پیشنویس:مدیریت خشم: تفاوت میان نسخهها
imported>علی بیرانوند بدون خلاصۀ ویرایش |
حمید گلزار (بحث | مشارکتها) زدن لینک داخلی |
||
| (۱۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۹ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
''' | [[پرونده:مدیریت خشم.jpg|جایگزین= کارگاه آموزشی «مهارت کنترل خشم»|بندانگشتی|برگزاری کارگاه آموزشی «مهارت کنترل خشم» با همکاری انجمن روانشناسی، کانون مهارتهای زندگی و هلال احمر خراسان جنوبی]] | ||
'''{{درشت|مدیریت خشم؛}}''' مجموعه مهارتهای اکتسابی برای کنترل خشم. | |||
خشم، هیجانی منفی و بالقوه خطرناک است که با تحریکات فیزیولوژیک، افکار خصمانه و رفتارهای ناسازگار همراه بوده و هدف آن رفع موانع محیطی است. در آموزههای اسلامی، خشم طبیعی و از صفات نفسانی انسان است و به انواع خشم خالق، مثبت و منفی و درونی و بیرونی تقسیم میشود. خشم منفی ناشی از عوامل فردی (شناختی، هیجانی، رفتاری و زیستی) و اجتماعی (رویدادهای ناخواسته، رسانهها و انکار حق) است و پیامدهای گستردهای بر زندگی فردی و خانوادگی دارد. | |||
کنترل و پیشگیری خشم با تقوا، [[ذکر]] [[خدا]]، [[صبر]]، کنترل زبان و اعمال عبادی ممکن است و درمان آن از ابعاد شناختی، عاطفی، رفتاری و جسمانی انجام میشود. [[خانواده]] نقش کلیدی در شکلگیری شخصیت و آموزش مدیریت خشم به فرزندان دارد و با آموزش مهارتهای مناسب، الگو بودن و احترام به احساسات، خشم منفی کاهش مییابد. مدیریت صحیح خشم موجب جایگزینی آرامش، سلامت روان و زندگی متعادل در خانواده و اجتماع میشود. | |||
==مفهومشناسی== | |||
خشم بهمعنای عصبانی شدن،<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/خشم-4 دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه خشم.]</ref> در دانش [[روانشناسی]]، به نوعی [[احساس]] منفی گفته میشود که معمولاً با تحریکات فیزیولوژیک، افکار خصمانه و رفتارهای آسیبزا و ناسازگار همراه است. خشم، خطرناکترین هیجان بالقوه در پاسخ به بیاحترامی، تحقیر، تهدید، درد و رویدادهای ناخوشایند است و هدف آن نابود کردن موانع موجود در محیط است.<ref>خطیب، مهارتهای زندگی، 1396ش، ص164.</ref> در [[زبان عربی]]، واژگان غضب،<ref>مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، 1368ش، ج7، ص233.</ref> سَخَط،<ref>مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، 1368ش، ج5، ص79.</ref> غیظ<ref>راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص619.</ref> و حُنُق<ref>ابنمنظور، لسان العرب، 1414ق، ج10، ص70.</ref> بر ابعاد مختلف خشم دلالت دارند. خشم در آموزههای [[اسلام]]، از صفات نفسانی<ref>کلینی، الکافی، 1429ق، ج1، ص398.</ref> و ضرورت طبیعی [[زندگی]] انسان دانسته شده است.<ref>کیومرثی اسکویی، مهار خشم، 1391ش، ص66.</ref> | |||
==انواع خشم از منظر آموزههای اسلامی== | ==انواع خشم از منظر آموزههای اسلامی== | ||
# خشم خالق به مخلوق؛<ref>سوره طه، آیه 81.</ref> که نشانهای از عدالت و حکمت پروردگار است.<ref>کیومرثی اسکویی، مهار خشم، 1391ش، ص67.</ref> | |||
# خشم مثبت و منفی؛<ref>طریحی، مجمع البحرین، 1375ش، ج3، ص315.</ref> | |||
# خشم درونی و بیرونی.<ref>کیومرثی اسکویی، مهار خشم، 1391ش، ص70.</ref> | |||
==خشم منفی و عوامل آن== | ==خشم منفی و عوامل آن== | ||
خشم منفی، خشمی است که وجه متعالی نداشته و فقط برای رضایت مخلوق باشد.<ref>ابنمنظور، لسان العرب، 1414ق، ج1، ص629.</ref> | [[پرونده:مدیریت خشم۱.jpg|جایگزین=فیلم سینمایی مغزهای کوچک زنگزده|بندانگشتی|سکانسی از فیلم سینمایی مغزهای کوچک زنگزده]] | ||
خشم منفی، خشمی است که وجه متعالی نداشته و فقط برای رضایت مخلوق باشد.<ref>ابنمنظور، لسان العرب، 1414ق، ج1، ص629.</ref> در روایات این نوع از خشم، مصداق جهل،<ref>کلینی، الکافی، 1414ق، ج1، ص20.</ref> مقوم کفر،<ref>کلینی، الکافی، 1414ق، ج2، ص289.</ref> آشکارساز بدیها،<ref>محمدی ریشهری، میزان الحکمة، 1389ش، ج8، ص442.</ref> و نشانهٔ [[نفاق]]<ref>ابنشعبه حرانی، تحف العقول، 1404ق، ص49.</ref> معرفی شده است. عوامل بیان شده برای این گونه از خشم، به دو دسته فردی و اجتماعی تقسیم میشود. | |||
* '''عوامل فردی؛''' در این دسته میتوان به زمینههای شناختی مانند غفلت از عواقب و نیز پیشفرضهای منفی؛<ref>کیومرثی اسکویی، مهار خشم، 1391ش، ص161.</ref> زمینههای عاطفی- هیجانی مانند طمع، [[حسد|حسادت]]، کینهتوزی، میل و آرزو؛<ref>محمدی ریشهری، میزان الحکمة، 1389ش، ج5، ص536؛ ج3، ص104 و 136.</ref> زمینههای رفتاری ـ شخصیتی مانند تندخویی،<ref>محمدی ریشهری، میزان الحکمة، 1389ش، ج3، ص220</ref> تحرک، پرگویی، و بیشفعالی؛<ref>کیومرثی اسکویی، مهار خشم، 1391ش، ص162.</ref> و زمینههای زیستی ـ فیزیولوژیکی<ref>کیومرثی اسکویی، مهار خشم، 1391ش، ص162.</ref> مانند انواع نیاز<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج74، ص23.</ref> اشاره کرد. | |||
* '''عوامل اجتماعی'''؛ در این دسته میتوان به امور ناخواسته؛<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، 1404ق، ج20، ص322.</ref> رسانهها، قضاوت به حق (تلخی سخن حق)<ref>ابنشعبه حرانی، تحف العقول، 1404ق، ص88.</ref> و انکار و تکذیب،<ref>ابنشعبه حرانی، تحف العقول، 1404ق، ص284.</ref> اشاره کرد. | |||
==راههای کنترل خشم== | ==راههای کنترل خشم== | ||
===پیشگیری خشم=== | |||
حضرت | [[حضرت محمد]]، اولین گام مدیریت و کنترل خشم را پیشگیری دانسته و پاداش کسی که خشم خود را مهار میکند همسان پاداش شهید دانسته است.<ref>ابنبابویه، من لا یحضره الفقیه، 1413ش، ج4، ص15.</ref> در آموزههای دینی برای مدیریت خشم به راهکارهای زیر اشاره شده است: | ||
تقویت تقوا و پرهیزکاری؛<ref>سوره آلعمران، آیه 133-134.</ref> | *تقویت تقوا و پرهیزکاری؛<ref>سوره آلعمران، آیه 133-134.</ref> | ||
*نادیده گرفتن اشتباهات دیگران؛<ref>سوره شوری، آیه 37.</ref> | |||
*ذکر و یاد [[خدا]]؛<ref>سوره رعد، آیه 28.</ref> | |||
*تغییر وضعیت؛<ref>متقی هندی، کنزالعمال، 1409ق، ص519.</ref> | |||
در آغوش گرفتن و نوازش کردن؛<ref>کیومرثی اسکویی، مهار خشم، 1391ش، ص186.</ref> | *در آغوش گرفتن و نوازش کردن؛<ref>کیومرثی اسکویی، مهار خشم، 1391ش، ص186.</ref> | ||
*[[صله رحم|صلهٔ رحم]] و [[هدیه]] دادن به دیگران؛<ref>کلینی، الکافی، 1388ق، ج5، ص143.</ref> | |||
رضایتمندی از مقدرات زندگی؛ صبر و بردباری؛<ref> | *رضایتمندی از مقدرات زندگی؛ صبر و بردباری؛<ref>محمدی ریشهری، میزان الحکمة، 1389ش، ج3، ص220.</ref> | ||
کنترل زبان؛ | *کنترل زبان؛<ref>محمدی ریشهری، میزان الحکمة، 1389ش، ج10، ص267.</ref> | ||
انجام اعمال عبادی؛ | *انجام اعمال عبادی؛<ref>محمدی ریشهری، میزان الحکمة، 1389ش، ج8، ص455.</ref> | ||
بخشش و گذشت. | *بخشش و گذشت.<ref>سوره آلعمران، آیه 132.</ref> | ||
== | ===درمان خشم=== | ||
از منظر دانش [[روانشناسی]]، بهترین راهحل و درمان برای مدیریت خشم منفی میبایست با در نظر گرفتن ابعاد مختلف وجود انسان، مورد توجه قرار گیرد. | |||
#بُعد شناختی؛ در این بعد، به حقیقت خشم، علل، آثار و پیامدهای کنترل آن و آسیبهای کنترل نکردن آن، توجه میشود. | |||
#بُعد عاطفی؛ در این بعد، به تشویق و تهییج عاطفی و تحریک هیجان افراد برای کنترل خشم و [[پرخاشگری]]، توجه میشود. | |||
#بُعد رفتاری؛ در این بعد، به مجموعهٔ رفتاری و مهارتی آرامکنندهٔ تشنج و [[هیجان]] مانند موارد زیر توجه میشود: پذیرش اشتباه و عذرخواهی، بیان احساسات، حرف زدن با کسی که موجب آرامش فرد شود، دور شدن از موقعیت بحرانی و فرصت دادن به خود، حل مشکل با برخورد منطقی و [[برنامهریزی]] صحیح، شوخی کردن و ابراز علاقه و پذیرش این که زندگی همواره منصفانه نیست. | |||
#بُعد جسمانی؛ در این بعد به مجموعه اعمالی توجه میشود که با انجام آنها میتوان از میزان خشم خود و پیامدهای آن کاست؛ مانند: کشیدن نفس عمیق و تمرکز بر آن، انجام [[ورزش|ورزشهای]] هوازی مانند دویدن، دوچرخهسواری، شنا، دوش گرفتن، نوشیدن [[آب]] و ماساژ سر و گردن و شانه.<ref>[https://afraclinic.com/article/7/خشم-چیست-راه-های-کنترل-خشم-کدامند «کنترل خشم چیست؟ روشهای کنترل خشم کدامند؟»، وبسایت افرا کلینیک.]</ref> | |||
خشم منفی و ناسالم پیامدهای بالقوه فراوانی دارد که میتواند زندگی فردی و اجتماعی فرد پرخاشگر و اطرافیان او را تحتالشعاع قرار دهد. | ==اهمیت و راهکارهای کنترل خشم در خانواده== | ||
===خانواده: کانون آرامش یا بستر تنش؟=== | |||
نخستین کانون شکلگیری شخصیت انسان، نهاد [[خانواده]] است. اگر این مرکزِ آرامش، مودت و رحمت<ref>سوره روم، آیه 21.</ref> از [[محبت در خانواده|محبت]] و همدلی خالی شود و به محل نزاع و درگیری مبدل شود، بنیان آن سست شده و نخستین تأثیرات منفی را بر شخصیت فرزندان میگذارد.<ref>رفیعی محمدی، گفتار رفیع، 1391ش، ج2، ص63.</ref> | |||
===تأثیر مستقیم رفتار والدین بر فرزندان=== | |||
در این بین، بدرفتاری، تندی والدین و ناسازگاری آنها و [[خشونت علیه زن|خشونت مردان علیه زنان]] به فرزندان سرایت میکند و بهصورت یک رویه در میآید.<ref>رفیعی محمدی، گفتار رفیع، 1391ش، ج2، ص62.</ref> در چنین خانوادههایی، والدین فرزندان را قربانی مشاجرات و پرخاشگریهای خود میکنند. برخورد کریمانه، صمیمی و بهدور از هرگونه خشونت و پرخاشگری والدین، فرزندان را با [[کرامت]] بار میآورد.<ref>رفیعی محمدی، گفتار رفیع، 1391ش، ج2، ص63.</ref> قرآن کریم، نیکورفتاری و شفقت نسبت به خانواده را یکی از ویژگیهای اهل [[بهشت]] میداند.<ref>رفیعی محمدی، گفتار رفیع، 1391ش، ج2، ص62.</ref> | |||
===پیامدهای گسترده خشم کنترلنشده=== | |||
خشم منفی و ناسالم پیامدهای بالقوه فراوانی دارد که میتواند زندگی فردی و اجتماعی فرد پرخاشگر و اطرافیان او را تحتالشعاع قرار دهد.<ref>نوری، مستدرک الوسائل، 1408ق، ج12، ص12.</ref> رضایتمندی از [[ازدواج]]، تربیت صحیح فرزندان، سلامت روح و روان افراد خانواده، پیشرفتهای فردی و اجتماعی افراد خانواده از قبیل پیشرفت شغلی، علمی، فرهنگی از جمله مسائل مهم تحتالشعاع خشم منفی هستند. | |||
===پذیرش و آگاهی از عواقب خشم=== | |||
اگر شخص پرخاشگر بپذیرد که خشم و عصبانیت او با [[ترس]]، [[اضطراب]]، فشار روانی، احساس گناه، [[افسردگی]]، رنجش، ناکامی و ناامیدی همراه بوده و پیامدهای ناگواری در حوزه سلامت روح و روان افراد خانواده و افراد مرتبط با او را به دنبال دارد، با کنترل و مدیریت به موقع خشم خود و حفظ آرامش در محیط خانواده بستر را برای پرورش و تربیت فرزندان فراهم میکند.<ref>خطیب، مهارتهای زندگی، 1396ش، ص173.</ref> | |||
===نتایج مدیریت خشم: جایگزینی آرامش به جای تخریب=== | |||
با مدیریت خشم در محیط [[خانواده]] و اجتماع آثار ناگوار آن از قبیل [[غم]] و اندوه شدید،<ref>کلینی، الکافی، 1429ق، ج3، ص740.</ref> کینهتوزی،<ref>محمدی ریشهری، میزان الحکمة، 1389ش، ج8، ص442.</ref> از بین رفتن خردورزی،<ref>محمدی ریشهری، میزان الحکمة، 1389ش، ص327.</ref> از دست دادن جاذبههای میانفردی،<ref>محمدی ریشهری، دانشنامه امیرالمؤمنین بر پایه قرآن، 1389ش، ج11، ص276.</ref> ملامت،<ref>آمدی، تصنیف غرر الحکم و درالکلم، 1366ش، ص303.</ref> از دست رفتن پایداری هیجانی<ref>محمدی ریشهری، میزان الحکمة، 1389ش، ج8، ص459.</ref> جای خود را به زندگی معنوی<ref>محمدی ریشهری، حکم النبی الأعظم، 1429ق، ج5، ص61.</ref> و پر از آرامش<ref>سوره روم، آیه 21.</ref> و سلامتی روح و روان میدهد.<ref>خطیب، مهارتهای زندگی، 1396ش، ص173.</ref> | |||
==آموزش مدیریت خشم به فرزندان از دیدگاه روانشناسی== | ==آموزش مدیریت خشم به فرزندان از دیدگاه روانشناسی== | ||
از نظر علم | از نظر علم روانشناسی روشهای مناسب برای کنترل خشم، اکتسابی هستند، از اینرو میتوان با روشهای زیر، چگونگی قدرتمند شدن احساسات و مدیریت آنها را به فرزندان خود آموخت. | ||
مثال زدن و الگو بودن برای آنها؛ | *مثال زدن و الگو بودن برای آنها؛ | ||
*توضیح طبیعی بودن عصبانی شدن انسان و بروز به موقع و به جای آن و دوری از کتک زدن دوستان؛ | |||
*احترام به احساسات فرزندان؛ | |||
*آموزش راهکارهای مناسب برای حل مشکلات؛ | |||
*آموزش ارتباطات درست و صادقانهٔ آزاد به آنها؛ | |||
*آموزش و بیان تفاوت بین خشم درست و خشم منفی و خشونت؛ | |||
بازی درمانی؛ | *[[بازی]] درمانی؛ | ||
روبهرو کردن کودک با عواقب رفتارش؛ | *روبهرو کردن کودک با عواقب رفتارش؛ | ||
داشتن قانون برای عصبانیت در خانه و آگاه کردن کودک از این قوانین. | *داشتن قانون برای عصبانیت در [[خانه]] و آگاه کردن [[کودک]] از این قوانین.<ref>[https://honarehzendegi.com/fa/Anger-control-in-children طباطبایی، «کنترل خشم درکودکان، نحوۀ مدیریت و کنترل عصبانیت در کودکان»، حامی هنر زندگی.]</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
* ابنبابویه، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، | {{آغاز منابع}} | ||
* ابنشعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول، قم، جامعه مدرسین، | * ابنبابویه، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۳ش. | ||
* ابنمنظور، محمد، لسان العرب، بیروت، دارالصادر، | * ابنشعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۴ق. | ||
* آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و دررالکلم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، | * ابنمنظور، محمد، لسان العرب، بیروت، دارالصادر، ۱۴۱۴ق. | ||
* خطیب، مهدی، مهارتهای زندگی، قم، دارالحدیث، چاپ اول، | * آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و دررالکلم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۶۶ش. | ||
* خمینی، روحالله، شرح حدیث جنودِ عقل و جهل، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، | * خطیب، مهدی، مهارتهای زندگی، قم، دارالحدیث، چاپ اول، ۱۳۹۶ش. | ||
* دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، وبسایت واژهیاب، تاریخ بازدید: | * خمینی، روحالله، شرح حدیث جنودِ عقل و جهل، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۶۸ش. | ||
* رفیعی محمدی، ناصر، گفتار رفیع، قم، معروف، چاپ چهارم، | * دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، وبسایت واژهیاب، تاریخ بازدید: ۲۵ مرداد ۱۴۰۱ش. | ||
* راغب اصفهانی، حسین، المفردات فی غریب القرآن، دمشق، دار العلم | * رفیعی محمدی، ناصر، گفتار رفیع، قم، معروف، چاپ چهارم، ۱۳۹۱ش. | ||
* طباطبایی، فرزاد، «کنترل خشم درکودکان، | * راغب اصفهانی، حسین، المفردات فی غریب القرآن، دمشق، دار العلم ۱۴۱۲ق. | ||
* طریحی، فخرالدین، | * طباطبایی، فرزاد، «کنترل خشم درکودکان، نحوهٔ مدیریت و کنترل عصبانیت در کودکان»، وبسایت حامی هنر زندگی، تاریخ بازدید: ۲۵ مرداد ۱۴۰۱ش. | ||
* فیض کاشانی، ملامحسن، اللمعه البیضاء فی شرح الاحیا، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه، | * طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، تهران، [بینا]، ۱۳۷۵ش. | ||
* | * فیض کاشانی، ملامحسن، اللمعه البیضاء فی شرح الاحیا، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه، ۱۴۱۷ق. | ||
* «کنترل خشم چیست؟ روشهای کنترل خشم کدامند؟»، وبسایت افرا کلینیک، تاریخ درج مطلب: | * کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دار الحدیث، چاپ اول، ۱۴۲۹ق. | ||
* کیومرثی اسکویی، محمدرضا، مهار خشم: بررسی روانشناختی خشم و مهار آن از دیدگاه اسلام، قم، دار الحدیث، چاپ اول، | * «کنترل خشم چیست؟ روشهای کنترل خشم کدامند؟»، وبسایت افرا کلینیک، تاریخ درج مطلب: ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۸ش. | ||
* متقی هندی، علی بن حسام الدین، کنزالعمال، بیروت، مؤسسه الرساله، | * کیومرثی اسکویی، محمدرضا، مهار خشم: بررسی روانشناختی خشم و مهار آن از دیدگاه اسلام، قم، دار الحدیث، چاپ اول، ۱۳۹۱ش. | ||
* مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، | * متقی هندی، علی بن حسام الدین، کنزالعمال، بیروت، مؤسسه الرساله، ۱۴۰۹ق. | ||
* | * مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق. | ||
* | * محمدی ریشهری، محمد، حکم النبی الأعظم، قم، دار الحدیث، چاپ اول، ۱۴۲۹ق. | ||
* | * محمدی ریشهری، محمد، دانشنامه امیرالمؤمنین بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، قم، دار الحدیث، چاپ سوم، ۱۳۸۹ش. | ||
* | * محمدی ریشهری، محمد، دنیا و آخرت از نگاه قرآن و حدیث، قم، دار الحدیث، چاپ اول، ۱۳۸۴ش. | ||
* مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، | * محمدی ریشهری، محمد، میزان الحکمة، دار الحدیث، چاپ یازدهم، ۱۳۸۹ش. | ||
* نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسه آل البیت، | * مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۶۸ش. | ||
[[رده: | * نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسه آل البیت، ۱۴۰۸ق. | ||
{{پایان منابع}} | |||
{{زندگی-افقی}} | |||
{{اخلاق-افقی}} | |||
[[رده:اخلاق زیستی]] | |||
[[رده:اخلاق فضیلتمحور]] | |||
[[رده:خشونت]] | |||
[[رده:فضائل اخلاقی]] | |||
[[رده:مهارتهای زندگی]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۱۰ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۱۵:۰۷
مدیریت خشم؛ مجموعه مهارتهای اکتسابی برای کنترل خشم.
خشم، هیجانی منفی و بالقوه خطرناک است که با تحریکات فیزیولوژیک، افکار خصمانه و رفتارهای ناسازگار همراه بوده و هدف آن رفع موانع محیطی است. در آموزههای اسلامی، خشم طبیعی و از صفات نفسانی انسان است و به انواع خشم خالق، مثبت و منفی و درونی و بیرونی تقسیم میشود. خشم منفی ناشی از عوامل فردی (شناختی، هیجانی، رفتاری و زیستی) و اجتماعی (رویدادهای ناخواسته، رسانهها و انکار حق) است و پیامدهای گستردهای بر زندگی فردی و خانوادگی دارد.
کنترل و پیشگیری خشم با تقوا، ذکر خدا، صبر، کنترل زبان و اعمال عبادی ممکن است و درمان آن از ابعاد شناختی، عاطفی، رفتاری و جسمانی انجام میشود. خانواده نقش کلیدی در شکلگیری شخصیت و آموزش مدیریت خشم به فرزندان دارد و با آموزش مهارتهای مناسب، الگو بودن و احترام به احساسات، خشم منفی کاهش مییابد. مدیریت صحیح خشم موجب جایگزینی آرامش، سلامت روان و زندگی متعادل در خانواده و اجتماع میشود.
مفهومشناسی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]خشم بهمعنای عصبانی شدن،[۱] در دانش روانشناسی، به نوعی احساس منفی گفته میشود که معمولاً با تحریکات فیزیولوژیک، افکار خصمانه و رفتارهای آسیبزا و ناسازگار همراه است. خشم، خطرناکترین هیجان بالقوه در پاسخ به بیاحترامی، تحقیر، تهدید، درد و رویدادهای ناخوشایند است و هدف آن نابود کردن موانع موجود در محیط است.[۲] در زبان عربی، واژگان غضب،[۳] سَخَط،[۴] غیظ[۵] و حُنُق[۶] بر ابعاد مختلف خشم دلالت دارند. خشم در آموزههای اسلام، از صفات نفسانی[۷] و ضرورت طبیعی زندگی انسان دانسته شده است.[۸]
انواع خشم از منظر آموزههای اسلامی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- خشم خالق به مخلوق؛[۹] که نشانهای از عدالت و حکمت پروردگار است.[۱۰]
- خشم مثبت و منفی؛[۱۱]
- خشم درونی و بیرونی.[۱۲]
خشم منفی و عوامل آن
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
خشم منفی، خشمی است که وجه متعالی نداشته و فقط برای رضایت مخلوق باشد.[۱۳] در روایات این نوع از خشم، مصداق جهل،[۱۴] مقوم کفر،[۱۵] آشکارساز بدیها،[۱۶] و نشانهٔ نفاق[۱۷] معرفی شده است. عوامل بیان شده برای این گونه از خشم، به دو دسته فردی و اجتماعی تقسیم میشود.
- عوامل فردی؛ در این دسته میتوان به زمینههای شناختی مانند غفلت از عواقب و نیز پیشفرضهای منفی؛[۱۸] زمینههای عاطفی- هیجانی مانند طمع، حسادت، کینهتوزی، میل و آرزو؛[۱۹] زمینههای رفتاری ـ شخصیتی مانند تندخویی،[۲۰] تحرک، پرگویی، و بیشفعالی؛[۲۱] و زمینههای زیستی ـ فیزیولوژیکی[۲۲] مانند انواع نیاز[۲۳] اشاره کرد.
- عوامل اجتماعی؛ در این دسته میتوان به امور ناخواسته؛[۲۴] رسانهها، قضاوت به حق (تلخی سخن حق)[۲۵] و انکار و تکذیب،[۲۶] اشاره کرد.
راههای کنترل خشم
[ویرایش | ویرایش مبدأ]پیشگیری خشم
[ویرایش | ویرایش مبدأ]حضرت محمد، اولین گام مدیریت و کنترل خشم را پیشگیری دانسته و پاداش کسی که خشم خود را مهار میکند همسان پاداش شهید دانسته است.[۲۷] در آموزههای دینی برای مدیریت خشم به راهکارهای زیر اشاره شده است:
- تقویت تقوا و پرهیزکاری؛[۲۸]
- نادیده گرفتن اشتباهات دیگران؛[۲۹]
- ذکر و یاد خدا؛[۳۰]
- تغییر وضعیت؛[۳۱]
- در آغوش گرفتن و نوازش کردن؛[۳۲]
- صلهٔ رحم و هدیه دادن به دیگران؛[۳۳]
- رضایتمندی از مقدرات زندگی؛ صبر و بردباری؛[۳۴]
- کنترل زبان؛[۳۵]
- انجام اعمال عبادی؛[۳۶]
- بخشش و گذشت.[۳۷]
درمان خشم
[ویرایش | ویرایش مبدأ]از منظر دانش روانشناسی، بهترین راهحل و درمان برای مدیریت خشم منفی میبایست با در نظر گرفتن ابعاد مختلف وجود انسان، مورد توجه قرار گیرد.
- بُعد شناختی؛ در این بعد، به حقیقت خشم، علل، آثار و پیامدهای کنترل آن و آسیبهای کنترل نکردن آن، توجه میشود.
- بُعد عاطفی؛ در این بعد، به تشویق و تهییج عاطفی و تحریک هیجان افراد برای کنترل خشم و پرخاشگری، توجه میشود.
- بُعد رفتاری؛ در این بعد، به مجموعهٔ رفتاری و مهارتی آرامکنندهٔ تشنج و هیجان مانند موارد زیر توجه میشود: پذیرش اشتباه و عذرخواهی، بیان احساسات، حرف زدن با کسی که موجب آرامش فرد شود، دور شدن از موقعیت بحرانی و فرصت دادن به خود، حل مشکل با برخورد منطقی و برنامهریزی صحیح، شوخی کردن و ابراز علاقه و پذیرش این که زندگی همواره منصفانه نیست.
- بُعد جسمانی؛ در این بعد به مجموعه اعمالی توجه میشود که با انجام آنها میتوان از میزان خشم خود و پیامدهای آن کاست؛ مانند: کشیدن نفس عمیق و تمرکز بر آن، انجام ورزشهای هوازی مانند دویدن، دوچرخهسواری، شنا، دوش گرفتن، نوشیدن آب و ماساژ سر و گردن و شانه.[۳۸]
اهمیت و راهکارهای کنترل خشم در خانواده
[ویرایش | ویرایش مبدأ]خانواده: کانون آرامش یا بستر تنش؟
[ویرایش | ویرایش مبدأ]نخستین کانون شکلگیری شخصیت انسان، نهاد خانواده است. اگر این مرکزِ آرامش، مودت و رحمت[۳۹] از محبت و همدلی خالی شود و به محل نزاع و درگیری مبدل شود، بنیان آن سست شده و نخستین تأثیرات منفی را بر شخصیت فرزندان میگذارد.[۴۰]
تأثیر مستقیم رفتار والدین بر فرزندان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در این بین، بدرفتاری، تندی والدین و ناسازگاری آنها و خشونت مردان علیه زنان به فرزندان سرایت میکند و بهصورت یک رویه در میآید.[۴۱] در چنین خانوادههایی، والدین فرزندان را قربانی مشاجرات و پرخاشگریهای خود میکنند. برخورد کریمانه، صمیمی و بهدور از هرگونه خشونت و پرخاشگری والدین، فرزندان را با کرامت بار میآورد.[۴۲] قرآن کریم، نیکورفتاری و شفقت نسبت به خانواده را یکی از ویژگیهای اهل بهشت میداند.[۴۳]
پیامدهای گسترده خشم کنترلنشده
[ویرایش | ویرایش مبدأ]خشم منفی و ناسالم پیامدهای بالقوه فراوانی دارد که میتواند زندگی فردی و اجتماعی فرد پرخاشگر و اطرافیان او را تحتالشعاع قرار دهد.[۴۴] رضایتمندی از ازدواج، تربیت صحیح فرزندان، سلامت روح و روان افراد خانواده، پیشرفتهای فردی و اجتماعی افراد خانواده از قبیل پیشرفت شغلی، علمی، فرهنگی از جمله مسائل مهم تحتالشعاع خشم منفی هستند.
پذیرش و آگاهی از عواقب خشم
[ویرایش | ویرایش مبدأ]اگر شخص پرخاشگر بپذیرد که خشم و عصبانیت او با ترس، اضطراب، فشار روانی، احساس گناه، افسردگی، رنجش، ناکامی و ناامیدی همراه بوده و پیامدهای ناگواری در حوزه سلامت روح و روان افراد خانواده و افراد مرتبط با او را به دنبال دارد، با کنترل و مدیریت به موقع خشم خود و حفظ آرامش در محیط خانواده بستر را برای پرورش و تربیت فرزندان فراهم میکند.[۴۵]
نتایج مدیریت خشم: جایگزینی آرامش به جای تخریب
[ویرایش | ویرایش مبدأ]با مدیریت خشم در محیط خانواده و اجتماع آثار ناگوار آن از قبیل غم و اندوه شدید،[۴۶] کینهتوزی،[۴۷] از بین رفتن خردورزی،[۴۸] از دست دادن جاذبههای میانفردی،[۴۹] ملامت،[۵۰] از دست رفتن پایداری هیجانی[۵۱] جای خود را به زندگی معنوی[۵۲] و پر از آرامش[۵۳] و سلامتی روح و روان میدهد.[۵۴]
آموزش مدیریت خشم به فرزندان از دیدگاه روانشناسی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]از نظر علم روانشناسی روشهای مناسب برای کنترل خشم، اکتسابی هستند، از اینرو میتوان با روشهای زیر، چگونگی قدرتمند شدن احساسات و مدیریت آنها را به فرزندان خود آموخت.
- مثال زدن و الگو بودن برای آنها؛
- توضیح طبیعی بودن عصبانی شدن انسان و بروز به موقع و به جای آن و دوری از کتک زدن دوستان؛
- احترام به احساسات فرزندان؛
- آموزش راهکارهای مناسب برای حل مشکلات؛
- آموزش ارتباطات درست و صادقانهٔ آزاد به آنها؛
- آموزش و بیان تفاوت بین خشم درست و خشم منفی و خشونت؛
- بازی درمانی؛
- روبهرو کردن کودک با عواقب رفتارش؛
- داشتن قانون برای عصبانیت در خانه و آگاه کردن کودک از این قوانین.[۵۵]
پانویس
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- ↑ دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه خشم.
- ↑ خطیب، مهارتهای زندگی، 1396ش، ص164.
- ↑ مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، 1368ش، ج7، ص233.
- ↑ مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، 1368ش، ج5، ص79.
- ↑ راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص619.
- ↑ ابنمنظور، لسان العرب، 1414ق، ج10، ص70.
- ↑ کلینی، الکافی، 1429ق، ج1، ص398.
- ↑ کیومرثی اسکویی، مهار خشم، 1391ش، ص66.
- ↑ سوره طه، آیه 81.
- ↑ کیومرثی اسکویی، مهار خشم، 1391ش، ص67.
- ↑ طریحی، مجمع البحرین، 1375ش، ج3، ص315.
- ↑ کیومرثی اسکویی، مهار خشم، 1391ش، ص70.
- ↑ ابنمنظور، لسان العرب، 1414ق، ج1، ص629.
- ↑ کلینی، الکافی، 1414ق، ج1، ص20.
- ↑ کلینی، الکافی، 1414ق، ج2، ص289.
- ↑ محمدی ریشهری، میزان الحکمة، 1389ش، ج8، ص442.
- ↑ ابنشعبه حرانی، تحف العقول، 1404ق، ص49.
- ↑ کیومرثی اسکویی، مهار خشم، 1391ش، ص161.
- ↑ محمدی ریشهری، میزان الحکمة، 1389ش، ج5، ص536؛ ج3، ص104 و 136.
- ↑ محمدی ریشهری، میزان الحکمة، 1389ش، ج3، ص220
- ↑ کیومرثی اسکویی، مهار خشم، 1391ش، ص162.
- ↑ کیومرثی اسکویی، مهار خشم، 1391ش، ص162.
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج74، ص23.
- ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، 1404ق، ج20، ص322.
- ↑ ابنشعبه حرانی، تحف العقول، 1404ق، ص88.
- ↑ ابنشعبه حرانی، تحف العقول، 1404ق، ص284.
- ↑ ابنبابویه، من لا یحضره الفقیه، 1413ش، ج4، ص15.
- ↑ سوره آلعمران، آیه 133-134.
- ↑ سوره شوری، آیه 37.
- ↑ سوره رعد، آیه 28.
- ↑ متقی هندی، کنزالعمال، 1409ق، ص519.
- ↑ کیومرثی اسکویی، مهار خشم، 1391ش، ص186.
- ↑ کلینی، الکافی، 1388ق، ج5، ص143.
- ↑ محمدی ریشهری، میزان الحکمة، 1389ش، ج3، ص220.
- ↑ محمدی ریشهری، میزان الحکمة، 1389ش، ج10، ص267.
- ↑ محمدی ریشهری، میزان الحکمة، 1389ش، ج8، ص455.
- ↑ سوره آلعمران، آیه 132.
- ↑ «کنترل خشم چیست؟ روشهای کنترل خشم کدامند؟»، وبسایت افرا کلینیک.
- ↑ سوره روم، آیه 21.
- ↑ رفیعی محمدی، گفتار رفیع، 1391ش، ج2، ص63.
- ↑ رفیعی محمدی، گفتار رفیع، 1391ش، ج2، ص62.
- ↑ رفیعی محمدی، گفتار رفیع، 1391ش، ج2، ص63.
- ↑ رفیعی محمدی، گفتار رفیع، 1391ش، ج2، ص62.
- ↑ نوری، مستدرک الوسائل، 1408ق، ج12، ص12.
- ↑ خطیب، مهارتهای زندگی، 1396ش، ص173.
- ↑ کلینی، الکافی، 1429ق، ج3، ص740.
- ↑ محمدی ریشهری، میزان الحکمة، 1389ش، ج8، ص442.
- ↑ محمدی ریشهری، میزان الحکمة، 1389ش، ص327.
- ↑ محمدی ریشهری، دانشنامه امیرالمؤمنین بر پایه قرآن، 1389ش، ج11، ص276.
- ↑ آمدی، تصنیف غرر الحکم و درالکلم، 1366ش، ص303.
- ↑ محمدی ریشهری، میزان الحکمة، 1389ش، ج8، ص459.
- ↑ محمدی ریشهری، حکم النبی الأعظم، 1429ق، ج5، ص61.
- ↑ سوره روم، آیه 21.
- ↑ خطیب، مهارتهای زندگی، 1396ش، ص173.
- ↑ طباطبایی، «کنترل خشم درکودکان، نحوۀ مدیریت و کنترل عصبانیت در کودکان»، حامی هنر زندگی.
منابع
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- ابنبابویه، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۳ش.
- ابنشعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۴ق.
- ابنمنظور، محمد، لسان العرب، بیروت، دارالصادر، ۱۴۱۴ق.
- آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و دررالکلم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۶۶ش.
- خطیب، مهدی، مهارتهای زندگی، قم، دارالحدیث، چاپ اول، ۱۳۹۶ش.
- خمینی، روحالله، شرح حدیث جنودِ عقل و جهل، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۶۸ش.
- دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، وبسایت واژهیاب، تاریخ بازدید: ۲۵ مرداد ۱۴۰۱ش.
- رفیعی محمدی، ناصر، گفتار رفیع، قم، معروف، چاپ چهارم، ۱۳۹۱ش.
- راغب اصفهانی، حسین، المفردات فی غریب القرآن، دمشق، دار العلم ۱۴۱۲ق.
- طباطبایی، فرزاد، «کنترل خشم درکودکان، نحوهٔ مدیریت و کنترل عصبانیت در کودکان»، وبسایت حامی هنر زندگی، تاریخ بازدید: ۲۵ مرداد ۱۴۰۱ش.
- طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، تهران، [بینا]، ۱۳۷۵ش.
- فیض کاشانی، ملامحسن، اللمعه البیضاء فی شرح الاحیا، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه، ۱۴۱۷ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دار الحدیث، چاپ اول، ۱۴۲۹ق.
- «کنترل خشم چیست؟ روشهای کنترل خشم کدامند؟»، وبسایت افرا کلینیک، تاریخ درج مطلب: ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۸ش.
- کیومرثی اسکویی، محمدرضا، مهار خشم: بررسی روانشناختی خشم و مهار آن از دیدگاه اسلام، قم، دار الحدیث، چاپ اول، ۱۳۹۱ش.
- متقی هندی، علی بن حسام الدین، کنزالعمال، بیروت، مؤسسه الرساله، ۱۴۰۹ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- محمدی ریشهری، محمد، حکم النبی الأعظم، قم، دار الحدیث، چاپ اول، ۱۴۲۹ق.
- محمدی ریشهری، محمد، دانشنامه امیرالمؤمنین بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، قم، دار الحدیث، چاپ سوم، ۱۳۸۹ش.
- محمدی ریشهری، محمد، دنیا و آخرت از نگاه قرآن و حدیث، قم، دار الحدیث، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
- محمدی ریشهری، محمد، میزان الحکمة، دار الحدیث، چاپ یازدهم، ۱۳۸۹ش.
- مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۶۸ش.
- نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسه آل البیت، ۱۴۰۸ق.
| کیفیت زندگی | |
|---|---|
| مفاهیم سبک زندگی | |
| مهارتهای زندگی | |
| مراحل زندگی | |
| فلسفه و معنای زندگی | |
| سبکهای فرهنگی و اجتماعی زندگی | |
