پیشنویس:حنابندان: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| (۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:حنابندان.jpg|جایگزین= جشن حنابندان|بندانگشتی|جشن حنابندان]] | |||
{{درشت|'''حنابندان'''}}؛ یکی از رسوم پیش از عروسی که به دست و پای عروس و داماد حنا میگذارند. | |||
[[حنابندان]]، یکی از مراسمهای پیش از [[مراسم عروسی|عروسی]] است که به دلیل تقسیم شادی میان خانوادهها برگزار میشود. حنابستن، نماد سرور برای عروس و داماد است.<ref>اسدیان، آیینهای گذر در ایران، ۱۳۸۴ش، ص۹۴.</ref> در فرهنگها، اصطلاح حنابستن به خانمها و حنامالیدن به آقایان نسبت داده شده است.<ref>محمد پادشاه، آنندراج، ذیل واژه حنادادن.</ref> گیلانیها به وسایل برگزاری حنابندان «خردهبار» میگویند.<ref>پاینده لنگرودی، آیینها و باورداشتهای گیل و دیلم، ۱۳۵۵ش، ص۷۴.</ref> در [[سیستان]] و بلوچستان به حنابندان «انیبندان» گفته میشود.<ref>رفیعفر، «بررسی آیین حنابندان از دیرباز تا کنون»، ۱۳۹۳ش، ص۴۵.</ref> | |||
==پیشینه حنابندان== | ==پیشینه حنابندان== | ||
در سفرنامهای مربوط به دوران | در سفرنامهای مربوط به دوران [[صفویه]]، حنابستن نشانه [[زیبایی]] و خوشحالی مردم دانسته شده است.<ref>Valle, Viaggi, 1843, I, P593-594.</ref> در زمان ناصرالدین شاه (۱۲۴۷–۱۳۱۳ قمری)، قبل از مراسم حنابندان، خنچه و وسایل آن از خانه داماد به [[خانه]] عروس فرستاده میشد. [[خانواده]] داماد در ۷ یا ۴۰ جام نقرهای، حنا قرار داده و روی هرکدام سکهای قرار میدادند. اطراف جامها، شمع روشن میشد و میوه و شیرینی نیز با سایر اسباب فرستاده میشد. در آن زمان پس از فراهم شدن [[جهیزیه]] عروس، مراسم حنابندان برگزار میشد. در این مراسم به سر، سر انگشتان و کف پای عروس [[حنا]] مالیده میشد. آنها گاهی با حنا کف پای عروس مینوشتند: رنگ حناست بر کف پای مبارکت/ یا خون عاشق است که پامال کردهای.<ref>مونسالدوله، خاطرات، ۱۳۸۰ش، ص۴۵–۴۶.</ref> | ||
== آیینهای حنابندان در اقوام و شهرهای مختلف ایران == | ==آیینهای حنابندان در اقوام و شهرهای مختلف ایران== | ||
[[پرونده:حنابندان۱.jpg|جایگزین= آیین حنابندان قوم قزلباش در فهرست آثار ناملموس|بندانگشتی|آیین حنابندان قوم قزلباش در فهرست آثار ناملموس]] | |||
[[پرونده:حنابندان۲.png|جایگزین=مراسم حنابندان قوم کرمانج |بندانگشتی|مراسم حنابندان قوم کرمانج ]] | |||
[[پرونده:حنابندان۳.png|جایگزین=حنابستن به پای داماد در شهرهای جنوب ایران |بندانگشتی|حنابستن به پای داماد در شهرهای جنوب ایران]] | |||
مراسم حنابندان یکی از جشنهای پیش از عروسی است که در هر منطقه از ایران با آداب و رسوم خاص خود برگزار میشود. | مراسم حنابندان یکی از جشنهای پیش از عروسی است که در هر منطقه از ایران با آداب و رسوم خاص خود برگزار میشود. | ||
=== آداب و رسوم در استان اردبیل (کلور و خیاو) === | ===آداب و رسوم در استان اردبیل (کلور و خیاو)=== | ||
*در کلور امامزاده [[خلخال]] (در استان اردبیل)، علاوه بر حنا، مقداری گندم، هیزم، یک قوچ پروار و یک سینی کره تازه که با [[سیب]]، [[سنجد]] و شکلات تزیین شده است، با رقص و آواز به خانه عروس فرستاده میشود.<ref>ایرانی، «آداب ازدواج و عروسی در کلور امامرود خلخال»، ۱۳۸۸ش، ص۱۰۵.</ref> | |||
* | |||
در کلور امامزاده خلخال (در استان اردبیل)، علاوه بر حنا، مقداری گندم، هیزم، یک قوچ پروار و یک سینی | |||
در | اهالی خیاو (در استان اردبیل) ظرف حنا را در وسط اتاق قرار داده، پسربچهای از اقوام داماد در حالیکه صدای گربه از خود درمیآورد، روی انگشتان داماد حنا قرار میدهد. به پسربچه «گربه» میگویند.<ref>ساعدی، خیاو یا مشکینشهر، ۱۳۵۴ش، ص۱۴۴.</ref> | ||
===آداب و رسوم در استان فارس=== | |||
*در [[سروستان]] (در استان فارس)، وسایل حنابندان عبارتاند از: حنا، یک بشقاب نقل، یک بالش، ۴ دستمال بزرگ و یک سربند سرخرنگ معروف به حنابند.<ref>همایونی، فرهنگ مردم سروستان، ۱۳۴۸ش، ص۵۰۰.</ref> | |||
در سروستان، صبح حنابندان داماد به سلمانی میرود. سلمانی، کف دست داماد را در دست گرفته تا همه به داماد «کفدسی» بدهند. ابتدا مادرزن انگشتری در دست داماد قرار میدهد. (بعد از مراسم از او پس میگیرد) سپس سایر حاضرین، سکه یا مقداری پول کف دست داماد بهعنوان «شیرینی حنابند» قرار میدهند. سلمانی سر داماد، سپس پاها و دستهای او را حنا میبندد.<ref>همایونی، فرهنگ مردم سروستان، ۱۳۴۸ش، ص۵۰۱.</ref> | |||
در | اهالی [[ایزدخواست]] (در استان فارس) برای حنابندان، دو مراسم «حنابندون دزده» و «حنابندون آشکار» برگزار میکنند. آنها ابتدا به خانه عروس و سپس به خانه داماد رفته تا مراسم حنابندان را اجرا کنند. فردای حنابندان، مادر عروس و داماد برای مهمانان صبحانه میفرستند.<ref>رنجبر، سرزمین و فرهنگ مردم ایزدخواست، ۱۳۷۳ش، ص۳۲۰.</ref> | ||
مردم داریون (در استان فارس) در مراسم حنابندان، سکهای کف دست عروس قرار میدهند تا پسربچهای آن را بردارد. آنها معتقدند این کار باعث میشود فرزند اول آنها پسر شود.<ref>بذرافکن، فرهنگ مردم داریون، ۱۳۸۹ش، ص۱۳۰.</ref> | |||
در شهر داریوش (استان فارس) ابتدا حنابندان عروس در خانه او و سپس حنابندان داماد در خانه داماد برگزار میشود. پس از آنها حاضرین کف دستهای خود را حنا میبندند تا ظرف حنا خالی شود.<ref>بذرافکن، فرهنگ مردم داریون، ۱۳۸۹ش، ص۱۳۰–۱۳۱.</ref> | |||
در کوچان (در استان گیلان) جشن حنابندان، مراسمی برای خداحافظی عروس با | ===آداب و رسوم در استانهای شمالی (گیلان و مازندران)=== | ||
*در کوچان (در استان [[گیلان]]) جشن حنابندان، مراسمی برای خداحافظی عروس با خانوادهٔ خود است. برای برگزاری این جشن، خانوادهٔ داماد ۷ طبق حنا، شمع و شیرینی به خانهٔ عروس میفرستند. خواهر داماد پیشاپیش سایر افراد وارد خانهٔ عروس شده و جشن میگیرند.<ref>فقیه محمدی جلالی، سیمای قوچان، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۱۱۶.</ref> | |||
در گیلان، خواهر داماد مقداری از حنای دست عروس را به بالا پرتاب میکند تا به سقف بچسبد. این کار | در گیلان، خواهر داماد مقداری از حنای دست عروس را به بالا پرتاب میکند تا به سقف بچسبد. این کار نشانهٔ سربلندی عروس است.<ref>بشرا، آیینهای گذر در گیلان، ۱۳۸۹ش، ص۷۴–۷۵.</ref> | ||
در الاشت (در استان مازندارن) داماد پیش از مراسم حنابندان با دوستان خود بازیهای محلی مانند شاهوزیربازی<ref>پورکریم، الاشت، ص۱۱۱.</ref> | در الاشت (در استان مازندارن) داماد پیش از مراسم حنابندان با دوستان خود بازیهای محلی مانند شاهوزیربازی<ref>پورکریم، الاشت، ص۱۱۱.</ref> و چهچوبچهبازی انجام میدهند.<ref>پهلوان، فرهنگ عامهٔ الاشت، ۱۳۸۵ش، ص۱۶۳.</ref> | ||
=== آداب و رسوم در جنوب و غرب کشور (خوزستان و بختیاری) === | ===آداب و رسوم در جنوب و غرب کشور (خوزستان و بختیاری)=== | ||
مردم شوشتر (در استان خوزستان) در مراسمی با نام «کتولوَنون» وسایل و لباس مراسم حنابندان را به | مردم شوشتر (در استان [[خوزستان]]) در مراسمی با نام «کتولوَنون» وسایل و لباس مراسم حنابندان را به خانه عروس میفرستند.<ref>یزدانپرست، «حمامهای شوشتر»، ۱۳۸۴ش، ص۳۵۰.</ref> | ||
مردمان بختیاری ایل چهارلنگ سینی دارای حنا، چراغ روشن و شاخهای نبات به | مردمان [[ایل بختیاری|بختیاری]] ایل چهارلنگ سینی دارای حنا، چراغ روشن و شاخهای نبات به خانهٔ عروس میفرستند. آنها برای قرار دادن حنا روی دست عروس از خانوادهٔ او اجازه میگیرند.<ref>سرلک، آداب و رسوم و فرهنگ عامهٔ ایل بختیاری چهارلنگ، ۱۳۸۵ش، ص۳۷.</ref> | ||
=== آداب و رسوم در شرق کشور (سیستان و بلوچستان و خراسان) === | ===آداب و رسوم در شرق کشور (سیستان و بلوچستان و خراسان)=== | ||
در سیستان و بلوچستان در غروب شب انیبندان، عروس را به حمام میبرند، تا برای حنابندان آماده باشد. | در [[سیستان]] و بلوچستان در غروب شب انیبندان، عروس را به [[حمام]] میبرند، تا برای حنابندان آماده باشد. خانواده داماد، وسایل حنابندان را به خانه عروس میبرند. زمانی که به پشت در میرسند، جوانان خانوادهٔ عروس، در را بر روی آنها میبندند. خانوادهٔ داماد هدایایی که برای عروس آوردهاند، همراه با آواز نام میبرند. آنها نام [[قرآن]] را در آخر میبرند. خانوادهٔ عروس در را باز کرده و مراسم حنابندان آغاز میشود. در طی مراسم، فردی به دست و پای عروس و داماد حنا میبندد و حضار اشعار و ترانههایی با یکدیگر میخوانند. مهمانان برای کمک به عروس و داماد، مبلغی پول به آنها هدیه میدهند.<ref>محمدی خمک، «عروسی در سیستان»، ۱۳۹۳ش.</ref> | ||
در خراسان برای حنابستن به دست و پای عروس ابتدا باید مادرشوهر هدیهای به او بدهد.<ref>شکورزاده، عقاید و رسوم مردم | در [[خراسان]] برای حنابستن به دست و پای عروس ابتدا باید مادرشوهر هدیهای به او بدهد.<ref>شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۱۸۴.</ref> گیلکها در غروب روز عقد، مراسم «حنابندئون» برگزار میکنند. در این مراسم، عروس پشت دست را روی سر خود قرار داده و زنی که در اصطلاح سفیدبخت است، مقداری حنا روی کف دست او قرار میدهد.<ref>پاینده لنگرودی، آیینها و باورداشتهای گیل و دیلم، ۱۳۵۵ش، ص۶۰–۶۱.</ref> | ||
=== آداب و رسوم در قزوین === | ===آداب و رسوم در قزوین=== | ||
در قزوین، | در قزوین، خانوادهٔ داماد برای دعوت از مهمانان، کلهقندهای کوچکی برای آنها میفرستند.<ref>سالور، روزنامهٔ خاطرات، ۱۳۷۷ش، ج۵، ص۴۰۱۷.</ref> پس از بازگشت داماد، اهالی روی پشتبامهای خود پنبهدانه ریخته و با نفت آتش میزنند. آنها به نشانهٔ روشنایی، روی سر داماد آب میریزند.<ref>هاشمی، «آداب و رسوم ازدواج در همدان»، ۱۳۸۵ش، ص۷۰.</ref> | ||
در بسیاری از شهرها معتقدند اگر از حنای دست عروس و داماد به جوانان مجرد دهند، آنها نیز به زودی ازدواج خواهند کرد.<ref>کشاورز، صددروازه، ۱۳۵۲ش، ص۲۴۰؛ پورکریم، الاشت، ص۱۱۲؛ پناهی، پژوهشی در مردمشناسی دهستان جنترودبار رامسر، ۱۳۸۹ش، ص۱۳۶؛ یوسفی، فرهنگ و آداب و رسوم سوادکوه، ۱۳۸۹ش، ص۸۰؛ نظری داشلیبرون، مردمشناسی روستای ابیانه، ۱۳۸۴ش، ص۵۵۸.</ref> | در بسیاری از شهرها معتقدند اگر از حنای دست عروس و داماد به جوانان مجرد دهند، آنها نیز به زودی [[ازدواج]] خواهند کرد.<ref>کشاورز، صددروازه، ۱۳۵۲ش، ص۲۴۰؛ پورکریم، الاشت، ص۱۱۲؛ پناهی، پژوهشی در مردمشناسی دهستان جنترودبار رامسر، ۱۳۸۹ش، ص۱۳۶؛ یوسفی، فرهنگ و آداب و رسوم سوادکوه، ۱۳۸۹ش، ص۸۰؛ نظری داشلیبرون، مردمشناسی روستای ابیانه، ۱۳۸۴ش، ص۵۵۸.</ref> | ||
==ترانههای مراسم حنابندان== | ==ترانههای مراسم حنابندان== | ||
در این مراسم همراهان عروس و داماد، اشعاری نیز میخوانند. یکی از ترانههای معروف این شب «امشو انا میبنده» است: | در این مراسم همراهان عروس و داماد، اشعاری نیز میخوانند. یکی از ترانههای معروف این شب «امشو انا میبنده» است: | ||
امشو انا میبنده/ در دست و پا میبنده /انای خوب زابله/ ور دست شا میبنده/ اگر انا نباشه /خشک از تلا میبنده (با طلا خالص میبندیم).<ref>محمدی خمک، «عروسی در سیستان»، ۱۳۹۳ش.</ref> | امشو انا میبنده/ در دست و پا میبنده /انای خوب زابله/ ور دست شا میبنده/ اگر انا نباشه /خشک از تلا میبنده (با طلا خالص میبندیم).<ref>محمدی خمک، «عروسی در سیستان»، ۱۳۹۳ش.</ref> | ||
مردم شیراز در مراسم حنابندان میخوانند: | مردم [[شیراز]] در مراسم حنابندان میخوانند: | ||
آی حنابند آی حنابند / حنای مقبول ببند/ داغ فرزندت نبینی/ با گل و ریحون ببند.<ref>مونسالدوله، خاطرات، ۱۳۸۰ش، ص۵۰۱.</ref> | آی حنابند آی حنابند / حنای مقبول ببند/ داغ فرزندت نبینی/ با گل و ریحون ببند.<ref>مونسالدوله، خاطرات، ۱۳۸۰ش، ص۵۰۱.</ref> | ||
مردم خراسان میخوانند: | مردم خراسان میخوانند: | ||
عروس حنا میبنده /با دست و پا میبنده/حنای رای (راه) کاشونه/ چه خوشادا میبنده.<ref>شکورزاده، عقاید و رسوم مردم | عروس حنا میبنده /با دست و پا میبنده/حنای رای (راه) کاشونه/ چه خوشادا میبنده.<ref>شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۱۸۵.</ref> | ||
مردم سمنان میخوانند: | مردم سمنان میخوانند: | ||
امشب که نوبت ماست/ یا رب حنا میبندیم/ حنا، حنا، حنایه/ یا رب چه خوش نمایه/ حنا، حنا، حنایه/ حنا چه خوش نمایه.<ref>احمدپناهی، آداب و رسوم مردم سمنان، ۱۳۷۴ش، ص۲۴۹–۲۵۰.</ref> | |||
==خوراکیهای حنابندان== | ==خوراکیهای حنابندان== | ||
در زمان ناصرالدین شاه، شیرینپلو و مرغپلو از خوراکیهای این شب بودهاند.<ref>مونسالدوله، خاطرات، ۱۳۸۰ش، ص۴۶؛ کتیرایی، از خشت تا خشت، ۱۳۴۸ش، | در زمان ناصرالدین شاه، شیرینپلو و مرغپلو از خوراکیهای این شب بودهاند.<ref>مونسالدوله، خاطرات، ۱۳۸۰ش، ص۴۶؛ کتیرایی، از خشت تا خشت، ۱۳۴۸ش، ص۱۷۴–۱۷۵.</ref> در منطقة اوز (در استان فارس) از مهمانان در کنار سایر خوراکیها با نخود پخته پذیرایی میشود.<ref>کمالی، «خانواده و ازدواج در شهر اوز»، ۱۳۹۰ش، ص۱۶۰.</ref> در گذشته مردم این شهر در حنابندان، [[حلوا]] و تخمه هندوانه میخوردند.<ref>کمالی، «خانواده و ازدواج در شهر اوز»، ۱۳۹۰ش، ص۱۶۲.</ref> در جنت رودبار به مهمانان [[فسنجان]] و کلهپاچه برای شام میدهند.<ref>پناهی، پژوهشی در مردمشناسی دهستان جنترودبار رامسر، ۱۳۸۹ش، ص۱۳۵.</ref> | ||
==حنابندان در مثلهای فارسی== | ==حنابندان در مثلهای فارسی== | ||
مردم بوشهر میگویند: اگر امشب جیک جیک دندانم است/ فردا شب حنابندانم است. مردم شهررضا (در استان اصفهان) میگویند: فلک! ز دست حنابندیات دلم خون است/ عروسیات که چنین است ماتمت چون است؟ | مردم بوشهر میگویند: اگر امشب جیک جیک دندانم است/ فردا شب حنابندانم است. مردم شهررضا (در استان [[اصفهان]]) میگویند: فلک! ز دست حنابندیات دلم خون است/ عروسیات که چنین است ماتمت چون است؟ | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | |||
*احمدپناهی سمنانی، محمد، آداب و رسوم مردم سمنان، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۷۴ش. | ==منابع== | ||
*اسدیان، محمد، آیینهای گذر در ایران، تهران، روشنان، ۱۳۸۴ش. | {{آغاز منابع}} | ||
*ایرانی، اکبر، «آداب ازدواج و عروسی در کلور امامرود خلخال»، نجوای فرهنگ، تهران، س۴، شماره ۱۲، ۱۳۸۸ش. | * احمدپناهی سمنانی، محمد، آداب و رسوم مردم سمنان، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۷۴ش. | ||
*بذرافکن، جلال، فرهنگ مردم داریون، شیراز، آوند اندیشه، ۱۳۸۹ش. | * اسدیان، محمد، آیینهای گذر در ایران، تهران، روشنان، ۱۳۸۴ش. | ||
*بشرا، محمد و طاهری، طاهر، آیینهای گذر در گیلان، رشت، فرهنگ ایلیا، ۱۳۸۹ش. | * ایرانی، اکبر، «آداب ازدواج و عروسی در کلور امامرود خلخال»، نجوای فرهنگ، تهران، س۴، شماره ۱۲، ۱۳۸۸ش. | ||
* | * بذرافکن، جلال، فرهنگ مردم داریون، شیراز، آوند اندیشه، ۱۳۸۹ش. | ||
*پناهی، عباس، پژوهشی در مردمشناسی دهستان جنترودبار رامسر، قم، آیین احمد، ۱۳۸۹ش. | * بشرا، محمد و طاهری، طاهر، آیینهای گذر در گیلان، رشت، فرهنگ ایلیا، ۱۳۸۹ش. | ||
*پورکریم، هوشنگ، الاشت، تهران، وزارت فرهنگ و هنر، [بیتا]. | * پایندهٔ لنگرودی، محمود، آیینها و باورداشتهای گیل و دیلم، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۵۵ش. | ||
*پهلوان، کیوان، فرهنگ | * پناهی، عباس، پژوهشی در مردمشناسی دهستان جنترودبار رامسر، قم، آیین احمد، ۱۳۸۹ش. | ||
*رفیعفر، جلالالدین و کماللو، خدیجه، «بررسی آیین حنابندان از دیرباز تاکنون»، فصلنامة فرهنگ و ادبیات عامه، س۲، شماره ۴، ۱۳۹۳ش. | * پورکریم، هوشنگ، الاشت، تهران، وزارت فرهنگ و هنر، [بیتا]. | ||
*رنجبر، حسین و دیگران، سرزمین و فرهنگ مردم ایزدخواست، قم، آیات، ۱۳۷۳ش. | * پهلوان، کیوان، فرهنگ عامهٔ الاشت، تهران، آرون، ۱۳۸۵ش. | ||
*ساعدی، غلامحسین، خیاو یا مشکینشهر، تهران، امیرکبیر، ۱۳۵۴ش. | * رفیعفر، جلالالدین و کماللو، خدیجه، «بررسی آیین حنابندان از دیرباز تاکنون»، فصلنامة فرهنگ و ادبیات عامه، س۲، شماره ۴، ۱۳۹۳ش. | ||
*سالور، قهرمانمیرزا (عینالسلطنه)، | * رنجبر، حسین و دیگران، سرزمین و فرهنگ مردم ایزدخواست، قم، آیات، ۱۳۷۳ش. | ||
*سرلک، رضا، آداب و رسوم و فرهنگ | * ساعدی، غلامحسین، خیاو یا مشکینشهر، تهران، امیرکبیر، ۱۳۵۴ش. | ||
* | * سالور، قهرمانمیرزا (عینالسلطنه)، روزنامهٔ خاطرات، بهتحقیق مسعود سالور و ایرج افشار، تهران، اساطیر، ۱۳۷۷ش. | ||
*فقیه محمدی جلالی، محمدمهدی، سیمای کوچان، قم، بخشایش، ۱۳۸۳ش. | * سرلک، رضا، آداب و رسوم و فرهنگ عامهٔ ایل بختیاری چهارلنگ، تهران، طهوری، چ۱، ۱۳۸۵ش. | ||
*کتیرایی، محمود، از خشت تا خشت، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۴۸ش. | * شکورزاده، ابراهیم، عقاید و رسوم مردم خراسان، تهران، سروش، چ۲، ۱۳۶۳ش. | ||
*کشاورز دامغانی، علیاصغر، صددروازه، تهران، بهمن، ۱۳۵۲ش. | * فقیه محمدی جلالی، محمدمهدی، سیمای کوچان، قم، بخشایش، ۱۳۸۳ش. | ||
*کمالی، محمدشریف، «خانواده و ازدواج در شهر اوز»، فرهنگ مردم، تهران، شماره ۴۰، ۱۳۹۰ش. | * کتیرایی، محمود، از خشت تا خشت، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۴۸ش. | ||
*محمدپادشاه، آنندراج، بهتحقیق محمد دبیرسیاقی، تهران، طبع و نشر، ۱۳۶۳ش. | * کشاورز دامغانی، علیاصغر، صددروازه، تهران، بهمن، ۱۳۵۲ش. | ||
*محمدی خمک (سکایی سیستانی)، جواد، «عروسی در سیستان» (چاپنشده)، تحقیقات میدانی، ۱۳۹۳ش. | * کمالی، محمدشریف، «خانواده و ازدواج در شهر اوز»، فرهنگ مردم، تهران، شماره ۴۰، ۱۳۹۰ش. | ||
*مونسالدوله، خاطرات، بهتحقیق سیروس سعدوندیان، تهران، زرین، ۱۳۸۰ش. | * محمدپادشاه، آنندراج، بهتحقیق محمد دبیرسیاقی، تهران، طبع و نشر، ۱۳۶۳ش. | ||
*نظری داشلیبرون، زلیخا و دیگران، مردمشناسی روستای ابیانه، تهران، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، ۱۳۸۴ش. | * محمدی خمک (سکایی سیستانی)، جواد، «عروسی در سیستان» (چاپنشده)، تحقیقات میدانی، ۱۳۹۳ش. | ||
*هاشمی، علیرضا، «آداب و رسوم ازدواج در همدان»، نجوای فرهنگ، تهران، س۱، شماره ۱، ۱۳۸۵ش. | * مونسالدوله، خاطرات، بهتحقیق سیروس سعدوندیان، تهران، زرین، ۱۳۸۰ش. | ||
*همایونی، صادق، فرهنگ مردم سروستان، تهران، به نشر، ۱۳۴۸ش. | * نظری داشلیبرون، زلیخا و دیگران، مردمشناسی روستای ابیانه، تهران، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، ۱۳۸۴ش. | ||
*یزدانپرست، مریمبیگم، «حمامهای شوشتر»، مجموعه مقالههای همایش حمام در فرهنگ ایرانی، تهران، ۱۳۸۴ش. | * هاشمی، علیرضا، «آداب و رسوم ازدواج در همدان»، نجوای فرهنگ، تهران، س۱، شماره ۱، ۱۳۸۵ش. | ||
*یوسفی، فریده، فرهنگ و آداب و رسوم سوادکوه، ساری، پژوهشهای فرهنگی، ۱۳۸۹ش. | * همایونی، صادق، فرهنگ مردم سروستان، تهران، به نشر، ۱۳۴۸ش. | ||
*Valle, P. della, Viaggi, Brighton, | * یزدانپرست، مریمبیگم، «حمامهای شوشتر»، مجموعه مقالههای همایش حمام در فرهنگ ایرانی، تهران، ۱۳۸۴ش. | ||
* یوسفی، فریده، فرهنگ و آداب و رسوم سوادکوه، ساری، پژوهشهای فرهنگی، ۱۳۸۹ش. | |||
* Valle, P. della, Viaggi, Brighton, 1843. | |||
{{پایان منابع}} | |||
{{ازدواج-افقی}} | |||
{{ایران-افقی}} | |||
[[رده:آداب و رسوم ازدواج]] | |||
[[رده:آداب و رسوم محلی در ایران]] | |||
[[رده:جشنها]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۱۹ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۱۷:۳۱
حنابندان؛ یکی از رسوم پیش از عروسی که به دست و پای عروس و داماد حنا میگذارند.
حنابندان، یکی از مراسمهای پیش از عروسی است که به دلیل تقسیم شادی میان خانوادهها برگزار میشود. حنابستن، نماد سرور برای عروس و داماد است.[۱] در فرهنگها، اصطلاح حنابستن به خانمها و حنامالیدن به آقایان نسبت داده شده است.[۲] گیلانیها به وسایل برگزاری حنابندان «خردهبار» میگویند.[۳] در سیستان و بلوچستان به حنابندان «انیبندان» گفته میشود.[۴]
پیشینه حنابندان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در سفرنامهای مربوط به دوران صفویه، حنابستن نشانه زیبایی و خوشحالی مردم دانسته شده است.[۵] در زمان ناصرالدین شاه (۱۲۴۷–۱۳۱۳ قمری)، قبل از مراسم حنابندان، خنچه و وسایل آن از خانه داماد به خانه عروس فرستاده میشد. خانواده داماد در ۷ یا ۴۰ جام نقرهای، حنا قرار داده و روی هرکدام سکهای قرار میدادند. اطراف جامها، شمع روشن میشد و میوه و شیرینی نیز با سایر اسباب فرستاده میشد. در آن زمان پس از فراهم شدن جهیزیه عروس، مراسم حنابندان برگزار میشد. در این مراسم به سر، سر انگشتان و کف پای عروس حنا مالیده میشد. آنها گاهی با حنا کف پای عروس مینوشتند: رنگ حناست بر کف پای مبارکت/ یا خون عاشق است که پامال کردهای.[۶]
آیینهای حنابندان در اقوام و شهرهای مختلف ایران
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مراسم حنابندان یکی از جشنهای پیش از عروسی است که در هر منطقه از ایران با آداب و رسوم خاص خود برگزار میشود.
آداب و رسوم در استان اردبیل (کلور و خیاو)
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- در کلور امامزاده خلخال (در استان اردبیل)، علاوه بر حنا، مقداری گندم، هیزم، یک قوچ پروار و یک سینی کره تازه که با سیب، سنجد و شکلات تزیین شده است، با رقص و آواز به خانه عروس فرستاده میشود.[۷]
اهالی خیاو (در استان اردبیل) ظرف حنا را در وسط اتاق قرار داده، پسربچهای از اقوام داماد در حالیکه صدای گربه از خود درمیآورد، روی انگشتان داماد حنا قرار میدهد. به پسربچه «گربه» میگویند.[۸]
آداب و رسوم در استان فارس
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- در سروستان (در استان فارس)، وسایل حنابندان عبارتاند از: حنا، یک بشقاب نقل، یک بالش، ۴ دستمال بزرگ و یک سربند سرخرنگ معروف به حنابند.[۹]
در سروستان، صبح حنابندان داماد به سلمانی میرود. سلمانی، کف دست داماد را در دست گرفته تا همه به داماد «کفدسی» بدهند. ابتدا مادرزن انگشتری در دست داماد قرار میدهد. (بعد از مراسم از او پس میگیرد) سپس سایر حاضرین، سکه یا مقداری پول کف دست داماد بهعنوان «شیرینی حنابند» قرار میدهند. سلمانی سر داماد، سپس پاها و دستهای او را حنا میبندد.[۱۰]
اهالی ایزدخواست (در استان فارس) برای حنابندان، دو مراسم «حنابندون دزده» و «حنابندون آشکار» برگزار میکنند. آنها ابتدا به خانه عروس و سپس به خانه داماد رفته تا مراسم حنابندان را اجرا کنند. فردای حنابندان، مادر عروس و داماد برای مهمانان صبحانه میفرستند.[۱۱]
مردم داریون (در استان فارس) در مراسم حنابندان، سکهای کف دست عروس قرار میدهند تا پسربچهای آن را بردارد. آنها معتقدند این کار باعث میشود فرزند اول آنها پسر شود.[۱۲]
در شهر داریوش (استان فارس) ابتدا حنابندان عروس در خانه او و سپس حنابندان داماد در خانه داماد برگزار میشود. پس از آنها حاضرین کف دستهای خود را حنا میبندند تا ظرف حنا خالی شود.[۱۳]
آداب و رسوم در استانهای شمالی (گیلان و مازندران)
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- در کوچان (در استان گیلان) جشن حنابندان، مراسمی برای خداحافظی عروس با خانوادهٔ خود است. برای برگزاری این جشن، خانوادهٔ داماد ۷ طبق حنا، شمع و شیرینی به خانهٔ عروس میفرستند. خواهر داماد پیشاپیش سایر افراد وارد خانهٔ عروس شده و جشن میگیرند.[۱۴]
در گیلان، خواهر داماد مقداری از حنای دست عروس را به بالا پرتاب میکند تا به سقف بچسبد. این کار نشانهٔ سربلندی عروس است.[۱۵]
در الاشت (در استان مازندارن) داماد پیش از مراسم حنابندان با دوستان خود بازیهای محلی مانند شاهوزیربازی[۱۶] و چهچوبچهبازی انجام میدهند.[۱۷]
آداب و رسوم در جنوب و غرب کشور (خوزستان و بختیاری)
[ویرایش | ویرایش مبدأ]مردم شوشتر (در استان خوزستان) در مراسمی با نام «کتولوَنون» وسایل و لباس مراسم حنابندان را به خانه عروس میفرستند.[۱۸]
مردمان بختیاری ایل چهارلنگ سینی دارای حنا، چراغ روشن و شاخهای نبات به خانهٔ عروس میفرستند. آنها برای قرار دادن حنا روی دست عروس از خانوادهٔ او اجازه میگیرند.[۱۹]
آداب و رسوم در شرق کشور (سیستان و بلوچستان و خراسان)
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در سیستان و بلوچستان در غروب شب انیبندان، عروس را به حمام میبرند، تا برای حنابندان آماده باشد. خانواده داماد، وسایل حنابندان را به خانه عروس میبرند. زمانی که به پشت در میرسند، جوانان خانوادهٔ عروس، در را بر روی آنها میبندند. خانوادهٔ داماد هدایایی که برای عروس آوردهاند، همراه با آواز نام میبرند. آنها نام قرآن را در آخر میبرند. خانوادهٔ عروس در را باز کرده و مراسم حنابندان آغاز میشود. در طی مراسم، فردی به دست و پای عروس و داماد حنا میبندد و حضار اشعار و ترانههایی با یکدیگر میخوانند. مهمانان برای کمک به عروس و داماد، مبلغی پول به آنها هدیه میدهند.[۲۰]
در خراسان برای حنابستن به دست و پای عروس ابتدا باید مادرشوهر هدیهای به او بدهد.[۲۱] گیلکها در غروب روز عقد، مراسم «حنابندئون» برگزار میکنند. در این مراسم، عروس پشت دست را روی سر خود قرار داده و زنی که در اصطلاح سفیدبخت است، مقداری حنا روی کف دست او قرار میدهد.[۲۲]
آداب و رسوم در قزوین
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در قزوین، خانوادهٔ داماد برای دعوت از مهمانان، کلهقندهای کوچکی برای آنها میفرستند.[۲۳] پس از بازگشت داماد، اهالی روی پشتبامهای خود پنبهدانه ریخته و با نفت آتش میزنند. آنها به نشانهٔ روشنایی، روی سر داماد آب میریزند.[۲۴]
در بسیاری از شهرها معتقدند اگر از حنای دست عروس و داماد به جوانان مجرد دهند، آنها نیز به زودی ازدواج خواهند کرد.[۲۵]
ترانههای مراسم حنابندان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در این مراسم همراهان عروس و داماد، اشعاری نیز میخوانند. یکی از ترانههای معروف این شب «امشو انا میبنده» است:
امشو انا میبنده/ در دست و پا میبنده /انای خوب زابله/ ور دست شا میبنده/ اگر انا نباشه /خشک از تلا میبنده (با طلا خالص میبندیم).[۲۶]
مردم شیراز در مراسم حنابندان میخوانند:
آی حنابند آی حنابند / حنای مقبول ببند/ داغ فرزندت نبینی/ با گل و ریحون ببند.[۲۷]
مردم خراسان میخوانند:
عروس حنا میبنده /با دست و پا میبنده/حنای رای (راه) کاشونه/ چه خوشادا میبنده.[۲۸]
مردم سمنان میخوانند:
امشب که نوبت ماست/ یا رب حنا میبندیم/ حنا، حنا، حنایه/ یا رب چه خوش نمایه/ حنا، حنا، حنایه/ حنا چه خوش نمایه.[۲۹]
خوراکیهای حنابندان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در زمان ناصرالدین شاه، شیرینپلو و مرغپلو از خوراکیهای این شب بودهاند.[۳۰] در منطقة اوز (در استان فارس) از مهمانان در کنار سایر خوراکیها با نخود پخته پذیرایی میشود.[۳۱] در گذشته مردم این شهر در حنابندان، حلوا و تخمه هندوانه میخوردند.[۳۲] در جنت رودبار به مهمانان فسنجان و کلهپاچه برای شام میدهند.[۳۳]
حنابندان در مثلهای فارسی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]مردم بوشهر میگویند: اگر امشب جیک جیک دندانم است/ فردا شب حنابندانم است. مردم شهررضا (در استان اصفهان) میگویند: فلک! ز دست حنابندیات دلم خون است/ عروسیات که چنین است ماتمت چون است؟
پانویس
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- ↑ اسدیان، آیینهای گذر در ایران، ۱۳۸۴ش، ص۹۴.
- ↑ محمد پادشاه، آنندراج، ذیل واژه حنادادن.
- ↑ پاینده لنگرودی، آیینها و باورداشتهای گیل و دیلم، ۱۳۵۵ش، ص۷۴.
- ↑ رفیعفر، «بررسی آیین حنابندان از دیرباز تا کنون»، ۱۳۹۳ش، ص۴۵.
- ↑ Valle, Viaggi, 1843, I, P593-594.
- ↑ مونسالدوله، خاطرات، ۱۳۸۰ش، ص۴۵–۴۶.
- ↑ ایرانی، «آداب ازدواج و عروسی در کلور امامرود خلخال»، ۱۳۸۸ش، ص۱۰۵.
- ↑ ساعدی، خیاو یا مشکینشهر، ۱۳۵۴ش، ص۱۴۴.
- ↑ همایونی، فرهنگ مردم سروستان، ۱۳۴۸ش، ص۵۰۰.
- ↑ همایونی، فرهنگ مردم سروستان، ۱۳۴۸ش، ص۵۰۱.
- ↑ رنجبر، سرزمین و فرهنگ مردم ایزدخواست، ۱۳۷۳ش، ص۳۲۰.
- ↑ بذرافکن، فرهنگ مردم داریون، ۱۳۸۹ش، ص۱۳۰.
- ↑ بذرافکن، فرهنگ مردم داریون، ۱۳۸۹ش، ص۱۳۰–۱۳۱.
- ↑ فقیه محمدی جلالی، سیمای قوچان، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۱۱۶.
- ↑ بشرا، آیینهای گذر در گیلان، ۱۳۸۹ش، ص۷۴–۷۵.
- ↑ پورکریم، الاشت، ص۱۱۱.
- ↑ پهلوان، فرهنگ عامهٔ الاشت، ۱۳۸۵ش، ص۱۶۳.
- ↑ یزدانپرست، «حمامهای شوشتر»، ۱۳۸۴ش، ص۳۵۰.
- ↑ سرلک، آداب و رسوم و فرهنگ عامهٔ ایل بختیاری چهارلنگ، ۱۳۸۵ش، ص۳۷.
- ↑ محمدی خمک، «عروسی در سیستان»، ۱۳۹۳ش.
- ↑ شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۱۸۴.
- ↑ پاینده لنگرودی، آیینها و باورداشتهای گیل و دیلم، ۱۳۵۵ش، ص۶۰–۶۱.
- ↑ سالور، روزنامهٔ خاطرات، ۱۳۷۷ش، ج۵، ص۴۰۱۷.
- ↑ هاشمی، «آداب و رسوم ازدواج در همدان»، ۱۳۸۵ش، ص۷۰.
- ↑ کشاورز، صددروازه، ۱۳۵۲ش، ص۲۴۰؛ پورکریم، الاشت، ص۱۱۲؛ پناهی، پژوهشی در مردمشناسی دهستان جنترودبار رامسر، ۱۳۸۹ش، ص۱۳۶؛ یوسفی، فرهنگ و آداب و رسوم سوادکوه، ۱۳۸۹ش، ص۸۰؛ نظری داشلیبرون، مردمشناسی روستای ابیانه، ۱۳۸۴ش، ص۵۵۸.
- ↑ محمدی خمک، «عروسی در سیستان»، ۱۳۹۳ش.
- ↑ مونسالدوله، خاطرات، ۱۳۸۰ش، ص۵۰۱.
- ↑ شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۱۸۵.
- ↑ احمدپناهی، آداب و رسوم مردم سمنان، ۱۳۷۴ش، ص۲۴۹–۲۵۰.
- ↑ مونسالدوله، خاطرات، ۱۳۸۰ش، ص۴۶؛ کتیرایی، از خشت تا خشت، ۱۳۴۸ش، ص۱۷۴–۱۷۵.
- ↑ کمالی، «خانواده و ازدواج در شهر اوز»، ۱۳۹۰ش، ص۱۶۰.
- ↑ کمالی، «خانواده و ازدواج در شهر اوز»، ۱۳۹۰ش، ص۱۶۲.
- ↑ پناهی، پژوهشی در مردمشناسی دهستان جنترودبار رامسر، ۱۳۸۹ش، ص۱۳۵.
منابع
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- احمدپناهی سمنانی، محمد، آداب و رسوم مردم سمنان، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۷۴ش.
- اسدیان، محمد، آیینهای گذر در ایران، تهران، روشنان، ۱۳۸۴ش.
- ایرانی، اکبر، «آداب ازدواج و عروسی در کلور امامرود خلخال»، نجوای فرهنگ، تهران، س۴، شماره ۱۲، ۱۳۸۸ش.
- بذرافکن، جلال، فرهنگ مردم داریون، شیراز، آوند اندیشه، ۱۳۸۹ش.
- بشرا، محمد و طاهری، طاهر، آیینهای گذر در گیلان، رشت، فرهنگ ایلیا، ۱۳۸۹ش.
- پایندهٔ لنگرودی، محمود، آیینها و باورداشتهای گیل و دیلم، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۵۵ش.
- پناهی، عباس، پژوهشی در مردمشناسی دهستان جنترودبار رامسر، قم، آیین احمد، ۱۳۸۹ش.
- پورکریم، هوشنگ، الاشت، تهران، وزارت فرهنگ و هنر، [بیتا].
- پهلوان، کیوان، فرهنگ عامهٔ الاشت، تهران، آرون، ۱۳۸۵ش.
- رفیعفر، جلالالدین و کماللو، خدیجه، «بررسی آیین حنابندان از دیرباز تاکنون»، فصلنامة فرهنگ و ادبیات عامه، س۲، شماره ۴، ۱۳۹۳ش.
- رنجبر، حسین و دیگران، سرزمین و فرهنگ مردم ایزدخواست، قم، آیات، ۱۳۷۳ش.
- ساعدی، غلامحسین، خیاو یا مشکینشهر، تهران، امیرکبیر، ۱۳۵۴ش.
- سالور، قهرمانمیرزا (عینالسلطنه)، روزنامهٔ خاطرات، بهتحقیق مسعود سالور و ایرج افشار، تهران، اساطیر، ۱۳۷۷ش.
- سرلک، رضا، آداب و رسوم و فرهنگ عامهٔ ایل بختیاری چهارلنگ، تهران، طهوری، چ۱، ۱۳۸۵ش.
- شکورزاده، ابراهیم، عقاید و رسوم مردم خراسان، تهران، سروش، چ۲، ۱۳۶۳ش.
- فقیه محمدی جلالی، محمدمهدی، سیمای کوچان، قم، بخشایش، ۱۳۸۳ش.
- کتیرایی، محمود، از خشت تا خشت، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۴۸ش.
- کشاورز دامغانی، علیاصغر، صددروازه، تهران، بهمن، ۱۳۵۲ش.
- کمالی، محمدشریف، «خانواده و ازدواج در شهر اوز»، فرهنگ مردم، تهران، شماره ۴۰، ۱۳۹۰ش.
- محمدپادشاه، آنندراج، بهتحقیق محمد دبیرسیاقی، تهران، طبع و نشر، ۱۳۶۳ش.
- محمدی خمک (سکایی سیستانی)، جواد، «عروسی در سیستان» (چاپنشده)، تحقیقات میدانی، ۱۳۹۳ش.
- مونسالدوله، خاطرات، بهتحقیق سیروس سعدوندیان، تهران، زرین، ۱۳۸۰ش.
- نظری داشلیبرون، زلیخا و دیگران، مردمشناسی روستای ابیانه، تهران، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، ۱۳۸۴ش.
- هاشمی، علیرضا، «آداب و رسوم ازدواج در همدان»، نجوای فرهنگ، تهران، س۱، شماره ۱، ۱۳۸۵ش.
- همایونی، صادق، فرهنگ مردم سروستان، تهران، به نشر، ۱۳۴۸ش.
- یزدانپرست، مریمبیگم، «حمامهای شوشتر»، مجموعه مقالههای همایش حمام در فرهنگ ایرانی، تهران، ۱۳۸۴ش.
- یوسفی، فریده، فرهنگ و آداب و رسوم سوادکوه، ساری، پژوهشهای فرهنگی، ۱۳۸۹ش.
- Valle, P. della, Viaggi, Brighton, 1843.
| حقوق پیرامون ازدواج | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ازدواج و روانشناسی | |||||||
| فرهنگ ازدواج | |||||||
| آداب و رسوم | |||||||
| در باورهای دینی | |||||||
| موارد مرتبط | |||||||
| انواع ازدواج |
| ||||||
| گردشگری |
| ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| طبیعت |
| ||||||||||
| شهرها | |||||||||||
| استانها | |||||||||||
| تاریخ |
| ||||||||||
| سیاست | |||||||||||
| جامعه و فرهنگ |
| ||||||||||
| هنر | |||||||||||
| خوارکیها | |||||||||||