ۳۹۴۷۷۲ دانش‌آموز که ۵۷ درصد آن‌ را پسران و ۴۳ درصد را دختران تشکیل می‌دهند، به آموزش می‌پردازند.<ref>[https://www.oqabnews.com/2019/02/_____-____-____-_____-_____-____-____-_/ «گزارش کاری ۱۳۹۷ش ریاست معارف تخار برای مسؤولین حکومت»، خبرگزاری عقاب.]</ref>  
 
===دانشگاه‌ تخار===
===پوشاک===
دانشگاه تخار در سال ۱۳۷۰ش تأسیس شد. این دانشگاه دارای هفت دانشکده، ۲۹ رشتهٔ علمی، یک مجلهٔ علمی- پژوهشی و کتابخانه است.<ref>[https://mohe.gov.af/sites/default/files/2020-10/______.pdf «کتلاک پوهنتون‌ها و موئسسات تحصیلات عالی دولتی، وب‌سایت وزرات تحصیلات عالی افغانستان».]</ref>
[[چپن|چَپَن]]<nowiki/>از لباس‌های محلی ولایت تخار است. صنعت چپن‌دوزی در تخار سابقهٔ طولانی دارد و خانواده‌های زیادی مشغول دوخت این لباس محلی هستند. صنعت چپن‌دوزی در تخار که زمانی رونق داشت و محصولاتش حتی به کشورهایی مانند [[ایران]]، ترکیه و آلمان صادر می‌شد، اکنون با کاهش شدید تقاضا مواجه شده است. صنعتگران محلی علت این وضعیت را ترکیبی از عوامل اقتصادی از جمله فقر گسترده، بیکاری فزاینده و هجوم لباس‌های وارداتی ارزان‌قیمت می‌دانند.<ref>[https://www.avapress.com/fa/news/261288/_____-___-_____-____-_____-___-____ «کمرنگ شدن بازار صنعت قدیمی چپن در تخار»، خبرگزاری صدای افغان.]</ref>
===دانشگاه‌های خصوصی===
 
مؤسسهٔ تحصیلات عالی خانۀ دانش، تحصیلات عالی پیمان و تحصیلات عالی راه سعادت از دانشگاه‌های خصوصی فعال در ولایت تخار هستند.<ref>[https://qaad.edu.af/resources/universities/____-___-_____/ «پوهنتون‌ها و موسسات تحصیلات عالی خصوصی»، وب‌سایت ریاست تضمین کیفیت و اعتباردهی.]</ref>
===مناسبت‌های ملی و مذهبی===
===مدارس دینی===  
'''[[نوروز]]:''' مردم تخار [[جشن نوروز]] را با آمادگی ویژه در دو مراسم جهنده‌بالا برگزار می‌کنند. یکی از این مراسم‌ها به نام جهنده‌بالای تالقان‌جان و دیگری به‌نام جهنده‌بالای خواجه چنگال یاد می‌شود. مردم این ولایت دَه روز پیش از عید، برای تجلیل از [[نوروز]] آمادگی می‌گیرند. این آمادگی‌ها شامل پاکیزگی شهر، تهیهٔ میوهٔ [[هفت‌سین]] و رنگ‌کردن درختان و [[خانه|خانه‌ها]] است. مردم در اولین روز از سال نو به دامنه‌های تپه‌ها رفته و این روز را با دوستان و خانواده‌های خود جشن می‌گیرند.<ref>[https://8am.media/poverty-and-limitations-this-year-the-7th-takharian-counter-was-not-spread/ «فقر و محدودیت: امسال دسترخوان هفت سین تخاریان پهن نشد»، روزنامه ۸ صبح.]</ref>
 
'''عید فطر:''' [[عید فطر]] از جشن‌هایی است که در سراسر افغانستان رایج بوده و مردم تخار نیز این عید را [[جشن]] می‌گیرند. در این ولایت مردم در ۲۶ و ۲۷ ماه رمضان به استقبال [[عید فطر]] رفته و [[خانه تکانی|خانه‌تکانی]] می‌کنند. در این روزها اعضای خانواده لباس‌های نو خریداری کرده و برای پختن غذای عیدانه مواد لازم را تهیه می‌کنند. روز ۲۹ [[رمضان]] را عرفه و شام آن روز را [[عید مردگان]] می‌نامند. در روز عید، همهٔ مردم، زن و مرد برای خواندن [[نماز]] عید به [[مسجد]] رفته و بعد از ادای نماز عید، عید را به یکدیگر تبریک می‌گویند.<ref>عابدوف، آداب، آیین‌ها و باورهای مردم افغانستان، ۱۳۹۳ش، ص۱۴۶.</ref>
 
'''عید قربان:''' در ولایت تخار، همچون سایر نقاط افغانستان، [[عید قربان در افغانستان|عید قربان]] با آیین‌های دیرینه دینی و فرهنگی گرامی داشته می‌شود. برگزاری مسابقات کشتی محلی و دیگر بازی‌های سنتی به عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از مراسم این عید، همواره مورد توجه خاص مردم منطقه بوده است. این رقابت‌های سالم که با حضور گسترده اقشار مختلف جامعه برگزار می‌شود، علاوه بر حفظ میراث فرهنگی، نقش مهمی در تقویت همبستگی اجتماعی ایفا می‌کند. شور و نشاط حاصل از این برنامه‌ها، فضای عید را در تخار به فرصتی برای تجدید پیوندهای اجتماعی و ترویج روحیه همدلی تبدیل می‌سازد.<ref>[https://www.avapress.com/fa/news/318539/مسابقات-ک-شتی-محلی-مناسبت-عید-قربان-تخار-برگزار «مسابقات کُشتی محلی به مناسبت عید قربان در تخار برگزار شد»، خبرگزاری آوا.]</ref>
 
===معارف و آموزش عالی===
====معارف (آموزش و پرورش)====
در ولایت تخار ۲۶۳ باب مکتب ابتداییه، ۱۴۲ باب مکتب متوسطه و ۲۴۴ باب لیسه وجود داشته و ۳۹۴۷۷۲ دانش‌آموز که ۵۷ درصد آن را پسران و ۴۳ درصد را دختران تشکیل می‌دهند، به آموزش می‌پردازند.<ref>[https://www.oqabnews.com/2019/02/_____-____-____-_____-_____-____-____-_/ «گزارش کاری ۱۳۹۷ش ریاست معارف تخار برای مسؤولین حکومت»، خبرگزاری عقاب.]</ref>
 
====تحصیلات عالی====
دانشگاه تخار در سال ۱۳۷۰ش تأسیس شد. این دانشگاه دارای هفت دانشکده، ۲۹ رشتهٔ علمی، یک مجلهٔ علمی- پژوهشی و کتابخانه است.<ref>[https://mohe.gov.af/sites/default/files/2020-10/______.pdf «کتلاک پوهنتون‌ها و موئسسات تحصیلات عالی دولتی، وب‌سایت وزرات تحصیلات عالی افغانستان».]</ref> مؤسسهٔ تحصیلات عالی خانهٔ دانش، تحصیلات عالی پیمان و تحصیلات عالی راه سعادت از دانشگاه‌های خصوصی فعال در ولایت تخار هستند.<ref>[https://qaad.edu.af/resources/universities/____-___-_____/ «پوهنتون‌ها و موسسات تحصیلات عالی خصوصی»، وب‌سایت ریاست تضمین کیفیت و اعتباردهی.]</ref>
 
====مدارس دینی====
چهار باب دارالعلوم، دوازده باب مدرسهٔ دینی و چهار باب دارالحفاظ در بخش تعلیمات اسلامی ولایت تخار فعالیت دارند.<ref>[https://www.oqabnews.com/2019/02/_____-____-____-_____-_____-____-____-_/ «گزارش کاری ۱۳۹۷ش ریاست معارف تخار برای مسؤولین حکومت»، خبرگزاری عقاب.]</ref>
چهار باب دارالعلوم، دوازده باب مدرسهٔ دینی و چهار باب دارالحفاظ در بخش تعلیمات اسلامی ولایت تخار فعالیت دارند.<ref>[https://www.oqabnews.com/2019/02/_____-____-____-_____-_____-____-____-_/ «گزارش کاری ۱۳۹۷ش ریاست معارف تخار برای مسؤولین حکومت»، خبرگزاری عقاب.]</ref>


==تقسیمات کشوری==  
===نظام اجتماعی تخار===
شهر تالقان از سال ۱۳۴۱ش، مركز ولایت تخار است. نام این شهر از دیرباز در متون تاریخی و جغرافیایی به‌صورت‌های طالقان، طایقان، طایكان، طاركان و تالقان آمده است. در اكثر منابع از دو طالقان‌ به‌نام‌‌های طالقان تخارستان و طالقان جوزجان یاد شده است. تخار دارای ۱۶ ولسوالی (شهرستان) است که ولسوالی‌های اِشکمِش، بَنگی، بهارک، تالقان، چال، چاه‌آب، خواجه بهاءالدین، خواجه غار، دَرقَد، دشتِ قلعه، روستاق، فَرخار، کَل‌أفغان، نمک‌آب، وَرسَج، هزارسَموچ و یَنگی‌قلعه را شامل می‌شود.<ref>[https://atis.af/takhar-province/ «ولایت تخار»، وب‌سایت سیستم معلوماتی و گردشگری افغانستان.]</ref>  
ولایت تخار نمونه‌ای بارز از همزیستی مسالمت‌آمیز اقوام مختلف است که در آن تاجیک‌ها، پشتون‌ها، ترک‌تبارها (شامل ازبک‌ها و قزاق‌ها)، هزاره‌ها، گجراتی‌ها و بلوچ‌ها در کنار یکدیگر زندگی می‌کنند. این تنوع قومی با وجود تفاوت‌های فرهنگی و زبانی، در چارچوب ارزش‌های اجتماعی مشترک و هویت اسلامی مدیریت می‌شود. سازوکارهای سنتی حل اختلاف مانند شوراهای محلی و نهادهای ریش‌سفیدان نقش مهمی در پیشگیری از تشدید تنش‌های قومی ایفا می‌کنند. [[زبان فارسی]] دری به‌عنوان زبان میانجی، تسهیل‌کننده ارتباطات بین‌قومی است. اقتصاد مبتنی بر کشاورزی و دامداری نیز پیوندهای مشترک معیشتی بین اقوام مختلف ایجاد کرده است.<ref>دولت‌آبادی، شناسنامهٔ افغانستان، 1371ش، ص۴۸–۵۲؛ نادرخان، راهنمای قطغن و بدخشان، 1367ش، ص۷۸–۷۹.</ref>
==گردشگری==
 
تخار داراى مناطق تاريخى زیاد بوده که مى‌توان از آي‌خانم، زيارت خواجه بهاءالدين، زیارت خواجه خضر، زیارت حضرت واقف، زیارت خواجه چنگال، پير فرخار و قلعۀ ذوبين نام برد.<ref>[https://shahed.news/2021/03/2-2/ «ولایت تخار، نفوس و ولسوالی‌های آن»، خبرگزاری شاهد.]</ref>
==مکان‌های تاریخی و زیارتی==
ولایت تخار گنجینه‌ای از میراث تاریخی و فرهنگی است که غنای تمدنی این منطقه را به نمایش می‌گذارد. در مرکز ولایت (تالقان)، [[مسجد جامع]] با معماری اصیل اسلامی و چهار کاروانسرای تاریخی، یادگار روزگار رونق تجاری این دیار است. ولسوالی رستاق نیز با '''قلعه سرغار''' و زیارتگاه مجاورش، از نقاط برجسته تاریخی و مذهبی به‌شمار می‌رود. در ولسوالی فرخار، مزارهای مورد احترامی چون '''پیر فرخار'''، '''شاه نعمت‌الله ولی''' و '''خواجه ابدال ولی''' قرار دارد. همچنین ولسوالی ورسج میزبان مجموعه‌ای از مزارهای تاریخی، از جمله '''شیخ نظام‌الدین'''، '''شیخ نجم‌الدین'''، '''سیدغدیرالدین'''، '''سعد وقاص'''، '''مولانا رحیم‌الله''' و '''شیخ خلیل‌الله''' است که گواه پیشینه غنی فرهنگی و دینی این ناحیه هستند.<ref>نادرخان، راهنمای قطغن و بدخشان، 1367ش، ص71، 81 ـ82، 84 و 107.</ref>
 
'''{{درشت|شهر باستانی آی‌خانم}}'''
 
[[آی‌خانم]] نام شهری باستانی- یونانی در ولایت تخار در شمال افغانستان است که ۲۲۰۰ سال قدمت دارد و امروزه، ویرانه‌ای از آن شهر باستانی باقی مانده است. آی‌خانم کلمه‌ای ترکی به‌معنای ماه‌بانو است.<ref>عظیمی، افغانستان و نقاط شگفت‌انگیز آن، ۱۳۹۰ش، ص۴۳۱.</ref> در داستان‌ها و افسانه‌های محلی، به دختری بسیار زیبا اشاره شده است که از شدت زیبایی، وی را «ماه‌بانو» می‌گفتند. او خواستگاران زیادی داشت و سرانجام یکی از آنها وی را دزدیده و به شهری دیگر برد. شاهزاده، قلعه‌ای برای آی‌خانم ساخت و او را در آن‌جا پنهان کرد. آن قلعه، کم‌کم به نام «آی‌خانم» یا «ماه‌بانو» معروف شد.<ref>[https://atis.af/ai-khanum-city-2/ نظری، «شهر آی‌خانم یا ماه‌بانو»، وب‌سایت سیستم معلوماتی گردشگری افغانستان.]</ref> برخی، نام این شهر را برگرفته از نام سِلین/لونا (Selene/Luna) از الهه‌های اساطیری مهتاب یونان و روم می‌دانند. برخی دیگر نیز آن را به [[آناهیتا]]، الههٔ باستانی عشق و زایش و مهتاب ایران باستان نسبت می‌دهند.<ref>[https://www.jadidonline.com/story/05072011/frnk/ay_khanum_ruins دوستار، «آی‌خانم، ماه بانوی خاور»، وب‌سایت خبر آنلاین]؛ [https://www.mizan.news/134640/آی-خانم-تخار-شهری-یونانی-با-قدمت-2200-ساله/ «آی‌خانم تخار شهری یونانی با قدمت ۲۲۰۰ ساله در افغانستان»، خبرگزاری میزان.]</ref> از این شهر در آثار جغرافی‌نگاران یونانی چون استرابو و بطلیموس، با نام‌های «اسکندریهٔ آمودریا» یا «اسکندریهٔ اوکسیانا» یاد شده است.<ref>[https://database-aryana-encyclopaedia.blogspot.com/2009/04/blog-post_06.html مهدی‌زاده کابلی، «آی‌خانم»، وب‌سایت دایرةالمعارف آریانا].</ref>
 
این شهر به‌صورت یک تپهٔ هموار باستانی بر بالای یک بلندی، در تقاطع رودهای آمودریا و کوکچه<ref>[https://atis.af/ai-khanum-city-2/ نظری، «شهر آی‌خانم یا ماه‌بانو»، وب‌سایت سیستم معلوماتی گردشگری افغانستان.]</ref> در شمال‌شرق افغانستان در ولسوالی خواجه‌غار ولایت تخار واقع شده که از شمال به رود کوکچه و از طرف غرب به آمودریا و از طرف شرق به قریهٔ آی‌خانم محدود می‌شود.<ref>عظیمی، افغانستان و نقاط شگفت‌انگیز آن، ۱۳۹۰ش، ص۴۳۱.</ref> برخی معتقدند سنگ‌بنای آن توسط اسکندر مقدونی کار گذاشته شده و آن سنگ‌بنا اکنون در موزهٔ کابل نگهداری می‌شود.<ref>[https://www.mizan.news/134640/آی-خانم-تخار-شهری-یونانی-با-قدمت-2200-ساله/ «آی‌خانم تخار شهری یونانی با قدمت ۲۲۰۰ ساله در افغانستان»، خبرگزاری میزان.]</ref> عده‌ای دیگر بر این باورند آی‌خانم توسط آنتیوخوس یکم پادشاه امپراتوری سلوکی، حدود ۲۸۰ سال قبل از میلاد بنا شده است.<ref>[https://www.etilaatroz.com/63132/آی‌خانم؛-شهر-یونانی-در-شمال‌شرق-افغا/ پژواک، «آی‌خانم؛ شهر یونانی در شمال‌شرق افغانستان»، وب‌سایت اطلاعات روز.]</ref> از کتیبه‌ای که از مقبرهٔ کنیاس در داخل شهر آی‌خانم به‌دست آمده، معلوم می‌شود بانی شهر او بوده است؛ زیرا در دورهٔ هلنیستی رسم بر این بوده که تنها بانی شهر را در داخل محوطهٔ شهر به‌خاک می‌سپردند. با توجه به کتیبهٔ به‌دست آمده قدمت شهر به سال‌های ۳۲۵ تا ۳۰۰ سال قبل از میلاد بر می‌گردد.<ref>عظیمی، افغانستان و نقاط شگفت‌انگیز آن، ۱۳۹۰ش، ص۴۳۱.</ref>
 
شهر آی‌خانم ۲۰ سال پایتخت امپراطوری یونانی باختری بود و زمان فرمانروایی «اکراتیدس» پهنای قلمرو حکومت آن تا شمال هند را در برمی‌گرفت، اما سرانجام با حملات مداوم اقوام ساکایی، این شهر در حدود سال ۱۴۵ قبل از میلاد سقوط کرده و با خاک یکسان شد.<ref>عظیمی، افغانستان و نقاط شگفت‌انگیز آن، ۱۳۹۰ش، ص۴۳۴.</ref> با شروع جنگ‌های داخلی دههٔ هفتاد در افغانستان، به‌خاطر دسترسی فرماندهان نظامی منطقه به منطقهٔ حفریات آی‌خانم، کاوش‌های غیرقانونی صورت گرفت و آثار به‌دست آمده به قاچاقچیان آثار عتیقه فروخته شد و این شهر باستانی به ویرانهٔ متروکی مبدل شد.<ref>[http://www.afghan-german.net/upload/Tahlilha_PDF/noved_hamed_shahrbastani_i_khanem.pdf نوید، «شهر باستانی آی‌خانم»، وب‌سایت افغان جرمن.]</ref> امروزه از آن همه شکوه و عظمت تنها یک میدان مملو از گودال و حفره‌های وحشتناک در وسط شهر باقی مانده است.<ref>[https://www.jadidonline.com/story/05072011/frnk/ay_khanum_ruins دوستار، «آی‌خانم، ماه بانوی خاور»، وب‌سایت خبر آنلاین.]</ref>
 
====کشف شهر آی‌خانم====
شهر آی‌خانم تا قرن‌های متمادی ناپدید بود. باستان‌شناسان اروپایی مدت‌ها در جستجوی شهری از دورهٔ اسکندر در سواحل رود آمو بودند.<ref>[https://atis.af/ai-khanum-city-2/ نظری، «شهر آی‌خانم یا ماه‌بانو»، وب‌سایت سیستم معلوماتی گردشگری افغانستان.]</ref> در سال ۱۹۶۱م هنگامی که محمدظاهر شاه برای شکار در ولایت تخار به سر می‌برد، مردم محلی یک اثر سنگی کنده‌کاری شده را به شاه نشان دادند. وی این اثر را در اختیار تیم باستان‌شناسی فرانسه در کابل قرار داد.<ref>لی، عجایب تاریخی افغانستان، ۱۳۹۲ش، ص۸۳.</ref> کاوش‌های باستان‌شناسان فرانسوی در این منطقه نشان داد که آی‌خانم یکی از شهرهای مهم یونانی- باختری بوده است.<ref>[https://www.jadidonline.com/story/05072011/frnk/ay_khanum_ruins دوستار، «آی‌خانم، ماه بانوی خاور»، وب‌سایت خبر آنلاین]؛ [https://www.mizan.news/134640/آی-خانم-تخار-شهری-یونانی-با-قدمت-2200-ساله/ «آی‌خانم تخار شهری یونانی با قدمت ۲۲۰۰ ساله در افغانستان»، خبرگزاری میزان.]</ref>
 
===معماری===
شهر آی‌خانم به‌صورت مثلثی‌شکل ساخته شده که دو ضلع آن با آب احاطه شده و ضلع سوم محل استقرار برج و باروی شهر است.<ref>[http://fa2.ifilmtv.ir/News/Content/55667/آی-خانم-شهر-باستانی-2200-ساله-در-افغانستان-تصاویر?شهر-آی-خانم «شهر افسانه‌ای و باستانی «آی‌خانم» در ولایت تخار افغانستان»، وب‌سایت آی فیلم ۲.]</ref> شهر دارای ۱۸۰۰ متر طول و ۱۶۰۰ متر عرض است.<ref>عظیمی، افغانستان و نقاط شگفت‌انگیز آن، ۱۳۹۰ش، ص۴۳۴.</ref> معماری آن نیز ترکیبی از هنر یونانی، ایرانی و هندی است. قصر در مرکز شهر بوده و بناهای دیگری مثل معبد، دیوان حکومتی، آمفی‌تئاتر، [[مدرسه]]، ورزشگاه و دژ نگهبانی با برج‌ها و ستون‌های بلندِ آذین‌شده به سبک یونانی در آن وجود داشته است.<ref>[https://www.jadidonline.com/story/05072011/frnk/ay_khanum_ruins دوستار، «آی‌خانم، ماه بانوی خاور»، وب‌سایت خبر آنلاین.]</ref>
 
====آثار کشف‌شده====
تیم باستان‌شناسان افغان – فرانسه از سال ۱۹۶۵ تا ۱۹۷۸م، پانزده دوره در آی‌خانم حفریاتی انجام دادند و آثار کشف شده را به موزهٔ ملی افغانستان در کابل انتقال داده و در اطاقی به‌نام آی‌خانم به نمایش گذاشتند.<ref>[http://www.hambastagi.org/new/fa/category/report/546-commanders-of-ahmad-shah-massoud-looters-of-aikhanum-ancient-treasure.html سیاووش، «غارتگران آثار تاریخی آی‌خانم مقربان «قهرمان ملی»، وب‌سایت حزب همبستگی افغانستان.]</ref> برخی از این آثار عبارتند از: مجسمه‌ها، کتیبه‌ها، کوزه‌ها، بشقاب، کاسه، جعبه‌های سرپوش‌دار، ظروف قیمتی و دو لوحه ساعت‌نمای آفتابی.<ref>عظیمی، افغانستان و نقاط شگفت‌انگیز آن، ۱۳۹۰ش، ص۴۳۴.</ref> در داخل محوطهٔ شهر، دو مقبرهٔ نزدیک دروازهٔ ورودی قصر بود که یک کتیبهٔ سنگی وجود داشت که روی آن به رسم‌الخط و زبان یونانی پنج اندرز بدین مضمون حکاکی شده بود: «در کودکی ادب نگه دار، در جوانی خود را نگه دار، در میان‌سالی دادگر و رستگار باش، در سالمندی دیگران را پند سودمند ده و در وقت مرگ بی‌ترس و بی‌اندوه باش.»<ref>[http://www.kabulnath.de/Salae_Panchoum/Shoumare_93/M.A.Amini.html امینی و یوسفزی، «آی‌خانم، یک شهر یونانی در شمال افغانستان، از حفریات تا دستبرد و تخریب کامل»، وب‌سایت کابل‌نات.]</ref>
#آثار کشف‌شدهٔ آی‌خانم را از لحاظ سبک و اسلوب هنری به سه دسته می‌توان تقسیم کرد:
#آثاری که فقط عناصر و سبک یونانی دارند مثل مجسمهٔ هرمس، به‌شکل مرد مسن ریش‌دار؛
#آثاری که منشأ و اصالت یونانی دارند اما شبیه آثار هنری معاصرین زمان خود در غرب افغانستان (مصر و سوریه) هستند.
#آثاری که در آنها عناصر هنر یونانی با هنرهای محلی افغانستان ترکیب شده است.<ref>[http://www.kabulnath.de/Salae_Panchoum/Shoumare_93/M.A.Amini.html امینی و یوسفزی، «آی‌خانم، یک شهر یونانی در شمال افغانستان، از حفریات تا دستبرد و تخریب کامل»، وب‌سایت کابل‌نات.]</ref>


==پانویس==
==پانویس==
خط ۵۵: خط ۱۵۱:


==منابع==
==منابع==
{{آغاز منابع}}
* «آشنایی با تاریخچهٔ موسیقی افغانستان»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: ۱۷ آبان ۱۴۰۱ش.
* «آی‌خانم تخار»، خبرگزاری میزان، تاریخ بارگذاری: ۱۹ فروردین ۱۳۹۵ش.
* «آی‌خانم تخار»، خبرگزاری میزان، تاریخ بارگذاری: ۱۹ فروردین ۱۳۹۵ش.
* «آشنایی با تاریخچة موسیقی افغانستان»، خبرگزاری بیتوته، تاریخ بازدید: ۱۷ آبان ۱۴۰۱ش.
* «آی‌خانم تخار شهری یونانی با قدمت ۲۲۰۰ ساله در افغانستان»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: ۹ فروردین ۱۳۹۵ش.
* «توزیع ۱۸۰ ذخیره‌گاه محصولات زراعتی در ولایت تخار»، وب‌سایت وزارت زراعت، آ‌بیاری و مالداری، تاریخ بارگذاری: ۱۱ مرداد ۱۴۰۱ش.
* «آی‌خانم؛ شهر یونانی در شمال‌شرق افغانستان»، وب‌سایت اطلاعات روز، تاریخ درج مطلب: ۲۴ سرطان ۱۳۹۷ش.
* «پوهنتون‌ها و موسسات تحصیلات عالی خصوصی»، وب‌سایت ریاست تضمین کیفیت و اعتباردهی، تاریخ بازدید: ۲ دی ۱۴۰۱ش.
* بارتولد، و و، جغرافیای تاریخی ایران، ترجمهٔ حمزه سردادور، تهران، ۱۳۵۸ش.
* «چاپ دو مجموعه شعری و یک مجموعه داستان در تخار»، روزنامه ۸صبح، تاریخ بارگذاری: ۲۷ حوت ۱۳۸۹ش.
* «بازار گرم گیاهان دارویی در تالقان مرکز ولایت تخار»، وب‌سایت پارس تودی، تاریخ درج مطلب: ۱۶ خرداد ۱۴۰۳ش.
* خلیق، صالح محمد، تاریخ ادبیات بلخ، انجمن نویسندگان بلخ، ۱۳۸۷ش.
* «برآورد نفوس کشور: ۱۳۹۹»، وب‌سایت اداره ملی احصائیه و معلومات افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۲۸ می ۲۰۲۰م.
* «رسانه‌ها در تخار: حکومت به مشکلات خبرنگاران رسیدگی کند»، آریانا نیوز،تاریخ بازدید: ۱۸ جدی ۱۴۰۱ش.
* «پیشینه فعالیت حزب التحریر در افغانستان»، پایگاه تخصصی-تحلیلی جامعه و فرهنگ ملل، تاریخ درج مطلب: ۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۳ش.
* سالنامه احصائیوی ۱۳۹۹ش، شماره ۴۴، تاریخ بارگذاری: ۱۴۰۰ش.
* «توزیع ۱۸۰ ذخیره‌گاه محصولات زراعتی در ولایت تخار»، وب‌سایت وزارت زراعت، آبیاری و مالداری، تاریخ بارگذاری: ۱۱ مرداد ۱۴۰۱ش.
* «ظواهر معدنی ولایت تخار»، وب‌سایت وزارت معادن و پیرولیم افغانستان، تاریخ بازدید: ۱۸آبان ۱۴۰۱ش.
* «چاپ دو مجموعه شعری و یک مجموعه داستان در تخار»، روزنامه ۸ صبح، تاریخ بارگذاری: ۲۷ حوت ۱۳۸۹ش.
* عابدوف، داداجان، «آداب، آیین‌ها و باورهای مردم افغانستان»، ترجمه بهرام امیر احمدیان، کابل، انستیتوت مطالعات اتراتژیک افغانستان، ۱۳۹۳ش.
* «خدمات صحی در ولایت تخار رو به افزایش است»، خبرزگاری پژواک، تاریخ درج مطلب: ۲۷ می ۲۰۱۴م.
* «فقر و محدودیت: امسال دسترخوان هفت سین تخاریان پهن نشد»، روزنامه ۸صبح، تاریخ بارگذاری: ۱ حمل ۱۴۰۱ش.
* «رسانه‌ها در تخار: حکومت به مشکلات خبرنگاران رسیدگی کند»، آریانا نیوز، تاریخ بازدید: ۱۸ جدی ۱۴۰۱ش.
* «کتلاک پوهنتون‌ها و موئسسات تحصیلات عالی دولتی، وب‌سایت وزرات تحصیلات عالی افغانستان»، ۱۳۹۹ش.
* «ظواهر معدنی ولایت تخار»، وب‌سایت وزارت معادن و پیرولیم افغانستان، تاریخ بازدید: ۱۸ آبان ۱۴۰۱ش.
* «فقر و محدودیت: امسال دسترخوان هفت سین تخاریان پهن نشد»، روزنامهٔ ۸ صبح، تاریخ بارگذاری: ۱ حمل ۱۴۰۱ش.
* «کتلاک پوهنتون‌ها و موئسسات تحصیلات عالی دولتی»، وب‌سایت وزرات تحصیلات عالی افغانستان، ۱۳۹۹ش.
* «کمرنگ شدن بازار صنعت قدیمی چپن در تخار»، خبرگزاری صدای افغان، تاریخ بارگذاری: ۱ قوس ۱۴۰۱ش.
* «کمرنگ شدن بازار صنعت قدیمی چپن در تخار»، خبرگزاری صدای افغان، تاریخ بارگذاری: ۱ قوس ۱۴۰۱ش.
* «گزارش کاری ۱۳۹۷ش ریاست معارف تخار برای مسؤولین حکومت»، خبرگزاری عقاب، تاریخ بارگذاری: ۱۶ دلو ۱۳۹۷ش.
* «گزارش کاری ۱۳۹۷ش ریاست معارف تخار برای مسؤولین حکومت»، خبرگزاری عقاب، تاریخ بارگذاری: ۱۶ دلو ۱۳۹۷ش.
* محمدی، احمد، «انواع غذاهای افغانی»، وب‌سایت سیستم معلوماتی افغانستان، تاریخ بارگذاری: ۳۰ قوس ۱۳۹۶ش.
* «نگاهی به بازی‌های سنتی مردم افغانستان در نوروز»، شهرآرا نیوز، تاریخ بارگذاری: ۷ فروردین ۱۴۰۱ش.
* «نگاهی به بازی‌های سنتی مردم افغانستان در نوروز»، شهرآرا نیوز، تاریخ بارگذاری: ۷ فروردین ۱۴۰۱ش.
* «ولایت تخار را بیشتر بشناسیم + فیلم»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۳۰ آذر ۱۴۰۰ش.
* «ولایت تخار»، وب‌سایت سیستم معلوماتی و گردشگری افغانستان، تاریخ بارگذاری: ۳ جوزای ۱۳۹۷ش.
* «ولایت تخار»، وب‌سایت سیستم معلوماتی و گردشگری افغانستان، تاریخ بارگذاری: ۳ جوزای ۱۳۹۷ش.
* «ولایت تخار»، وب‌سایت کابلستان، تاریخ درج مطلب: ۲۴ اردیبهشت ۱۴۰۰ش.
* «ولایت تخار»، وب‌سایت گردشگری افغانستان، تاریخ بازدید: ۱۷ آبان ۱۴۰۱ش.
* «ولایت تخار»، وب‌سایت گردشگری افغانستان، تاریخ بازدید: ۱۷ آبان ۱۴۰۱ش.
* «ولایت تخار، نفوس و ولسوالی‌های آن»، خبرگزاری شاهد، تاریخ بازدید: ۱۷ آبان ۱۴۰۱ش.
* «ولایت تخار، نفوس و ولسوالی‌های آن»، خبرگزاری شاهد، تاریخ بازدید: ۱۷ آبان ۱۴۰۱ش.
 
* «پوهنتون‌ها و موسسات تحصیلات عالی خصوصی»، وب‌سایت ریاست تضمین کیفیت و اعتباردهی، تاریخ بازدید: ۲ دی ۱۴۰۱ش.
[[رده: ویکی‌زندگی]]
* امینی، محمداکبر و یوسفزی، عبدالظاهر، «آی‌خانم، یک شهر یونانی در شمال افغانستان، از حفریات تا دستبرد و تخریب کامل»، وب‌سایت کابل‌نات، تاریخ بازدید: ۲۰ دی ۱۴۰۱ش.
[[رده: افغانستان]]
* پژواک، جلیل، «آی‌خانم؛ شهر یونانی در شمال‌شرق افغانستان»، وب‌سایت اطلاعات روز، تاریخ درج مطلب: ۲۴ سرطان ۱۳۹۷ش.
* خلیق، صالح محمد، تاریخ ادبیات بلخ، انجمن نویسندگان بلخ، ۱۳۸۷ش.
* دائرة المعارف آریانا، کابل، انجمن دائرة المعارف افغانستان، ۱۳۲۸–۱۳۴۸ش.
* دشتی، صاحب‌نظر، «مهتابی که روشنائی‌اش را گرفته‌اند» مجله باستان‌شناسی افغانستان، شماره شانزدهم، جوزای ۱۳۹۵ش.
* دوستار، آرش، «آی‌خانم، ماه بانوی خاور»، وب‌سایت خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۴ تیر ۱۳۹۰ش.
* سیاووش، محمود، «غارتگران آثار تاریخی آی‌خانم مقربان قهرمان ملی»، وب‌سایت حزب همبستگی افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۲۰ سنبله ۱۳۹۲ش.
* «شهر افسانه‌ای و باستانی «آی‌خانم» در ولایت تخار افغانستان»، وب‌سایت آی فیلم ۲، تاریخ درج مطلب: دوشنبه ۱۱ قوس ۱۳۹۸ش.
* عابدوف، داداجان، «آداب، آیین‌ها و باورهای مردم افغانستان»، ترجمه بهرام امیر احمدیان، کابل، انستیتوت مطالعات اتراتژیک افغانستان، ۱۳۹۳ش.
* عظیمی، محمدعظیم، افغانستان و نقاط شگفت‌انگیز آن، کابل، هدی، ۱۳۹۰ ش.
* لی، جاناتان، عجایب تاریخی افغانستان، ترجمه سید محمد حسینی، کابل، کاروان، ۱۳۹۲ش.
* محمدی، احمد، «انواع غذاهای افغانی»، وب‌سایت سیستم معلوماتی افغانستان، تاریخ بارگذاری: ۳۰ قوس ۱۳۹۶ش.
* «مسابقات کُشتی محلی به مناسبت عید قربان در تخار برگزار شد»، خبرگزاری آوا، تاریخ درج مطلب: ۲۰ خرداد ۱۴۰۴ش.
* مهدی‌زاده کابلی، «آی‌خانم»، وب‌سایت دایرةالمعارف آریانا، ۱۷ فروردین ۱۳۸۸ش.
* نادرخان، محمد، راهنمای قطغن و بدخشان، تهذیب برهان الدین کوشکک، تهران، ستوده، ۱۳۶۷ش.
* نظری، سمیه، «شهر آی‌خانم یا ماه‌بانو»، وب‌سایت سیستم معلوماتی گردشگری افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۱۲ جوزا ۱۳۹۷ش.
* نوید، حامد، «شهر باستانی آی‌خانم» وب‌سایت افغان جرمن، تاریخ بارگذاری: ۲۴ اکتبر ۲۰۱۸م.
{{پایان منابع}}

نسخهٔ کنونی تا ۲۲ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۲۱:۴۱

تَخار، ولایتی سرسبز و دارای تنوع قومی و فرهنگی در شمال افغانستان.

ولایت تخار در شمال شرق افغانستان با پیشینه‌ای غنی از دوران باستان، منطقه‌ای با تنوع قومی و فرهنگی چشمگیر است. این ولایت میان رشته‌کوه هندوکش و رود پنج قرار گرفته و از آب‌وهوای نیمه‌خشک با تفاوت‌های فصلی محسوس برخوردار است. اقتصاد ولایت تخار مبتنی بر کشاورزی و دامپروری بوده و محصولات کشاورزی متنوعی تولید می‌کند. صنایع دستی سنتی و موسیقی محلی بخشی از هویت فرهنگی غنی تخار را تشکیل می‌دهند. این ولایت، آثار تاریخی ارزشمندی مانند شهر باستانی آی‌خانم را در خود جای داده است. زندگی اجتماعی در تخار بر پایهٔ همزیستی مسالمت‌آمیز اقوام مختلف و ارزش‌های دینی مشترک استوار است.

نام‌گذاری تخار

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نام ولایت تخار برگرفته از نام یکی از اقوام آریایی است که ۳۰۰ سال قبل از میلاد مسیح در نواحی کوچا و تورفان در شمال‌شرقی ترکستان چین، به‌سر می‌بردند. زبان تخارها، شرقی‌ترین زبان شناخته‌شدهٔ هند و اروپایی است، اما از لحاظ تقسیمات زبان‌شناسی به شاخهٔ غربی یا کنتوم آن زبان تعلق دارد. نام تخارستان در نخستین سده‌های اسلامی بر بخشی از سرزمین باختر باستان در نواحی خاوری بلخ اطلاق می‌شده است.[۱] این سرزمین از خاور به بدخشان، از شمال به کرانه‌های جنوبی رود جیحون و از جنوب به رشته کوه‌های هندوکش محدود بوده است و در برخی ادوار تاریخی، همهٔ نواحی مرتفع وابسته به بلخ، در دو کرانهٔ رود جیحون را در بر می‌گرفته است که در تقسیمات امروزی، شامل استان‌های فاریاب، جوزجان، بلخ، سمنگان، قندوز، تخار و بدخشان است.[۲]

تاریخچه تخارستان از عصر اسکندر تا دوران معاصر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تخارستان در منابع یونانی به‌عنوان سرزمینی افسانه‌ای شناخته می‌شد. جغرافی‌دانانی مانند استرابو و بطلمیوس از شهری به نام اسکندریه آمودریا یا اسکندریه اوکسیانا یاد کرده‌اند که با موقعیت امروزی تخار در افغانستان مطابقت دارد.[۳] در عصر کوشانیان (سده‌های نخست میلادی) تخارستان به اوج شکوفایی فرهنگی و اقتصادی رسید. حکومت کوشانیان، که از تلفیق اقوام تخاری و یوئه‌چی شکل گرفت، بر سرزمینی گسترده از شمال هند تا آسیای میانه حکمرانی می‌کرد. بلخ به‌عنوان پایتخت فرهنگی، مرکز تجمع دانشمندان و بازرگانان بود. سبک زندگی ترکیبی از عناصر یونانی، هندی و بودایی داشت و تجارت پررونق، اقتصاد منطقه را تقویت می‌کرد. با این حال، در سده سوم میلادی، فشار ساسانیان از غرب و هپتالیان از شمال، این امپراتوری را تضعیف کرد. شاپور اول ساسانی تخارستان را فتح و با گماردن حاکمان محلی به نام کوشانشاهان، سیستم اداری متمرکزی ایجاد کرد. کشاورزی با احداث شبکه‌های آبیاری گسترش یافت و معماری ساسانی در شهرها رواج پیدا کرد. با این حال، مقاومت مردم و هجوم هپتالیان در پایان این دوره، سلطه ساسانیان را به چالش کشید. هپتالیان با سبک زندگی نیمه‌کوچ‌نشینی، سیستم اداری جدیدی را پایه‌گذاری کردند. شهرهایی مانند بامیان و بلخ مراکز مهم سیاسی و فرهنگی شدند. هنر و معماری آن‌ها تأثیری ماندگار بر منطقه گذاشت، اما جنگ‌های پیاپی با ساسانیان و گوک‌ترک‌ها سرانجام به فروپاشی حکومت آن‌ها انجامید.[۴]

حکومت ترکان غربی ساختار سیاسی جدیدی در تخارستان ایجاد کرد. با فتح اسلامی توسط عبدالله بن عامر، مساجد و مدارس در کنار مراکز مذهبی پیشین ساخته شدند. اقتصاد منطقه به تدریج با جهان اسلام پیوند خورد و فرهنگ اسلامی با سنت‌های محلی درآمیخت. پس از آن برای مدتی، سلسله‌های نیمه‌مستقل مانند طاهریان، صفاریان و سامانیان بر تخارستان حکمرانی کردند. رونق علمی و فرهنگی، همراه با گسترش معماری اسلامی، این دوره را به یکی از درخشان‌ترین ادوار تاریخ منطقه تبدیل کرد. غزنویان ثبات نسبی را به تخارستان بازگرداندند، اما سلجوقیان با سیستم اقطاع‌داری خود، تغییرات اجتماعی عمیقی ایجاد کردند. معماری این دوره با ساخت مساجد و مدارس عظیم شکوفا شد. یورش چنگیزخان فاجعه‌بارترین رویداد تاریخ تخارستان بود. شهرها ویران شدند و سیستم‌های آبیاری نابود گردید. هرچند مغولان به تدریج تحت تأثیر فرهنگ محلی قرار گرفتند، تخارستان هرگز رونق گذشته را بازنیافت.[۵]

تخار امروزی در سال ۱۳۴۳ خورشیدی به‌عنوان ولایتی مستقل در افغانستان تأسیس شد. این تحول نشان‌دهنده اهمیت راهبردی این منطقه در شمال شرق کشور است و هویت تاریخی آن را در دوران جدید تثبیت کرده است.[۶]

جغرافیا و جمعیت تخار

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تخار با مساحت ۱۲۳۲۵ کیلومتر مربع در شمال‌شرقی افغانستان و چهارصد کیلومتری کابل قرار دارد و از نظر جغرافیایی با مناطق متعددی هم‌مرز است. از شمال به جمهوری تاجیکستان، از شرق و جنوب‌شرقی به ولایت بدخشان، از جنوب به ولایت کاپیسا، از جنوب‌غربی به ولایت بغلان و از غرب به ولایت قندوز محدود می‌شود. رود پنج، که یکی از شاخه‌های اصلی آمودریا محسوب می‌شود، مرز طبیعی این ولایت و تاجیکستان است.[۷] رشته‌کوه هندوکش که از شاخص‌ترین ویژگی‌های طبیعی این منطقه محسوب می‌شود، در نواحی جنوبی و مرکزی ولایت امتداد یافته و چهره‌ای پرشکوه به جغرافیای تخار بخشیده است. دامنه‌های شمالی این رشته کوه میزبان دره‌های حاصل‌خیز ورسج، فرخار و اشکمش است که هر یک به‌عنوان کانون‌های مهم کشاورزی و سکونتی منطقه شناخته می‌شوند.

رود پنج با جریان خود، منطقه درقد را به‌شکل جزیره‌ای از بدنهٔ اصلی ولایت جدا ساخته است. شبکهٔ آبی تخار به این رود محدود نبوده و از رودهای متعدد دیگری نیز بهره می‌برد. برای مثال رود تالقان که از ریزابه‌های رود بنگی سرچشمه می‌گیرد، رود کوکچه به‌عنوان یکی از شاخه‌های آمودریا، رود اشکمش که از حوزهٔ آبریز خان‌آباد تغذیه می‌شود و قره‌سو که از شاخه‌های رود پنج محسوب می‌شود، همگی در کنار چشمه‌سارها و قنات‌های فراوان، سیستم آبیاری گسترده‌ای را تشکیل داده‌اند که کشاورزی و باغداری در این ولایت را امکان‌پذیر ساخته است. این منابع آبی غنی در کنار ارتفاعات هندوکش، چرخهٔ حیات در تخار را به گردش درآورده و زمینه‌ساز شکل‌گیری الگوی خاصی از زندگی هماهنگ با طبیعت در این منطقه شده‌اند.[۸]

ولایت تخار آب‌وهوایی نیمه‌خشک با تفاوت‌های فصلی محسوس دارد؛ تابستان‌های گرم با دمایی بین ۳۵ تا ۴۰ درجه سانتیگراد و زمستان‌های سرد با دمای ۲۱ تا ۲۹ درجه زیر صفر، روند خاصی به زندگی روزمره مردم بخشیده است. فصل سرما در ولایت تخار از ماه عقرب/آبان تا ثور/اردیبهشت ادامه می‌یابد و میانگین بارندگی سالانه در این ولایت را به ۲۲۹۰ میلی‌متر می‌رساند. این میزان بارش، تأثیر قابل توجهی بر کشاورزی منطقه دارد. در این فصل، فعالیت‌های بیرون از منزل کاهش می‌یابد و مردم بیشتر به صنایع دستی خانگی مانند بافت قالی و گلیم می‌پردازند. گرمای شدید تابستان، الگوی کار و فعالیت را تغییر می‌دهد و کشاورزان و دامداران فعالیت‌های سنگین را به ساعات خنک‌تر روز موکول می‌کنند. این شرایط اقلیمی باعث شده معماری سنتی خانه‌ها نیز به گونه‌ای باشد که در تابستان خنک و در زمستان گرم بماند. بارش‌های فراوان به‌ویژه در بهار، باعث سرسبزی دامنه‌های کوهستانی و مراتع غنی شده که برای دامداری سنتی در این منطقه بسیار مناسب است. این ویژگی‌های اقلیمی در کنار هم، چرخه‌ای طبیعی را ایجاد کرده که بر الگوی کشت، نوع محصولات کشاورزی و حتی آداب و رسوم مردم تأثیر گذاشته است.[۹]

جمعیت‌شناسی تخار

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ولایت تخار با جمعیتی بالغ بر یک ۱/۰۹۳/۰۹۲ نفر در سال ۲۰۲۰، از تنوع قومی و زبانی چشمگیری برخوردار است. تاجیک‌ها به‌عنوان بزرگ‌ترین گروه قومی، بخش عمده‌ای از ساکنان این منطقه را تشکیل می‌دهند، در حالی که ازبک‌ها، پشتون‌ها، هزاره‌ها و جوامع کوچ‌نشین نیز در کنار آنان به زندگی مسالمت‌آمیز مشغول‌اند.[۱۰] به همین ترتیب، تنوع زبانی هم در ولایت تخار، چشمگیری است. فارسی دری به‌عنوان زبان اصلی و مشترک میان تمام اقوام، نقش غالب را در ارتباطات روزمره ایفا می‌کند و زبان آموزش در مدارس و مکاتب است. این زبان با لهجه‌های محلی شیرین‌تر شده و در بازارهای شلوغ تالقان و دیگر شهرها بیشتر به گوش می‌رسد. زبان پشتو به‌عنوان دومین زبان رسمی کشور، بیشتر میان جوامع پشتون‌تبار مناطق جنوبی تخار رواج دارد و در تعاملات محلی استفاده می‌شود. ازبکی، از زبان‌های ترکی، میان جوامع ازبک‌تبار شمال ولایت متداول بوده و در مناطق مرزی با تاجیکستان بیشتر شنیده می‌شود. همچنین گونه‌های محلی از زبان ترکی در برخی نواحی توسط گروه‌های کوچک‌تر قومی استفاده می‌شود.[۱۱]

ساختار اداری تخار

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

شهر تالقان از سال ۱۳۴۱ش، مرکز ولایت تخار است. نام این شهر از دیرباز در متون تاریخی و جغرافیایی به‌صورت‌های طالقان، طایقان، طایکان، طارکان و تالقان آمده است. در اکثر منابع از دو طالقان به‌نام‌های طالقان تخارستان و طالقان جوزجان یاد شده است.[۱۲] ولایت تخار با تقسیمات اداری منظم خود، از ۱۶ ولسوالی تشکیل شده که هر کدام ویژگی‌های منحصر به فردی دارد. شهر تالقان به‌عنوان مرکز این ولایت، هم از نظر اداری و هم از لحاظ اقتصادی-فرهنگی نقش محوری ایفا می‌کند. ولسوالی‌های این ولایت عبارتند از:

  • ورسج با طبیعت کوهستانی و مراتع سرسبز؛
  • فرخار که به دره‌های حاصلخیز و باغات میوه مشهور است؛
  • کلفگان با موقعیت مرزی و مناظر طبیعی چشمگیر؛
  • خواجه غار که از مراکز مهم تاریخی و فرهنگی محسوب می‌شود؛
  • خواجه بهاوالدین با پیشینهٔ غنی در عرصه‌های علمی و دینی؛
  • بهارک که به کشاورزی و باغداری معروف است؛
  • هزار سمچ با چشم‌اندازهای کوهستانی و زندگی عشایری؛
  • دشت قلعه که از مناطق نسبتاً هموار و مناسب برای کشاورزی است؛
  • ینگی قلعه به عنوان یکی از کانون‌های تجاری و ارتباطی؛
  • چاه آب با منابع آبی غنی و زمین‌های کشاورزی حاصلخیز؛
  • رستاق که از مناطق تاریخی و دارای آثار باستانی مهم است؛
  • بنگی با رودخانه پرآب و زمین‌های زراعی گسترده؛
  • اشکمش که به معادن زغال سنگ و طبیعت بکر شهرت دارد؛
  • چال با موقعیت جغرافیایی خاص و مناظر طبیعی متنوع؛
  • نمک آب با منابع نمک و زمین‌های شور معروف است؛
  • درقد که به‌صورت جزیره‌ای در رود پنج قرار گرفته و از جاذبه‌های طبیعی برخوردار است.[۱۳]

اقتصاد تخار

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کشاورزی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ولایت تخار با دارا بودن زمین‌های حاصلخیز و منابع آبی غنی، از دیرباز به‌عنوان یکی از مهم‌ترین قطب‌های کشاورزی در شمال‌شرق افغانستان شناخته شده است. کشاورزی این منطقه ریشه در روش‌های سنتی دارد، اما در سال‌های اخیر، ورود فناوری‌های نوین، تحولات مثبتی در شیوه‌های تولید ایجاد کرده است. کشاورزی در تخار به دو صورت آبی و دیم انجام می‌شود:

  • در زمین‌های آبی، کشاورزان از نظام سنتی آبیاری (جوی‌های خاکی و نهرها) برای کشت محصولات استراتژیک مانند برنج (به روش نشایی)، گندم و جو استفاده می‌کنند.
  • در زمین‌های دیم، کشت غلات مقاوم به خشکی مانند جو و گندم رواج دارد که عمدتاً در فصل پاییز انجام می‌شود.[۱۴]

باغات میوه تخار شامل سیب، زردآلو و انگور عمدتاً به روش دیم و با تکیه بر آب باران پرورش می‌یابند. با این حال، در برخی باغات مدرن، آبیاری قطره‌ای نیز راه‌اندازی شده است. کشاورزان از روش‌های طبیعی برای مبارزه با آفات استفاده می‌کنند و هرس درختان را در زمستان انجام می‌دهند. در این ولایت، گندم و جو را در خرداد و تیر، برنج را در شهریور و مهر، انگور را در شهریور و سیب را در مهر و آبان برداشت می‌کنند. برداشت عمدتاً به صورت دستی و با ابزارهای سنتی مانند داس انجام می‌شود. با حمایت سازمان‌هایی مانند دفتر انکشافی آغاخان (AKDN)، روش‌های مدرن کشاورزی نیز در ولایت تخار در حال گسترش است. احداث باغ‌های پیشرفته، آموزش شیوه‌های علمی هرس، و استفاده از کودهای ارگانیک، کیفیت و میزان تولید را افزایش داده و زمینه را برای صادرات محصولات به سایر مناطق فراهم کرده است.[۱۵]

دامداری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

دامپروری در ولایت تخار، به‌ویژه در ولسوالی‌های فرخار و ورسج که از منابع آبی غنی برخوردارند، رونق دارد. دامداران این مناطق نه‌تنها نیاز داخلی را تأمین می‌کنند، بلکه بخشی از دام‌های خود را به کشورهای همسایه مانند پاکستان و تاجیکستان صادر می‌کنند.[۱۶]

صنایع محلی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ولایت تخار با پیشینه‌ای غنی در صنایع دستی، گنجینه‌ای از هنرهای سنتی را در خود جای داده که هم به‌عنوان منبع درآمد و هم به‌عنوان بخشی از هویت فرهنگی منطقه شناخته می‌شود. چموس‌دوزی از پوست حیوانات، پشمینه‌بافی و تولید البسه گرم از پشم و نیز موره‌دوزی و خامک‌دوزی از جمله این هنرها است. در ولسوالی‌هایی مانند دشت‌قلعه بافت بالاپوش، جلیقه و کلاه‌های پشمی به روش سنتی رواج دارد، هرچند این صنایع با چالش‌های بازاریابی مواجه شده‌اند. زنان هنرمند تخاری به‌ویژه در بافت تار سند و جیلک (الچه) مهارت دارند که در سال‌های اخیر مورد توجه بیشتری قرار گرفته است.[۱۷]

معادن تخار

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ولایت تخار از ذخایر معدنی غنی برخوردار است که نقش کلیدی در اشتغالزایی و اقتصاد مردم دارد. بر اساس بررسی‌های وزارت معادن افغانستان، معادن متنوعی در این منطقه وجود دارد، از جمله:

  • معادن طلای پاشان (سَمتی، نورابه، حصار) که پایه‌ای برای جواهرسازی و صادرات است.
  • نمک‌های تاقچه و چال که در صنایع غذایی و شیمیایی کاربرد دارند.
  • کوارتز فرخار برای صنایع شیشه و الکترونیک، و معدن ازبست در دهنهٔ سلطان با مصارف صنعتی متنوع.
  • ذخایر زغال سنگ فرخار و بازارک به‌عنوان منبع انرژی و مادهٔ اولیه.[۱۸]

در ولایت تخار روش سنتی «زرشویی» برای استخراج طلا هنوز رواج دارد، که در آن کارگران با ابزار ساده مانند بیل و تشت، خاک‌های طلادار را شست‌وشو می‌دهند. این مهارت نسل‌به‌نسل منتقل شده است.[۱۹]

زیرساخت و امکانات رفاهی در ولایت تخار

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

الف) حمل‌ونقل

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تخار از موقعیت راهبردی در حمل‌ونقل برخوردار است. دو جادهٔ اصلی قندوز-بغلان و قندوز-فیض‌آباد، این ولایت را به مناطق شمالی و مرکزی افغانستان متصل می‌کند. همچنین، سه فرودگاه محلی در تالقان (مرکز ولایت)، ینگی‌قلعه و خواجه‌غار برای پروازهای داخلی و ترابری فعال هستند. با وجود نیاز به توسعه، این زیرساخت‌ها جابجایی مسافران و کالاها را ممکن ساخته‌اند. بهبود شبکه‌های ارتباطی می‌تواند نقش کلیدی در رشد اقتصادی تخار داشته باشد.[۲۰]

ب) خدمات درمانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

شبکهٔ درمانی تخار با چالش‌های جدی روبه‌رو است. با وجود یک شفاخانهٔ ولایتی، دو شفاخانهٔ ولسوالی و ۷۶ مرکز صحی، خدمات بهداشتی ناکافی و نامتوازن هستند. کمبود پزشکان متخصص، تجهیزات فرسوده، تمرکز امکانات در مرکز ولایت و دسترسی محدود در مناطق دورافتاده، مردم را مجبور به مراجعه به ولایات همجوار یا خارج از کشور کرده است.[۲۱] از سوی دیگر، ۲۱ مرکز صحی فاقد ساختمان دائمی هستند و در مکان‌های کرایه‌ای فعالیت می‌کنند.[۲۲] به‌دلیل ضعف خدمات مدرن، درمان سنتی (استفاده از گیاهان دارویی مانند زوفا، پونه و گل گاوزبان، حجامت و فصد) همچنان مورد اقبال مردم است. این روش‌ها نه‌تنها بخشی از فرهنگ بهداشتی منطقه هستند، بلکه به‌عنوان مکمل درمان مدرن نیز کاربرد دارند.[۲۳]

فرهنگ و هنر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

باورهای دینی و مذهبی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ولایت تخار دارای بافت مذهبی همگنی است که بیشتر ساکنان آن را مسلمانان سنی‌مذهب تشکیل می‌دهند. همزیستی مسالمت‌آمیز مسلمانان حنفی با اقلیت‌های مذهبی ازجمله شیعیان دوازده‌امامی و اسماعیلیان، به‌صورت تاریخی موجب شکل‌گیری الگوی خاصی از روابط اجتماعی شده که در آن ارزش‌های دینی مشترک به‌عنوان عامل وحدت‌بخش عمل می‌کند؛ هرچند این تعادل، گاهی تحت تأثیر تحولات سیاسی قرار می‌گیرد.[۲۴] مثلاً حزب‌التحریر که مرکزیت آن در خارج از افغانستان قرار دارد، با تبلیغات گسترده به‌دنبال ترویج ایده‌های رادیکال خود میان جوامع مسلمان است. فعالیت‌های این گروه سنی‌مذهب در ولایات شمالی افغانستان به‌ویژه میان اقوام تاجیک و ازبک متمرکز است. نظام جمهوری اسلامی افغانستان در طول دو دهه حاکمیت، این حزب را به دلیل ماهیت تفرقه‌انگیز و مخالفت با ساختارهای حکومتی موجود، تهدیدی برای امنیت ملی می‌دانست. طالبان نیز با دستگیری گسترده اعضای این حزب در مناطق مختلف از جمله تخار، بر عزم خود برای مقابله با این جریان افراطی تأکید کرده‌اند.[۲۵]

ادبیات

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در حوزهٔ ادبیات، تخار در قلمرو بلخ باستان قرار دارد. بخشی از شاعران و ادیبان قلمرو بلخ مربوط به جغرافیای تخار بوده و نام آنها در منابع تاریخی به‌عنوان افتخارات ادبی بلخ باستان به ثبت رسیده است.[۲۶] در طول دو دهه حاکمیت نظام جمهوری اسلامی افغانستان، ادبیات در ولایت تخار و حوزه شمال‌شرق کشور شاهد احیای هویت ادبی منطقه شمال پس از سال‌ها محرومیت، کشف و پرورش استعدادهای ادبی جوان، ثبت و انتشار بخشی از گنجینه ادبیات شفاهی منطقه و ایجاد شبکه‌های ارتباطی میان ادیبان شمال با دیگر مناطق بود. این تحولات، دو مرحله متفاوت را سپری کرده است:

  • دوران شکوفایی: از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۴م با حمایت دولت مرکزی و نهادهای بین‌المللی، مراکز فرهنگی متعددی در تخار تأسیس شدند که از جمله می‌توان به بستر ادبی-فرهنگی دریاچه اشاره کرد. انتشار مجموعه‌های شعر و داستان با کیفیت بهتر و تیراژ بالاتر از ویژگی‌های این دوره بود. محافل شعرخوانی و نقد ادبی به صورت منظم برگزار می‌شد و ارتباط نویسندگان شمال با مراکز ادبی کابل و هرات تقویت شد. ویژگی‌های محتوایی آثار تولید شده در این دوره عبارت است از: غلبه مضامین اجتماعی و انتقادی در آثار ادبی؛ توجه به مسائل زنان و حقوق بشر؛ ترکیب عناصر مدرن با سنت‌های ادبی محلی؛ ظهور نسل جدیدی از شاعران زن در منطقه.
  • دوران چالش‌ها و محدودیت‌ها: با تشدید ناامنی‌ها در سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۱م، بسیاری از برنامه‌های ادبی محدود یا متوقف شد. برخی نویسندگان و شاعران به کابل یا خارج از کشور مهاجرت کردند. کاهش حمایت‌های مالی و امنیتی باعث رکود نسبی در تولید آثار شد. با این حال، مقاومت فرهنگی جامعه ادبی باعث شد فعالیت‌ها به شکل زیرزمینی و محدود ادامه یابد.[۲۷]

موسیقی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ولایت تخار دارای سنت موسیقایی ریشه‌داری است که بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی اجتماعی و فرهنگی مردم این منطقه محسوب می‌شود. سازهای محلی مانند دنبوره، غیچک، طبله و رباب را هنرمندان محلی در مراسم و جشن‌های عمومی به‌کار می‌گیرند. در سال‌های اخیر، بازگشت مهاجران از کشورهای خارجی موجب اثرپذیری سلیقه‌های موسیقایی از موسیقی مدرن شده است. با این حال، موسیقی محلی همچنان در مناسبت‌های اجتماعی و خانوادگی حضوری پررنگ دارد و به‌عنوان بخشی از هویت فرهنگی منطقه حفظ شده است که نشان‌دهنده پویایی فرهنگی تخار در مواجهه با تحولات اجتماعی است.[۲۸]

رسانه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در حال‌حاضر، بیش از ۲۰ رسانه صوتی، تصویری و چاپی دولتی و غیردولتی در این منطقه فعال است. سابقه رسانه‌ای تخار به دهه ۱۳۵۰ش و انتشار هفته‌نامهٔ تخارستان توسط ریاست اطلاعات و فرهنگ بازمی‌گردد، در حالی که تلویزیون ملی در سال ۱۳۷۵ش، ولایت تخار را تحت پوشش قرار داد. در دوران حاکمیت جمهوری اسلامی افغانستان، تلویزیون‌های مهر و برلیک و رادیوهای همصدا، آی‌خانم، تخارستان و ریحان در ولایت تخار تأسیس شدند. روزنامهٔ جوان و هفته‌نامه‌های آوای کوکچه، نجوا، ارشاد نور و تخارستان در این ولایت، فعال هستند، اما برخی نشریات مانند طلوع آفتاب جدید، هدف و کوکچه به دلیل مشکلات مالی با رکود مواجه شده‌اند.[۲۹]

ورزش و بازی‌های محلی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در گذشته ورزش‌های سنتی مانند پهلوانی، سنگ‌اندازی و غُرسی (کشتی محلی) جایگاه ویژه‌ای در زندگی مردم داشتند، اما امروزه ورزش‌هایی همچون تکواندو، کاراته، جودو، کانگفو، والیبال و فوتبال نیز میان جوانان محبوبیت یافته است. بیش از ۲۲ فدراسیون ورزشی در این ولایت فعال استکه نشان‌دهندهٔ تنوع و پویایی ورزشی منطقه است. ورزشکاران تخاری در سال‌های اخیر با کسب مدال‌های طلا، نقره و برنز در مسابقات داخلی و بین‌المللی، نام این ولایت را پرآوازه کرده‌اند. مدارس نیز با گنجاندن ورزش در برنامه‌های درسی، نقش مهمی در ترویج فرهنگ ورزشی میان نوجوانان ایفا می‌کنند.[۳۰]

غذاهای محلی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تنوع غذایی ولایت تخار ریشه در فرهنگ و اقلیم این منطقه دارد.

  • قابلی‌پلو به‌عنوان غذای اصلی و رسمی در مهمانی‌ها و مراسم خاص تهیه می‌شود که ترکیبی از برنج، گوشت و سبزیجات معطر است.
  • شیربرنج به‌عنوان صبحانه‌ای مقوی و دسر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
  • منتو در وعده‌های ناهار و شام سرو می‌شود. شورچای (چای شور) نوشیدنی سنتی منطقه است که همراه با نان محلی مصرف می‌شود.
  • چارمغز چای به‌عنوان نوشیدنی مقوی در فصل‌های سرد رواج دارد.
  • کچری قروت غذای محلی و ساده‌ای است که از ترکیب کشک، برنج و سبزیجات تهیه می‌شود.

این غذاها علاوه‌بر جنبهٔ تغذیه‌ای، بخشی از هویت فرهنگی و اجتماعی مردم تخار را تشکیل می‌دهند و در مناسبت‌های مختلف به‌عنوان عامل پیوند اجتماعی عمل می‌کنند.[۳۱]

پوشاک

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

چَپَناز لباس‌های محلی ولایت تخار است. صنعت چپن‌دوزی در تخار سابقهٔ طولانی دارد و خانواده‌های زیادی مشغول دوخت این لباس محلی هستند. صنعت چپن‌دوزی در تخار که زمانی رونق داشت و محصولاتش حتی به کشورهایی مانند ایران، ترکیه و آلمان صادر می‌شد، اکنون با کاهش شدید تقاضا مواجه شده است. صنعتگران محلی علت این وضعیت را ترکیبی از عوامل اقتصادی از جمله فقر گسترده، بیکاری فزاینده و هجوم لباس‌های وارداتی ارزان‌قیمت می‌دانند.[۳۲]

مناسبت‌های ملی و مذهبی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نوروز: مردم تخار جشن نوروز را با آمادگی ویژه در دو مراسم جهنده‌بالا برگزار می‌کنند. یکی از این مراسم‌ها به نام جهنده‌بالای تالقان‌جان و دیگری به‌نام جهنده‌بالای خواجه چنگال یاد می‌شود. مردم این ولایت دَه روز پیش از عید، برای تجلیل از نوروز آمادگی می‌گیرند. این آمادگی‌ها شامل پاکیزگی شهر، تهیهٔ میوهٔ هفت‌سین و رنگ‌کردن درختان و خانه‌ها است. مردم در اولین روز از سال نو به دامنه‌های تپه‌ها رفته و این روز را با دوستان و خانواده‌های خود جشن می‌گیرند.[۳۳]

عید فطر: عید فطر از جشن‌هایی است که در سراسر افغانستان رایج بوده و مردم تخار نیز این عید را جشن می‌گیرند. در این ولایت مردم در ۲۶ و ۲۷ ماه رمضان به استقبال عید فطر رفته و خانه‌تکانی می‌کنند. در این روزها اعضای خانواده لباس‌های نو خریداری کرده و برای پختن غذای عیدانه مواد لازم را تهیه می‌کنند. روز ۲۹ رمضان را عرفه و شام آن روز را عید مردگان می‌نامند. در روز عید، همهٔ مردم، زن و مرد برای خواندن نماز عید به مسجد رفته و بعد از ادای نماز عید، عید را به یکدیگر تبریک می‌گویند.[۳۴]

عید قربان: در ولایت تخار، همچون سایر نقاط افغانستان، عید قربان با آیین‌های دیرینه دینی و فرهنگی گرامی داشته می‌شود. برگزاری مسابقات کشتی محلی و دیگر بازی‌های سنتی به عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از مراسم این عید، همواره مورد توجه خاص مردم منطقه بوده است. این رقابت‌های سالم که با حضور گسترده اقشار مختلف جامعه برگزار می‌شود، علاوه بر حفظ میراث فرهنگی، نقش مهمی در تقویت همبستگی اجتماعی ایفا می‌کند. شور و نشاط حاصل از این برنامه‌ها، فضای عید را در تخار به فرصتی برای تجدید پیوندهای اجتماعی و ترویج روحیه همدلی تبدیل می‌سازد.[۳۵]

معارف و آموزش عالی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

معارف (آموزش و پرورش)

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در ولایت تخار ۲۶۳ باب مکتب ابتداییه، ۱۴۲ باب مکتب متوسطه و ۲۴۴ باب لیسه وجود داشته و ۳۹۴۷۷۲ دانش‌آموز که ۵۷ درصد آن را پسران و ۴۳ درصد را دختران تشکیل می‌دهند، به آموزش می‌پردازند.[۳۶]

تحصیلات عالی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

دانشگاه تخار در سال ۱۳۷۰ش تأسیس شد. این دانشگاه دارای هفت دانشکده، ۲۹ رشتهٔ علمی، یک مجلهٔ علمی- پژوهشی و کتابخانه است.[۳۷] مؤسسهٔ تحصیلات عالی خانهٔ دانش، تحصیلات عالی پیمان و تحصیلات عالی راه سعادت از دانشگاه‌های خصوصی فعال در ولایت تخار هستند.[۳۸]

مدارس دینی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

چهار باب دارالعلوم، دوازده باب مدرسهٔ دینی و چهار باب دارالحفاظ در بخش تعلیمات اسلامی ولایت تخار فعالیت دارند.[۳۹]

نظام اجتماعی تخار

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ولایت تخار نمونه‌ای بارز از همزیستی مسالمت‌آمیز اقوام مختلف است که در آن تاجیک‌ها، پشتون‌ها، ترک‌تبارها (شامل ازبک‌ها و قزاق‌ها)، هزاره‌ها، گجراتی‌ها و بلوچ‌ها در کنار یکدیگر زندگی می‌کنند. این تنوع قومی با وجود تفاوت‌های فرهنگی و زبانی، در چارچوب ارزش‌های اجتماعی مشترک و هویت اسلامی مدیریت می‌شود. سازوکارهای سنتی حل اختلاف مانند شوراهای محلی و نهادهای ریش‌سفیدان نقش مهمی در پیشگیری از تشدید تنش‌های قومی ایفا می‌کنند. زبان فارسی دری به‌عنوان زبان میانجی، تسهیل‌کننده ارتباطات بین‌قومی است. اقتصاد مبتنی بر کشاورزی و دامداری نیز پیوندهای مشترک معیشتی بین اقوام مختلف ایجاد کرده است.[۴۰]

مکان‌های تاریخی و زیارتی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ولایت تخار گنجینه‌ای از میراث تاریخی و فرهنگی است که غنای تمدنی این منطقه را به نمایش می‌گذارد. در مرکز ولایت (تالقان)، مسجد جامع با معماری اصیل اسلامی و چهار کاروانسرای تاریخی، یادگار روزگار رونق تجاری این دیار است. ولسوالی رستاق نیز با قلعه سرغار و زیارتگاه مجاورش، از نقاط برجسته تاریخی و مذهبی به‌شمار می‌رود. در ولسوالی فرخار، مزارهای مورد احترامی چون پیر فرخار، شاه نعمت‌الله ولی و خواجه ابدال ولی قرار دارد. همچنین ولسوالی ورسج میزبان مجموعه‌ای از مزارهای تاریخی، از جمله شیخ نظام‌الدین، شیخ نجم‌الدین، سیدغدیرالدین، سعد وقاص، مولانا رحیم‌الله و شیخ خلیل‌الله است که گواه پیشینه غنی فرهنگی و دینی این ناحیه هستند.[۴۱]

شهر باستانی آی‌خانم

آی‌خانم نام شهری باستانی- یونانی در ولایت تخار در شمال افغانستان است که ۲۲۰۰ سال قدمت دارد و امروزه، ویرانه‌ای از آن شهر باستانی باقی مانده است. آی‌خانم کلمه‌ای ترکی به‌معنای ماه‌بانو است.[۴۲] در داستان‌ها و افسانه‌های محلی، به دختری بسیار زیبا اشاره شده است که از شدت زیبایی، وی را «ماه‌بانو» می‌گفتند. او خواستگاران زیادی داشت و سرانجام یکی از آنها وی را دزدیده و به شهری دیگر برد. شاهزاده، قلعه‌ای برای آی‌خانم ساخت و او را در آن‌جا پنهان کرد. آن قلعه، کم‌کم به نام «آی‌خانم» یا «ماه‌بانو» معروف شد.[۴۳] برخی، نام این شهر را برگرفته از نام سِلین/لونا (Selene/Luna) از الهه‌های اساطیری مهتاب یونان و روم می‌دانند. برخی دیگر نیز آن را به آناهیتا، الههٔ باستانی عشق و زایش و مهتاب ایران باستان نسبت می‌دهند.[۴۴] از این شهر در آثار جغرافی‌نگاران یونانی چون استرابو و بطلیموس، با نام‌های «اسکندریهٔ آمودریا» یا «اسکندریهٔ اوکسیانا» یاد شده است.[۴۵]

این شهر به‌صورت یک تپهٔ هموار باستانی بر بالای یک بلندی، در تقاطع رودهای آمودریا و کوکچه[۴۶] در شمال‌شرق افغانستان در ولسوالی خواجه‌غار ولایت تخار واقع شده که از شمال به رود کوکچه و از طرف غرب به آمودریا و از طرف شرق به قریهٔ آی‌خانم محدود می‌شود.[۴۷] برخی معتقدند سنگ‌بنای آن توسط اسکندر مقدونی کار گذاشته شده و آن سنگ‌بنا اکنون در موزهٔ کابل نگهداری می‌شود.[۴۸] عده‌ای دیگر بر این باورند آی‌خانم توسط آنتیوخوس یکم پادشاه امپراتوری سلوکی، حدود ۲۸۰ سال قبل از میلاد بنا شده است.[۴۹] از کتیبه‌ای که از مقبرهٔ کنیاس در داخل شهر آی‌خانم به‌دست آمده، معلوم می‌شود بانی شهر او بوده است؛ زیرا در دورهٔ هلنیستی رسم بر این بوده که تنها بانی شهر را در داخل محوطهٔ شهر به‌خاک می‌سپردند. با توجه به کتیبهٔ به‌دست آمده قدمت شهر به سال‌های ۳۲۵ تا ۳۰۰ سال قبل از میلاد بر می‌گردد.[۵۰]

شهر آی‌خانم ۲۰ سال پایتخت امپراطوری یونانی باختری بود و زمان فرمانروایی «اکراتیدس» پهنای قلمرو حکومت آن تا شمال هند را در برمی‌گرفت، اما سرانجام با حملات مداوم اقوام ساکایی، این شهر در حدود سال ۱۴۵ قبل از میلاد سقوط کرده و با خاک یکسان شد.[۵۱] با شروع جنگ‌های داخلی دههٔ هفتاد در افغانستان، به‌خاطر دسترسی فرماندهان نظامی منطقه به منطقهٔ حفریات آی‌خانم، کاوش‌های غیرقانونی صورت گرفت و آثار به‌دست آمده به قاچاقچیان آثار عتیقه فروخته شد و این شهر باستانی به ویرانهٔ متروکی مبدل شد.[۵۲] امروزه از آن همه شکوه و عظمت تنها یک میدان مملو از گودال و حفره‌های وحشتناک در وسط شهر باقی مانده است.[۵۳]

کشف شهر آی‌خانم

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

شهر آی‌خانم تا قرن‌های متمادی ناپدید بود. باستان‌شناسان اروپایی مدت‌ها در جستجوی شهری از دورهٔ اسکندر در سواحل رود آمو بودند.[۵۴] در سال ۱۹۶۱م هنگامی که محمدظاهر شاه برای شکار در ولایت تخار به سر می‌برد، مردم محلی یک اثر سنگی کنده‌کاری شده را به شاه نشان دادند. وی این اثر را در اختیار تیم باستان‌شناسی فرانسه در کابل قرار داد.[۵۵] کاوش‌های باستان‌شناسان فرانسوی در این منطقه نشان داد که آی‌خانم یکی از شهرهای مهم یونانی- باختری بوده است.[۵۶]

معماری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

شهر آی‌خانم به‌صورت مثلثی‌شکل ساخته شده که دو ضلع آن با آب احاطه شده و ضلع سوم محل استقرار برج و باروی شهر است.[۵۷] شهر دارای ۱۸۰۰ متر طول و ۱۶۰۰ متر عرض است.[۵۸] معماری آن نیز ترکیبی از هنر یونانی، ایرانی و هندی است. قصر در مرکز شهر بوده و بناهای دیگری مثل معبد، دیوان حکومتی، آمفی‌تئاتر، مدرسه، ورزشگاه و دژ نگهبانی با برج‌ها و ستون‌های بلندِ آذین‌شده به سبک یونانی در آن وجود داشته است.[۵۹]

آثار کشف‌شده

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تیم باستان‌شناسان افغان – فرانسه از سال ۱۹۶۵ تا ۱۹۷۸م، پانزده دوره در آی‌خانم حفریاتی انجام دادند و آثار کشف شده را به موزهٔ ملی افغانستان در کابل انتقال داده و در اطاقی به‌نام آی‌خانم به نمایش گذاشتند.[۶۰] برخی از این آثار عبارتند از: مجسمه‌ها، کتیبه‌ها، کوزه‌ها، بشقاب، کاسه، جعبه‌های سرپوش‌دار، ظروف قیمتی و دو لوحه ساعت‌نمای آفتابی.[۶۱] در داخل محوطهٔ شهر، دو مقبرهٔ نزدیک دروازهٔ ورودی قصر بود که یک کتیبهٔ سنگی وجود داشت که روی آن به رسم‌الخط و زبان یونانی پنج اندرز بدین مضمون حکاکی شده بود: «در کودکی ادب نگه دار، در جوانی خود را نگه دار، در میان‌سالی دادگر و رستگار باش، در سالمندی دیگران را پند سودمند ده و در وقت مرگ بی‌ترس و بی‌اندوه باش.»[۶۲]

  1. آثار کشف‌شدهٔ آی‌خانم را از لحاظ سبک و اسلوب هنری به سه دسته می‌توان تقسیم کرد:
  2. آثاری که فقط عناصر و سبک یونانی دارند مثل مجسمهٔ هرمس، به‌شکل مرد مسن ریش‌دار؛
  3. آثاری که منشأ و اصالت یونانی دارند اما شبیه آثار هنری معاصرین زمان خود در غرب افغانستان (مصر و سوریه) هستند.
  4. آثاری که در آنها عناصر هنر یونانی با هنرهای محلی افغانستان ترکیب شده است.[۶۳]

پانویس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. ↑ بارتولد، جغرافیای تاریخی ایران، ۱۳۵۸ش، ج۱، ص۱۸.
  2. ↑ بارتولد، جغرافیای تاریخی ایران، ۱۳۵۸ش، ج۱، ص۶۶–۶۸.
  3. ↑ «ولایت تخار»، وب‌سایت گردشگری افغانستان.
  4. ↑ جمعی از نویسندگان، دانشنامه بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۸۶ش، ج۱۴، ص5813.
  5. ↑ جمعی از نویسندگان، دانشنامه بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۸۶ش، ج۱۴، ص5813.
  6. ↑ دولت‌آبادی، شناسنامهٔ افغانستان، 1371ش، ص۲۹–۳۸.
  7. ↑ دولت‌آبادی، شناسنامهٔ افغانستان، 1371ش، ص ۴۸–۵۲.
  8. ↑ دائرة المعارف آریانا، ذیل اشکمش، طالبان و درقد، ۱۳۴۸ش.
  9. ↑ «ولایت تخار»، وب‌سایت کابلستان.
  10. ↑ «برآورد نفوس کشور: ١٣٩٩»، وب‌سایت اداره ملی احصائیه و معلومات افغانستان.
  11. ↑ دولت‌آبادی، شناسنامهٔ افغانستان، 1371ش، ص۵۷.
  12. ↑ «ولایت تخار»، وب‌سایت سیستم معلوماتی و گردشگری افغانستان.
  13. ↑ «ولایت تخار»، وب‌سایت کابلستان.
  14. ↑ دولت‌آبادی، شناسنامهٔ افغانستان، 1371ش، ص ۴۸–۵۲.
  15. ↑ «ولایت تخار»، وب‌سایت کابلستان.
  16. ↑ «ولایت تخار»، وب‌سایت کابلستان.
  17. ↑ «ولایت تخار»، وب‌سایت کابلستان.
  18. ↑ «ظواهر معدنی ولایت تخار»، وب‌سایت وزارت معادن و پیرولیم افغانستان.
  19. ↑ «ولایت تخار را بیشتر بشناسیم + فیلم»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان.
  20. ↑ دولت‌آبادی، شناسنامهٔ افغانستان، ۱۳۷۳ش، ص۳۹.
  21. ↑ «خدمات صحی در ولایت تخار رو به افزایش است»، خبرزگاری پژواک.
  22. ↑ «دشواری‌های مراکز صحی تخار؛ کمبود امکانات و نبود نیروی متخصص»، وسایت روزنامۀ ۸ صبح.
  23. ↑ -Pars%20Today «بازار گرم گیاهان دارویی در تالقان مرکز ولایت تخار»، وب‌سایت پارس تودی.
  24. ↑ سالنامۀ احصائیوی ۱۳۹۹ش، ص۱۰.
  25. ↑ «پیشینه فعالیت حزب التحریر در افغانستان»، پایگاه تخصصی-تحلیلی جامعه و فرهنگ ملل.
  26. ↑ خلیق، تاریخ ادبیات بلخ، ۱۳۸۷ش، ص۲۵.
  27. ↑ «طرح شکل‌گیری حوزه ی ادبی شمال شرق»، وب‌سایت روزنامۀ ۸صبح.
  28. ↑ [۱]«ولایت تخار»، وب‌سایت کابلستان.
  29. ↑ [۲]«ولایت تخار»، وب‌سایت کابلستان.
  30. ↑ [۳]«ولایت تخار»، وب‌سایت کابلستان.
  31. ↑ محمدی، «انواع غذاهای افغانی»، وب‌سایت سیستم معلوماتی افغانستان.
  32. ↑ «کمرنگ شدن بازار صنعت قدیمی چپن در تخار»، خبرگزاری صدای افغان.
  33. ↑ «فقر و محدودیت: امسال دسترخوان هفت سین تخاریان پهن نشد»، روزنامه ۸ صبح.
  34. ↑ عابدوف، آداب، آیین‌ها و باورهای مردم افغانستان، ۱۳۹۳ش، ص۱۴۶.
  35. ↑ «مسابقات کُشتی محلی به مناسبت عید قربان در تخار برگزار شد»، خبرگزاری آوا.
  36. ↑ «گزارش کاری ۱۳۹۷ش ریاست معارف تخار برای مسؤولین حکومت»، خبرگزاری عقاب.
  37. ↑ «کتلاک پوهنتون‌ها و موئسسات تحصیلات عالی دولتی، وب‌سایت وزرات تحصیلات عالی افغانستان».
  38. ↑ «پوهنتون‌ها و موسسات تحصیلات عالی خصوصی»، وب‌سایت ریاست تضمین کیفیت و اعتباردهی.
  39. ↑ «گزارش کاری ۱۳۹۷ش ریاست معارف تخار برای مسؤولین حکومت»، خبرگزاری عقاب.
  40. ↑ دولت‌آبادی، شناسنامهٔ افغانستان، 1371ش، ص۴۸–۵۲؛ نادرخان، راهنمای قطغن و بدخشان، 1367ش، ص۷۸–۷۹.
  41. ↑ نادرخان، راهنمای قطغن و بدخشان، 1367ش، ص71، 81 ـ82، 84 و 107.
  42. ↑ عظیمی، افغانستان و نقاط شگفت‌انگیز آن، ۱۳۹۰ش، ص۴۳۱.
  43. ↑ نظری، «شهر آی‌خانم یا ماه‌بانو»، وب‌سایت سیستم معلوماتی گردشگری افغانستان.
  44. ↑ دوستار، «آی‌خانم، ماه بانوی خاور»، وب‌سایت خبر آنلاین؛ «آی‌خانم تخار شهری یونانی با قدمت ۲۲۰۰ ساله در افغانستان»، خبرگزاری میزان.
  45. ↑ مهدی‌زاده کابلی، «آی‌خانم»، وب‌سایت دایرةالمعارف آریانا.
  46. ↑ نظری، «شهر آی‌خانم یا ماه‌بانو»، وب‌سایت سیستم معلوماتی گردشگری افغانستان.
  47. ↑ عظیمی، افغانستان و نقاط شگفت‌انگیز آن، ۱۳۹۰ش، ص۴۳۱.
  48. ↑ «آی‌خانم تخار شهری یونانی با قدمت ۲۲۰۰ ساله در افغانستان»، خبرگزاری میزان.
  49. ↑ پژواک، «آی‌خانم؛ شهر یونانی در شمال‌شرق افغانستان»، وب‌سایت اطلاعات روز.
  50. ↑ عظیمی، افغانستان و نقاط شگفت‌انگیز آن، ۱۳۹۰ش، ص۴۳۱.
  51. ↑ عظیمی، افغانستان و نقاط شگفت‌انگیز آن، ۱۳۹۰ش، ص۴۳۴.
  52. ↑ نوید، «شهر باستانی آی‌خانم»، وب‌سایت افغان جرمن.
  53. ↑ دوستار، «آی‌خانم، ماه بانوی خاور»، وب‌سایت خبر آنلاین.
  54. ↑ نظری، «شهر آی‌خانم یا ماه‌بانو»، وب‌سایت سیستم معلوماتی گردشگری افغانستان.
  55. ↑ لی، عجایب تاریخی افغانستان، ۱۳۹۲ش، ص۸۳.
  56. ↑ دوستار، «آی‌خانم، ماه بانوی خاور»، وب‌سایت خبر آنلاین؛ «آی‌خانم تخار شهری یونانی با قدمت ۲۲۰۰ ساله در افغانستان»، خبرگزاری میزان.
  57. ↑ «شهر افسانه‌ای و باستانی «آی‌خانم» در ولایت تخار افغانستان»، وب‌سایت آی فیلم ۲.
  58. ↑ عظیمی، افغانستان و نقاط شگفت‌انگیز آن، ۱۳۹۰ش، ص۴۳۴.
  59. ↑ دوستار، «آی‌خانم، ماه بانوی خاور»، وب‌سایت خبر آنلاین.
  60. ↑ سیاووش، «غارتگران آثار تاریخی آی‌خانم مقربان «قهرمان ملی»، وب‌سایت حزب همبستگی افغانستان.
  61. ↑ عظیمی، افغانستان و نقاط شگفت‌انگیز آن، ۱۳۹۰ش، ص۴۳۴.
  62. ↑ امینی و یوسفزی، «آی‌خانم، یک شهر یونانی در شمال افغانستان، از حفریات تا دستبرد و تخریب کامل»، وب‌سایت کابل‌نات.
  63. ↑ امینی و یوسفزی، «آی‌خانم، یک شهر یونانی در شمال افغانستان، از حفریات تا دستبرد و تخریب کامل»، وب‌سایت کابل‌نات.

منابع

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • «آشنایی با تاریخچهٔ موسیقی افغانستان»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: ۱۷ آبان ۱۴۰۱ش.
  • «آی‌خانم تخار»، خبرگزاری میزان، تاریخ بارگذاری: ۱۹ فروردین ۱۳۹۵ش.
  • «آی‌خانم تخار شهری یونانی با قدمت ۲۲۰۰ ساله در افغانستان»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: ۹ فروردین ۱۳۹۵ش.
  • «آی‌خانم؛ شهر یونانی در شمال‌شرق افغانستان»، وب‌سایت اطلاعات روز، تاریخ درج مطلب: ۲۴ سرطان ۱۳۹۷ش.
  • بارتولد، و و، جغرافیای تاریخی ایران، ترجمهٔ حمزه سردادور، تهران، ۱۳۵۸ش.
  • «بازار گرم گیاهان دارویی در تالقان مرکز ولایت تخار»، وب‌سایت پارس تودی، تاریخ درج مطلب: ۱۶ خرداد ۱۴۰۳ش.
  • «برآورد نفوس کشور: ۱۳۹۹»، وب‌سایت اداره ملی احصائیه و معلومات افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۲۸ می ۲۰۲۰م.
  • «پیشینه فعالیت حزب التحریر در افغانستان»، پایگاه تخصصی-تحلیلی جامعه و فرهنگ ملل، تاریخ درج مطلب: ۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۳ش.
  • «توزیع ۱۸۰ ذخیره‌گاه محصولات زراعتی در ولایت تخار»، وب‌سایت وزارت زراعت، آبیاری و مالداری، تاریخ بارگذاری: ۱۱ مرداد ۱۴۰۱ش.
  • «چاپ دو مجموعه شعری و یک مجموعه داستان در تخار»، روزنامه ۸ صبح، تاریخ بارگذاری: ۲۷ حوت ۱۳۸۹ش.
  • «خدمات صحی در ولایت تخار رو به افزایش است»، خبرزگاری پژواک، تاریخ درج مطلب: ۲۷ می ۲۰۱۴م.
  • «رسانه‌ها در تخار: حکومت به مشکلات خبرنگاران رسیدگی کند»، آریانا نیوز، تاریخ بازدید: ۱۸ جدی ۱۴۰۱ش.
  • «ظواهر معدنی ولایت تخار»، وب‌سایت وزارت معادن و پیرولیم افغانستان، تاریخ بازدید: ۱۸ آبان ۱۴۰۱ش.
  • «فقر و محدودیت: امسال دسترخوان هفت سین تخاریان پهن نشد»، روزنامهٔ ۸ صبح، تاریخ بارگذاری: ۱ حمل ۱۴۰۱ش.
  • «کتلاک پوهنتون‌ها و موئسسات تحصیلات عالی دولتی»، وب‌سایت وزرات تحصیلات عالی افغانستان، ۱۳۹۹ش.
  • «کمرنگ شدن بازار صنعت قدیمی چپن در تخار»، خبرگزاری صدای افغان، تاریخ بارگذاری: ۱ قوس ۱۴۰۱ش.
  • «گزارش کاری ۱۳۹۷ش ریاست معارف تخار برای مسؤولین حکومت»، خبرگزاری عقاب، تاریخ بارگذاری: ۱۶ دلو ۱۳۹۷ش.
  • «نگاهی به بازی‌های سنتی مردم افغانستان در نوروز»، شهرآرا نیوز، تاریخ بارگذاری: ۷ فروردین ۱۴۰۱ش.
  • «ولایت تخار را بیشتر بشناسیم + فیلم»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۳۰ آذر ۱۴۰۰ش.
  • «ولایت تخار»، وب‌سایت سیستم معلوماتی و گردشگری افغانستان، تاریخ بارگذاری: ۳ جوزای ۱۳۹۷ش.
  • «ولایت تخار»، وب‌سایت کابلستان، تاریخ درج مطلب: ۲۴ اردیبهشت ۱۴۰۰ش.
  • «ولایت تخار»، وب‌سایت گردشگری افغانستان، تاریخ بازدید: ۱۷ آبان ۱۴۰۱ش.
  • «ولایت تخار، نفوس و ولسوالی‌های آن»، خبرگزاری شاهد، تاریخ بازدید: ۱۷ آبان ۱۴۰۱ش.
  • «پوهنتون‌ها و موسسات تحصیلات عالی خصوصی»، وب‌سایت ریاست تضمین کیفیت و اعتباردهی، تاریخ بازدید: ۲ دی ۱۴۰۱ش.
  • امینی، محمداکبر و یوسفزی، عبدالظاهر، «آی‌خانم، یک شهر یونانی در شمال افغانستان، از حفریات تا دستبرد و تخریب کامل»، وب‌سایت کابل‌نات، تاریخ بازدید: ۲۰ دی ۱۴۰۱ش.
  • پژواک، جلیل، «آی‌خانم؛ شهر یونانی در شمال‌شرق افغانستان»، وب‌سایت اطلاعات روز، تاریخ درج مطلب: ۲۴ سرطان ۱۳۹۷ش.
  • خلیق، صالح محمد، تاریخ ادبیات بلخ، انجمن نویسندگان بلخ، ۱۳۸۷ش.
  • دائرة المعارف آریانا، کابل، انجمن دائرة المعارف افغانستان، ۱۳۲۸–۱۳۴۸ش.
  • دشتی، صاحب‌نظر، «مهتابی که روشنائی‌اش را گرفته‌اند» مجله باستان‌شناسی افغانستان، شماره شانزدهم، جوزای ۱۳۹۵ش.
  • دوستار، آرش، «آی‌خانم، ماه بانوی خاور»، وب‌سایت خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۴ تیر ۱۳۹۰ش.
  • سیاووش، محمود، «غارتگران آثار تاریخی آی‌خانم مقربان قهرمان ملی»، وب‌سایت حزب همبستگی افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۲۰ سنبله ۱۳۹۲ش.
  • «شهر افسانه‌ای و باستانی «آی‌خانم» در ولایت تخار افغانستان»، وب‌سایت آی فیلم ۲، تاریخ درج مطلب: دوشنبه ۱۱ قوس ۱۳۹۸ش.
  • عابدوف، داداجان، «آداب، آیین‌ها و باورهای مردم افغانستان»، ترجمه بهرام امیر احمدیان، کابل، انستیتوت مطالعات اتراتژیک افغانستان، ۱۳۹۳ش.
  • عظیمی، محمدعظیم، افغانستان و نقاط شگفت‌انگیز آن، کابل، هدی، ۱۳۹۰ ش.
  • لی، جاناتان، عجایب تاریخی افغانستان، ترجمه سید محمد حسینی، کابل، کاروان، ۱۳۹۲ش.
  • محمدی، احمد، «انواع غذاهای افغانی»، وب‌سایت سیستم معلوماتی افغانستان، تاریخ بارگذاری: ۳۰ قوس ۱۳۹۶ش.
  • «مسابقات کُشتی محلی به مناسبت عید قربان در تخار برگزار شد»، خبرگزاری آوا، تاریخ درج مطلب: ۲۰ خرداد ۱۴۰۴ش.
  • مهدی‌زاده کابلی، «آی‌خانم»، وب‌سایت دایرةالمعارف آریانا، ۱۷ فروردین ۱۳۸۸ش.
  • نادرخان، محمد، راهنمای قطغن و بدخشان، تهذیب برهان الدین کوشکک، تهران، ستوده، ۱۳۶۷ش.
  • نظری، سمیه، «شهر آی‌خانم یا ماه‌بانو»، وب‌سایت سیستم معلوماتی گردشگری افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۱۲ جوزا ۱۳۹۷ش.
  • نوید، حامد، «شهر باستانی آی‌خانم» وب‌سایت افغان جرمن، تاریخ بارگذاری: ۲۴ اکتبر ۲۰۱۸م.
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:تخار&oldid=36367»