پیشنویس:خلخال: تفاوت میان نسخهها
imported>شاهرودی جز انتقال از رده:آثارباستانی به رده:آثار باستانی ردهانبوه |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:خلخال.png|جایگزین=سراسرنمای شهر خلخال|بندانگشتی|سراسرنمای شهر خلخال]] | |||
{{درشت|'''خلخال'''}}؛ شهر و شهرستانی در جنوب استان اردبیل. | |||
خلخال یکی از شهرستانهای تاریخی با طبیعتی بکر و رؤیایی در استان | خلخال یکی از شهرستانهای تاریخی با طبیعتی بکر و رؤیایی در استان اردبیل است. این شهرستان در منطقهای کوهستانی و در بلندیهای رشتهکوه [[تالش]] قرار دارد. در قسمت شمالغربی آن کوههای بزقوش (بزکش) و در شرق آن کوههای تالش جای دارند.<ref>راهنمای شهرستانهای ایران، ۱۳۴۵ش، ص۲۰۵؛ جغرافیای استان اردبیل، ۱۳۸۱ش، ص۸؛ جعفری، دایرةالمعارف جغرافیایی ایران، ۱۳۸۴ش، ص۳۲و۱۲۶۲؛ محقق، مختصری از تاریخ و جغرافیای خلخال، ۱۳۳۹ش، ص۳۰.</ref> | ||
==جمعیتشناسی خلخال== | |||
جمعیت خلخال بر اساس آخرین سرشماری عمومی سال ۱۳۹۵ش ۸۶٬۷۳۱ نفر بوده است.<ref>[https://www.amar.org.ir/سرشماری-عمومی-نفوس-و-مسکن/نتایج-سرشماری/جمعیت-به-تفکیک-تقسیمات-کشوری-سال-1395 «نتایج سرشماری جمعیت به تفکیک تقسیمات کشوری سال ۱۳۹۵»، درگاه ملی آمار.]</ref> غالب مردم خلخال به زبان ترکی سخن میگویند؛ اما در برخی از روستاهای بخشهای شاهرود و خورشرستم، مردم با زبان تاتی سخن میگویند. زبان تاتی لهجهٔ خلخالی یا کجَلی نیز نامیده میشود.<ref>بازن، طالش منطقهای قومی در شمال ایران، ۱۳۶۷ش، ج۲، ص۴۳۶؛ بهزادی، خلخال، ص۱۷؛ بئر، «نامه دربارهٔ تاتی و هرزندی»، ۱۳۵۸ش، ص۳۰۳؛ صفری، اردبیل در گذرگاه تاریخ، ۱۳۵۳ش، ج۲، ص۶۱؛ عبدلی، تاتها و تالشان، ۱۳۶۹ش، ص۱۷۵و۱۷۸؛ مشکور، نظری به تاریخ آذربایجان و آثار باستانی و جمعیتشناسی آن، ۱۳۴۹ش، ص۲۳۳–۲۳۴؛ نقیب، خلخال و مشاهیر، ۱۳۷۹ش، ص۳۵۱؛ محقق، مختصری از تاریخ و جغرافیای خلخال، ۱۳۳۹ش، ص۳۲.</ref> در ۱۷ آبادی و چند روستا نیز مردمی از طوایف شاطرانلو، دلیکانلو، کلوکجانلو و از ایل شکاک زندگی میکنند که در سه یا چهار دههٔ پیش وارد [[خلخال]] شدند و به زبان کُردی سخن میگویند.<ref>بازن، طالش منطقهای قومی در شمال ایران، ۱۳۶۷ش، ج۲، ص۴۴۱–۴۴۳؛ نقیب، خلخال و مشاهیر، ۱۳۷۹ش، ص۳۴۹.</ref> مردم این خطه [[مسلمان]] هستند. حدود ۹۰ درصد مردم [[شیعه]] ۱۲امامی و ۱۰ درصد نیز سنیاند. اهل تسنن بیشتر در دهستانهای هشتجین، کجل و زاویه زندگی میکنند.<ref>نقیب، خلخال و مشاهیر، ۱۳۷۹ش، ص۲۴۱.</ref> | |||
==جغرافیای خلخال== | |||
موقعیت جغرافیایی؛ وسعت این شهرستان ۳۹۸۰ کیلومترمربع است. این شهرستان از شمال به شهرستان کوثر، از شرق به استان [[گیلان]]، از جنوب به استان زنجان، و از غرب به استان آذربایجانشرقی محدود است.<ref>[http://www.khalkhalim.com/aboutkhalkhal «درباره خلخال»، وبسایت خلخالیم.]</ref>شهرستان خلخال در ۳۷ درجه و ۷ دقیقه تا ۳۷ درجه و ۵۶ دقیقه عرض شمالی و همچنین ۴۸ درجه و ۱ دقیقه تا ۴۸ درجه و ۵۴ دقیقه طول شرقی قرار دارد. ارتفاع مرکز شهرستان از سطح دریا حدود ۱۸۰۰ متر است.<ref>[https://www.bamekhalkhal.com/fa/user/temp.php?irantech_parvaz=specific&id=3 «خلخال»، وبسایت خلخال گشت.]</ref> | |||
آبوهوا؛ آبوهوای این شهرستان در نواحی شرقی و دامنههای کوههای تالش سردسیری، در نواحی شمالی و جنوبی معتدل، و در نواحی کنار رودخانهٔ قزلاوزن گرمسیری است.<ref>راهنما شهرستانهای ایران، ۱۳۴۵ش، ص۲۰۵.</ref> | |||
رشتهکوهها؛ مهمترین کوههای این خطه شامل آقداغ، داشبلاغ، عَجَمداغ، شیراگلیداغ، دِلمادِهداغ، پلنگا، سفید و آزنو هستند.<ref>جعفری، گیتاشناسی ایران، ۱۳۶۸–۱۳۷۹ش، ص۴۶و۴۹و۱۳۷و۲۴۳و۲۵۵و۳۱۹و۳۶۹و۳۷۸.</ref> | |||
منابع آبی (رودها)؛ مهمترین رودخانه این منطقه قزلاوزن است. سایر رودخانههای خلخال با نامهای شاهرود، گیوی و سنگآباد در نزدیکی پل فیروزآباد به قزلاوزن میریزند.<ref>راهنما شهرستانهای ایران، ۱۳۴۵ش، ص۲۰۵؛ محقق، مختصری از تاریخ و جغرافیای خلخال، ۱۳۳۹ش، ص۲۹–۳۰.</ref> | |||
حیاتوحش؛ در این خطه انواع حیوانات وحشی مانند پلنگ، سیاهگوش، خرس و علفخوارانی همچون کل، بز وحشی و پرندگان شکاری از جمله شاهین، عقاب، انواع کبک، تیهو و گوشتخوارانی مثل روباه، شغال، گرگ و انواع خزندگان زیست میکنند.<ref>[https://irna.ir/xjJL9T «بیست و چهار نوع مخاطره زیستمحیطی در خلخال شناسایی شد»، خبرگزاری ایرنا آنلاین.]</ref> | |||
پوشش گیاهی؛ جنگلهای خلخال در دنبالهٔ جنگلهای کرانهٔ جنوبی دریای [[مازندران]] قرار دارند. بیشتر درختان این جنگلها بلوط، مَمرَز، راش، ازگیل و زالزالک هستند که از نظر اقتصادی اهمیت ویژهای دارند.<ref>بازن، طالش منطقهای قومی در شمال ایران، ۱۳۶۷ش، ج۱، ص۱۳۰؛ جغرافیای استان اردبیل، ۱۳۸۱ش، ص۸.</ref> | |||
==اقتصاد خلخال== | |||
اقتصاد خلخال بر پایهٔ کشاورزی، دامداری و [[صنایع دستی|صنایعدستی]] بهخصوص [[گلیمبافی|گلیم]]، [[جاجیم]] و کالاهای صنعتی استوار است.<ref>فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها)، استان ۳و۴ (آذربایجان)، ج۴، ص۱۹۸و۲۹۰؛ عبدلی، تاتها و تالشان، ۱۳۶۹ش، ص۱۷۵؛ محقق، مختصری از تاریخ و جغرافیای خلخال، ۱۳۳۹ش، ص۳۱و۳۲؛ یاوری، نساجی سنتی ایران، ۱۳۸۰ش، ص۹۰و۹۸.</ref> در بعضی از مناطق شهرستان معادن مس، آهن، زغالسنگ، گوگرد و سنگ مرمر یافت میشود.<ref>محقق، مختصری از تاریخ و جغرافیای خلخال، ۱۳۳۹ش، ص۳۱.</ref> غالب محصولات کشاورزی این خطه غلات، حبوبات و میوههایی مانند [[سیب]]، گلابی، توت، [[انگور]]، گردو و چغندرقند است. [[پنبه]] و [[برنج]] نیز در کنار رودخانهٔ قزلاوزن کشت میشوند.<ref>فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها)، استان ۳و۴ (آذربایجان)، ج۴، ص۲۹۳و۴۰۵؛ بهزادی، خلخال، ص۱۴؛ محقق، مختصری از تاریخ و جغرافیای خلخال، ۱۳۳۹ش، ص۳۱و۳۲.</ref> | |||
==فرهنگ و هنر خلخال== | |||
[[پرونده:خلخال۵.jpg|جایگزین=آش نسترن وحشی (گیلدیک آشی) |بندانگشتی|آش نسترن وحشی (گیلدیک آشی) ]] | |||
این | آدابورسوم؛ مردم خلخال در [[شب یلدا]] که به زبان محلی «چلهگِچهسی» نامیده میشود آیینهای خاصی را اجرا میکنند. آدابورسوم [[شب یلدا]] از دو روز پیش از این شب آغاز میشود. عروس و داماد در این روز به بازار رفته و هدایایی را خریداری میکنند. صبح روز یلدا، خانوادهٔ داماد هدایا را همراه با میوه، شیرینی، شمع و نبات به خانهٔ عروس میبرند. مردم در شب یلدا در کنار خوراکیهایی مانند [[انار]] و [[آجیل]]، ازگیل مصرف میکنند. برای مردم محلی، ازگیل نماد محکم و استوار بودن، هندوانه نماد شیرینی و انار نماد آرزوی فصلی پربارش برای کشاورزی است.<ref>[https://www.farsnews.ir/ardabil/news/13980930000834/آیین-سنتی-یلدا-در-خلخال مرادخانی، «آیین سنتی یلدا در خلخال»، خبرگزاری فارس نیوز آنلاین.]</ref> | ||
مشاهیر؛ از مشاهیر این خطه میتوان به حسین بن حسن خلخالی (عالم کلام و تفسیر سدهٔ یازدهم)، ادهم خلخالی (شاعر سدهٔ یازدهم) و محمدباقر خلخالی (شاعر، عارف و فاضل دورهٔ ناصری) اشاره کرد.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/شهر_خلخال#foot30 «شهر خلخال»، ویکیفقه آنلاین.]</ref> | |||
موزهها؛ موزهٔ خلخال در حمام نصر در بافت بازار خلخال قرار دارد.<ref>[https://www.visitiran.ir/fa/attraction/سفر-به-خلخال،-سرعین-و-مشگین-شهر «سفر به خلخال، سرعین و مشگینشهر»، وبسایت ویزیتایران.]</ref> | |||
غذاهای محلی؛ بانوان هنرمند این منطقه غذاهای لذیذی همچون اوماج آشی، [[آش]] نسترن وحشی (گیلدیک آشی)، آش دوغ، خورشت ذغالقلیه، [[کاچی]]، حلوای اوماج، ارشته مرجیپلو (با عسل و دارچین)، کلهجوش و [[فسنجان]] خلخال میپزند.<ref>[https://www.bamekhalkhal.com/fa/user/temp.php?irantech_parvaz=specific&id=3 «خلخال»، وبسایت خلخال گشت.]</ref> | |||
صنایعدستی؛ هنرمندان این خطه بیشتر به بافت شال، گلیم، جاجیم، صنایع چوبی، [[منبتکاری]]<ref>خاماچی، فرهنگ جغرافیایی آذربایجانشرقی، ۱۳۷۰ش، ص۳۲۶–۳۲۷.</ref> و ورنیبافی (نوعی گلیم ریزبافت) میپردازند.<ref>آسایش، آذربایجان دیروز و امروز: بررسی پیشرفتهای اقتصادی و اجتماعی آذربایجانشرقی در عصر پهلوی، ۱۳۵۵ش، ج۱، ص۳۱۰.</ref> | |||
[[سوغاتی|سوغات]]؛ از سوغاتهای لذیذ این خطه میتوان به [[نان]] نزیک، نان تلتل، نان چایچورگی، قطچورگی، بالاباتماز، قلیپچورگی و عسل طبیعی خلخال اشاره کرد.<ref>[https://www.bamekhalkhal.com/fa/user/temp.php?irantech_parvaz=specific&id=3 «خلخال»، وبسایت خلخال گشت.]</ref> | |||
==آموزش و پژوهش خلخال== | |||
این شهرستان دانشگاههای پیامنور، دانشگاه آزاد اسلامی، دانشکدهٔ پرستاری و مامایی و دانشکدهٔ فنی و حرفهای دارد.<ref>[https://khalkhal.ostan-ar.ir/index.aspx?pageid=2955 «نگاهی اجمالی به شهرستان خلخال»، وبسایت فرمانداری شهرستان خلخال.]</ref> | |||
مدرسه علمیهٔ امام جعفر صادق نیز در این شهرستان در حال فعالیت است.<ref>[https://khalkhal.ostan-ar.ir/index.aspx?pageid=2955 «نگاهی اجمالی به شهرستان خلخال»، وبسایت فرمانداری شهرستان خلخال.]</ref> | |||
غار آهکی بوزخاناداغی؛ غار آهکی بوزخاناداغی یا یخکان در ارتفاع حدود ۲۵۰۰ متری و با ارتفاع حدود ۶۰ متر فاصله از نوک قله قرار گرفته است.<ref>[https://www.ulduztourism.com/fa/savalan-attractions/khalkhal-natural-attractions.html «جاذبههای طبیعی شهرستان خلخال»، وبسایت اولدوزتوریسم.]</ref> | ==تقسیمات کشوری خلخال== | ||
خلخال تا سال ۱۳۷۲ش از شهرستانهای استان آذربایجان شرقی بود؛ اما پس از تشکیل استان اردبیل در شمار شهرستانهای این استان قرار گرفت.<ref>نقیب، خلخال و مشاهیر، ۱۳۷۹ش، ص۱۹۷.</ref> مرکز خلخال، شهر خلخال است. این شهرستان شامل سه بخش مرکزی، خورشرستم و شاهرود و هشت دهستان است.<ref>[https://rdcir.ir/uploads/images/gallery/roosta/roosta1/amar/amar1/amar2/am/komiteh/taghsimat/ardebil.pdf «جدول تقسیمات کشوری استان به تفکیک عناصر تقسیماتی»، معاونت توسعه روستایی و مناطق محروم کشور.]</ref> | |||
==گردشگری خلخال== | |||
[[پرونده:خلخال۱.jpg|جایگزین=جادۀ اسالم به خلخال|بندانگشتی|جادۀ اسالم به خلخال]] | |||
[[پرونده:خلخال۲.jpg|جایگزین= آبشار نوده خلخال|بندانگشتی|آبشار نوده خلخال]] | |||
[[پرونده:خلخال۳.jpg|جایگزین=غار آهکی بوزخاناداغی یا یخگان خلخال|بندانگشتی|غار آهکی بوزخاناداغی یا یخگان خلخال]] | |||
[[پرونده:خلخال۴.jpg|جایگزین=دریاچه نئور خلخال |بندانگشتی|دریاچه نئور خلخال ]] | |||
جادهٔ اسالم؛ جادهٔ اسالم یکی از زیباترین جادههای [[ایران]] است. دو طرف مسیر این جاده پوشیده از درختهای سر به فلک کشیده و آبوهوای آن عجیب است؛ بخشی از جاده شرجی و بخشی سرد و مهگرفته است.<ref>[https://www.alaedin.travel/travelguide/iran/khalkhal «خلخال»، وبسایت علاءالدینترول.]</ref> | |||
منطقهٔ [[گردشگری]] ازناو؛ این منطقهٔ گردشگری با طبیعت بکر، یکی از جاذبههای گردشگری خلخال است. چشمهٔ ازناو این خطه از کوهی با همین نام سرچشمه میگیرد.<ref>[https://www.otaghak.com/blog/about-khalkhal/ «درباره شهر خلخال/از دیدنیها تا سوغاتیهای خلخال»، وبسایت اتاقک.]</ref> | |||
غار هفتخانه؛ این غار در روستای گرمخانه در جنوبغربی خلخال قرار دارد. غار هفتخانه هفت تالار بزرگ و کوچک دارد.<ref>[https://www.alaedin.travel/travelguide/iran/khalkhal «خلخال»، وبسایت علاءالدینترول.]</ref> | |||
آبگرم گیوی؛ این آبگرم برای بیماریهای پوستی و مفصلی بسیار مفید است.<ref>[https://www.alaedin.travel/travelguide/iran/khalkhal «خلخال»، وبسایت علاءالدینترول.]</ref> | |||
آبشار نوده؛ آبشار نوده در چهار کیلومتری روستای نوده و در دامنهٔ جنوبی کوه آقداغ قرار دارد. ارتفاع این آبشار حدود ۳۰ متر است.<ref>[https://www.alaedin.travel/travelguide/iran/khalkhal «خلخال»، وبسایت علاءالدینترول.]</ref> | |||
آبشار نرهگر؛ این آبشار در نزدیکی روستای ایبو قرار داشته و نقش مؤثری در تأمین آب منطقه دارد.<ref>[https://www.alaedin.travel/travelguide/iran/khalkhal «خلخال»، وبسایت علاءالدینترول.]</ref> | |||
قلهٔ آقداغ؛ این قله با ارتفاع ۳۳۲۲ متر دومین قلهٔ بلند استان اردبیل است.<ref>[https://www.alaedin.travel/travelguide/iran/khalkhal «خلخال»، وبسایت علاءالدینترول.]</ref> | |||
دریاچهٔ نئور؛ دریاچهٔ نئور در ۴۸ کیلومتری جنوبشرقی اردبیل و میان اردبیل، خلخال و [[گیلان]] قرار دارد. دریاچهٔ نئور از دو دریاچهٔ بزرگ و کوچک تشکیل شده که در فصل [[بهار]] بهدلیل بارندگی فراوان به یکدیگر میپیوندند.<ref>[https://www.alaedin.travel/travelguide/iran/khalkhal «خلخال»، وبسایت علاءالدینترول.]</ref> | |||
آبشار دیز؛ این آبشار در دهستان شال واقع شده و در میان تنگهای عمیق قرار دارد. ارتفاع این آبشار بیش از ۵۰ متر است.<ref>[https://www.ulduztourism.com/fa/savalan-attractions/khalkhal-natural-attractions.html «جاذبههای طبیعی شهرستان خلخال»، وبسایت اولدوزتوریسم.]</ref> | |||
غار آهکی بوزخاناداغی؛ غار آهکی بوزخاناداغی یا یخکان در ارتفاع حدود ۲۵۰۰ متری و با ارتفاع حدود ۶۰ متر فاصله از نوک قله قرار گرفته است.<ref>[https://www.ulduztourism.com/fa/savalan-attractions/khalkhal-natural-attractions.html «جاذبههای طبیعی شهرستان خلخال»، وبسایت اولدوزتوریسم.]</ref> | |||
از دیگر جاذبههای گردشگری این منطقه میتوان به حمام کلور، حمام درو، خانهٔ نصیری، مسجد روستای خمس، امامزاده دانیال، امامزاده سید حسین، امامزاده عینعلی، امامزاده زاویه سادات، امامزاده باباصفا، امامزاده ابراهیم، امامزاده سید هاشم، امامزاده قاسم، امامزاده سید صدرالدین، تپهٔ قالاهکفر، تپهٔ دیزیلین،<ref>[https://iraniju.ir/khalkhal/ «خلخال کجاست؟ معرفی شهر رؤیایی و دیدنی خلخال»، وبسایت ایرانیجو.]</ref> غار جلالآباد، پل معلق هشتجین، تفرجگاه اندبیل، حمام نصر، قلعهٔ خشتی گیلوان، ییلاق دشته، روستای گردشگری کزج، گورستان تاریخی شمسآباد، خلخالسویی، روستای گردشگری برندق،<ref>[https://www.kojaro.com/attraction/list/خلخال-47-ci/sort/13/ خرمشاهی، «جاهای دیدنی خلخال؛ شهری رؤیایی و بکر در اردبیل»، وبسایت کجارو.]</ref> مسجد ترازوج<ref>عبدلی، تاتها و تالشان، ۱۳۶۹ش، ص۱۸۲.</ref> و پل پردیس اشاره کرد.<ref>نقیب، خلخال و مشاهیر، ۱۳۷۹ش، ص۲۹۷.</ref> | |||
==مشکلات زیستمحیطی خلخال== | |||
واگذاری مجوز برداشت و بهرهبرداری بیرویه از معادن سنگ، شن و ماسهٔ منطقه در وسعت زیاد، تخلیهٔ نخالههای ساختمانی و پرکردن درهها و مسیل آبهای روان، هدایت فاضلاب خام روستایی به رودخانهها، رهاسازی زبالههای سبک در طبیعت، فعالیت محل فعلی دفن زبالههای شهر و روستاها، استفاده غیرمتعارف از سموم شیمیایی برای مقابله با آفات نباتی، ورود گونهٔ ماهیان غیربومی از طریق مزارع پرورش ماهی، پایینبودن سرانهٔ فضای سبز و آلودگیهای صوتی ناشی از فعالیت صنایع از جمله مشکلات زیستمحیطی این شهرستان هستند.<ref>[https://irna.ir/xjJL9T «بیست و چهار نوع مخاطره زیستمحیطی در خلخال شناسایی شد»، خبرگزاری ایرنا آنلاین.]</ref> | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
* آسایش، حسین، آذربایجان دیروز و امروز: بررسی پیشرفتهای اقتصادی و اجتماعی آذربایجانشرقی در عصر پهلوی، تبریز، [بینا] | {{آغاز منابع}} | ||
* بازن، مارسل، طالش منطقهای قومی در شمال ایران، | * آسایش، حسین، آذربایجان دیروز و امروز: بررسی پیشرفتهای اقتصادی و اجتماعی آذربایجانشرقی در عصر پهلوی، تبریز، [بینا]، ۱۳۵۵ش. | ||
* بئر، امیل، «نامه | * بازن، مارسل، طالش منطقهای قومی در شمال ایران، بهترجمهٔ مظفر امینفرشچیان، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۷ش. | ||
* بئر، امیل، «نامه دربارهٔ تاتی و هرزندی»، آینده، تهران، شماره ۵، ۱۳۵۸ش. | |||
* بهزادی، عیسی، خلخال، [بیجا]، [بینا]، [بیجا]. | * بهزادی، عیسی، خلخال، [بیجا]، [بینا]، [بیجا]. | ||
* «۲۴ نوع مخاطره زیستمحیطی در خلخال شناسایی شد»، خبرگزاری ایرنا آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۳۰ خرداد ۱۴۰۱ش. | * «۲۴ نوع مخاطره زیستمحیطی در خلخال شناسایی شد»، خبرگزاری ایرنا آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۳۰ خرداد ۱۴۰۱ش. | ||
* «جاذبههای طبیعی شهرستان خلخال»، وبسایت اولدوزتوریسم، تاریخ بازدید: ۳۰ شهریور ۱۴۰۱ش. | * «جاذبههای طبیعی شهرستان خلخال»، وبسایت اولدوزتوریسم، تاریخ بازدید: ۳۰ شهریور ۱۴۰۱ش. | ||
* «جدول تقسیمات کشوری استان به تفکیک عناصر | * «جدول تقسیمات کشوری استان به تفکیک عناصر تقسیماتی»، معاونت توسعه روستایی و مناطق محروم کشور، تاریخ بازدید: ۳۰ شهریور ۱۴۰۱ش. | ||
* جعفری، عباس، | * جعفری، عباس، دایرةالمعارف جغرافیایی ایران، تهران، مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی، ۱۳۸۴ش. | ||
* جعفری، عباس، گیتاشناسی ایران، تهران، | * جعفری، عباس، گیتاشناسی ایران، تهران، مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی، ۱۳۶۸–۱۳۷۹ش. | ||
* جغرافیای استان اردبیل، تهران، وزارت آموزش و پرورش، ۱۳۸۱ش. | * جغرافیای استان اردبیل، تهران، وزارت آموزش و پرورش، ۱۳۸۱ش. | ||
* خاماچی، بهروز، فرهنگ جغرافیایی آذربایجانشرقی، تهران، سروش، ۱۳۷۰ش. | * خاماچی، بهروز، فرهنگ جغرافیایی آذربایجانشرقی، تهران، سروش، ۱۳۷۰ش. | ||
* خرمشاهی، شیدا، «جاهای دیدنی خلخال؛ شهری | * خرمشاهی، شیدا، «جاهای دیدنی خلخال؛ شهری رؤیایی و بکر در اردبیل»، وبسایت کجارو، تاریخ بازدید: ۳۰ شهریور ۱۴۰۱ش. | ||
* «خلخال کجاست؟ معرفی شهر | * «خلخال کجاست؟ معرفی شهر رؤیایی و دیدنی خلخال»، وبسایت ایرانیجو، تاریخ بازدید: ۳۰ شهریور ۱۴۰۱ش. | ||
* «خلخال»، وبسایت خلخال گشت، تاریخ بازدید: ۳۰ شهریور ۱۴۰۱ش. | * «خلخال»، وبسایت خلخال گشت، تاریخ بازدید: ۳۰ شهریور ۱۴۰۱ش. | ||
* «خلخال»، وبسایت علاءالدینترول، تاریخ بازدید: ۳۰ شهریور ۱۴۰۱ش. | * «خلخال»، وبسایت علاءالدینترول، تاریخ بازدید: ۳۰ شهریور ۱۴۰۱ش. | ||
* | * «دربارهٔ خلخال»، وبسایت خلخالیم، تاریخ بازدید: ۳۰ شهریور ۱۴۰۱ش. | ||
* | * «دربارهٔ شهر خلخال/از دیدنیها تا سوغاتیهای خلخال»، وبسایت اتاقک، تاریخ درج مطلب: ۶ دی ۱۴۰۰ش. | ||
* راهنمای شهرستانهای ایران، بهتحقیق ابراهیم اصلاح عربانی، تهران، سازمان فار، ۱۳۴۵ش. | * راهنمای شهرستانهای ایران، بهتحقیق ابراهیم اصلاح عربانی، تهران، سازمان فار، ۱۳۴۵ش. | ||
* «سفر به خلخال، سرعین و مشگینشهر»، وبسایت ویزیتایران، تاریخ بازدید: ۳۰ شهریور ۱۴۰۱ش. | * «سفر به خلخال، سرعین و مشگینشهر»، وبسایت ویزیتایران، تاریخ بازدید: ۳۰ شهریور ۱۴۰۱ش. | ||
* «شهر خلخال»، ویکیفقه آنلاین، تاریخ بازدید: ۳۰ شهریور ۱۴۰۱ش. | * «شهر خلخال»، ویکیفقه آنلاین، تاریخ بازدید: ۳۰ شهریور ۱۴۰۱ش. | ||
* صفری، بابا، اردبیل در گذرگاه | * صفری، بابا، اردبیل در گذرگاه تاریخ، تهران، نویسنده، ۱۳۵۳ش. | ||
* عبدلی، علی، تاتها و تالشان، تهران، ققنوس، چ۱، ۱۳۶۹ش. | * عبدلی، علی، تاتها و تالشان، تهران، ققنوس، چ۱، ۱۳۶۹ش. | ||
* فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها)، استان ۳ و ۴ (آذربایجان)، تهران، | * فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها)، استان ۳ و ۴ (آذربایجان)، تهران، دایرهٔ جغرافیایی ستاد ارتش، ۱۳۳۰ش. | ||
* محقق، محمد، مختصری از تاریخ و جغرافیای خلخال، تهران، کتابخانه طهوری، ۱۳۳۹ش. | * محقق، محمد، مختصری از تاریخ و جغرافیای خلخال، تهران، کتابخانه طهوری، ۱۳۳۹ش. | ||
* مرادخانی، مصطفی، «آیین سنتی یلدا در خلخال»، خبرگزاری فارس نیوز آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۳۰ آذر ۱۳۹۸ش. | * مرادخانی، مصطفی، «آیین سنتی یلدا در خلخال»، خبرگزاری فارس نیوز آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۳۰ آذر ۱۳۹۸ش. | ||
* مشکور، محمدجواد، نظری به تاریخ آذربایجان و آثار باستانی و جمعیتشناسی آن، تهران، انجمن آثار ملی، ۱۳۴۹ش. | * مشکور، محمدجواد، نظری به تاریخ آذربایجان و آثار باستانی و جمعیتشناسی آن، تهران، انجمن آثار ملی، ۱۳۴۹ش. | ||
* «نتایج سرشماری جمعیت به تفکیک تقسیمات کشوری سال ۱۳۹۵»، درگاه ملی آمار، تاریخ بازدید: ۳۰ شهریور ۱۴۰۱ش. | * «نتایج سرشماری جمعیت به تفکیک تقسیمات کشوری سال ۱۳۹۵»، درگاه ملی آمار، تاریخ بازدید: ۳۰ شهریور ۱۴۰۱ش. | ||
* نقیب، | * نقیب، محمدمسعود، خلخال و مشاهیر، تبریز، مهد آزادی، ۱۳۷۹ش. | ||
* «نگاهی اجمالی به شهرستان خلخال»، وبسایت فرمانداری شهرستان خلخال، تاریخ بازدید: ۳۰ شهریور ۱۴۰۱ش. | * «نگاهی اجمالی به شهرستان خلخال»، وبسایت فرمانداری شهرستان خلخال، تاریخ بازدید: ۳۰ شهریور ۱۴۰۱ش. | ||
* یاوری، حسین، نساجی سنتی ایران، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی حوزه هنری، ۱۳۸۰ش. | * یاوری، حسین، نساجی سنتی ایران، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی حوزه هنری، ۱۳۸۰ش. | ||
{{پایان منابع}} | |||
[[رده: | {{اردبیل-افقی}} | ||
[[رده: | |||
[[رده:شهرهای استان اردبیل]] | |||
[[رده:شهرهای ایران]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۱۹ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۱۷:۲۶
خلخال؛ شهر و شهرستانی در جنوب استان اردبیل.
خلخال یکی از شهرستانهای تاریخی با طبیعتی بکر و رؤیایی در استان اردبیل است. این شهرستان در منطقهای کوهستانی و در بلندیهای رشتهکوه تالش قرار دارد. در قسمت شمالغربی آن کوههای بزقوش (بزکش) و در شرق آن کوههای تالش جای دارند.[۱]
جمعیتشناسی خلخال
[ویرایش | ویرایش مبدأ]جمعیت خلخال بر اساس آخرین سرشماری عمومی سال ۱۳۹۵ش ۸۶٬۷۳۱ نفر بوده است.[۲] غالب مردم خلخال به زبان ترکی سخن میگویند؛ اما در برخی از روستاهای بخشهای شاهرود و خورشرستم، مردم با زبان تاتی سخن میگویند. زبان تاتی لهجهٔ خلخالی یا کجَلی نیز نامیده میشود.[۳] در ۱۷ آبادی و چند روستا نیز مردمی از طوایف شاطرانلو، دلیکانلو، کلوکجانلو و از ایل شکاک زندگی میکنند که در سه یا چهار دههٔ پیش وارد خلخال شدند و به زبان کُردی سخن میگویند.[۴] مردم این خطه مسلمان هستند. حدود ۹۰ درصد مردم شیعه ۱۲امامی و ۱۰ درصد نیز سنیاند. اهل تسنن بیشتر در دهستانهای هشتجین، کجل و زاویه زندگی میکنند.[۵]
جغرافیای خلخال
[ویرایش | ویرایش مبدأ]موقعیت جغرافیایی؛ وسعت این شهرستان ۳۹۸۰ کیلومترمربع است. این شهرستان از شمال به شهرستان کوثر، از شرق به استان گیلان، از جنوب به استان زنجان، و از غرب به استان آذربایجانشرقی محدود است.[۶]شهرستان خلخال در ۳۷ درجه و ۷ دقیقه تا ۳۷ درجه و ۵۶ دقیقه عرض شمالی و همچنین ۴۸ درجه و ۱ دقیقه تا ۴۸ درجه و ۵۴ دقیقه طول شرقی قرار دارد. ارتفاع مرکز شهرستان از سطح دریا حدود ۱۸۰۰ متر است.[۷]
آبوهوا؛ آبوهوای این شهرستان در نواحی شرقی و دامنههای کوههای تالش سردسیری، در نواحی شمالی و جنوبی معتدل، و در نواحی کنار رودخانهٔ قزلاوزن گرمسیری است.[۸]
رشتهکوهها؛ مهمترین کوههای این خطه شامل آقداغ، داشبلاغ، عَجَمداغ، شیراگلیداغ، دِلمادِهداغ، پلنگا، سفید و آزنو هستند.[۹]
منابع آبی (رودها)؛ مهمترین رودخانه این منطقه قزلاوزن است. سایر رودخانههای خلخال با نامهای شاهرود، گیوی و سنگآباد در نزدیکی پل فیروزآباد به قزلاوزن میریزند.[۱۰]
حیاتوحش؛ در این خطه انواع حیوانات وحشی مانند پلنگ، سیاهگوش، خرس و علفخوارانی همچون کل، بز وحشی و پرندگان شکاری از جمله شاهین، عقاب، انواع کبک، تیهو و گوشتخوارانی مثل روباه، شغال، گرگ و انواع خزندگان زیست میکنند.[۱۱]
پوشش گیاهی؛ جنگلهای خلخال در دنبالهٔ جنگلهای کرانهٔ جنوبی دریای مازندران قرار دارند. بیشتر درختان این جنگلها بلوط، مَمرَز، راش، ازگیل و زالزالک هستند که از نظر اقتصادی اهمیت ویژهای دارند.[۱۲]
اقتصاد خلخال
[ویرایش | ویرایش مبدأ]اقتصاد خلخال بر پایهٔ کشاورزی، دامداری و صنایعدستی بهخصوص گلیم، جاجیم و کالاهای صنعتی استوار است.[۱۳] در بعضی از مناطق شهرستان معادن مس، آهن، زغالسنگ، گوگرد و سنگ مرمر یافت میشود.[۱۴] غالب محصولات کشاورزی این خطه غلات، حبوبات و میوههایی مانند سیب، گلابی، توت، انگور، گردو و چغندرقند است. پنبه و برنج نیز در کنار رودخانهٔ قزلاوزن کشت میشوند.[۱۵]
فرهنگ و هنر خلخال
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
آدابورسوم؛ مردم خلخال در شب یلدا که به زبان محلی «چلهگِچهسی» نامیده میشود آیینهای خاصی را اجرا میکنند. آدابورسوم شب یلدا از دو روز پیش از این شب آغاز میشود. عروس و داماد در این روز به بازار رفته و هدایایی را خریداری میکنند. صبح روز یلدا، خانوادهٔ داماد هدایا را همراه با میوه، شیرینی، شمع و نبات به خانهٔ عروس میبرند. مردم در شب یلدا در کنار خوراکیهایی مانند انار و آجیل، ازگیل مصرف میکنند. برای مردم محلی، ازگیل نماد محکم و استوار بودن، هندوانه نماد شیرینی و انار نماد آرزوی فصلی پربارش برای کشاورزی است.[۱۶]
مشاهیر؛ از مشاهیر این خطه میتوان به حسین بن حسن خلخالی (عالم کلام و تفسیر سدهٔ یازدهم)، ادهم خلخالی (شاعر سدهٔ یازدهم) و محمدباقر خلخالی (شاعر، عارف و فاضل دورهٔ ناصری) اشاره کرد.[۱۷]
موزهها؛ موزهٔ خلخال در حمام نصر در بافت بازار خلخال قرار دارد.[۱۸]
غذاهای محلی؛ بانوان هنرمند این منطقه غذاهای لذیذی همچون اوماج آشی، آش نسترن وحشی (گیلدیک آشی)، آش دوغ، خورشت ذغالقلیه، کاچی، حلوای اوماج، ارشته مرجیپلو (با عسل و دارچین)، کلهجوش و فسنجان خلخال میپزند.[۱۹]
صنایعدستی؛ هنرمندان این خطه بیشتر به بافت شال، گلیم، جاجیم، صنایع چوبی، منبتکاری[۲۰] و ورنیبافی (نوعی گلیم ریزبافت) میپردازند.[۲۱]
سوغات؛ از سوغاتهای لذیذ این خطه میتوان به نان نزیک، نان تلتل، نان چایچورگی، قطچورگی، بالاباتماز، قلیپچورگی و عسل طبیعی خلخال اشاره کرد.[۲۲]
آموزش و پژوهش خلخال
[ویرایش | ویرایش مبدأ]این شهرستان دانشگاههای پیامنور، دانشگاه آزاد اسلامی، دانشکدهٔ پرستاری و مامایی و دانشکدهٔ فنی و حرفهای دارد.[۲۳]
مدرسه علمیهٔ امام جعفر صادق نیز در این شهرستان در حال فعالیت است.[۲۴]
تقسیمات کشوری خلخال
[ویرایش | ویرایش مبدأ]خلخال تا سال ۱۳۷۲ش از شهرستانهای استان آذربایجان شرقی بود؛ اما پس از تشکیل استان اردبیل در شمار شهرستانهای این استان قرار گرفت.[۲۵] مرکز خلخال، شهر خلخال است. این شهرستان شامل سه بخش مرکزی، خورشرستم و شاهرود و هشت دهستان است.[۲۶]
گردشگری خلخال
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
جادهٔ اسالم؛ جادهٔ اسالم یکی از زیباترین جادههای ایران است. دو طرف مسیر این جاده پوشیده از درختهای سر به فلک کشیده و آبوهوای آن عجیب است؛ بخشی از جاده شرجی و بخشی سرد و مهگرفته است.[۲۷]
منطقهٔ گردشگری ازناو؛ این منطقهٔ گردشگری با طبیعت بکر، یکی از جاذبههای گردشگری خلخال است. چشمهٔ ازناو این خطه از کوهی با همین نام سرچشمه میگیرد.[۲۸]
غار هفتخانه؛ این غار در روستای گرمخانه در جنوبغربی خلخال قرار دارد. غار هفتخانه هفت تالار بزرگ و کوچک دارد.[۲۹]
آبگرم گیوی؛ این آبگرم برای بیماریهای پوستی و مفصلی بسیار مفید است.[۳۰]
آبشار نوده؛ آبشار نوده در چهار کیلومتری روستای نوده و در دامنهٔ جنوبی کوه آقداغ قرار دارد. ارتفاع این آبشار حدود ۳۰ متر است.[۳۱]
آبشار نرهگر؛ این آبشار در نزدیکی روستای ایبو قرار داشته و نقش مؤثری در تأمین آب منطقه دارد.[۳۲]
قلهٔ آقداغ؛ این قله با ارتفاع ۳۳۲۲ متر دومین قلهٔ بلند استان اردبیل است.[۳۳]
دریاچهٔ نئور؛ دریاچهٔ نئور در ۴۸ کیلومتری جنوبشرقی اردبیل و میان اردبیل، خلخال و گیلان قرار دارد. دریاچهٔ نئور از دو دریاچهٔ بزرگ و کوچک تشکیل شده که در فصل بهار بهدلیل بارندگی فراوان به یکدیگر میپیوندند.[۳۴]
آبشار دیز؛ این آبشار در دهستان شال واقع شده و در میان تنگهای عمیق قرار دارد. ارتفاع این آبشار بیش از ۵۰ متر است.[۳۵]
غار آهکی بوزخاناداغی؛ غار آهکی بوزخاناداغی یا یخکان در ارتفاع حدود ۲۵۰۰ متری و با ارتفاع حدود ۶۰ متر فاصله از نوک قله قرار گرفته است.[۳۶]
از دیگر جاذبههای گردشگری این منطقه میتوان به حمام کلور، حمام درو، خانهٔ نصیری، مسجد روستای خمس، امامزاده دانیال، امامزاده سید حسین، امامزاده عینعلی، امامزاده زاویه سادات، امامزاده باباصفا، امامزاده ابراهیم، امامزاده سید هاشم، امامزاده قاسم، امامزاده سید صدرالدین، تپهٔ قالاهکفر، تپهٔ دیزیلین،[۳۷] غار جلالآباد، پل معلق هشتجین، تفرجگاه اندبیل، حمام نصر، قلعهٔ خشتی گیلوان، ییلاق دشته، روستای گردشگری کزج، گورستان تاریخی شمسآباد، خلخالسویی، روستای گردشگری برندق،[۳۸] مسجد ترازوج[۳۹] و پل پردیس اشاره کرد.[۴۰]
مشکلات زیستمحیطی خلخال
[ویرایش | ویرایش مبدأ]واگذاری مجوز برداشت و بهرهبرداری بیرویه از معادن سنگ، شن و ماسهٔ منطقه در وسعت زیاد، تخلیهٔ نخالههای ساختمانی و پرکردن درهها و مسیل آبهای روان، هدایت فاضلاب خام روستایی به رودخانهها، رهاسازی زبالههای سبک در طبیعت، فعالیت محل فعلی دفن زبالههای شهر و روستاها، استفاده غیرمتعارف از سموم شیمیایی برای مقابله با آفات نباتی، ورود گونهٔ ماهیان غیربومی از طریق مزارع پرورش ماهی، پایینبودن سرانهٔ فضای سبز و آلودگیهای صوتی ناشی از فعالیت صنایع از جمله مشکلات زیستمحیطی این شهرستان هستند.[۴۱]
پانویس
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- ↑ راهنمای شهرستانهای ایران، ۱۳۴۵ش، ص۲۰۵؛ جغرافیای استان اردبیل، ۱۳۸۱ش، ص۸؛ جعفری، دایرةالمعارف جغرافیایی ایران، ۱۳۸۴ش، ص۳۲و۱۲۶۲؛ محقق، مختصری از تاریخ و جغرافیای خلخال، ۱۳۳۹ش، ص۳۰.
- ↑ «نتایج سرشماری جمعیت به تفکیک تقسیمات کشوری سال ۱۳۹۵»، درگاه ملی آمار.
- ↑ بازن، طالش منطقهای قومی در شمال ایران، ۱۳۶۷ش، ج۲، ص۴۳۶؛ بهزادی، خلخال، ص۱۷؛ بئر، «نامه دربارهٔ تاتی و هرزندی»، ۱۳۵۸ش، ص۳۰۳؛ صفری، اردبیل در گذرگاه تاریخ، ۱۳۵۳ش، ج۲، ص۶۱؛ عبدلی، تاتها و تالشان، ۱۳۶۹ش، ص۱۷۵و۱۷۸؛ مشکور، نظری به تاریخ آذربایجان و آثار باستانی و جمعیتشناسی آن، ۱۳۴۹ش، ص۲۳۳–۲۳۴؛ نقیب، خلخال و مشاهیر، ۱۳۷۹ش، ص۳۵۱؛ محقق، مختصری از تاریخ و جغرافیای خلخال، ۱۳۳۹ش، ص۳۲.
- ↑ بازن، طالش منطقهای قومی در شمال ایران، ۱۳۶۷ش، ج۲، ص۴۴۱–۴۴۳؛ نقیب، خلخال و مشاهیر، ۱۳۷۹ش، ص۳۴۹.
- ↑ نقیب، خلخال و مشاهیر، ۱۳۷۹ش، ص۲۴۱.
- ↑ «درباره خلخال»، وبسایت خلخالیم.
- ↑ «خلخال»، وبسایت خلخال گشت.
- ↑ راهنما شهرستانهای ایران، ۱۳۴۵ش، ص۲۰۵.
- ↑ جعفری، گیتاشناسی ایران، ۱۳۶۸–۱۳۷۹ش، ص۴۶و۴۹و۱۳۷و۲۴۳و۲۵۵و۳۱۹و۳۶۹و۳۷۸.
- ↑ راهنما شهرستانهای ایران، ۱۳۴۵ش، ص۲۰۵؛ محقق، مختصری از تاریخ و جغرافیای خلخال، ۱۳۳۹ش، ص۲۹–۳۰.
- ↑ «بیست و چهار نوع مخاطره زیستمحیطی در خلخال شناسایی شد»، خبرگزاری ایرنا آنلاین.
- ↑ بازن، طالش منطقهای قومی در شمال ایران، ۱۳۶۷ش، ج۱، ص۱۳۰؛ جغرافیای استان اردبیل، ۱۳۸۱ش، ص۸.
- ↑ فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها)، استان ۳و۴ (آذربایجان)، ج۴، ص۱۹۸و۲۹۰؛ عبدلی، تاتها و تالشان، ۱۳۶۹ش، ص۱۷۵؛ محقق، مختصری از تاریخ و جغرافیای خلخال، ۱۳۳۹ش، ص۳۱و۳۲؛ یاوری، نساجی سنتی ایران، ۱۳۸۰ش، ص۹۰و۹۸.
- ↑ محقق، مختصری از تاریخ و جغرافیای خلخال، ۱۳۳۹ش، ص۳۱.
- ↑ فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها)، استان ۳و۴ (آذربایجان)، ج۴، ص۲۹۳و۴۰۵؛ بهزادی، خلخال، ص۱۴؛ محقق، مختصری از تاریخ و جغرافیای خلخال، ۱۳۳۹ش، ص۳۱و۳۲.
- ↑ مرادخانی، «آیین سنتی یلدا در خلخال»، خبرگزاری فارس نیوز آنلاین.
- ↑ «شهر خلخال»، ویکیفقه آنلاین.
- ↑ «سفر به خلخال، سرعین و مشگینشهر»، وبسایت ویزیتایران.
- ↑ «خلخال»، وبسایت خلخال گشت.
- ↑ خاماچی، فرهنگ جغرافیایی آذربایجانشرقی، ۱۳۷۰ش، ص۳۲۶–۳۲۷.
- ↑ آسایش، آذربایجان دیروز و امروز: بررسی پیشرفتهای اقتصادی و اجتماعی آذربایجانشرقی در عصر پهلوی، ۱۳۵۵ش، ج۱، ص۳۱۰.
- ↑ «خلخال»، وبسایت خلخال گشت.
- ↑ «نگاهی اجمالی به شهرستان خلخال»، وبسایت فرمانداری شهرستان خلخال.
- ↑ «نگاهی اجمالی به شهرستان خلخال»، وبسایت فرمانداری شهرستان خلخال.
- ↑ نقیب، خلخال و مشاهیر، ۱۳۷۹ش، ص۱۹۷.
- ↑ «جدول تقسیمات کشوری استان به تفکیک عناصر تقسیماتی»، معاونت توسعه روستایی و مناطق محروم کشور.
- ↑ «خلخال»، وبسایت علاءالدینترول.
- ↑ «درباره شهر خلخال/از دیدنیها تا سوغاتیهای خلخال»، وبسایت اتاقک.
- ↑ «خلخال»، وبسایت علاءالدینترول.
- ↑ «خلخال»، وبسایت علاءالدینترول.
- ↑ «خلخال»، وبسایت علاءالدینترول.
- ↑ «خلخال»، وبسایت علاءالدینترول.
- ↑ «خلخال»، وبسایت علاءالدینترول.
- ↑ «خلخال»، وبسایت علاءالدینترول.
- ↑ «جاذبههای طبیعی شهرستان خلخال»، وبسایت اولدوزتوریسم.
- ↑ «جاذبههای طبیعی شهرستان خلخال»، وبسایت اولدوزتوریسم.
- ↑ «خلخال کجاست؟ معرفی شهر رؤیایی و دیدنی خلخال»، وبسایت ایرانیجو.
- ↑ خرمشاهی، «جاهای دیدنی خلخال؛ شهری رؤیایی و بکر در اردبیل»، وبسایت کجارو.
- ↑ عبدلی، تاتها و تالشان، ۱۳۶۹ش، ص۱۸۲.
- ↑ نقیب، خلخال و مشاهیر، ۱۳۷۹ش، ص۲۹۷.
- ↑ «بیست و چهار نوع مخاطره زیستمحیطی در خلخال شناسایی شد»، خبرگزاری ایرنا آنلاین.
منابع
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- آسایش، حسین، آذربایجان دیروز و امروز: بررسی پیشرفتهای اقتصادی و اجتماعی آذربایجانشرقی در عصر پهلوی، تبریز، [بینا]، ۱۳۵۵ش.
- بازن، مارسل، طالش منطقهای قومی در شمال ایران، بهترجمهٔ مظفر امینفرشچیان، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۷ش.
- بئر، امیل، «نامه دربارهٔ تاتی و هرزندی»، آینده، تهران، شماره ۵، ۱۳۵۸ش.
- بهزادی، عیسی، خلخال، [بیجا]، [بینا]، [بیجا].
- «۲۴ نوع مخاطره زیستمحیطی در خلخال شناسایی شد»، خبرگزاری ایرنا آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۳۰ خرداد ۱۴۰۱ش.
- «جاذبههای طبیعی شهرستان خلخال»، وبسایت اولدوزتوریسم، تاریخ بازدید: ۳۰ شهریور ۱۴۰۱ش.
- «جدول تقسیمات کشوری استان به تفکیک عناصر تقسیماتی»، معاونت توسعه روستایی و مناطق محروم کشور، تاریخ بازدید: ۳۰ شهریور ۱۴۰۱ش.
- جعفری، عباس، دایرةالمعارف جغرافیایی ایران، تهران، مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی، ۱۳۸۴ش.
- جعفری، عباس، گیتاشناسی ایران، تهران، مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی، ۱۳۶۸–۱۳۷۹ش.
- جغرافیای استان اردبیل، تهران، وزارت آموزش و پرورش، ۱۳۸۱ش.
- خاماچی، بهروز، فرهنگ جغرافیایی آذربایجانشرقی، تهران، سروش، ۱۳۷۰ش.
- خرمشاهی، شیدا، «جاهای دیدنی خلخال؛ شهری رؤیایی و بکر در اردبیل»، وبسایت کجارو، تاریخ بازدید: ۳۰ شهریور ۱۴۰۱ش.
- «خلخال کجاست؟ معرفی شهر رؤیایی و دیدنی خلخال»، وبسایت ایرانیجو، تاریخ بازدید: ۳۰ شهریور ۱۴۰۱ش.
- «خلخال»، وبسایت خلخال گشت، تاریخ بازدید: ۳۰ شهریور ۱۴۰۱ش.
- «خلخال»، وبسایت علاءالدینترول، تاریخ بازدید: ۳۰ شهریور ۱۴۰۱ش.
- «دربارهٔ خلخال»، وبسایت خلخالیم، تاریخ بازدید: ۳۰ شهریور ۱۴۰۱ش.
- «دربارهٔ شهر خلخال/از دیدنیها تا سوغاتیهای خلخال»، وبسایت اتاقک، تاریخ درج مطلب: ۶ دی ۱۴۰۰ش.
- راهنمای شهرستانهای ایران، بهتحقیق ابراهیم اصلاح عربانی، تهران، سازمان فار، ۱۳۴۵ش.
- «سفر به خلخال، سرعین و مشگینشهر»، وبسایت ویزیتایران، تاریخ بازدید: ۳۰ شهریور ۱۴۰۱ش.
- «شهر خلخال»، ویکیفقه آنلاین، تاریخ بازدید: ۳۰ شهریور ۱۴۰۱ش.
- صفری، بابا، اردبیل در گذرگاه تاریخ، تهران، نویسنده، ۱۳۵۳ش.
- عبدلی، علی، تاتها و تالشان، تهران، ققنوس، چ۱، ۱۳۶۹ش.
- فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها)، استان ۳ و ۴ (آذربایجان)، تهران، دایرهٔ جغرافیایی ستاد ارتش، ۱۳۳۰ش.
- محقق، محمد، مختصری از تاریخ و جغرافیای خلخال، تهران، کتابخانه طهوری، ۱۳۳۹ش.
- مرادخانی، مصطفی، «آیین سنتی یلدا در خلخال»، خبرگزاری فارس نیوز آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۳۰ آذر ۱۳۹۸ش.
- مشکور، محمدجواد، نظری به تاریخ آذربایجان و آثار باستانی و جمعیتشناسی آن، تهران، انجمن آثار ملی، ۱۳۴۹ش.
- «نتایج سرشماری جمعیت به تفکیک تقسیمات کشوری سال ۱۳۹۵»، درگاه ملی آمار، تاریخ بازدید: ۳۰ شهریور ۱۴۰۱ش.
- نقیب، محمدمسعود، خلخال و مشاهیر، تبریز، مهد آزادی، ۱۳۷۹ش.
- «نگاهی اجمالی به شهرستان خلخال»، وبسایت فرمانداری شهرستان خلخال، تاریخ بازدید: ۳۰ شهریور ۱۴۰۱ش.
- یاوری، حسین، نساجی سنتی ایران، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی حوزه هنری، ۱۳۸۰ش.
| مناطق گردشگری | |||
|---|---|---|---|
| جاذبههای گردشگری | |||
| شهرها | |||
| روستاها | |||
| سوغات | |||
| مشاهیر |
| ||
