پرش به محتوا

پیش‌نویس:علم‌بندی در گیلان: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
imported>مریم نجفی اصل پاشاکی
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۱۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۹ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
<big>'''علم‌بندی در گیلان؛'''</big> یکی از آیین‌های سنتی گیلان در ایام سوگواری ماه محرم.
[[پرونده:علم‌بندی در گیلان.jpg|جایگزین=مراسم آیینی علم‌بندی در شامگاه ششمین روز ماه محرم در ماسوله|بندانگشتی|مراسم آیینی علم‌بندی در شامگاه ششمین روز ماه محرم در ماسوله]]
{{درشت|'''علم‌بندی در گیلان؛'''}} یکی از آیین‌های سنتی گیلان در ایام سوگواری ماه محرم.


[[آیین عَلَم‌بندی]] یکی از رسم‌های سنتی و رایج گیلانی‌ها در آغاز [[ماه محرم]] و ایام سوگواری شهادت [[امام حسین]] است. [[عَلَم]] در فرهنگ [[شیعیان]]، نماد آیین [[سوگواری]] است و هر دسته عزاداری، علم ویژه خود را در روز [[عاشورا]] به حرکت می‌آورد. آیین علم‌بندی معمولاً در دهۀ اول [[محرم]] و در تمام شهرها و روستاهای [[گیلان]] با کمی تفاوت در زمان شروع و آداب و رسوم، صورت می‌گیرد. رسم علم‌بندی در [[روستا]]ها با پذیرایی اهالی محله همراه است. همزمان با بستن علم سوگواری، [[سنج]] و [[طبل]] می‌نوازند تا اهالی خبردار شوند که علم سوگواری [[محرم]] بسته شده و عزاداری امام حسین در [[مسجد]] محل، رسمأ شروع شده است. سپس برخی از [[خانواده‌]]ها غذاهایی را با سینی‌های بزرگ مسی (مجمعه) به مسجد محل می‌برند و عزاداران بعد از خواندن نماز و صرف غذای نذری، تا پاسی از شب به مراسم [[نوحه‌خوانی]] و [[سینه‌زنی]] می‌پردازند.<ref> بشرا و طاهری، جشن‌ها و آیین‌های مردم گیلان، 1387ش، ص15-17.</ref>
آیین '''علم‌بندی''' یکی از کهن‌ترین سنت‌های مردم گیلان در آغاز ماه محرم است که طی آن عَلَم، نماد یادبود حضرت عباس (ع) و ایستادگی کربلا، بسته و برای عزاداری آماده می‌شود. این رسم در شهرها و روستاهای گیلان از جمله ماسوله، لاهیجان و آستانه اشرفیه با جلوه‌های متفاوت برگزار می‌گردد و همراه با نواختن طبل و سنج، نوحه‌خوانی، سینه‌زنی، قربانی و اطعام نذری است. پیشینهٔ علم‌بندی به بیش از هشتصد سال پیش در ماسوله بازمی‌گردد و در سال ۱۳۹۱ به‌عنوان میراث معنوی در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
==اصطلاح‌شناسی==
 
عَلَم یا جریده به‌معنای نشان و [[پرچم]] است.<ref> [https://www.vajehyab.com/amid/%D8%B9%D9%84%D9%85 عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژه علم.]</ref> علم در جنگ، نماد شکوه و عظمت است. [[شیعیان]] نیز علم را نماد عظمت و قدرت علمدار [[کربلا]] ([[ابوالفضل العباس]]) می‌دانند.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/news/216845/%D8%B9%D9%84%D9%8E%D9%85-%DA%86%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D9%88-%D8%B9%D9%84%D9%8E%D9%85-%D9%88%D8%A7%DA%86%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B1%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%A7%DB%8C-%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D8%B4%D9%87%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D9%86-(%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%84%D9%88)---%D8%AA%D9%88%D8%B1%D8%AC-%D8%B1%D9%87%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D9%86%D8%AC%D9%87 رهبر گنجه، «علم‌چینی و علم‌واچینی در روستای شاه شهیدان (عمارلو)»، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 18مهر 1397ش؛] اصلانی عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، 1374ش، ج3، ص450.</ref> [[آیین]] علم‌بندی در اصطلاح به‌معنای بستن و آماده کردن علم برای مراسم سوگواری و عرض ارادت به [[امام حسین]] است. در [[گیلان]] مراسم علم‌بندی حداکثر تا هفتم [[محرم]] ادامه دارد و معمولاً پس از سومین روز شهادت امام حسین، علم‌ها را باز می‌کنند که به این عمل، «[[علم‌واچینی]]» می‌گویند.<ref>[http://www.lahig.ir/fa/pages/?cid=4433 «علم‌واچینی گیلان؛ آیینی به سادگی نیایش»، سایت لاهیک، تاریج درج مطلب: 17 آذر 1390ش.]</ref>
==معرفی علم‌بندی در گیلان==
آیین عَلَم‌بندی یکی از رسم‌های سنتی و رایج گیلانی‌ها در آغاز [[ماه محرم]] و ایام سوگواری [[شهادت]] [[امام حسین]] است. [[علم (نشان)|عَلَم]] در فرهنگ [[شیعیان]]، نماد آیین سوگواری است و هر دسته عزاداری، علم ویژه خود را در روز [[عاشورا]] به حرکت می‌آورد. آیین علم‌بندی معمولاً در دههٔ اول [[محرم]] و در تمام شهرها و روستاهای [[گیلان]] با کمی تفاوت در زمان شروع و [[آداب]] و رسوم، صورت می‌گیرد. رسم علم‌بندی در روستاها با پذیرایی اهالی محله همراه است. همزمان با بستن علم سوگواری، [[سنج]] و [[طبل]] می‌نوازند تا اهالی خبردار شوند که علم سوگواری [[محرم]] بسته شده و [[عزاداری]] امام حسین در [[مسجد]] محل، رسمأ شروع شده است. سپس برخی از [[خانواده]]ها غذاهایی را با سینی‌های بزرگ مسی (مجمعه) به مسجد محل می‌برند و عزاداران بعد از خواندن [[نماز]] و صرف غذای [[نذری]]، تا پاسی از شب به مراسم [[نوحه‌خوانی]] و [[سینه‌زنی]] می‌پردازند.<ref>بشرا و طاهری، جشن‌ها و آیین‌های مردم گیلان، 1387ش، ص15-17.</ref>
 
==اصطلاح‌شناسی علم‌بندی در گیلان==
عَلَم یا جریده به‌معنای نشان و [[پرچم]] است.<ref>[https://www.vajehyab.com/amid/علم عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژه علم.]</ref> علم در [[جنگ]]، نماد شکوه و عظمت است. شیعیان نیز علم را نماد عظمت و قدرت علمدار [[کربلا]] ([[ابوالفضل العباس]]) می‌دانند.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/news/216845/علَم-چینی-و-علَم-واچینی-در-روستای-شاه-شهیدان-(عمارلو)---تورج-رهبرگنجه رهبر گنجه، «علم‌چینی و علم‌واچینی در روستای شاه شهیدان (عمارلو)»، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 18مهر 1397ش؛] اصلانی عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، 1374ش، ج3، ص450.</ref> آیین علم‌بندی در اصطلاح به‌معنای بستن و آماده کردن علم برای مراسم سوگواری و عرض ارادت به امام حسین است. در گیلان مراسم علم‌بندی حداکثر تا هفتم محرم ادامه دارد و معمولاً پس از سومین روز شهادت امام حسین، علم‌ها را باز می‌کنند که به این عمل، «[[علم‌واچینی]]» می‌گویند.<ref>[http://www.lahig.ir/fa/pages/?cid=4433 «علم‌واچینی گیلان؛ آیینی به سادگی نیایش»، سایت لاهیک، تاریج درج مطلب: 17 آذر 1390ش.]</ref>
 
==پیشینه علم‌بندی در گیلان==
آیین [[علم‌بندی در گیلان]] سابقه‌ای طولانی دارد. قدیمی‌ترین آیین علم‌بندی در [[گیلان]] را به منطقه [[ماسوله]] با سابقه هشتصد ساله نسبت داده‌اند؛ اگرچه برخی، پیشینه آیین علم‌بندی را به عصر [[صفویه]] بازگردانده و بر این باور هستند که این رسم در دورهٔ [[قاجاریه]]، نظام‌مند شده است. آیین علم‌بندی در ۲۲ آذر ۱۳۹۱ش در فهرست [[آثار ملی ایران|آثار ملی]] ثبت شده است.<ref>[https://www.borna.news/بخش-گیلان-88/1219374-آیین-سنتی-علم-بندی-یا-طوق-بندی-ماسوله «آیین سنتی علم‌بندی یا طوق‌بندی ماسوله»، خبرگزاری برنا، تاریخ درج مطلب: 22 مرداد 1400ش.]</ref>
 
==جنس عَلم==
عَلَم درگذشته چوب بلندی به ارتفاع پنج تا شش متر بوده که آن را با پنجه‌ای فلزی از جنس [[برنج]] و پارچه‌های مشکی و رنگی می‌پوشاندند. پارچه سبز، نشانهٔ مظلومیت و محبوبیت امام حسین، پارچهٔ قرمز، رنگ خون و پارچهٔ سفید، بیانگر سیمای نورانی امام حسین بوده است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/news/216845/علَم-چینی-و-علَم-واچینی-در-روستای-شاه-شهیدان-(عمارلو)---تورج-رهبرگنجه رهبر گنجه، «علم‌چینی و علم‌واچینی در روستای شاه شهیدان (عمارلو)»، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 18 مهر 1397ش.]</ref> علم‌های امروزی، لوله‌های بلند فلزی با قطرهای مختلف هستند که ارتفاع برخی از آنها به ۱۵ متر می‌رسد و از انواع سه تیغ، پنج تیغ، شش تیغ و حتی بیشتر در مراسم عزاداری استفاده می‌شود.<ref>[http://www.shamstoos.ir/fa/news/52402/آغاز-ماه-محرم-با-مراسم-سنتی-علم-بندی-در-گیلان «آغاز ماه محرم با مراسم سنتی علم‌بندی در گیلان»، سایت بنیاد بین‌المللی فرهنگی هنری امام رضا علیه السلام، تاریخ درج مطلب: 12 مهر 1395ش.]</ref>
 
==آداب مراسم علم‌بندی در گیلان==
آیین علم‌بندی تا شب هفتم محرم در گیلان به پایان می‌رسد و بعد از آن، مراسم عزاداری آغاز می‌شود. قربانی کردن، روشن کردن شمع، سینه‌زنی و پخش نذری، از مهم‌ترین آداب این آیین در استان گیلان است. این آیین سنتی در شهر تاریخی ماسوله، [[لاهیجان]] و [[آستانه اشرفیه]] از جلوه و اهمیت بیشتری برخوردار است.<ref>[http://www.shamstoos.ir/fa/news/52402/آغاز-ماه-محرم-با-مراسم-سنتی-علم-بندی-در-گیلان «آغاز ماه محرم با مراسم سنتی علم‌بندی در گیلان»، سایت بنیاد بین‌المللی فرهنگی هنری امام رضا علیه السلام، تاریخ درج مطلب: 12 مهر 1395ش.]</ref>


==پیشینه==
آیین [[علم‌بندی در گیلان]] سابقه‌ای طولانی دارد. قدیمی‌ترین آیین علم‌بندی در [[گیلان]] را به منطقه [[ماسوله]] با سابقه هشتصد ساله نسبت داده‌اند؛ اگرچه برخی، پیشینه آیین علم‌بندی را به [[عصر صفویه]] بازگردانده و بر این باور هستند که این رسم در [[دورۀ قاجاریه]]، نظام‌مند شده است. [[آیین علم‌بندی]] در ۲۲ آذر ۱۳۹۱ش در فهرست [[آثار ملی]] ثبت شده است.<ref>[https://www.borna.news/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%DA%AF%DB%8C%D9%84%D8%A7%D9%86-88/1219374-%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C-%DB%8C%D8%A7-%D8%B7%D9%88%D9%82-%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C-%D9%85%D8%A7%D8%B3%D9%88%D9%84%D9%87 «آیین سنتی علم‌بندی یا طوق‌بندی ماسوله»، خبرگزاری برنا، تاریخ درج مطلب: 22 مرداد 1400ش.]</ref> 
==جنس عَلم==
عَلَم درگذشته چوب بلندی به ارتفاع پنج تا شش متر بوده که آن را با پنجه‌ای فلزی از جنس [[برنج]] و پارچه‌های مشکی و رنگی می‌پوشاندند. پارچه سبز، نشانۀ مظلومیت و محبوبیت امام حسین، پارچۀ قرمز، رنگ خون و پارچۀ سفید، بیانگر سیمای نورانی [[امام حسین]] بوده است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/news/216845/%D8%B9%D9%84%D9%8E%D9%85-%DA%86%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D9%88-%D8%B9%D9%84%D9%8E%D9%85-%D9%88%D8%A7%DA%86%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B1%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%A7%DB%8C-%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D8%B4%D9%87%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D9%86-(%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%84%D9%88)---%D8%AA%D9%88%D8%B1%D8%AC-%D8%B1%D9%87%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D9%86%D8%AC%D9%87 رهبر گنجه، «علم‌چینی و علم‌واچینی در روستای شاه شهیدان (عمارلو)»، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 18 مهر 1397ش.]</ref>  علم‌های امروزی، لوله‌های بلند فلزی با قطرهای مختلف هستند که ارتفاع برخی از آنها به ۱۵ متر می‌رسد و از انواع سه تیغ، پنج تیغ، شش تیغ و حتی بیشتر در مراسم عزاداری استفاده می‌شود.<ref>[http://www.shamstoos.ir/fa/news/52402/%D8%A2%D8%BA%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%A7%D9%87-%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%85-%D8%A8%D8%A7-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%DA%AF%DB%8C%D9%84%D8%A7%D9%86 «آغاز ماه محرم با مراسم سنتی علم‌بندی در گیلان»، سایت بنیاد بین‌المللی فرهنگی هنری امام رضا علیه السلام، تاریخ درج مطلب: 12 مهر 1395ش.]</ref> 
==آداب مراسم علم‌بندی==
آیین علم‌بندی تا شب هفتم محرم در [[گیلان]] به پایان می‌رسد و بعد از آن، مراسم عزاداری آغاز می‌شود. قربانی کردن، روشن کردن شمع، سینه‌زنی و پخش نذری، از مهم‌ترین آداب این آیین در استان گیلان است. این آیین سنتی در شهر تاریخی ماسوله، [[لاهیجان]] و [[آستانۀ اشرفیه]] از جلوه و اهمیت بیشتری برخوردار است.<ref>[http://www.shamstoos.ir/fa/news/52402/%D8%A2%D8%BA%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%A7%D9%87-%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%85-%D8%A8%D8%A7-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%DA%AF%DB%8C%D9%84%D8%A7%D9%86 «آغاز ماه محرم با مراسم سنتی علم‌بندی در گیلان»، سایت بنیاد بین‌المللی فرهنگی هنری امام رضا علیه السلام، تاریخ درج مطلب: 12 مهر 1395ش.]</ref> 
==آیین علم‌بندی در ماسوله==
==آیین علم‌بندی در ماسوله==
اهالی ماسوله به این آیین، «[[طوق‌بندی]]» می‌گویند. این رسم سنتی در غروب روز ششم محرم، در بقعۀ «[[عون بن علی]]»، از نوادگان [[امام علی]] برگزار می‌شود؛ هنگام غروب، مردم با صدای سنج و شیپور، بر روی پشت بام‌های چهار محله ([[مسجد‌بر]]، خانه‌بر، کشه‌سر و اسد محله) جمع شده و سپس با [[نوحه‌خوانی]] و [[سینه‌زنی]] با عبور از کوچه‌های پلکانی ماسوله، راهی بقعۀ عون بن علی می‌شوند و با تجمع در حیاط آن به عزاداری و نوحه‌خوانی می‌پردازند. عزاداران، نوحۀ معروف «ای اهلِ حرم، میر علمدار نیامد» سر می‌دهند و سپس علم‌ها که نماد دست بریدۀ علمدار کربلا است و با پارچه‌های سبز و مشکی پوشیده شده، توسط هیأت امنای هر محله به بزرگان هر محل تحویل داده می‌شود. هنگام خارج کردن علم از بقعه، جلوی آن قربانی می‌کنند. بعد از آن، علم‌ها توسط دسته‌های عزاداری به مسجد محل خود برده می‌شود.<ref> اصلانی عربانی، کتاب گیلان، 1374ش، ج3، ص450.</ref>  
[[پرونده:علم‌بندی در گیلان۱.jpg|جایگزین=آیین علم‌بندی در ماسوله|بندانگشتی|آیین علم‌بندی در ماسوله]]
اهالی ماسوله به این آیین، «[[طوق‌بندی]]» می‌گویند. این رسم سنتی در غروب روز ششم محرم، در بقعهٔ «عون بن علی»، از نوادگان [[امام علی]] برگزار می‌شود؛ هنگام غروب، مردم با صدای سنج و شیپور، بر روی پشت بام‌های چهار محله (مسجدبر، خانه‌بر، کشه‌سر و اسد محله) جمع شده و سپس با نوحه‌خوانی و سینه‌زنی با عبور از کوچه‌های پلکانی ماسوله، راهی بقعهٔ عون بن علی می‌شوند و با تجمع در حیاط آن به [[عزاداری]] و نوحه‌خوانی می‌پردازند. عزاداران، نوحهٔ معروف «ای اهلِ حرم، میر علمدار نیامد» سر می‌دهند و سپس علم‌ها که نماد دست بریدهٔ علمدار کربلا است و با پارچه‌های سبز و مشکی پوشیده شده، توسط هیئت امنای هر محله به بزرگان هر محل تحویل داده می‌شود. هنگام خارج کردن علم از بقعه، جلوی آن [[قربانی کردن|قربانی]] می‌کنند. بعد از آن، علم‌ها توسط دسته‌های عزاداری به مسجد محل خود برده می‌شود.<ref>اصلانی عربانی، کتاب گیلان، 1374ش، ج3، ص450.</ref>
 
==آیین علم‌بندی در لاهیجان==
==آیین علم‌بندی در لاهیجان==
مراسم علم‌بندی در [[لاهیجان]] از روز اول تا ششم [[محرم]]، هر روز عصرها برگزار می‌شود. این آیین بدین‌گونه است که در ابتدا دستۀ عزاداری و سینه‌زنی با نواختن [[شیپور]]، طبل و سنج، شروع مراسم را اعلام و با [[مرثیه‌خوانی]]، مردم را جمع می‌کنند. آنها بعد از سخنرانی واعظ، به نوحه‌خوانی می‌پردازند. سپس علم‌ها را که با پارچه‌های رنگین پوشیده شده، به ستون [[مسجد]] یا تکیه‌ها می‌بندند. این مراسم در روستاهای لاهیجان با قربانی و اطعام عزاداران همراه است. سپس هر شب علم‌ها توسط جوانان نیرومند محله، پیشاپیش دسته‌های عزاداری در محلات هفت‌گانۀ [[شهر]] دور می‌زنند و به عزاداری و نوحه‌خوانی می‌پردازند تا به محل اولیۀ  خود می‌رسند. پس از آن، شرکت‌کنندگان در مراسم، پذیرایی می‌شوند.<ref>قربانی، پیشینۀ تاریخی فرهنگی لاهیجان و بزرگان آن، 1396ش، ص312.</ref>
[[پرونده:علم‌بندی در گیلان۲.jpg|جایگزین=علم‌بندی در لاهیجان |بندانگشتی|علم‌بندی در لاهیجان ]]
مراسم علم‌بندی در [[لاهیجان]] از روز اول تا ششم [[محرم]]، هر روز عصرها برگزار می‌شود. این آیین بدین‌گونه است که در ابتدا دستهٔ عزاداری و سینه‌زنی با نواختن [[شیپور]]، طبل و سنج، شروع مراسم را اعلام و با [[مرثیه‌خوانی]]، مردم را جمع می‌کنند. آنها بعد از سخنرانی واعظ، به نوحه‌خوانی می‌پردازند. سپس علم‌ها را که با پارچه‌های رنگین پوشیده شده، به ستون [[مسجد]] یا تکیه‌ها می‌بندند. این مراسم در روستاهای لاهیجان با قربانی و اطعام عزاداران همراه است. سپس هر شب علم‌ها توسط [[جوانی|جوانان]] نیرومند محله، پیشاپیش دسته‌های عزاداری در محلات هفت‌گانهٔ شهر دور می‌زنند و به عزاداری و نوحه‌خوانی می‌پردازند تا به محل اولیهٔ خود می‌رسند. پس از آن، شرکت‌کنندگان در مراسم، پذیرایی می‌شوند.<ref>قربانی، پیشینهٔ تاریخی فرهنگی لاهیجان و بزرگان آن، 1396ش، ص312.</ref>
 
==آیین علم‌بندی در آستانه اشرفیه==
==آیین علم‌بندی در آستانه اشرفیه==
در [[آستانه اشرفیه]]، در نخستین روز [[محرم]]، هیأت عزاداران آل‌محمد و هیأت آقا[[سید جلال‌الدین اشرف]] در صحن بقعه سید جلال‌الدین اشرف جمع می‌شوند و مراسم [[علم‌بندی]] با سینه‌زنی و نوحۀ‌خوانی توسط مداحان پیش‌کسوت آغاز می‌شود. سپس علم را در کنار ستون و ایوان ورودی [[امام‌زاده]] با پارچه‌های سبز و مشکی، بر افراشته می‌کنند.<ref> فقیه محمدی جلالی، سیمای کوچان، 1388ش، ج1، ص125-126.</ref> پیشینه این آیین در [[آستانه اشرفیه]] را تا یک‌صد سال گفته‌اند.<ref>[http://www.lahig.ir/fa/pages/?cid=4433 «علم‌واچینی گیلان؛ آیینی به سادگی نیایش»، سایت لاهیک، تاریخ درج مطلب: 17 آذر 1390ش.]</ref>
در [[آستانه اشرفیه]]، در نخستین روز محرم، هیئت عزاداران آل‌محمد و هیئت [[جلال الدین اشرف|آقاسید جلال‌الدین اشرف]] در صحن [[بارگاه جلال‌الدین اشرف|بقعه سید جلال‌الدین اشرف]] جمع می‌شوند و مراسم علم‌بندی با سینه‌زنی و نوحه‌خوانی توسط مداحان پیش‌کسوت آغاز می‌شود. سپس علم را در کنار ستون و ایوان ورودی [[امام‌زاده]] با پارچه‌های سبز و مشکی، برافراشته می‌کنند.<ref>فقیه محمدی جلالی، سیمای کوچان، 1388ش، ج1، ص125-126.</ref> پیشینه این آیین در آستانه اشرفیه را تا یک‌صد سال گفته‌اند.<ref>[http://www.lahig.ir/fa/pages/?cid=4433 «علم‌واچینی گیلان؛ آیینی به سادگی نیایش»، سایت لاهیک، تاریخ درج مطلب: 17 آذر 1390ش.]</ref>


==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
==منابع==
==منابع==
* «آغاز ماه محرم با مراسم سنتی علم‌بندی در گیلان»، سایت بنیاد بین‌المللی فرهنگی هنری امام رضا علیه السلام، تاریخ درج مطلب: 12 مهر 1395ش.
*«آغاز ماه محرم با مراسم سنتی علم‌بندی در گیلان»، سایت بنیاد بین‌المللی فرهنگی هنری امام رضا علیه السلام، تاریخ درج مطلب: ۱۲ مهر ۱۳۹۵ش.
* «آیین سنتی علم‌بندی یا طوق‌بندی ماسوله»، خبرگزاری برنا، تاریخ درج مطلب: 22 مرداد 1400ش.
*«آیین سنتی علم‌بندی یا طوق‌بندی ماسوله»، خبرگزاری برنا، تاریخ درج مطلب: ۲۲ مرداد ۱۴۰۰ش.
* اصلانی عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، تهران، گروه پژوهشگران ایران، 1374ش.
*اصلانی عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، تهران، گروه پژوهشگران ایران، ۱۳۷۴ش.
* بشرا، محمد و طاهری، طاهر، جشن‌ها و آیین‌های مردم گیلان، رشت، فرهنگ ایلیا، 1387ش.
*بشرا، محمد و طاهری، طاهر، جشن‌ها و آیین‌های مردم گیلان، رشت، فرهنگ ایلیا، ۱۳۸۷ش.
* رهبرگنجه، تورج، «علم‌چینی و علم‌واچینی در روستای شاه شهیدان (عمارلو)»، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 18 مهر 1397ش.
*رهبرگنجه، تورج، «علم‌چینی و علم‌واچینی در روستای شاه شهیدان (عمارلو)»، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱۸ مهر ۱۳۹۷ش.
* «علم‌واچینی گیلان؛ آیینی به سادگی نیایش»، سایت لاهیک، تاریخ درج مطلب: 17 آذر 1390ش.
*«علم‌واچینی گیلان؛ آیینی به سادگی نیایش»، سایت لاهیک، تاریخ درج مطلب: ۱۷ آذر ۱۳۹۰ش.
* عمید، حسن، فرهنگ فارسی، در وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 8 مرداد 1401ش.
*عمید، حسن، فرهنگ فارسی، در وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۸ مرداد ۱۴۰۱ش.
* فقیه محمدی جلالی، محمدمهدی، سیمای کوچان، قم، بخشایش، 1388ش.
*فقیه محمدی جلالی، محمدمهدی، سیمای کوچان، قم، بخشایش، ۱۳۸۸ش.
* قربانی، محمدعلی، پیشینۀ تاریخی فرهنگی لاهیجان و بزرگان آن، رشت، سپیدرود، 1396ش.
*قربانی، محمدعلی، پیشینهٔ تاریخی فرهنگی لاهیجان و بزرگان آن، رشت، سپیدرود، ۱۳۹۶ش.
[[رده: ویکی‌زندگی]]
 
[[رده: مناسک دینی]]
{{ایران-افقی}}
[[رده: آرامش معنوی]]
 
[[رده: مناسبت‌های دینی]]
[[رده:آداب و رسوم محلی در ایران]]
[[رده: گردشگری]]
[[رده:آیین‌های سوگواری]]
[[رده: آثار ملی ایران]]
[[رده:عزاداری‌ها]]
 
 
{{#seo:
|title=آیین علم‌بندی در گیلان چیست؟ سنت کهن عزاداری ماه محرم - ویکی زندگی
|title_mode=Replaced Title
|keywords=علم‌بندی در گیلان, آیین علم بندی, علم بندی ماسوله, عزاداری محرم در گیلان, آثار ملی ناملموس, حضرت عباس
|description=آیین علم‌بندی، از کهن‌ترین سنت‌های مردم گیلان در آغاز محرم برای آماده‌سازی علم عزاداری است. با تاریخچه، آداب و رسوم و جایگاه این میراث معنوی آشنا شوید - ویکی زندگی
}}

نسخهٔ کنونی تا ۳ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۱۵:۴۱

مراسم آیینی علم‌بندی در شامگاه ششمین روز ماه محرم در ماسوله
مراسم آیینی علم‌بندی در شامگاه ششمین روز ماه محرم در ماسوله

علم‌بندی در گیلان؛ یکی از آیین‌های سنتی گیلان در ایام سوگواری ماه محرم.

آیین علم‌بندی یکی از کهن‌ترین سنت‌های مردم گیلان در آغاز ماه محرم است که طی آن عَلَم، نماد یادبود حضرت عباس (ع) و ایستادگی کربلا، بسته و برای عزاداری آماده می‌شود. این رسم در شهرها و روستاهای گیلان از جمله ماسوله، لاهیجان و آستانه اشرفیه با جلوه‌های متفاوت برگزار می‌گردد و همراه با نواختن طبل و سنج، نوحه‌خوانی، سینه‌زنی، قربانی و اطعام نذری است. پیشینهٔ علم‌بندی به بیش از هشتصد سال پیش در ماسوله بازمی‌گردد و در سال ۱۳۹۱ به‌عنوان میراث معنوی در فهرست آثار ملی ثبت شده است.

معرفی علم‌بندی در گیلان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

آیین عَلَم‌بندی یکی از رسم‌های سنتی و رایج گیلانی‌ها در آغاز ماه محرم و ایام سوگواری شهادت امام حسین است. عَلَم در فرهنگ شیعیان، نماد آیین سوگواری است و هر دسته عزاداری، علم ویژه خود را در روز عاشورا به حرکت می‌آورد. آیین علم‌بندی معمولاً در دههٔ اول محرم و در تمام شهرها و روستاهای گیلان با کمی تفاوت در زمان شروع و آداب و رسوم، صورت می‌گیرد. رسم علم‌بندی در روستاها با پذیرایی اهالی محله همراه است. همزمان با بستن علم سوگواری، سنج و طبل می‌نوازند تا اهالی خبردار شوند که علم سوگواری محرم بسته شده و عزاداری امام حسین در مسجد محل، رسمأ شروع شده است. سپس برخی از خانوادهها غذاهایی را با سینی‌های بزرگ مسی (مجمعه) به مسجد محل می‌برند و عزاداران بعد از خواندن نماز و صرف غذای نذری، تا پاسی از شب به مراسم نوحه‌خوانی و سینه‌زنی می‌پردازند.[۱]

اصطلاح‌شناسی علم‌بندی در گیلان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

عَلَم یا جریده به‌معنای نشان و پرچم است.[۲] علم در جنگ، نماد شکوه و عظمت است. شیعیان نیز علم را نماد عظمت و قدرت علمدار کربلا (ابوالفضل العباس) می‌دانند.[۳] آیین علم‌بندی در اصطلاح به‌معنای بستن و آماده کردن علم برای مراسم سوگواری و عرض ارادت به امام حسین است. در گیلان مراسم علم‌بندی حداکثر تا هفتم محرم ادامه دارد و معمولاً پس از سومین روز شهادت امام حسین، علم‌ها را باز می‌کنند که به این عمل، «علم‌واچینی» می‌گویند.[۴]

پیشینه علم‌بندی در گیلان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

آیین علم‌بندی در گیلان سابقه‌ای طولانی دارد. قدیمی‌ترین آیین علم‌بندی در گیلان را به منطقه ماسوله با سابقه هشتصد ساله نسبت داده‌اند؛ اگرچه برخی، پیشینه آیین علم‌بندی را به عصر صفویه بازگردانده و بر این باور هستند که این رسم در دورهٔ قاجاریه، نظام‌مند شده است. آیین علم‌بندی در ۲۲ آذر ۱۳۹۱ش در فهرست آثار ملی ثبت شده است.[۵]

جنس عَلم

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

عَلَم درگذشته چوب بلندی به ارتفاع پنج تا شش متر بوده که آن را با پنجه‌ای فلزی از جنس برنج و پارچه‌های مشکی و رنگی می‌پوشاندند. پارچه سبز، نشانهٔ مظلومیت و محبوبیت امام حسین، پارچهٔ قرمز، رنگ خون و پارچهٔ سفید، بیانگر سیمای نورانی امام حسین بوده است.[۶] علم‌های امروزی، لوله‌های بلند فلزی با قطرهای مختلف هستند که ارتفاع برخی از آنها به ۱۵ متر می‌رسد و از انواع سه تیغ، پنج تیغ، شش تیغ و حتی بیشتر در مراسم عزاداری استفاده می‌شود.[۷]

آداب مراسم علم‌بندی در گیلان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

آیین علم‌بندی تا شب هفتم محرم در گیلان به پایان می‌رسد و بعد از آن، مراسم عزاداری آغاز می‌شود. قربانی کردن، روشن کردن شمع، سینه‌زنی و پخش نذری، از مهم‌ترین آداب این آیین در استان گیلان است. این آیین سنتی در شهر تاریخی ماسوله، لاهیجان و آستانه اشرفیه از جلوه و اهمیت بیشتری برخوردار است.[۸]

آیین علم‌بندی در ماسوله

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
آیین علم‌بندی در ماسوله
آیین علم‌بندی در ماسوله

اهالی ماسوله به این آیین، «طوق‌بندی» می‌گویند. این رسم سنتی در غروب روز ششم محرم، در بقعهٔ «عون بن علی»، از نوادگان امام علی برگزار می‌شود؛ هنگام غروب، مردم با صدای سنج و شیپور، بر روی پشت بام‌های چهار محله (مسجدبر، خانه‌بر، کشه‌سر و اسد محله) جمع شده و سپس با نوحه‌خوانی و سینه‌زنی با عبور از کوچه‌های پلکانی ماسوله، راهی بقعهٔ عون بن علی می‌شوند و با تجمع در حیاط آن به عزاداری و نوحه‌خوانی می‌پردازند. عزاداران، نوحهٔ معروف «ای اهلِ حرم، میر علمدار نیامد» سر می‌دهند و سپس علم‌ها که نماد دست بریدهٔ علمدار کربلا است و با پارچه‌های سبز و مشکی پوشیده شده، توسط هیئت امنای هر محله به بزرگان هر محل تحویل داده می‌شود. هنگام خارج کردن علم از بقعه، جلوی آن قربانی می‌کنند. بعد از آن، علم‌ها توسط دسته‌های عزاداری به مسجد محل خود برده می‌شود.[۹]

آیین علم‌بندی در لاهیجان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
علم‌بندی در لاهیجان
علم‌بندی در لاهیجان

مراسم علم‌بندی در لاهیجان از روز اول تا ششم محرم، هر روز عصرها برگزار می‌شود. این آیین بدین‌گونه است که در ابتدا دستهٔ عزاداری و سینه‌زنی با نواختن شیپور، طبل و سنج، شروع مراسم را اعلام و با مرثیه‌خوانی، مردم را جمع می‌کنند. آنها بعد از سخنرانی واعظ، به نوحه‌خوانی می‌پردازند. سپس علم‌ها را که با پارچه‌های رنگین پوشیده شده، به ستون مسجد یا تکیه‌ها می‌بندند. این مراسم در روستاهای لاهیجان با قربانی و اطعام عزاداران همراه است. سپس هر شب علم‌ها توسط جوانان نیرومند محله، پیشاپیش دسته‌های عزاداری در محلات هفت‌گانهٔ شهر دور می‌زنند و به عزاداری و نوحه‌خوانی می‌پردازند تا به محل اولیهٔ خود می‌رسند. پس از آن، شرکت‌کنندگان در مراسم، پذیرایی می‌شوند.[۱۰]

آیین علم‌بندی در آستانه اشرفیه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در آستانه اشرفیه، در نخستین روز محرم، هیئت عزاداران آل‌محمد و هیئت آقاسید جلال‌الدین اشرف در صحن بقعه سید جلال‌الدین اشرف جمع می‌شوند و مراسم علم‌بندی با سینه‌زنی و نوحه‌خوانی توسط مداحان پیش‌کسوت آغاز می‌شود. سپس علم را در کنار ستون و ایوان ورودی امام‌زاده با پارچه‌های سبز و مشکی، برافراشته می‌کنند.[۱۱] پیشینه این آیین در آستانه اشرفیه را تا یک‌صد سال گفته‌اند.[۱۲]

پانویس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. ↑ بشرا و طاهری، جشن‌ها و آیین‌های مردم گیلان، 1387ش، ص15-17.
  2. ↑ عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژه علم.
  3. ↑ رهبر گنجه، «علم‌چینی و علم‌واچینی در روستای شاه شهیدان (عمارلو)»، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 18مهر 1397ش؛ اصلانی عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، 1374ش، ج3، ص450.
  4. ↑ «علم‌واچینی گیلان؛ آیینی به سادگی نیایش»، سایت لاهیک، تاریج درج مطلب: 17 آذر 1390ش.
  5. ↑ «آیین سنتی علم‌بندی یا طوق‌بندی ماسوله»، خبرگزاری برنا، تاریخ درج مطلب: 22 مرداد 1400ش.
  6. ↑ رهبر گنجه، «علم‌چینی و علم‌واچینی در روستای شاه شهیدان (عمارلو)»، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 18 مهر 1397ش.
  7. ↑ «آغاز ماه محرم با مراسم سنتی علم‌بندی در گیلان»، سایت بنیاد بین‌المللی فرهنگی هنری امام رضا علیه السلام، تاریخ درج مطلب: 12 مهر 1395ش.
  8. ↑ «آغاز ماه محرم با مراسم سنتی علم‌بندی در گیلان»، سایت بنیاد بین‌المللی فرهنگی هنری امام رضا علیه السلام، تاریخ درج مطلب: 12 مهر 1395ش.
  9. ↑ اصلانی عربانی، کتاب گیلان، 1374ش، ج3، ص450.
  10. ↑ قربانی، پیشینهٔ تاریخی فرهنگی لاهیجان و بزرگان آن، 1396ش، ص312.
  11. ↑ فقیه محمدی جلالی، سیمای کوچان، 1388ش، ج1، ص125-126.
  12. ↑ «علم‌واچینی گیلان؛ آیینی به سادگی نیایش»، سایت لاهیک، تاریخ درج مطلب: 17 آذر 1390ش.

منابع

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • «آغاز ماه محرم با مراسم سنتی علم‌بندی در گیلان»، سایت بنیاد بین‌المللی فرهنگی هنری امام رضا علیه السلام، تاریخ درج مطلب: ۱۲ مهر ۱۳۹۵ش.
  • «آیین سنتی علم‌بندی یا طوق‌بندی ماسوله»، خبرگزاری برنا، تاریخ درج مطلب: ۲۲ مرداد ۱۴۰۰ش.
  • اصلانی عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، تهران، گروه پژوهشگران ایران، ۱۳۷۴ش.
  • بشرا، محمد و طاهری، طاهر، جشن‌ها و آیین‌های مردم گیلان، رشت، فرهنگ ایلیا، ۱۳۸۷ش.
  • رهبرگنجه، تورج، «علم‌چینی و علم‌واچینی در روستای شاه شهیدان (عمارلو)»، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱۸ مهر ۱۳۹۷ش.
  • «علم‌واچینی گیلان؛ آیینی به سادگی نیایش»، سایت لاهیک، تاریخ درج مطلب: ۱۷ آذر ۱۳۹۰ش.
  • عمید، حسن، فرهنگ فارسی، در وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۸ مرداد ۱۴۰۱ش.
  • فقیه محمدی جلالی، محمدمهدی، سیمای کوچان، قم، بخشایش، ۱۳۸۸ش.
  • قربانی، محمدعلی، پیشینهٔ تاریخی فرهنگی لاهیجان و بزرگان آن، رشت، سپیدرود، ۱۳۹۶ش.


برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:علم‌بندی_در_گیلان&oldid=29460»