پیش‌نویس:سوهان: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ۲۲ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۰۸:۲۷

سوهان؛ نوعی شیرینی و سوغاتی معروف قم.
سوهان، شیرینی سنتی ایرانی است که از جوانه گندم، آرد، شکر، روغن و انواع مغزها و ادویه‌ها تهیه می‌شود و پیشینه‌ای تاریخی به دوران تیموریان و صفویان دارد. این شیرینی که ابتدا به‌نام حلوای قمی شناخته می‌شد، با شهرت یافتن در دوران قاجار به سوهان معروف شد و امروزه انواع مختلفی مانند حاجی، عسلی، بادامی و گزی دارد. سوهان علاوه بر ارزش غذایی بالا و تأثیر آرام‌بخش بر اعصاب، نقشی مهم در مراسم و جشن‌های ایرانی، از نوروز تا سفره‌های نذری، ایفا می‌کند و همواره نمادی از شیرینی و سنت فرهنگی ایران به‌شمار می‌آید.

معرفی سوهان

سوهان، نوعی شیرینی است که با گندم سبزکرده (جوانه‌زده)، آرد، شکر و روغن درست می‌شود.^[۱] از دیگر چاشنی‌های مورد استفاده در طبخ سوهان، هل، زعفران، مغز پسته و مغز بادام هستند.^[۲] در برخی فرهنگ‌های کهن، سوهان را نوعی شیرینی از سبزهٔ گندم معرفی کرده‌اند که مثل قرص‌های بزرگ نشکنک بوده و برخی دیگر آن را قسمی حلوا دانسته‌اند^[۳] که از گندم نیده (جوانه‌زده) تهیه می‌شود.^[۴] سوهان قم از دیرباز، معروف بوده^[۵] و گاهی از آن با نام حلوای قمی یاد شده است.^[۶]

پیشینه و نام‌گذاری سوهان

در بسیاری از منابع، دلیل و تاریخ تغییر نام حلوای قمی به سوهان را زمانی می‌دانند که از مظفرالدین شاه، در قم، با حلوای قمی پذیرایی شد. او، پس از خوردن مقداری از این حلوا، آن را همچون سوهانی دانسته که غذای خورده شده را بریده و هضم کرده است. مظفرالدین شاه، پس از آن سفر، مقداری سوهان را به‌عنوان سوغاتی از شهر قم، با خود برد. پس از آن و به‌مرور زمان، نام حلوای قمی به سوهان تغییر کرد.^[۷]
برخی منابع از دوران تیموریان، به حلوای قمی اشاره کرده‌اند.^[۸] این حلوا، در دوره صفویان بسیار رواج یافته است. برخی طبیبان سنتی آن دوران، به چگونگی طبخ و خواص دارویی سوهان اشاره و آن را خوراکی مناسب برای تقویت اعصاب و درمان دردهای عضلانی معرفی کرده‌اند.^[۹] برخی از منابع نیز به طبخ سوهان در مراسم‌های آیینی و نذری، در کنار خوراک‌هایی دیگر همچون سمنو، شله‌زرد و آش شله قلمکار اشاره کرده‌اند.^[۱۰]

هرچند، بسیاری از منابع مرتبط با خوراک‌های ایرانی در سده‌های ۱۱ و ۱۲ق، به حلوای قمی اشاره کرده‌اند و ۷ گونهٔ مختلف از آن^[۱۱] را شرح داده‌اند، اما اوج شهرت این خوراک شیرین، به دوران قاجاریان برمی‌گردد. در فهرست اصناف ولایت قم، در ۱۲۹۵ق، ۴۹ حلوایی ثبت شده است.^[۱۲] بسیاری از جهانگردان نیز به سوهان، به‌عنوان سوغاتی از ولایت قم، اشاره کرده‌اند.^[۱۳]

شیوهٔ طبخ سوهان

در منابع قدیمی‌تر، همچون رسالهٔ حکیم مؤمن، برای تهیهٔ سوهان، روش زیر بیان شده است:
برای تهیهٔ سوهان، ابتدا، گندم‌ها را خیس می‌کنند تا نم‌دار شود. سپس آنها را در کیسه ریخته و زیر آفتاب قرار می‌دهند. برای چند روز متوالی، مقداری آب بر آن می‌پاشند تا کم‌کم سبز شود. سپس جوانه‌های گندم را جدا کرده و زیر آفتاب خشک می‌کنند. پس از آن، جوانه‌های خشک شده را آرد کرده و آن را وزن می‌کنند.^[۱۴]

به اندازهٔ نصف وزنِ آرد به‌دست آمده، از آرد گندم استفاده می‌کنند. سپس، مخلوط هر دو آرد را در آب جوش ریخته و هم می‌زنند تا به غلظت لازم برسد. در این مرحله، روغن را اضافه کرده و پس از جذب شدن روغن توسط آرد، به آن، شیرهٔ شکر یا دوشاب انگور اضافه می‌کنند. این ترکیب را تا جایی می‌جوشانند که روغن جذب شده، پس داده شود. در نهایت، به حلوای به‌دست آمده، مغز پسته، گردو، نارگیل، دارچین، زنجبیل و جوز هندی، اضافه می‌کنند.^[۱۵]
در برخی رساله‌های آشپزی دیگر به عسل تصفیه شده، نبات سفید و قند برای شیرین شدن سوهان اشاره شده است. برخی دیگر نیز از روغن گاوی، روغن گوسفندی یا روغن گاومیش برای بهتر شدن طعم و بوی حلوای قمی استفاده می‌کرده‌اند.^[۱۶]

انواع سوهان

سوهان، امروزه دارای انواع مختلفی مانند سوهان حاجی، عسلی، قندی و میرزایی است.^[۱۷] در طبخ سوهان حاجی و عسلی، از عسل بدون موم و در طبخ دیگر انواع سوهان، از شیرین‌کننده‌های دیگر استفاده می‌شود.^[۱۸] از دیگر انواع سوهان می‌توان به سوهان کنجدی، حلوایی، بادامی، گزی، لقمه، کره‌ای، پشمکی و دسر سوهان اشاره کرد.^[۱۹]

ارزش غذایی سوهان

اصلی‌ترین ماده تشکیل‌دهندهٔ سوهان، جوانه گندم است که از ارزش غذایی بسیار بالایی برخوردار است. این خوراک، دارای پروتئین فراوان، ویتامین‌ها و مواد معدنی مانند ویتامین‌های گروه B و E است که آرام‌بخش و تقویت‌کنندهٔ اعصاب به‌شمار می‌رود. علاوه‌بر آن، جوانه گندم، دارای قندهای طبیعی است که خود به‌عنوان ذخیره کننده انرژی در ماهیچه‌ها و بهبود عملکرد عضلانی و پیش‌گیری از خستگی و بی‌حالی بسیار مؤثر هستند.^[۲۰]

کاربرد آیینی سوهان

سوهان از دیرباز، در انواع جشن‌ها و آیین‌های ایرانیان حضور داشته است. برای مثال، پخت سوهان خانگی در بسیاری از مناطق ایران رایج بوده و در شب عید نوروز، این شیرینی را آماده می‌کردند.^[۲۱] در آیین‌های دیگری همچون شب جشن اسفندی (در محلات)، سفرهٔ هفت‌سین،^[۲۲] هدایای دوران نامزدی به مناسبت‌های مختلف در طول سال و از خوراک‌های سفرهٔ نذری حضرت عباس،^[۲۳] از سوهان، به‌عنوان یکی از خوراکی‌های اصلی، استفاده می‌شود.

پانویس

↑ عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژه سوهان، سایت واژه‌یاب.
↑ خامه‌یار، قم دیروز و امروز، ۱۳۸۴ش، ص۵۱۶.
↑ عقیلی علوی شیرازی، قرابادین کبیر (مخزن الادویة)، ۱۲۷۷ق، ص922؛
حکیم مؤمن، تحفة المؤمنین، ۱۳۴۵ش، ص338؛
آقاجمال خوانساری، «عقائد النساء»، عقائد النساء و مرآت البلهاء، بی‌تا، ص25.
↑ نفیسی، فرهنگ، ۱۳۴۳ش، ذیل واژه سوهان.
↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه سوهان، سایت واژه‌یاب.
↑ عرب، قم در آیینهٔ میراث، ۱۳۸۲ش، ص۱۲؛
سلیم تهرانی، دیوان کامل، ۱۳۴۹ش، ص۵۵۸.
↑ عرب، قم در آیینهٔ میراث، ۱۳۸۲ش، ص۱۲.
↑ ابریشمی، زعفران، ۱۳۸۳ش، ص۳۲۳.
↑ حکیم مؤمن، تحفة المؤمنین، ۱۳۴۵ش، ص338.
↑ آقاجمال خوانساری، «عقائد النساء»، عقائد النساء و مرآت البلهاء، بی‌تا، ص25.
↑ عقیلی علوی شیرازی، قرابادین کبیر (مخزن الادویة)، ۱۲۷۷ق، ص922-923.
↑ بیک‌ارباب، تاریخ دارالایمان قم، ۱۳۵۳ش، ص۶۱.
↑ گابریل، عبور از صحاری ایران، ۱۳۷۱ش، ص62.
↑ حکیم مؤمن، تحفة المؤمنین، ۱۳۴۵ش، ص338.
↑ حکیم مؤمن، تحفة المؤمنین، ۱۳۴۵ش، ص338.
↑ عقیلی علوی شیرازی، قرابادین کبیر (مخزن الادویة)، ۱۲۷۷ق، ص922-923.
↑ معین، فرهنگ فارسی، ۱۳۸۲ش.
↑ سرورالدین، طب الکبیر یا فرشتهٔ نجات، ۱۳۴۹ش، ص۳۶۴؛
مظلوم‌زاده، آشپزی در فرهنگ مردم کازرون، ۱۳۸۳ش، ص۲۲۱–۲۲۲؛
پروانه، آشپزی ایران، ۱۳۶۰ش، ص۱۶۳.
↑ دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، 1377ش.
↑ «چشیدن گرانی سوهان، کام‌ها را تلخ کرد»، خبرگزاری فارس.
↑ نیرنوری، سهم ارزشمند ایران در فرهنگ جهان، ۱۳۷۵ش، ج1، ص736؛
خیراندیش، سیرجان در خشت خام، ۱۳۸۴ش، ص93؛
هنری، آیین‌های نوروزی، ۱۳۵۳ش، ص63.
↑ انجوی شیرازی، جشن‌ها و آداب و معتقدات زمستان، ۱۳۷۹ش، ج1، ص74.
↑ همایونی، گوشه‌هایی از آداب و رسوم مردم شیراز، ۱۳۵۳ش، ص۱۸۴.

منابع

آقاجمال خوانساری، محمد، «عقائد النساء»، عقائد النساء و مرآت البلهاء، به‌تحقیق محمود کتیرایی، تهران، طهوری، بی‌تا.
ابریشمی، محمدحسن، زعفران، تهران، امیرکبیر، ۱۳۸۳ش.
انجوی شیرازی، ابوالقاسم، جشن‌ها و آداب و معتقدات زمستان، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۹ش.
بیک‌ارباب، محمدتقی، تاریخ دارالایمان قم، به‌تحقیق مدرسی طباطبایی، قم، چاپخانه حکمت، ۱۳۵۳ش.
پروانه، شهربانو، آشپزی ایران، تهران، خشایار، ۱۳۶۰ش.
«چشیدن گرانی سوهان، کام‌ها را تلخ کرد»، خبرگزاری فارس، تاریخ بارگذاری: ۲ فروردین ۱۳۹۲ش.
حکیم مؤمن، محمد، تحفة المؤمنین، تهران، ۱۳۴۵ش.
خامه‌یار، رسول، قم دیروز و امروز، قم، رهپویان، ۱۳۸۴ش.
خیراندیش، محمدحسین، سیرجان در خشت خام، کرمان، مرکز کرمان‌شناسی، ۱۳۸۴ش.
دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، تهران، روزنه، ۱۳۷۷ش.
دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۲۱ تیر ۱۴۰۱ش.
سرورالدین، محمد، طب الکبیر یا فرشتهٔ نجات، تهران، عطائی، ۱۳۴۹ش.
سلیم تهرانی، محمدقلی، دیوان کامل، به‌تحقیق رحیم رضا، تهران، ابن‌سینا، ۱۳۴۹ش.
عرب، کاظم، قم در آیینهٔ میراث، به‌تحقیق محمد جهانبخش، قم، میراث، ۱۳۸۲ش.
عقیلی علوی شیرازی، محمدحسین، قرابادین کبیر (مخزن الادویة)، چ سنگی، کلکته، ۱۲۷۷ق.
عمید، حسن، فرهنگ فارسی، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۲۱ تیر ۱۴۰۱ش.
گابریل، آلفونس، عبور از صحاری ایران، ترجمهٔ فرامرز نجد سمیعی، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۱ش.
مظلوم‌زاده، محمدمهدی، آشپزی در فرهنگ مردم کازرون، تهران، کازرونیه، ۱۳۸۳ش.
معین، محمد، فرهنگ فارسی، تهران، زرین، ۱۳۸۲ش.
نفیسی، علی‌اکبر، فرهنگ، تهران، خیام، ۱۳۴۳ش.
نیرنوری، عبدالحمید، سهم ارزشمند ایران در فرهنگ جهان، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ۱۳۷۵ش.
همایونی، صادق، گوشه‌هایی از آداب و رسوم مردم شیراز، شیراز، نوید شیراز، ۱۳۵۳ش.
هنری، مرتضی، آیین‌های نوروزی، تهران، مرکز مردم‌شناسی ایران، ۱۳۵۳ش.

[1] عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژه سوهان، سایت واژه‌یاب.

[2] خامه‌یار، قم دیروز و امروز، ۱۳۸۴ش، ص۵۱۶.

[3] عقیلی علوی شیرازی، قرابادین کبیر (مخزن الادویة)، ۱۲۷۷ق، ص922؛
حکیم مؤمن، تحفة المؤمنین، ۱۳۴۵ش، ص338؛
آقاجمال خوانساری، «عقائد النساء»، عقائد النساء و مرآت البلهاء، بی‌تا، ص25.

[4] نفیسی، فرهنگ، ۱۳۴۳ش، ذیل واژه سوهان.

[5] دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه سوهان، سایت واژه‌یاب.

[6] عرب، قم در آیینهٔ میراث، ۱۳۸۲ش، ص۱۲؛
سلیم تهرانی، دیوان کامل، ۱۳۴۹ش، ص۵۵۸.

[7] عرب، قم در آیینهٔ میراث، ۱۳۸۲ش، ص۱۲.

[8] ابریشمی، زعفران، ۱۳۸۳ش، ص۳۲۳.

[9] حکیم مؤمن، تحفة المؤمنین، ۱۳۴۵ش، ص338.

[10] آقاجمال خوانساری، «عقائد النساء»، عقائد النساء و مرآت البلهاء، بی‌تا، ص25.

[11] عقیلی علوی شیرازی، قرابادین کبیر (مخزن الادویة)، ۱۲۷۷ق، ص922-923.

[12] بیک‌ارباب، تاریخ دارالایمان قم، ۱۳۵۳ش، ص۶۱.

[13] گابریل، عبور از صحاری ایران، ۱۳۷۱ش، ص62.

[14] حکیم مؤمن، تحفة المؤمنین، ۱۳۴۵ش، ص338.

[15] حکیم مؤمن، تحفة المؤمنین، ۱۳۴۵ش، ص338.

[16] عقیلی علوی شیرازی، قرابادین کبیر (مخزن الادویة)، ۱۲۷۷ق، ص922-923.

[17] معین، فرهنگ فارسی، ۱۳۸۲ش.

[18] سرورالدین، طب الکبیر یا فرشتهٔ نجات، ۱۳۴۹ش، ص۳۶۴؛
مظلوم‌زاده، آشپزی در فرهنگ مردم کازرون، ۱۳۸۳ش، ص۲۲۱–۲۲۲؛
پروانه، آشپزی ایران، ۱۳۶۰ش، ص۱۶۳.

[19] دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، 1377ش.

[20] «چشیدن گرانی سوهان، کام‌ها را تلخ کرد»، خبرگزاری فارس.

[21] نیرنوری، سهم ارزشمند ایران در فرهنگ جهان، ۱۳۷۵ش، ج1، ص736؛
خیراندیش، سیرجان در خشت خام، ۱۳۸۴ش، ص93؛
هنری، آیین‌های نوروزی، ۱۳۵۳ش، ص63.

[22] انجوی شیرازی، جشن‌ها و آداب و معتقدات زمستان، ۱۳۷۹ش، ج1، ص74.

[23] همایونی، گوشه‌هایی از آداب و رسوم مردم شیراز، ۱۳۵۳ش، ص۱۸۴.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
 [[پرونده:سوهان.jpg|جایگزین=سوهان|بندانگشتی|سوهان]]
-<big>'''سوهان'''</big>؛ نوعی شیرینی و سوغاتی معروف قم.<br>سوهان، شیرینی سنتی ایرانی است که از جوانه گندم، آرد، شکر، روغن و انواع مغزها و ادویه‌ها تهیه می‌شود و پیشینه‌ای تاریخی به دوران تیموریان و صفویان دارد. این شیرینی که ابتدا به‌نام حلوای قمی شناخته می‌شد، با شهرت یافتن در دوران قاجار به سوهان معروف شد و امروزه انواع مختلفی مانند حاجی، عسلی، بادامی و گزی دارد. سوهان علاوه بر ارزش غذایی بالا و تأثیر آرام‌بخش بر اعصاب، نقشی مهم در مراسم و جشن‌های ایرانی، از نوروز تا سفره‌های نذری، ایفا می‌کند و همواره نمادی از شیرینی و سنت فرهنگی ایران به‌ شمار می‌آید.
+{{درشت|'''سوهان'''}}؛ نوعی شیرینی و سوغاتی معروف قم.{{سخ}}سوهان، شیرینی سنتی ایرانی است که از جوانه گندم، [[آرد]]، شکر، روغن و انواع مغزها و ادویه‌ها تهیه می‌شود و پیشینه‌ای تاریخی به دوران [[تیموریان]] و [[صفویه|صفویان]] دارد. این شیرینی که ابتدا به‌نام حلوای قمی شناخته می‌شد، با شهرت یافتن در دوران [[قاجاریه|قاجار]] به سوهان معروف شد و امروزه انواع مختلفی مانند حاجی، عسلی، بادامی و گزی دارد. سوهان علاوه بر ارزش غذایی بالا و تأثیر آرام‌بخش بر اعصاب، نقشی مهم در مراسم و جشن‌های ایرانی، از [[نوروز]] تا [[سفره نذری|سفره‌های نذری]]، ایفا می‌کند و همواره نمادی از شیرینی و سنت فرهنگی ایران به‌شمار می‌آید.
-==معرفی سوهان==
+== معرفی سوهان ==
-سوهان، نوعی شیرینی است که با گندم سبزکرده (جوانه‌زده)، آرد، شکر و روغن درست می‌شود.<ref>[https://vajehyab.com/amid/%D8%B3%D9%88%D9%87%D8%A7%D9%86-2 عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژه سوهان، سایت واژه‌یاب.]</ref>  از دیگر چاشنی‌های مورد استفاده در طبخ سوهان، هل، زعفران، مغز پسته و مغز بادام هستند.<ref>خامه‌یار، قم دیروز و امروز، ۱۳۸۴ش، ص۵۱۶.</ref>  در برخی فرهنگ‌های کهن، سوهان را نوعی شیرینی از سبزۀ گندم معرفی کرده‌اند که مثل قرص‌های بزرگ نشکنک بوده و برخی دیگر آن را قسمی حلوا دانسته‌اند<ref>عقیلی علوی شیرازی، قرابادین کبیر (مخزن الادویة)، ۱۲۷۷ق، ص922؛ <br>
+سوهان، نوعی شیرینی است که با گندم سبزکرده (جوانه‌زده)، آرد، شکر و روغن درست می‌شود.<ref>[https://vajehyab.com/amid/سوهان-2 عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژه سوهان، سایت واژه‌یاب.]</ref> از دیگر چاشنی‌های مورد استفاده در طبخ سوهان، هل، [[زعفران]]، مغز [[پسته]] و مغز [[بادام]] هستند.<ref>خامه‌یار، قم دیروز و امروز، ۱۳۸۴ش، ص۵۱۶.</ref> در برخی فرهنگ‌های کهن، سوهان را نوعی شیرینی از سبزهٔ گندم معرفی کرده‌اند که مثل قرص‌های بزرگ نشکنک بوده و برخی دیگر آن را قسمی حلوا دانسته‌اند<ref>عقیلی علوی شیرازی، قرابادین کبیر (مخزن الادویة)، ۱۲۷۷ق، ص922؛{{سخ}}
-حکیم مؤمن، تحفة المؤمنین، ۱۳۴۵ش، ص338؛ <br>
+حکیم مؤمن، تحفة المؤمنین، ۱۳۴۵ش، ص338؛{{سخ}}
-آقاجمال خوانساری، «عقائد النساء»، عقائد النساء و مرآت البلهاء، بی‌تا، ص25.</ref>  که از گندم نیده (جوانه‌زده) تهیه می‌شود.<ref>نفیسی، فرهنگ، ۱۳۴۳ش، ذیل واژه سوهان.</ref>  سوهان قم از دیرباز، معروف بوده<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/%D8%B3%D9%88%D9%87%D8%A7%D9%86 دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه سوهان، سایت واژه‌یاب.]</ref>  و گاهی از آن با نام حلوای قمی یاد شده است.<ref>عرب، قم در آیینۀ میراث، ۱۳۸۲ش، ص۱۲؛ <br>
+آقاجمال خوانساری، «عقائد النساء»، عقائد النساء و مرآت البلهاء، بی‌تا، ص25.</ref> که از گندم نیده (جوانه‌زده) تهیه می‌شود.<ref>نفیسی، فرهنگ، ۱۳۴۳ش، ذیل واژه سوهان.</ref> سوهان قم از دیرباز، معروف بوده<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/سوهان دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه سوهان، سایت واژه‌یاب.]</ref> و گاهی از آن با نام حلوای قمی یاد شده است.<ref>عرب، قم در آیینهٔ میراث، ۱۳۸۲ش، ص۱۲؛{{سخ}}
 سلیم تهرانی، دیوان کامل، ۱۳۴۹ش، ص۵۵۸.</ref>
-==پیشینه و نام‌گذاری سوهان==
-در بسیاری از منابع، دلیل و تاریخ تغییر نام حلوای قمی به سوهان را زمانی می‌دانند که از مظفرالدین شاه، در قم، با حلوای قمی پذیرایی شد. او، پس از خوردن مقداری از این حلوا، آن را همچون سوهانی دانسته که غذای خورده شده را بریده و هضم کرده است. مظفرالدین شاه، پس از آن سفر، مقداری سوهان را به‌عنوان سوغاتی از شهر قم، با خود برد. پس از آن و به‌مرور زمان، نام حلوای قمی به سوهان تغییر کرد.<ref>عرب، قم در آیینۀ میراث، ۱۳۸۲ش، ص۱۲.</ref><br>برخی منابع از دوران تیموریان، به حلوای قمی اشاره کرده‌اند.<ref>ابریشمی، زعفران، ۱۳۸۳ش، ص۳۲۳.</ref>  این حلوا، در دوره صفویان بسیار رواج یافته است. برخی طبیبان سنتی آن دوران، به چگونگی طبخ و خواص دارویی سوهان اشاره و آن را خوراکی مناسب برای تقویت اعصاب و درمان دردهای عضلانی معرفی کرده‌اند.<ref>حکیم مؤمن، تحفة المؤمنین، ۱۳۴۵ش، ص338.</ref>  برخی از منابع نیز به طبخ سوهان در مراسم‌های آیینی و نذری، در کنار خوراک‌هایی دیگر همچون سمنو، شله‌زرد و آش شله قلمکار اشاره کرده‌اند.<ref>آقاجمال خوانساری، «عقائد النساء»، عقائد النساء و مرآت البلهاء، بی‌تا، ص25.</ref>
-هرچند، بسیاری از منابع مرتبط با خوراک‌های ایرانی در سده‌های 11 و 12ق، به حلوای قمی اشاره کرده‌اند و 7 گونۀ مختلف از آن<ref>عقیلی علوی شیرازی، قرابادین کبیر (مخزن الادویة)، ۱۲۷۷ق، ص922-923.</ref>  را شرح داده‌اند، اما اوج شهرت این خوراک شیرین، به دوران قاجاریان برمی‌گردد. در فهرست اصناف ولایت قم، در 1295ق، 49 حلوایی ثبت شده است.<ref>بیک‌ارباب، تاریخ دارالایمان قم، ۱۳۵۳ش، ص۶۱.</ref>  بسیاری از جهانگردان نیز به سوهان، به‌عنوان سوغاتی از ولایت قم، اشاره کرده‌اند.<ref>گابریل، عبور از صحاری ایران، ۱۳۷۱ش، ص62.</ref>
+== پیشینه و نام‌گذاری سوهان ==
-==شیوۀ طبخ سوهان==
+در بسیاری از منابع، دلیل و تاریخ تغییر نام حلوای قمی به سوهان را زمانی می‌دانند که از مظفرالدین شاه، در قم، با حلوای قمی پذیرایی شد. او، پس از خوردن مقداری از این حلوا، آن را همچون سوهانی دانسته که غذای خورده شده را بریده و هضم کرده است. مظفرالدین شاه، پس از آن سفر، مقداری سوهان را به‌عنوان [[سوغاتی]] از شهر قم، با خود برد. پس از آن و به‌مرور زمان، نام حلوای قمی به سوهان تغییر کرد.<ref>عرب، قم در آیینهٔ میراث، ۱۳۸۲ش، ص۱۲.</ref>{{سخ}}برخی منابع از دوران تیموریان، به حلوای قمی اشاره کرده‌اند.<ref>ابریشمی، زعفران، ۱۳۸۳ش، ص۳۲۳.</ref> این حلوا، در دوره صفویان بسیار رواج یافته است. برخی طبیبان سنتی آن دوران، به چگونگی طبخ و خواص دارویی سوهان اشاره و آن را خوراکی مناسب برای تقویت اعصاب و درمان دردهای عضلانی معرفی کرده‌اند.<ref>حکیم مؤمن، تحفة المؤمنین، ۱۳۴۵ش، ص338.</ref> برخی از منابع نیز به طبخ سوهان در مراسم‌های آیینی و [[نذری]]، در کنار خوراک‌هایی دیگر همچون سمنو، شله‌زرد و آش شله قلمکار اشاره کرده‌اند.<ref>آقاجمال خوانساری، «عقائد النساء»، عقائد النساء و مرآت البلهاء، بی‌تا، ص25.</ref>
+هرچند، بسیاری از منابع مرتبط با خوراک‌های ایرانی در سده‌های ۱۱ و ۱۲ق، به حلوای قمی اشاره کرده‌اند و ۷ گونهٔ مختلف از آن<ref>عقیلی علوی شیرازی، قرابادین کبیر (مخزن الادویة)، ۱۲۷۷ق، ص922-923.</ref> را شرح داده‌اند، اما اوج شهرت این خوراک شیرین، به دوران قاجاریان برمی‌گردد. در فهرست اصناف ولایت قم، در ۱۲۹۵ق، ۴۹ حلوایی ثبت شده است.<ref>بیک‌ارباب، تاریخ دارالایمان قم، ۱۳۵۳ش، ص۶۱.</ref> بسیاری از جهانگردان نیز به سوهان، به‌عنوان سوغاتی از ولایت قم، اشاره کرده‌اند.<ref>گابریل، عبور از صحاری ایران، ۱۳۷۱ش، ص62.</ref>
+== شیوهٔ طبخ سوهان ==
 [[پرونده:سوهان پزی.jpg|جایگزین=کارگاه سوهان‌پزی در قم|بندانگشتی|کارگاه سوهان‌پزی در قم]]
-در منابع قدیمی‌تر، همچون رسالۀ حکیم مؤمن، برای تهیۀ سوهان، روش زیر بیان شده است: <br>برای تهیۀ سوهان، ابتدا، گندم‌ها را خیس می‌کنند تا نم‌دار شود. سپس آنها را در کیسه ریخته و زیر آفتاب قرار می‌دهند. برای چند روز متوالی، مقداری آب بر آن می‌پاشند تا کم‌کم سبز شود. سپس جوانه‌های گندم را جدا کرده و زیر آفتاب خشک می‌کنند. پس از آن، جوانه‌های خشک شده را آرد کرده و آن را وزن می‌کنند. به اندازۀ نصف وزنِ آرد به‌دست آمده، از آرد گندم استفاده می‌کنند. سپس، مخلوط هر دو آرد را در آب جوش ریخته و هم می‌زنند تا به غلظت لازم برسد. در این مرحله، روغن را اضافه کرده و پس از جذب شدن روغن توسط آرد، به آن، شیرۀ شکر یا دوشاب انگور اضافه می‌کنند. این ترکیب را تا جایی می‌جوشانند که روغن جذب شده، پس‌ داده شود. در نهایت، به حلوای به‌دست آمده، مغز پسته، گردو، نارگیل، دارچین، زنجبیل و جوز هندی، اضافه می‌کنند.<ref>حکیم مؤمن، تحفة المؤمنین، ۱۳۴۵ش، ص338.</ref><br>در برخی رساله‌های آشپزی دیگر به عسل تصفیه شده، نبات سفید و قند برای شیرین شدن سوهان اشاره شده است. برخی دیگر نیز از روغن گاوی، روغن گوسفندی یا روغن گاومیش برای بهتر شدن طعم و بوی حلوای قمی استفاده می‌کرده‌اند.<ref>عقیلی علوی شیرازی، قرابادین کبیر (مخزن الادویة)، ۱۲۷۷ق، ص922-923.</ref>
+در منابع قدیمی‌تر، همچون رسالهٔ حکیم مؤمن، برای تهیهٔ سوهان، روش زیر بیان شده است:{{سخ}}برای تهیهٔ سوهان، ابتدا، گندم‌ها را خیس می‌کنند تا نم‌دار شود. سپس آنها را در کیسه ریخته و زیر آفتاب قرار می‌دهند. برای چند روز متوالی، مقداری آب بر آن می‌پاشند تا کم‌کم سبز شود. سپس جوانه‌های گندم را جدا کرده و زیر آفتاب خشک می‌کنند. پس از آن، جوانه‌های خشک شده را آرد کرده و آن را وزن می‌کنند.<ref>حکیم مؤمن، تحفة المؤمنین، ۱۳۴۵ش، ص338.</ref>
-==انواع سوهان==
+به اندازهٔ نصف وزنِ آرد به‌دست آمده، از آرد گندم استفاده می‌کنند. سپس، مخلوط هر دو آرد را در آب جوش ریخته و هم می‌زنند تا به غلظت لازم برسد. در این مرحله، روغن را اضافه کرده و پس از جذب شدن روغن توسط آرد، به آن، شیرهٔ شکر یا دوشاب انگور اضافه می‌کنند. این ترکیب را تا جایی می‌جوشانند که روغن جذب شده، پس داده شود. در نهایت، به حلوای به‌دست آمده، مغز پسته، گردو، نارگیل، [[دارچین]]، [[زنجبیل]] و جوز هندی، اضافه می‌کنند.<ref>حکیم مؤمن، تحفة المؤمنین، ۱۳۴۵ش، ص338.</ref>{{سخ}}در برخی رساله‌های آشپزی دیگر به عسل تصفیه شده، نبات سفید و قند برای شیرین شدن سوهان اشاره شده است. برخی دیگر نیز از روغن گاوی، روغن گوسفندی یا روغن گاومیش برای بهتر شدن طعم و بوی حلوای قمی استفاده می‌کرده‌اند.<ref>عقیلی علوی شیرازی، قرابادین کبیر (مخزن الادویة)، ۱۲۷۷ق، ص922-923.</ref>
+== انواع سوهان ==
 [[پرونده:سوهان عسلی.jpg|جایگزین=سوهان عسلی|بندانگشتی|سوهان عسلی]]
-سوهان، امروزه دارای انواع مختلفی مانند سوهان حاجی، عسلی، قندی و میرزایی است.<ref>معین، فرهنگ فارسی، ۱۳۸۲ش.</ref>  در طبخ سوهان حاجی و عسلی، از عسل بدون موم و در طبخ دیگر انواع سوهان، از شیرین‌کننده‌های دیگر استفاده می‌شود.<ref>سرورالدین، طب الکبیر یا فرشتۀ نجات، ۱۳۴۹ش، ص۳۶۴؛ <br>
+سوهان، امروزه دارای انواع مختلفی مانند سوهان حاجی، عسلی، قندی و میرزایی است.<ref>معین، فرهنگ فارسی، ۱۳۸۲ش.</ref> در طبخ سوهان حاجی و عسلی، از عسل بدون موم و در طبخ دیگر انواع سوهان، از شیرین‌کننده‌های دیگر استفاده می‌شود.<ref>سرورالدین، طب الکبیر یا فرشتهٔ نجات، ۱۳۴۹ش، ص۳۶۴؛{{سخ}}
-مظلوم‌زاده، آشپزی در فرهنگ مردم کازرون، ۱۳۸۳ش، ص۲۲۱-۲۲۲؛ <br>
+مظلوم‌زاده، آشپزی در فرهنگ مردم کازرون، ۱۳۸۳ش، ص۲۲۱–۲۲۲؛{{سخ}}
-پروانه، آشپزی ایران، ۱۳۶۰ش، ص۱۶۳.</ref><br>از دیگر انواع سوهان می‌توان به سوهان کنجدی، حلوایی، بادامی، گزی، لقمه، کره‌ای، پشمکی و دسر سوهان اشاره کرد.<ref>دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، 1377ش.</ref>
+پروانه، آشپزی ایران، ۱۳۶۰ش، ص۱۶۳.</ref> از دیگر انواع سوهان می‌توان به سوهان کنجدی، حلوایی، بادامی، گزی، لقمه، کره‌ای، پشمکی و دسر سوهان اشاره کرد.<ref>دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، 1377ش.</ref>
-==ارزش غذایی سوهان==
-اصلی‌ترین ماده تشکیل‌دهندۀ سوهان، جوانه گندم است که از ارزش غذایی بسیار بالایی برخوردار است. این خوراک، دارای پروتئین فراوان، ویتامین‌ها و مواد معدنی مانند ویتامین‌های گروه B و E است که آرام‌بخش و تقویت‌کنندۀ اعصاب به‌شمار می‌رود. علاوه‌بر آن، جوانه گندم، دارای قندهای طبیعی است که خود به‌عنوان ذخیره کننده انرژی در ماهیچه‌ها و بهبود عملکرد عضلانی و پیش‌گیری از خستگی و بی‌حالی بسیار مؤثر هستند.<ref> [https://www.farsnews.ir/news/13920102000022/%DA%86%D8%B4%DB%8C%D8%AF%D9%86-%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B3%D9%88%D9%87%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D9%87%D8%A7-%D8%B1%D8%A7-%D8%AA%D9%84%D8%AE-%DA%A9%D8%B1%D8%AF «چشیدن گرانی سوهان، کام‌ها را تلخ کرد»، خبرگزاری فارس.]</ref>
+== ارزش غذایی سوهان ==
-==کاربرد آیینی سوهان==
+اصلی‌ترین ماده تشکیل‌دهندهٔ سوهان، جوانه گندم است که از ارزش غذایی بسیار بالایی برخوردار است. این خوراک، دارای پروتئین فراوان، ویتامین‌ها و مواد معدنی مانند ویتامین‌های گروه B و E است که آرام‌بخش و تقویت‌کنندهٔ اعصاب به‌شمار می‌رود. علاوه‌بر آن، جوانه گندم، دارای قندهای طبیعی است که خود به‌عنوان ذخیره کننده انرژی در ماهیچه‌ها و بهبود عملکرد عضلانی و پیش‌گیری از خستگی و بی‌حالی بسیار مؤثر هستند.<ref>[https://www.farsnews.ir/news/13920102000022/چشیدن-گرانی-سوهان-کام‌ها-را-تلخ-کرد «چشیدن گرانی سوهان، کام‌ها را تلخ کرد»، خبرگزاری فارس.]</ref>
-سوهان از دیرباز، در انواع جشن‌ها و آیین‌های ایرانیان حضور داشته است. برای مثال، پخت سوهان خانگی در بسیاری از مناطق ایران رایج بوده و در شب عید نوروز، این شیرینی را آماده می‌کردند.<ref> نیرنوری، سهم ارزشمند ایران در فرهنگ جهان، ۱۳۷۵ش، ج1، ص736؛ <br>
-خیراندیش، سیرجان در خشت خام، ۱۳۸۴ش، ص93؛ <br>
+== کاربرد آیینی سوهان ==
-هنری، آیین‌های نوروزی، ۱۳۵۳ش، ص63.</ref>  در آیین‌های دیگری همچون شب جشن اسفندی (در محلات)، سفرۀ هفت‌سین،<ref>انجوی شیرازی، جشن‌ها و آداب و معتقدات زمستان، ۱۳۷۹ش، ج1، ص74.</ref>  هدایای دوران نامزدی به مناسبت‌های مختلف در طول سال و از خوراک‌های سفرۀ نذری حضرت عباس،<ref>همایونی، گوشه‌هایی از آداب و رسوم مردم شیراز، ۱۳۵۳ش، ص۱۸۴.</ref>  از سوهان، به‌عنوان یکی از خوراکی‌های اصلی، استفاده می‌شود.
+سوهان از دیرباز، در انواع [[جشن]]‌ها و آیین‌های ایرانیان حضور داشته است. برای مثال، پخت سوهان خانگی در بسیاری از مناطق ایران رایج بوده و در شب عید نوروز، این شیرینی را آماده می‌کردند.<ref>نیرنوری، سهم ارزشمند ایران در فرهنگ جهان، ۱۳۷۵ش، ج1، ص736؛{{سخ}}
-==پانویس==
+خیراندیش، سیرجان در خشت خام، ۱۳۸۴ش، ص93؛{{سخ}}
+هنری، آیین‌های نوروزی، ۱۳۵۳ش، ص63.</ref> در آیین‌های دیگری همچون شب جشن اسفندی (در محلات)، سفرهٔ [[هفت‌سین]]،<ref>انجوی شیرازی، جشن‌ها و آداب و معتقدات زمستان، ۱۳۷۹ش، ج1، ص74.</ref> هدایای [[نامزدی|دوران نامزدی]] به مناسبت‌های مختلف در طول سال و از خوراک‌های [[سفره نذری|سفرهٔ نذری]] حضرت عباس،<ref>همایونی، گوشه‌هایی از آداب و رسوم مردم شیراز، ۱۳۵۳ش، ص۱۸۴.</ref> از سوهان، به‌عنوان یکی از خوراکی‌های اصلی، استفاده می‌شود.
+== پانویس ==
 {{پانویس}}
-==منابع==
-*آقاجمال خوانساری، محمد، «عقائد النساء»، عقائد النساء و مرآت البلهاء، به‌تحقیق محمود کتیرایی، تهران، طهوری، بی‌تا.
+== منابع ==
-*ابریشمی، محمدحسن، زعفران، تهران، امیرکبیر، ۱۳۸۳ش.
+{{آغاز منابع}}
-*انجوی شیرازی، ابوالقاسم، جشن‌ها و آداب و معتقدات زمستان، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۹ش.
+* آقاجمال خوانساری، محمد، «عقائد النساء»، عقائد النساء و مرآت البلهاء، به‌تحقیق محمود کتیرایی، تهران، طهوری، بی‌تا.
-*بیک‌ارباب، محمدتقی، تاریخ دارالایمان قم، به‌تحقیق مدرسی طباطبایی، قم، چاپخانه حکمت، ۱۳۵۳ش.
+* ابریشمی، محمدحسن، زعفران، تهران، امیرکبیر، ۱۳۸۳ش.
-*پروانه، شهربانو، آشپزی ایران، تهران، خشایار، ۱۳۶۰ش.
+* انجوی شیرازی، ابوالقاسم، جشن‌ها و آداب و معتقدات زمستان، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۹ش.
-*«چشیدن گرانی سوهان، کام‌ها را تلخ کرد»، خبرگزاری فارس، تاریخ بارگذاری: 2 فروردین 1392ش.
+* بیک‌ارباب، محمدتقی، تاریخ دارالایمان قم، به‌تحقیق مدرسی طباطبایی، قم، چاپخانه حکمت، ۱۳۵۳ش.
-*حکیم مؤمن، محمد، تحفة المؤمنین، تهران، ۱۳۴۵ش.
+* پروانه، شهربانو، آشپزی ایران، تهران، خشایار، ۱۳۶۰ش.
-*خامه‌یار، رسول، قم دیروز و امروز، قم، رهپویان، ۱۳۸۴ش.
+* «چشیدن گرانی سوهان، کام‌ها را تلخ کرد»، خبرگزاری فارس، تاریخ بارگذاری: ۲ فروردین ۱۳۹۲ش.
-*خیراندیش، محمدحسین، سیرجان در خشت خام، کرمان، مرکز کرمان‌شناسی، ۱۳۸۴ش.
+* حکیم مؤمن، محمد، تحفة المؤمنین، تهران، ۱۳۴۵ش.
-*دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، تهران، روزنه، 1377ش.
+* خامه‌یار، رسول، قم دیروز و امروز، قم، رهپویان، ۱۳۸۴ش.
-*دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 21 تیر 1401ش.
+* خیراندیش، محمدحسین، سیرجان در خشت خام، کرمان، مرکز کرمان‌شناسی، ۱۳۸۴ش.
-*سرورالدین، محمد، طب الکبیر یا فرشتۀ نجات، تهران، عطائی، ۱۳۴۹ش.
+* دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، تهران، روزنه، ۱۳۷۷ش.
-*سلیم تهرانی، محمدقلی، دیوان کامل، به‌تحقیق رحیم رضا، تهران، ابن‌سینا، ۱۳۴۹ش.
+* دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۲۱ تیر ۱۴۰۱ش.
-*عرب، کاظم، قم در آیینۀ میراث، به‌تحقیق محمد جهانبخش، قم، میراث، ۱۳۸۲ش.
+* سرورالدین، محمد، طب الکبیر یا فرشتهٔ نجات، تهران، عطائی، ۱۳۴۹ش.
-*عقیلی علوی شیرازی، محمدحسین، قرابادین کبیر (مخزن الادویة)، چ سنگی، کلکته، ۱۲۷۷ق.
+* سلیم تهرانی، محمدقلی، دیوان کامل، به‌تحقیق رحیم رضا، تهران، ابن‌سینا، ۱۳۴۹ش.
-*عمید، حسن، فرهنگ فارسی، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 21 تیر 1401ش.
+* عرب، کاظم، قم در آیینهٔ میراث، به‌تحقیق محمد جهانبخش، قم، میراث، ۱۳۸۲ش.
-*گابریل، آلفونس، عبور از صحاری ایران، ترجمۀ فرامرز نجد سمیعی، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۱ش.
+* عقیلی علوی شیرازی، محمدحسین، قرابادین کبیر (مخزن الادویة)، چ سنگی، کلکته، ۱۲۷۷ق.
-*مظلوم‌زاده، محمدمهدی، آشپزی در فرهنگ مردم کازرون، تهران، کازرونیه، ۱۳۸۳ش.
+* عمید، حسن، فرهنگ فارسی، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۲۱ تیر ۱۴۰۱ش.
-*معین، محمد، فرهنگ فارسی، تهران، زرین، ۱۳۸۲ش.
+* گابریل، آلفونس، عبور از صحاری ایران، ترجمهٔ فرامرز نجد سمیعی، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۱ش.
-*نفیسی، علی‌اکبر، فرهنگ، تهران، خیام، ۱۳۴۳ش.
+* مظلوم‌زاده، محمدمهدی، آشپزی در فرهنگ مردم کازرون، تهران، کازرونیه، ۱۳۸۳ش.
-*نیرنوری، عبدالحمید، سهم ارزشمند ایران در فرهنگ جهان، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ۱۳۷۵ش.
+* معین، محمد، فرهنگ فارسی، تهران، زرین، ۱۳۸۲ش.
-*همایونی، صادق، گوشه‌هایی از آداب و رسوم مردم شیراز، شیراز، نوید شیراز، ۱۳۵۳ش.
+* نفیسی، علی‌اکبر، فرهنگ، تهران، خیام، ۱۳۴۳ش.
-*هنری، مرتضى، آیین‌های نوروزی، تهران، مرکز مردم‌شناسی ایران، ۱۳۵۳ش.
+* نیرنوری، عبدالحمید، سهم ارزشمند ایران در فرهنگ جهان، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ۱۳۷۵ش.
+* همایونی، صادق، گوشه‌هایی از آداب و رسوم مردم شیراز، شیراز، نوید شیراز، ۱۳۵۳ش.
+* هنری، مرتضی، آیین‌های نوروزی، تهران، مرکز مردم‌شناسی ایران، ۱۳۵۳ش.
+{{پایان منابع}}
+{{#seo:
+|title= سوهان چیست - طرزتهیه سوهان به شیوه قدیمی - ویکی زندگی
+|title_mode=Replaced Title
+|keywords= سوهان
+|description= سوهان چیست - فواید و مصارف سوهان - ارزش غذایی و کابرد آن و همچنین طرزتهیه سوهان به روش اصیل - ویکی زندگی
+}}
+{{قم-افقی}}
+{{خوراکی-افقی}}
+[[رده:تنقلات]]
+[[رده:سوغات استان قم]]
+[[رده:شیرینی‌ها]]
+[[رده:فراورده‌های گیاهی]]