پرش به محتوا

پیش‌نویس:خر: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
imported>محمدمهدی محمدی
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۱۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
<big>'''خر'''</big>؛ چهارپای اهلی باربر که از قدیم در سبک زندگی انسان‌ها مورد توجه بوده است.<br>
[[پرونده:خر.jpg|alt=خر-الاغ-روک کاتالا|بندانگشتی|تصویر یک الاغ کاتالان را نشان می‌دهد که با نام روک کاتالا نیز شناخته می‌شود، نژادی از الاغ که از کاتالونیا، اسپانیا سرچشمه می‌گیرد.]]
{{درشت|'''خر'''}}؛ چهارپای اهلی باربر که از قدیم در سبک زندگی انسان‌ها مورد توجه بوده است.
 
خر از قدیمی‌ترین حیواناتی است که اهلی شده است. این چهارپا به‌دلیل [[بردباری]] و استقامت در [[زندگی]] انسان‌ها به‌عنوان حیوان بارکش مورد بهره‌برداری قرار گرفته است؛ اما در گفت‌وگوهای عامیانه، ادبیات و اسطوره‌ها نماد [[لجاجت]] یا بلاهت بوده است. خر در [[ضرب‌المثل]]‌های [[زبان فارسی|فارسی]]، بسیار پرکاربرد است.
 
==واژه‌شناسی خر==
خر (الاغ)، حیوانی چهارپا و کوچک‌تر از اسب است که گوش‌های درازی دارد. در [[زبان عربی]] به آن حمار<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/خر دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه خر.]</ref> و طین<ref>تونجی، المعجم الذهبی، ۱۹۹۳م، ص۲۶۰.</ref> و در زبان اوستایی، خرا گفته می‌شود.<ref>مکنزی، فرهنگ کوچک زبان پهلوی، ۱۳۷۹ش، ص۱۶۳.</ref> به فردی که خر را جهت حمل بار به دیگران کرایه می‌دهد، در همدان، الاغ‌دار، خرکچی، خربنده و خرک‌دار،<ref>گروسین، واژه‌نامه همدانی، ۱۳۷۰ش، ص۴۶.</ref> در [[سیستان]]، آخرکار،<ref>محمدی خمک، واژه‌نامه سکزی، ۱۳۷۹ش، ص۱۷۰.</ref> در تویسرکان، آچاروادار<ref>مقدم گل‌محمدی، تویسرکان، ۱۳۷۸ش، ج۱، ص۵۰۸.</ref> و در جزیره [[کیش]]، حمال می‌گویند. اهالی بوشهر و جزیره کیش به خر سیاه‌رنگ «دیزه» گفته و برای باربری از آن استفاده می‌کنند. آن‌ها به خر سفید «سبز» گفته و بزرگان و شیوخ روی آن سوار می‌شوند.<ref>مختارپور، دو سال با بومیان جزیره کیش، ۱۳۸۷ش، ص۶۳.</ref> خر در واژه‌های ترکیبی فارسی به‌معنای بزرگ، نتراشیده و ناهموار به‌کار رفته است، مانند خرمگس، خرچنگ، خرسنگ، و خرپشته.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details?id=8476 نادری، «خر»، وب‌سایت دانشنامه جهان اسلام].</ref>


خر از قدیمی‌ترین حیواناتی است که اهلی شده است. این چهارپا به‌دلیل [[بردباری]] و استقامت در زندگی انسان‌ها به‌عنوان حیوان بارکش مورد بهره‌برداری قرار گرفته است؛ اما در گفت‌وگوهای عامیانه، ادبیات و اسطوره‎‌ها نماد لجاجت یا بلاهت بوده است. خر در ضرب‌المثل‌های فارسی، بسیار پرکاربرد است.
==واژه‌شناسی==
خر (الاغ)، حیوانی چهارپا و کوچک‌تر از اسب است که گوش‌های درازی دارد. در زبان عربی به آن حمار<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/خر دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه خر.]</ref>  و طین<ref>تونجی، المعجم الذهبی، ۱۹۹۳م، ص۲۶۰.</ref>  و در زبان اوستایی، خرا گفته می‌شود.<ref>مکنزی، فرهنگ کوچک زبان پهلوی، ۱۳۷۹ش، ص۱۶۳.</ref>  به فردی که خر را جهت حمل بار به دیگران کرایه می‌دهد، در همدان، الاغ‌دار، خرکچی، خربنده و خرک‌دار،<ref>گروسین، واژه‌نامه همدانی، ۱۳۷۰ش، ص۴۶.</ref>  در سیستان، آخرکار،<ref>محمدی خمک، واژه‌نامه سکزی، ۱۳۷۹ش، ص۱۷۰.</ref>  در تویسرکان، آچاروادار<ref>مقدم گل‌محمدی، تویسرکان، ۱۳۷۸ش، ج۱، ص۵۰۸.</ref>  و در جزیره [[کیش]]، حمال می‌گویند. اهالی بوشهر و جزیره کیش به خر سیاه‌رنگ «دیزه» گفته و برای باربری از آن استفاده می‌کنند. آن‌ها به خر سفید «سبز» گفته و بزرگان و شیوخ روی آن سوار می‌شوند.<ref>مختارپور، دو سال با بومیان جزیره کیش، ۱۳۸۷ش، ص۶۳.</ref> خر در واژه‌های ترکیبی فارسی به‌معنای بزرگ، نتراشیده و ناهموار  به‌کار رفته است، مانند خرمگس، خرچنگ، خرسنگ، و خرپشته.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details?id=8476 نادری، «خر»، وب‌سایت دانشنامه جهان اسلام].</ref> 
==تاریخچه استفاده از خر==
==تاریخچه استفاده از خر==
برخى گزارش‌ها، مصريان را نخستين كسانى دانسته‌اند كه خر را در 5000 سال پيش رام كرده و مورد استفاده قرار داده‌اند. نگاره‌های برجای مانده از مصر باستان، خر را در حال بارکشی نشان می‌دهد.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details?id=8476 نادری، «خر»، وب‌سایت دانشنامه جهان اسلام].</ref> كتاب مقدس، اين حيوان را معروف در حمل بار و تحمل سختي‌ها و نفع رساندن به انسان دانسته که گاهى براى شخم‌زدن نیز به‌کار گرفته مى‌شده است. <ref>[https://quran.isca.ac.ir/fa/Article/Detail/4948/%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%BA علی‌آبادی، «الاغ»، دائرة المعارف قرآن، ج4، پرتال جامع  علوم و معارف قرآن].</ref> از گزارش‌های مربوط به ادیان سامی برمی‌آید که خر مرکبِ «ارمیا»، «عُزیر» «بَلْعم»، «خِضر» و عیسی بوده است.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details?id=8476 نادری، «خر»، وب‌سایت دانشنامه جهان اسلام].</ref> <br>
===پیشینه باستانی و جایگاه در ادیان===
برخی گزارش‌ها، مصریان را نخستین کسانی دانسته‌اند که خر را در ۵۰۰۰ سال پیش رام کرده و مورد استفاده قرار داده‌اند. نگاره‌های برجای مانده از مصر باستان، خر را در حال بارکشی نشان می‌دهد.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details?id=8476 نادری، «خر»، وب‌سایت دانشنامه جهان اسلام].</ref> کتاب مقدس، این حیوان را معروف در حمل بار و تحمل سختی‌ها و نفع رساندن به انسان دانسته که گاهی برای شخم‌زدن نیز به‌کار گرفته می‌شده است.<ref>[https://quran.isca.ac.ir/fa/Article/Detail/4948/الاغ علی‌آبادی، «الاغ»، دائرة المعارف قرآن، ج4، پرتال جامع  علوم و معارف قرآن].</ref> از گزارش‌های مربوط به ادیان سامی برمی‌آید که خر مرکبِ «ارمیا»، «عُزیر» «بَلْعم»، «خِضر» و عیسی بوده است.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details?id=8476 نادری، «خر»، وب‌سایت دانشنامه جهان اسلام].</ref>
 
===کاربرد خر در تاریخ ایران===
در سرزمین [[ایران]]، این حیوان پیش از استیلای مغولان، در ساختار اداری و «دیوان برید»، کاربردی گسترده یافته بود<ref>اقبال آشتیانی، تاریخ مفصل ایران، 1346ش، ص411-413.</ref> و برخی دلیل اطلاق لفظ الاغ (اولاق) بر خر را همین دانسته‌اند که واژه الاغ به‌معنای پیک، چاپار و عوارض گمرکی ویژه است.<ref>کاشغری، دیوان لغات الترک، 1384ش، ص133.</ref> در عصر آل‌بویه، خر در لشکرکشی‌ها به‌کار گرفته می‌شد.<ref>[https://lib.eshia.ir/22036/8/488 ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، 1385ق، ج8، ص488].</ref> از میان جهانگردان، مارکوپولو بهترین خرهای دنیا را در ایران مشاهده کرده<ref>ستوده، تاریخ آل‌مظفر، 1347، ج2، ص239.</ref> و شاردن به تمهیدات ویژه برای راهواری این چهارپا در عصر [[صفویه|صفوی]] اشاره کرده است.<ref>شاردن، سیاحت‌نامه، 1350ش، ج4، ص106-107.</ref> در دورهٔ پهلوی اول (۱۳۰۴–۱۳۲۰ش)، در [[کردستان]]، خرهای روستانشینان را به اجبار برای حمل‌ونقل آذوقه و ادوات جنگی لشکریان به‌کار می‌گرفتند که به «خر بیگاری» موسوم بود؛ بلدیهٔ سنندج نیز در نفت‌کشی از این ستور بهره می‌برد.<ref>ایازی، آیینه سنندج، 1371ش، ص612-618.</ref>


در سرزمین [[ایران]]، این حیوان پیش از استیلای مغولان، در ساختار اداری و «دیوان برید»، کاربردی گسترده یافته بود<ref>اقبال آشتیانی، تاریخ مفصل ایران، 1346ش، ص411-413.</ref> و برخی دلیل اطلاق لفظ الاغ (اولاق) بر خر را همین دانسته‌اند که واژه الاغ به‌معنای پیک، چاپار و عوارض گمرکی ویژه است.<ref>کاشغری، دیوان لغات الترک، 1384ش، ص133.</ref> در عصر آل‌بویه، خر در لشکرکشی‌ها به‌کار گرفته می‌شد.<ref>[https://lib.eshia.ir/22036/8/488 ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، 1385ق، ج8، ص488].</ref> از میان جهانگردان، مارکوپولو بهترین خرهای دنیا را در ایران مشاهده کرده<ref>ستوده، تاریخ آل‌مظفر، 1347، ج2، ص239.</ref>  و شاردن به تمهیدات ویژه برای راهواری این چهارپا در عصر صفوی اشاره کرده است.<ref>شاردن، سیاحت‌نامه، 1350ش، ج4، ص106-107.</ref> در دورۀ پهلوی اول (۱۳۰۴-۱۳۲۰ش)، در [[کردستان]]، خرهای روستانشینان را به اجبار برای حمل‌و‌نقل آذوقه و ادوات جنگی لشکریان به‌کار می‌گرفتند که به «خر بیگاری» موسوم بود؛ بلدیۀ سنندج نیز در نفت‌کشی از این ستور بهره می‌برد.<ref>ایازی، آیینه سنندج، 1371ش، ص612-618.</ref> در برخی محله‌های [[تهران]] قدیم، هرساله در فصل پاییز، مسابقات «خردوانی» برگزار می‌کردند و خرها را با جهازات کامل و تزییناتی مانند سرگوش‌ها و مگس‌پران‌های مزین به طلا، نقره و برنج، به میدان می‌آوردند و برای آنها نگهبانانی موسوم به «خرپا» می‌گذاشتند.<ref>شهری، طهران قدیم، 1383ش، ج1، ص373-378.</ref> خر تا همین دهه‌های اخیر، سهم عمده‌ای در معیشت عشایری داشت؛ در کوچ، خرمن‌کوبی، آب‌کشی و سنگ‌کشی مورد استفاده بود، در سفر حج یکی از مرکوب‌ها به‌شمار می‌آمد، به‌سبب پایین بودن هزینۀ نگهداری‌، معمولی‌ترین وسیلۀ حمل‌و‌نقل درون‌شهری بود، کار سوخت‌رسانی به «تون‌تاب» (گلخن) گرمابه‌های عمومی را انجام می‌داد و پِهِن تابستانی آن، منبع اصلی سوخت گرمابه‌ها بود.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/240703/%D8%AE%D8%B1#cfb9f5379-0e08-480c-a8ae-fda9af911438 جودکی، «خر»، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، در وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی].</ref>
===نقش خر در فرهنگ و معیشت عمومی===
در برخی محله‌های [[تهران]] قدیم، هرساله در فصل [[پاییز]]، مسابقات «خردوانی» برگزار می‌کردند و خرها را با جهازات کامل و تزییناتی مانند سرگوش‌ها و مگس‌پران‌های مزین به [[طلا]]، نقره و [[برنج]]، به میدان می‌آوردند و برای آنها نگهبانانی موسوم به «خرپا» می‌گذاشتند.<ref>شهری، طهران قدیم، 1383ش، ج1، ص373-378.</ref> خر تا همین دهه‌های اخیر، سهم عمده‌ای در معیشت عشایری داشت؛ در کوچ، [[خرمن‌کوبی]]، آب‌کشی و سنگ‌کشی مورد استفاده بود، در سفر [[حج]] یکی از مرکوب‌ها به‌شمار می‌آمد، به‌سبب پایین بودن هزینهٔ نگهداری، معمولی‌ترین وسیلهٔ حمل‌ونقل درون‌شهری بود، کار سوخت‌رسانی به «تون‌تاب» (گلخن) [[گرمابه]]‌های عمومی را انجام می‌داد و پِهِن تابستانی آن، منبع اصلی سوخت گرمابه‌ها بود.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/240703/خر#cfb9f5379-0e08-480c-a8ae-fda9af911438 جودکی، «خر»، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، در وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی].</ref>


==ویژگی‌های خر==
==ویژگی‌های خر==
خر، چهارپایی است با سر بزرگ و پهن که متوسط عمر آن از 15 تا 18 سال است. خر از معدود حیواناتی است که با غیر از گونۀ خود آمیزش می‌کند؛ از آمیزش خر نر با مادیان، قاطر به‌وجود می‌آید.<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/%D8%AE%D8%B1 دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه خر].</ref> خر از قدیم، دارای حافظه‌ای قوی دانسته شده<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details?id=8476 نادری، «خر»، وب‌سایت دانشنامه جهان اسلام].</ref> و اين ستور، راه‌هايى كه فقط يك بار پيموده، به آسانی می‌شناسد.<ref>[https://quran.isca.ac.ir/fa/Article/Detail/4948/%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%BA علی‌آبادی، «الاغ»، دائرة المعارف قرآن، ج4، پرتال جامع  علوم و معارف قرآن].</ref> در دانش «بیطاری» خر را جانوری سردمزاج دانسته‌اند که سربه‌راه بودن و فرمان‌بری‌اش به همین ویژگی سرشتی‌اش بازمی‌گردد.<ref>مراغی، منافع حیوان، 1388ش، ص90.</ref> این چهارپا به مقاومت و [[قناعت]]، شناخته می‌شود.<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/%D8%AE%D8%B1 دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه خر].</ref> گوش‌های دراز به خنک‌ماندن بدن و تقویت شنوایی خر، کمک می‌کند. خر، حیوانی اجتماعی است و دوست ندارد تنها بماند. همچنین جدا کردن الاغ از جفتش موجب [[استرس]]، رفتارهای بد و کاهش اشتها در این حیوان می‌شود. حافظه خوب این حیوان موجب می‌شود که هم‌نوع خود را از 25 سال پیش، به یاد بیاورد. خر برای حفظ [[امنیت]] خود قادر به تصمیم‌گیری مستقل است. الاغ در صورت احساس خطر از حرکت بازمی‌ایستد و شروع به کوبیدن پاهایش می‌کند. این حرکت برآمده از هوش این حیوان دانسته شده است.<ref>[https://namnak.com/facts-about-donkeys.p81396 «حقایق جالب خواندنی درباره الاغ‌ها»، وب‌سایت نمناک].</ref>  
خر، چهارپایی است با سر بزرگ و پهن که متوسط عمر آن از ۱۵ تا ۱۸ سال است. خر از معدود حیواناتی است که با غیر از گونهٔ خود آمیزش می‌کند؛ از آمیزش خر نر با مادیان، قاطر به‌وجود می‌آید.<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/خر دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه خر].</ref> خر از قدیم، دارای حافظه‌ای قوی دانسته شده<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details?id=8476 نادری، «خر»، وب‌سایت دانشنامه جهان اسلام].</ref> و این ستور، راه‌هایی که فقط یک بار پیموده، به آسانی می‌شناسد.<ref>[https://quran.isca.ac.ir/fa/Article/Detail/4948/الاغ علی‌آبادی، «الاغ»، دائرة المعارف قرآن، ج4، پرتال جامع  علوم و معارف قرآن].</ref> در دانش «بیطاری» خر را جانوری سردمزاج دانسته‌اند که سربه‌راه بودن و فرمان‌بری‌اش به همین ویژگی سرشتی‌اش بازمی‌گردد.<ref>مراغی، منافع حیوان، 1388ش، ص90.</ref> این چهارپا به مقاومت و [[قناعت]]، شناخته می‌شود.<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/خر دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه خر].</ref>
 
گوش‌های دراز به خنک‌ماندن بدن و تقویت شنوایی خر، کمک می‌کند. خر، حیوانی اجتماعی است و دوست ندارد تنها بماند. همچنین جدا کردن الاغ از جفتش موجب [[استرس]]، رفتارهای بد و کاهش اشتها در این حیوان می‌شود. حافظه خوب این حیوان موجب می‌شود که هم‌نوع خود را از ۲۵ سال پیش، به یاد بیاورد. خر برای حفظ [[امنیت]] خود قادر به تصمیم‌گیری مستقل است. الاغ در صورت احساس خطر از حرکت بازمی‌ایستد و شروع به کوبیدن پاهایش می‌کند. این حرکت برآمده از هوش این حیوان دانسته شده است.<ref>[https://namnak.com/facts-about-donkeys.p81396 «حقایق جالب خواندنی درباره الاغ‌ها»، وب‌سایت نمناک].</ref>
 
==رویکردهای تاریخی مثبت به خر==
==رویکردهای تاریخی مثبت به خر==
برخی منابع کهن یهود از خرهای قوی و بلندی یاد کرده‌اند که افراد دارای منزلت اجتماعی بالا بر آن‌ها سوار می‌شدند. در این دوره، خر نماد [[بردباری]]، فهمیدگی، سخت‌کوشی و زندگی صلح‌آمیز بود. در اوایل دورۀ اسلامی نیز فهمیدگی خر، پذیرفته شده بود. همچنین سوار شدن عیسی بر الاغ را نماد صلح‌طلبی عیسی دانسته‌اند. وی هنگام ورود به بیت‌المقدس بر خر سوار بود و پس از آن‌که بیماران و انسان‌های کور را شفا داد، روحانیان و پزشکان پسینی، از او پیروی کرده و بر خر سوار می‌شدند.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details?id=8476 نادری، «خر»، وب‌سایت دانشنامه جهان اسلام].</ref> از [[پیامبر اکرم]] نقل شده است که برخی صداهای شبانه خر به‌خاطر آن است که این حیوان چیزهایی می‌بیند که انسان‌ها نمی‌توانند ببینند.<ref>[https://lib.eshia.ir/71860/61/196 مجلسی، بحار الانوار، 1403ق، ج61، ص196].</ref> [[امام علی]]، سنت سوار شدن پیامبر خدا بر خر را از فروتنی او می‌دانست.<ref>[https://lib.eshia.ir/12092/1/228 سیدرضی، نهج البلاغة، 1374ش، ص228].</ref> در برخی متون کهن مسلمانان، بهره‌کشی ظالمانه از خر، نکوهش شده است.<ref>اخوان‌الصفا، رسائل اخوان‌الصفا، 1995م، ج1، ص518؛ ج2187.</ref>  
برخی منابع کهن یهود از خرهای قوی و بلندی یاد کرده‌اند که افراد دارای منزلت اجتماعی بالا بر آن‌ها سوار می‌شدند. در این دوره، خر نماد [[بردباری]]، فهمیدگی، سخت‌کوشی و زندگی صلح‌آمیز بود. در اوایل دورهٔ اسلامی نیز فهمیدگی خر، پذیرفته شده بود. همچنین سوار شدن عیسی بر الاغ را نماد صلح‌طلبی عیسی دانسته‌اند. وی هنگام ورود به بیت‌المقدس بر خر سوار بود و پس از آن‌که بیماران و انسان‌های کور را شفا داد، روحانیان و پزشکان پسینی، از او پیروی کرده و بر خر سوار می‌شدند.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details?id=8476 نادری، «خر»، وب‌سایت دانشنامه جهان اسلام].</ref> از [[پیامبر اکرم]] نقل شده است که برخی صداهای شبانه خر به‌خاطر آن است که این حیوان چیزهایی می‌بیند که انسان‌ها نمی‌توانند ببینند.<ref>[https://lib.eshia.ir/71860/61/196 مجلسی، بحار الانوار، 1403ق، ج61، ص196].</ref> [[امام علی]]، سنت سوار شدن [[حضرت محمد|پیامبر خدا]] بر خر را از فروتنی او می‌دانست.<ref>[https://lib.eshia.ir/12092/1/228 سیدرضی، نهج البلاغة، 1374ش، ص228].</ref> در برخی متون کهن [[مسلمان|مسلمانان]]، بهره‌کشی ظالمانه از خر، نکوهش شده است.<ref>اخوان‌الصفا، رسائل اخوان‌الصفا، 1995م، ج1، ص518؛ ج2187.</ref>
 
==اشاره به خر در آموزه‌های اسلام==
==اشاره به خر در آموزه‌های اسلام==
خر از حیواناتی است که در [[قرآن]] از آن، نام برده شده است. قرآن، در آیه 259 سوره بقره، آیه 5 سوره جمعه، آیه 19 سوره لقمان و آیه 8 سوره نحل، به اين حيوان اشاره کرده است. برخى روايات ذيل آيه 175 سوره اعراف آیه 41 سوره هود در ارتباط با ماجراى بلعم باعورا و طوفان نوح از این حيوان نام برده‌اند.<ref>[https://quran.isca.ac.ir/fa/Article/Detail/4948/%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%BA علی‌آبادی، «الاغ»، دائرة المعارف قرآن، ج4، پرتال جامع  علوم و معارف قرآن].</ref> قرآن، اين حيوان را وسيلۀ سوارى و زينت معرفى کرده است.<ref>سوره نحل، آیه 8.</ref> قرآن همچنین ماجراى شخصى را بیان کرده است که هنگام گذر از ویرانه‌های یک روستا، از زنده‌شدن اهل آن در [[قيامت]] پرسيد. او پس از 100 سال ميرانده‌شدن زنده شد و زنده‌شدن الاغش را در برابر چشمانش ديد.<ref>سوره بقره، آیه 259.</ref> قرآن در یادکرد دیگری با اشاره به سفارش اخلاقی لقمان دربارۀ فروداشت صدا، صدای بلند را به صدای الاغ تشبیه کرده است.<ref>سوره لقمان، آیه 19.</ref> همچنین قرآن، عالمان يهود را به الاغ و علم آن‌ها را به كتاب تشبیه کرده است.<ref>سوره جمعه، آیه 5.</ref> قرآن در این تشبیه، به كسانى توجه دارد كه با علم به حقانيت پيامبر خدا، به آن اعتراف نمى‌كردند و آن را نمى‌پذيرفتند.<ref>[https://lib.eshia.ir/15390/18/0 قرطبی، تفسیر قرطبی، 1405ق، ج18، ص94].</ref><br>
خر از حیواناتی است که در [[قرآن]] از آن، نام برده شده است. قرآن، در آیه ۲۵۹ سوره بقره، آیه ۵ سوره جمعه، آیه ۱۹ سوره لقمان و آیه ۸ سوره نحل، به این حیوان اشاره کرده است. برخی روایات ذیل آیه ۱۷۵ سوره اعراف آیه ۴۱ سوره هود در ارتباط با ماجرای بلعم باعورا و طوفان نوح از این حیوان نام برده‌اند.<ref>[https://quran.isca.ac.ir/fa/Article/Detail/4948/الاغ علی‌آبادی، «الاغ»، دائرة المعارف قرآن، ج4، پرتال جامع  علوم و معارف قرآن].</ref> قرآن، این حیوان را وسیلهٔ سواری و زینت معرفی کرده است.<ref>سوره نحل، آیه 8.</ref> قرآن همچنین ماجرای شخصی را بیان کرده است که هنگام گذر از ویرانه‌های یک روستا، از زنده‌شدن اهل آن در [[قیامت]] پرسید. او پس از ۱۰۰ سال می‌رانده‌شدن زنده شد و زنده‌شدن الاغش را در برابر چشمانش دید.<ref>سوره بقره، آیه 259.</ref>
در حکم خوردن گوشت الاغ، فقیهان شیعه عموماً قائل به کراهت هستند.<ref>[https://lib.eshia.ir/10015/6/80 طوسی، الخلاف، بی‌تا، ج6، ص80].</ref> همین حکم دربارۀ شیر خر نیز جاری است.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details?id=8476 نادری، «خر»، وب‌سایت دانشنامه جهان اسلام].</ref>
 
[[قرآن]] در یادکرد دیگری با اشاره به سفارش اخلاقی لقمان دربارهٔ فروداشت صدا، صدای بلند را به صدای الاغ تشبیه کرده است.<ref>سوره لقمان، آیه 19.</ref> همچنین قرآن، عالمان یهود را به الاغ و علم آن‌ها را به کتاب تشبیه کرده است.<ref>سوره جمعه، آیه 5.</ref> قرآن در این تشبیه، به کسانی توجه دارد که با علم به حقانیت پیامبر خدا، به آن اعتراف نمی‌کردند و آن را نمی‌پذیرفتند.<ref>[https://lib.eshia.ir/15390/18/0 قرطبی، تفسیر قرطبی، 1405ق، ج18، ص94].</ref> در حکم خوردن گوشت الاغ، فقیهان [[شیعه]] عموماً قائل به کراهت هستند.<ref>[https://lib.eshia.ir/10015/6/80 طوسی، الخلاف، بی‌تا، ج6، ص80].</ref> همین حکم دربارهٔ شیر خر نیز جاری است.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details?id=8476 نادری، «خر»، وب‌سایت دانشنامه جهان اسلام].</ref>
 
==خر در خرده‌فرهنگ‌های ایرانی==
==خر در خرده‌فرهنگ‌های ایرانی==
خر در برخی سرگرمی‌های اقوام مختلف ایرانی، حضور دارد؛ گاه در حکم ابزار بازی، مانند شرط‌بندی جوانان قشقایی بر پریدن از روی خر و گاه در همانندسازی نقش خر در باربری.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/240703/%D8%AE%D8%B1#cfb9f5379-0e08-480c-a8ae-fda9af911438 جودکی، «خر»، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، در وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی].</ref> سودمندی خر در خرده‌فرهنگ‌های ایرانی، قدر اندکی داشته و این ستور در نگاه مردم، بسیار کم‌ارزش جلوه کرده است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/240703/%D8%AE%D8%B1#cfb9f5379-0e08-480c-a8ae-fda9af911438 جودکی، «خر»، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، در وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی].</ref>  
خر در برخی سرگرمی‌های اقوام مختلف ایرانی، حضور دارد؛ گاه در حکم ابزار [[بازی]]، مانند شرط‌بندی جوانان [[ایل قشقایی|قشقایی]] بر پریدن از روی خر و گاه در همانندسازی نقش خر در باربری.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/240703/خر#cfb9f5379-0e08-480c-a8ae-fda9af911438 جودکی، «خر»، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، در وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی].</ref> سودمندی خر در خرده‌فرهنگ‌های ایرانی، قدر اندکی داشته و این ستور در نگاه مردم، بسیار کم‌ارزش جلوه کرده است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/240703/خر#cfb9f5379-0e08-480c-a8ae-fda9af911438 جودکی، «خر»، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، در وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی].</ref>
 
===شیر خر===
===شیر خر===
کیفیت شیر خر را بسیار شبیه شیر انسان دانسته‌اند.<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/%D8%AE%D8%B1 دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه خر].</ref> در طب مردمی، شیر خر در درمان سل، دق،<ref>طوسی، عجایب المخلوقات و غرائب الموجودات، ۱۳۴۵ش، ص۵۶۳؛ مراغی، منافع حیوان، ۱۳۸۸ش، ص۹۱-۹۲.</ref> زردی، سیاه‌سرفه و تب روده مفید دانسته شده است.<ref>شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۲۶۰؛ حداد، زیدشت دروازه طالقان، ۱۳۷۷ش، ص۲۳۳.</ref> برای ماست چکیده‌ی شیر خر نیز خواص فراوانی بیان شده است.<ref>محمدی ری‌شهری، دانش‌نامه احادیث پزشکی، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۴۶۵.</ref>
کیفیت شیر خر را بسیار شبیه شیر انسان دانسته‌اند.<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/خر دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه خر].</ref> در طب مردمی، شیر خر در درمان سل، دق،<ref>طوسی، عجایب المخلوقات و غرائب الموجودات، ۱۳۴۵ش، ص۵۶۳؛ مراغی، منافع حیوان، ۱۳۸۸ش، ص۹۱–۹۲.</ref> زردی، سیاه‌سرفه و تب روده مفید دانسته شده است.<ref>شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۲۶۰؛ حداد، زیدشت دروازه طالقان، ۱۳۷۷ش، ص۲۳۳.</ref> برای ماست چکیدهٔ شیر خر نیز خواص فراوانی بیان شده است.<ref>محمدی ری‌شهری، دانش‌نامه احادیث پزشکی، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۴۶۵.</ref>
 
===عنبر نسارا===
===عنبر نسارا===
عنبر نسارا (عنبر نسا)، سرگین (پشگل) الاغ ماده است که در فصل [[بهار]]، جمع‌آوری می‌شود و در طب سنتی دارای کارکرد درمانی است.<ref>[https://wikidarman.com/%D8%B9%D9%86%D8%A8%D8%B1-%D9%86%D8%B3%D8%A7/ «خواص عنبر نسا برای عفونت»، وب‌سایت ویکی‌درمان].</ref> بوییدن دود عنبر نسارا برای مصونیت از [[چشم‌زخم]] و نیز برای درمان چشم‌درد کودکان، درمان گرفتگی سینه، دمل‌هایی که سر باز نمی‌کنند و نیز درمان گرفتگی حاصل از حساسیت‌های فصلی، مفید دانسته شده است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/240703/%D8%AE%D8%B1#cfb9f5379-0e08-480c-a8ae-fda9af911438 جودکی، «خر»، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، در وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی].</ref> برخی پژوهش‌های علمی در دانشگاه‌های پزشکی ایران، اثر درمانی عنبر نسارا بر عفونت‌های باکتریایی را تأیید کرده است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/58316/fa ندا و دیگران، «تاثیر دودهای طبی بر برخی عوامل عفونت‌زای بیمارستانی»، 1389ش]؛ [https://www.sid.ir/paper/49627/en طالبی و دیگران، «EVALUATION OF THE EFFECT OF SMOKE OF ANBAR NASARA (DONKEY DUNG) EXTRACT ON STAPHILOCOCCUS AUREUS AND BACILUS SUBTILIS»، 1395ش].</ref>
عنبر نسارا (عنبر نسا)، سرگین (پشگل) الاغ ماده است که در فصل [[بهار]]، جمع‌آوری می‌شود و در [[طب سنتی ایران|طب سنتی]] دارای کارکرد درمانی است.<ref>[https://wikidarman.com/عنبر-نسا/ «خواص عنبر نسا برای عفونت»، وب‌سایت ویکی‌درمان].</ref> بوییدن دود عنبر نسارا برای مصونیت از [[چشم‌زخم]] و نیز برای درمان چشم‌درد [[کودک|کودکان]]، درمان گرفتگی سینه، دمل‌هایی که سر باز نمی‌کنند و نیز درمان گرفتگی حاصل از حساسیت‌های فصلی، مفید دانسته شده است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/240703/خر#cfb9f5379-0e08-480c-a8ae-fda9af911438 جودکی، «خر»، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، در وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی].</ref> برخی پژوهش‌های علمی در دانشگاه‌های پزشکی ایران، اثر درمانی عنبر نسارا بر عفونت‌های باکتریایی را تأیید کرده است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/58316/fa ندا و دیگران، «تأثیر دودهای طبی بر برخی عوامل عفونت‌زای بیمارستانی»، 1389ش]؛ [https://www.sid.ir/paper/49627/en طالبی و دیگران، «EVALUATION OF THE EFFECT OF SMOKE OF ANBAR NASARA (DONKEY DUNG) EXTRACT ON STAPHILOCOCCUS AUREUS AND BACILUS SUBTILIS»، 1395ش].</ref>
 
===خر ملا نصرالدین===
===خر ملا نصرالدین===
[[پرونده:خر9.jpg|250px|thumb|left|نگاره‌ای مینیاتوری از ملا نصرالدین در موزه کاخ توپ‌قاپی استانبول]]
[[پرونده:خر9.jpg|250px|thumb|نگاره‌ای مینیاتوری از ملا نصرالدین در موزه کاخ توپ‌قاپی استانبول|جایگزین=نگاره‌ای مینیاتوری از ملا نصرالدین]]
ملا نصرالدین در فرهنگ‌های عامیانه [[ایران]]، [[افغانستان]]، [[ترکیه‌]]، ازبکستان، کشورهای عربی، قفقاز، [[هندوستان]]، [[پاکستان]] و بوسنی، شخصیت افسانه‌ای طنازی است که خر او در بیشتر حکایت‌ها، حضور دارد. خر ملانصرالدین مظهر هماهنگی با طنزهای ملانصرالدین است و در کنار او برجستگی خاصی دارد.<ref>یاحقی، فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی، 1386ش، ذیل واژه خر.</ref> در یکی از حکایت‌ها آمده است که ملا نصرالدین، 10 خر داشت؛ روزی سوار بر یکی از خرها، شروع به شمارش خرها کرد. چون مرکوب را به‌حساب نمی‌آورد، 9 خر را شماره کرد. سپس پیاده شد و دوباره خرها را شمرد و این بار، 10 خر را شمرد. چندین بار در سواری و پیادگی این کار را تکرار کرد و عاقبت پیاده شد و گفت سواری به کم‌شدن (گم شدن) یک خر نمی‌ارزد.<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/%D8%AE%D8%B1 دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه خر].</ref>
ملا نصرالدین در فرهنگ‌های عامیانه [[ایران]]، [[افغانستان]]، ترکیه، ازبکستان، کشورهای عربی، قفقاز، هندوستان، پاکستان و بوسنی، شخصیت [[افسانه|افسانه‌ای]] طنازی است که خر او در بیشتر حکایت‌ها، حضور دارد. خر ملانصرالدین مظهر هماهنگی با طنزهای ملانصرالدین است و در کنار او برجستگی خاصی دارد.<ref>یاحقی، فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی، 1386ش، ذیل واژه خر.</ref> در یکی از حکایت‌ها آمده است که ملا نصرالدین، ۱۰ خر داشت؛ روزی سوار بر یکی از خرها، شروع به شمارش خرها کرد. چون مرکوب را به‌حساب نمی‌آورد، ۹ خر را شماره کرد. سپس پیاده شد و دوباره خرها را شمرد و این بار، ۱۰ خر را شمرد. چندین بار در سواری و پیادگی این کار را تکرار کرد و عاقبت پیاده شد و گفت سواری به کم‌شدن (گم شدن) یک خر نمی‌ارزد.<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/خر دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه خر].</ref>
=== خرمقدس بودن===
 
در فرهنگ ایرانیان [[مسلمان]]، به کسی که ظاهر مذهبی دارد، اما از سر تعصب، کارهای ابلهانه می‌کند، خرمقدس گفته می‌شود.<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/%D8%AE%D8%B1%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%B3 دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه خرمقدس].</ref> از منظر آموزه‌های اسلامی، کسی که به نام دین، کارهای احمقانه انجام می‌دهد، دین را به خوبی نشناخته و جاهلانه دین‌داری می‌کند. چنین افرادی با تعصب می‌نگرند و معمولا حق‌پذیر نیستند. رویکرد چنین افرادی باعث می‌شود که دین خدا نزد دیگران، بد جلوه داده شود.<ref>[https://www.daneshchi.ir/%D8%AE%D8%B1-%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%B3-%D8%A8%D9%88%D8%AF%D9%86/ «معنی ضرب‌المثل خرمقدس بودن»، وب‌سایت دانش‌چی].</ref> امام علی این دسته از انسان‌ها را جاهلانی معرفی کرده است که همواره در افراط یا تفریط هستند.<ref>[https://lib.eshia.ir/12092/1/479/%D9%84%D8%A7_%D8%AA%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%AC%D8%A7%D9%87%D9%84_%D8%A7%D9%84%D8%A7 سیدرضی، نهج‌البلاغة، 1374ش، حکمت 70، ص479].</ref>
===خرمقدس بودن===
در فرهنگ ایرانیان [[مسلمان]]، به کسی که ظاهر مذهبی دارد، اما از سر تعصب، کارهای ابلهانه می‌کند، خرمقدس گفته می‌شود.<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/خرمقدس دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه خرمقدس].</ref> از منظر آموزه‌های اسلامی، کسی که به نام [[دین]]، کارهای احمقانه انجام می‌دهد، دین را به خوبی نشناخته و جاهلانه دین‌داری می‌کند. چنین افرادی با تعصب می‌نگرند و معمولاً حق‌پذیر نیستند. رویکرد چنین افرادی باعث می‌شود که دین [[خدا]] نزد دیگران، بد جلوه داده شود.<ref>[https://www.daneshchi.ir/خر-مقدس-بودن/ «معنی ضرب‌المثل خرمقدس بودن»، وب‌سایت دانش‌چی].</ref> [[امام علی]] این دسته از انسان‌ها را جاهلانی معرفی کرده است که همواره در افراط یا تفریط هستند.<ref>[https://lib.eshia.ir/12092/1/479/لا_تری_الجاهل_الا سیدرضی، نهج‌البلاغة، 1374ش، حکمت 70، ص479].</ref>
 
==خر در ادبیات فارسی==
==خر در ادبیات فارسی==
در ادبیات فارسی، خر بیشتر نماد نادانی و غفلت است.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details?id=8476 نادری، «خر»، وب‌سایت دانشنامه جهان اسلام].</ref> خر در اشعار فارسی نماد کودنی، نادانی، پندناپذیری و بارکشی است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/240703/%D8%AE%D8%B1#cfb9f5379-0e08-480c-a8ae-fda9af911438 جودکی، «خر»، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، در وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی].</ref> اما در اشعار تعلیمی، به وجوه مثبت این حیوان، توجه ویژه‌ای شده است؛ سعدی در گلستان گفته است: «سر جمله حیوانات گویند که شیر است و اذلّ جانوران خر و به اتفاق، خرِ باربر به که شیر مردم‌دَر»<ref>[https://ganjoor.net/saadi/golestan/gbab1/sh20 سعدی، گلستان، باب اول در سیرت پادشاهان، حکایت شماره 20].</ref>
در ادبیات فارسی، خر بیشتر نماد نادانی و غفلت است.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details?id=8476 نادری، «خر»، وب‌سایت دانشنامه جهان اسلام].</ref> خر در [[شعر فارسی|اشعار فارسی]] نماد کودنی، نادانی، پندناپذیری و بارکشی است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/240703/خر#cfb9f5379-0e08-480c-a8ae-fda9af911438 جودکی، «خر»، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، در وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی].</ref> اما در اشعار تعلیمی، به وجوه مثبت این حیوان، توجه ویژه‌ای شده است؛ [[سعدی شیرازی|سعدی]] در [[گلستان (کتاب)|گلستان]] گفته است: «سر جمله حیوانات گویند که شیر است و اذلّ جانوران خر و به اتفاق، خرِ باربر به که شیر مردم‌دَر»<ref>[https://ganjoor.net/saadi/golestan/gbab1/sh20 سعدی، گلستان، باب اول در سیرت پادشاهان، حکایت شماره 20].</ref>
{{آغاز نستعلیق}}
{{آغاز نستعلیق}}
{{شعر|نستعلیق}}
{{شعر|نستعلیق}}
خط ۳۶: خط ۵۵:
{{پایان نستعلیق}}
{{پایان نستعلیق}}


خر در گفت‌وگوی مردم نیز کنایه از نفهم، بی‌شعور، احمق، زودباور و مطیع بی‌چون‌و‌چرا آمده است.<ref>انوری، فرهنگ روز سخن، 1383ش، ص91 و 477.</ref> در «کلیله و دمنه»، خر نماد بلاهت و ساده‌لوحی است.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details?id=8476 نادری، «خر»، وب‌سایت دانشنامه جهان اسلام].</ref> نقش کهن و پررنگ خر در زندگی انسان‌ها موجب شده است که در کنایه‌ها و ضرب‌المثل‌های ایرانی حضور چشمگیری داشته باشد.<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/%D8%AE%D8%B1 دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه خر]؛ [https://www.cgie.org.ir/fa/article/240703/%D8%AE%D8%B1#cfb9f5379-0e08-480c-a8ae-fda9af911438 جودکی، «خر»، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، در وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی].</ref>
خر در گفت‌وگوی مردم نیز کنایه از نفهم، بی‌شعور، احمق، زودباور و مطیع بی‌چون‌وچرا آمده است.<ref>انوری، فرهنگ روز سخن، 1383ش، ص91 و 477.</ref> در «[[کلیله و دمنه]]»، خر نماد بلاهت و ساده‌لوحی است.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details?id=8476 نادری، «خر»، وب‌سایت دانشنامه جهان اسلام].</ref> نقش کهن و پررنگ خر در [[زندگی]] انسان‌ها موجب شده است که در کنایه‌ها و ضرب‌المثل‌های ایرانی حضور چشمگیری داشته باشد.<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/خر دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه خر]؛ [https://www.cgie.org.ir/fa/article/240703/خر#cfb9f5379-0e08-480c-a8ae-fda9af911438 جودکی، «خر»، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، در وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی].</ref>


{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|+ مثل‌ها و اصطلاحات کنایی درباره خر
|+مثل‌ها و اصطلاحات کنایی دربارهٔ خر
|-
|-
! اصطلاح یا ضرب‌المثل !! معنای کنایی
!اصطلاح یا ضرب‌المثل!!معنای کنایی
|-
|-
| جنگ خرفروشان|| قیل‌و‌قال مصلحتی خرفروشان برای بازارگرمی
|جنگ خرفروشان||قیل‌وقال مصلحتی خرفروشان برای بازارگرمی
|-
|-
| خر به بام کردن|| گره در کار انداختن
|خر به بام کردن||گره در کار انداختن
|-
|-
| خرت به چند؟|| مورد کم‌توجهی و بی‌مهری واقع شدن
|خرت به چند؟||مورد کم‌توجهی و بی‌مهری واقع شدن
|-
|-
| خر بیار و باقالی بار کن|| بروز گرفتاری و دردسر
|خر بیار و باقالی بار کن||بروز گرفتاری و دردسر
|-
|-
| خر کریم نعل کردن|| رشوه‌دادن
|خر کریم نعل کردن||رشوه‌دادن
|-
|-
| خرحمال (خرحمالی) || بیگاری و انجام‌ دادن کارهای پرمشقت، سنگین و بی‌اجر
|خرحمال (خرحمالی)||بیگاری و انجام دادن کارهای پرمشقت، سنگین و بی‌اجر
|-
|-
| خرزور || نیرومند
|خرزور||نیرومند
|-
|-
| خرگردن|| گردن‌کلفت
|خرگردن||گردن‌کلفت
|-
|-
| خرفهم || فهماندن مطلب به فرد احمق
|خرفهم||فهماندن مطلب به فرد احمق
|-
|-
| خرکار|| پرکار
|خرکار||پرکار
|-
|-
| خر در خلاب ماندن|| خود را عذاب دادن و دچار مشقت کردن
|خر در خلاب ماندن||خود را عذاب دادن و دچار مشقت کردن
|-
|-
| خر کسی رفتن|| بانفوذی و اعتبار شخص
|خر کسی رفتن||بانفوذی و اعتبار شخص
|-
|-
| پل خربگیری|| محل امتحان و جایی که گریختن از آن میسر نباشد
|پل خربگیری||محل امتحان و جایی که گریختن از آن میسر نباشد
|-
|-
| از خر مرده نعل کندن || خسیسی
|از خر مرده نعل کندن||خسیسی
|-
|-
| خر در چمن|| وصف آواز زشت
|خر در چمن||وصف آواز زشت
|-
|-
| خرخون (خرخوان)|| مطالعه و خواندن بیش از اندازه  
|خرخون (خرخوان)||مطالعه و خواندن بیش از اندازه
|-
|-
| خرخور|| میوه‌ای که قابلیت خوردن را از دست داده باشد
|خرخور||میوه‌ای که قابلیت خوردن را از دست داده باشد
|-
|-
| بر خر خود سوار شدن|| رسیدن به مقام و جایگاه
|بر خر خود سوار شدن||رسیدن به مقام و جایگاه
|-
|-
| چو خر در خلاب ماندن|| واماندن
|چو خر در خلاب ماندن||واماندن
|-
|-
| چو خر در گل ماندن|| واماندن
|چو خر در گل ماندن||واماندن
|-
|-
| خر خود را از پل گذراندن|| بی‌اعتنایی به خواهش و نفع دیگران
|خر خود را از پل گذراندن||بی‌اعتنایی به خواهش و نفع دیگران
|-
|-
| خر عیسی|| زاهد خلوت‌نشین
|خر عیسی||زاهد خلوت‌نشین
|-
|-
| سرخر|| مزاحم، یار ناسازگار
|سرخر||مزاحم، یار ناسازگار
|-
|-
| نره خر|| فحش به آدم قوی‌جثه و بی‌فکر
|نره خر||فحش به آدم قوی‌جثه و بی‌فکر
|-
|-
| از خر شیطان پیاده شو|| از این کار خطرناک دست بکش
|از خر شیطان پیاده شو||از این کار خطرناک دست بکش
|-
|-
| خر آسیا است|| راه خود را می‌داند
|خر آسیا است||راه خود را می‌داند
|-
|-
| خر تو خر|| بی‌نظمی و هرج و مرج
|خر تو خر||بی‌نظمی و هرج و مرج
|-
|-
| مغز خر خورده|| ابله و کودن
|مغز خر خورده||ابله و کودن
|-
|-
| خر رنگ کردن|| مردم ساده را فریفتن
|خر رنگ کردن||مردم ساده را فریفتن
|-
|-
| خر دجال|| عوام‌فریبی
|خر دجال||عوام‌فریبی
|}
|}


==خر در جهان سیاست==
==خر در جهان سیاست==
[[پرونده:خر1.jpg|250px|thumb|right|خر و فیل، نمادهای انتخاباتی احزاب دموکرات و جمهوری‌خواه در آمریکا]]
[[پرونده:خر3.jpg|250px|thumb|کاریکاتور خر، نماد انتخاباتی حزب دموکرات آمریکا در حال لگد زدن به فیل، نماد حزب جمهوری‌خواه، اثر توماس نست در سال ۱۸۷۴م|جایگزین=کاریکاتور خر، نماد انتخاباتی حزب دموکرات آمریکا]]
[[پرونده:خر3.jpg|250px|thumb|left|کاریکاتور خر، نماد انتخاباتی حزب دموکرات آمریکا در حال لگد زدن به فیل، نماد حزب جمهوری‌خواه، اثر توماس نست در سال 1874م]]
[[پرونده:خر1.jpg|250px|thumb|خر و فیل، نمادهای انتخاباتی احزاب دموکرات و جمهوری‌خواه در آمریکا|جایگزین=خر و فیل، نمادهای انتخاباتی احزاب دموکرات و جمهوری‌خواه در آمریکا]]
خر در آمریکا، نماد حزب دموکرات است. در سال 1870م یک کاریکاتوریست آمریکایی با ترسیم خری که به شیر مرده‌ای لگد می‌زد به رفتار مطبوعاتی دموکرات‌ها در واقعه مرگ وزیر جنگ جمهوری‌خواه در دولت آبراهام لینکلن اعتراض کرد. این تصویر برگرفته از ضرب‌المثل انگلیسی «الاغ زنده بهتر از شیر مرده» بود. این کاریکاتوریست که خود جمهوری‌خواه بود در سال 1874م، در پی پیروزی دموکرات‌ها در مجلس نمایندگان، با ترسیم کاریکاتور یک فیل، هم‌حزبی‌های خود را به سخره گرفت. در این کاریکاتور، فیل از خر دموکرات که پوستی از شیر مرده بر تن دارد، می‌گریزد و از ترس، مشغول کندن حفره‌ای در زمین است تا به آن پناه ببرد. مجموعه تصویرهای سیاسی این کاریکاتوریست درباره فیل و الاغ، این دو حیوان را امروزه به نماد دو حزب اصلی در سیاست آمریکا تبدیل کرده است.<ref>[http://www.iana.ir/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87-%D9%86%D8%AE%D8%B3%D8%AA-9/36660-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%BA-%D8%AF%D9%85%D9%88%DA%A9%D8%B1%D8%A7%D8%AA-%D9%87%D8%A7-%D9%81%DB%8C%D9%84-%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%DA%A9%D8%AC%D8%A7-%D8%A2%D9%85%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA «الاغ دموکرات‌ها و فیل جمهوری‌خواهان از کجا آمده؟»، وب‌سایت ایانا].</ref> امروزه در فصل انتخابات [[آمریکا]]، تصویرهای نمادین خر و فیل در قالب کارتون‌‌های سیاسی و پیکسل‌های تبلیغی کمپین نامزدهای انتخابات، به‌ویژه در فضای مجازی کاملا به چشم می‌آید و این دو حیوان همچون «عمو سام» (نماد دولت آمریکا)، پایه فرهنگ بصری ایالات متحده شناخته می‌شوند. بر خلاف جمهوری‌خواهان که فیل را به‌عنوان نماد رسمی حزب خود پذیرفته‌اند، دموکرات‌ها خر را به‌صورت رسمی، نماد حزب خود اعلام نکرده‌اند، اما در کارزار انتخاباتی از آن بهره می‌گیرند.<ref>[https://www.isna.ir/news/97081908548/%DA%86%D9%87-%DA%A9%D8%B3%DB%8C-%D8%AF%D9%85%D9%88%DA%A9%D8%B1%D8%A7%D8%AA-%D9%87%D8%A7-%D8%B1%D8%A7-%D8%AE%D8%B1-%D9%88-%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%A7-%D9%81%DB%8C%D9%84-%DA%A9%D8%B1%D8%AF «چه کسی دموکرات‌ها را «خر» و جمهوری‌خواهان را «فیل» کرد؟»، خبرگزاری ایسنا].</ref> <br>
خر در آمریکا، نماد حزب دموکرات است. در سال ۱۸۷۰م یک کاریکاتوریست آمریکایی با ترسیم خری که به شیر مرده‌ای لگد می‌زد به رفتار مطبوعاتی دموکرات‌ها در واقعه مرگ وزیر جنگ جمهوری‌خواه در دولت آبراهام لینکلن اعتراض کرد. این تصویر برگرفته از [[ضرب‌المثل]] انگلیسی «الاغ زنده بهتر از شیر مرده» بود. این کاریکاتوریست که خود جمهوری‌خواه بود در سال ۱۸۷۴م، در پی پیروزی دموکرات‌ها در مجلس نمایندگان، با ترسیم کاریکاتور یک فیل، هم‌حزبی‌های خود را به سخره گرفت. در این کاریکاتور، فیل از خر دموکرات که پوستی از شیر مرده بر تن دارد، می‌گریزد و از [[ترس]]، مشغول کندن حفره‌ای در زمین است تا به آن پناه ببرد. مجموعه تصویرهای سیاسی این کاریکاتوریست دربارهٔ فیل و الاغ، این دو حیوان را امروزه به نماد دو حزب اصلی در سیاست آمریکا تبدیل کرده است.<ref>[http://www.iana.ir/بخش-صفحه-نخست-9/36660-الاغ-دموکرات-ها-فیل-جمهوری-خواهان-از-کجا-آمده-است «الاغ دموکرات‌ها و فیل جمهوری‌خواهان از کجا آمده؟»، وب‌سایت ایانا].</ref>
 
امروزه در فصل انتخابات [[آمریکا]]، تصویرهای نمادین خر و فیل در قالب کارتون‌های سیاسی و پیکسل‌های تبلیغی کمپین نامزدهای انتخابات، به‌ویژه در فضای مجازی کاملاً به چشم می‌آید و این دو حیوان همچون «عمو سام» (نماد دولت آمریکا)، پایه فرهنگ بصری ایالات متحده شناخته می‌شوند. بر خلاف جمهوری‌خواهان که فیل را به‌عنوان نماد رسمی حزب خود پذیرفته‌اند، دموکرات‌ها خر را به‌صورت رسمی، نماد حزب خود اعلام نکرده‌اند، اما در کارزار انتخاباتی از آن بهره می‌گیرند.<ref>[https://www.isna.ir/news/97081908548/چه-کسی-دموکرات-ها-را-خر-و-جمهوری-خواهان-را-فیل-کرد «چه کسی دموکرات‌ها را «خر» و جمهوری‌خواهان را «فیل» کرد؟»، خبرگزاری ایسنا].</ref>


==چالش‌های حضور خر در سبک زندگی انسان‌ها==
==چالش‌های حضور خر در سبک زندگی انسان‌ها==
[[پرونده:خر4.jpg|250px|thumb|right|عید برکت، آیین تبرک جستن یهودیان به خر]]
[[پرونده:خر5.jpg|250px|thumb|آیین تبرک جستن یهودیان به خر (عید برکت)|جایگزین=آیین تبرک جستن یهودیان به خر (عید برکت)]]
[[پرونده:خر5.jpg|250px|thumb|left|آیین تبرک جستن یهودیان به خر (عید برکت)]]
[[پرونده:خر4.jpg|250px|thumb|عید برکت، آیین تبرک جستن یهودیان به خر|جایگزین=عید برکت، آیین تبرک جستن یهودیان به خر]]
برخی فرقه‌های یهودی در بیت‌المقدس، هر سال آیین مذهبی ویژه‌ای با نام «عید برکت» برگزار می‌کنند. این آیین از میان 613 قانون ذکر شده در تورات، مورد توجه فرقه حسیدی یهودیان است. یهودیان در این جشن، خری را به‌عنوان موجود متبرک بر دوش گرفته و شعار «ما قوم برگزیده خدا هستیم» را سر می‌دهند.<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/5586393/%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DA%A9-%D8%AE%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%B5%D9%87%DB%8C%D9%88%D9%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7-%D8%B9%DA%A9%D8%B3 «مراسم تبرک خر در میان صهیونیست‌ها»، باشگاه خبرنگاران جوان].</ref> آنها برای این مراسم، کوچک‌ترین الاغ را تزیین کرده، آن را بر دوش گرفته و ضمن تبرک جستن به آن، حیوان را در محله‌های قدس می‌چرخانند. گاهی در این آیین مذهبی، برخی یهودیان حرکات عجیبی در برابر خر انجام می‌دهند.<ref>[https://donya-e-eqtesad.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%B3%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86-62/3500773-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%B9%D8%AC%DB%8C%D8%A8%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%86%D8%A7%D9%85-%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DA%A9-%D8%AE%D8%B1-%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%B1 «مراسم عجیبی به نام تبرک خر»، وب‌سایت روزنامه دنیای اقتصاد].</ref> یهودیان حسیدی، این رفتار مذهبی خود را به جایگاه «عُزیر» و قداست خر او منتسب می‌کنند. به باور این فرقه، عزیر احیاگر آیین یهود بوده و آنها تجلیل از عزیر را در قالب تبرک جستن به خر او، بازنمایی می‌کنند.<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/5586393/%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DA%A9-%D8%AE%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%B5%D9%87%DB%8C%D9%88%D9%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7-%D8%B9%DA%A9%D8%B3 «مراسم تبرک خر در میان صهیونیست‌ها»، باشگاه خبرنگاران جوان].</ref> <br>
برخی فرقه‌های یهودی در بیت‌المقدس، هر سال آیین مذهبی ویژه‌ای با نام «عید برکت» برگزار می‌کنند. این آیین از میان ۶۱۳ قانون ذکر شده در تورات، مورد توجه فرقه حسیدی یهودیان است. یهودیان در این جشن، خری را به‌عنوان موجود متبرک بر دوش گرفته و شعار «ما قوم برگزیده خدا هستیم» را سر می‌دهند.<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/5586393/مراسم-تبرک-خر-در-میان-صهیونیست‌ها-عکس «مراسم تبرک خر در میان صهیونیست‌ها»، باشگاه خبرنگاران جوان].</ref> آنها برای این مراسم، کوچک‌ترین الاغ را تزیین کرده، آن را بر دوش گرفته و ضمن تبرک جستن به آن، حیوان را در محله‌های قدس می‌چرخانند. گاهی در این آیین مذهبی، برخی یهودیان حرکات عجیبی در برابر خر انجام می‌دهند.<ref>[https://donya-e-eqtesad.com/بخش-سایت-خوان-62/3500773-مراسم-عجیبی-به-نام-تبرک-خر-تصاویر «مراسم عجیبی به نام تبرک خر»، وب‌سایت روزنامه دنیای اقتصاد].</ref> یهودیان حسیدی، این رفتار مذهبی خود را به جایگاه «عُزیر» و قداست خر او منتسب می‌کنند. به باور این فرقه، عزیر احیاگر آیین یهود بوده و آنها تجلیل از عزیر را در قالب تبرک جستن به خر او، بازنمایی می‌کنند.<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/5586393/مراسم-تبرک-خر-در-میان-صهیونیست‌ها-عکس «مراسم تبرک خر در میان صهیونیست‌ها»، باشگاه خبرنگاران جوان].</ref>{{سخ}}
[[پرونده:خر7.jpg|250px|thumb|left|مدل گوش الاغی در جراحی زیبایی]]
[[پرونده:خر7.jpg|250px|thumb|مدل گوش الاغی در جراحی زیبایی|جایگزین=مدل گوش الاغی در جراحی زیبایی]]
چالش‌ دیگر حضور خر در سبک زندگی انسان‌ها، اثرگذاری در حوزه زیبایی‌شناسی است؛ تبلیغات رسانه‌ای می‌تواند حس زیباشناختی انسان را تحت تأثیر قرار دهد و در همین چارچوب، به تصور او از وجوه زیبایی خود، جهت می‌دهد. جراحی زیبایی با هدف دستکاری در بدن و به‌ویژه در چهره، امروز در قالب «دماغ خوکی»، «لب شتری» و «چشم گربه‌ای»، مورد توجه برخی انسان‌ها قرار گرفته و یکی از آخرین تلاش‌ها برای نزدیک‌سازی چهره آدمی به دیگر حیوانات، مدل «گوش الاغی» است که با عمل جراحی، گوش انسان را به گوش خر شبیه می‌کند.<ref>[https://www.ilna.ir/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%B3%D8%A7%DB%8C%D8%B1-%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7-10/690723-%D8%AC%D8%B1%D8%A7%D8%AD%DB%8C-%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%85%D8%AF%D9%84-%DA%AF%D9%88%D8%B4-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%BA%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%B3%DB%8C%D8%AF-%D8%B9%DA%A9%D8%B3 «جراحی زیبایی مدل گوش‌الاغی»، خبرگزاری ایلنا].</ref> برخی جامعه‌شناسان، بدن را به‌مثابه سرمایه اجتماعی و حامل هویت انسان، مورد توجه قرار داده‌اند. از این منظر، بدن و به‌ویژه چهره آدمی، وجوه مختلفی از باورها، ارزش‌ها و انگاره‌های شناختی او را آشکار می‌کند. در این چارچوب، ابزار رسانه با اثرگذاری بر انگاره‌های شناختی جامعه و به‌ویژه ذائقه زیبایی‌شناسی انسان‌ها، آن را به گونه‌ای شکل دهند که در مسیر تأمین اهداف سیاسی، فرهنگی و اقتصادی، از حداکثر همنوایی برخوردار باشد.<ref>[https://namnak.com/%DA%AF%D9%88%D8%B4-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%BA%DB%8C.p11349 «گوش‌الاغی، جدیدترین مدل جراحی زیبایی گوش»، وب‌سایت نمناک].</ref>
چالش دیگر حضور خر در [[سبک زندگی]] انسان‌ها، اثرگذاری در حوزه زیبایی‌شناسی است؛ تبلیغات رسانه‌ای می‌تواند حس زیباشناختی انسان را تحت تأثیر قرار دهد و در همین چارچوب، به تصور او از وجوه [[زیبایی]] خود، جهت می‌دهد. [[عمل زیبایی|جراحی زیبایی]] با هدف دستکاری در بدن و به‌ویژه در چهره، امروز در قالب «دماغ خوکی»، «لب شتری» و «چشم گربه‌ای»، مورد توجه برخی انسان‌ها قرار گرفته و یکی از آخرین تلاش‌ها برای نزدیک‌سازی چهره آدمی به دیگر حیوانات، مدل «گوش الاغی» است که با عمل جراحی، گوش انسان را به گوش خر شبیه می‌کند.<ref>[https://www.ilna.ir/بخش-سایر-رسانه-ها-10/690723-جراحی-زیبایی-مدل-گوش-الاغی-به-ایران-رسید-عکس «جراحی زیبایی مدل گوش‌الاغی»، خبرگزاری ایلنا].</ref>
 
برخی جامعه‌شناسان، بدن را به‌مثابه سرمایه اجتماعی و حامل هویت انسان، مورد توجه قرار داده‌اند. از این منظر، بدن و به‌ویژه چهره آدمی، وجوه مختلفی از باورها، ارزش‌ها و انگاره‌های شناختی او را آشکار می‌کند. در این چارچوب، ابزار رسانه با اثرگذاری بر انگاره‌های شناختی جامعه و به‌ویژه ذائقه زیبایی‌شناسی انسان‌ها، آن را به گونه‌ای شکل دهند که در مسیر تأمین اهداف سیاسی، فرهنگی و اقتصادی، از حداکثر همنوایی برخوردار باشد.<ref>[https://namnak.com/گوش-الاغی.p11349 «گوش‌الاغی، جدیدترین مدل جراحی زیبایی گوش»، وب‌سایت نمناک].</ref>


==تجارت خر==
==تجارت خر==
بر اساس برآوردهای سال 2020م، تقریباً دوسوم جمعیت 53 میلیونی خرهای جهان در قاره آفریقا هستند و زندگی 158 میلیون انسان آفریقایی به وجود خر گره خورده است. حضور خر در خانواده‌های روستایی به کاهش فقر کمک می‌کند. خر وسیله‌ای ساده، پایدار و ارزان برای جابه‌جایی افراد و کالا، انتقال بار از مزرعه تا بازار و بالعکس و نیز حمل آب است. خر در مناطق روستایی یک دارایی بادوام خانگی شناخته می‌شود که در شرایط سخت، راه طولانی را با بار سنگین و بدون نشان‌دادن خستگی می‌پیماید. این کارکرد، تجارت خر را به صورت سنتی، در معرض توجه انسان‌ها قرار داده است؛ اما امروزه تجارت خر به یک صنعت جذاب تبدیل شده است. در کشور چین از پوست خر، محصول بهداشتی به‌نام «اجیائو» (Ejiao) تولید می‌شود که برای درمان بی‌خوابی، خستگی مزمن، کم‌خونی، افزایش قوای جنسی و بهبود پوست زنان استفاده می‌شود. ارزش بازار این محصول در سال 2020م به نزدیک 8 میلیارد دلار رسید. افزایش تقاضا برای اجیائو به کمبود خر در چین منجر شده و همین موضوع، کشورهای آفریقایی را نیز تحت تأثیر قرار داده است. افزایش تقاضای چین برای واردات پوست خر، در برخی کشورهای آفریقایی موجب افزایش قیمت خر و کاهش محسوس این حیوان شده است. برخی دولت‌های آفریقایی، صادرات خر را ممنوع کرده‌اند تا زندگی روستاییان بیش از این تهدید نشود.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/1730549/%D8%AA%D8%AC%D8%A7%D8%B1%D8%AA-%D8%AE%D8%B1-%D8%AC%D9%86%D8%AC%D8%A7%D9%84%DB%8C-%D9%85%DB%8C-%D8%B4%D9%88%D8%AF «تجارت خر، جنجالی می‌شود»، وب‌سایت خبرآنلاین].</ref> <br>
===نقش سنتی خر در آفریقا و بحران تجارت پوست===
علاوه بر پوست خر، گوشت و شیر این حیوان و فرآورده‌های آن مانند پنیر و روغن نیز مجموعه فعالیت‌های تجاری را در جهان ایجاد کرده که با نام طنزآلود «اقتصاد خر» از آن یاد می‌شود. در ایتالیا، گوشت خر در دستور اصلی برخی غذاها دیده می‌شود. برخی رستوران‌های چین نیز گوشت خر، سرو می‌کنند. استرالیا صادرکننده مهم گوشت منجمد خر به چین است. شیر خر به‌دلیل خواص دارویی، بسیار گران‌قیمت است. هر خر ماده روزانه کمتر از یک لیتر شیر می‌دهد و به همین دلیل، کمیاب است. همچنین استحصال پنیر از شیر خر به‌دلیل کم‌چرب بودن آن سخت است و تولید یک کیلو پنیر نیازمند حدود 50 کیلو شیر خر است. در یک گزارش جهانی از صربستان در سال 2016م، گران‌ترین پنیر جهان از شیر خر با قیمت 1000 دلار برای یک کیلو، عرضه شده است. روغنی که از چربی‌های روده خر به‌دست می‌آید برای تسکین درد مفاصل و ضرب‌خوردگی، شفاف‌کردن پوست و از بین بردن جای زخم، استفاده می‌شود. از بدن هر خر، فقط نیم‌کیلو روغن به‌دست می‌آید.<ref>[https://www.isna.ir/news/97092110624/%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF-%D8%AE%D8%B1-%DA%86%D9%87-%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%AF «از اقتصاد خر چه می‌دانید؟»، خبرگزاری ایسنا].</ref> <br>
بر اساس برآوردهای سال ۲۰۲۰م، تقریباً دوسوم [[جمعیت]] ۵۳ میلیونی خرهای جهان در قاره آفریقا هستند و زندگی ۱۵۸ میلیون انسان آفریقایی به وجود خر گره خورده است. حضور خر در خانواده‌های روستایی به کاهش فقر کمک می‌کند. خر وسیله‌ای ساده، پایدار و ارزان برای جابه‌جایی افراد و کالا، انتقال بار از مزرعه تا [[بازار]] و بالعکس و نیز حمل [[آب]] است. خر در مناطق روستایی یک دارایی بادوام خانگی شناخته می‌شود که در شرایط سخت، راه طولانی را با بار سنگین و بدون نشان‌دادن خستگی می‌پیماید. این کارکرد، [[تجارت]] خر را به صورت سنتی، در معرض توجه انسان‌ها قرار داده است؛ اما امروزه تجارت خر به یک صنعت جذاب تبدیل شده است.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/1730549/تجارت-خر-جنجالی-می-شود «تجارت خر، جنجالی می‌شود»، وب‌سایت خبرآنلاین].</ref>


امروزه در [[ایران]]، مزارع متعددی برای پرورش خر ایجاد شده و صاحبان این مزارع از درآمد خود راضی هستند. خرید خر در ایران، هزینه چندانی ندارد، نگهداری خر هم چندان سخت نیست و نرخ بیماری و مرگ‌ومیر خر نیز پایین است. البته مصرف محصولات خر نزد ایرانیان رایج نیست اما کسانی که از مزایای آن آگاه هستند مشتری شیر، پنیر و روغن خر هستند. شیر الاغ، عنبر نسارا، روغن الاغ، شامپو شیر الاغ و صابون الاغ از محصولات مزارع پرورش خر در ایران است که مشتریان خاص دارد.<ref>[https://kamapress.com/%D8%AA%D8%AC%D8%A7%D8%B1%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%BA-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86/ «تجارت الاغ در تهران»، وب‌سایت کاماپرس: اخبار برندها و بازارها].</ref>
در کشور چین از پوست خر، محصول بهداشتی به‌نام «اجیائو» (Ejiao) تولید می‌شود که برای درمان بی‌خوابی، خستگی مزمن، کم‌خونی، افزایش قوای جنسی و بهبود پوست زنان استفاده می‌شود. ارزش بازار این محصول در سال ۲۰۲۰م به نزدیک ۸ میلیارد دلار رسید. افزایش تقاضا برای اجیائو به کمبود خر در چین منجر شده و همین موضوع، کشورهای آفریقایی را نیز تحت تأثیر قرار داده است. افزایش تقاضای چین برای واردات پوست خر، در برخی کشورهای آفریقایی موجب افزایش قیمت خر و کاهش محسوس این حیوان شده است. برخی دولت‌های آفریقایی، صادرات خر را ممنوع کرده‌اند تا زندگی روستاییان بیش از این تهدید نشود.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/1730549/تجارت-خر-جنجالی-می-شود «تجارت خر، جنجالی می‌شود»، وب‌سایت خبرآنلاین].</ref>
 
===۲. اقتصاد خر: تجارت جهانی گوشت، شیر و سایر فرآورده‌ها===
علاوه بر پوست خر، گوشت و [[شیر]] این حیوان و فرآورده‌های آن مانند [[پنیر]] و روغن نیز مجموعه فعالیت‌های تجاری را در جهان ایجاد کرده که با نام طنزآلود «اقتصاد خر» از آن یاد می‌شود. در ایتالیا، گوشت خر در دستور اصلی برخی غذاها دیده می‌شود. برخی رستوران‌های چین نیز گوشت خر، سرو می‌کنند. استرالیا صادرکننده مهم گوشت منجمد خر به چین است. شیر خر به‌دلیل خواص دارویی، بسیار گران‌قیمت است. هر خر ماده روزانه کمتر از یک لیتر شیر می‌دهد و به همین دلیل، کمیاب است. همچنین استحصال پنیر از شیر خر به‌دلیل کم‌چرب بودن آن سخت است و تولید یک کیلو پنیر نیازمند حدود ۵۰ کیلو شیر خر است.
 
در یک گزارش جهانی از صربستان در سال ۲۰۱۶م، گران‌ترین پنیر جهان از شیر خر با قیمت ۱۰۰۰ دلار برای یک کیلو، عرضه شده است. روغنی که از چربی‌های روده خر به‌دست می‌آید برای تسکین درد مفاصل و ضرب‌خوردگی، شفاف‌کردن پوست و از بین بردن جای زخم، استفاده می‌شود. از بدن هر خر، فقط نیم‌کیلو روغن به‌دست می‌آید.<ref>[https://www.isna.ir/news/97092110624/از-اقتصاد-خر-چه-می-دانید «از اقتصاد خر چه می‌دانید؟»، خبرگزاری ایسنا].</ref>
 
امروزه در [[ایران]]، مزارع متعددی برای پرورش خر ایجاد شده و صاحبان این مزارع از درآمد خود راضی هستند. خرید خر در ایران، هزینه چندانی ندارد، نگهداری خر هم چندان سخت نیست و نرخ بیماری و مرگ‌ومیر خر نیز پایین است. البته مصرف محصولات خر نزد ایرانیان رایج نیست اما کسانی که از مزایای آن آگاه هستند مشتری شیر، پنیر و روغن خر هستند. شیر الاغ، عنبر نسارا، روغن الاغ، شامپو شیر الاغ و صابون الاغ از محصولات مزارع پرورش خر در ایران است که مشتریان خاص دارد.<ref>[https://kamapress.com/تجارت-الاغ-در-تهران/ «تجارت الاغ در تهران»، وب‌سایت کاماپرس: اخبار برندها و بازارها].</ref>


==روز جهانی خر==
==روز جهانی خر==
در سال 2018م یک دانشمند علوم زیستی به نام «رازق آرک»، به پاس سهم و نقش خر در زندگی انسان‌ها، ایده «روز جهانی خرها» را مطرح کرد. تعیین روز هشتم ماه می میلادی با هدف برجسته کردن ارزش خر، در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی از استقبال خوبی برخوردار شده است.<ref>[https://namnak.com/facts-about-donkeys.p81396 «حقایق جالب خواندنی درباره الاغ‌ها»، وب‌سایت نمناک].</ref> «روز جهانی خر» از یک‌سو سرسختی این حیوان را به‌عنوان یک ویژگی ستایش‌برانگیز به انسان یادآوری می‌کند و از سوی دیگر نسبت به حیوان‌آزاری در حق این حیوان بی‌آزار و همراه چندین هزارسالۀ انسان، هشدار می‌دهد و از انسان‌ها می‌خواهد که به آزار این حیوان پایان دهند. از منظر «آرک»، خرها نقشی اساسی در تاریخ بشر داشته‌اند و یک منبع ژنتیکی گران‌بها در طبیعت هستند. روز جهانی خر به انسان‌ها یادآوری می‌کند که بخش بزرگی از گذشته تمدنی بشر بر دوش خرها استوار بوده است.<ref>[https://jamejamonline.ir/fa/news/1314551/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87-%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AE%D8%B1-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA «فلسفه روز جهانی خر»، وب‌سایت جام‌جم آنلاین].</ref>
در سال ۲۰۱۸م یک دانشمند علوم زیستی به نام «رازق آرک»، به پاس سهم و نقش خر در زندگی انسان‌ها، ایده «روز جهانی خرها» را مطرح کرد. تعیین روز هشتم ماه می میلادی با هدف برجسته کردن ارزش خر، در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی از استقبال خوبی برخوردار شده است.<ref>[https://namnak.com/facts-about-donkeys.p81396 «حقایق جالب خواندنی درباره الاغ‌ها»، وب‌سایت نمناک].</ref> «روز جهانی خر» از یک‌سو سرسختی این حیوان را به‌عنوان یک ویژگی ستایش‌برانگیز به انسان یادآوری می‌کند و از سوی دیگر نسبت به حیوان‌آزاری در حق این حیوان بی‌آزار و همراه چندین هزارسالهٔ انسان، هشدار می‌دهد و از انسان‌ها می‌خواهد که به آزار این حیوان پایان دهند. از منظر «آرک»، خرها نقشی اساسی در تاریخ بشر داشته‌اند و یک منبع ژنتیکی گران‌بها در طبیعت هستند. روز جهانی خر به انسان‌ها یادآوری می‌کند که بخش بزرگی از گذشته تمدنی بشر بر دوش خرها استوار بوده است.<ref>[https://jamejamonline.ir/fa/news/1314551/فلسفه-روز-جهانی-خر-چیست «فلسفه روز جهانی خر»، وب‌سایت جام‌جم آنلاین].</ref>


==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
==منابع==
==منابع==
* ابن‌اثیر، ابوالحسن علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، 1385ق.
{{آغاز منابع}}
* اخوان‌الصفا، رسائل اخوان‌الصفا، بیروت، عارف تامر، 1995م.
* ابن‌اثیر، ابوالحسن علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق.
* «از اقتصاد خر چه می‌دانید؟»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ انتشار: 21 آذر 1397ش.
* اخوان‌الصفا، رسائل اخوان‌الصفا، بیروت، عارف تامر، ۱۹۹۵م.
* «از اقتصاد خر چه می‌دانید؟»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ انتشار: ۲۱ آذر ۱۳۹۷ش.
* اقبال آشتیانی، عباس، تاریخ مفصل ایران، از صدر اسلام تا انقراض قاجاریه، تهران، خیام، ۱۳۴۶ش.
* اقبال آشتیانی، عباس، تاریخ مفصل ایران، از صدر اسلام تا انقراض قاجاریه، تهران، خیام، ۱۳۴۶ش.
* «الاغ دموکرات‌ها و فیل جمهوری‌خواهان از کجا آمده؟»، وب‌سایت ایانا، تاریخ انتشار: 18 آبان 1395ش.
* «الاغ دموکرات‌ها و فیل جمهوری‌خواهان از کجا آمده؟»، وب‌سایت ایانا، تاریخ انتشار: ۱۸ آبان ۱۳۹۵ش.
* انجوی شیرازی، ابوالقاسم، جشن‌ها و آداب و معتقدات زمستان، تهران، امیرکبیر، ۱۳۵۲ش.
* انجوی شیرازی، ابوالقاسم، جشن‌ها و آداب و معتقدات زمستان، تهران، امیرکبیر، ۱۳۵۲ش.
* انوری، حسن، فرهنگ روز سخن، تهران، سخن، 1383ش.
* انوری، حسن، فرهنگ روز سخن، تهران، سخن، ۱۳۸۳ش.
* ایازی، برهان، آیینه سنندج، تهران، مولف، 1371ش.
* ایازی، برهان، آیینه سنندج، تهران، مؤلف، ۱۳۷۱ش.
* بختیاری، علی‌اکبر، سیرجان در آیینه زمان، کرمان، مرکز کرمان‌شناسی، ۱۳۷۸ش.
* بختیاری، علی‌اکبر، سیرجان در آیینه زمان، کرمان، مرکز کرمان‌شناسی، ۱۳۷۸ش.
* «تجارت الاغ در تهران»، وب‌سایت کاماپرس: اخبار برندها و بازارها، تاریخ انتشار: 13 خرداد 1399ش.
* «تجارت الاغ در تهران»، وب‌سایت کاماپرس: اخبار برندها و بازارها، تاریخ انتشار: ۱۳ خرداد ۱۳۹۹ش.
* «تجارت خر، جنجالی می‌شود»، وب‌سایت خبرآنلاین، تاریخ انتشار: 23 بهمن 1401ش.
* «تجارت خر، جنجالی می‌شود»، وب‌سایت خبرآنلاین، تاریخ انتشار: ۲۳ بهمن ۱۴۰۱ش.
* تونجی، محمد، المعجم الذهبی، بیروت، [بی‌نا]، ۱۹۹۳م.
* تونجی، محمد، المعجم الذهبی، بیروت، [بی‌نا]، ۱۹۹۳م.
* «جراحی زیبایی مدل گوش الاغی»، خبرگزاری ایلنا، تاریخ انتشار: 21 آبان 1397ش.
* «جراحی زیبایی مدل گوش الاغی»، خبرگزاری ایلنا، تاریخ انتشار: ۲۱ آبان ۱۳۹۷ش.
* جودکی، محمدعلی، «خر»، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، در وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ به‌روزرسانی: 9 مرداد 1400ش.
* جودکی، محمدعلی، «خر»، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، در وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ به‌روزرسانی: ۹ مرداد ۱۴۰۰ش.
* «چه کسی دموکرات‌ها را «خر» و جمهوری‌خواهان را «فیل» کرد؟»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ انتشار: 19 آبان 1397ش.
* «چه کسی دموکرات‌ها را «خر» و جمهوری‌خواهان را «فیل» کرد؟»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ انتشار: ۱۹ آبان ۱۳۹۷ش.
* حداد، مصطفی، زیدشت دروازه طالقان، تهران، ندا، ۱۳۷۷ش.  
* حداد، مصطفی، زیدشت دروازه طالقان، تهران، ندا، ۱۳۷۷ش.
* «حقایق جالب خواندنی درباره الاغ‌ها»، وب‌سایت نمناک، تاریخ بازدید: 8 اردیبهشت 1402ش.
* «حقایق جالب خواندنی دربارهٔ الاغ‌ها»، وب‌سایت نمناک، تاریخ بازدید: ۸ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
* خاقانی، دیوان اشعار، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۹ خرداد ۱۴۰۱ش.
* خاقانی، دیوان اشعار، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۹ خرداد ۱۴۰۱ش.
* «خواص عنبر نسا برای عفونت»، وب‌سایت ویکی‌درمان، آخرین به‌روزرسانی: 28 آبان 1401ش.
* «خواص عنبر نسا برای عفونت»، وب‌سایت ویکی‌درمان، آخرین به‌روزرسانی: ۲۸ آبان ۱۴۰۱ش.
* دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۹ خرداد ۱۴۰۱ش.
* دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۹ خرداد ۱۴۰۱ش.
* ستوده، حسینقلی، تاریخ آل‌مظفر، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۴۷ش.
* ستوده، حسینقلی، تاریخ آل‌مظفر، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۴۷ش.
* سعدی، گلستان، در وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 11 اردیبهشت 1402ش.
* سعدی، گلستان، در وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۱۱ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
* سعیدی، سهراب، فرهنگ مردم میناب، تهران، ائلشن، ۱۳۸۶ش.
* سعیدی، سهراب، فرهنگ مردم میناب، تهران، ائلشن، ۱۳۸۶ش.
* سنایی، حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۹ خرداد ۱۴۰۱ش.
* سنایی، حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۹ خرداد ۱۴۰۱ش.
* سیدرضی، نهج‌البلاغة، قم، مرکز البحوث الاسلامية، 1374ش.
* سیدرضی، نهج‌البلاغة، قم، مرکز البحوث الاسلامیة، ۱۳۷۴ش.
* شاردن، ژان، سیاحت‌نامه، ترجمۀ محمد عباسی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۵۰ش.  
* شاردن، ژان، سیاحت‌نامه، ترجمهٔ محمد عباسی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۵۰ش.
* شکورزاده، ابراهیم، عقاید و رسوم مردم خراسان، تهران، سروش، ۱۳۶۳ش.
* شکورزاده، ابراهیم، عقاید و رسوم مردم خراسان، تهران، سروش، ۱۳۶۳ش.
* شمیسا، سیروس، فرهنگ اشارات ادبیات فارسی، تهران، فردوس، ۱۳۷۷ش.
* شمیسا، سیروس، فرهنگ اشارات ادبیات فارسی، تهران، فردوس، ۱۳۷۷ش.
* شهری، جعفر، طهران قدیم، تهران، معین، 1383ش.
* شهری، جعفر، طهران قدیم، تهران، معین، ۱۳۸۳ش.
* طالبی، اردشیر و دیگران، «EVALUATION OF THE EFFECT OF SMOKE OF ANBAR NASARA (DONKEY DUNG) EXTRACT ON STAPHILOCOCCUS AUREUS AND BACILUS SUBTILIS»، مجله دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، شماره 34، 1395ش.
* طالبی، اردشیر و دیگران، «EVALUATION OF THE EFFECT OF SMOKE OF ANBAR NASARA (DONKEY DUNG) EXTRACT ON STAPHILOCOCCUS AUREUS AND BACILUS SUBTILIS»، مجله دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، شماره ۳۴، ۱۳۹۵ش.
* طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، قم، موسسة النشر الاسلامی، بی‌تا.
* طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، قم، موسسة النشر الاسلامی، بی‌تا.
* طوسی، محمد بن محمود، عجایب المخلوقات و غرائب الموجودات، به‌تحقیق منوچهر ستوده، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۴۵ش.  
* طوسی، محمد بن محمود، عجایب المخلوقات و غرائب الموجودات، به‌تحقیق منوچهر ستوده، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۴۵ش.
* عسکری‌عالم، علی‌مردان، فرهنگ عامه لرستان، خرم‌آباد، شاپورخواست، ۱۳۸۶ش.
* عسکری‌عالم، علی‌مردان، فرهنگ عامه لرستان، خرم‌آباد، شاپورخواست، ۱۳۸۶ش.
* علی‌آبادی، «الاغ»، دائرة المعارف قرآن، پرتال جامع علوم و معارف قرآن، تاریخ انتشار: 31 فروردین 1388ش.
* علی‌آبادی، «الاغ»، دائرة المعارف قرآن، پرتال جامع علوم و معارف قرآن، تاریخ انتشار: ۳۱ فروردین ۱۳۸۸ش.
* «فلسفه روز جهانی خر»، وب‌سایت جام‌جم آنلاین، تاریخ انتشار: 19 اردیبهشت 1400ش.
* «فلسفه روز جهانی خر»، وب‌سایت جام‌جم آنلاین، تاریخ انتشار: ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۰ش.
* قرطبی، شمس‌الدین، تفسیر قرطبی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1405ق.
* قرطبی، شمس‌الدین، تفسیر قرطبی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق.
* کاشغری، محمود، دیوان لغات‌ الترک، ترجمۀ حسین محمدزاده صدیق، تبریز، اختر، ۱۳۸۴ش.
* کاشغری، محمود، دیوان لغات الترک، ترجمهٔ حسین محمدزاده صدیق، تبریز، اختر، ۱۳۸۴ش.
* گروسین، هادی، واژه‌نامه همدانی، همدان، مسلم، ۱۳۷۰ش.
* گروسین، هادی، واژه‌نامه همدانی، همدان، مسلم، ۱۳۷۰ش.
* «گوش‌الاغی، جدیدترین مدل جراحی زیبایی گوش»، وب‌سایت نمناک، تاریخ بازدید: 11 اردیبهشت 1402ش.
* «گوش‌الاغی، جدیدترین مدل جراحی زیبایی گوش»، وب‌سایت نمناک، تاریخ بازدید: ۱۱ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
* مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربي، 1403ق.
* مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
* محمدی خمک، جواد، واژه‌نامه سکزی، تهران، سروش، ۱۳۷۹ش.
* محمدی خمک، جواد، واژه‌نامه سکزی، تهران، سروش، ۱۳۷۹ش.
* محمدی ری‌شهری،‌ محمد، دانش‌نامه احادیث پزشکی، قم، دارالحدیث، ۱۳۸۵ش.  
* محمدی ری‌شهری، محمد، دانش‌نامه احادیث پزشکی، قم، دارالحدیث، ۱۳۸۵ش.
* مختارپور، رجب‌علی، دو سال با بومیان جزیره کیش، تهران، ورجاوند، ۱۳۸۷ش.
* مختارپور، رجب‌علی، دو سال با بومیان جزیره کیش، تهران، ورجاوند، ۱۳۸۷ش.
* «مراسم عجیبی به نام تبرک خر»، وب‌سایت روزنامه دنیای اقتصاد، تاریخ انتشار: 7 اسفند 1397ش.
* «مراسم عجیبی به نام تبرک خر»، وب‌سایت روزنامه دنیای اقتصاد، تاریخ انتشار: ۷ اسفند ۱۳۹۷ش.
* مراغی، عبدالهادی، منافع حیوان، به‌تحقیق محمد روشن، تهران، بنیاد موقوفات افشار، ۱۳۸۸ش.
* مراغی، عبدالهادی، منافع حیوان، به‌تحقیق محمد روشن، تهران، بنیاد موقوفات افشار، ۱۳۸۸ش.
* مقدم گل‌محمدی، محمد، تویسرکان، تهران، اقبال، ۱۳۷۸ش.
* مقدم گل‌محمدی، محمد، تویسرکان، تهران، اقبال، ۱۳۷۸ش.
* «معنی ضرب‌المثل خرمقدس بودن»، وب‌سایت دانش‌چی، تاریخ بازدید: 8 اردیبهشت 1402ش.
* «معنی ضرب‌المثل خرمقدس بودن»، وب‌سایت دانش‌چی، تاریخ بازدید: ۸ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
* مکنزی، دیوید نیل،‌ فرهنگ کوچک زبان پهلوی، به‌ترجمه مهشید میرفخرایی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۷۹ش.
* مکنزی، دیوید نیل، فرهنگ کوچک زبان پهلوی، به‌ترجمه مهشید میرفخرایی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۷۹ش.
* میرنیا، علی، فرهنگ مردم، تهران، پارسا، ۱۳۶۹ش.
* میرنیا، علی، فرهنگ مردم، تهران، پارسا، ۱۳۶۹ش.
* نادری، نگار، «خر»، وب‌سایت دانشنامه جهان اسلام، تاریخ انتشار: 1393ش.
* نادری، نگار، «خر»، وب‌سایت دانشنامه جهان اسلام، تاریخ انتشار: ۱۳۹۳ش.
* ندا، پروین و دیگران، «تاثیر دودهای طبی بر برخی عوامل عفونت‌زای بیمارستانی»، مجله دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد، دوره 12، شماره 2، 1389ش.
* ندا، پروین و دیگران، «تأثیر دودهای طبی بر برخی عوامل عفونت‌زای بیمارستانی»، مجله دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد، دوره ۱۲، شماره ۲، ۱۳۸۹ش.
* واژه‌نامه بزرگ تبری، تهران، خانه سبز، ۱۳۷۷ش.
* واژه‌نامه بزرگ تبری، تهران، خانه سبز، ۱۳۷۷ش.
* یاحقی، محمدجعفر، فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی، تهران، فرهنگ معاصر، 1386ش.
* یاحقی، محمدجعفر، فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی، تهران، فرهنگ معاصر، ۱۳۸۶ش.
[[رده: ویکی‌زندگی]] [[رده: دارو و درمان]] [[رده: خرده‌فرهنگ]] [[رده: میراث فرهنگی]]
{{پایان منابع}}
 
{{#seo:
|title=خر چیست؟ آشنایی با این حیوان و جایگاه آن در ادبیات و فرهنگ - ویکی زندگی
|title_mode=Replaced Title
|keywords=خر، الاغ، ویژگی‌های خر، خر در ادبیات فارسی، ضرب‌المثل با خر، نماد خر
|description=خر، از قدیمی‌ترین حیوانات اهلی است که به‌عنوان بارکش استفاده می‌شود. با ویژگی‌ها، نقش این حیوان در زندگی انسان و جایگاه نمادین آن در ادبیات و ضرب‌المثل‌ها آشنا شوید - ویکی زندگی
}}
 
{{حیوانات-افقی}}
 
[[رده:پستانداران]]

نسخهٔ کنونی تا ۷ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۱۲:۲۰

خر-الاغ-روک کاتالا
تصویر یک الاغ کاتالان را نشان می‌دهد که با نام روک کاتالا نیز شناخته می‌شود، نژادی از الاغ که از کاتالونیا، اسپانیا سرچشمه می‌گیرد.

خر؛ چهارپای اهلی باربر که از قدیم در سبک زندگی انسان‌ها مورد توجه بوده است.

خر از قدیمی‌ترین حیواناتی است که اهلی شده است. این چهارپا به‌دلیل بردباری و استقامت در زندگی انسان‌ها به‌عنوان حیوان بارکش مورد بهره‌برداری قرار گرفته است؛ اما در گفت‌وگوهای عامیانه، ادبیات و اسطوره‌ها نماد لجاجت یا بلاهت بوده است. خر در ضرب‌المثل‌های فارسی، بسیار پرکاربرد است.

واژه‌شناسی خر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

خر (الاغ)، حیوانی چهارپا و کوچک‌تر از اسب است که گوش‌های درازی دارد. در زبان عربی به آن حمار[۱] و طین[۲] و در زبان اوستایی، خرا گفته می‌شود.[۳] به فردی که خر را جهت حمل بار به دیگران کرایه می‌دهد، در همدان، الاغ‌دار، خرکچی، خربنده و خرک‌دار،[۴] در سیستان، آخرکار،[۵] در تویسرکان، آچاروادار[۶] و در جزیره کیش، حمال می‌گویند. اهالی بوشهر و جزیره کیش به خر سیاه‌رنگ «دیزه» گفته و برای باربری از آن استفاده می‌کنند. آن‌ها به خر سفید «سبز» گفته و بزرگان و شیوخ روی آن سوار می‌شوند.[۷] خر در واژه‌های ترکیبی فارسی به‌معنای بزرگ، نتراشیده و ناهموار به‌کار رفته است، مانند خرمگس، خرچنگ، خرسنگ، و خرپشته.[۸]

تاریخچه استفاده از خر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پیشینه باستانی و جایگاه در ادیان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

برخی گزارش‌ها، مصریان را نخستین کسانی دانسته‌اند که خر را در ۵۰۰۰ سال پیش رام کرده و مورد استفاده قرار داده‌اند. نگاره‌های برجای مانده از مصر باستان، خر را در حال بارکشی نشان می‌دهد.[۹] کتاب مقدس، این حیوان را معروف در حمل بار و تحمل سختی‌ها و نفع رساندن به انسان دانسته که گاهی برای شخم‌زدن نیز به‌کار گرفته می‌شده است.[۱۰] از گزارش‌های مربوط به ادیان سامی برمی‌آید که خر مرکبِ «ارمیا»، «عُزیر» «بَلْعم»، «خِضر» و عیسی بوده است.[۱۱]

کاربرد خر در تاریخ ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در سرزمین ایران، این حیوان پیش از استیلای مغولان، در ساختار اداری و «دیوان برید»، کاربردی گسترده یافته بود[۱۲] و برخی دلیل اطلاق لفظ الاغ (اولاق) بر خر را همین دانسته‌اند که واژه الاغ به‌معنای پیک، چاپار و عوارض گمرکی ویژه است.[۱۳] در عصر آل‌بویه، خر در لشکرکشی‌ها به‌کار گرفته می‌شد.[۱۴] از میان جهانگردان، مارکوپولو بهترین خرهای دنیا را در ایران مشاهده کرده[۱۵] و شاردن به تمهیدات ویژه برای راهواری این چهارپا در عصر صفوی اشاره کرده است.[۱۶] در دورهٔ پهلوی اول (۱۳۰۴–۱۳۲۰ش)، در کردستان، خرهای روستانشینان را به اجبار برای حمل‌ونقل آذوقه و ادوات جنگی لشکریان به‌کار می‌گرفتند که به «خر بیگاری» موسوم بود؛ بلدیهٔ سنندج نیز در نفت‌کشی از این ستور بهره می‌برد.[۱۷]

نقش خر در فرهنگ و معیشت عمومی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در برخی محله‌های تهران قدیم، هرساله در فصل پاییز، مسابقات «خردوانی» برگزار می‌کردند و خرها را با جهازات کامل و تزییناتی مانند سرگوش‌ها و مگس‌پران‌های مزین به طلا، نقره و برنج، به میدان می‌آوردند و برای آنها نگهبانانی موسوم به «خرپا» می‌گذاشتند.[۱۸] خر تا همین دهه‌های اخیر، سهم عمده‌ای در معیشت عشایری داشت؛ در کوچ، خرمن‌کوبی، آب‌کشی و سنگ‌کشی مورد استفاده بود، در سفر حج یکی از مرکوب‌ها به‌شمار می‌آمد، به‌سبب پایین بودن هزینهٔ نگهداری، معمولی‌ترین وسیلهٔ حمل‌ونقل درون‌شهری بود، کار سوخت‌رسانی به «تون‌تاب» (گلخن) گرمابه‌های عمومی را انجام می‌داد و پِهِن تابستانی آن، منبع اصلی سوخت گرمابه‌ها بود.[۱۹]

ویژگی‌های خر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

خر، چهارپایی است با سر بزرگ و پهن که متوسط عمر آن از ۱۵ تا ۱۸ سال است. خر از معدود حیواناتی است که با غیر از گونهٔ خود آمیزش می‌کند؛ از آمیزش خر نر با مادیان، قاطر به‌وجود می‌آید.[۲۰] خر از قدیم، دارای حافظه‌ای قوی دانسته شده[۲۱] و این ستور، راه‌هایی که فقط یک بار پیموده، به آسانی می‌شناسد.[۲۲] در دانش «بیطاری» خر را جانوری سردمزاج دانسته‌اند که سربه‌راه بودن و فرمان‌بری‌اش به همین ویژگی سرشتی‌اش بازمی‌گردد.[۲۳] این چهارپا به مقاومت و قناعت، شناخته می‌شود.[۲۴]

گوش‌های دراز به خنک‌ماندن بدن و تقویت شنوایی خر، کمک می‌کند. خر، حیوانی اجتماعی است و دوست ندارد تنها بماند. همچنین جدا کردن الاغ از جفتش موجب استرس، رفتارهای بد و کاهش اشتها در این حیوان می‌شود. حافظه خوب این حیوان موجب می‌شود که هم‌نوع خود را از ۲۵ سال پیش، به یاد بیاورد. خر برای حفظ امنیت خود قادر به تصمیم‌گیری مستقل است. الاغ در صورت احساس خطر از حرکت بازمی‌ایستد و شروع به کوبیدن پاهایش می‌کند. این حرکت برآمده از هوش این حیوان دانسته شده است.[۲۵]

رویکردهای تاریخی مثبت به خر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

برخی منابع کهن یهود از خرهای قوی و بلندی یاد کرده‌اند که افراد دارای منزلت اجتماعی بالا بر آن‌ها سوار می‌شدند. در این دوره، خر نماد بردباری، فهمیدگی، سخت‌کوشی و زندگی صلح‌آمیز بود. در اوایل دورهٔ اسلامی نیز فهمیدگی خر، پذیرفته شده بود. همچنین سوار شدن عیسی بر الاغ را نماد صلح‌طلبی عیسی دانسته‌اند. وی هنگام ورود به بیت‌المقدس بر خر سوار بود و پس از آن‌که بیماران و انسان‌های کور را شفا داد، روحانیان و پزشکان پسینی، از او پیروی کرده و بر خر سوار می‌شدند.[۲۶] از پیامبر اکرم نقل شده است که برخی صداهای شبانه خر به‌خاطر آن است که این حیوان چیزهایی می‌بیند که انسان‌ها نمی‌توانند ببینند.[۲۷] امام علی، سنت سوار شدن پیامبر خدا بر خر را از فروتنی او می‌دانست.[۲۸] در برخی متون کهن مسلمانان، بهره‌کشی ظالمانه از خر، نکوهش شده است.[۲۹]

اشاره به خر در آموزه‌های اسلام

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

خر از حیواناتی است که در قرآن از آن، نام برده شده است. قرآن، در آیه ۲۵۹ سوره بقره، آیه ۵ سوره جمعه، آیه ۱۹ سوره لقمان و آیه ۸ سوره نحل، به این حیوان اشاره کرده است. برخی روایات ذیل آیه ۱۷۵ سوره اعراف آیه ۴۱ سوره هود در ارتباط با ماجرای بلعم باعورا و طوفان نوح از این حیوان نام برده‌اند.[۳۰] قرآن، این حیوان را وسیلهٔ سواری و زینت معرفی کرده است.[۳۱] قرآن همچنین ماجرای شخصی را بیان کرده است که هنگام گذر از ویرانه‌های یک روستا، از زنده‌شدن اهل آن در قیامت پرسید. او پس از ۱۰۰ سال می‌رانده‌شدن زنده شد و زنده‌شدن الاغش را در برابر چشمانش دید.[۳۲]

قرآن در یادکرد دیگری با اشاره به سفارش اخلاقی لقمان دربارهٔ فروداشت صدا، صدای بلند را به صدای الاغ تشبیه کرده است.[۳۳] همچنین قرآن، عالمان یهود را به الاغ و علم آن‌ها را به کتاب تشبیه کرده است.[۳۴] قرآن در این تشبیه، به کسانی توجه دارد که با علم به حقانیت پیامبر خدا، به آن اعتراف نمی‌کردند و آن را نمی‌پذیرفتند.[۳۵] در حکم خوردن گوشت الاغ، فقیهان شیعه عموماً قائل به کراهت هستند.[۳۶] همین حکم دربارهٔ شیر خر نیز جاری است.[۳۷]

خر در خرده‌فرهنگ‌های ایرانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

خر در برخی سرگرمی‌های اقوام مختلف ایرانی، حضور دارد؛ گاه در حکم ابزار بازی، مانند شرط‌بندی جوانان قشقایی بر پریدن از روی خر و گاه در همانندسازی نقش خر در باربری.[۳۸] سودمندی خر در خرده‌فرهنگ‌های ایرانی، قدر اندکی داشته و این ستور در نگاه مردم، بسیار کم‌ارزش جلوه کرده است.[۳۹]

شیر خر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کیفیت شیر خر را بسیار شبیه شیر انسان دانسته‌اند.[۴۰] در طب مردمی، شیر خر در درمان سل، دق،[۴۱] زردی، سیاه‌سرفه و تب روده مفید دانسته شده است.[۴۲] برای ماست چکیدهٔ شیر خر نیز خواص فراوانی بیان شده است.[۴۳]

عنبر نسارا

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

عنبر نسارا (عنبر نسا)، سرگین (پشگل) الاغ ماده است که در فصل بهار، جمع‌آوری می‌شود و در طب سنتی دارای کارکرد درمانی است.[۴۴] بوییدن دود عنبر نسارا برای مصونیت از چشم‌زخم و نیز برای درمان چشم‌درد کودکان، درمان گرفتگی سینه، دمل‌هایی که سر باز نمی‌کنند و نیز درمان گرفتگی حاصل از حساسیت‌های فصلی، مفید دانسته شده است.[۴۵] برخی پژوهش‌های علمی در دانشگاه‌های پزشکی ایران، اثر درمانی عنبر نسارا بر عفونت‌های باکتریایی را تأیید کرده است.[۴۶]

خر ملا نصرالدین

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
نگاره‌ای مینیاتوری از ملا نصرالدین
نگاره‌ای مینیاتوری از ملا نصرالدین در موزه کاخ توپ‌قاپی استانبول

ملا نصرالدین در فرهنگ‌های عامیانه ایران، افغانستان، ترکیه، ازبکستان، کشورهای عربی، قفقاز، هندوستان، پاکستان و بوسنی، شخصیت افسانه‌ای طنازی است که خر او در بیشتر حکایت‌ها، حضور دارد. خر ملانصرالدین مظهر هماهنگی با طنزهای ملانصرالدین است و در کنار او برجستگی خاصی دارد.[۴۷] در یکی از حکایت‌ها آمده است که ملا نصرالدین، ۱۰ خر داشت؛ روزی سوار بر یکی از خرها، شروع به شمارش خرها کرد. چون مرکوب را به‌حساب نمی‌آورد، ۹ خر را شماره کرد. سپس پیاده شد و دوباره خرها را شمرد و این بار، ۱۰ خر را شمرد. چندین بار در سواری و پیادگی این کار را تکرار کرد و عاقبت پیاده شد و گفت سواری به کم‌شدن (گم شدن) یک خر نمی‌ارزد.[۴۸]

خرمقدس بودن

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در فرهنگ ایرانیان مسلمان، به کسی که ظاهر مذهبی دارد، اما از سر تعصب، کارهای ابلهانه می‌کند، خرمقدس گفته می‌شود.[۴۹] از منظر آموزه‌های اسلامی، کسی که به نام دین، کارهای احمقانه انجام می‌دهد، دین را به خوبی نشناخته و جاهلانه دین‌داری می‌کند. چنین افرادی با تعصب می‌نگرند و معمولاً حق‌پذیر نیستند. رویکرد چنین افرادی باعث می‌شود که دین خدا نزد دیگران، بد جلوه داده شود.[۵۰] امام علی این دسته از انسان‌ها را جاهلانی معرفی کرده است که همواره در افراط یا تفریط هستند.[۵۱]

خر در ادبیات فارسی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در ادبیات فارسی، خر بیشتر نماد نادانی و غفلت است.[۵۲] خر در اشعار فارسی نماد کودنی، نادانی، پندناپذیری و بارکشی است.[۵۳] اما در اشعار تعلیمی، به وجوه مثبت این حیوان، توجه ویژه‌ای شده است؛ سعدی در گلستان گفته است: «سر جمله حیوانات گویند که شیر است و اذلّ جانوران خر و به اتفاق، خرِ باربر به که شیر مردم‌دَر»[۵۴] الگو:آغاز نستعلیق الگو:شعر 

الگو:ب
الگو:ب
الگو:پایان شعر

الگو:پایان نستعلیق

خر در گفت‌وگوی مردم نیز کنایه از نفهم، بی‌شعور، احمق، زودباور و مطیع بی‌چون‌وچرا آمده است.[۵۵] در «کلیله و دمنه»، خر نماد بلاهت و ساده‌لوحی است.[۵۶] نقش کهن و پررنگ خر در زندگی انسان‌ها موجب شده است که در کنایه‌ها و ضرب‌المثل‌های ایرانی حضور چشمگیری داشته باشد.[۵۷]

مثل‌ها و اصطلاحات کنایی دربارهٔ خر
اصطلاح یا ضرب‌المثل معنای کنایی
جنگ خرفروشان قیل‌وقال مصلحتی خرفروشان برای بازارگرمی
خر به بام کردن گره در کار انداختن
خرت به چند؟ مورد کم‌توجهی و بی‌مهری واقع شدن
خر بیار و باقالی بار کن بروز گرفتاری و دردسر
خر کریم نعل کردن رشوه‌دادن
خرحمال (خرحمالی) بیگاری و انجام دادن کارهای پرمشقت، سنگین و بی‌اجر
خرزور نیرومند
خرگردن گردن‌کلفت
خرفهم فهماندن مطلب به فرد احمق
خرکار پرکار
خر در خلاب ماندن خود را عذاب دادن و دچار مشقت کردن
خر کسی رفتن بانفوذی و اعتبار شخص
پل خربگیری محل امتحان و جایی که گریختن از آن میسر نباشد
از خر مرده نعل کندن خسیسی
خر در چمن وصف آواز زشت
خرخون (خرخوان) مطالعه و خواندن بیش از اندازه
خرخور میوه‌ای که قابلیت خوردن را از دست داده باشد
بر خر خود سوار شدن رسیدن به مقام و جایگاه
چو خر در خلاب ماندن واماندن
چو خر در گل ماندن واماندن
خر خود را از پل گذراندن بی‌اعتنایی به خواهش و نفع دیگران
خر عیسی زاهد خلوت‌نشین
سرخر مزاحم، یار ناسازگار
نره خر فحش به آدم قوی‌جثه و بی‌فکر
از خر شیطان پیاده شو از این کار خطرناک دست بکش
خر آسیا است راه خود را می‌داند
خر تو خر بی‌نظمی و هرج و مرج
مغز خر خورده ابله و کودن
خر رنگ کردن مردم ساده را فریفتن
خر دجال عوام‌فریبی

خر در جهان سیاست

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
کاریکاتور خر، نماد انتخاباتی حزب دموکرات آمریکا
کاریکاتور خر، نماد انتخاباتی حزب دموکرات آمریکا در حال لگد زدن به فیل، نماد حزب جمهوری‌خواه، اثر توماس نست در سال ۱۸۷۴م
خر و فیل، نمادهای انتخاباتی احزاب دموکرات و جمهوری‌خواه در آمریکا
خر و فیل، نمادهای انتخاباتی احزاب دموکرات و جمهوری‌خواه در آمریکا

خر در آمریکا، نماد حزب دموکرات است. در سال ۱۸۷۰م یک کاریکاتوریست آمریکایی با ترسیم خری که به شیر مرده‌ای لگد می‌زد به رفتار مطبوعاتی دموکرات‌ها در واقعه مرگ وزیر جنگ جمهوری‌خواه در دولت آبراهام لینکلن اعتراض کرد. این تصویر برگرفته از ضرب‌المثل انگلیسی «الاغ زنده بهتر از شیر مرده» بود. این کاریکاتوریست که خود جمهوری‌خواه بود در سال ۱۸۷۴م، در پی پیروزی دموکرات‌ها در مجلس نمایندگان، با ترسیم کاریکاتور یک فیل، هم‌حزبی‌های خود را به سخره گرفت. در این کاریکاتور، فیل از خر دموکرات که پوستی از شیر مرده بر تن دارد، می‌گریزد و از ترس، مشغول کندن حفره‌ای در زمین است تا به آن پناه ببرد. مجموعه تصویرهای سیاسی این کاریکاتوریست دربارهٔ فیل و الاغ، این دو حیوان را امروزه به نماد دو حزب اصلی در سیاست آمریکا تبدیل کرده است.[۵۸]

امروزه در فصل انتخابات آمریکا، تصویرهای نمادین خر و فیل در قالب کارتون‌های سیاسی و پیکسل‌های تبلیغی کمپین نامزدهای انتخابات، به‌ویژه در فضای مجازی کاملاً به چشم می‌آید و این دو حیوان همچون «عمو سام» (نماد دولت آمریکا)، پایه فرهنگ بصری ایالات متحده شناخته می‌شوند. بر خلاف جمهوری‌خواهان که فیل را به‌عنوان نماد رسمی حزب خود پذیرفته‌اند، دموکرات‌ها خر را به‌صورت رسمی، نماد حزب خود اعلام نکرده‌اند، اما در کارزار انتخاباتی از آن بهره می‌گیرند.[۵۹]

چالش‌های حضور خر در سبک زندگی انسان‌ها

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
آیین تبرک جستن یهودیان به خر (عید برکت)
آیین تبرک جستن یهودیان به خر (عید برکت)
عید برکت، آیین تبرک جستن یهودیان به خر
عید برکت، آیین تبرک جستن یهودیان به خر

برخی فرقه‌های یهودی در بیت‌المقدس، هر سال آیین مذهبی ویژه‌ای با نام «عید برکت» برگزار می‌کنند. این آیین از میان ۶۱۳ قانون ذکر شده در تورات، مورد توجه فرقه حسیدی یهودیان است. یهودیان در این جشن، خری را به‌عنوان موجود متبرک بر دوش گرفته و شعار «ما قوم برگزیده خدا هستیم» را سر می‌دهند.[۶۰] آنها برای این مراسم، کوچک‌ترین الاغ را تزیین کرده، آن را بر دوش گرفته و ضمن تبرک جستن به آن، حیوان را در محله‌های قدس می‌چرخانند. گاهی در این آیین مذهبی، برخی یهودیان حرکات عجیبی در برابر خر انجام می‌دهند.[۶۱] یهودیان حسیدی، این رفتار مذهبی خود را به جایگاه «عُزیر» و قداست خر او منتسب می‌کنند. به باور این فرقه، عزیر احیاگر آیین یهود بوده و آنها تجلیل از عزیر را در قالب تبرک جستن به خر او، بازنمایی می‌کنند.[۶۲]

مدل گوش الاغی در جراحی زیبایی
مدل گوش الاغی در جراحی زیبایی

چالش دیگر حضور خر در سبک زندگی انسان‌ها، اثرگذاری در حوزه زیبایی‌شناسی است؛ تبلیغات رسانه‌ای می‌تواند حس زیباشناختی انسان را تحت تأثیر قرار دهد و در همین چارچوب، به تصور او از وجوه زیبایی خود، جهت می‌دهد. جراحی زیبایی با هدف دستکاری در بدن و به‌ویژه در چهره، امروز در قالب «دماغ خوکی»، «لب شتری» و «چشم گربه‌ای»، مورد توجه برخی انسان‌ها قرار گرفته و یکی از آخرین تلاش‌ها برای نزدیک‌سازی چهره آدمی به دیگر حیوانات، مدل «گوش الاغی» است که با عمل جراحی، گوش انسان را به گوش خر شبیه می‌کند.[۶۳]

برخی جامعه‌شناسان، بدن را به‌مثابه سرمایه اجتماعی و حامل هویت انسان، مورد توجه قرار داده‌اند. از این منظر، بدن و به‌ویژه چهره آدمی، وجوه مختلفی از باورها، ارزش‌ها و انگاره‌های شناختی او را آشکار می‌کند. در این چارچوب، ابزار رسانه با اثرگذاری بر انگاره‌های شناختی جامعه و به‌ویژه ذائقه زیبایی‌شناسی انسان‌ها، آن را به گونه‌ای شکل دهند که در مسیر تأمین اهداف سیاسی، فرهنگی و اقتصادی، از حداکثر همنوایی برخوردار باشد.[۶۴]

تجارت خر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نقش سنتی خر در آفریقا و بحران تجارت پوست

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بر اساس برآوردهای سال ۲۰۲۰م، تقریباً دوسوم جمعیت ۵۳ میلیونی خرهای جهان در قاره آفریقا هستند و زندگی ۱۵۸ میلیون انسان آفریقایی به وجود خر گره خورده است. حضور خر در خانواده‌های روستایی به کاهش فقر کمک می‌کند. خر وسیله‌ای ساده، پایدار و ارزان برای جابه‌جایی افراد و کالا، انتقال بار از مزرعه تا بازار و بالعکس و نیز حمل آب است. خر در مناطق روستایی یک دارایی بادوام خانگی شناخته می‌شود که در شرایط سخت، راه طولانی را با بار سنگین و بدون نشان‌دادن خستگی می‌پیماید. این کارکرد، تجارت خر را به صورت سنتی، در معرض توجه انسان‌ها قرار داده است؛ اما امروزه تجارت خر به یک صنعت جذاب تبدیل شده است.[۶۵]

در کشور چین از پوست خر، محصول بهداشتی به‌نام «اجیائو» (Ejiao) تولید می‌شود که برای درمان بی‌خوابی، خستگی مزمن، کم‌خونی، افزایش قوای جنسی و بهبود پوست زنان استفاده می‌شود. ارزش بازار این محصول در سال ۲۰۲۰م به نزدیک ۸ میلیارد دلار رسید. افزایش تقاضا برای اجیائو به کمبود خر در چین منجر شده و همین موضوع، کشورهای آفریقایی را نیز تحت تأثیر قرار داده است. افزایش تقاضای چین برای واردات پوست خر، در برخی کشورهای آفریقایی موجب افزایش قیمت خر و کاهش محسوس این حیوان شده است. برخی دولت‌های آفریقایی، صادرات خر را ممنوع کرده‌اند تا زندگی روستاییان بیش از این تهدید نشود.[۶۶]

۲. اقتصاد خر: تجارت جهانی گوشت، شیر و سایر فرآورده‌ها

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

علاوه بر پوست خر، گوشت و شیر این حیوان و فرآورده‌های آن مانند پنیر و روغن نیز مجموعه فعالیت‌های تجاری را در جهان ایجاد کرده که با نام طنزآلود «اقتصاد خر» از آن یاد می‌شود. در ایتالیا، گوشت خر در دستور اصلی برخی غذاها دیده می‌شود. برخی رستوران‌های چین نیز گوشت خر، سرو می‌کنند. استرالیا صادرکننده مهم گوشت منجمد خر به چین است. شیر خر به‌دلیل خواص دارویی، بسیار گران‌قیمت است. هر خر ماده روزانه کمتر از یک لیتر شیر می‌دهد و به همین دلیل، کمیاب است. همچنین استحصال پنیر از شیر خر به‌دلیل کم‌چرب بودن آن سخت است و تولید یک کیلو پنیر نیازمند حدود ۵۰ کیلو شیر خر است.

در یک گزارش جهانی از صربستان در سال ۲۰۱۶م، گران‌ترین پنیر جهان از شیر خر با قیمت ۱۰۰۰ دلار برای یک کیلو، عرضه شده است. روغنی که از چربی‌های روده خر به‌دست می‌آید برای تسکین درد مفاصل و ضرب‌خوردگی، شفاف‌کردن پوست و از بین بردن جای زخم، استفاده می‌شود. از بدن هر خر، فقط نیم‌کیلو روغن به‌دست می‌آید.[۶۷]

امروزه در ایران، مزارع متعددی برای پرورش خر ایجاد شده و صاحبان این مزارع از درآمد خود راضی هستند. خرید خر در ایران، هزینه چندانی ندارد، نگهداری خر هم چندان سخت نیست و نرخ بیماری و مرگ‌ومیر خر نیز پایین است. البته مصرف محصولات خر نزد ایرانیان رایج نیست اما کسانی که از مزایای آن آگاه هستند مشتری شیر، پنیر و روغن خر هستند. شیر الاغ، عنبر نسارا، روغن الاغ، شامپو شیر الاغ و صابون الاغ از محصولات مزارع پرورش خر در ایران است که مشتریان خاص دارد.[۶۸]

روز جهانی خر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در سال ۲۰۱۸م یک دانشمند علوم زیستی به نام «رازق آرک»، به پاس سهم و نقش خر در زندگی انسان‌ها، ایده «روز جهانی خرها» را مطرح کرد. تعیین روز هشتم ماه می میلادی با هدف برجسته کردن ارزش خر، در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی از استقبال خوبی برخوردار شده است.[۶۹] «روز جهانی خر» از یک‌سو سرسختی این حیوان را به‌عنوان یک ویژگی ستایش‌برانگیز به انسان یادآوری می‌کند و از سوی دیگر نسبت به حیوان‌آزاری در حق این حیوان بی‌آزار و همراه چندین هزارسالهٔ انسان، هشدار می‌دهد و از انسان‌ها می‌خواهد که به آزار این حیوان پایان دهند. از منظر «آرک»، خرها نقشی اساسی در تاریخ بشر داشته‌اند و یک منبع ژنتیکی گران‌بها در طبیعت هستند. روز جهانی خر به انسان‌ها یادآوری می‌کند که بخش بزرگی از گذشته تمدنی بشر بر دوش خرها استوار بوده است.[۷۰]

پانویس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه خر.
  2. ↑ تونجی، المعجم الذهبی، ۱۹۹۳م، ص۲۶۰.
  3. ↑ مکنزی، فرهنگ کوچک زبان پهلوی، ۱۳۷۹ش، ص۱۶۳.
  4. ↑ گروسین، واژه‌نامه همدانی، ۱۳۷۰ش، ص۴۶.
  5. ↑ محمدی خمک، واژه‌نامه سکزی، ۱۳۷۹ش، ص۱۷۰.
  6. ↑ مقدم گل‌محمدی، تویسرکان، ۱۳۷۸ش، ج۱، ص۵۰۸.
  7. ↑ مختارپور، دو سال با بومیان جزیره کیش، ۱۳۸۷ش، ص۶۳.
  8. ↑ نادری، «خر»، وب‌سایت دانشنامه جهان اسلام.
  9. ↑ نادری، «خر»، وب‌سایت دانشنامه جهان اسلام.
  10. ↑ علی‌آبادی، «الاغ»، دائرة المعارف قرآن، ج4، پرتال جامع علوم و معارف قرآن.
  11. ↑ نادری، «خر»، وب‌سایت دانشنامه جهان اسلام.
  12. ↑ اقبال آشتیانی، تاریخ مفصل ایران، 1346ش، ص411-413.
  13. ↑ کاشغری، دیوان لغات الترک، 1384ش، ص133.
  14. ↑ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، 1385ق، ج8، ص488.
  15. ↑ ستوده، تاریخ آل‌مظفر، 1347، ج2، ص239.
  16. ↑ شاردن، سیاحت‌نامه، 1350ش، ج4، ص106-107.
  17. ↑ ایازی، آیینه سنندج، 1371ش، ص612-618.
  18. ↑ شهری، طهران قدیم، 1383ش، ج1، ص373-378.
  19. ↑ جودکی، «خر»، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، در وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
  20. ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه خر.
  21. ↑ نادری، «خر»، وب‌سایت دانشنامه جهان اسلام.
  22. ↑ علی‌آبادی، «الاغ»، دائرة المعارف قرآن، ج4، پرتال جامع علوم و معارف قرآن.
  23. ↑ مراغی، منافع حیوان، 1388ش، ص90.
  24. ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه خر.
  25. ↑ «حقایق جالب خواندنی درباره الاغ‌ها»، وب‌سایت نمناک.
  26. ↑ نادری، «خر»، وب‌سایت دانشنامه جهان اسلام.
  27. ↑ مجلسی، بحار الانوار، 1403ق، ج61، ص196.
  28. ↑ سیدرضی، نهج البلاغة، 1374ش، ص228.
  29. ↑ اخوان‌الصفا، رسائل اخوان‌الصفا، 1995م، ج1، ص518؛ ج2187.
  30. ↑ علی‌آبادی، «الاغ»، دائرة المعارف قرآن، ج4، پرتال جامع علوم و معارف قرآن.
  31. ↑ سوره نحل، آیه 8.
  32. ↑ سوره بقره، آیه 259.
  33. ↑ سوره لقمان، آیه 19.
  34. ↑ سوره جمعه، آیه 5.
  35. ↑ قرطبی، تفسیر قرطبی، 1405ق، ج18، ص94.
  36. ↑ طوسی، الخلاف، بی‌تا، ج6، ص80.
  37. ↑ نادری، «خر»، وب‌سایت دانشنامه جهان اسلام.
  38. ↑ جودکی، «خر»، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، در وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
  39. ↑ جودکی، «خر»، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، در وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
  40. ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه خر.
  41. ↑ طوسی، عجایب المخلوقات و غرائب الموجودات، ۱۳۴۵ش، ص۵۶۳؛ مراغی، منافع حیوان، ۱۳۸۸ش، ص۹۱–۹۲.
  42. ↑ شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۲۶۰؛ حداد، زیدشت دروازه طالقان، ۱۳۷۷ش، ص۲۳۳.
  43. ↑ محمدی ری‌شهری، دانش‌نامه احادیث پزشکی، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۴۶۵.
  44. ↑ «خواص عنبر نسا برای عفونت»، وب‌سایت ویکی‌درمان.
  45. ↑ جودکی، «خر»، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، در وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
  46. ↑ ندا و دیگران، «تأثیر دودهای طبی بر برخی عوامل عفونت‌زای بیمارستانی»، 1389ش؛ طالبی و دیگران، «EVALUATION OF THE EFFECT OF SMOKE OF ANBAR NASARA (DONKEY DUNG) EXTRACT ON STAPHILOCOCCUS AUREUS AND BACILUS SUBTILIS»، 1395ش.
  47. ↑ یاحقی، فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی، 1386ش، ذیل واژه خر.
  48. ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه خر.
  49. ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه خرمقدس.
  50. ↑ «معنی ضرب‌المثل خرمقدس بودن»، وب‌سایت دانش‌چی.
  51. ↑ سیدرضی، نهج‌البلاغة، 1374ش، حکمت 70، ص479.
  52. ↑ نادری، «خر»، وب‌سایت دانشنامه جهان اسلام.
  53. ↑ جودکی، «خر»، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، در وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
  54. ↑ سعدی، گلستان، باب اول در سیرت پادشاهان، حکایت شماره 20.
  55. ↑ انوری، فرهنگ روز سخن، 1383ش، ص91 و 477.
  56. ↑ نادری، «خر»، وب‌سایت دانشنامه جهان اسلام.
  57. ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه خر؛ جودکی، «خر»، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، در وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
  58. ↑ «الاغ دموکرات‌ها و فیل جمهوری‌خواهان از کجا آمده؟»، وب‌سایت ایانا.
  59. ↑ «چه کسی دموکرات‌ها را «خر» و جمهوری‌خواهان را «فیل» کرد؟»، خبرگزاری ایسنا.
  60. ↑ «مراسم تبرک خر در میان صهیونیست‌ها»، باشگاه خبرنگاران جوان.
  61. ↑ «مراسم عجیبی به نام تبرک خر»، وب‌سایت روزنامه دنیای اقتصاد.
  62. ↑ «مراسم تبرک خر در میان صهیونیست‌ها»، باشگاه خبرنگاران جوان.
  63. ↑ «جراحی زیبایی مدل گوش‌الاغی»، خبرگزاری ایلنا.
  64. ↑ «گوش‌الاغی، جدیدترین مدل جراحی زیبایی گوش»، وب‌سایت نمناک.
  65. ↑ «تجارت خر، جنجالی می‌شود»، وب‌سایت خبرآنلاین.
  66. ↑ «تجارت خر، جنجالی می‌شود»، وب‌سایت خبرآنلاین.
  67. ↑ «از اقتصاد خر چه می‌دانید؟»، خبرگزاری ایسنا.
  68. ↑ «تجارت الاغ در تهران»، وب‌سایت کاماپرس: اخبار برندها و بازارها.
  69. ↑ «حقایق جالب خواندنی درباره الاغ‌ها»، وب‌سایت نمناک.
  70. ↑ «فلسفه روز جهانی خر»، وب‌سایت جام‌جم آنلاین.

منابع

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • ابن‌اثیر، ابوالحسن علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق.
  • اخوان‌الصفا، رسائل اخوان‌الصفا، بیروت، عارف تامر، ۱۹۹۵م.
  • «از اقتصاد خر چه می‌دانید؟»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ انتشار: ۲۱ آذر ۱۳۹۷ش.
  • اقبال آشتیانی، عباس، تاریخ مفصل ایران، از صدر اسلام تا انقراض قاجاریه، تهران، خیام، ۱۳۴۶ش.
  • «الاغ دموکرات‌ها و فیل جمهوری‌خواهان از کجا آمده؟»، وب‌سایت ایانا، تاریخ انتشار: ۱۸ آبان ۱۳۹۵ش.
  • انجوی شیرازی، ابوالقاسم، جشن‌ها و آداب و معتقدات زمستان، تهران، امیرکبیر، ۱۳۵۲ش.
  • انوری، حسن، فرهنگ روز سخن، تهران، سخن، ۱۳۸۳ش.
  • ایازی، برهان، آیینه سنندج، تهران، مؤلف، ۱۳۷۱ش.
  • بختیاری، علی‌اکبر، سیرجان در آیینه زمان، کرمان، مرکز کرمان‌شناسی، ۱۳۷۸ش.
  • «تجارت الاغ در تهران»، وب‌سایت کاماپرس: اخبار برندها و بازارها، تاریخ انتشار: ۱۳ خرداد ۱۳۹۹ش.
  • «تجارت خر، جنجالی می‌شود»، وب‌سایت خبرآنلاین، تاریخ انتشار: ۲۳ بهمن ۱۴۰۱ش.
  • تونجی، محمد، المعجم الذهبی، بیروت، [بی‌نا]، ۱۹۹۳م.
  • «جراحی زیبایی مدل گوش الاغی»، خبرگزاری ایلنا، تاریخ انتشار: ۲۱ آبان ۱۳۹۷ش.
  • جودکی، محمدعلی، «خر»، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، در وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ به‌روزرسانی: ۹ مرداد ۱۴۰۰ش.
  • «چه کسی دموکرات‌ها را «خر» و جمهوری‌خواهان را «فیل» کرد؟»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ انتشار: ۱۹ آبان ۱۳۹۷ش.
  • حداد، مصطفی، زیدشت دروازه طالقان، تهران، ندا، ۱۳۷۷ش.
  • «حقایق جالب خواندنی دربارهٔ الاغ‌ها»، وب‌سایت نمناک، تاریخ بازدید: ۸ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
  • خاقانی، دیوان اشعار، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۹ خرداد ۱۴۰۱ش.
  • «خواص عنبر نسا برای عفونت»، وب‌سایت ویکی‌درمان، آخرین به‌روزرسانی: ۲۸ آبان ۱۴۰۱ش.
  • دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۹ خرداد ۱۴۰۱ش.
  • ستوده، حسینقلی، تاریخ آل‌مظفر، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۴۷ش.
  • سعدی، گلستان، در وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۱۱ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
  • سعیدی، سهراب، فرهنگ مردم میناب، تهران، ائلشن، ۱۳۸۶ش.
  • سنایی، حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۹ خرداد ۱۴۰۱ش.
  • سیدرضی، نهج‌البلاغة، قم، مرکز البحوث الاسلامیة، ۱۳۷۴ش.
  • شاردن، ژان، سیاحت‌نامه، ترجمهٔ محمد عباسی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۵۰ش.
  • شکورزاده، ابراهیم، عقاید و رسوم مردم خراسان، تهران، سروش، ۱۳۶۳ش.
  • شمیسا، سیروس، فرهنگ اشارات ادبیات فارسی، تهران، فردوس، ۱۳۷۷ش.
  • شهری، جعفر، طهران قدیم، تهران، معین، ۱۳۸۳ش.
  • طالبی، اردشیر و دیگران، «EVALUATION OF THE EFFECT OF SMOKE OF ANBAR NASARA (DONKEY DUNG) EXTRACT ON STAPHILOCOCCUS AUREUS AND BACILUS SUBTILIS»، مجله دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، شماره ۳۴، ۱۳۹۵ش.
  • طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، قم، موسسة النشر الاسلامی، بی‌تا.
  • طوسی، محمد بن محمود، عجایب المخلوقات و غرائب الموجودات، به‌تحقیق منوچهر ستوده، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۴۵ش.
  • عسکری‌عالم، علی‌مردان، فرهنگ عامه لرستان، خرم‌آباد، شاپورخواست، ۱۳۸۶ش.
  • علی‌آبادی، «الاغ»، دائرة المعارف قرآن، پرتال جامع علوم و معارف قرآن، تاریخ انتشار: ۳۱ فروردین ۱۳۸۸ش.
  • «فلسفه روز جهانی خر»، وب‌سایت جام‌جم آنلاین، تاریخ انتشار: ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۰ش.
  • قرطبی، شمس‌الدین، تفسیر قرطبی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق.
  • کاشغری، محمود، دیوان لغات الترک، ترجمهٔ حسین محمدزاده صدیق، تبریز، اختر، ۱۳۸۴ش.
  • گروسین، هادی، واژه‌نامه همدانی، همدان، مسلم، ۱۳۷۰ش.
  • «گوش‌الاغی، جدیدترین مدل جراحی زیبایی گوش»، وب‌سایت نمناک، تاریخ بازدید: ۱۱ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
  • مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
  • محمدی خمک، جواد، واژه‌نامه سکزی، تهران، سروش، ۱۳۷۹ش.
  • محمدی ری‌شهری، محمد، دانش‌نامه احادیث پزشکی، قم، دارالحدیث، ۱۳۸۵ش.
  • مختارپور، رجب‌علی، دو سال با بومیان جزیره کیش، تهران، ورجاوند، ۱۳۸۷ش.
  • «مراسم عجیبی به نام تبرک خر»، وب‌سایت روزنامه دنیای اقتصاد، تاریخ انتشار: ۷ اسفند ۱۳۹۷ش.
  • مراغی، عبدالهادی، منافع حیوان، به‌تحقیق محمد روشن، تهران، بنیاد موقوفات افشار، ۱۳۸۸ش.
  • مقدم گل‌محمدی، محمد، تویسرکان، تهران، اقبال، ۱۳۷۸ش.
  • «معنی ضرب‌المثل خرمقدس بودن»، وب‌سایت دانش‌چی، تاریخ بازدید: ۸ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
  • مکنزی، دیوید نیل، فرهنگ کوچک زبان پهلوی، به‌ترجمه مهشید میرفخرایی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۷۹ش.
  • میرنیا، علی، فرهنگ مردم، تهران، پارسا، ۱۳۶۹ش.
  • نادری، نگار، «خر»، وب‌سایت دانشنامه جهان اسلام، تاریخ انتشار: ۱۳۹۳ش.
  • ندا، پروین و دیگران، «تأثیر دودهای طبی بر برخی عوامل عفونت‌زای بیمارستانی»، مجله دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد، دوره ۱۲، شماره ۲، ۱۳۸۹ش.
  • واژه‌نامه بزرگ تبری، تهران، خانه سبز، ۱۳۷۷ش.
  • یاحقی، محمدجعفر، فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی، تهران، فرهنگ معاصر، ۱۳۸۶ش.


برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:خر&oldid=26125»