|
|
| خط ۱: |
خط ۱: |
| '''<big>میله سخی؛</big>''' جشن و آیین برافراشتن عَلَم منسوب به [[امام علی|امام علی]].
| | #تغییر_مسیر [[جشنوارههای محلی افغانستان]] |
| | |
| میلۀ سخی، در روز اول سال نو خورشیدی، با حضور پرشور مردم، مقامات و مهمانان خارجی در [[مزار شریف]] و [[کابل]]، آغاز میشود. مردم معتقدند [[نوروز]] با روز جانشینی [[حضرت علی]] مصادف بوده، بههمین دلیل، بهنشانۀ ارادت به آن امام، هر سال، پرچمی منسوب به آن حضرت را بر میافرازند.
| |
| ==مفهومشناسی==
| |
| میلۀ سخی که به آن جَهَندهبالا،<ref>عابدوف، آداب، آیینها و باورهای مردم افغانستان، 1393ش، ص71.</ref> جَندَه، عَلَم، جَدّه و ژَندۀ سخی هم میگویند،<ref>[https://ghasedak24.com/article/62/%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «نوروز در افغانستان»، وبسایت قاصدک24.]</ref> بهمعنای برافراشتن عَلَم حضرت علی در [[مسجد کبود]] [[مزارشریف]] و [[کابل]] است.
| |
| ==تاریخچه==
| |
| این مراسم از تاریخچهای طولانی برخوردار است. در عهد سلطانسنجر سلجوقی (530ق)، قبری منسوب به [[حضرت علی]] در قریۀ خواجه خیران، از قریههای اطراف شهر تاریخی [[بلخ]]، کشف میشود.<ref>[https://www.sharghdaily.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1-3/830022-%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7%DB%8C-%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87 «نوروز در آسیای میانه»، وبسایت شبکه شرق.]</ref> سلطانسنجر بنایی روی آن مرقد میسازد که با حملۀ مغول ویران شده،<ref>[https://khabarnama.net/blog/1396/03/02/sakhi-shrine-mazar-e-sharif/ شهیر، «جلوههای درخشان یک تاریخ؛ روضة سخی، مکان مذهبی در شهر تفریحی افغانستان»، وبسایت خبرنامه.]</ref> اما پس از مدتی دوباره بازسازی میشود.<ref>[https://khabarnama.net/blog/1396/03/02/sakhi-shrine-mazar-e-sharif/ شهیر، «جلوههای درخشان یک تاریخ؛ روضة سخی، مکان مذهبی در شهر تفریحی افغانستان»، وبسایت خبرنامه.]</ref> همچنین، نائب محمد علم خان در سال 1288ش، چوبی محکم و صاف را از جنگلهای ماوراءالنهر بهعنوان علم مولاعلی در روضۀ شریف برافراشت که هنوز هم مورد استفاده است.<ref> [http://rahimi-2006.blogfa.com/post/105/%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%AF%D8%B1-%D8%B4%D9%87%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%8A-%D9%85%D8%AE%D8%AA%D9%84%D9%81-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 رحیمی، «نوروز در شهرهای افغانستان»، وبلاگ رحیمی.]</ref>
| |
| ==شیوۀ برگزاری مراسم==
| |
| ===میلۀ سخی در مزارشریف===
| |
| میلۀ سخی، باشکوهترین مراسم سال نو در [[افغانستان]] است که با تشریفات خاصی انجام میشود.<ref>عابدوف، آداب، آیینها و باورهای مردم افغانستان، 1393ش، ص66.</ref> چند روز پیش از نوروز، با مشارکت مقامات، روحانیون، تجار و اصناف مختلف بازار، کمیتهای برای مراسم، تشکیل میشود.<ref>[https://boyernews.com/338584/%D8%AC%D8%B4%D9%86-%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%D9%87-%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D9%85%DB%8C/ «جشن نوروز در افغانستان چگونه برگزار میشود؟»، وبسایت بویرنیوز.]</ref> رستههای زرگران، نقرهکاران، مسگران و بزازان، هرکدام در نوسازی و تزیین در و دیوار روضۀ شریف و عَلَم شاه اولیا، سهیم میشوند.<ref>[https://boyernews.com/338584/%D8%AC%D8%B4%D9%86-%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%D9%87-%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D9%85%DB%8C/ «جشن نوروز در افغانستان چگونه برگزار میشود؟»، وبسایت بویرنیوز.]</ref> همچنین، قبل از فرارسیدن سال نو، مردم از شهرهای مختلف با خواندن شعر معروف «بیا بریم به مزار ملا ممد جان»، راهی [[مزارشریف]] میشوند تا خود را به مراسم جهندهبالا و میلۀ گل سرخ برسانند.<ref>[https://khabarnama.net/blog/1396/03/02/sakhi-shrine-mazar-e-sharif/ شهیر، «جلوههای درخشان یک تاریخ؛ روضة سخی، مکان مذهبی در شهر تفریحی افغانستان»، وبسایت خبرنامه.]</ref> صبح روز اول حَمَل (فروردین)، مردمی که از اقصی نقاط کشور و کشورهای همسایه،<ref>[https://www.mizan.news/138321/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%A2%D8%AF%D8%A7%D8%A8-%D9%88-%D8%B1%D8%B3%D9%88%D9%85-%D8%B9%DB%8C%D8%AF-%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86/ «نگاهی به آداب و رسوم عید نوروز در افغانستان»، وبسایت میزان.]</ref> حتی کشورهای اروپایی،<ref>[https://www.mehrnews.com/news/2022029/%D9%85%DB%8C%D9%84%D9%87-%DA%AF%D9%84-%D8%B3%D8%B1%D8%AE-%D9%BE%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%AF-%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D9%88-%D8%A8%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D9%82%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87-%D9%88-%D8%A7%D9%87%D9%84 رجایی، «میله گل سرخ، پیوند میان نوروز و باورهای اعتقادی شیعه و اهل تسنن»، وبسایت خبرگزاری مهر.]</ref> در مزارشریف جمع شدهاند، برای برپایی مراسم جهندۀ سخی، در روضۀ شریف گردهم میآیند. آنها تا چهل روز در هتلهای نزدیک روضۀ شریف، مکاتب و مساجد ساکن میشوند.<ref>[http://bisharatnews.blogfa.com/category/13 گروه خبری بشارت، «نوروز و مردم افغانستان»، وبلاگ بشارت نیوز.]</ref> در این ایام، مزارشریف بیشترین جمعیت زائر در داخل و بیرون روضه را دارد.<ref>[https://www.khaama.com/persian/archives/3743 صادق، «معلومات مختصر در مورد برگزاری جشن نوروز در افغانستان»، وبسایت خامهپرس.]</ref>
| |
| ====برپایی جهندۀ سخی====
| |
| برافراشتن علم با سخنرانی مقامات حاضر در مراسم، شلیک 21 گلولۀ توپ و به پرواز در آمدن خیل عظیمی از کبوتران سفید،<ref>[http://shokouh1.blogfa.com/post/26 رحیمی، «میله گل سرخ مزارشریف»، وبلاگ شکوه.]</ref> در میان هلهله و فریاد مردم آغاز میشود.<ref>[http://bisharatnews.blogfa.com/category/13 گروه خبری بشارت، «نوروز و مردم افغانستان»، وبلاگ بشارت نیوز.]</ref> لحظۀ برافراشتهشدن علم، با دعا و خواستن حاجات از صاحب علم همراه است.<ref>[https://www.khaama.com/persian/archives/3743 صادق، «معلومات مختصر در مورد برگزاری جشن نوروز در افغانستان»، وبسایت خامهپرس.]</ref> آنها باور دارند اگر جهنده به آسانی برافراشته شد، سالی نیک و پربار را پیش رو دارند، اما اگر به سختی در جای خودش نصب شود، سال خوبی پیش روی آنها نخواهد بود.<ref>[http://www.dailyafghanistan.com/opinion_detail.php?post_id=139385 رجاء، «جشن باستانی نوروز»، وبسایت روزنامه افغانستان ما»].</ref>
| |
| مکانی که علم سخی در آن برافراشته میشود، بهسمت قبلۀ روضۀ شریف است<ref>[https://www.jadidonline.com/story/31032009/frnk/norooz_mazar تدبیر، «جشن گل سرخ»، وبسایت جدیدآنلاین.]</ref> که بر سر در آن شعری از عبدالرحمن جامی حک شده است:<ref>عابدوف، آداب، آیینها و باورهای مردم افغانستان، 1393ش، ص71.</ref>
| |
| {{آغاز نستعلیق}}
| |
| {{شعر|نستعلیق}}
| |
| {{ب|گویند که مرتضی علی در نجف است|در بلخ بیا، ببین چه بیتالشرف است}}
| |
| {{ب|جامی نه عدن گوی، نه بین الجبلین|خورشید یکی و نور او هر طرف است}}
| |
| {{پایان شعر}}
| |
| {{پایان نستعلیق}}
| |
| در این مراسم مردم سعی میکنند پارچههایی را به علم ببندند. سپس تکههایی از پارچۀ علم دستدوزی شدۀ سبزرنگ را که روپوش آن است، بهعنوان تبرک بردارند.<ref>[http://www.dailyafghanistan.com/opinion_detail.php?post_id=139385 رجاء، «جشن باستانی نوروز»، وبسایت روزنامه افغانستان ما.]</ref> علم مولاعلی چهل روز برافراشته است.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/1273543/%D9%85%DB%8C%D9%84%D9%87-%DA%AF%D9%84-%D8%B3%D8%B1%D8%AE-%D8%AC%D8%B4%D9%86-%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81 «میله گل سرخ؛ جشن مردمان مزارشریف»، وبسایت خبرگزاری مهر.]</ref> روز چهلم، عَلَم را طی مراسم خاصی پایین میآورند.<ref>[https://khabarnama.net/blog/1396/03/02/sakhi-shrine-mazar-e-sharif/ شهیر، «جلوههای درخشان یک تاریخ؛ روضة سخی، مکان مذهبی در شهر تفریحی افغانستان»، وبسایت خبرنامه.] </ref>
| |
| | |
| ====نذر در میلۀ سخی====
| |
| مردم در شب و روز [[نوروز]]، نذورات نقدی خود را به صندوق روضۀ شریف برده و در طول چهل روز به ادای نذر و خیرات اقدام میکنند.<ref>[https://khabarnama.net/blog/1396/03/02/sakhi-shrine-mazar-e-sharif/ شهیر، «جلوههای درخشان یک تاریخ؛ روضة سخی، مکان مذهبی در شهر تفریحی افغانستان»، وبسایت خبرنامه.] </ref>
| |
| ====شفای بیماران====
| |
| مردم معتقدند شاه اولیا، بیماران را شفا میدهد. آنها به امید شفا، بیماران خود را از سراسر کشور، حتی برخی افراد در کشورهای همسایه به روضۀ سخی میآورند.<ref>[http://shokouh1.blogfa.com/post/26 رحیمی، «میله گل سرخ مزارشریف»، وبلاگ شکوه.]</ref> برخی گزارشها از شفا یافتن بیماران در طول این مراسم شنیده شده است.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/1273543/%D9%85%DB%8C%D9%84%D9%87-%DA%AF%D9%84-%D8%B3%D8%B1%D8%AE-%D8%AC%D8%B4%D9%86-%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81 «میله گل سرخ؛ جشن مردمان مزارشریف»، وبسایت خبرگزاری مهر.]</ref>
| |
| ===میلۀ سخی در کابل===
| |
| میلۀ سخی در غرب دامنۀ کوه آسمایی (کوه تلویزیون)،<ref>[https://fa.wikishia.net/view/%DA%A9%D8%A7%D8%A8%D9%84 «زیارتگاه سخی»، ویکی شیعه.]</ref> در کابل، برگزار میشود. مردم معتقدند آنجا قدمگاه [[حضرت علی]] است.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1395/03/16/1096528/%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D8%B1%D8%AA-%D8%B3%D8%AE%DB%8C-%D9%85%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%B3-%D8%B4%DB%8C%D8%B9%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A7%D9%87%D9%84-%D8%AA%D8%B3%D9%86%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%DA%A9%D8%A7%D8%A8%D9%84-%D8%B9%DA%A9%D8%B3 «زیارت سخی، مکان مقدس شیعیان و اهل تسنن در کابل»، وبسایت تسنیم.]</ref>
| |
| ====شب میلۀ سخی====
| |
| در [[کابل]] همانند [[مزارشریف]]، مردم شب سال نو را با دعا و خواندن اشعار منقبت (مدح) در وصف [[حضرت علی]] به پایان میرسانند.<ref>[http://jaghori1.blogfa.com/post/762/%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 شریعتی، «نوروز در افغانستان»، وبلاگ جاغوری.]</ref>
| |
| ====برافراشتن علم در زیارتگاه سخی کابل====
| |
| صبح روز اول سال، مقامات و همۀ اقشار مردم، در زیارتگاه سخی، گردهم میآیند.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1395/03/16/1096528/%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D8%B1%D8%AA-%D8%B3%D8%AE%DB%8C-%D9%85%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%B3-%D8%B4%DB%8C%D8%B9%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A7%D9%87%D9%84-%D8%AA%D8%B3%D9%86%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%DA%A9%D8%A7%D8%A8%D9%84-%D8%B9%DA%A9%D8%B3 «زیارت سخی، مکان مقدس شیعیان و اهل تسنن در کابل»، وبسایت تسنیم.]</ref> مراسم، با سخنرانی مقامات و روحانیون آغاز میشود. پس از آن، علما، پهلوانان و افراد موجه، عَلَم تزیینشده با پارچۀ سبز ابریشمی بهنام جهندۀ سخی را در میان هلهله و هیجان مردم و با ذکر یاعلی، بلند میکنند.<ref>[http://www.dailyafghanistan.com/opinion_detail.php?post_id=139385 رجاء، «جشن باستانی نوروز»، وبسایت روزنامه افغانستان ما.]</ref> زائران، پارچههای ابریشمی گرانقیمتی را به نشانۀ تبرک و خواستن حوائج به عَلَم میبندند. سپس جندۀ مولا را بهعنوان تبرک لمس کرده، میبوسند و حوائج خود را از حضرت علی میخواهند. آنها به این مناسبت، اشعاری را زمزمه میکنند:<ref>[https://www.hazaranica.com/nowruz-in-afghanistan/ کیانی، «نوروز در افغانستان معاصر»، وبسایب دانشنامه هزاره.]</ref>
| |
| {{آغاز نستعلیق}}
| |
| {{شعر|نستعلیق}}
| |
| {{ب|نوروز رسید و عید اکبر گردید|برگِردِ سرِ ساقیِ کوثر گردید}}
| |
| {{ب|امروز علی نشست برتخت نبی|زان روست که روز و شب برابر گردید}}
| |
| {{پایان شعر}}
| |
| {{پایان نستعلیق}}
| |
| و یا
| |
| {{آغاز نستعلیق}}
| |
| {{شعر|نستعلیق}}
| |
| {{ب|روز نوروزه خدا جان جهنده بالا میشود|از کرامات سخی جان کور بینا میشود}}
| |
| {{پایان شعر}}
| |
| {{پایان نستعلیق}}
| |
| علم سخی در [[کابل]] نیز تا چهلروز برافراشته میماند. در این مدت مردم به زیارت و [[نیایش]] میپردازند.<ref>[https://www.khaama.com/persian/archives/3743 صادق، «معلومات مختصر در مورد برگزاری جشن نوروز در افغانستان»، وبسایت خامهپرس.]</ref> روز چهلم طی مراسمی در حضور تعدادی از مردم با سخنرانی و دعا، علم را پایین میآورند.<ref>[https://middleeastpress.com/slideshow/%D8%AC%D9%87%D9%86%D8%AF%D9%87-%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%B9-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D9%88-%DA%A9%D8%A7%D8%A8%D9%84-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%81%D8%B1%D8%A7%D8%B4/ «جهندۀ حضرت علی در مزار و کابل برافراشته شد»، وبسایت خاورمیانه.]</ref>
| |
| | |
| ==پانویس==
| |
| {{پانویس}}
| |
| | |
| ==منابع==
| |
| * تدبیر، وحید، «جشن گل سرخ»، وبسایت جدیدآنلاین، تاریخ درج مطلب: 11 فروردین 1388ش.
| |
| * «جشن نوروز در افغانستان چگونه برگزار میشود؟»، وبسایت بویرنیوز، تاریخ درج مطلب: 14 فروردین 1400ش.
| |
| * «جهندۀ حضرت علی در مزار و کابل برافراشته شد»، وبسایت خاورمیانه، تاریخ بازدید: 26 آذر 1401ش.
| |
| * رجاء، نوروز، «جشن باستانی نوروز»، وبسایت روزنامۀ افغانستان ما، تاریخ درج مطلب: 30 اسفند 1395ش.
| |
| * رجایی، محمد سرور، «میله گل سرخ، پیوند میان نوروز و باورهای اعتقادی شیعه و اهل تسنن»، وبسایت خبرگزاری مهر، تاریخ درج: 3 فروردین 1392ش.
| |
| * رحیمی، رمضانعلی، «نوروز در شهرهای افغانستان»، وبلاگ رحیمی، تاریخ درج مطلب: 20 اسفند 1386ش.
| |
| * رحیمی، محمد هادی، «میله گل سرخ مزارشریف»، وبلاگ شکوه، تاریخ درج مطلب: 29 اسفند 1385ش.
| |
| * «زیارت سخی، مکان مقدس شیعیان و اهل تسنن در کابل»، وبسایت تسنیم، تاریخ درج مطلب: 16 خرداد 1395ش.
| |
| * «زیارتگاه سخی»، ویکی شیعه، تاریخ بازدید: 26 آذر 1401ش.
| |
| * شریعتی، حفیظ، «نوروز در افغانستان»، وبلاگ جاغوری، تاریخ درج مطلب: 1 فروردین 1390ش.
| |
| * شهیر، علی شیر، «جلوههای درخشان یک تاریخ؛ روضة سخی، مکان مذهبی در شهر تفریحی افغانستان»، وبسایت خبرنامه، تاریخ درج مطلب: 2 خرداد 1396ش.
| |
| * عابدوف، دادا جان، ترجمه، بهرام امیر احمدیان، آداب، آیینها و باورهای مردم افغانستان، کابل، انستیتوت مطالعات استراتژیک افغانستان، 1393ش.
| |
| * گروه خبری بشارت، «نوروز و مردم افغانستان»، وبسایت بشارتنیوز، تاریخ بازدید: 26 آذر 1401ش.
| |
| * «میله گل سرخ؛ جشن مردمان مزارشریف»، وبسایت خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 23 اسفند 1389ش.
| |
| * «نگاهی به آداب و رسوم عید نوروز در افغانستان»، وبسایت میزان، تاریخ درج مطلب: 1 فروردین 1395ش.
| |
| * «نوروز در آسیای میانه»، وبسایت شبکه شرق، تاریخ درج مطلب: 28 اسفند 1399ش.
| |
| * «نوروز در افغانستان»، وبسایت قاصدک24، تاریخ بازدید: 26 آذر 1401ش.
| |
