پیشنویس:ماه محرم: تفاوت میان نسخهها
imported>مریم نجفی اصل پاشاکی صفحهای تازه حاوی «<big>'''ماه محرم'''</big> نخستین ماه از ماههای دوازدهگانۀ قمری و یکی از ماههای حرام در فرهنگ اسلامی. ماه محرم یا محرم الحرام نخستین ماه از تقویم اسلامی (هجری قمری) است و از جمله ماههای حرام بهشمار میآید. بهدلیل اینکه در اسلام و حتی جاهلیت...» ایجاد کرد |
imported>شاهرودی |
||
| (۳۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۸ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{درشت|'''[[ماه محرم]]'''}}؛ نخستین ماه از ماههای دوازدهگانهٔ تقویم هجری قمری و یکی از ماههای حرام در فرهنگ اسلامی. | |||
ماه محرم یا محرم | [[ماه محرم]] یا محرم الحرام، اولین ماه از [[تقویم هجری قمری]] است و بین ماههای ذیالحجة و صفر واقع شده است. ماه محرم در فرهنگ [[مسلمانان]]، از جمله [[ماههای حرام]] بهشمار میآید. محرمالحرام بهدلیل وجود برخی مناسبتها همچون شهادت [[امام حسین]] و یارانش و اسارت اهلبیت او در این ماه، جایگاه ویژهای نزد [[شیعیان]] دارد. | ||
==ماه محرم نزد شیعیان== | |||
ماه محرم برای شیعیان، مقدس است؛ زیرا یادآور شهادت امام حسین (علیه السلام) و اصحاب او بوده و به همین دلیل، ماه حزن، اندوه و عزاداری شیعیان است. امام حسین در محرم سال ۶۱ق به دعوت مردم | == فلسفهٔ نامگذاری == | ||
==ماه محرم نزد ایرانیان== | بهدلیل اینکه در [[اسلام]] و حتی [[عصر جاهلیت]]، جنگیدن در این ماه، حرام بوده است، این ماه را «[[محرم]]» نامیدهاند.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/ماه_محرم «ماه محرم»، سایت دانشنامه اسلامی، تاریخ بازدید: 30 تیر 1401ش؛] [https://fa.wikishia.net/view/محرم_(ماه) «ماه محرم»، ویکی شیعه، تاریخ بازدید: 30 تیر 1401ش.]</ref> | ||
در | در روایتی از امام هشتم [[شیعیان]] نیز به حفظ حرمت این ماه در [[دورۀ جاهلیت]] و ممنوعیت جنگیدن در این ماه، اشاره شده است.<ref>ابنبابویه، آمالی، 1376ش، ص129.</ref> | ||
==اعمال عبادی ماه محرم== | |||
شب اول ماه | == ماه محرم قبل از اسلام == | ||
محرم که در عصر اعراب جاهلی به آن «مُؤْتمِر» گفته میشد،<ref>زبیدی، تاج العروس، 1386ش، ج15، ص478.</ref> از ماههای حرام بوده است. آنها حرمت این ماه را حفظ و از جنگ، خونریزی، قتل و غارت اموال دیگران پرهیز میکردند.<ref>دریا بیگی، «محرم»، دایرةالمعارف تشیع، 1394ش، ج15، ص104.</ref> | |||
== ماه محرم در اسلام == | |||
در اسلام نیز، محرم از ماههای حرام است که جنگ و خونریزی در آن ممنوع بوده و با شهادت امام حسین در این ماه، مورد توجه بیشتر شیعیان قرارگرفته است؛ امامان شیعه، پیروان خود را به برپایی مجالس عزاداری، تجلیل از شهادت امام حسین و تبیین اهداف او، تشویق و ترغیب کردهاند.<ref>قمی، مفاتیح الجنان، 1390ش، اعمال ماه محرم.</ref> | |||
== ماه محرم نزد شیعیان == | |||
[[ماه محرم]] برای شیعیان، مقدس است؛ زیرا یادآور شهادت [[امام حسین]] (علیه السلام) و اصحاب او بوده و به همین دلیل، ماه حزن، اندوه و عزاداری [[شیعیان]] است. امام حسین در محرم سال ۶۱ق به دعوت مردم [[کوفه]]، راهی کوفه شد؛ ولی با عهدشکنی مردم کوفه روبرو شد و در سرزمین [[کربلا]] در روز دهم ([[عاشورا]]) محرم، او و اصحابش به [[شهادت]] رسیدند. [[امام رضا]] در شرح حال پدر خود هنگام فرارسیدن ماه محرم گفته است که در این ماه، اندوه بر چهرهٔ او نمایان میشد و در روز [[عاشورا]] با حزن فراوان میگفت امروز، روزی است که جدم، حسین شهید شده است.<ref>قمی، مفاتیح الجنان، 1390ش، ص499.</ref> | |||
==وقایع ماه محرم== | |||
بنا بر نقل تاریخنویسان، در ماه محرم سال | == ماه محرم نزد ایرانیان == | ||
در دورهٔ حکمرانی [[آلبویه]]، نخستین مراسم عزاداری امام حسین به شکل رسمی برگزار شد. [[معزالدولۀ دیلمی]]، پایهگذار حکومت آلبویه در [[ایران]]، دستور داد در [[روز عاشورا]] همهٔ بازارها تعطیل شود و مردم در مکانهای عمومی به عزاداری برای امام حسین بپردازند. در این دوره، مراسم عزاداری با [[مرثیهخوانی]] و [[مقتلخوانی]] همراه بود. در [[دورۀ سلجوقیان]] شکل عمومی و رسمی عزاداری به حالت فردی و خانگی تغییر پیدا کرده بود؛ ولی در [[عصر صفویه]] و با رسمی شدن [[مذهب شیعه]] در ایران، مراسم [[عزاداری امام حسین]] با گونههای متنوع [[سینهزنی]] و [[زنجیرزنی]] در ایران رواج یافت. مراسم عزاداری محرم در [[دورۀ زندیه]] و [[قاجاریه]]، رونق روزافزون یافت؛ [[تعزیهخوانی]] در دورهٔ [[کریمخان زند]] و خونآلوده کردن سر و صورت با تیغ در عصر قاجاریه، به مراسم عزاداری اضافه شد. عزاداری محرم در [[دورۀ پهلوی]] با رکود همراه بود؛ اما از سال ۱۳۴۲ش عزاداری محرم، به قیامهای مردمی و در نهایت به [[انقلاب اسلامی]] انجامید. پس از انقلاب اسلامی، عزاداری محرم در ایران به شکل گستردهتری برگزار میشود.<ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/638781/سیر-تاریخی-عزاداری-محرم-در-ایران-از-آل-بویه-تا-امروز «سیر تاریخی محرم در ایران از آلبویۀ تا امروز»، سایت مشرق، تاریخ بازدید: 30 تیر 1401ش.]</ref> | |||
== اعمال عبادی ماه محرم == | |||
[[شب اول ماه محرم]]، در فرهنگ مسلمانان، اول سال قمری شمرده میشود<ref>[http://www.islamquest.net/fa/archive/fa765 «شهادت امام حسین(ع) و اوّل سال بودن محرم»، سایت اسلام کوئست نت، تاریخ بازدید: 30 تیر 1401ش.]</ref> و دارای مناسک خاصی است. [[میرزا جواد ملکی تبریزی]] در [[کتاب «المراقبات»]] به دوستداران خاندان [[حضرت محمد]] سفارش کرده است که حرمت [[دهۀ اول محرم]] را در ظاهر و باطن حفظ و آثار حزن و اندوه بر چهره نمایان کنند و حتی در روزههای نهم، دهم و یازدهم این ماه، لذتهای حلال را نیز ترک گویند؛ مانند کسی که داغدار عزیزان خود است. از دیگر توصیهها، خواندن [[زیارت عاشورا]] در دههٔ نخست این ماه است.<ref>[https://pdf.lib.eshia.ir/95032/1/25 ملکی تبریزی، المراقبات، کتابخانه مدرسه فقاهت، ص25-34.]</ref> همچنین در برخی آثار، به احیای شب اول محرم، [[نیایش]] و [[دعا]] در این شب و اقامه دو رکعت [[نماز]] سفارش شده که در هر رکعت بعد از حمد، ۱۱ مرتبه [[سورۀ توحید]] خوانده میشود. در روز اول [[محرم]] نیز به اقامه دو رکعت نماز و [[روزهداری]] سفارش شده است. همچنین احیای [[شب عاشورا]] (شب دهم محرم) در کنار مرقد امام حسین و نیز دعا و نیایش، پسندیده است.<ref>قمی، مفاتیحالجنان،1390ش، ص499؛ [http://pajoohe.ir/اعمال-10-روز-اول-محرم-دهه-اول-محرم__a-61642.aspx «اعمال 10 روزه اول محرم (دهۀ اول محرم)، دانشنامۀ پژوهشکده باقرالعلوم، 19 مهر 1395ش.]</ref> در [[روز عاشورا]] نیز برپایی [[مناسک]] زیر، توصیه شده است: | |||
# [[زیارت امام حسین]]؛ | |||
# پرهیز از خوردن و آشامیدن تا بعد از [[نماز عصر]]؛ | |||
==نذریهای ماه محرم== | # سوگواری برای امام حسین و [[شهدای کربلا]]؛ | ||
یکی از آیینهای مرسوم شیعیان در ماه محرم، سنت غذای نذری است که برای پذیرایی از عزاداران امام حسین، تدارک دیده میشود. این سنت، | # سیراب کردن زائران امام حسین؛ | ||
==پانویس== | # خواندن سوره توحید (۱۰۰۰ مرتبه)؛ | ||
# خواندن [[زیارت عاشورا]].<ref>قمی، مفاتیحالجنان،1390ش، ص503؛ [http://pajoohe.ir/اعمال-10-روز-اول-محرم-دهه-اول-محرم__a-61642.aspx «اعمال 10 روزه اول محرم (دهۀ اول محرم)، دانشنامۀ پژوهشکده باقرالعلوم، 19 مهر 1395ش.]</ref> | |||
# گفتن هزار بار ذکر: «اللهم العن قتلة الحسین علیهالسلام».<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/2689/4253/28311/تقویم-عبادی-محرم «تقویم عبادی محرم»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه، 30 تیر 1401ش؛] [http://pajoohe.ir/اعمال-10-روز-اول-محرم-دهه-اول-محرم__a-61642.aspx «اعمال 10 روزه اول محرم (دهه اول محرم)»، دانشنامه پژوهشکده باقرالعلوم، 19 مهر 1395ش؛] قمی، مفاتیحالجنان، 1390ش، ص499-502.</ref> | |||
== وقایع [[ماه محرم]] == | |||
بنا بر نقل تاریخنویسان، در ماه محرم سال ۶۱ق، وقایعی به شرح زیر رخ داده است: | |||
* ورود کاروان امام حسین به سرزمین [[کربلا]] (دوم محرم)؛ | |||
* ممانعت سپاه کوفه از دسترسی [[خاندان امام حسین]] به آب (هفتم محرم)؛ | |||
* محاصرهٔ یاران و خاندان امام حسین توسط سپاه کوفه (نهم محرم: [[تاسوعا]])؛ | |||
* شهادت امام حسین و یارانش بهدست سپاه کوفه (دهم محرم: [[عاشورا]])؛ | |||
* [[اسارت خاندان امام حسین]] و حرکت کاروان اسیران به سوی [[کوفه]] (یازدهم محرم)؛ | |||
* حرکت کاروان اسرای کربلا بهسوی شام (نوزدهم محرم).<ref>[https://ahlolbait.com/media/14158/تقويم-و-مناسبتهای-ماه-محرم-الحرام «تقویم و مناسبتهای ماه محرم الحرام »، مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل بیت علیهم السلام، 4 مهر 1395ش؛] [https://fa.wikishia.net/view/وقایع_ماه_محرم «وقایع ماه محرم»، ویکی شیعه، 30 تیر 1401ش.]</ref> | |||
== سوگواری شیعیان در ماه محرم == | |||
محرم، ماه اندوه و عزای شیعیان در شهادت امام حسین و یاران او است.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/ «ماه محرم»، دانشنامۀ اسلامی].</ref> | |||
=== محرم در ایران === | |||
برپایی دستههای عزاداری، زنجیرزنی، پختن نذری و علمکِشی از جمله مراسمهای عمومی در سراسر ایران در ماه محرم است؛ اما بعضی از شهرها رسمهای خاصی دارند همچون مراسم نخلگردانی در یزد، سنج و دمام در بوشهر، بیلزنی خراسانیها، گِلمالی لُرستانیها و قربانی هزاران رأس دام در زنجان.<ref>[https://www.otaghak.com/blog/otaghak-1400-report/ شریفی، «آداب و رسوم روزهای محرم در شهرهای ایران»، مجله اتاقک].</ref> | |||
=== محرم در عراق === | |||
نصب پرچمهای «یا حسین»، بر بام خانهها، کوچهها، خیابانها، سیاهپوش کردن شهرها و اماکن زیارتی ده روز قبل از محرم، تعویض پرچم حرم امام حسین در شب اول محرم، مراسم ورود کاروان کربلا در روز دوم، تعزیهخوانی و برنامهٔ ورود نمادین کاروان عمر سعد به کربلا در روز سوم محرم، مقتلخوانی و تشکیل دستههای عزاداری در روز عاشورا، پیادهروی بهسمت حرم امام حسین و حضرت عباس و هروله کردن در بینالحرمین از جمله رسمهای شیعیان عراق در محرم است.<ref>[https://www.iribnews.ir/fa/news/1833360/ «عراق و سوگواری ماه محرم»، خبرگزاری صدا و سیما].</ref> | |||
=== محرم در هند === | |||
شیعیان هند با خانهتکانی و نظافت مساجد و امامبارهها (حسینیه) چند روز قبل از آغاز محرم به استقبال این ماه میروند. آنها هر شبی از دههٔ محرم را بهنام یکی از شهدای کربلا عزاداری میکنند. دادن نذریهایی همچون شربت، غذا و شیر، سینهزنی، زنجیرزنی، قمهزنی و راه رفتن با پای برهنه بر روی آتش، از جمله برنامههای سوگواری شیعیان هند در محرم است. آنها در ایام محرم از برپایی هرگونه جشن تولد، مراسم عروسی، خریدن و پوشیدن لباس نو پرهیز میکنند.<ref>[https://www.karbobala.com/articles/info/840 «نگاهی به آداب و رسوم ویژه عزاداری محرم در میان شیعیان هند»، کربوبلا: پایگاه تخصصی امام حسین].</ref> | |||
=== محرم در پاکستان === | |||
پوشیدن جامهٔ سیاه، خاموشکردن چراغهای منازل، جمعکردن رختخواب، خاموشکردن اجاق پختوپز، پرهیز از اصلاح سروصورت و پرهیز از آرایش و زیورآلات، از جمله رسوم شیعیان پاکستان در ماه محرم است. روضهخوانی، سینهزنی، زنجیرزنی، تزئین علم حضرت عباس، ساختن ماکت حرم امام حسین، تابوت شهدای کربلا، آراستن ذوالجناح و سردادن نعرهٔ حیدری<ref>[https://www.beytoote.com/art/city-country/customs-pakistan1-muharram.html «آداب و رسوم مردم پاکستان در ماه محرم»، وبسایت بیتوته (سایت خبری سرپوش)].</ref> ساخت گهوارهٔ علیاصغر و زنجیر بستن به دستها به یاد اسرای کربلا از دیگر آدابورسوم محرم در میان شیعیان پاکستان است.<ref>[https://www.farsnews.ir/news/13920821000485/ «آیینهای محرم در پاکستان»، خبرگزاری فارس].</ref> | |||
=== محرم در افغانستان === | |||
شیعیان افغانستان در شهرها و روستاها آدابورسوم خاصی در محرم دارند. مراسم عزاداری، با ذکر صلوات آغاز و با قرائت اشعار ذاکر، روضهٔ دیباچهخوان و سخنرانی ادامه یافته و با مراسم سینهزنی و زنجیرزنی پایان مییابد. منقبتخوانی، گهوارهگردانی و دادن نذری به عزاداران از دیگر برنامههای شیعیان افغانستان در ماه محرم است.<ref>[https://af.shafaqna.com/FA/160917 «آداب و رسوم مردم افغانستان در عزاداری اباعبدالله الحسین»، خبرگزاری شفقنا افغانستان].</ref> | |||
=== محرم در لبنان === | |||
پوشیدن لباس مشکی، زدن پرچمهای سیاه بر سردر منازل، مغازهها، مساجد و حسینیهها، سینهزنی، زنجیرزنی، قرائت زیارت عاشورا، ذکر مصائب اهلبیت و سخنرانی از جمله برنامههای شیعیان لبنان در ماه محرم است. شرکت شخصیتهای سیاسی- مذهبی اهل سنت و مسیحی در مراسم عزاداری، تشکیل دستههای پیادهروی عزاداران، پوشیدن کفن، توزیع نذری میان عزاداران از دیگر آدابورسوم سوگواری لبنانیها در ماه محرم است.<ref>[https://www.imna.ir/news/388049/ «سوگواری لبنانیها در ایام محرم»، خبرگزاری اینما].</ref> | |||
== نذریهای ماه محرم == | |||
یکی از آیینهای مرسوم شیعیان در ماه محرم، سنت غذای نذری است که برای پذیرایی از عزاداران امام حسین، تدارک دیده میشود. این سنت، سابقهٔ دیرینهای در ایران دارد. در برپایی این سنت، همه گروهها و اقشار مردم مشارکت فعالانه دارند. از جمله [[غذاهای نذری محرم]] در [[ایران]]، [[خورشت قیمه]] و خورشت [[قورمهسبزی]] است که از قدیم الایام میان مردم شهرت زیادی داشته است.<ref>[https://weblight.ir/تاریخچه-نذری-محرم-و-انواع-نذری-ها/ «گذری بر تاریخچۀ نذری محرم در ایران»، سایت مجلۀ فرهنگی وبلایت، 2 مرداد 1401ش.]</ref> | |||
== ماه محرم در ادبیات فارسی == | |||
شاعران فارسیزبان، همچون سعدی، خاقانی و فرخی در قصیدههای خود از ماه محرم یاد کردهاند؛ برای مثال، سعدی گفته است:<ref>دهخدا، لغتنامه، 1373ش، ج12، ذیل واژه محرم.</ref> | |||
{{آغاز نستعلیق}} | |||
{{شعر|نستعلیق}} | |||
{{ب| محرم بر حسود ملک وجاهت | که ماند زنده تا دیگر محرم}} | |||
{{پایان شعر}} | |||
{{پایان نستعلیق}} | |||
خاقانی نیز در شعری به این ماه اشاره کرده است:<ref>دهخدا، لغتنامه، 1373ش، ج12، ذیل واژه محرم.</ref> | |||
{{آغاز نستعلیق}} | |||
{{شعر|نستعلیق}} | |||
{{ب| گر زکاتی به محرم بدهی | زان خسیسان به صفر بازمگیر}} | |||
{{پایان شعر}} | |||
{{پایان نستعلیق}} | |||
فرخی در قصیدهای گفته است:<ref>دهخدا، لغتنامه دهخدا، 1373ش، ج12، ذیل واژه محرم</ref> | |||
{{آغاز نستعلیق}} | |||
{{شعر|نستعلیق}} | |||
{{ب| جشن سده و سال نو و ماه محرم | فرخنده کناد ایزد بر خسرو عالم}} | |||
{{پایان شعر}} | |||
{{پایان نستعلیق}} | |||
== پانویس == | |||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | |||
* ابنبابویه، محمد بن علی، | == منابع == | ||
* «اعمال | * «آدابورسوم مردم افغانستان در عزاداری اباعبدالله الحسین»، خبرگزاری شفقنا افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۱۲ اکتبر ۲۰۱۶م. | ||
* «تقویم عبادی محرم»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه، تاریخ بازدید: | * «آدابورسوم مردم پاکستان در ماه محرم»، وبسایت بیتوته (سایت خبری سرپوش)، تاریخ بازدید: ۲۵ دی ۱۴۰۱ش. | ||
* «سیر تاریخی محرم در ایران از | * «آیینهای محرم در پاکستان»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۲۱ آبان ۱۳۹۲ش. | ||
* «شهادت امام حسین | * ابنبابویه، محمد بن علی، آمالی، تهران، کتابچی، ۱۳۷۶ش. | ||
* عمید، حسن، فرهنگ فارسی، در وبسایت واژهیاب، تاریخ بازدید: | * «اعمال ۱۰روزه محرم (دهه اول محرم)»، دانشنامه پژوهشکده باقرالعلوم، تاریخ انتشار: ۱۹ مهر ۱۳۹۵ش. | ||
* قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، قم، آیین دانش، چاپ هجدهم، | * «تقویم عبادی محرم»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه، تاریخ بازدید: ۳۰ تیر ۱۴۰۱ش. | ||
* «گذری بر | * دریا بیگی، محسن، «محرم»، دایرةالمعارف تشیع، تهران، حکمت، چ۱، ۱۳۹۴ش. | ||
* «ماه محرم»، سایت دانشنامه اسلامی، تاریخ بازدید: | * دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، تهران، دانشگاه تهران، چ۱، ۱۳۷۳ش. | ||
* «ماه محرم»، ویکی شیعه، تاریخ بازدید: | * زبیدی، محمد، تاج العروس، بیروت، دارالهدایة، ۱۳۸۶ش. | ||
* ملکی تبریزی، میرزا جواد، المراقبات، کتابخانه مدرسه فقاهت، تاریخ بازدید: | * «سوگواری لبنانیها در ایام محرم»، خبرگزاری اینما، تاریخ درج مطلب: ۱۱ شهریور ۱۳۹۸ش. | ||
* | * «سیر تاریخی محرم در ایران از آلبویهٔ تا امروز»، سایت مشرق، تاریخ انتشار: ۱۲ مهر ۱۳۹۵ش. | ||
{{رده: | * شریفی، فاطمه، «آدابورسوم روزهای محرم در شهرهای ایران»، مجله اتاقک، تاریخ بهروزرسانی: ۴ دی ۱۴۰۰ش. | ||
* «شهادت امام حسین و اول سال بودن محرم»، سایت اسلام کوئست نت، تاریخ بازدید: ۳۰ تیر ۱۴۰۱ش. | |||
* «عراق و سوگواری ماه محرم»، خبرگزاری صداوسیما، تاریخ درج مطلب: ۱۲ مهر۱۳۹۶ش. | |||
* عمید، حسن، فرهنگ فارسی، در وبسایت واژهیاب، تاریخ بازدید: ۳۰ تیر ۱۴۰۱ش. | |||
* قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، قم، آیین دانش، چاپ هجدهم، ۱۳۹۰ش. | |||
* «گذری بر تاریخچهٔ نذری محرم در ایران»، سایت مجله فرهنگی وبلایت، تاریخ بازدید: ۲ مرداد ۱۴۰۱ش. | |||
* «ماه محرم»، سایت دانشنامه اسلامی، تاریخ بازدید: ۳۰ تیر ۱۴۰۱ش. | |||
* «ماه محرم»، ویکی شیعه، تاریخ بازدید: ۳۰ تیر ۱۴۰۱ش. | |||
* ملکی تبریزی، میرزا جواد، المراقبات، کتابخانه مدرسه فقاهت، تاریخ بازدید: ۳۱ تیر ۱۴۰۱ش. | |||
* «نگاهی به آدابورسوم ویژه عزاداری محرم در میان شیعیان هند»، کربوبلا: پایگاه تخصصی امام حسین، تاریخ بازدید: ۲۵ دی۱۴۰۱ش. | |||
{{زمان-افقی}} | |||
[[رده:ماهها]] | |||
[[رده:ویکیزندگی]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۵ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۱۶:۴۰
ماه محرم؛ نخستین ماه از ماههای دوازدهگانهٔ تقویم هجری قمری و یکی از ماههای حرام در فرهنگ اسلامی.
ماه محرم یا محرم الحرام، اولین ماه از تقویم هجری قمری است و بین ماههای ذیالحجة و صفر واقع شده است. ماه محرم در فرهنگ مسلمانان، از جمله ماههای حرام بهشمار میآید. محرمالحرام بهدلیل وجود برخی مناسبتها همچون شهادت امام حسین و یارانش و اسارت اهلبیت او در این ماه، جایگاه ویژهای نزد شیعیان دارد.
فلسفهٔ نامگذاری
[ویرایش | ویرایش مبدأ]بهدلیل اینکه در اسلام و حتی عصر جاهلیت، جنگیدن در این ماه، حرام بوده است، این ماه را «محرم» نامیدهاند.[۱] در روایتی از امام هشتم شیعیان نیز به حفظ حرمت این ماه در دورۀ جاهلیت و ممنوعیت جنگیدن در این ماه، اشاره شده است.[۲]
ماه محرم قبل از اسلام
[ویرایش | ویرایش مبدأ]محرم که در عصر اعراب جاهلی به آن «مُؤْتمِر» گفته میشد،[۳] از ماههای حرام بوده است. آنها حرمت این ماه را حفظ و از جنگ، خونریزی، قتل و غارت اموال دیگران پرهیز میکردند.[۴]
ماه محرم در اسلام
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در اسلام نیز، محرم از ماههای حرام است که جنگ و خونریزی در آن ممنوع بوده و با شهادت امام حسین در این ماه، مورد توجه بیشتر شیعیان قرارگرفته است؛ امامان شیعه، پیروان خود را به برپایی مجالس عزاداری، تجلیل از شهادت امام حسین و تبیین اهداف او، تشویق و ترغیب کردهاند.[۵]
ماه محرم نزد شیعیان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]ماه محرم برای شیعیان، مقدس است؛ زیرا یادآور شهادت امام حسین (علیه السلام) و اصحاب او بوده و به همین دلیل، ماه حزن، اندوه و عزاداری شیعیان است. امام حسین در محرم سال ۶۱ق به دعوت مردم کوفه، راهی کوفه شد؛ ولی با عهدشکنی مردم کوفه روبرو شد و در سرزمین کربلا در روز دهم (عاشورا) محرم، او و اصحابش به شهادت رسیدند. امام رضا در شرح حال پدر خود هنگام فرارسیدن ماه محرم گفته است که در این ماه، اندوه بر چهرهٔ او نمایان میشد و در روز عاشورا با حزن فراوان میگفت امروز، روزی است که جدم، حسین شهید شده است.[۶]
ماه محرم نزد ایرانیان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در دورهٔ حکمرانی آلبویه، نخستین مراسم عزاداری امام حسین به شکل رسمی برگزار شد. معزالدولۀ دیلمی، پایهگذار حکومت آلبویه در ایران، دستور داد در روز عاشورا همهٔ بازارها تعطیل شود و مردم در مکانهای عمومی به عزاداری برای امام حسین بپردازند. در این دوره، مراسم عزاداری با مرثیهخوانی و مقتلخوانی همراه بود. در دورۀ سلجوقیان شکل عمومی و رسمی عزاداری به حالت فردی و خانگی تغییر پیدا کرده بود؛ ولی در عصر صفویه و با رسمی شدن مذهب شیعه در ایران، مراسم عزاداری امام حسین با گونههای متنوع سینهزنی و زنجیرزنی در ایران رواج یافت. مراسم عزاداری محرم در دورۀ زندیه و قاجاریه، رونق روزافزون یافت؛ تعزیهخوانی در دورهٔ کریمخان زند و خونآلوده کردن سر و صورت با تیغ در عصر قاجاریه، به مراسم عزاداری اضافه شد. عزاداری محرم در دورۀ پهلوی با رکود همراه بود؛ اما از سال ۱۳۴۲ش عزاداری محرم، به قیامهای مردمی و در نهایت به انقلاب اسلامی انجامید. پس از انقلاب اسلامی، عزاداری محرم در ایران به شکل گستردهتری برگزار میشود.[۷]
اعمال عبادی ماه محرم
[ویرایش | ویرایش مبدأ]شب اول ماه محرم، در فرهنگ مسلمانان، اول سال قمری شمرده میشود[۸] و دارای مناسک خاصی است. میرزا جواد ملکی تبریزی در کتاب «المراقبات» به دوستداران خاندان حضرت محمد سفارش کرده است که حرمت دهۀ اول محرم را در ظاهر و باطن حفظ و آثار حزن و اندوه بر چهره نمایان کنند و حتی در روزههای نهم، دهم و یازدهم این ماه، لذتهای حلال را نیز ترک گویند؛ مانند کسی که داغدار عزیزان خود است. از دیگر توصیهها، خواندن زیارت عاشورا در دههٔ نخست این ماه است.[۹] همچنین در برخی آثار، به احیای شب اول محرم، نیایش و دعا در این شب و اقامه دو رکعت نماز سفارش شده که در هر رکعت بعد از حمد، ۱۱ مرتبه سورۀ توحید خوانده میشود. در روز اول محرم نیز به اقامه دو رکعت نماز و روزهداری سفارش شده است. همچنین احیای شب عاشورا (شب دهم محرم) در کنار مرقد امام حسین و نیز دعا و نیایش، پسندیده است.[۱۰] در روز عاشورا نیز برپایی مناسک زیر، توصیه شده است:
- زیارت امام حسین؛
- پرهیز از خوردن و آشامیدن تا بعد از نماز عصر؛
- سوگواری برای امام حسین و شهدای کربلا؛
- سیراب کردن زائران امام حسین؛
- خواندن سوره توحید (۱۰۰۰ مرتبه)؛
- خواندن زیارت عاشورا.[۱۱]
- گفتن هزار بار ذکر: «اللهم العن قتلة الحسین علیهالسلام».[۱۲]
وقایع ماه محرم
[ویرایش | ویرایش مبدأ]بنا بر نقل تاریخنویسان، در ماه محرم سال ۶۱ق، وقایعی به شرح زیر رخ داده است:
- ورود کاروان امام حسین به سرزمین کربلا (دوم محرم)؛
- ممانعت سپاه کوفه از دسترسی خاندان امام حسین به آب (هفتم محرم)؛
- محاصرهٔ یاران و خاندان امام حسین توسط سپاه کوفه (نهم محرم: تاسوعا)؛
- شهادت امام حسین و یارانش بهدست سپاه کوفه (دهم محرم: عاشورا)؛
- اسارت خاندان امام حسین و حرکت کاروان اسیران به سوی کوفه (یازدهم محرم)؛
- حرکت کاروان اسرای کربلا بهسوی شام (نوزدهم محرم).[۱۳]
سوگواری شیعیان در ماه محرم
[ویرایش | ویرایش مبدأ]محرم، ماه اندوه و عزای شیعیان در شهادت امام حسین و یاران او است.[۱۴]
محرم در ایران
[ویرایش | ویرایش مبدأ]برپایی دستههای عزاداری، زنجیرزنی، پختن نذری و علمکِشی از جمله مراسمهای عمومی در سراسر ایران در ماه محرم است؛ اما بعضی از شهرها رسمهای خاصی دارند همچون مراسم نخلگردانی در یزد، سنج و دمام در بوشهر، بیلزنی خراسانیها، گِلمالی لُرستانیها و قربانی هزاران رأس دام در زنجان.[۱۵]
محرم در عراق
[ویرایش | ویرایش مبدأ]نصب پرچمهای «یا حسین»، بر بام خانهها، کوچهها، خیابانها، سیاهپوش کردن شهرها و اماکن زیارتی ده روز قبل از محرم، تعویض پرچم حرم امام حسین در شب اول محرم، مراسم ورود کاروان کربلا در روز دوم، تعزیهخوانی و برنامهٔ ورود نمادین کاروان عمر سعد به کربلا در روز سوم محرم، مقتلخوانی و تشکیل دستههای عزاداری در روز عاشورا، پیادهروی بهسمت حرم امام حسین و حضرت عباس و هروله کردن در بینالحرمین از جمله رسمهای شیعیان عراق در محرم است.[۱۶]
محرم در هند
[ویرایش | ویرایش مبدأ]شیعیان هند با خانهتکانی و نظافت مساجد و امامبارهها (حسینیه) چند روز قبل از آغاز محرم به استقبال این ماه میروند. آنها هر شبی از دههٔ محرم را بهنام یکی از شهدای کربلا عزاداری میکنند. دادن نذریهایی همچون شربت، غذا و شیر، سینهزنی، زنجیرزنی، قمهزنی و راه رفتن با پای برهنه بر روی آتش، از جمله برنامههای سوگواری شیعیان هند در محرم است. آنها در ایام محرم از برپایی هرگونه جشن تولد، مراسم عروسی، خریدن و پوشیدن لباس نو پرهیز میکنند.[۱۷]
محرم در پاکستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]پوشیدن جامهٔ سیاه، خاموشکردن چراغهای منازل، جمعکردن رختخواب، خاموشکردن اجاق پختوپز، پرهیز از اصلاح سروصورت و پرهیز از آرایش و زیورآلات، از جمله رسوم شیعیان پاکستان در ماه محرم است. روضهخوانی، سینهزنی، زنجیرزنی، تزئین علم حضرت عباس، ساختن ماکت حرم امام حسین، تابوت شهدای کربلا، آراستن ذوالجناح و سردادن نعرهٔ حیدری[۱۸] ساخت گهوارهٔ علیاصغر و زنجیر بستن به دستها به یاد اسرای کربلا از دیگر آدابورسوم محرم در میان شیعیان پاکستان است.[۱۹]
محرم در افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]شیعیان افغانستان در شهرها و روستاها آدابورسوم خاصی در محرم دارند. مراسم عزاداری، با ذکر صلوات آغاز و با قرائت اشعار ذاکر، روضهٔ دیباچهخوان و سخنرانی ادامه یافته و با مراسم سینهزنی و زنجیرزنی پایان مییابد. منقبتخوانی، گهوارهگردانی و دادن نذری به عزاداران از دیگر برنامههای شیعیان افغانستان در ماه محرم است.[۲۰]
محرم در لبنان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]پوشیدن لباس مشکی، زدن پرچمهای سیاه بر سردر منازل، مغازهها، مساجد و حسینیهها، سینهزنی، زنجیرزنی، قرائت زیارت عاشورا، ذکر مصائب اهلبیت و سخنرانی از جمله برنامههای شیعیان لبنان در ماه محرم است. شرکت شخصیتهای سیاسی- مذهبی اهل سنت و مسیحی در مراسم عزاداری، تشکیل دستههای پیادهروی عزاداران، پوشیدن کفن، توزیع نذری میان عزاداران از دیگر آدابورسوم سوگواری لبنانیها در ماه محرم است.[۲۱]
نذریهای ماه محرم
[ویرایش | ویرایش مبدأ]یکی از آیینهای مرسوم شیعیان در ماه محرم، سنت غذای نذری است که برای پذیرایی از عزاداران امام حسین، تدارک دیده میشود. این سنت، سابقهٔ دیرینهای در ایران دارد. در برپایی این سنت، همه گروهها و اقشار مردم مشارکت فعالانه دارند. از جمله غذاهای نذری محرم در ایران، خورشت قیمه و خورشت قورمهسبزی است که از قدیم الایام میان مردم شهرت زیادی داشته است.[۲۲]
ماه محرم در ادبیات فارسی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]شاعران فارسیزبان، همچون سعدی، خاقانی و فرخی در قصیدههای خود از ماه محرم یاد کردهاند؛ برای مثال، سعدی گفته است:[۲۳] الگو:آغاز نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
خاقانی نیز در شعری به این ماه اشاره کرده است:[۲۴] الگو:آغاز نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
فرخی در قصیدهای گفته است:[۲۵] الگو:آغاز نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
پانویس
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- ↑ «ماه محرم»، سایت دانشنامه اسلامی، تاریخ بازدید: 30 تیر 1401ش؛ «ماه محرم»، ویکی شیعه، تاریخ بازدید: 30 تیر 1401ش.
- ↑ ابنبابویه، آمالی، 1376ش، ص129.
- ↑ زبیدی، تاج العروس، 1386ش، ج15، ص478.
- ↑ دریا بیگی، «محرم»، دایرةالمعارف تشیع، 1394ش، ج15، ص104.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، 1390ش، اعمال ماه محرم.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، 1390ش، ص499.
- ↑ «سیر تاریخی محرم در ایران از آلبویۀ تا امروز»، سایت مشرق، تاریخ بازدید: 30 تیر 1401ش.
- ↑ «شهادت امام حسین(ع) و اوّل سال بودن محرم»، سایت اسلام کوئست نت، تاریخ بازدید: 30 تیر 1401ش.
- ↑ ملکی تبریزی، المراقبات، کتابخانه مدرسه فقاهت، ص25-34.
- ↑ قمی، مفاتیحالجنان،1390ش، ص499؛ «اعمال 10 روزه اول محرم (دهۀ اول محرم)، دانشنامۀ پژوهشکده باقرالعلوم، 19 مهر 1395ش.
- ↑ قمی، مفاتیحالجنان،1390ش، ص503؛ «اعمال 10 روزه اول محرم (دهۀ اول محرم)، دانشنامۀ پژوهشکده باقرالعلوم، 19 مهر 1395ش.
- ↑ «تقویم عبادی محرم»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه، 30 تیر 1401ش؛ «اعمال 10 روزه اول محرم (دهه اول محرم)»، دانشنامه پژوهشکده باقرالعلوم، 19 مهر 1395ش؛ قمی، مفاتیحالجنان، 1390ش، ص499-502.
- ↑ «تقویم و مناسبتهای ماه محرم الحرام »، مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل بیت علیهم السلام، 4 مهر 1395ش؛ «وقایع ماه محرم»، ویکی شیعه، 30 تیر 1401ش.
- ↑ «ماه محرم»، دانشنامۀ اسلامی.
- ↑ شریفی، «آداب و رسوم روزهای محرم در شهرهای ایران»، مجله اتاقک.
- ↑ «عراق و سوگواری ماه محرم»، خبرگزاری صدا و سیما.
- ↑ «نگاهی به آداب و رسوم ویژه عزاداری محرم در میان شیعیان هند»، کربوبلا: پایگاه تخصصی امام حسین.
- ↑ «آداب و رسوم مردم پاکستان در ماه محرم»، وبسایت بیتوته (سایت خبری سرپوش).
- ↑ «آیینهای محرم در پاکستان»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «آداب و رسوم مردم افغانستان در عزاداری اباعبدالله الحسین»، خبرگزاری شفقنا افغانستان.
- ↑ «سوگواری لبنانیها در ایام محرم»، خبرگزاری اینما.
- ↑ «گذری بر تاریخچۀ نذری محرم در ایران»، سایت مجلۀ فرهنگی وبلایت، 2 مرداد 1401ش.
- ↑ دهخدا، لغتنامه، 1373ش، ج12، ذیل واژه محرم.
- ↑ دهخدا، لغتنامه، 1373ش، ج12، ذیل واژه محرم.
- ↑ دهخدا، لغتنامه دهخدا، 1373ش، ج12، ذیل واژه محرم
منابع
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- «آدابورسوم مردم افغانستان در عزاداری اباعبدالله الحسین»، خبرگزاری شفقنا افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۱۲ اکتبر ۲۰۱۶م.
- «آدابورسوم مردم پاکستان در ماه محرم»، وبسایت بیتوته (سایت خبری سرپوش)، تاریخ بازدید: ۲۵ دی ۱۴۰۱ش.
- «آیینهای محرم در پاکستان»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۲۱ آبان ۱۳۹۲ش.
- ابنبابویه، محمد بن علی، آمالی، تهران، کتابچی، ۱۳۷۶ش.
- «اعمال ۱۰روزه محرم (دهه اول محرم)»، دانشنامه پژوهشکده باقرالعلوم، تاریخ انتشار: ۱۹ مهر ۱۳۹۵ش.
- «تقویم عبادی محرم»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه، تاریخ بازدید: ۳۰ تیر ۱۴۰۱ش.
- دریا بیگی، محسن، «محرم»، دایرةالمعارف تشیع، تهران، حکمت، چ۱، ۱۳۹۴ش.
- دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، تهران، دانشگاه تهران، چ۱، ۱۳۷۳ش.
- زبیدی، محمد، تاج العروس، بیروت، دارالهدایة، ۱۳۸۶ش.
- «سوگواری لبنانیها در ایام محرم»، خبرگزاری اینما، تاریخ درج مطلب: ۱۱ شهریور ۱۳۹۸ش.
- «سیر تاریخی محرم در ایران از آلبویهٔ تا امروز»، سایت مشرق، تاریخ انتشار: ۱۲ مهر ۱۳۹۵ش.
- شریفی، فاطمه، «آدابورسوم روزهای محرم در شهرهای ایران»، مجله اتاقک، تاریخ بهروزرسانی: ۴ دی ۱۴۰۰ش.
- «شهادت امام حسین و اول سال بودن محرم»، سایت اسلام کوئست نت، تاریخ بازدید: ۳۰ تیر ۱۴۰۱ش.
- «عراق و سوگواری ماه محرم»، خبرگزاری صداوسیما، تاریخ درج مطلب: ۱۲ مهر۱۳۹۶ش.
- عمید، حسن، فرهنگ فارسی، در وبسایت واژهیاب، تاریخ بازدید: ۳۰ تیر ۱۴۰۱ش.
- قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، قم، آیین دانش، چاپ هجدهم، ۱۳۹۰ش.
- «گذری بر تاریخچهٔ نذری محرم در ایران»، سایت مجله فرهنگی وبلایت، تاریخ بازدید: ۲ مرداد ۱۴۰۱ش.
- «ماه محرم»، سایت دانشنامه اسلامی، تاریخ بازدید: ۳۰ تیر ۱۴۰۱ش.
- «ماه محرم»، ویکی شیعه، تاریخ بازدید: ۳۰ تیر ۱۴۰۱ش.
- ملکی تبریزی، میرزا جواد، المراقبات، کتابخانه مدرسه فقاهت، تاریخ بازدید: ۳۱ تیر ۱۴۰۱ش.
- «نگاهی به آدابورسوم ویژه عزاداری محرم در میان شیعیان هند»، کربوبلا: پایگاه تخصصی امام حسین، تاریخ بازدید: ۲۵ دی۱۴۰۱ش.
زمان و تقویم | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| واژگان زمان | |||||
| واژگان تقویم | |||||
| ماهها | |||||
| رویدادهای مهم | |||||
| روزها | |||||
| روزهای نامدار |
| ||||
