پیشنویس:سماق: تفاوت میان نسخهها
imported>هانیه کلهر صفحهای تازه حاوی «<big>'''سُماق'''</big>؛ گیاهی دارای میوة کوچک ترشمزه با مصارف غذایی و دارویی. سماق، درختی با برگهای مرکب، گلهای سفید خوشهای و میوة کوچک سرخرنگ، چسبناک و ترشمزه است که ارتفاعش تا پنج متر میرسد. سماق در دامنة جنوبی کوههای البرز و کوهه...» ایجاد کرد |
imported>شاهرودی ابرابزار |
||
| (۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{درشت|'''سُماق'''}}؛ گیاهی دارای میوة کوچک ترشمزه با مصارف غذایی و دارویی. | |||
سماق، درختی با برگهای مرکب، گلهای سفید خوشهای و میوة کوچک سرخرنگ، | سماق، درختی با برگهای مرکب، گلهای سفید خوشهای و میوة کوچک سرخرنگ،<ref>مظفریان، درختان و درختچههای ایران، ۱۳۸۳ش، ص۲۳.</ref> چسبناک و ترشمزه است که ارتفاعش تا پنج متر میرسد.<ref>[https://vajehyab.com/amid/سماق عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژه سماق.]</ref> سماق در دامنة جنوبی کوههای البرز و کوههای زاگرس و ارتفاعات فارس میروید.<ref>ثابتی، جنگلها درختان و درختچههای ایران، ۱۳۵۵ش، ص۶۲۰.</ref> سماق جزء ۱۰ آنتیاکسیدان برتر گیاهی است.<ref>[https://www.irna.ir/news/81541070/سماق-یكی-از-10-آنتی-اكسیدان-برترگیاهی «سماق یکی از ۱۰ آنتیاکسیدان برتر گیاهی»، سایت ایرنا.]</ref> از میوة آن در سفره هفتسین نیز استفاده میشود<ref>پاینده لنگرودی، آیینها و باورداشتهای گیل و دیلم، ۱۳۵۵ش، ص۱۱۸.</ref> و نماد پیوند دلها است.<ref>رمضانخوانی، فرهنگ زرتشتیان یزد، ۱۳۸۷ش، ص۱۱۸.</ref> در کردستان به سماق توتِم،<ref>آذرلی، فرهنگ واژگان گویشهای ایران، ۱۳۸۷ش، ص۱۱۷.</ref> بختیاریها توتو<ref>طاهری، گویش بختیاری کوهرنگ، ۱۳۸۹ش، ص۳۴۳.</ref> و آذربایجانیها سُماک میگویند.<ref>اولغون، فرهنگ ترکی به پارسی، ۱۳۵۰ش، ص۳۹۸.</ref> | ||
==واژهشناسی== | |||
برخی سماق را معرب واژه سُماک فارسی میدانند. | == واژهشناسی == | ||
==ترکیبات سماق== | برخی سماق را معرب واژه سُماک فارسی میدانند.<ref>تبریزی، برهان قاطع، ذیل واژه سماک.</ref> در فرهنگهای فارسی نامهای متفاوتی برای سماق بیان شده است از جمله تتم، تتری، ترشابه، تمتم و سماقیل.<ref>[https://vajehyab.com/amid/سماق عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژه سماق.]</ref> | ||
میوة سماق، دارای ۹/۶ درصد رطوبت، ۷/۴ درصد روغن، ۲/۶ درصد پروتئین، ۱/۸ درصد خاکستر و ۸/۶۳ درصد عصاره محلول در آب است. در سماق مقدار قابل توجهی تانن، سیتریک اسید، وینیک اسید و مالیک اسید موجود است که طعم ترشی به آن داده است. | |||
==خواص سماق== | == ترکیبات سماق == | ||
میوة سماق طبع سردی دارد. | میوة سماق، دارای ۹/۶ درصد رطوبت، ۷/۴ درصد روغن، ۲/۶ درصد پروتئین، ۱/۸ درصد خاکستر و ۸/۶۳ درصد عصاره محلول در آب است. در سماق مقدار قابل توجهی تانن، سیتریک اسید، وینیک اسید و مالیک اسید موجود است که طعم ترشی به آن داده است.<ref>[https://rayeneh.com/fa/عناصر-شیمیایی-هفت-سین-باستانی/ «عناصر شیمیایی هفتسین باستانی»، سایت راینه.]</ref> | ||
==سماق در طب مردمی== | |||
در طب مردمی، بهترین غذا جهت درمان اسهال، کته با ماست یا کته با سماق است. | == خواص سماق == | ||
==کاربرد سماق در صنعت== | میوة سماق طبع سردی دارد.<ref>عسکریعالم، ادبیات شفاهی قوم لر، ۱۳۸۸ش، ص۴۸۸.</ref> این میوه قابض بوده و در درمان اسهال مزمن، اسهال خونی، بیماریهای گوارشی و زخمهای رودهای نافع است. سماق صفرابر، مقوی معده و پالایندة آن و برطرفکننده تهوع است.<ref>بیرونی، الصیدنة، ۱۳۷۰ش، ص۳۴۷.</ref> مصرف سماق با گوشت موجب برطرف شدن اثرات منفی گوشت بر دستگاه گوارش میشود.<ref>باورچی بغدادی، «کارنامه، در باب طباخی و صنعت آن»، ۱۳۶۰ش، ص۱۷۶.</ref> | ||
از گیاه سماق در صنعت رنگرزی استفاده میشود. از این گیاه جهت تیرهکردن رنگها استفاده میشود. | |||
==استفاده از سماق در غذا== | == سماق در طب مردمی == | ||
میوة پودر شده سماق به دلیل داشتن طعم | در طب مردمی، بهترین غذا جهت درمان اسهال، کته با ماست یا کته با سماق است.<ref>جزایری، زبان خوراکیها، ۱۳۶۱ش، ج۳، ص۱۱۳.</ref> مردم لرستان از سماق در درمان یبوست استفاده میکنند. آنها از سماق، شربتی جهت بهبود گرمازدگی تهیه میکنند.<ref>عسکریعالم، ادبیات شفاهی قوم لر، ۱۳۸۸ش، ص۴۸۸.</ref> مردم تهران معتقد بودند که ترکیب سماق، تمرهندی و آبلیمو موجب تقویت معده میشود.<ref>شهری، طهران قدیم، ۱۳۸۳ش، ج۵، ص۴۷۹.</ref> برخی معتقدند که میوة تازة سماق باعث مسمومیت میشود و باید آن را بهصورت خشک مصرف کرد.<ref>زرگری، گیاهان دارویی، ۱۳۴۵ش، ص۳۵۶.</ref> | ||
==پانویس== | |||
== کاربرد سماق در صنعت == | |||
از گیاه سماق در صنعت رنگرزی استفاده میشود. از این گیاه جهت تیرهکردن رنگها استفاده میشود.<ref>نصیری، فرش ایران، ۱۳۸۲ش، ص۲۳.</ref> همچنین به دلیل داشتن مقدار زیادی مواد مازوجی، از آن رنگهای خرمایی تا قهوهای تولید میشود.<ref>رستمی، دستبافتههای سوادکوه، ۱۳۸۶ش، ص۲۸.</ref> در سیستان و بلوچستان از چوب ساقة سماق، رنگ زرد تهیه میکنند.<ref>مهربان، صنایع دستی گیاهی سیستان و بلوچستان، ۱۳۸۶ش، ص۶۲.</ref> | |||
== استفاده از سماق در غذا == | |||
میوة پودر شده سماق به دلیل داشتن طعم ترشمزه در انواع آشها و کبابها استفاده میشود.<ref>Schlimmer, Terminologie médico-pharmaceutique et anthropologique française-persane, 1874, P489.</ref> در دوران صفویه از گوشت گوسفند و بره، خوراکی با نام «زناج» تهیه میشد که با سماق آن را مصرف میکردند.<ref>باورچی بغدادی، «کارنامه، در باب طباخی و صنعت آن»، ۱۳۶۰ش، ص۱۷۶.</ref> سماقپلو، قلیه سماق و شلهپلو سماق از جمله غذاهایی بودند که در این دوره طبخ میشدند.<ref>باورچی بغدادی، «کارنامه، در باب طباخی و صنعت آن»، ۱۳۶۰ش، ص۱۳۶.</ref> در منابع آشپزی دوران قاجاریه در کنار انواع کبابها از سماق نام برده شده است.<ref>آشپزباشی، سفره اطعمه، ۱۳۵۳ش، ص۹و۵۰.</ref> از محبوبترین خوراکهای تهیه شده با سماق آش سماق است که به آن تتماج<ref>[https://vajehyab.com/amid/تتماج عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژه تتماج.]</ref> یا سماقبا نیز میگویند.<ref>انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ذیل واژه سماقبا.</ref> مادة اصلی این آش، شیرة سماق است. در برخی منابع خواصی برای این آش ذکر شده است.<ref>شریف، زاد المسافرین، ۱۲۶۸ق، ص۱۹.</ref> این آش همچنین از غذاهای ویارانه نیز محسوب میشد و خانوادة دختر این آش را که موجب برانگیختن اشتها میشود به خانة داماد میفرستادند.<ref>شهری، طهران قدیم، ۱۳۸۳ش، ج۳، ص۱۴۷–۱۴۸.</ref> کوفتة سماق، غذای رایج دیگری است که تهرانیها به آن دستبهگردن میگفتند. این کوفته ترکیبی از نخودچی، برنج و ادویه بوده که با سماق و اسفناج پخته میشد.<ref>شهری، طهران قدیم، ۱۳۸۳ش، ج۳، ص۳۲۰–۳۲۱.</ref> سماق در تهیه انواع ترشی نیز کاربرد دارد.<ref>نظری داشلیبرون، مردمشناسی روستای ابیانه، ۱۳۸۴ش، ص۴۰۸.</ref> | |||
== پانویس == | |||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | |||
== منابع == | |||
* آذرلی، غلامرضا، فرهنگ واژگان گویشهای ایران، تهران، بلخ، ۱۳۸۷ش. | * آذرلی، غلامرضا، فرهنگ واژگان گویشهای ایران، تهران، بلخ، ۱۳۸۷ش. | ||
* آشپزباشی، علیاکبر، سفره اطعمه، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۵۳ش. | * آشپزباشی، علیاکبر، سفره اطعمه، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۵۳ش. | ||
* انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، سخن، ۱۳۸۲ش. | * انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، سخن، ۱۳۸۲ش. | ||
* اولغون، ابراهیم و درخشان، جمشید، فرهنگ ترکی به پارسی، تهران، کاوه، ۱۳۵۰ش. | * اولغون، ابراهیم و درخشان، جمشید، فرهنگ ترکی به پارسی، تهران، کاوه، ۱۳۵۰ش. | ||
* باورچی بغدادی، محمدعلی، «کارنامه، در باب طباخی و صنعت آن»، کارنامه و ماده الحیاه (متن دو رساله در آشپزی از | * باورچی بغدادی، محمدعلی، «کارنامه، در باب طباخی و صنعت آن»، کارنامه و ماده الحیاه (متن دو رساله در آشپزی از دورهٔ صفوی)، بهتحقیق ایرج افشار، تهران، ۱۳۶۰ش. | ||
* بیرونی، ابوریحان، الصیدنه، بهتحقیق عباس زریاب، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۷۰ش. | * بیرونی، ابوریحان، الصیدنه، بهتحقیق عباس زریاب، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۷۰ش. | ||
* | * پایندهٔ لنگرودی، محمود، آیینها و باورداشتهای گیل و دیلم، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۵۵ش. | ||
* تبریزی، محمدحسین بن خلف، برهان قاطع، تهران، امیرکبیر، ۱۳۳۵ش. | * تبریزی، محمدحسین بن خلف، برهان قاطع، تهران، امیرکبیر، ۱۳۳۵ش. | ||
* ثابتی، حبیبالله، جنگلها درختان و درختچههای ایران، تهران، وزارت کشاورزی سازمان تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی، ۱۳۵۵ش. | * ثابتی، حبیبالله، جنگلها درختان و درختچههای ایران، تهران، وزارت کشاورزی سازمان تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی، ۱۳۵۵ش. | ||
* جزایری، غیاثالدین، زبان خوراکیها، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۱ش. | * جزایری، غیاثالدین، زبان خوراکیها، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۱ش. | ||
* رستمی، | * رستمی، مصطفی، دستبافتههای سوادکوه، تهران، فرهنگستان هنر، ۱۳۸۶ش. | ||
* رمضانخانی، صدیقه، فرهنگ زرتشتیان یزد، تهران، سبحان نور، ۱۳۸۷ش. | * رمضانخانی، صدیقه، فرهنگ زرتشتیان یزد، تهران، سبحان نور، ۱۳۸۷ش. | ||
* زرگری، علی، گیاهان دارویی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۴۵ش. | * زرگری، علی، گیاهان دارویی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۴۵ش. | ||
| خط ۴۱: | خط ۴۹: | ||
* نصیری، محمدجواد، فرش ایران، تهران، پرنگ، ۱۳۸۲ش. | * نصیری، محمدجواد، فرش ایران، تهران، پرنگ، ۱۳۸۲ش. | ||
* نظری داشلیبرون، زلیخا و دیگران، مردمشناسی روستای ابیانه، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور، ۱۳۸۴ش. | * نظری داشلیبرون، زلیخا و دیگران، مردمشناسی روستای ابیانه، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور، ۱۳۸۴ش. | ||
* Schlimmer, J. L., Terminologie médico-pharmaceutique et anthropologique française-persane, Tehran, 1874.. | * Schlimmer, J. L. , Terminologie médico-pharmaceutique et anthropologique française-persane, Tehran, 1874.. | ||
{{گیاهان دارویی-افقی}} | |||
نسخهٔ کنونی تا ۱۰ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۱۴:۰۳
سُماق؛ گیاهی دارای میوة کوچک ترشمزه با مصارف غذایی و دارویی.
سماق، درختی با برگهای مرکب، گلهای سفید خوشهای و میوة کوچک سرخرنگ،[۱] چسبناک و ترشمزه است که ارتفاعش تا پنج متر میرسد.[۲] سماق در دامنة جنوبی کوههای البرز و کوههای زاگرس و ارتفاعات فارس میروید.[۳] سماق جزء ۱۰ آنتیاکسیدان برتر گیاهی است.[۴] از میوة آن در سفره هفتسین نیز استفاده میشود[۵] و نماد پیوند دلها است.[۶] در کردستان به سماق توتِم،[۷] بختیاریها توتو[۸] و آذربایجانیها سُماک میگویند.[۹]
واژهشناسی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]برخی سماق را معرب واژه سُماک فارسی میدانند.[۱۰] در فرهنگهای فارسی نامهای متفاوتی برای سماق بیان شده است از جمله تتم، تتری، ترشابه، تمتم و سماقیل.[۱۱]
ترکیبات سماق
[ویرایش | ویرایش مبدأ]میوة سماق، دارای ۹/۶ درصد رطوبت، ۷/۴ درصد روغن، ۲/۶ درصد پروتئین، ۱/۸ درصد خاکستر و ۸/۶۳ درصد عصاره محلول در آب است. در سماق مقدار قابل توجهی تانن، سیتریک اسید، وینیک اسید و مالیک اسید موجود است که طعم ترشی به آن داده است.[۱۲]
خواص سماق
[ویرایش | ویرایش مبدأ]میوة سماق طبع سردی دارد.[۱۳] این میوه قابض بوده و در درمان اسهال مزمن، اسهال خونی، بیماریهای گوارشی و زخمهای رودهای نافع است. سماق صفرابر، مقوی معده و پالایندة آن و برطرفکننده تهوع است.[۱۴] مصرف سماق با گوشت موجب برطرف شدن اثرات منفی گوشت بر دستگاه گوارش میشود.[۱۵]
سماق در طب مردمی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در طب مردمی، بهترین غذا جهت درمان اسهال، کته با ماست یا کته با سماق است.[۱۶] مردم لرستان از سماق در درمان یبوست استفاده میکنند. آنها از سماق، شربتی جهت بهبود گرمازدگی تهیه میکنند.[۱۷] مردم تهران معتقد بودند که ترکیب سماق، تمرهندی و آبلیمو موجب تقویت معده میشود.[۱۸] برخی معتقدند که میوة تازة سماق باعث مسمومیت میشود و باید آن را بهصورت خشک مصرف کرد.[۱۹]
کاربرد سماق در صنعت
[ویرایش | ویرایش مبدأ]از گیاه سماق در صنعت رنگرزی استفاده میشود. از این گیاه جهت تیرهکردن رنگها استفاده میشود.[۲۰] همچنین به دلیل داشتن مقدار زیادی مواد مازوجی، از آن رنگهای خرمایی تا قهوهای تولید میشود.[۲۱] در سیستان و بلوچستان از چوب ساقة سماق، رنگ زرد تهیه میکنند.[۲۲]
استفاده از سماق در غذا
[ویرایش | ویرایش مبدأ]میوة پودر شده سماق به دلیل داشتن طعم ترشمزه در انواع آشها و کبابها استفاده میشود.[۲۳] در دوران صفویه از گوشت گوسفند و بره، خوراکی با نام «زناج» تهیه میشد که با سماق آن را مصرف میکردند.[۲۴] سماقپلو، قلیه سماق و شلهپلو سماق از جمله غذاهایی بودند که در این دوره طبخ میشدند.[۲۵] در منابع آشپزی دوران قاجاریه در کنار انواع کبابها از سماق نام برده شده است.[۲۶] از محبوبترین خوراکهای تهیه شده با سماق آش سماق است که به آن تتماج[۲۷] یا سماقبا نیز میگویند.[۲۸] مادة اصلی این آش، شیرة سماق است. در برخی منابع خواصی برای این آش ذکر شده است.[۲۹] این آش همچنین از غذاهای ویارانه نیز محسوب میشد و خانوادة دختر این آش را که موجب برانگیختن اشتها میشود به خانة داماد میفرستادند.[۳۰] کوفتة سماق، غذای رایج دیگری است که تهرانیها به آن دستبهگردن میگفتند. این کوفته ترکیبی از نخودچی، برنج و ادویه بوده که با سماق و اسفناج پخته میشد.[۳۱] سماق در تهیه انواع ترشی نیز کاربرد دارد.[۳۲]
پانویس
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- ↑ مظفریان، درختان و درختچههای ایران، ۱۳۸۳ش، ص۲۳.
- ↑ عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژه سماق.
- ↑ ثابتی، جنگلها درختان و درختچههای ایران، ۱۳۵۵ش، ص۶۲۰.
- ↑ «سماق یکی از ۱۰ آنتیاکسیدان برتر گیاهی»، سایت ایرنا.
- ↑ پاینده لنگرودی، آیینها و باورداشتهای گیل و دیلم، ۱۳۵۵ش، ص۱۱۸.
- ↑ رمضانخوانی، فرهنگ زرتشتیان یزد، ۱۳۸۷ش، ص۱۱۸.
- ↑ آذرلی، فرهنگ واژگان گویشهای ایران، ۱۳۸۷ش، ص۱۱۷.
- ↑ طاهری، گویش بختیاری کوهرنگ، ۱۳۸۹ش، ص۳۴۳.
- ↑ اولغون، فرهنگ ترکی به پارسی، ۱۳۵۰ش، ص۳۹۸.
- ↑ تبریزی، برهان قاطع، ذیل واژه سماک.
- ↑ عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژه سماق.
- ↑ «عناصر شیمیایی هفتسین باستانی»، سایت راینه.
- ↑ عسکریعالم، ادبیات شفاهی قوم لر، ۱۳۸۸ش، ص۴۸۸.
- ↑ بیرونی، الصیدنة، ۱۳۷۰ش، ص۳۴۷.
- ↑ باورچی بغدادی، «کارنامه، در باب طباخی و صنعت آن»، ۱۳۶۰ش، ص۱۷۶.
- ↑ جزایری، زبان خوراکیها، ۱۳۶۱ش، ج۳، ص۱۱۳.
- ↑ عسکریعالم، ادبیات شفاهی قوم لر، ۱۳۸۸ش، ص۴۸۸.
- ↑ شهری، طهران قدیم، ۱۳۸۳ش، ج۵، ص۴۷۹.
- ↑ زرگری، گیاهان دارویی، ۱۳۴۵ش، ص۳۵۶.
- ↑ نصیری، فرش ایران، ۱۳۸۲ش، ص۲۳.
- ↑ رستمی، دستبافتههای سوادکوه، ۱۳۸۶ش، ص۲۸.
- ↑ مهربان، صنایع دستی گیاهی سیستان و بلوچستان، ۱۳۸۶ش، ص۶۲.
- ↑ Schlimmer, Terminologie médico-pharmaceutique et anthropologique française-persane, 1874, P489.
- ↑ باورچی بغدادی، «کارنامه، در باب طباخی و صنعت آن»، ۱۳۶۰ش، ص۱۷۶.
- ↑ باورچی بغدادی، «کارنامه، در باب طباخی و صنعت آن»، ۱۳۶۰ش، ص۱۳۶.
- ↑ آشپزباشی، سفره اطعمه، ۱۳۵۳ش، ص۹و۵۰.
- ↑ عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژه تتماج.
- ↑ انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ذیل واژه سماقبا.
- ↑ شریف، زاد المسافرین، ۱۲۶۸ق، ص۱۹.
- ↑ شهری، طهران قدیم، ۱۳۸۳ش، ج۳، ص۱۴۷–۱۴۸.
- ↑ شهری، طهران قدیم، ۱۳۸۳ش، ج۳، ص۳۲۰–۳۲۱.
- ↑ نظری داشلیبرون، مردمشناسی روستای ابیانه، ۱۳۸۴ش، ص۴۰۸.
منابع
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- آذرلی، غلامرضا، فرهنگ واژگان گویشهای ایران، تهران، بلخ، ۱۳۸۷ش.
- آشپزباشی، علیاکبر، سفره اطعمه، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۵۳ش.
- انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، سخن، ۱۳۸۲ش.
- اولغون، ابراهیم و درخشان، جمشید، فرهنگ ترکی به پارسی، تهران، کاوه، ۱۳۵۰ش.
- باورچی بغدادی، محمدعلی، «کارنامه، در باب طباخی و صنعت آن»، کارنامه و ماده الحیاه (متن دو رساله در آشپزی از دورهٔ صفوی)، بهتحقیق ایرج افشار، تهران، ۱۳۶۰ش.
- بیرونی، ابوریحان، الصیدنه، بهتحقیق عباس زریاب، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۷۰ش.
- پایندهٔ لنگرودی، محمود، آیینها و باورداشتهای گیل و دیلم، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۵۵ش.
- تبریزی، محمدحسین بن خلف، برهان قاطع، تهران، امیرکبیر، ۱۳۳۵ش.
- ثابتی، حبیبالله، جنگلها درختان و درختچههای ایران، تهران، وزارت کشاورزی سازمان تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی، ۱۳۵۵ش.
- جزایری، غیاثالدین، زبان خوراکیها، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۱ش.
- رستمی، مصطفی، دستبافتههای سوادکوه، تهران، فرهنگستان هنر، ۱۳۸۶ش.
- رمضانخانی، صدیقه، فرهنگ زرتشتیان یزد، تهران، سبحان نور، ۱۳۸۷ش.
- زرگری، علی، گیاهان دارویی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۴۵ش.
- «سماق یکی از ۱۰ آنتیاکسیدان برتر گیاهی»، سایت ایرنا، تاریخ بازدید: ۱ تیر ۱۴۰۱ش.
- شریف، محمدمهدی، زاد المسافرین، تهران، [بینا]، ۱۲۶۸ق.
- شهری، جعفر، طهران قدیم، تهران، معین، ۱۳۸۳ش.
- طاهری، اسفندیار، گویش بختیاری کوهرنگ، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۸۹ش.
- عسکریعالم، علیمردان، ادبیات شفاهی قوم لر، تهران، آرون، ۱۳۸۸ش.
- عمید، حسن، فرهنگ فارسی، سایت واژهیاب، تاریخ بازدید: ۱ تیر ۱۴۰۱ش.
- «عناصر شیمیایی هفتسین باستانی»، سایت راینه، تاریخ بازدید: ۱ تیر ۱۴۰۱ش.
- مظفریان، ولیالله، درختان و درختچههای ایران، تهران، فرهنگ معاصر، ۱۳۸۳ش.
- مهربان، احمد و تیموری، شهرزاد، صنایع دستی گیاهی سیستان و بلوچستان، زاهدان، تفتان، ۱۳۸۶ش.
- نصیری، محمدجواد، فرش ایران، تهران، پرنگ، ۱۳۸۲ش.
- نظری داشلیبرون، زلیخا و دیگران، مردمشناسی روستای ابیانه، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور، ۱۳۸۴ش.
- Schlimmer, J. L. , Terminologie médico-pharmaceutique et anthropologique française-persane, Tehran, 1874..