پرش به محتوا

پیش‌نویس:چرتکه: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
imported>علیرضا آزادوار
بهینه سازی سئو
imported>شاهرودی
 
(یک نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
[[پرونده:چرتکه۱.jpg|جایگزین= کاسب قدیمی بازار - چرتکه|بندانگشتی|استفاده یک کاسب قدیمی بازار شهر بندر انزلی از چرتکه]]
[[پرونده:چرتکه۱.jpg|جایگزین= کاسب قدیمی بازار - چرتکه|بندانگشتی|استفاده یک کاسب قدیمی بازار شهر بندر انزلی از چرتکه]]
<big>'''چرتکه'''</big>؛ ابزاری کهن برای انجام محاسبات ریاضی
{{درشت|'''چرتکه'''}}؛ ابزاری کهن برای انجام محاسبات ریاضی


چرتکه، قاب چوبی دارای میله‌های فلزی و مهره‌های چوبی است که به‌عنوان ماشین‌حسابی قدیمی برای انجام عملیات جمع و تفریق به کار می‌رفته و هنوز در میان بازاریان کهن‌سال محبوب است. این ابزار احتمالاً خاستگاهی آسیایی دارد و نمونه‌های آن در چین و ژاپن نیز رایج بوده‌اند؛ چرتکه ایرانی از قاب مستطیلی با میله‌ها و مهره‌های قابل لغزش تشکیل می‌شود و روش استفاده آن به «چرتکه‌اندازی» معروف است. آموزش کار با چرتکه علاوه بر تسهیل محاسبات، موجب افزایش تمرکز، دقت، مهارت حل مسئله و حتی IQ دانش‌آموزان می‌شود.
چرتکه، قاب چوبی دارای میله‌های فلزی و مهره‌های چوبی است که به‌عنوان ماشین‌حسابی قدیمی برای انجام عملیات جمع و تفریق به کار می‌رفته و هنوز در میان بازاریان کهن‌سال محبوب است. این ابزار احتمالاً خاستگاهی آسیایی دارد و نمونه‌های آن در چین و ژاپن نیز رایج بوده‌اند؛ چرتکه ایرانی از قاب مستطیلی با میله‌ها و مهره‌های قابل لغزش تشکیل می‌شود و روش استفاده آن به «چرتکه‌اندازی» معروف است. آموزش کار با چرتکه علاوه بر تسهیل محاسبات، موجب افزایش تمرکز، دقت، مهارت حل مسئله و حتی IQ دانش‌آموزان می‌شود.


==معرفی چرتکه==
== معرفی چرتکه ==
چرتکه قابی چوبی است که درون آن میله‌های فلزی قرار گرفته و درون هر میله چند مهره چوبی قرار دارد که توسط آن‌ها، عملیات ریاضی مانند جمع و تفریق انجام می‌شود.<ref>[https://www.vajehyab.com/moein/چرتکه معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژه چرتکه.]</ref> این ابزار که ماشین‌حساب دیروزیان دانسته می‌شود، امروزه نیز در میان بازاریان کهن‌سال، طرفدار دارد.<ref>غلامی، بازی‌های محلی گیلان، ۱۳۹۰ش، ص۸۲.</ref> در تهران قدیم، کاسبان در حجره‌های خود، چهارزانو پشت میز کوچک پایه کوتاهی نشسته و به محاسبات با چرتکه می‌پرداختند.<ref>جمال‌زاده، قصه ما به سر رسید، ۱۳۵۷ش، ص۱۷۵.</ref>
چرتکه قابی چوبی است که درون آن میله‌های فلزی قرار گرفته و درون هر میله چند مهره چوبی قرار دارد که توسط آن‌ها، عملیات ریاضی مانند جمع و تفریق انجام می‌شود.<ref>[https://www.vajehyab.com/moein/چرتکه معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژه چرتکه.]</ref> این ابزار که ماشین‌حساب دیروزیان دانسته می‌شود، امروزه نیز در میان بازاریان کهن‌سال، طرفدار دارد.<ref>غلامی، بازی‌های محلی گیلان، ۱۳۹۰ش، ص۸۲.</ref> در تهران قدیم، کاسبان در حجره‌های خود، چهارزانو پشت میز کوچک پایه کوتاهی نشسته و به محاسبات با چرتکه می‌پرداختند.<ref>جمال‌زاده، قصه ما به سر رسید، ۱۳۵۷ش، ص۱۷۵.</ref>
==واژه‌شناسی چرتکه==
 
در کتاب دایره‌المعارف فارسی واژه [[چرتکه]]، معادل واژه‌ی روسی چتکه معرفی شده‌<ref>مصاحب، دایرة‌المعارف فارسی، ذیل واژه چرتکه.</ref> و معادل لوح آباکوس در زبان لاتین است.<ref>ullan, the history of the abacus, 1968, p17؛ Sarton, Introduction to The History of Science, 1975, I, P756.</ref> در [[زبان عربی|عربی]] واژه‌ی معداد، معادل واژه‌ی چرتکه شناخته شده است.<ref>آذرنوش، فرهنگ معاصر عربی فارسی، ذیل واژه عد. </ref>  
== واژه‌شناسی چرتکه ==
==خاستگاه چرتکه==
در کتاب دایرةالمعارف فارسی واژه چرتکه، معادل واژهٔ روسی چتکه معرفی شده‌<ref>مصاحب، دایرةالمعارف فارسی، ذیل واژه چرتکه.</ref> و معادل لوح آباکوس در زبان لاتین است.<ref>ullan, the history of the abacus, 1968, p17؛ Sarton, Introduction to The History of Science, 1975, I, P756.</ref> در [[زبان عربی|عربی]] واژهٔ معداد، معادل واژهٔ چرتکه شناخته شده است.<ref>آذرنوش، فرهنگ معاصر عربی فارسی، ذیل واژه عد.</ref>
برخی پژوهشگران معتقدند که چرتکه در آسیا اختراع شده و در سده‌های میانی به کشورهای غربی راه یافته است.<ref>پوریانسب، «تاریخ حساب‌داری»، ۱۳۸۸-۱۳۸۹ش، ص۲۸.</ref> باستان‌شناسان در حفاری‌های صورت گرفته در شهر [[سیستان]]، نوعی ابزار محاسباتی به شکل خط‌کش یافتند که بریدگی‌هایی با فاصله‌ی نیم میلی‌متر در آن وجود داشت. آن‌ها این ابزار را چرتکه دانسته و احتمال می‌دهند خاستگاه چرتکه، ناحیه سیستان در [[ایران]] باشد. اما برخی خاستگاه چرتکه را کشورهای دیگر می‌دانند.<ref>مقدم، «هندسه باستان: نگارش، هنر، ریاضیات»، ۱۳۹۲ش، ص۲۷۵.</ref>   فرضیه‌هایی درباره‌ی منشا هندی، بین‌النهرینی یا مصری بودن چرتکه نیز وجود دارد ولی مدرک مستقیمی برای اثبات آن‌ها یافت نشده است.<ref>Smith, history of mathematics, 1958, II, P159.</ref>
 
==چرتکه چینی==
== خاستگاه چرتکه ==
برخی پژوهشگران معتقدند که چرتکه در آسیا اختراع شده و در سده‌های میانی به کشورهای غربی راه یافته است.<ref>پوریانسب، «تاریخ حساب‌داری»، ۱۳۸۸–۱۳۸۹ش، ص۲۸.</ref> باستان‌شناسان در حفاری‌های صورت گرفته در شهر [[سیستان]]، نوعی ابزار محاسباتی به شکل خط‌کش یافتند که بریدگی‌هایی با فاصلهٔ نیم میلی‌متر در آن وجود داشت. آن‌ها این ابزار را چرتکه دانسته و احتمال می‌دهند خاستگاه چرتکه، ناحیه سیستان در [[ایران]] باشد. اما برخی خاستگاه چرتکه را کشورهای دیگر می‌دانند.<ref>مقدم، «هندسه باستان: نگارش، هنر، ریاضیات»، ۱۳۹۲ش، ص۲۷۵.</ref> فرضیه‌هایی دربارهٔ منشأ هندی، بین‌النهرینی یا مصری بودن چرتکه نیز وجود دارد ولی مدرک مستقیمی برای اثبات آن‌ها یافت نشده است.<ref>Smith, history of mathematics, 1958, II, P159.</ref>
 
== چرتکه چینی ==
[[پرونده:چرتکه.jpg|جایگزین=سوانپان نوعی چرتکه چینی|بندانگشتی|سوانپان نوعی چرتکه چینی]]
[[پرونده:چرتکه.jpg|جایگزین=سوانپان نوعی چرتکه چینی|بندانگشتی|سوانپان نوعی چرتکه چینی]]
از سده‌های ۱۱ و۱۲ میلادی در چین آثاری از چرتکه چینی وجود دارد؛<ref>Needham, Science and Civilisation In China, 1959, III, P78.</ref> اما قدیمی‌ترین یافته‌ها درباره کاربرد آن به قرن ۱۳ میلادی باز می‌گردد.<ref>Pullan, the history of the abacus, 1968, p20.</ref> این احتمال وجود دارد که چرتکه در قرن ۱۴ میلادی در چین رواج یافته باشد.<ref>Sarton, Introduction to The History of Science, 1975, I, P756-757.</ref> چرتکه چینی از قالب چوبی و میله‌هایی به موازات یکدیگر تشکیل شده است. بازویی به موازات قاب، میله‌ها را به دو بخش نابرابر بالایی و پایینی تقسیم کرده است. در بخش پایینی، پنج مهره قرار دارد که نشانه یک واحد از ارزش مکانی میله مربوطه است. در بخش بالایی دو مهره قرار دارد که نشانه پنج واحد از ارزش مکانی میله مربوطه است.<ref>Davis,”The History of Computation’’, 1989, I, P119.</ref>
از سده‌های ۱۱ و۱۲ میلادی در چین آثاری از چرتکه چینی وجود دارد؛<ref>Needham, Science and Civilisation In China, 1959, III, P78.</ref> اما قدیمی‌ترین یافته‌ها دربارهٔ کاربرد آن به قرن ۱۳ میلادی بازمی‌گردد.<ref>Pullan, the history of the abacus, 1968, p20.</ref> این احتمال وجود دارد که چرتکه در قرن ۱۴ میلادی در چین رواج یافته باشد.<ref>Sarton, Introduction to The History of Science, 1975, I, P756-757.</ref> چرتکه چینی از قالب چوبی و میله‌هایی به موازات یکدیگر تشکیل شده است. بازویی به موازات قاب، میله‌ها را به دو بخش نابرابر بالایی و پایینی تقسیم کرده است. در بخش پایینی، پنج مهره قرار دارد که نشانه یک واحد از ارزش مکانی میله مربوطه است. در بخش بالایی دو مهره قرار دارد که نشانه پنج واحد از ارزش مکانی میله مربوطه است.<ref>Davis,”The History of Computation’’, 1989, I, P119.</ref>
==چرتکه ژاپنی==
 
== چرتکه ژاپنی ==
[[پرونده:چرتکه۲.jpg|جایگزین=نحوه استفاده از چرتکه سوروبان|بندانگشتی|نحوه استفاده از چرتکه سوروبان]]
[[پرونده:چرتکه۲.jpg|جایگزین=نحوه استفاده از چرتکه سوروبان|بندانگشتی|نحوه استفاده از چرتکه سوروبان]]
[[پرونده:چرتکه۳.jpg|جایگزین=چرتکه ژاپنی|بندانگشتی|چرتکه ژاپنی]]
[[پرونده:چرتکه۳.jpg|جایگزین=چرتکه ژاپنی|بندانگشتی|چرتکه ژاپنی]]
چرتکه ژاپنی یا سوروبان نیز از قرن ۱۷ میلادی همگانی شد.<ref>Pullan, the history of the abacus, 1968, p20.</ref> چرتکه ژاپنی شبیه به چرتکه چینی بوده با این تفاوت که پنج مهره در زیر و یک مهره در بالا قرار داشته و بعدها به‌صورت چهار مهره در زیر و یک مهره در بالا اصلاح شد.<ref>Davis,”The History of Computation’’, 1989, I, P119.</ref>  
چرتکه ژاپنی یا سوروبان نیز از قرن ۱۷ میلادی همگانی شد.<ref>Pullan, the history of the abacus, 1968, p20.</ref> چرتکه ژاپنی شبیه به چرتکه چینی بوده با این تفاوت که پنج مهره در زیر و یک مهره در بالا قرار داشته و بعدها به‌صورت چهار مهره در زیر و یک مهره در بالا اصلاح شد.<ref>Davis,”The History of Computation’’, 1989, I, P119.</ref>
==شکل چرتکه ایرانی==
 
چرتکه ایرانی از یک قاب مستطیلی چوبی با عرض ۱۰ و طول ۲۰ سانتی‌متر تشکیل شده که درون آن میله‌های نازک به موازات عرض مستطیل قرار دارند. تعداد میله‌ها در برخی از چرتکه‌ها ۸، ۱۰ یا ۱۲ عدد است. میله‌های اول و چهارم از سمت راست ۴ مهره دارند. رنگ مهر‌ه‌های وسط آن‌ها متفاوت از بقیه است. سایر میله‌ها ۱۰ مهره داشته و مهره‌های پنجم و ششم رنگ متفاوتی دارند. مهره‌ها درون میله‌ها به راحتی می‌لغزند و با کمک آن‌ها محاسبات انجام می‌شود.<ref>غلامی، بازی‌های محلی گیلان، ۱۳۹۰ش، ص۸۲-۸۳.</ref>
== شکل چرتکه ایرانی ==
==چرتکه‌اندازی==
چرتکه ایرانی از یک قاب مستطیلی چوبی با عرض ۱۰ و طول ۲۰ سانتی‌متر تشکیل شده که درون آن میله‌های نازک به موازات عرض مستطیل قرار دارند. تعداد میله‌ها در برخی از چرتکه‌ها ۸، ۱۰ یا ۱۲ عدد است. میله‌های اول و چهارم از سمت راست ۴ مهره دارند. رنگ مهره‌های وسط آن‌ها متفاوت از بقیه است. سایر میله‌ها ۱۰ مهره داشته و مهره‌های پنجم و ششم رنگ متفاوتی دارند. مهره‌ها درون میله‌ها به راحتی می‌لغزند و با کمک آن‌ها محاسبات انجام می‌شود.<ref>غلامی، بازی‌های محلی گیلان، ۱۳۹۰ش، ص۸۲–۸۳.</ref>
[[پرونده:چرتکه۴.jpg|جایگزین=مركز محاسبات ذهني و چرتكه اي اهواز (UCMAS) عكس ايسنا - ريحانه مسعودي|بندانگشتی|[https://www.isna.ir/photo/khouzestan-50180/%D9%85%D8%B1%D9%83%D8%B2-%D9%85%D8%AD%D8%A7%D8%B3%D8%A8%D8%A7%D8%AA-%D8%B0%D9%87%D9%86%D9%8A-%D9%88-%DA%86%D8%B1%D8%AA%D9%83%D9%87-%D8%A7%D9%8A-%D8%A7%D9%87%D9%88%D8%A7%D8%B2-UCMAS#8 مركز محاسبات ذهني و چرتكه اي اهواز (UCMAS)  عكس ايسنا - ريحانه مسعودي]]]
 
محاسبه کردن با چرتکه را چرتکه‌اندازی می‌گویند. چرتکه‌اندازان برای محاسبات کمتر از ریال از ۴ مهره ردیف اول و برای محاسبه وزن از ۴ مهره ردیف چهارم از راست استفاده می‌کردند. برای چرتکه‌اندازی، ابتدا تمام مهره‌ها را به طرف بالا قرار می‌دادند. در مقیاس پولی قدیم ایران، ۴ عدد پنج شاهی، برابر با یک ریال بود. ۴ مهره ردیف اول نماینده‌ی شاهی‌ها بوده و مهر‌ه‌های ردیف دوم نماینده یک ریالی بود. وقتی عدد مورد نظر از ۱۰ ریال بالاتر می‌رفت، ۱۰ مهره ردیف دوم بالا رفته و یک مهره از ردیف سوم را پایین می‌آوردند.<ref>جانب‌اللهی، چهل گفتار در مردم‌شناسی میبد، ۱۳۹۰ش، دفتر چهارم، ص۵۴۰-۵۴۱.</ref>  
== چرتکه‌اندازی ==
==فواید کار با چرتکه==  
[[پرونده:چرتکه۴.jpg|جایگزین=مرکز محاسبات ذهنی و چرتکه ای اهواز (UCMAS) عکس ایسنا - ریحانه مسعودی|بندانگشتی|[https://www.isna.ir/photo/khouzestan-50180/مركز-محاسبات-ذهني-و-چرتكه-اي-اهواز-UCMAS#8 مرکز محاسبات ذهنی و چرتکه ای اهواز (UCMAS) عکس ایسنا - ریحانه مسعودی]]]
تحقیقات حاکی از آن است که آموزش چرتکه به دانش‌آموزان، موجب افزایش قدرت ذهن در محاسبات شده و به تدریج باعث افزایش تمرکز و دقت می‌شود. در یک پژوهش روشن شد که [[یادگیری کودکان|یادگیری]] محاسبات ذهنی ـ چرتکه‌ای توسط دانش‌آموزان سودانی باعث افزایش IQ آن‌ها به میزان ۱۱٫۷ امتیاز گردید.<ref>بزازی لمراسکی، «تاثیر آموزش محاسبه ذهنی-چرتکه‌ای بر مهارت حل مسئله ریاضی دانش‌آموزان مقطع ابتدایی»، ۱۳۹۵ش، ص۷-۸. </ref> این آموزش‌ها روی [[توانایی حل مسئله|مهارت حل مسئله]] و [[مدیریت زمان]] دانش‌آموزان نیز تاثیر مثبتی داشته است.<ref>بزازی لمراسکی، «تاثیر آموزش محاسبه ذهنی-چرتکه‌ای بر مهارت حل مسئله ریاضی دانش‌آموزان مقطع ابتدایی»، ۱۳۹۵ش، ص۱۶-۱۷.</ref>  
محاسبه کردن با چرتکه را چرتکه‌اندازی می‌گویند. چرتکه‌اندازان برای محاسبات کمتر از ریال از ۴ مهره ردیف اول و برای محاسبه وزن از ۴ مهره ردیف چهارم از راست استفاده می‌کردند. برای چرتکه‌اندازی، ابتدا تمام مهره‌ها را به طرف بالا قرار می‌دادند. در مقیاس پولی قدیم ایران، ۴ عدد پنج شاهی، برابر با یک ریال بود. ۴ مهره ردیف اول نمایندهٔ شاهی‌ها بوده و مهره‌های ردیف دوم نماینده یک ریالی بود. وقتی عدد مورد نظر از ۱۰ ریال بالاتر می‌رفت، ۱۰ مهره ردیف دوم بالا رفته و یک مهره از ردیف سوم را پایین می‌آوردند.<ref>جانب‌اللهی، چهل گفتار در مردم‌شناسی میبد، ۱۳۹۰ش، دفتر چهارم، ص۵۴۰–۵۴۱.</ref>
==پانویس==
 
== فواید کار با چرتکه ==
تحقیقات حاکی از آن است که آموزش چرتکه به دانش‌آموزان، موجب افزایش قدرت ذهن در محاسبات شده و به تدریج باعث افزایش تمرکز و دقت می‌شود. در یک پژوهش روشن شد که [[یادگیری کودکان|یادگیری]] محاسبات ذهنی ـ چرتکه‌ای توسط دانش‌آموزان سودانی باعث افزایش IQ آن‌ها به میزان ۱۱٫۷ امتیاز گردید.<ref>بزازی لمراسکی، «تأثیر آموزش محاسبه ذهنی-چرتکه‌ای بر مهارت حل مسئله ریاضی دانش‌آموزان مقطع ابتدایی»، ۱۳۹۵ش، ص۷–۸.</ref> این آموزش‌ها روی [[توانایی حل مسئله|مهارت حل مسئله]] و [[مدیریت زمان]] دانش‌آموزان نیز تأثیر مثبتی داشته است.<ref>بزازی لمراسکی، «تأثیر آموزش محاسبه ذهنی-چرتکه‌ای بر مهارت حل مسئله ریاضی دانش‌آموزان مقطع ابتدایی»، ۱۳۹۵ش، ص۱۶–۱۷.</ref>
 
== پانویس ==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
==منابع==
 
== منابع ==
<nowiki>{آغا منابع}}</nowiki>
<nowiki>{آغا منابع}}</nowiki>
*آذرنوش، آذرتاش، فرهنگ معاصر عربی فارسی، تهران، نی، ۱۳۷۹ش.
* آذرنوش، آذرتاش، فرهنگ معاصر عربی فارسی، تهران، نی، ۱۳۷۹ش.
*بزازی لمراسکی، مانا و دیگران، «تاثیر آموزش محاسبه ذهنی-چرتکه‌ای بر مهارت حل مسئله ریاضی دانش‌آموزان مقطع ابتدایی»، فصل‌نامه فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات در علوم تربیتی، شماره ۱، ۱۳۹۵ش.
* بزازی لمراسکی، مانا و دیگران، «تأثیر آموزش محاسبه ذهنی-چرتکه‌ای بر مهارت حل مسئله ریاضی دانش‌آموزان مقطع ابتدایی»، فصل‌نامه فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات در علوم تربیتی، شماره ۱، ۱۳۹۵ش.
*پوریانسب، امیر، «تاریخ حساب‌داری»، حساب‌دار، تهران، شماره ۲۱۷، ۱۳۸۸-۱۳۸۹ش.
* پوریانسب، امیر، «تاریخ حساب‌داری»، حساب‌دار، تهران، شماره ۲۱۷، ۱۳۸۸–۱۳۸۹ش.
*جانب‌اللهی، محمدسعید، چهل گفتار در مردم‌شناسی میبد، سبحان نور، ۱۳۹۰ش.
* جانب‌اللهی، محمدسعید، چهل گفتار در مردم‌شناسی میبد، سبحان نور، ۱۳۹۰ش.
*جمال‌زاده، محمدعلی، قصه ما به سر رسید، تهران، [بی‌نا]، ۱۳۵۷ش.
* جمال‌زاده، محمدعلی، قصه ما به سر رسید، تهران، [بی‌نا]، ۱۳۵۷ش.
*غلامی، اباذر، بازی‌های محلی گیلان، رشت، ایلیا، ۱۳۹۰ش.
* غلامی، اباذر، بازی‌های محلی گیلان، رشت، ایلیا، ۱۳۹۰ش.
*مصاحب، غلام‌حسین و دیگران، دایره‌المعارف فارسی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۹۵ش.
* مصاحب، غلام‌حسین و دیگران، دایرةالمعارف فارسی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۹۵ش.
*معین، حسن، فرهنگ فارسی، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۱۱ خرداد ۱۴۰۱ش.
* معین، حسن، فرهنگ فارسی، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۱۱ خرداد ۱۴۰۱ش.
*مقدم، آژیده، «هندسه باستان: نگارش، هنر، ریاضیات»، باستان‌شناسی حوزه هلیل‌رود جنوب شرق ایران جیرفت، به‌تحقیق یوسف مجیدزاده و محمدرضا میری، تهران، ۱۳۹۲ش.
* مقدم، آژیده، «هندسه باستان: نگارش، هنر، ریاضیات»، باستان‌شناسی حوزه هلیل‌رود جنوب شرق ایران جیرفت، به‌تحقیق یوسف مجیدزاده و محمدرضا میری، تهران، ۱۳۹۲ش.
*Davis, Harold T., ”The History Of Computation’’, National Council Of Teachers Of Mathematics,   1989.
* Davis, Harold T. , ”The History Of Computation’’, National Council Of Teachers Of Mathematics, 1989.
*Needham, joseph, Science and Civilisation In China, cambridge, 1959.
* Needham, joseph, Science and Civilisation In China, cambridge, 1959.
*Pullan, J. M., the history of the abacus, London, 1968.
* Pullan, J. M. , the history of the abacus, London, 1968.
*Sarton, George, Introduction to The History of Science, Malabar, Fla, 1975.
* Sarton, George, Introduction to The History of Science, Malabar, Fla, 1975.
*Smith, david Eugene, history of mathematics, new york, 1958.
* Smith, david Eugene, history of mathematics, new york, 1958.
{{پایان منابع}}
{{پایان منابع}}


{{#seo:
{{#seo:
|title=چرتکه چیست؟ فواید آموزش آن برای افزایش تمرکز و هوش کودکان - ویکی زندگی
|title=چرتکه چیست؟ فواید آموزش آن برای افزایش تمرکز و هوش کودکان - ویکی زندگی
|title_mode=Replaced Title
|title_mode=Replaced Title
|keywords=چرتکه, آموزش چرتکه, فواید چرتکه, محاسبه با چرتکه, چرتکه برای کودکان, افزایش تمرکز
|keywords=چرتکه، آموزش چرتکه، فواید چرتکه، محاسبه با چرتکه، چرتکه برای کودکان، افزایش تمرکز
|description=چرتکه، ماشین‌حسابی قدیمی برای انجام محاسبات ریاضی است که فواید شگفت‌انگیزی برای مغز دارد. با روش کار و تاثیر آموزش چرتکه بر افزایش تمرکز و IQ کودکان آشنا شوید - ویکی زندگی
|description=چرتکه، ماشین‌حسابی قدیمی برای انجام محاسبات ریاضی است که فواید شگفت‌انگیزی برای مغز دارد. با روش کار و تأثیر آموزش چرتکه بر افزایش تمرکز و IQ کودکان آشنا شوید - ویکی زندگی
}}
}}
{{صنایع دستی-افقی}}
[[رده:ابزارها]]
[[رده:ریاضیات]]
[[رده:صنایع دستی]]

نسخهٔ کنونی تا ۱ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۰۳:۵۱

کاسب قدیمی بازار - چرتکه
استفاده یک کاسب قدیمی بازار شهر بندر انزلی از چرتکه

چرتکه؛ ابزاری کهن برای انجام محاسبات ریاضی

چرتکه، قاب چوبی دارای میله‌های فلزی و مهره‌های چوبی است که به‌عنوان ماشین‌حسابی قدیمی برای انجام عملیات جمع و تفریق به کار می‌رفته و هنوز در میان بازاریان کهن‌سال محبوب است. این ابزار احتمالاً خاستگاهی آسیایی دارد و نمونه‌های آن در چین و ژاپن نیز رایج بوده‌اند؛ چرتکه ایرانی از قاب مستطیلی با میله‌ها و مهره‌های قابل لغزش تشکیل می‌شود و روش استفاده آن به «چرتکه‌اندازی» معروف است. آموزش کار با چرتکه علاوه بر تسهیل محاسبات، موجب افزایش تمرکز، دقت، مهارت حل مسئله و حتی IQ دانش‌آموزان می‌شود.

معرفی چرتکه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

چرتکه قابی چوبی است که درون آن میله‌های فلزی قرار گرفته و درون هر میله چند مهره چوبی قرار دارد که توسط آن‌ها، عملیات ریاضی مانند جمع و تفریق انجام می‌شود.[۱] این ابزار که ماشین‌حساب دیروزیان دانسته می‌شود، امروزه نیز در میان بازاریان کهن‌سال، طرفدار دارد.[۲] در تهران قدیم، کاسبان در حجره‌های خود، چهارزانو پشت میز کوچک پایه کوتاهی نشسته و به محاسبات با چرتکه می‌پرداختند.[۳]

واژه‌شناسی چرتکه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در کتاب دایرةالمعارف فارسی واژه چرتکه، معادل واژهٔ روسی چتکه معرفی شده‌[۴] و معادل لوح آباکوس در زبان لاتین است.[۵] در عربی واژهٔ معداد، معادل واژهٔ چرتکه شناخته شده است.[۶]

خاستگاه چرتکه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

برخی پژوهشگران معتقدند که چرتکه در آسیا اختراع شده و در سده‌های میانی به کشورهای غربی راه یافته است.[۷] باستان‌شناسان در حفاری‌های صورت گرفته در شهر سیستان، نوعی ابزار محاسباتی به شکل خط‌کش یافتند که بریدگی‌هایی با فاصلهٔ نیم میلی‌متر در آن وجود داشت. آن‌ها این ابزار را چرتکه دانسته و احتمال می‌دهند خاستگاه چرتکه، ناحیه سیستان در ایران باشد. اما برخی خاستگاه چرتکه را کشورهای دیگر می‌دانند.[۸] فرضیه‌هایی دربارهٔ منشأ هندی، بین‌النهرینی یا مصری بودن چرتکه نیز وجود دارد ولی مدرک مستقیمی برای اثبات آن‌ها یافت نشده است.[۹]

چرتکه چینی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
سوانپان نوعی چرتکه چینی
سوانپان نوعی چرتکه چینی

از سده‌های ۱۱ و۱۲ میلادی در چین آثاری از چرتکه چینی وجود دارد؛[۱۰] اما قدیمی‌ترین یافته‌ها دربارهٔ کاربرد آن به قرن ۱۳ میلادی بازمی‌گردد.[۱۱] این احتمال وجود دارد که چرتکه در قرن ۱۴ میلادی در چین رواج یافته باشد.[۱۲] چرتکه چینی از قالب چوبی و میله‌هایی به موازات یکدیگر تشکیل شده است. بازویی به موازات قاب، میله‌ها را به دو بخش نابرابر بالایی و پایینی تقسیم کرده است. در بخش پایینی، پنج مهره قرار دارد که نشانه یک واحد از ارزش مکانی میله مربوطه است. در بخش بالایی دو مهره قرار دارد که نشانه پنج واحد از ارزش مکانی میله مربوطه است.[۱۳]

چرتکه ژاپنی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
نحوه استفاده از چرتکه سوروبان
نحوه استفاده از چرتکه سوروبان
چرتکه ژاپنی
چرتکه ژاپنی

چرتکه ژاپنی یا سوروبان نیز از قرن ۱۷ میلادی همگانی شد.[۱۴] چرتکه ژاپنی شبیه به چرتکه چینی بوده با این تفاوت که پنج مهره در زیر و یک مهره در بالا قرار داشته و بعدها به‌صورت چهار مهره در زیر و یک مهره در بالا اصلاح شد.[۱۵]

شکل چرتکه ایرانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

چرتکه ایرانی از یک قاب مستطیلی چوبی با عرض ۱۰ و طول ۲۰ سانتی‌متر تشکیل شده که درون آن میله‌های نازک به موازات عرض مستطیل قرار دارند. تعداد میله‌ها در برخی از چرتکه‌ها ۸، ۱۰ یا ۱۲ عدد است. میله‌های اول و چهارم از سمت راست ۴ مهره دارند. رنگ مهره‌های وسط آن‌ها متفاوت از بقیه است. سایر میله‌ها ۱۰ مهره داشته و مهره‌های پنجم و ششم رنگ متفاوتی دارند. مهره‌ها درون میله‌ها به راحتی می‌لغزند و با کمک آن‌ها محاسبات انجام می‌شود.[۱۶]

چرتکه‌اندازی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مرکز محاسبات ذهنی و چرتکه ای اهواز (UCMAS) عکس ایسنا - ریحانه مسعودی
مرکز محاسبات ذهنی و چرتکه ای اهواز (UCMAS) عکس ایسنا - ریحانه مسعودی

محاسبه کردن با چرتکه را چرتکه‌اندازی می‌گویند. چرتکه‌اندازان برای محاسبات کمتر از ریال از ۴ مهره ردیف اول و برای محاسبه وزن از ۴ مهره ردیف چهارم از راست استفاده می‌کردند. برای چرتکه‌اندازی، ابتدا تمام مهره‌ها را به طرف بالا قرار می‌دادند. در مقیاس پولی قدیم ایران، ۴ عدد پنج شاهی، برابر با یک ریال بود. ۴ مهره ردیف اول نمایندهٔ شاهی‌ها بوده و مهره‌های ردیف دوم نماینده یک ریالی بود. وقتی عدد مورد نظر از ۱۰ ریال بالاتر می‌رفت، ۱۰ مهره ردیف دوم بالا رفته و یک مهره از ردیف سوم را پایین می‌آوردند.[۱۷]

فواید کار با چرتکه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تحقیقات حاکی از آن است که آموزش چرتکه به دانش‌آموزان، موجب افزایش قدرت ذهن در محاسبات شده و به تدریج باعث افزایش تمرکز و دقت می‌شود. در یک پژوهش روشن شد که یادگیری محاسبات ذهنی ـ چرتکه‌ای توسط دانش‌آموزان سودانی باعث افزایش IQ آن‌ها به میزان ۱۱٫۷ امتیاز گردید.[۱۸] این آموزش‌ها روی مهارت حل مسئله و مدیریت زمان دانش‌آموزان نیز تأثیر مثبتی داشته است.[۱۹]

پانویس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. ↑ معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژه چرتکه.
  2. ↑ غلامی، بازی‌های محلی گیلان، ۱۳۹۰ش، ص۸۲.
  3. ↑ جمال‌زاده، قصه ما به سر رسید، ۱۳۵۷ش، ص۱۷۵.
  4. ↑ مصاحب، دایرةالمعارف فارسی، ذیل واژه چرتکه.
  5. ↑ ullan, the history of the abacus, 1968, p17؛ Sarton, Introduction to The History of Science, 1975, I, P756.
  6. ↑ آذرنوش، فرهنگ معاصر عربی فارسی، ذیل واژه عد.
  7. ↑ پوریانسب، «تاریخ حساب‌داری»، ۱۳۸۸–۱۳۸۹ش، ص۲۸.
  8. ↑ مقدم، «هندسه باستان: نگارش، هنر، ریاضیات»، ۱۳۹۲ش، ص۲۷۵.
  9. ↑ Smith, history of mathematics, 1958, II, P159.
  10. ↑ Needham, Science and Civilisation In China, 1959, III, P78.
  11. ↑ Pullan, the history of the abacus, 1968, p20.
  12. ↑ Sarton, Introduction to The History of Science, 1975, I, P756-757.
  13. ↑ Davis,”The History of Computation’’, 1989, I, P119.
  14. ↑ Pullan, the history of the abacus, 1968, p20.
  15. ↑ Davis,”The History of Computation’’, 1989, I, P119.
  16. ↑ غلامی، بازی‌های محلی گیلان، ۱۳۹۰ش، ص۸۲–۸۳.
  17. ↑ جانب‌اللهی، چهل گفتار در مردم‌شناسی میبد، ۱۳۹۰ش، دفتر چهارم، ص۵۴۰–۵۴۱.
  18. ↑ بزازی لمراسکی، «تأثیر آموزش محاسبه ذهنی-چرتکه‌ای بر مهارت حل مسئله ریاضی دانش‌آموزان مقطع ابتدایی»، ۱۳۹۵ش، ص۷–۸.
  19. ↑ بزازی لمراسکی، «تأثیر آموزش محاسبه ذهنی-چرتکه‌ای بر مهارت حل مسئله ریاضی دانش‌آموزان مقطع ابتدایی»، ۱۳۹۵ش، ص۱۶–۱۷.

منابع

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

{آغا منابع}}

  • آذرنوش، آذرتاش، فرهنگ معاصر عربی فارسی، تهران، نی، ۱۳۷۹ش.
  • بزازی لمراسکی، مانا و دیگران، «تأثیر آموزش محاسبه ذهنی-چرتکه‌ای بر مهارت حل مسئله ریاضی دانش‌آموزان مقطع ابتدایی»، فصل‌نامه فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات در علوم تربیتی، شماره ۱، ۱۳۹۵ش.
  • پوریانسب، امیر، «تاریخ حساب‌داری»، حساب‌دار، تهران، شماره ۲۱۷، ۱۳۸۸–۱۳۸۹ش.
  • جانب‌اللهی، محمدسعید، چهل گفتار در مردم‌شناسی میبد، سبحان نور، ۱۳۹۰ش.
  • جمال‌زاده، محمدعلی، قصه ما به سر رسید، تهران، [بی‌نا]، ۱۳۵۷ش.
  • غلامی، اباذر، بازی‌های محلی گیلان، رشت، ایلیا، ۱۳۹۰ش.
  • مصاحب، غلام‌حسین و دیگران، دایرةالمعارف فارسی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۹۵ش.
  • معین، حسن، فرهنگ فارسی، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۱۱ خرداد ۱۴۰۱ش.
  • مقدم، آژیده، «هندسه باستان: نگارش، هنر، ریاضیات»، باستان‌شناسی حوزه هلیل‌رود جنوب شرق ایران جیرفت، به‌تحقیق یوسف مجیدزاده و محمدرضا میری، تهران، ۱۳۹۲ش.
  • Davis, Harold T. , ”The History Of Computation’’, National Council Of Teachers Of Mathematics, 1989.
  • Needham, joseph, Science and Civilisation In China, cambridge, 1959.
  • Pullan, J. M. , the history of the abacus, London, 1968.
  • Sarton, George, Introduction to The History of Science, Malabar, Fla, 1975.
  • Smith, david Eugene, history of mathematics, new york, 1958.


برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:چرتکه&oldid=26086»