پیشنویس:خرمآباد: تفاوت میان نسخهها
حمید گلزار (بحث | مشارکتها) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
''' | [[پرونده:خرمآباد.jpg|جایگزین=نمایی از شهر خرماباد هنگام غروب خورشید|بندانگشتی|نمایی از شهر خرماباد هنگام غروب خورشید]] | ||
'''{{درشت|خرمآباد؛}}''' مرکز استان لرستان در کشور ایران. | |||
خرمآباد، بیستوسومین شهر پرجمعیت و | خرمآباد، مرکز لرستان، شهری تاریخی با پیشینهای که به دورهٔ پارینهسنگی میرسد، در درهای به وسعت حدود ۳۰ کیلومتر مربع و ارتفاع ۱۱۷۰ متر واقع شده است. نام لُری آن «خورموؤه» به معنای «محل فرورفتن خورشید» است. آب و هوای شهر مدیترانهای معتدل تا نیمه مرطوب و دارای مناطق کوهستانی، درهای و گرمسیری است. پوشش گیاهی و حیات وحش متنوع شامل گونههای مرتعی، جنگلی، پرندگان و پستانداران مختلف است. مردم عمدتاً لر، زبانشان لری و مذهبشان شیعه جعفری است و فرهنگ، پوشاک محلی و آیینهای مذهبی مانند «گِلمالی» دارند. اقتصاد خرمآباد بر کشاورزی، دامداری، باغداری و صنایع دستی است و جاذبههای طبیعی و آثار تاریخی فراوانی دارد. | ||
==معنای لغوی== | |||
خرمآباد از دو | ==جمعیت خرمآباد== | ||
==موقعیت جغرافیایی== | خرمآباد، بیستوسومین شهر پرجمعیت و بزرگترین شهر لُرنشین [[ایران]] بهشمار میآید. در آخرین سرشماری نفوس و مسکن (۱۳۹۵ش) جمعیت این شهر ۵۰۶۴۷۱ نفر اعلام شده است.<ref>[https://www.amar.org.ir/سرشماری-عمومی-نفوس-و-مسکن/نتایج-سرشماری «نتایج سرشماری نفوس و مسکن 1395»، سایت مرکز آمار ایران.]</ref> | ||
خرمآباد از شمال به شهرستان سلسله، از شمال شرق به شهرستان | ==معنای لغوی خرمآباد== | ||
# | خرمآباد از دو واژهٔ «خرم» و «آباد» تشکیل شده است؛ اما نام لُری این شهر، «خورموئه» یا «خورموؤه» است. «خور» به معنای خورشید<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/خور-14 دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه خور.]</ref> و «موؤه» در گویش لری به معنای «شدن» است و همچنین میتواند معنای نشستن یا فرورفتن هم داشته باشد. معنای اصطلاحی خورموؤه، «محل فرورفتن خورشید» است؛ یعنی جایی که خورشید در آن فرومیرود.<ref>قاسمی، سرگذشت خرمآباد: اقلیم، پیشینه، آثار، سیاست، اجتماع، اقتصاد، فرهنگ و هنر، آداب، مذهب، آموزش، ورزش، 1394ش، ص193.</ref> | ||
# | |||
# | ==موقعیت جغرافیایی خرمآباد== | ||
==پوشش گیاهی== | خرمآباد در ۴۹۶ کیلومتری [[تهران]]، بین۴۸ درجه و ۱۸ دقیقه و ۵۰ ثانیه تا ۴۸ درجه و ۲۳ دقیقه و ۱۰ ثانیه طول شرقی و ۳۳ درجه و ۲۶ دقیقه و ۲۰ ثانیه تا ۳۳ درجه و ۳۳ دقیقه و ۴۰ ثانیه عرض شمالی، در درّهای به وسعت تقریبی ۳۰ کیلومتر مربع قرار دارد. ارتفاع این شهر در نقطهٔ مرکزی از سطح دریا ۱۱۷۰ متر است<ref>قاسمی، سرگذشت خرمآباد: اقلیم، پیشینه، آثار، سیاست، اجتماع، اقتصاد، فرهنگ و هنر، آداب، مذهب، آموزش، ورزش، 1394شر، ص93.</ref> و در فضایی نیمدایره در بین کوههای پاسنگر، اِسبیکوه و چاریاران قرار دارد.<ref>ایزدپناه، تاریخ جغرافیایی و اجتماعی لرستان: مقدمهای بر آثار باستانی و تاریخی لرستان، 1376ش، ج1، ص173.</ref> | ||
این منطقه به جهت موقعیت کوهستانی و رطوبت | |||
==حیات وحش== | خرمآباد از شمال به شهرستان سلسله، از شمال شرق به شهرستان [[بروجرد]]، از شرق به شهرستانهای دورود و الیگودرز، از جنوب به شهرستان اندیمشک و از غرب و جنوب غرب به شهرستانهای دوره و پلدختر محدود میشود. آب و هوای مدیترانهای معتدل و نیمه مرطوب دارد. این دیار بهجهت قلههای مرتفع در شمال و زمینهای پست و ناهموار در جنوب، دارای سه نوع منطقهٔ آب و هوایی زیر است: | ||
#منطقهٔ کوهستانی؛ | |||
==تاریخچه== | #منطقهٔ درههای بزرگ شامل درهٔ خرمآباد، آبستان، ازنا، در ارتفاع ۱۲۰۰ تا ۲۰۰۰ متری؛ | ||
#منطقهٔ گرمسیری، با [[تابستان|تابستانهای]] بسیار سوزان و [[زمستان|زمستانهای]] معتدل (محل قشلاق کوچروان).<ref>فرزین، خُرمآباد، 1390ش، ص19.</ref> | |||
==اقوام== | |||
اقوام و طوایفی که در این دیار ساکناند، از دیرباز در این سرزمین کهن زندگی میکردند و نام آنها در یک | ==پوشش گیاهی خرمآباد== | ||
==گویش== | این منطقه به جهت موقعیت کوهستانی و رطوبت نسبی، یکی از رویشگاههای مناسب برای گیاهان مرتعی و درختان جنگلی است. بخشی از این گونههای گیاهی عبارتاند از گل [[ختمی]] (هیرو)، [[آویشن]] (ازبوه)، گون (گوون)، کاسنی (چقچقه)، شیرین بیان (مَلیم)، سِریشم ([[زرشک]])، کنگر، فرفیون (شیر شیرک) وغار یاغی (پاغزو). بیشترین گونههای جنگلی این منطقه از بوط (بَلی)، زالزالک (گیرچ)، وَن (قلنگ)، گلابی وحشی (مَرو)، زبان گنجشک (وَناو)، داغداغان (تاک)، افرا (کیکم)، گیلاس وحشی (برالیک) و ارژن (ارجن، ارجه) تشکیل میشود.<ref>فرزین، خُرمآباد، 1390ش، ص19.</ref> | ||
زبان مردم خرمآباد، | |||
==پوشاک== | ==حیات وحش در خرمآباد== | ||
در گذشته تنپوشهای محلی این دیار با توجه به شرایط اقلیمی | [[پرونده:خرمآباد۱.jpg|جایگزین=گلهی قوچ و میش ارمنی در ارتفاعات لرستان|بندانگشتی|گلهی قوچ و میش ارمنی در ارتفاعات لرستان]] | ||
# تنپوش مردان: | درّهٔ خرمآباد بهدلیل موقعیت آب و هوایی و منطقهای، شرایط اقلیمی مناسبی برای حیات وحش فراهم کرده است. در سه دههٔ اخیر بهعلت تخریب برخی از زیستگاهها و شکار بیرویه، برخی از گونههای وحشی، در حال انقراضاند. در مناطق حفاظت شدهٔ سفید کوه یا ارتفاعات شرقی (بخش پاپی)، گونههایی از کَل و بُز، قوچ ومیش، خوک وحشی، کفتار، گرگ، شغال، روباه، کاراکال (سیاه گوش)، پلنگ، سنجاب، تشی و خرس قهوهای یافت میشود. از گونههای پرندگان میتوان به گنجشک، کبوتر، بلدرچین، سبزهقبا، تیهو، باز، عقاب، قُمری و از پرندگان مهاجر به پرستو، چلچله، مرغابی، حواصیل و از خزندگان به انواع سوسمار، مارمولک و لاکپشت اشاره کرد.<ref>فرزین، خُرمآباد، 1390ش، ص19.</ref> | ||
# تنپوش زنانه: | |||
# سرپوش مردانه: کلاه نمدی (روستا)، کلاه پهلوی (خوانین، کدخدا و بزرگان شهر)، | ==تاریخچه خرمآباد== | ||
# سرپوش زنانه: تَرَه، | پیشینهٔ خرمآباد تا دورهٔ پارینهسنگی (غارکنجی) قابل رهگیری است.<ref>فرزین، خُرمآباد، 1390ش، ص7-12.</ref> این منطقه در دورهٔ پیش از اسلام به دو نام خایدالو (در دورهٔ ایلامیان/ عیلامیان) و شاپور خواست (در دورهٔ [[ساسانیان]]) شناخته میشد. از قرن هشتم هجری، این منطقه با نام خرمآباد مشهور بوده است. پس از اسلام در دورهای پایتخت آل حسنویه، هزار اسپیان و اتابکان لر کوچک، بوده است.<ref>قاسمی، سرگذشت خرمآباد: اقلیم، پیشینه، آثار، سیاست، اجتماع، اقتصاد، فرهنگ و هنر، آداب، مذهب، آموزش، ورزش، 1394ش، ص166-224.</ref> در سال ۱۳۰۴ش پس از جدایی استان لرستان از [[خوزستان]]، شهر خرمآباد بهعنوان مرکزیت استان تعیین گردید و در سال ۱۳۰۵ش شهرداری آن تأسیس شد.<ref>قاسمی، سرگذشت خرمآباد: اقلیم، پیشینه، آثار، سیاست، اجتماع، اقتصاد، فرهنگ و هنر، آداب، مذهب، آموزش، ورزش، 1394ش، ص89.</ref> | ||
# کفش مردانه: گیوه، آژیه، گیوه ملکی، سینهجونی (سینجان اراک)، کلاش (گیوه کرمانشاهی)، کاله گالش لاستیکی کفش زنانه: چرمی بُت (نیم پوتین)، | |||
==اقوام در خرمآباد== | |||
اقوام و طوایفی که در این دیار ساکناند، از دیرباز در این سرزمین کهن زندگی میکردند و نام آنها در یک زنجیرهَ نَسَبی و سَبَبی با هم مرتبط میشود. از جملهٔ این اقوام میتوان به باجولوندها و بیرانوندها اشاره کرد.<ref>لرزیک، سفرنامه راولینسون: گذر از زهاب به خوزستان سکندر اماناللهی بهاروند، 1362ش، ص152.</ref> | |||
==گویش زبانی در خرمآباد== | |||
زبان مردم خرمآباد، لُری است و در محلههای جدید شهری و بخشهایی از این شهرستان گویش لکی نیز رواج دارد.<ref>فرزین، خُرمآباد، 1390ش، ص20.</ref> زبان لری خود به لری باختری و لری خاوری تقسیم میشود که زبان لری خرمآبادی یکی از انواع لری باختری است.<ref>یاوریان، واژهنامه لری، 1385ش، ص49.</ref> | |||
==پوشاک مردم در خرمآباد== | |||
در گذشته تنپوشهای محلی این دیار با توجه به شرایط اقلیمی و جغرافیایی، معیشت، باورها و اعتقادات و موقعیت اجتماعی و اقتصادی افراد از جهت نوع جنس، رنگ و شکل متفاوت بوده است. تنوع در این تنپوشها عبارتاند از: | |||
#تنپوش مردان: جُومَه (پیراهن)، | |||
#تنپوش زنانه: جُومَه، جلیزقه (جلقه)، یَل (کت)، خفتو (کت دخترانه)، سرداری، کُلَنجَه، قَوَ (کت بچهگانه)، | |||
#سرپوش مردانه: کلاه نمدی (روستا)، کلاه پهلوی (خوانین، کدخدا و بزرگان شهر)، | |||
#سرپوش زنانه: تَرَه، گُلوَنی، هراتی، عرقچین، | |||
#کفش مردانه: گیوه، آژیه، گیوه ملکی، سینهجونی (سینجان اراک)، کلاش (گیوه کرمانشاهی)، کاله گالش لاستیکی کفش زنانه: چرمی بُت (نیم پوتین)، قزن قفلی، همدانی، گالش لاستیکی.<ref>فرزین، خُرمآباد، 1390ش، ص20.</ref> | |||
امروزه در خرمآباد کمتر کسی با لباس محلی دیده میشود. اغلب مردم با مد روز لباس میپوشند. | امروزه در خرمآباد کمتر کسی با لباس محلی دیده میشود. اغلب مردم با مد روز لباس میپوشند. | ||
==مذهب== | ==مذهب مردم خرمآباد== | ||
خرمآباد آیینها و پرستشهای مختلفی به خود دیده است. بعد از ورود اسلام، بسیاری از مردم این منطقه به تشیع و دوستی [[اهلبیت]]، موصوف بودهاند.<ref>قاسمی، سرگذشت خرمآباد: اقلیم، پیشینه، آثار، سیاست، اجتماع، اقتصاد، فرهنگ و هنر، آداب، مذهب، آموزش، ورزش، 1394ش، ص1062.</ref> امروزه، اهالی این دیار همگی [[مسلمان]] و پیرو مذهب [[شیعه]] جعفری هستند.<ref>فرزین، خُرمآباد، 1390ش، ص20.</ref> | |||
==حوزه | |||
آثار برجای مانده و سفرنامهها حاکی از آن است که حوزه و مجلس درس و بحث علوم دینی از دوران صفویه تاکنون در خرمآباد استمرار داشته و قدمتی بیش | ==حوزه علمیه خرمآباد== | ||
==زیارتگاهها== | آثار برجای مانده و سفرنامهها حاکی از آن است که حوزه و مجلس درس و بحث علوم دینی از دوران [[صفویه]] تاکنون در خرمآباد استمرار داشته و قدمتی بیش از سیصد سال دارد. از علمای این سرزمین میتوان به روحالله کمالوند (۱۲۷ش۹–۱۳۴۳ش)، سیدعیسی جزایری (۱۳۱۳ق-۱۴۰۱ق)، سیدحسن طاهری خرمآبادی(۱۳۱۷ش-۱۳۹۲ش) اشاره کرد.<ref>قاسمی، سرگذشت خرمآباد: اقلیم، پیشینه، آثار، سیاست، اجتماع، اقتصاد، فرهنگو هنر، آداب، مذهب، آموزش، ورزش، 1394ش، ص1064.</ref> | ||
در شهر خرمآباد، | |||
==گردشگری و جاذبههای طبیعی== | ==زیارتگاهها در خرمآباد== | ||
طبیعت بکر | [[پرونده:خرمآباد۲.jpg|جایگزین=نمایی از ضریح امامزادگان دو برادران (ابوالوفا و سیدعلی)|بندانگشتی|نمایی از ضریح امامزادگان دو برادران (ابوالوفا و سیدعلی)]] | ||
==آثار تاریخی== | در شهر خرمآباد، امامزادگانی چون امامزاده عبدالله، زید بن علی، امامزاده دو برادران (ابوالوفا و سیدعلی) آرمیدهاند.<ref>قاسمی، سرگذشت خرمآباد: اقلیم، پیشینه، آثار، سیاست، اجتماع، اقتصاد، فرهنگ و هنر، آداب، مذهب، آموزش، ورزش، 1394ش، ص1081.</ref> | ||
شهرستان خرمآباد از آثار باستانی و تاریخی معتبری برخوردار است که عبارتاند از: قلعه فلک الافلاک یا دژ شاپورخواست (دوره ساسانیان)، پل شکسته (یا پل شاپوری، دوره ساسانیان)، حمام گپ ( | |||
==گردشگری و جاذبههای طبیعی خرمآباد== | |||
طبیعت بکر خرمآباد دارای جاذبههای طبیعی فراوانی برای [[گردشگری]] است. از جملهٔ این جاذبههای طبیعی میتوان به آبشارهایی چون بیشه (دامنههای کوه رباط)، نوژیان، افرینه، کِیَنی (هفت چشمه)، باغ گلستان (مرکز شهر)، دره شیرِز، تفرجگاه کاکارضا و مخمل کوه، اشاره کرد.<ref>فرزین، طبیعت لرستان، 1394ش، ص1.</ref> | |||
==آثار تاریخی خرمآباد== | |||
شهرستان خرمآباد از آثار باستانی و تاریخی معتبری برخوردار است که عبارتاند از: قلعه فلک الافلاک یا دژ شاپورخواست (دوره ساسانیان)، پل شکسته (یا پل شاپوری، دوره ساسانیان)، حمام گپ (دورهٔ صفویه)، خانهٔ آخوند ابو (دوره [[قاجاریه|قاجار]])، سنگ نبشته، منارهٔ آجری، پل صفوی (پل بزرگ، پل آجری)، گرداب سنگی (گردآو بردینه، دوره [[ساسانیان]]).<ref>قاسمی، سرگذشت خرمآباد: اقلیم، پیشینه، آثار، سیاست، اجتماع، اقتصاد، فرهنگ و هنر، آداب، مذهب، آموزش، ورزش، 1394ش، ص 442-492.</ref> | |||
==آیین سوگواری محرم== | ==آیین سوگواری محرم== | ||
«آیین گِل» مراسمی است که مردم خرمآباد در سوگواریهای مختلف از جمله در مرگ افراد خانواده یا عزاداریهای مذهبی انجام میدهند. در لری به این آیین خَهرَّهگیری نیز گفته میشود. خَهرّه به معنای گِل است. در روز عاشورا | [[پرونده:خرمآباد۳.jpg|جایگزین=آیین گلمالی در خرمآباد|بندانگشتی|آیین گلمالی در خرمآباد]] | ||
==اقتصاد== | «آیین گِل» مراسمی است که مردم خرمآباد در سوگواریهای مختلف از جمله در مرگ افراد [[خانواده]] یا عزاداریهای مذهبی انجام میدهند. در لری به این آیین خَهرَّهگیری نیز گفته میشود. خَهرّه به معنای گِل است. در روز [[عاشورا]] بهعلت [[شهادت]] [[امام حسین]] این آیین را بهجا میآورند. اقامه عزا در ماه محرم از روز هفتم محرم که به روز «تراش عباس» موسوم است، به اوج میرسد؛ در روز هفتم، عزاداران به حمام میروند و سر و صورت را نیز اصلاح میکنند تا در روزهای عزاداری و تا پس از [[تاسوعا]] و عاشورا، نیازمند مراجعه به سلمانی نباشند. | ||
جوانان در شب عاشورا حوضچههایی از گِل و آجر یا از ورق آهنی آماده و در وسط آن خاکی تمیز را الک و بهصورت تپهای کوچک مرتب میکنند و دور تا دور آن شیشههای گلاب میچینند، و چوب و کُتلهایی را که در طول روز جوانان جمع کردهاند، به صورت هرم میچینند. در سحر عاشورا، با مخلوط کردن خاک با آب و گلاب، هیزمها را آتش میزنند، مردم با حضور در تکیهها و گِلمالی، خود را به کمک آتشی که برپا کردهاند، خشک میکنند سپس به سینهزنی، زنجیرزنی و عزاداری میپردازند.<ref>قاسمی، سرگذشت خرمآباد: اقلیم، پیشینه، آثار، سیاست، اجتماع، اقتصاد، فرهنگ و هنر، آداب، مذهب، آموزش، ورزش، 1394ش، ص1106-1112.</ref> | |||
==اقتصاد خرمآباد== | |||
پایهٔ اقتصاد در خرمآباد بر کشاورزی (گندم، جو، ترهبار)، دامداری، باغداری (آلبالو، گیلاس، [[سیب]] و [[انگور]])، [[صنایع دستی]] ([[قالی بافی|قالیبافی]]، [[گلیمبافی]]، موجبافی (یا ماشته)، جاجیمبافی، بافت [[سیاهچادر]] و طناب) است. صنایع ماشینی در این شهر محدود است. قدیمیترین و بزرگترین کارخانه، کارخانهٔ پارسیلون، تولیدکننده انواع نخ نایلون است.<ref>فرزین، خُرمآباد، 1390ش، ص22.</ref> | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
* ایزدپناه، حمید، تاریخ جغرافیایی و | {{آغاز منابع}} | ||
* دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، در | *ایزدپناه، حمید، تاریخ جغرافیایی و اجتماعی لرستان: مقدمهای برآثار باستانی و تاریخی لرستان، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، چاپ اول، ۱۳۷۶ش. | ||
* فرزین، علیرضا، خُرمآباد، تهران، فرهنگسرای میردشتی، | *دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، در سایت واژهیاب، تاریخ بازدید ۱۷ خرداد، ۱۴۰۱ش. | ||
* قاسمی، فرید، سرگذشت خرمآباد: اقلیم، پیشینه، آثار، سیاست، اجتماع، اقتصاد، فرهنگ و هنر، آداب، مذهب، آموزش، ورزش، تهران، فرید قاسمی، چاپ اول، | *فرزین، علیرضا، خُرمآباد، تهران، فرهنگسرای میردشتی، ۱۳۹۰ش. | ||
* لرزیک، سفرنامه راولینسون: گذر از زهاب به خوزستان، ترجمه سکندر اماناللهی بهاروند، تهران، آگه، | *قاسمی، فرید، سرگذشت خرمآباد: اقلیم، پیشینه، آثار، سیاست، اجتماع، اقتصاد، فرهنگ و هنر، آداب، مذهب، آموزش، ورزش، تهران، فرید قاسمی، چاپ اول، ۱۳۹۴ش. | ||
* «نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۹۵»، سایت مرکز آمار ایران. | *لرزیک، سفرنامه راولینسون: گذر از زهاب به خوزستان، ترجمه سکندر اماناللهی بهاروند، تهران، آگه، ۱۳۶۲ش. | ||
*«نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۹۵»، سایت مرکز آمار ایران. | |||
{{پایان منابع}} | |||
{{لرستان-افقی}} | |||
[[رده: | [[رده:شهرهای استان لرستان]] | ||
[[رده:شهرهای ایران]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۳ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۱۶:۲۸
خرمآباد؛ مرکز استان لرستان در کشور ایران.
خرمآباد، مرکز لرستان، شهری تاریخی با پیشینهای که به دورهٔ پارینهسنگی میرسد، در درهای به وسعت حدود ۳۰ کیلومتر مربع و ارتفاع ۱۱۷۰ متر واقع شده است. نام لُری آن «خورموؤه» به معنای «محل فرورفتن خورشید» است. آب و هوای شهر مدیترانهای معتدل تا نیمه مرطوب و دارای مناطق کوهستانی، درهای و گرمسیری است. پوشش گیاهی و حیات وحش متنوع شامل گونههای مرتعی، جنگلی، پرندگان و پستانداران مختلف است. مردم عمدتاً لر، زبانشان لری و مذهبشان شیعه جعفری است و فرهنگ، پوشاک محلی و آیینهای مذهبی مانند «گِلمالی» دارند. اقتصاد خرمآباد بر کشاورزی، دامداری، باغداری و صنایع دستی است و جاذبههای طبیعی و آثار تاریخی فراوانی دارد.
جمعیت خرمآباد
[ویرایش | ویرایش مبدأ]خرمآباد، بیستوسومین شهر پرجمعیت و بزرگترین شهر لُرنشین ایران بهشمار میآید. در آخرین سرشماری نفوس و مسکن (۱۳۹۵ش) جمعیت این شهر ۵۰۶۴۷۱ نفر اعلام شده است.[۱]
معنای لغوی خرمآباد
[ویرایش | ویرایش مبدأ]خرمآباد از دو واژهٔ «خرم» و «آباد» تشکیل شده است؛ اما نام لُری این شهر، «خورموئه» یا «خورموؤه» است. «خور» به معنای خورشید[۲] و «موؤه» در گویش لری به معنای «شدن» است و همچنین میتواند معنای نشستن یا فرورفتن هم داشته باشد. معنای اصطلاحی خورموؤه، «محل فرورفتن خورشید» است؛ یعنی جایی که خورشید در آن فرومیرود.[۳]
موقعیت جغرافیایی خرمآباد
[ویرایش | ویرایش مبدأ]خرمآباد در ۴۹۶ کیلومتری تهران، بین۴۸ درجه و ۱۸ دقیقه و ۵۰ ثانیه تا ۴۸ درجه و ۲۳ دقیقه و ۱۰ ثانیه طول شرقی و ۳۳ درجه و ۲۶ دقیقه و ۲۰ ثانیه تا ۳۳ درجه و ۳۳ دقیقه و ۴۰ ثانیه عرض شمالی، در درّهای به وسعت تقریبی ۳۰ کیلومتر مربع قرار دارد. ارتفاع این شهر در نقطهٔ مرکزی از سطح دریا ۱۱۷۰ متر است[۴] و در فضایی نیمدایره در بین کوههای پاسنگر، اِسبیکوه و چاریاران قرار دارد.[۵]
خرمآباد از شمال به شهرستان سلسله، از شمال شرق به شهرستان بروجرد، از شرق به شهرستانهای دورود و الیگودرز، از جنوب به شهرستان اندیمشک و از غرب و جنوب غرب به شهرستانهای دوره و پلدختر محدود میشود. آب و هوای مدیترانهای معتدل و نیمه مرطوب دارد. این دیار بهجهت قلههای مرتفع در شمال و زمینهای پست و ناهموار در جنوب، دارای سه نوع منطقهٔ آب و هوایی زیر است:
- منطقهٔ کوهستانی؛
- منطقهٔ درههای بزرگ شامل درهٔ خرمآباد، آبستان، ازنا، در ارتفاع ۱۲۰۰ تا ۲۰۰۰ متری؛
- منطقهٔ گرمسیری، با تابستانهای بسیار سوزان و زمستانهای معتدل (محل قشلاق کوچروان).[۶]
پوشش گیاهی خرمآباد
[ویرایش | ویرایش مبدأ]این منطقه به جهت موقعیت کوهستانی و رطوبت نسبی، یکی از رویشگاههای مناسب برای گیاهان مرتعی و درختان جنگلی است. بخشی از این گونههای گیاهی عبارتاند از گل ختمی (هیرو)، آویشن (ازبوه)، گون (گوون)، کاسنی (چقچقه)، شیرین بیان (مَلیم)، سِریشم (زرشک)، کنگر، فرفیون (شیر شیرک) وغار یاغی (پاغزو). بیشترین گونههای جنگلی این منطقه از بوط (بَلی)، زالزالک (گیرچ)، وَن (قلنگ)، گلابی وحشی (مَرو)، زبان گنجشک (وَناو)، داغداغان (تاک)، افرا (کیکم)، گیلاس وحشی (برالیک) و ارژن (ارجن، ارجه) تشکیل میشود.[۷]
حیات وحش در خرمآباد
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
درّهٔ خرمآباد بهدلیل موقعیت آب و هوایی و منطقهای، شرایط اقلیمی مناسبی برای حیات وحش فراهم کرده است. در سه دههٔ اخیر بهعلت تخریب برخی از زیستگاهها و شکار بیرویه، برخی از گونههای وحشی، در حال انقراضاند. در مناطق حفاظت شدهٔ سفید کوه یا ارتفاعات شرقی (بخش پاپی)، گونههایی از کَل و بُز، قوچ ومیش، خوک وحشی، کفتار، گرگ، شغال، روباه، کاراکال (سیاه گوش)، پلنگ، سنجاب، تشی و خرس قهوهای یافت میشود. از گونههای پرندگان میتوان به گنجشک، کبوتر، بلدرچین، سبزهقبا، تیهو، باز، عقاب، قُمری و از پرندگان مهاجر به پرستو، چلچله، مرغابی، حواصیل و از خزندگان به انواع سوسمار، مارمولک و لاکپشت اشاره کرد.[۸]
تاریخچه خرمآباد
[ویرایش | ویرایش مبدأ]پیشینهٔ خرمآباد تا دورهٔ پارینهسنگی (غارکنجی) قابل رهگیری است.[۹] این منطقه در دورهٔ پیش از اسلام به دو نام خایدالو (در دورهٔ ایلامیان/ عیلامیان) و شاپور خواست (در دورهٔ ساسانیان) شناخته میشد. از قرن هشتم هجری، این منطقه با نام خرمآباد مشهور بوده است. پس از اسلام در دورهای پایتخت آل حسنویه، هزار اسپیان و اتابکان لر کوچک، بوده است.[۱۰] در سال ۱۳۰۴ش پس از جدایی استان لرستان از خوزستان، شهر خرمآباد بهعنوان مرکزیت استان تعیین گردید و در سال ۱۳۰۵ش شهرداری آن تأسیس شد.[۱۱]
اقوام در خرمآباد
[ویرایش | ویرایش مبدأ]اقوام و طوایفی که در این دیار ساکناند، از دیرباز در این سرزمین کهن زندگی میکردند و نام آنها در یک زنجیرهَ نَسَبی و سَبَبی با هم مرتبط میشود. از جملهٔ این اقوام میتوان به باجولوندها و بیرانوندها اشاره کرد.[۱۲]
گویش زبانی در خرمآباد
[ویرایش | ویرایش مبدأ]زبان مردم خرمآباد، لُری است و در محلههای جدید شهری و بخشهایی از این شهرستان گویش لکی نیز رواج دارد.[۱۳] زبان لری خود به لری باختری و لری خاوری تقسیم میشود که زبان لری خرمآبادی یکی از انواع لری باختری است.[۱۴]
پوشاک مردم در خرمآباد
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در گذشته تنپوشهای محلی این دیار با توجه به شرایط اقلیمی و جغرافیایی، معیشت، باورها و اعتقادات و موقعیت اجتماعی و اقتصادی افراد از جهت نوع جنس، رنگ و شکل متفاوت بوده است. تنوع در این تنپوشها عبارتاند از:
- تنپوش مردان: جُومَه (پیراهن)،
- تنپوش زنانه: جُومَه، جلیزقه (جلقه)، یَل (کت)، خفتو (کت دخترانه)، سرداری، کُلَنجَه، قَوَ (کت بچهگانه)،
- سرپوش مردانه: کلاه نمدی (روستا)، کلاه پهلوی (خوانین، کدخدا و بزرگان شهر)،
- سرپوش زنانه: تَرَه، گُلوَنی، هراتی، عرقچین،
- کفش مردانه: گیوه، آژیه، گیوه ملکی، سینهجونی (سینجان اراک)، کلاش (گیوه کرمانشاهی)، کاله گالش لاستیکی کفش زنانه: چرمی بُت (نیم پوتین)، قزن قفلی، همدانی، گالش لاستیکی.[۱۵]
امروزه در خرمآباد کمتر کسی با لباس محلی دیده میشود. اغلب مردم با مد روز لباس میپوشند.
مذهب مردم خرمآباد
[ویرایش | ویرایش مبدأ]خرمآباد آیینها و پرستشهای مختلفی به خود دیده است. بعد از ورود اسلام، بسیاری از مردم این منطقه به تشیع و دوستی اهلبیت، موصوف بودهاند.[۱۶] امروزه، اهالی این دیار همگی مسلمان و پیرو مذهب شیعه جعفری هستند.[۱۷]
حوزه علمیه خرمآباد
[ویرایش | ویرایش مبدأ]آثار برجای مانده و سفرنامهها حاکی از آن است که حوزه و مجلس درس و بحث علوم دینی از دوران صفویه تاکنون در خرمآباد استمرار داشته و قدمتی بیش از سیصد سال دارد. از علمای این سرزمین میتوان به روحالله کمالوند (۱۲۷ش۹–۱۳۴۳ش)، سیدعیسی جزایری (۱۳۱۳ق-۱۴۰۱ق)، سیدحسن طاهری خرمآبادی(۱۳۱۷ش-۱۳۹۲ش) اشاره کرد.[۱۸]
زیارتگاهها در خرمآباد
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
در شهر خرمآباد، امامزادگانی چون امامزاده عبدالله، زید بن علی، امامزاده دو برادران (ابوالوفا و سیدعلی) آرمیدهاند.[۱۹]
گردشگری و جاذبههای طبیعی خرمآباد
[ویرایش | ویرایش مبدأ]طبیعت بکر خرمآباد دارای جاذبههای طبیعی فراوانی برای گردشگری است. از جملهٔ این جاذبههای طبیعی میتوان به آبشارهایی چون بیشه (دامنههای کوه رباط)، نوژیان، افرینه، کِیَنی (هفت چشمه)، باغ گلستان (مرکز شهر)، دره شیرِز، تفرجگاه کاکارضا و مخمل کوه، اشاره کرد.[۲۰]
آثار تاریخی خرمآباد
[ویرایش | ویرایش مبدأ]شهرستان خرمآباد از آثار باستانی و تاریخی معتبری برخوردار است که عبارتاند از: قلعه فلک الافلاک یا دژ شاپورخواست (دوره ساسانیان)، پل شکسته (یا پل شاپوری، دوره ساسانیان)، حمام گپ (دورهٔ صفویه)، خانهٔ آخوند ابو (دوره قاجار)، سنگ نبشته، منارهٔ آجری، پل صفوی (پل بزرگ، پل آجری)، گرداب سنگی (گردآو بردینه، دوره ساسانیان).[۲۱]
آیین سوگواری محرم
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
«آیین گِل» مراسمی است که مردم خرمآباد در سوگواریهای مختلف از جمله در مرگ افراد خانواده یا عزاداریهای مذهبی انجام میدهند. در لری به این آیین خَهرَّهگیری نیز گفته میشود. خَهرّه به معنای گِل است. در روز عاشورا بهعلت شهادت امام حسین این آیین را بهجا میآورند. اقامه عزا در ماه محرم از روز هفتم محرم که به روز «تراش عباس» موسوم است، به اوج میرسد؛ در روز هفتم، عزاداران به حمام میروند و سر و صورت را نیز اصلاح میکنند تا در روزهای عزاداری و تا پس از تاسوعا و عاشورا، نیازمند مراجعه به سلمانی نباشند.
جوانان در شب عاشورا حوضچههایی از گِل و آجر یا از ورق آهنی آماده و در وسط آن خاکی تمیز را الک و بهصورت تپهای کوچک مرتب میکنند و دور تا دور آن شیشههای گلاب میچینند، و چوب و کُتلهایی را که در طول روز جوانان جمع کردهاند، به صورت هرم میچینند. در سحر عاشورا، با مخلوط کردن خاک با آب و گلاب، هیزمها را آتش میزنند، مردم با حضور در تکیهها و گِلمالی، خود را به کمک آتشی که برپا کردهاند، خشک میکنند سپس به سینهزنی، زنجیرزنی و عزاداری میپردازند.[۲۲]
اقتصاد خرمآباد
[ویرایش | ویرایش مبدأ]پایهٔ اقتصاد در خرمآباد بر کشاورزی (گندم، جو، ترهبار)، دامداری، باغداری (آلبالو، گیلاس، سیب و انگور)، صنایع دستی (قالیبافی، گلیمبافی، موجبافی (یا ماشته)، جاجیمبافی، بافت سیاهچادر و طناب) است. صنایع ماشینی در این شهر محدود است. قدیمیترین و بزرگترین کارخانه، کارخانهٔ پارسیلون، تولیدکننده انواع نخ نایلون است.[۲۳]
پانویس
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- ↑ «نتایج سرشماری نفوس و مسکن 1395»، سایت مرکز آمار ایران.
- ↑ دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه خور.
- ↑ قاسمی، سرگذشت خرمآباد: اقلیم، پیشینه، آثار، سیاست، اجتماع، اقتصاد، فرهنگ و هنر، آداب، مذهب، آموزش، ورزش، 1394ش، ص193.
- ↑ قاسمی، سرگذشت خرمآباد: اقلیم، پیشینه، آثار، سیاست، اجتماع، اقتصاد، فرهنگ و هنر، آداب، مذهب، آموزش، ورزش، 1394شر، ص93.
- ↑ ایزدپناه، تاریخ جغرافیایی و اجتماعی لرستان: مقدمهای بر آثار باستانی و تاریخی لرستان، 1376ش، ج1، ص173.
- ↑ فرزین، خُرمآباد، 1390ش، ص19.
- ↑ فرزین، خُرمآباد، 1390ش، ص19.
- ↑ فرزین، خُرمآباد، 1390ش، ص19.
- ↑ فرزین، خُرمآباد، 1390ش، ص7-12.
- ↑ قاسمی، سرگذشت خرمآباد: اقلیم، پیشینه، آثار، سیاست، اجتماع، اقتصاد، فرهنگ و هنر، آداب، مذهب، آموزش، ورزش، 1394ش، ص166-224.
- ↑ قاسمی، سرگذشت خرمآباد: اقلیم، پیشینه، آثار، سیاست، اجتماع، اقتصاد، فرهنگ و هنر، آداب، مذهب، آموزش، ورزش، 1394ش، ص89.
- ↑ لرزیک، سفرنامه راولینسون: گذر از زهاب به خوزستان سکندر اماناللهی بهاروند، 1362ش، ص152.
- ↑ فرزین، خُرمآباد، 1390ش، ص20.
- ↑ یاوریان، واژهنامه لری، 1385ش، ص49.
- ↑ فرزین، خُرمآباد، 1390ش، ص20.
- ↑ قاسمی، سرگذشت خرمآباد: اقلیم، پیشینه، آثار، سیاست، اجتماع، اقتصاد، فرهنگ و هنر، آداب، مذهب، آموزش، ورزش، 1394ش، ص1062.
- ↑ فرزین، خُرمآباد، 1390ش، ص20.
- ↑ قاسمی، سرگذشت خرمآباد: اقلیم، پیشینه، آثار، سیاست، اجتماع، اقتصاد، فرهنگو هنر، آداب، مذهب، آموزش، ورزش، 1394ش، ص1064.
- ↑ قاسمی، سرگذشت خرمآباد: اقلیم، پیشینه، آثار، سیاست، اجتماع، اقتصاد، فرهنگ و هنر، آداب، مذهب، آموزش، ورزش، 1394ش، ص1081.
- ↑ فرزین، طبیعت لرستان، 1394ش، ص1.
- ↑ قاسمی، سرگذشت خرمآباد: اقلیم، پیشینه، آثار، سیاست، اجتماع، اقتصاد، فرهنگ و هنر، آداب، مذهب، آموزش، ورزش، 1394ش، ص 442-492.
- ↑ قاسمی، سرگذشت خرمآباد: اقلیم، پیشینه، آثار، سیاست، اجتماع، اقتصاد، فرهنگ و هنر، آداب، مذهب، آموزش، ورزش، 1394ش، ص1106-1112.
- ↑ فرزین، خُرمآباد، 1390ش، ص22.
منابع
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- ایزدپناه، حمید، تاریخ جغرافیایی و اجتماعی لرستان: مقدمهای برآثار باستانی و تاریخی لرستان، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
- دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، در سایت واژهیاب، تاریخ بازدید ۱۷ خرداد، ۱۴۰۱ش.
- فرزین، علیرضا، خُرمآباد، تهران، فرهنگسرای میردشتی، ۱۳۹۰ش.
- قاسمی، فرید، سرگذشت خرمآباد: اقلیم، پیشینه، آثار، سیاست، اجتماع، اقتصاد، فرهنگ و هنر، آداب، مذهب، آموزش، ورزش، تهران، فرید قاسمی، چاپ اول، ۱۳۹۴ش.
- لرزیک، سفرنامه راولینسون: گذر از زهاب به خوزستان، ترجمه سکندر اماناللهی بهاروند، تهران، آگه، ۱۳۶۲ش.
- «نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۹۵»، سایت مرکز آمار ایران.
| جاذبههای گردشگری | |||
|---|---|---|---|
| شهرها | |||
| سوغات | |||
| مشاهیر |
| ||
