پرش به محتوا

پیش‌نویس:چهل دختران هزاره: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
زدن لینک داخلی
 
(۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
[[پرونده:چهل‌دختران.jpg|300px|thumb|left|نگاره‌ای از رویداد چهل دختران هزاره]]
[[پرونده:چهل‌دختران.jpg|300px|thumb|left|نگاره‌ای از رویداد چهل دختران هزاره]]
'''<big>چهل دختران هزاره</big>،''' روایت حماسی از مبارزه و مرگ دختران هزاره در ولایت اُرُزگَان افغانستان.
'''{{درشت|چهل دختران هزاره}}،''' روایت حماسی از مبارزه و مرگ دختران هزاره در ولایت اُرُزگَان افغانستان.


چهل دختران هزاره، نماد [[عفت]]، مقاومت و روایت حماسی از رشادت‌ها، دلاوری‌ها و مرگ خودخواستۀ دختران هزاره به‌فرماندهی «شیرین هزاره»، در زمان عبدالرحمن خان، در ولایت (استان) اُرُزگان است. این روایت، با هویت اجتماعی و تاریخ قوم هزاره گِره خورده و ادبیات شفاهی، خاطرات جمعی، شعر، [[موسیقی]] و هنر این قوم را در یک‌‎ونیم قرن اخیر، تحت تأثیر قرار داده است.  
چهل دختران هزاره، نماد [[عفت]]، مقاومت و روایت حماسی از رشادت‌ها، دلاوری‌ها و مرگ خودخواستهٔ دختران هزاره به‌فرماندهی «شیرین هزاره»، در زمان عبدالرحمن خان، در ولایت (استان) [[ارزگان|اُرُزگان]] است. این روایت، با هویت اجتماعی و تاریخ [[قوم هزاره]] گِره خورده و [[ادبیات شفاهی]]، خاطرات جمعی، شعر، [[موسیقی]] و هنر این قوم را در یک‌ونیم قرن اخیر، تحت تأثیر قرار داده است.
==تاریخچه==
 
در ولایت ارزگان پس از شکست هزاره‌ها در سال 1272ش، فجایع زیادی اتفاق افتاد که از همه تلخ‌تر، ماجرای مرگ چهل دختران هزاره بود. وقتی لشکر عبدالرحمن خان وارد ارزگان شد، دست به تجاوز، غارت و کشتار زدند و زنان و مردان زیادی را به ‌اسارت برده و قلعه‌های آنها را به آتش کشیدند.<ref>[https://www.hazarainternational.com/fa/?p=13089 شریعتی، «چهل دختران هزاره واقعیت یا افسانه»، وب‌سایت هزاره انترنشنال]</ref> در این میان، عده‌ای از زنان دلیر و بی‌پروای ارزگانی به فرماندهی شیرین بیگم، مشهور به شیرین هزاره، اسلحۀ گرم و شمشیر به‌دست گرفتند و در برابر لشکریان متجاوز، شجاعانه و با تمام توان جنگیدند؛ وقتی توان و مهمات جنگی آنها تمام شد، خود را بر فراز قلۀ کوه رساندند و برای اینکه اسیر لشکر دشمن نشده و بار بدنامی آن را به دوش نکشند، ، دست در دست یکدیگر، خود را از بالای کوه به دره انداختند.<ref>[https://www.hazarainternational.com/fa/?p=13089 شریعتی، «چهل دختران هزاره واقعیت یا افسانه»، وب‌سایت هزاره انترنشنال.]</ref> بعد از پایان جنگ، جنازۀ ۴۳ نفر را از دره بالا کشیدند و روی پهنای گردنه، دفن کردند.<ref>[https://www.hazarainternational.com/fa/?p=13089 شریعتی، «چهل دختران هزاره واقعیت یا افسانه»، وب‌سایت هزاره انترنشنال.]</ref>
==تاریخچه چهل دختران هزاره==
==محل رویداد==
در ولایت ارزگان پس از شکست هزاره‌ها در سال ۱۲۷۲ش، فجایع زیادی اتفاق افتاد که از همه تلخ‌تر، ماجرای مرگ چهل دختران هزاره بود. وقتی لشکر عبدالرحمن خان وارد ارزگان شد، دست به تجاوز، غارت و کشتار زدند و زنان و مردان زیادی را به اسارت برده و قلعه‌های آنها را به آتش کشیدند.<ref>[https://www.hazarainternational.com/fa/?p=13089 شریعتی، «چهل دختران هزاره واقعیت یا افسانه»، وب‌سایت هزاره انترنشنال]</ref> در این میان، عده‌ای از زنان دلیر و بی‌پروای ارزگانی به فرماندهی شیرین بیگم، مشهور به شیرین هزاره، اسلحهٔ گرم و شمشیر به‌دست گرفتند و در برابر لشکریان متجاوز، شجاعانه و با تمام توان جنگیدند؛ وقتی توان و مهمات جنگی آنها تمام شد، خود را بر فراز قلهٔ کوه رساندند و برای اینکه اسیر لشکر دشمن نشده و بار بدنامی آن را به دوش نکشند، دست در دست یکدیگر، خود را از بالای کوه به دره انداختند.<ref>[https://www.hazarainternational.com/fa/?p=13089 شریعتی، «چهل دختران هزاره واقعیت یا افسانه»، وب‌سایت هزاره انترنشنال.]</ref> بعد از پایان [[جنگ]]، جنازهٔ ۴۳ نفر را از دره بالا کشیدند و روی پهنای گردنه، دفن کردند.<ref>[https://www.hazarainternational.com/fa/?p=13089 شریعتی، «چهل دختران هزاره واقعیت یا افسانه»، وب‌سایت هزاره انترنشنال.]</ref>
محل رویداد، به «کوه چهل دختران» معروف است که در روستای «پَالان» در وُلسوالی (شهرستان) «اُرُزگانِ خَاص» واقع شده است. در بالاترین نقطۀ روستای پالان، کوه مرتفعی به‌نام «بالاچوب» وجود دارد که بر تمام منطقه مشرف است. در قسمت جنوب غرب این کوه مرتفع، دره‌ای به‌نام «آب چَکَک» واقع شده است. بین کوه بالاچوب و درۀ آب چکک، گردنه‌ای هموار وجود دارد که روی آن، نشانه‌هایی از سکونت و خانه‌ها به چشم می‌خورد. در دامنۀ غربی کوه بالاچوب و قسمت شمالی این گردنۀ هموار، یک بریدگی به ارتفاع ۱۰۰ تا ۳۰۰ متر به‌صورت نیم‌دایره رو به‌طرف شمال کشیده شده است که دختران محاصره‌شده خود را از آنجا به زیر انداخته‌اند.<ref>[https://www.hazarainternational.com/fa/?p=13089 شریعتی، «چهل دختران هزاره واقعیت یا افسانه»، وب‌سایت هزاره انترنشنال.]</ref> در حال حاضر، روی کوه بالاچوب یک قبرستان به طول 40 و عرض 3 متر دیده می‌شود. قبر شیرین هزاره، پیش روی قبرستان و دو قبر کوچک دیگر پشت سر قبرستان واقع شده است.<ref>[https://www.hazarainternational.com/fa/?p=13089 شریعتی، «چهل دختران هزاره واقعیت یا افسانه»، وب‌سایت هزاره انترنشنال.]</ref>
 
==پیامدهای فرهنگی==
==محل رویداد حادثه چهل دختران هزاره==
===1. نماد عفت===
محل رویداد، به «کوه چهل دختران» معروف است که در روستای «پَالان» در وُلسوالی (شهرستان) «اُرُزگانِ خَاص» واقع شده است. در بالاترین نقطهٔ روستای پالان، کوه مرتفعی به‌نام «بالاچوب» وجود دارد که بر تمام منطقه مشرف است. در قسمت جنوب غرب این کوه مرتفع، دره‌ای به‌نام «آب چَکَک» واقع شده است. بین کوه بالاچوب و درهٔ [[آب]] چکک، گردنه‌ای هموار وجود دارد که روی آن، نشانه‌هایی از سکونت و خانه‌ها به چشم می‌خورد. در دامنهٔ غربی کوه بالاچوب و قسمت شمالی این گردنهٔ هموار، یک بریدگی به ارتفاع ۱۰۰ تا ۳۰۰ متر به‌صورت نیم‌دایره رو به‌طرف شمال کشیده شده است که دختران محاصره‌شده خود را از آنجا به زیر انداخته‌اند.<ref>[https://www.hazarainternational.com/fa/?p=13089 شریعتی، «چهل دختران هزاره واقعیت یا افسانه»، وب‌سایت هزاره انترنشنال.]</ref> در حال حاضر، روی کوه بالاچوب یک قبرستان به طول ۴۰ و عرض ۳ متر دیده می‌شود. قبر شیرین هزاره، پیش روی قبرستان و دو قبر کوچک دیگر پشت سر قبرستان واقع شده است.<ref>[https://www.hazarainternational.com/fa/?p=13089 شریعتی، «چهل دختران هزاره واقعیت یا افسانه»، وب‌سایت هزاره انترنشنال.]</ref>
در فرهنگ مردم هزاره، چهل دختران، نماد عفت و پاکی دختران هزاره هستند. آنها هفت شبانه‌روز مقاومت کردند و برای اینکه تن به اسارت و هتک حرمت ندهند، تصمیم به مرگی خودخواسته گرفتند و خودشان را از بالای کوه به پایین انداختند.<ref> [https://www.mehrnews.com/news/5181748/%D8%B3%D8%B1%D9%86%D9%88%D8%B4%D8%AA-%D8%AA%D9%84%D8%AE-%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D8%B3%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87-%D8%AA%D8%A7-%D9%88%D8%A7%D9%82%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%DA%A9%D9%88%D9%87-%DA%86%D9%87%D9%84-%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%B1-%DA%A9%D8%AC%D8%A7%D8%B3%D8%AA «سرنوشت تلخ دختران هزاره از اسطوره تا واقعیت/کوه چهل دختر کجاست؟» خبرگزاری مهر.]‏</ref>    
 
===2. ادبیات شفاهی===
==پیامدهای فرهنگی رویداد چهل دختران هزاره==
بعد از رویداد چهل دختران، این حادثه وارد ادبیات شفاهی مردم هزاره شد و سینه به سینه، به نسل‌های بعد رسید. در شب‌های بلند زمستان که مادران برای [[کودک|کودکان]] خود قصه و داستان تعریف می‌کردند، یکی از قصه‌های غم‌انگیز، حکایت دردناک چهل دختران بود. وقتی داستان شروع می‌شد، همه را هاله‌ای از اندوه و درد فرا می‌گرفت.<ref>[https://www.hazarainternational.com/fa/?p=4672 شریعتی، «عقابان بلند پرواز ازره»، وب‌سایت هزاره انترنشنال.]</ref>
===۱. نماد عفت===
===3. ادبیات مکتوب===
در فرهنگ مردم هزاره، چهل دختران، نماد [[عفت]] و پاکی دختران هزاره هستند. آنها هفت شبانه‌روز مقاومت کردند و برای اینکه تن به اسارت و هتک حرمت ندهند، تصمیم به مرگی خودخواسته گرفتند و خودشان را از بالای کوه به پایین انداختند.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5181748/سرنوشت-تلخ-دختران-هزاره-از-اسطوره-تا-واقعیت-کوه-چهل-دختر-کجاست «سرنوشت تلخ دختران هزاره از اسطوره تا واقعیت/کوه چهل دختر کجاست؟» خبرگزاری مهر.]‏</ref>
روایت چهل دختران، در قالب یادداشت‌ها، مقاله‌ها و سفرنامه‌ها نیز ثبت شده است؛<ref>[https://www.hazarainternational.com/fa/?p=13089 «چهل دختران هزاره واقعیت یا افسانه»، و ب‌سایت هزاره انترنشنال.]</ref> مانند رمان «چهل دختران»، اثر جان یونس صالحی که در سال 1391ش، توسط انتشارات امیری در کابل به نشر رسیده و مضمون آن، برگرفته از رویداد چهل دختران هزاره، در ولایت ارزگان افغانستان است.<ref>[https://www.andisha.af/fa/library/500/Forty-Hazara-Girls «چهل دختران هزاره»، وب‌سایت بنیاد اندیشه.]</ref>  
 
===4. خاطرات جمعی===
===۲. ادبیات شفاهی===
مردم هزاره، محل وقوع رویداد را «کوه چهل دختران» نامیدند و آنجا را به‌عنوان نمادی از حمیت هزاره‌ها و پایداری در برابر دشمن، قلمداد می‌کردند. زنان و مردان هزاره به‌ویژه مردم اَجرِستان، ارزگان، جاغوری و غزنی تعهد کردند که نام اولین دخترشان را شیرین بگذارند و برای عقد عروسی‌شان بر مزار شیرین و یارانش بروند و کام نوزدان را با خاک مزار آنها، شیرین کنند.<ref>[https://www.shia-news.com/fa/news/270486/%D8%AF%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D9%84%D8%AE-%DA%86%D9%87%D9%84-%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%B1-%D8%B4%D8%AC%D8%A7%D8%B9-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%87 «داستان تلخ چهل دختر شجاع هزاره»، و ب‌سایت شیعه نیوز.]</ref>
بعد از رویداد چهل دختران، این حادثه وارد ادبیات شفاهی مردم هزاره شد و سینه به سینه، به نسل‌های بعد رسید. در شب‌های بلند [[زمستان]] که مادران برای [[کودک|کودکان]] خود قصه و داستان تعریف می‌کردند، یکی از قصه‌های غم‌انگیز، حکایت دردناک چهل دختران بود. وقتی داستان شروع می‌شد، همه را هاله‌ای از اندوه و درد فرا می‌گرفت.<ref>[https://www.hazarainternational.com/fa/?p=4672 شریعتی، «عقابان بلند پرواز ازره»، وب‌سایت هزاره انترنشنال.]</ref>
===5. شعر===
 
شاعران زیادی رویداد چهل دختران را به زبان شعر روایت کرده‌اند.<ref>[https://www.hazarainternational.com/fa/?p=4672 شریعتی، «عقابان بلند پرواز ازره»، وب‌سایت هزاره انترنشنال.]</ref> برای مثال، اولین اثر منظوم در این زمینه، شعر یوسف ریاضی هروی است که حادثه را چنین شرح می‌دهد<ref>[https://daikondi.blogsky.com/1392/09/27/post-126/%D8%B4%D8%B1%D8%AD-%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D8%B1%D8%B2%DA%AF%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%B4%D9%87%D8%A7%D8%AF%D8%AA-%DA%86%D9%87%D9%84-%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%87 فروغی، «شرح رویداد ارزگان و شهادت چهل دختران هزاره»، وب‌سایت پیام دایکندی.]</ref>:
===۳. ادبیات مکتوب===
روایت چهل دختران، در قالب یادداشت‌ها، مقاله‌ها و سفرنامه‌ها نیز ثبت شده است؛<ref>[https://www.hazarainternational.com/fa/?p=13089 «چهل دختران هزاره واقعیت یا افسانه»، و ب‌سایت هزاره انترنشنال.]</ref> مانند رمان «چهل دختران»، اثر جان یونس صالحی که در سال ۱۳۹۱ش، توسط انتشارات امیری در [[کابل]] به نشر رسیده و مضمون آن، برگرفته از رویداد چهل دختران هزاره، در ولایت ارزگان [[افغانستان]] است.<ref>[https://www.andisha.af/fa/library/500/Forty-Hazara-Girls «چهل دختران هزاره»، وب‌سایت بنیاد اندیشه.]</ref>
 
===۴. خاطرات جمعی===
مردم هزاره، محل وقوع رویداد را «کوه چهل دختران» نامیدند و آنجا را به‌عنوان نمادی از حمیت هزاره‌ها و پایداری در برابر دشمن، قلمداد می‌کردند. زنان و مردان هزاره به‌ویژه مردم اَجرِستان، ارزگان، جاغوری و [[غزنی]] تعهد کردند که نام اولین دخترشان را شیرین بگذارند و برای عقد عروسی‌شان بر مزار شیرین و یارانش بروند و کام نوزدان را با خاک مزار آنها، شیرین کنند.<ref>[https://www.shia-news.com/fa/news/270486/داستان-تلخ-چهل-دختر-شجاع-هزاره «داستان تلخ چهل دختر شجاع هزاره»، و ب‌سایت شیعه نیوز.]</ref>
 
===۵. شعر===
شاعران زیادی رویداد چهل دختران را به زبان شعر روایت کرده‌اند.<ref>[https://www.hazarainternational.com/fa/?p=4672 شریعتی، «عقابان بلند پرواز ازره»، وب‌سایت هزاره انترنشنال.]</ref> برای مثال، اولین اثر منظوم در این زمینه، شعر یوسف ریاضی هروی است که حادثه را چنین شرح می‌دهد:<ref>[https://daikondi.blogsky.com/1392/09/27/post-126/شرح-رویداد-ارزگان-و-شهادت-چهل-دختران-هزاره فروغی، «شرح رویداد ارزگان و شهادت چهل دختران هزاره»، وب‌سایت پیام دایکندی.]</ref>
{{آغاز نستعلیق}}
{{آغاز نستعلیق}}
{{شعر|نستعلیق}}
{{شعر|نستعلیق}}
خط ۲۹: خط ۳۶:
{{پایان نستعلیق}}
{{پایان نستعلیق}}


===6.نمایش (تئاتر)===  
===۶. نمایش (تئاتر)===
عماد رسولی، هنرمند [[تئاتر]] افغانستانی، بعد از تحقیق محلی دربارۀ رویداد چهل دختران هزاره و مستندسازی آن، اثر نمایشی «کوه چهل دختران» را ساخت و در سال 1400ش در [[تهران]] به نمایش گذاشت که مورد استقبال مخاطبان قرار گرفت. در این اثر نمایشی، روایت رشادت‌ها و دلاوری‌های دختران هزاره علیه ظلم و ستم دشمنان به‌تصویر کشیده شده است.<ref> [https://www.mehrnews.com/news/5181748/%D8%B3%D8%B1%D9%86%D9%88%D8%B4%D8%AA-%D8%AA%D9%84%D8%AE-%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D8%B3%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87-%D8%AA%D8%A7-%D9%88%D8%A7%D9%82%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%DA%A9%D9%88%D9%87-%DA%86%D9%87%D9%84-%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%B1-%DA%A9%D8%AC%D8%A7%D8%B3%D8%AA «سرنوشت تلخ دختران هزاره از اسطوره تا واقعیت/کوه چهل دختر کجاست؟» خبرگزاری مهر.]‏</ref>
عماد رسولی، هنرمند [[تئاتر]] افغانستانی، بعد از تحقیق محلی دربارهٔ رویداد چهل دختران هزاره و مستندسازی آن، اثر نمایشی «کوه چهل دختران» را ساخت و در سال ۱۴۰۰ش در [[تهران]] به نمایش گذاشت که مورد استقبال مخاطبان قرار گرفت. در این اثر نمایشی، روایت رشادت‌ها و دلاوری‌های دختران هزاره علیه ظلم و ستم دشمنان به‌تصویر کشیده شده است.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5181748/سرنوشت-تلخ-دختران-هزاره-از-اسطوره-تا-واقعیت-کوه-چهل-دختر-کجاست «سرنوشت تلخ دختران هزاره از اسطوره تا واقعیت/کوه چهل دختر کجاست؟» خبرگزاری مهر.]‏</ref>


===۷. رمان چهل دختران===
===۷. رمان چهل دختران هزاره===
رمان «چهل دختران» اثر جان یونس صالحی، برگرفته از رویداد تاریخی چهل‌دختران و روایتی است از تاریخ فراموش‌شدۀ مردم هزاره در افغانستان که طی سالیان دراز زیر سایه حکومت‌های قبیله‌ای به عمد نادیده گرفته شده بود. این اثر با نگاهی عمیق به بازخوانی هویت فرهنگی و اجتماعی هزاره‌ها می پردازد و از ارزش های مترقی این جامعه سخن می گوید که حتی امروز برای بسیاری غیرقابل هضم است. داستان در دل کوهستان‌های سر به فلک کشیده هزارستان می گذرد و زندگی مردمی را به تصویر می کشد که در عین سادگی، دارای بینشی پیشرفته در مسائل اجتماعی بودند.<ref>[https://kabulestan.com/book/%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86-%DA%86%D9%87%D9%84-%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%86/ «رمان چهل دختران»، وب‌سایت کابلستان.]</ref>
رمان «چهل دختران» اثر جان یونس صالحی، برگرفته از رویداد تاریخی چهل‌دختران و روایتی است از تاریخ فراموش‌شدهٔ مردم هزاره در افغانستان که طی سالیان دراز زیر سایه حکومت‌های قبیله‌ای به عمد نادیده گرفته شده بود. این اثر با نگاهی عمیق به بازخوانی هویت فرهنگی و اجتماعی هزاره‌ها می‌پردازد و از ارزش‌های مترقی این جامعه سخن می‌گوید که حتی امروز برای بسیاری غیرقابل هضم است. داستان در دل کوهستان‌های سر به فلک کشیده هزارستان می‌گذرد و زندگی مردمی را به تصویر می‌کشد که در عین سادگی، دارای بینشی پیشرفته در مسائل اجتماعی بودند.<ref>[https://kabulestan.com/book/رمان-چهل-دختران/ «رمان چهل دختران»، وب‌سایت کابلستان.]</ref>


نویسنده با استناد به منابع تاریخی، دو دوره سیاه کشتار هزاره ها را به تفصیل شرح می دهد. نخست در زمان احمدشاه ابدالی و سپس در دوره امیر عبدالرحمان که طی آن نه تنها سرزمین‌های هزاره نشین تصرف شد، بلکه بیش از نیمی از جمعیت آنان قتل عام شدند. خشونت‌های این دوره چنان گسترده و سازمان یافته بود که حتی در مقایسه با فجایع قرن بیستم نیز کم نظیر است. به روایت نویسنده این رمان، برخلاف دیگر جنایت‌های تاریخی، عاملان این کشتارها هرگز مورد پیگرد قرار نگرفتند.
نویسنده با استناد به منابع تاریخی، دو دوره سیاه کشتار هزاره‌ها را به تفصیل شرح می‌دهد. نخست در زمان [[احمدشاه ابدالی]] و سپس در دوره امیر عبدالرحمان که طی آن نه تنها سرزمین‌های هزاره نشین تصرف شد، بلکه بیش از نیمی از جمعیت آنان قتل‌عام شدند. خشونت‌های این دوره چنان گسترده و سازمان یافته بود که حتی در مقایسه با فجایع قرن بیستم نیز کم‌نظیر است. به روایت نویسنده این رمان، برخلاف دیگر جنایت‌های تاریخی، عاملان این کشتارها هرگز مورد پیگرد قرار نگرفتند.


یکی از محوری‌ترین بخش‌های رمان، پرداخت شخصیت شیرین و یارانش است که نماد مقاومت و آزادگی زنان هزاره به شمار می روند. صحنه پایانی که چهل دختر به رهبری شیرین ترجیح می دهند به جای تسلیم‌شدن، خود را از بلندی های کوه دلدل گذر به پایین پرتاب کنند، یکی از تاثیرگذارترین صحنه‌های ادبیات معاصر افغانستان محسوب می‌شود. این صحنه نه تنها نمایشی از شجاعت است، بلکه بیانگر عمق فاجعه‌ای است که یک جامعه را به چنین انتخابی وادار کرده است.
یکی از محوری‌ترین بخش‌های رمان، پرداخت شخصیت شیرین و یارانش است که نماد مقاومت و آزادگی زنان هزاره به‌شمار می‌روند. صحنه پایانی که چهل دختر به رهبری شیرین ترجیح می‌دهند به جای تسلیم‌شدن، خود را از بلندی‌های کوه دلدل گذر به پایین پرتاب کنند، یکی از تاثیرگذارترین صحنه‌های ادبیات معاصر افغانستان محسوب می‌شود. این صحنه نه تنها نمایشی از شجاعت است، بلکه بیانگر عمق فاجعه‌ای است که یک جامعه را به چنین انتخابی وادار کرده است.


زبان و فرهنگ فارسی دری به‌عنوان یکی از ارکان هویتی مردم این منطقه در سراسر رمان مورد توجه قرار گرفته است. نویسنده با استناد به منابع معتبر تاریخی نشان می‌دهد که فارسی دری قرن‌ها پیش از هجوم مغول‌ها در این مناطق رواج داشته و زبان اصلی مردم بوده است. این موضوع به‌خوبی گویای عمق تمدن و فرهنگ منطقه است که در روایت‌های رسمی تاریخ افغانستان کمتر به آن پرداخته شده است.
زبان و فرهنگ فارسی دری به‌عنوان یکی از ارکان هویتی مردم این منطقه در سراسر رمان مورد توجه قرار گرفته است. نویسنده با استناد به منابع معتبر تاریخی نشان می‌دهد که [[فارسی دری]] قرن‌ها پیش از هجوم مغول‌ها در این مناطق رواج داشته و زبان اصلی مردم بوده است. این موضوع به‌خوبی گویای عمق تمدن و فرهنگ منطقه است که در روایت‌های رسمی تاریخ افغانستان کمتر به آن پرداخته شده است.


رمان «چهل دختران» در نهایت پرسش‌های بنیادینی درباره عدالت تاریخی و حق حافظه جمعی مطرح می‌کند. این اثر نه تنها روایتی از گذشته است، بلکه هشداری است برای آینده تا مبادا چنین فجایعی دوباره تکرار شود. صالحی با این رمان موفق شده صدای مردمی را به گوش جهانیان برساند که سال‌ها در سکوت رنج کشیده‌اند و تاریخ شان به عمد تحریف شده است.<ref>[https://www.bonyadesaba.com/%D8%B3%D8%AE%D9%86-%D8%B5%D8%A8%D8%A7/%D8%B3%D8%AE%D9%86-%D8%B5%D8%A8%D8%A7-44/57-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%87/299-%D8%AF%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%DA%86%D9%87%D9%84-%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%87.html «داستان چهل دختران هزاره»، وب‌سایت سروش صبا.]</ref>
رمان «چهل دختران» در نهایت پرسش‌های بنیادینی دربارهٔ عدالت تاریخی و حق حافظه جمعی مطرح می‌کند. این اثر نه تنها روایتی از گذشته است، بلکه هشداری است برای آینده تا مبادا چنین فجایعی دوباره تکرار شود. صالحی با این رمان موفق شده صدای مردمی را به گوش جهانیان برساند که سال‌ها در سکوت رنج کشیده‌اند و تاریخ شان به عمد تحریف شده است.<ref>[https://www.bonyadesaba.com/سخن-صبا/سخن-صبا-44/57-هزاره/299-داستان-چهل-دختران-هزاره.html «داستان چهل دختران هزاره»، وب‌سایت سروش صبا.]</ref>


==<big>'''شیرین هزاره'''</big>==
=={{درشت|شیرین هزاره}}==
شیرین هزاره، در ولایت اُرُزگان متولد شد. او، بعد از شکست هزاره‌ها در 1272ش، فرماندهی گروهی از دختران هزاره به‌نام چهل دختران را بر عهده گرفت.<ref>[https://www.hazarainternational.com/fa/?p=19362 زرتشت، «شیرین هزاره؛ روایت دلتنگی و اسطورۀ آزادی» وب‌سایت هزاره انترنشنال.]</ref> این دختر شجاع با همسنگران خود در برابر لشکریان متجاوز دشمن، با تمام توان و تا آخرین لحظه، جنگید؛ اما وقتی مهمات جنگی آنها تمام شد، بر فراز قلۀ کوه رفت و برای اینکه اسیر نشده و مورد هتک حرمت قرار نگیرد، مرگ خودخواسته را انتخاب کرده و خود را به پائین کوه انداخت.<ref>[https://www.hazarainternational.com/fa/?p=19362 زرتشت، «شیرین هزاره؛ روایت دلتنگی و اسطورۀ آزادی» وب‌سایت هزاره انترنشنال.]</ref>
[[پرونده:شیرین هزاره.jpg|300px|thumb|left|تندیس شیرین هزاره در باغ زنانهٔ ولایت دایکندی]]


مزار شیرین هزاره، همواره الهام‌بخش روحیۀ آزادگی و از جاذبه‌های دیدنی و مورد توجه پژوهشگران و مستندسازان محلی بوده است.<ref>[https://www.hazarainternational.com/fa/?p=13089 شریعتی، «چهل دختران هزاره واقعیت یا افسانه»، وب‌سایت هزاره انترنشنال.]</ref> این مکان، در روستای «پالان» در وُلسوالی (شهرستان) «اُرُزگانِ خاص» ولایت ارزگان، بر فراز کوه مرتفعی به‌نام «بالاچوب» است که به‌نام کوه چهل دختران خوانده می‌شود. بر فراز این کوه، یک قبرستان به طول 40 و عرض 3 متر دیده می‌شود که محل دفن چهل دختر است. قبر شیرین هزاره، پیش روی قبرستان و دو قبر کوچک دیگر پشت سر قبرستان دیده می‌شود.<ref>[https://www.hazarainternational.com/fa/?p=13089 شریعتی، «چهل دختران هزاره واقعیت یا افسانه»، وب‌سایت هزاره انترنشنال.]</ref>
شیرین هزاره، در ولایت اُرُزگان متولد شد. او، بعد از شکست هزاره‌ها در ۱۲۷۲ش، فرماندهی گروهی از دختران هزاره به‌نام چهل دختران را بر عهده گرفت.<ref>[https://www.hazarainternational.com/fa/?p=19362 زرتشت، «شیرین هزاره؛ روایت دلتنگی و اسطورۀ آزادی» وب‌سایت هزاره انترنشنال.]</ref> این [[دختر]] شجاع با همسنگران خود در برابر لشکریان متجاوز دشمن، با تمام توان و تا آخرین لحظه، جنگید؛ اما وقتی مهمات جنگی آنها تمام شد، بر فراز قلهٔ کوه رفت و برای اینکه اسیر نشده و مورد هتک حرمت قرار نگیرد، مرگ خودخواسته را انتخاب کرده و خود را به پائین کوه انداخت.<ref>[https://www.hazarainternational.com/fa/?p=19362 زرتشت، «شیرین هزاره؛ روایت دلتنگی و اسطورۀ آزادی» وب‌سایت هزاره انترنشنال.]</ref>
 
مزار شیرین هزاره، همواره الهام‌بخش روحیهٔ آزادگی و از جاذبه‌های دیدنی و مورد توجه پژوهشگران و مستندسازان محلی بوده است.<ref>[https://www.hazarainternational.com/fa/?p=13089 شریعتی، «چهل دختران هزاره واقعیت یا افسانه»، وب‌سایت هزاره انترنشنال.]</ref> این مکان، در روستای «پالان» در وُلسوالی (شهرستان) «اُرُزگانِ خاص» ولایت ارزگان، بر فراز کوه مرتفعی به‌نام «بالاچوب» است که به‌نام کوه چهل دختران خوانده می‌شود. بر فراز این کوه، یک قبرستان به طول ۴۰ و عرض ۳ متر دیده می‌شود که محل دفن چهل دختر است. قبر شیرین هزاره، پیش روی قبرستان و دو قبر کوچک دیگر پشت سر قبرستان دیده می‌شود.<ref>[https://www.hazarainternational.com/fa/?p=13089 شریعتی، «چهل دختران هزاره واقعیت یا افسانه»، وب‌سایت هزاره انترنشنال.]</ref>


==جایگاه شیرین در فرهنگ هزاره==
==جایگاه شیرین در فرهنگ هزاره==
===۱. الهام‌بخش مقاومت===
مردم هزاره، نام شیرین را به‌عنوان نماد مبارزه و مقاومت شناخته و باغ (بوستان) زنانهٔ ولایت [[دایکندی]] را به‌نام «شیرین هزاره» نام‌گذرای کرده‌اند.<ref>[https://daikondi.blog.ir/1395/09/05/مجسمۀ-شیرین-هزاره-در-باغ-زنانۀ-در-ولایت-دایکندی «مجسمۀ شیرین هزاره در باغ زنانۀ مرکز ولایت دایکندی»، وب‌سایت اطلاع‌رسانی ولایت دایکندی.]</ref>


===1. الهام‌بخش مقاومت===
===۲. نماد پاکدامنی===
مردم هزاره، نام شیرین را به‌عنوان نماد مبارزه و مقاومت شناخته و باغ (بوستان) زنانۀ ولایت دایکندی را به‌نام «شیرین هزاره» نام‌گذرای کرده‌اند. <ref>[https://daikondi.blog.ir/1395/09/05/%D9%85%D8%AC%D8%B3%D9%85%DB%80-%D8%B4%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%A7%D8%BA-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86%DB%80-%D8%AF%D8%B1-%D9%88%D9%84%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DA%A9%D9%86%D8%AF%DB%8C «مجسمۀ شیرین هزاره در باغ زنانۀ مرکز ولایت دایکندی»، وب‌سایت اطلاع‌رسانی ولایت دایکندی.]</ref>
شیرین هزاره و یاران او، به‌دلیل اینکه تن به اسارت نداده و از [[ترس]] اینکه مورد هتک حرمت سربازان دشمن قرار نگیرند، رضایت به مرگی خودخواسته دادند، به نماد عفت و پاکدامنی معروف شده‌اند.<ref>[https://www.hazarainternational.com/fa/?p=19362 زرتشت، «شیرین هزاره؛ روایت دلتنگی و اسطورۀ آزادی» وب‌سایت هزاره انترنشنال.]</ref>


===2. نماد پاکدامنی===
===۳. خاطرهٔ جمعی===
شیرین هزاره و یاران او، به‌دلیل اینکه تن به اسارت نداده و از ترس اینکه مورد هتک حرمت سربازان دشمن قرار نگیرند، رضایت به مرگی خودخواسته دادند، به نماد عفت و پاکدامنی معروف شده‌اند.<ref>[https://www.hazarainternational.com/fa/?p=19362 زرتشت، «شیرین هزاره؛ روایت دلتنگی و اسطورۀ آزادی» وب‌سایت هزاره انترنشنال.]</ref>
بعد از مرگ خودخواستهٔ شیرین، زنان و مردان هزاره به‌ویژه مردم همجوار ارزگان تعهد کردند که نام اولین دختر خود را شیرین گذاشته و برای [[عقد ازدواج|عقد]] و [[مراسم عروسی|عروسی]] بر مزار شیرین و یاران او رفته و کام نوزدان خود را نیز با خاک مزار آنها، شیرین کنند.<ref>[https://www.shia-news.com/fa/news/270486/داستان-تلخ-چهل-دختر-شجاع-هزاره «داستان تلخ چهل دختر شجاع هزاره»، وب‌سایت شیعه نیوز.]</ref>


===3. خاطرۀ جمعی===
===۴. نقاشی===
بعد از مرگ خودخواستۀ شیرین، زنان و مردان هزاره به‌ویژه مردم همجوار ارزگان تعهد کردند که نام اولین دختر خود را شیرین گذاشته و برای [[عقد ازدواج|عقد]] و عروسی بر مزار شیرین و یاران او رفته و کام نوزدان خود را نیز با خاک مزار آنها، شیرین کنند.<ref>[https://www.shia-news.com/fa/news/270486/%D8%AF%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D9%84%D8%AE-%DA%86%D9%87%D9%84-%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%B1-%D8%B4%D8%AC%D8%A7%D8%B9-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%87 «داستان تلخ چهل دختر شجاع هزاره»، وب‌سایت شیعه نیوز.]</ref>
هنرمندان هزاره صحنهٔ مبارزهٔ شیرین و همرزمان او و همچنین مرگ خودخواستهٔ آنها بر قلهٔ کوه چهل دختران را به‌صورت دقیق [[نقاشی]] کرده و به‌تصویر کشیده‌اند.<ref>[https://www.hazarainternational.com/fa/?p=19362 زرتشت، «شیرین هزاره؛ روایت دلتنگی و اسطورۀ آزادی» وب‌سایت هزاره انترنشنال.]</ref>


===4. نقاشی===
===۵. موسیقی===
هنرمندان هزاره صحنۀ مبارزۀ شیرین و همرزمان او و همچنین مرگ خودخواستۀ آنها بر قلۀ کوه چهل دختران را به‌صورت دقیق نقاشی کرده و به‌تصویر کشیده‌اند.<ref>[https://www.hazarainternational.com/fa/?p=19362 زرتشت، «شیرین هزاره؛ روایت دلتنگی و اسطورۀ آزادی» وب‌سایت هزاره انترنشنال.]</ref>
 
===5. موسیقی===
نام شیرین، در موسیقی [[قوم هزاره]] نیز پرتکرار بوده و معروف‌ترین قطعه را در این زمینه، داود سرخوش، آوازخوان مشهور [[افغانستان]] اجرا کرده است:<ref>http://qessaeshab.blogfa.com/post/1</ref>{{آغاز نستعلیق}}
نام شیرین، در موسیقی [[قوم هزاره]] نیز پرتکرار بوده و معروف‌ترین قطعه را در این زمینه، داود سرخوش، آوازخوان مشهور [[افغانستان]] اجرا کرده است:<ref>http://qessaeshab.blogfa.com/post/1</ref>{{آغاز نستعلیق}}
{{شعر|نستعلیق}}
{{شعر|نستعلیق}}
خط ۷۳: خط ۸۱:
{{پایان نستعلیق}}
{{پایان نستعلیق}}


===6. هنر تجسمی===
===۶. هنر تجسمی===
تندیس شیرین هزاره، در سال 1395ش، به‌عنوان نماد مقاومت ساخته و در باغ زنانۀ ولایت دایکندی نصب شد؛<ref>[https://daikondi.blog.ir/1395/09/05/%D9%85%D8%AC%D8%B3%D9%85%DB%80-%D8%B4%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%A7%D8%BA-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86%DB%80-%D8%AF%D8%B1-%D9%88%D9%84%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DA%A9%D9%86%D8%AF%DB%8C «مجسمۀ شیرین هزاره در باغ زنانۀ مرکز ولایت دایکندی»، وب‌سایت اطلاع‌رسانی ولایت دایکندی.]</ref> اما وقتی [[طالبان]] در 1400ش، دوباره بر افغانستان مسلط شدند، آن را تخریب کردند.<ref>[https://af.shafaqna.com/FA/474431 «طالبان تندیس شیرین هزاره را در دایکندی تخریب کردند»، خبرگزاری شفقنا.]</ref> این اتفاق واکنش بسیاری را در بین هزاره‌ها به وجود آورد؛ به‌دلیل اینکه آنها توهین به تندیس شیرین هزاره را توهین به قوم خود، تلقی می‌کنند.<ref>[https://www.namehnews.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%DA%AF%D9%88%DA%AF%D9%84-%D9%86%DB%8C%D9%88%D8%B2-66/630184-%D8%A7%DB%8C%D9%86-%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86-%D9%87%D8%A7-%D8%B4%D8%AF-%D8%B4%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%AA%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D8%B1%D8%AA-%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%AF-%D8%AE%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%B4%DB%8C-%DA%A9%D8%B1%D8%AF «این دختر اسطوره افغان‌ها شد/ شیرین تن به اسارت نداد و خودکشی کرد»، وب‌سایت نامه.]</ref>
تندیس شیرین هزاره، در سال ۱۳۹۵ش، به‌عنوان نماد مقاومت ساخته و در باغ زنانهٔ ولایت دایکندی نصب شد؛<ref>[https://daikondi.blog.ir/1395/09/05/مجسمۀ-شیرین-هزاره-در-باغ-زنانۀ-در-ولایت-دایکندی «مجسمۀ شیرین هزاره در باغ زنانۀ مرکز ولایت دایکندی»، وب‌سایت اطلاع‌رسانی ولایت دایکندی.]</ref> اما وقتی طالبان در ۱۴۰۰ش، دوباره بر افغانستان مسلط شدند، آن را تخریب کردند.<ref>[https://af.shafaqna.com/FA/474431 «طالبان تندیس شیرین هزاره را در دایکندی تخریب کردند»، خبرگزاری شفقنا.]</ref> این اتفاق واکنش بسیاری را در بین هزاره‌ها به وجود آورد؛ به‌دلیل اینکه آنها توهین به تندیس شیرین هزاره را توهین به قوم خود، تلقی می‌کنند.<ref>[https://www.namehnews.com/بخش-گوگل-نیوز-66/630184-این-دختر-اسطوره-افغان-ها-شد-شیرین-تن-به-اسارت-نداد-خودکشی-کرد «این دختر اسطوره افغان‌ها شد/ شیرین تن به اسارت نداد و خودکشی کرد»، وب‌سایت نامه.]</ref>


==7.شعر==
==۷. شعر==
شیرین ای شوکت نام هزاره<ref>عزیزی، «به شرین ارزگان که قامت بلند حماسه و ترانۀ زن هزاره در جهل دخران تاریخ است»، وب‌سایت فیسبوک، صفحۀ Mohammad Azizi.</ref>{{آغاز نستعلیق}}
شیرین ای شوکت نام هزاره<ref>عزیزی، «به شرین ارزگان که قامت بلند حماسه و ترانهٔ زن هزاره در جهل دخران تاریخ است»، وب‌سایت فیسبوک، صفحهٔ Mohammad Azizi.</ref>{{آغاز نستعلیق}}
{{شعر|نستعلیق}}
{{شعر|نستعلیق}}
  {{ب|شیرین ای شوکت نام هزاره|ستاره روشن شام هزاره}}
  {{ب|شیرین ای شوکت نام هزاره|ستاره روشن شام هزاره}}
خط ۸۳: خط ۹۱:
{{ب|شفق شولایی از خون تو دارد|فلق سیمای گلگون تو دارد}}
{{ب|شفق شولایی از خون تو دارد|فلق سیمای گلگون تو دارد}}
{{ب|چناران داغدار ایستاده خاموش|قیام قد موزون تو دارد}}
{{ب|چناران داغدار ایستاده خاموش|قیام قد موزون تو دارد}}
{{ب|چراغ سرخ خونت هست روشن|همیشه در دل شب های میهن}}
{{ب|چراغ سرخ خونت هست روشن|همیشه در دل شب‌های میهن}}
{{ب|شکوه غیرت چهل دخترانت|شهادتنامهء حماسهء زن}}
{{ب|شکوه غیرت چهل دخترانت|شهادتنامهٔ حماسهٔ زن}}
{{ب|سرود یاد و نامت یادگاری|به تاریخ هزاره مانده جاری}}
{{ب|سرود یاد و نامت یادگاری|به تاریخ هزاره مانده جاری}}
{{ب|شکوفا می‌شوی هر لحظه از خون|به رنگ سرخ گل‌های بهاری}}
{{ب|شکوفا می‌شوی هر لحظه از خون|به رنگ سرخ گل‌های بهاری}}
{{ب|تو نبض غیرت زن در زمانی|شهیدی قهرمان جاودانی}}
{{ب|تو نبض غیرت زن در زمانی|شهیدی قهرمان جاودانی}}
{{ب|گل سرخ ارزگان هزاره|چراغ روشن چهل‌ دخترانی}}
{{ب|گل سرخ ارزگان هزاره|چراغ روشن چهل دخترانی}}
  {{پایان شعر}}
  {{پایان شعر}}
{{پایان نستعلیق}}
{{پایان نستعلیق}}
خط ۹۶: خط ۱۰۴:


==منابع==
==منابع==
*«این دختر اسطوره افغان‌ها شد/ شیرین تن به اسارت نداد و خودکشی کرد»، وب‌سایت نامه، تاریخ درج مطلب: 8 آبان 1400ش.
{{آغاز منابع}}
*«تندیس شیرین هزاره، در دایکندی ساخته شد»، وب‌سایت شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان، تاریخ درج مطلب: 6 مهر 1396ش.
* «این دختر اسطوره افغان‌ها شد/ شیرین تن به اسارت نداد و خودکشی کرد»، وب‌سایت نامه، تاریخ درج مطلب: ۸ آبان ۱۴۰۰ش.
*«چهل دختران هزاره»، وب‌سایت بنیاد اندیشه، تاریخ درج مطلب: 16 خرداد 1400ش.
* «تندیس شیرین هزاره، در دایکندی ساخته شد»، وب‌سایت شبکهٔ اطلاع‌رسانی افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۶ مهر ۱۳۹۶ش.
*«داستان چهل دختران هزاره»، وب‌سایت سروش صبا، تاریخ درج مطلب: ۲۰ دسامبر ۲۰۱۳م.
* «چهل دختران هزاره»، وب‌سایت بنیاد اندیشه، تاریخ درج مطلب: ۱۶ خرداد ۱۴۰۰ش.
*«داستان تلخ چهل دختر شجاع هزاره»، وب‌سایت شیعه نیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۹ خرداد ۱۴۰۱ش.
* «داستان چهل دختران هزاره»، وب‌سایت سروش صبا، تاریخ درج مطلب: ۲۰ دسامبر ۲۰۱۳م.
*«رمان چهل دختران»، وب‌سایت کابلستان، تاریخ بازدید: ۸ مرداد ۱۴۰۴ش.
* «داستان تلخ چهل دختر شجاع هزاره»، وب‌سایت شیعه نیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۹ خرداد ۱۴۰۱ش.
*زرتشت، مهدی، «شیرین هزاره؛ روایت دلتنگی و اسطورۀ آزادی» وب‌سایت هزاره انترنشنال، تاریخ درج مطلب: 5 آذر 1391ش.
* «رمان چهل دختران»، وب‌سایت کابلستان، تاریخ بازدید: ۸ مرداد ۱۴۰۴ش.
*«سرنوشت تلخ دختران هزاره از اسطوره تا واقعیت/کوه چهل دختر کجاست؟» خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۷ فروردین ۱۴۰۰ش.‏
* زرتشت، مهدی، «شیرین هزاره؛ روایت دلتنگی و اسطورهٔ آزادی» وب‌سایت هزاره انترنشنال، تاریخ درج مطلب: ۵ آذر ۱۳۹۱ش.
*سروش، میرزاحسین، «شیرین هزاره»، وبلاگ خون شب، تاریخ در مطلب: 2 خرداد ۱۳۸۷ش.
* «سرنوشت تلخ دختران هزاره از اسطوره تا واقعیت/کوه چهل دختر کجاست؟» خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۷ فروردین ۱۴۰۰ش. ‏
*شریعتی، حفیظ، «چهل دختران هزاره واقعیت یا افسانه»، وب‌سایت هزاره انترنشنال، تاریخ درج مطلب: 2 آذر 1391ش.
* سروش، میرزاحسین، «شیرین هزاره»، وبلاگ خون شب، تاریخ در مطلب: ۲ خرداد ۱۳۸۷ش.
*شریعتی، حفیظ، «عقابان بلند پرواز ازره»، وب‌سایت هزاره انترنشنال، تاریخ درج مطلب: 5 آذر 1389ش.
* شریعتی، حفیظ، «چهل دختران هزاره واقعیت یا افسانه»، وب‌سایت هزاره انترنشنال، تاریخ درج مطلب: ۲ آذر ۱۳۹۱ش.
*«طالبان تندیس شیرین هزاره را در دایکندی تخریب کردند»، خبرگزاری شفقنا، تاریخ درج مطلب: 6 شهریور 1400ش.
* شریعتی، حفیظ، «عقابان بلند پرواز ازره»، وب‌سایت هزاره انترنشنال، تاریخ درج مطلب: ۵ آذر ۱۳۸۹ش.
*فروغی، محمد، «شرح رویداد ارزگان و شهادت چهل دختران هزاره»، وب‌سایت پیام دایکندی، تاریخ درج مطلب: 27 آذر‌ 1392ش.
* «طالبان تندیس شیرین هزاره را در دایکندی تخریب کردند»، خبرگزاری شفقنا، تاریخ درج مطلب: ۶ شهریور ۱۴۰۰ش.
*عزیزی، محمد، «به شرین ارزگان که قامت بلند حماسه و ترانۀ زن هزاره در جهل دخران تاریخ است»، وبسایت فیسبوک، صفحۀ Mohammad Azizi.تاریخ بازدید: 3 مهر 1402ش.
* فروغی، محمد، «شرح رویداد ارزگان و شهادت چهل دختران هزاره»، وب‌سایت پیام دایکندی، تاریخ درج مطلب: ۲۷ آذر ۱۳۹۲ش.
*«مجسمۀ شیرین هزاره در باغ زنانۀ مرکز ولایت دایکندی»، وب‌سایت اطلاع‌رسانی ولایت دایکندی، تاریخ درج مطلب: 5 آذر 1395ش.
* عزیزی، محمد، «به شرین ارزگان که قامت بلند حماسه و ترانهٔ زن هزاره در جهل دخران تاریخ است»، وبسایت فیسبوک، صفحهٔ Mohammad Azizi. تاریخ بازدید: ۳ مهر ۱۴۰۲ش.
 
* «مجسمهٔ شیرین هزاره در باغ زنانهٔ مرکز ولایت دایکندی»، وب‌سایت اطلاع‌رسانی ولایت دایکندی، تاریخ درج مطلب: ۵ آذر ۱۳۹۵ش.
[[رده:ویکی‌زندگی]]
{{پایان منابع}}
[[رده:رویدادها]]
[[رده:افغانستان]]
[[رده:آداب و رسوم محلی]]
[[رده:هویت]]
[[رده:یاری‌گری]]

نسخهٔ کنونی تا ۱۵ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۱۱:۲۲

نگاره‌ای از رویداد چهل دختران هزاره

چهل دختران هزاره، روایت حماسی از مبارزه و مرگ دختران هزاره در ولایت اُرُزگَان افغانستان.

چهل دختران هزاره، نماد عفت، مقاومت و روایت حماسی از رشادت‌ها، دلاوری‌ها و مرگ خودخواستهٔ دختران هزاره به‌فرماندهی «شیرین هزاره»، در زمان عبدالرحمن خان، در ولایت (استان) اُرُزگان است. این روایت، با هویت اجتماعی و تاریخ قوم هزاره گِره خورده و ادبیات شفاهی، خاطرات جمعی، شعر، موسیقی و هنر این قوم را در یک‌ونیم قرن اخیر، تحت تأثیر قرار داده است.

تاریخچه چهل دختران هزاره

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در ولایت ارزگان پس از شکست هزاره‌ها در سال ۱۲۷۲ش، فجایع زیادی اتفاق افتاد که از همه تلخ‌تر، ماجرای مرگ چهل دختران هزاره بود. وقتی لشکر عبدالرحمن خان وارد ارزگان شد، دست به تجاوز، غارت و کشتار زدند و زنان و مردان زیادی را به اسارت برده و قلعه‌های آنها را به آتش کشیدند.[۱] در این میان، عده‌ای از زنان دلیر و بی‌پروای ارزگانی به فرماندهی شیرین بیگم، مشهور به شیرین هزاره، اسلحهٔ گرم و شمشیر به‌دست گرفتند و در برابر لشکریان متجاوز، شجاعانه و با تمام توان جنگیدند؛ وقتی توان و مهمات جنگی آنها تمام شد، خود را بر فراز قلهٔ کوه رساندند و برای اینکه اسیر لشکر دشمن نشده و بار بدنامی آن را به دوش نکشند، دست در دست یکدیگر، خود را از بالای کوه به دره انداختند.[۲] بعد از پایان جنگ، جنازهٔ ۴۳ نفر را از دره بالا کشیدند و روی پهنای گردنه، دفن کردند.[۳]

محل رویداد حادثه چهل دختران هزاره

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

محل رویداد، به «کوه چهل دختران» معروف است که در روستای «پَالان» در وُلسوالی (شهرستان) «اُرُزگانِ خَاص» واقع شده است. در بالاترین نقطهٔ روستای پالان، کوه مرتفعی به‌نام «بالاچوب» وجود دارد که بر تمام منطقه مشرف است. در قسمت جنوب غرب این کوه مرتفع، دره‌ای به‌نام «آب چَکَک» واقع شده است. بین کوه بالاچوب و درهٔ آب چکک، گردنه‌ای هموار وجود دارد که روی آن، نشانه‌هایی از سکونت و خانه‌ها به چشم می‌خورد. در دامنهٔ غربی کوه بالاچوب و قسمت شمالی این گردنهٔ هموار، یک بریدگی به ارتفاع ۱۰۰ تا ۳۰۰ متر به‌صورت نیم‌دایره رو به‌طرف شمال کشیده شده است که دختران محاصره‌شده خود را از آنجا به زیر انداخته‌اند.[۴] در حال حاضر، روی کوه بالاچوب یک قبرستان به طول ۴۰ و عرض ۳ متر دیده می‌شود. قبر شیرین هزاره، پیش روی قبرستان و دو قبر کوچک دیگر پشت سر قبرستان واقع شده است.[۵]

پیامدهای فرهنگی رویداد چهل دختران هزاره

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

۱. نماد عفت

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در فرهنگ مردم هزاره، چهل دختران، نماد عفت و پاکی دختران هزاره هستند. آنها هفت شبانه‌روز مقاومت کردند و برای اینکه تن به اسارت و هتک حرمت ندهند، تصمیم به مرگی خودخواسته گرفتند و خودشان را از بالای کوه به پایین انداختند.[۶]

۲. ادبیات شفاهی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بعد از رویداد چهل دختران، این حادثه وارد ادبیات شفاهی مردم هزاره شد و سینه به سینه، به نسل‌های بعد رسید. در شب‌های بلند زمستان که مادران برای کودکان خود قصه و داستان تعریف می‌کردند، یکی از قصه‌های غم‌انگیز، حکایت دردناک چهل دختران بود. وقتی داستان شروع می‌شد، همه را هاله‌ای از اندوه و درد فرا می‌گرفت.[۷]

۳. ادبیات مکتوب

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

روایت چهل دختران، در قالب یادداشت‌ها، مقاله‌ها و سفرنامه‌ها نیز ثبت شده است؛[۸] مانند رمان «چهل دختران»، اثر جان یونس صالحی که در سال ۱۳۹۱ش، توسط انتشارات امیری در کابل به نشر رسیده و مضمون آن، برگرفته از رویداد چهل دختران هزاره، در ولایت ارزگان افغانستان است.[۹]

۴. خاطرات جمعی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مردم هزاره، محل وقوع رویداد را «کوه چهل دختران» نامیدند و آنجا را به‌عنوان نمادی از حمیت هزاره‌ها و پایداری در برابر دشمن، قلمداد می‌کردند. زنان و مردان هزاره به‌ویژه مردم اَجرِستان، ارزگان، جاغوری و غزنی تعهد کردند که نام اولین دخترشان را شیرین بگذارند و برای عقد عروسی‌شان بر مزار شیرین و یارانش بروند و کام نوزدان را با خاک مزار آنها، شیرین کنند.[۱۰]

۵. شعر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

شاعران زیادی رویداد چهل دختران را به زبان شعر روایت کرده‌اند.[۱۱] برای مثال، اولین اثر منظوم در این زمینه، شعر یوسف ریاضی هروی است که حادثه را چنین شرح می‌دهد:[۱۲] الگو:آغاز نستعلیق الگو:شعر 

الگو:ب
الگو:ب
الگو:ب
الگو:ب
الگو:ب
الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب
الگو:پایان شعر

الگو:پایان نستعلیق

۶. نمایش (تئاتر)

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

عماد رسولی، هنرمند تئاتر افغانستانی، بعد از تحقیق محلی دربارهٔ رویداد چهل دختران هزاره و مستندسازی آن، اثر نمایشی «کوه چهل دختران» را ساخت و در سال ۱۴۰۰ش در تهران به نمایش گذاشت که مورد استقبال مخاطبان قرار گرفت. در این اثر نمایشی، روایت رشادت‌ها و دلاوری‌های دختران هزاره علیه ظلم و ستم دشمنان به‌تصویر کشیده شده است.[۱۳]

۷. رمان چهل دختران هزاره

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

رمان «چهل دختران» اثر جان یونس صالحی، برگرفته از رویداد تاریخی چهل‌دختران و روایتی است از تاریخ فراموش‌شدهٔ مردم هزاره در افغانستان که طی سالیان دراز زیر سایه حکومت‌های قبیله‌ای به عمد نادیده گرفته شده بود. این اثر با نگاهی عمیق به بازخوانی هویت فرهنگی و اجتماعی هزاره‌ها می‌پردازد و از ارزش‌های مترقی این جامعه سخن می‌گوید که حتی امروز برای بسیاری غیرقابل هضم است. داستان در دل کوهستان‌های سر به فلک کشیده هزارستان می‌گذرد و زندگی مردمی را به تصویر می‌کشد که در عین سادگی، دارای بینشی پیشرفته در مسائل اجتماعی بودند.[۱۴]

نویسنده با استناد به منابع تاریخی، دو دوره سیاه کشتار هزاره‌ها را به تفصیل شرح می‌دهد. نخست در زمان احمدشاه ابدالی و سپس در دوره امیر عبدالرحمان که طی آن نه تنها سرزمین‌های هزاره نشین تصرف شد، بلکه بیش از نیمی از جمعیت آنان قتل‌عام شدند. خشونت‌های این دوره چنان گسترده و سازمان یافته بود که حتی در مقایسه با فجایع قرن بیستم نیز کم‌نظیر است. به روایت نویسنده این رمان، برخلاف دیگر جنایت‌های تاریخی، عاملان این کشتارها هرگز مورد پیگرد قرار نگرفتند.

یکی از محوری‌ترین بخش‌های رمان، پرداخت شخصیت شیرین و یارانش است که نماد مقاومت و آزادگی زنان هزاره به‌شمار می‌روند. صحنه پایانی که چهل دختر به رهبری شیرین ترجیح می‌دهند به جای تسلیم‌شدن، خود را از بلندی‌های کوه دلدل گذر به پایین پرتاب کنند، یکی از تاثیرگذارترین صحنه‌های ادبیات معاصر افغانستان محسوب می‌شود. این صحنه نه تنها نمایشی از شجاعت است، بلکه بیانگر عمق فاجعه‌ای است که یک جامعه را به چنین انتخابی وادار کرده است.

زبان و فرهنگ فارسی دری به‌عنوان یکی از ارکان هویتی مردم این منطقه در سراسر رمان مورد توجه قرار گرفته است. نویسنده با استناد به منابع معتبر تاریخی نشان می‌دهد که فارسی دری قرن‌ها پیش از هجوم مغول‌ها در این مناطق رواج داشته و زبان اصلی مردم بوده است. این موضوع به‌خوبی گویای عمق تمدن و فرهنگ منطقه است که در روایت‌های رسمی تاریخ افغانستان کمتر به آن پرداخته شده است.

رمان «چهل دختران» در نهایت پرسش‌های بنیادینی دربارهٔ عدالت تاریخی و حق حافظه جمعی مطرح می‌کند. این اثر نه تنها روایتی از گذشته است، بلکه هشداری است برای آینده تا مبادا چنین فجایعی دوباره تکرار شود. صالحی با این رمان موفق شده صدای مردمی را به گوش جهانیان برساند که سال‌ها در سکوت رنج کشیده‌اند و تاریخ شان به عمد تحریف شده است.[۱۵]

شیرین هزاره

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
تندیس شیرین هزاره در باغ زنانهٔ ولایت دایکندی

شیرین هزاره، در ولایت اُرُزگان متولد شد. او، بعد از شکست هزاره‌ها در ۱۲۷۲ش، فرماندهی گروهی از دختران هزاره به‌نام چهل دختران را بر عهده گرفت.[۱۶] این دختر شجاع با همسنگران خود در برابر لشکریان متجاوز دشمن، با تمام توان و تا آخرین لحظه، جنگید؛ اما وقتی مهمات جنگی آنها تمام شد، بر فراز قلهٔ کوه رفت و برای اینکه اسیر نشده و مورد هتک حرمت قرار نگیرد، مرگ خودخواسته را انتخاب کرده و خود را به پائین کوه انداخت.[۱۷]

مزار شیرین هزاره، همواره الهام‌بخش روحیهٔ آزادگی و از جاذبه‌های دیدنی و مورد توجه پژوهشگران و مستندسازان محلی بوده است.[۱۸] این مکان، در روستای «پالان» در وُلسوالی (شهرستان) «اُرُزگانِ خاص» ولایت ارزگان، بر فراز کوه مرتفعی به‌نام «بالاچوب» است که به‌نام کوه چهل دختران خوانده می‌شود. بر فراز این کوه، یک قبرستان به طول ۴۰ و عرض ۳ متر دیده می‌شود که محل دفن چهل دختر است. قبر شیرین هزاره، پیش روی قبرستان و دو قبر کوچک دیگر پشت سر قبرستان دیده می‌شود.[۱۹]

جایگاه شیرین در فرهنگ هزاره

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

۱. الهام‌بخش مقاومت

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مردم هزاره، نام شیرین را به‌عنوان نماد مبارزه و مقاومت شناخته و باغ (بوستان) زنانهٔ ولایت دایکندی را به‌نام «شیرین هزاره» نام‌گذرای کرده‌اند.[۲۰]

۲. نماد پاکدامنی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

شیرین هزاره و یاران او، به‌دلیل اینکه تن به اسارت نداده و از ترس اینکه مورد هتک حرمت سربازان دشمن قرار نگیرند، رضایت به مرگی خودخواسته دادند، به نماد عفت و پاکدامنی معروف شده‌اند.[۲۱]

۳. خاطرهٔ جمعی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بعد از مرگ خودخواستهٔ شیرین، زنان و مردان هزاره به‌ویژه مردم همجوار ارزگان تعهد کردند که نام اولین دختر خود را شیرین گذاشته و برای عقد و عروسی بر مزار شیرین و یاران او رفته و کام نوزدان خود را نیز با خاک مزار آنها، شیرین کنند.[۲۲]

۴. نقاشی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

هنرمندان هزاره صحنهٔ مبارزهٔ شیرین و همرزمان او و همچنین مرگ خودخواستهٔ آنها بر قلهٔ کوه چهل دختران را به‌صورت دقیق نقاشی کرده و به‌تصویر کشیده‌اند.[۲۳]

۵. موسیقی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نام شیرین، در موسیقی قوم هزاره نیز پرتکرار بوده و معروف‌ترین قطعه را در این زمینه، داود سرخوش، آوازخوان مشهور افغانستان اجرا کرده است:[۲۴]الگو:آغاز نستعلیق الگو:شعر 

الگو:ب

الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب 

الگو:پایان شعر

الگو:پایان نستعلیق

۶. هنر تجسمی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تندیس شیرین هزاره، در سال ۱۳۹۵ش، به‌عنوان نماد مقاومت ساخته و در باغ زنانهٔ ولایت دایکندی نصب شد؛[۲۵] اما وقتی طالبان در ۱۴۰۰ش، دوباره بر افغانستان مسلط شدند، آن را تخریب کردند.[۲۶] این اتفاق واکنش بسیاری را در بین هزاره‌ها به وجود آورد؛ به‌دلیل اینکه آنها توهین به تندیس شیرین هزاره را توهین به قوم خود، تلقی می‌کنند.[۲۷]

۷. شعر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

شیرین ای شوکت نام هزاره[۲۸]الگو:آغاز نستعلیق الگو:شعر 

الگو:ب

الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب 

الگو:پایان شعر

الگو:پایان نستعلیق

پانویس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. ↑ شریعتی، «چهل دختران هزاره واقعیت یا افسانه»، وب‌سایت هزاره انترنشنال
  2. ↑ شریعتی، «چهل دختران هزاره واقعیت یا افسانه»، وب‌سایت هزاره انترنشنال.
  3. ↑ شریعتی، «چهل دختران هزاره واقعیت یا افسانه»، وب‌سایت هزاره انترنشنال.
  4. ↑ شریعتی، «چهل دختران هزاره واقعیت یا افسانه»، وب‌سایت هزاره انترنشنال.
  5. ↑ شریعتی، «چهل دختران هزاره واقعیت یا افسانه»، وب‌سایت هزاره انترنشنال.
  6. ↑ «سرنوشت تلخ دختران هزاره از اسطوره تا واقعیت/کوه چهل دختر کجاست؟» خبرگزاری مهر.‏
  7. ↑ شریعتی، «عقابان بلند پرواز ازره»، وب‌سایت هزاره انترنشنال.
  8. ↑ «چهل دختران هزاره واقعیت یا افسانه»، و ب‌سایت هزاره انترنشنال.
  9. ↑ «چهل دختران هزاره»، وب‌سایت بنیاد اندیشه.
  10. ↑ «داستان تلخ چهل دختر شجاع هزاره»، و ب‌سایت شیعه نیوز.
  11. ↑ شریعتی، «عقابان بلند پرواز ازره»، وب‌سایت هزاره انترنشنال.
  12. ↑ فروغی، «شرح رویداد ارزگان و شهادت چهل دختران هزاره»، وب‌سایت پیام دایکندی.
  13. ↑ «سرنوشت تلخ دختران هزاره از اسطوره تا واقعیت/کوه چهل دختر کجاست؟» خبرگزاری مهر.‏
  14. ↑ «رمان چهل دختران»، وب‌سایت کابلستان.
  15. ↑ «داستان چهل دختران هزاره»، وب‌سایت سروش صبا.
  16. ↑ زرتشت، «شیرین هزاره؛ روایت دلتنگی و اسطورۀ آزادی» وب‌سایت هزاره انترنشنال.
  17. ↑ زرتشت، «شیرین هزاره؛ روایت دلتنگی و اسطورۀ آزادی» وب‌سایت هزاره انترنشنال.
  18. ↑ شریعتی، «چهل دختران هزاره واقعیت یا افسانه»، وب‌سایت هزاره انترنشنال.
  19. ↑ شریعتی، «چهل دختران هزاره واقعیت یا افسانه»، وب‌سایت هزاره انترنشنال.
  20. ↑ «مجسمۀ شیرین هزاره در باغ زنانۀ مرکز ولایت دایکندی»، وب‌سایت اطلاع‌رسانی ولایت دایکندی.
  21. ↑ زرتشت، «شیرین هزاره؛ روایت دلتنگی و اسطورۀ آزادی» وب‌سایت هزاره انترنشنال.
  22. ↑ «داستان تلخ چهل دختر شجاع هزاره»، وب‌سایت شیعه نیوز.
  23. ↑ زرتشت، «شیرین هزاره؛ روایت دلتنگی و اسطورۀ آزادی» وب‌سایت هزاره انترنشنال.
  24. ↑ http://qessaeshab.blogfa.com/post/1
  25. ↑ «مجسمۀ شیرین هزاره در باغ زنانۀ مرکز ولایت دایکندی»، وب‌سایت اطلاع‌رسانی ولایت دایکندی.
  26. ↑ «طالبان تندیس شیرین هزاره را در دایکندی تخریب کردند»، خبرگزاری شفقنا.
  27. ↑ «این دختر اسطوره افغان‌ها شد/ شیرین تن به اسارت نداد و خودکشی کرد»، وب‌سایت نامه.
  28. ↑ عزیزی، «به شرین ارزگان که قامت بلند حماسه و ترانهٔ زن هزاره در جهل دخران تاریخ است»، وب‌سایت فیسبوک، صفحهٔ Mohammad Azizi.

منابع

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • «این دختر اسطوره افغان‌ها شد/ شیرین تن به اسارت نداد و خودکشی کرد»، وب‌سایت نامه، تاریخ درج مطلب: ۸ آبان ۱۴۰۰ش.
  • «تندیس شیرین هزاره، در دایکندی ساخته شد»، وب‌سایت شبکهٔ اطلاع‌رسانی افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۶ مهر ۱۳۹۶ش.
  • «چهل دختران هزاره»، وب‌سایت بنیاد اندیشه، تاریخ درج مطلب: ۱۶ خرداد ۱۴۰۰ش.
  • «داستان چهل دختران هزاره»، وب‌سایت سروش صبا، تاریخ درج مطلب: ۲۰ دسامبر ۲۰۱۳م.
  • «داستان تلخ چهل دختر شجاع هزاره»، وب‌سایت شیعه نیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۹ خرداد ۱۴۰۱ش.
  • «رمان چهل دختران»، وب‌سایت کابلستان، تاریخ بازدید: ۸ مرداد ۱۴۰۴ش.
  • زرتشت، مهدی، «شیرین هزاره؛ روایت دلتنگی و اسطورهٔ آزادی» وب‌سایت هزاره انترنشنال، تاریخ درج مطلب: ۵ آذر ۱۳۹۱ش.
  • «سرنوشت تلخ دختران هزاره از اسطوره تا واقعیت/کوه چهل دختر کجاست؟» خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۷ فروردین ۱۴۰۰ش. ‏
  • سروش، میرزاحسین، «شیرین هزاره»، وبلاگ خون شب، تاریخ در مطلب: ۲ خرداد ۱۳۸۷ش.
  • شریعتی، حفیظ، «چهل دختران هزاره واقعیت یا افسانه»، وب‌سایت هزاره انترنشنال، تاریخ درج مطلب: ۲ آذر ۱۳۹۱ش.
  • شریعتی، حفیظ، «عقابان بلند پرواز ازره»، وب‌سایت هزاره انترنشنال، تاریخ درج مطلب: ۵ آذر ۱۳۸۹ش.
  • «طالبان تندیس شیرین هزاره را در دایکندی تخریب کردند»، خبرگزاری شفقنا، تاریخ درج مطلب: ۶ شهریور ۱۴۰۰ش.
  • فروغی، محمد، «شرح رویداد ارزگان و شهادت چهل دختران هزاره»، وب‌سایت پیام دایکندی، تاریخ درج مطلب: ۲۷ آذر ۱۳۹۲ش.
  • عزیزی، محمد، «به شرین ارزگان که قامت بلند حماسه و ترانهٔ زن هزاره در جهل دخران تاریخ است»، وبسایت فیسبوک، صفحهٔ Mohammad Azizi. تاریخ بازدید: ۳ مهر ۱۴۰۲ش.
  • «مجسمهٔ شیرین هزاره در باغ زنانهٔ مرکز ولایت دایکندی»، وب‌سایت اطلاع‌رسانی ولایت دایکندی، تاریخ درج مطلب: ۵ آذر ۱۳۹۵ش.
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:چهل_دختران_هزاره&oldid=34224»