پیشنویس:تبریز: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| (۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:Osm-intl,10,38.06,46.29,270x300@2x.png| | [[پرونده:Osm-intl,10,38.06,46.29,270x300@2x.png|alt=نقشه شهر تبریز|بندانگشتی|نقشه شهر تبریز]] | ||
{{درشت|'''شهر تبریز'''}}؛ مرکز استان آذربایجان شرقی.{{سخ}}تبریز، مرکز استان آذربایجان شرقی، شهری تاریخی و فرهنگی با اهمیت اقتصادی، علمی و گردشگری است و به «شهر اولینها» و «شهر جهانی بافت فرش» مشهور است. تبریز از دیرباز محل عبور تاریخ و فرهنگ بوده و همواره مورد توجه سفرنامهنویسان و تاریخنگاران قرار گرفته است؛ از دوران عباسیان تا [[صفویه]] و [[قاجاریه]]، این شهر مرکز [[تجارت]]، سیاست و حرکتهای آزادیخواهانه بوده است. [[جمعیت]] آن در دهههای اخیر رشد چشمگیری داشته و امروزه پنجمین شهر پرجمعیت ایران بهشمار میرود. تبریز با آثار تاریخی چون [[مسجد کبود]]، [[ارگ علیشاه]]، عمارت [[ائل گلی]] و مجموعه بازارهای سنتی، و جاذبههای طبیعی مانند [[سهند|کوه سهند]] و [[دریاچه ارومیه]]، مقصدی مهم برای گردشگران داخلی و خارجی است. این شهر با تلفیق تاریخ، فرهنگ، صنعت و طبیعت، نماد پویایی و شکوه منطقه آذربایجان ایران بهشمار میرود. | |||
==معرفی شهر تبریز== | ==معرفی شهر تبریز== | ||
تبریز، شهری بزرگ در منطقه [[آذربایجان]] [[ایران]] و نیز مرکز استان آذربایجان شرقی است. این شهر، در دهههای اخیر، بهعنوان قطب اقتصادی منطقه آذربایجان ایران شناخته شده است. شهر بدون گدا، شهر اولینها، پایتخت [[گردشگری اسلامی]] (در سال ۲۰۱۸م)، سالمترین و امنترین شهر ایران، دومین شهر صنعتی ایران، دومین قطب علوم پزشکی و جذب [[گردشگری سلامت|گردشگر سلامت]] در ایران و شهر جهانی بافت [[فرش]]، از عناوین و افتخارات شهر تبریز است.<ref>[https://www.ettelaat.com/etiran/?p=154271 «تبریز بهعنوان شهر جهانی بافت فرش برگزیده شد»، سایت اطلاعات.]</ref> | |||
==پیشینه== | ==پیشینه تبریز== | ||
نامهای مختلفی برای این منطقه، در منابع تاریخی و جغرافیایی آمده است، مانند آکراتا، آماتا، تارماکیس، تاورژ، تربیز، تاوریز، توریز، داوریژ، دژ تارویی و قازا. تبریز، همچنین، در طول تاریخ دارای عناوینی مانند دارالسلطنه و | [[پرونده:Chahar Menar1.jpg|جایگزین=امامزاده چهارمنار_تبریز|بندانگشتی|امامزاده چهارمنار (آرامگاه چند تن از امیران روادی، سلاطین سلجوقی و آققویونلو) در بازار تبریز]] | ||
افشار | نامهای مختلفی برای این منطقه، در منابع تاریخی و جغرافیایی آمده است، مانند آکراتا، آماتا، تارماکیس، تاورژ، تربیز، تاوریز، توریز، داوریژ، دژ تارویی و قازا. تبریز، همچنین، در طول تاریخ دارای عناوینی مانند دارالسلطنه و قبةالاسلام بوده است.<ref>چکنگی، فرهنگنامة تطبیقی نامهای قدیم و جدید مکانهای جغرافیایی ایران و نواحی مجاور، 1378ش، ص183-184؛{{سخ}} | ||
افشار سیستانی، پژوهش در نام شهرهای ایران، 1382ش، ص231-232.</ref>{{سخ}} | |||
تبریز، پس از غلبه مغول بر ایران، بهعنوان پایتخت ایران، انتخاب شد و این گامی بزرگ بهسوی آبادانی و توسعه این شهر بود.<ref>بارتولد، | در برخی از کتب کهن، از تبریز بهعنوان شهری کوچک اما آباد یاد شده است.<ref>حدودالعالم من المشرق الی المغرب، 1362ش، ص158.</ref> یاقوت حموی (۵۷۴–۶۲۶ق)، از تبریز بهعنوان شهری مشهور، آباد، زیبا و دارای باروهای استوار یاد کرده است. او به رودخانههای این منطقه و باغهای سرسبز و عظیم در اطراف آنها نیز اشاره کرده و بر این باور است که تبریز در روزگار خلافت عباسیان، گسترش یافته و از آن زمان، پارچههای مختلف عبایی، ختایی، سنج و سقلاطونی در این شهر بافته شده و به دیگر شهرهای غربی و شرقی فرستاده میشد.<ref>حموی، یاقوت، معجمالبلدان، 1866م، ج1، ص822.</ref>[[پرونده:Unnamed (7).jpg|جایگزین=ستارخان و باقر خان|بندانگشتی|ستارخان و باقرخان در میان مشروطهطلبان تبریز.]]تبریز، پس از غلبه مغول بر ایران، بهعنوان پایتخت ایران، انتخاب شد و این گامی بزرگ بهسوی آبادانی و توسعه این شهر بود.<ref>بارتولد، تذکرة جغرافیایی تاریخی ایران، 1372ش، ص223-224.</ref> حمدالله مستوفی (۶۸۰–۷۵۰ق)، بنای این شهر را بهدست «زبیده خاتون» همسر هارونالرشید دانسته که این شهر را بهعنوان دارالملک آذربایجان و بزرگترین سرزمین ایران، پرآوازه کرد.<ref>مستوفی، حمدالله، نزهةالقلوب، بهتحقیق گای لسترنج، لیدن، بریل، 1333ق، ص75.</ref> گروهی دیگر از محققان، ساخت این سرزمین بهدستور همسر هارونالرشید را نادرست دانستهاند اما آبادانی تبریز در سده سوم هجری و دوران خلافت عباسی را پذیرفتهاند.<ref>لسترنج، جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی، 1383ش، ص173.</ref> | ||
از تبریز، در سفرنامههای بسیاری یاد شده است. [[ناصر خسرو]] (۳۹۴–۴۸۱ق)، [[مارکوپولو]] (۱۲۵۴–۱۳۲۴م)، [[ابنبطوطه]] (۷۰۳–۷۷۹م) و برخی از مسافران اروپایی و فرستادگان سایر کشورها به ایران، از این شهر و بزرگی و آبادی آن در طول تاریخ نوشتهاند. کلاویخو (درگذشته ۱۴۱۲م)، فرستاده پادشاهی اسپانیا، این شهر را دارای خیابانهای پهن، میدانهایی وسیع، ساختمانهای بزرگ و زیبا و [[مسجد|مساجدی]] با کاشیهای آبی و طلایی معرفی کرده است.<ref>کلاویخو، سفرنامه، 1337ش، ص160-161.</ref>{{سخ}} | |||
تبریز، در دوره شاهاسماعیل صفوی بهعنوان پایتخت ایران انتخاب شد، اما در اواخر حکومت صفویان، از پیشرفت صعودی این منطقه کاسته شد و در نتیجهٔ تجاوز کشورهای هممرز با این منطقه، جنگهای جهانی اول و دوم، وقوع بلایای طبیعی متعدد مانند زلزله، این شهر، بسیار آسیب دید و قحطی و فتنه، این سرزمین را با مشکلات و ناملایمات بسیاری روبهرو کرد.<ref>سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، فرهنگ جغرافیایی شهرستانهای کشور (شهرستان تبریز)، 1380ش، ص130-132.</ref> | |||
در دوره حکومت قاجاریان، تبریز، ولیعهدنشین [[ایران]] و در زمان [[جنبش مشروطه]]، مرکز مبارزه علیه اشغالگران بود. در این دوران، آزادیخواهان بسیاری از تبریز برخاستند که از آن جمله میتوان به [[ستارخان]]، [[باقرخان]] و [[ثقةالاسلام تبریزی]]، اشاره کرد.<ref>سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، فرهنگ جغرافیایی شهرستانهای کشور (شهرستان تبریز)، 1380ش، ص131 و 133.</ref> مردم تبریز، در [[انقلاب اسلامی|انقلاب ۱۳۵۷ش]] ایران نیز نقشی پررنگ داشتند.<ref>احمدی، قومیت و قومگرایی در ایران (از افسانه تا واقعیت)، 1378ش، ص135-139؛{{سخ}} | |||
مقصودی، تحولات قومی در ایران؛ علل و زمینهها، 1380ش، ص263-271.</ref> | |||
سیمای شهرستان تبریز، ۱۳۸۲ش، ص۹.</ref> | ==جغرافیای تبریز== | ||
#مهرانرود (مهرانه رود/ میدان چای): این رودخانه از ارتفاعات سهند سرچشمه گرفته و طول آن در حدود | [[پرونده:B6688.jpg|alt=روخانه مهران رود - میدان چای تبریز|بندانگشتی|رودخانه مهران رود، معروف به میدان چای تبریز]] | ||
مختصات جغرافیایی شهر تبریز، در حدودَ ۱۸°۴۶ طول شرقی وَ ۰۴°۳۸ عرض شمالی است. میانگین بارندگی سالانه در این منطقه، ۳۰۸ میلیمتر است. آبوهوای این منطقه، معتدل مایل به سرد، خشک و کوهستانی است.<ref>جعفری، گیتاشناسی ایران، ج3، 1379ش، ص279-280.</ref> | |||
شهرستان تبریز در منطقهای نیمهکوهستانی و نیمهجلگهای قرار گرفته است. جلگه وسیع تبریز، مثلثیشکل بوده و قاعده آن در حاشیه شرق [[دریاچه ارومیه]] واقع شده است. دو ضلع دیگر این جلگه نیز با منطقه کوهستانی عینالی و توده آتشفشانی سهند، برخورد دارد.<ref>خیام، «نگرشی به تنگناهای ژئومورفولوژیکی توسعهٔ شهر تبریز»، ۱۳۷۴ش، ص92.</ref> این جلگه، از نوع کوهستانی و دارای شیب ملایمی در حدود ۳ تا ۴درصد بوده و ارتفاع آن نیز در حدود ۱۳۵۰ متر از سطح دریا است. جلگه تبریز، در قسمت جنوبی شهرستان مرند، توسط کوه میشو (میشوداغ) از جلگه مرند جدا شده، سپس توسط تپهماهورهایی به کوه موروداغ میپیوندد. مرتفعترین نقطه موروداغ در حدود ۲۲۱۰ متر است. کوه معروف سهند نیز در سمت جنوبی جلگه تبریز قرار دارد. دامنههای کوه سهند، از ارتفاع نزدیک به ۲٬۵۰۰ متر به سمت پایین، پوشیده از چراگاههای طبیعی با مساحت ۵۵۷٬۵۰۰ هکتار است که محلی برای ییلاق عشایر آذربایجانی بهشمار میرود.<ref>فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشور، ج6، ۱۳۷۱ش، ص46.</ref> | |||
شهرستان تبریز، بهدلیل قرار گرفتن در مسیر [[دریاچه ارومیه]]، دارای رودهای جاری و فصلی گوناگون است.<ref>سیمای شهرستان تبریز، ۱۳۸۲ش، ص۹.</ref> از مهمترین این جریانهای آبی میتوان به موارد زیر اشاره کرد: | |||
#آجیچای (تلخهرود): بزرگترین رودخانه شهرستان تبریز با طول ۲۶۵ کیلومتر است. این رود، از ارتفاعات سبلان سرچشمه گرفته و پس از عبور از جلگه سراب، به جلگهٔ تبریز سرازیر میشود. و سرانجام در محل داشکَسَن، به دریاچه ارومیه میریزد.<ref>طرح هادی، ۱۳۸۰ش، ص18. | |||
سیمای شهرستان تبریز، ۱۳۸۲ش، ص۹.</ref> آب این رودخانهٔ بزرگ بهدلیل عبور از زمینهای گچی و نمکی، دارای املاح زیادی است. | |||
#مهرانرود (مهرانه رود/ میدان چای): این رودخانه از ارتفاعات سهند سرچشمه گرفته و طول آن در حدود ۶۱ کیلومتر است. مهرانرود، از اجتماع سه ریزآبه با نامهای «توله سرچای»، «بارالی چای» و «باغچه درهسر» تشکیل شده و در جلگه تبریز، به رودخانه آجیچای میپیوندد.<ref>ساری صراف، «روند آلودگی میدان چای یا مهرانرود در شهر تبریز»، ۱۳۷۰ش، ص۱۷.</ref> | |||
#لیقوانرود: این رودخانه، از ارتفاعات سهند سرچشمه گرفته و پس از گذار از اراضی مختلف به مهرانرود میپیوندد.<ref>طرح هادی، ۱۳۸۰ش، ص19.</ref> | #لیقوانرود: این رودخانه، از ارتفاعات سهند سرچشمه گرفته و پس از گذار از اراضی مختلف به مهرانرود میپیوندد.<ref>طرح هادی، ۱۳۸۰ش، ص19.</ref> | ||
#رودخانه گماناب (کومورچای): این رودخانه، از ارتفاعات کسبه و آغ داش سرچشمه گرفته و منبع تأمین آب آن، ذخایر برفی و چشمهسارهای این مناطق است. طول گماناب، در حدود | #رودخانه گماناب (کومورچای): این رودخانه، از ارتفاعات کسبه و آغ داش سرچشمه گرفته و منبع تأمین آب آن، ذخایر برفی و چشمهسارهای این مناطق است. طول گماناب، در حدود ۴۲ کیلومتر برآورد شده است.<ref>افشین، رودخانههایایران، ج1، ۱۳۷۳ش، ص485-486.</ref> | ||
#آب نهند: این رودخانه، از کوه کسبه سرچشمه گرفته و پس از پیوستن به شاخههای آبی دیگر، در نزدیکی پل ونیار به آجیچای میپیوندد.<ref>مشکور، تاریخ تبریز تا پایان قرن نهم هجری، ۱۳۵۲ش، ص۷.</ref> | #آب نهند: این رودخانه، از کوه کسبه سرچشمه گرفته و پس از پیوستن به شاخههای آبی دیگر، در نزدیکی پل ونیار به آجیچای میپیوندد.<ref>مشکور، تاریخ تبریز تا پایان قرن نهم هجری، ۱۳۵۲ش، ص۷.</ref> امروزه، سد نهند بر روی این رودخانه بسته شده و بخشی از آب شرب شهر تبریز را تأمین میکند. | ||
علاوهبر آبهای جاری و سطحی شهرستان تبریز، | علاوهبر آبهای جاری و سطحی شهرستان تبریز، ۴۰۰ رشته قنات نیز در این منطقه وجود دارد که ۳۶۱ رشتهٔ آن، هنوز فعال است.<ref>مشکور، تاریخ تبریز تا پایان قرن نهم هجری، ۱۳۵۲ش، ص9-17.</ref> | ||
==اقلیم== | ==اقلیم تبریز== | ||
شهرستان تبریز، از جمله مناطق سردسیر [[ایران]] است که تابستانهایی معتدل و زمستانهایی سرد دارد. توده هوای مدیترانهای در این منطقه، بارشهای بسیاری را به همراه میآورد. جریان هوایی اطلس شمالی نیز، منجر به ورود سرمای شدید و بارش برف در این منطقه میشود. متوسط بارندگی سالانه در این منطقه، | شهرستان تبریز، از جمله مناطق سردسیر [[ایران]] است که تابستانهایی معتدل و زمستانهایی سرد دارد. توده هوای مدیترانهای در این منطقه، بارشهای بسیاری را به همراه میآورد. جریان هوایی اطلس شمالی نیز، منجر به ورود سرمای شدید و بارش برف در این منطقه میشود. متوسط بارندگی سالانه در این منطقه، ۲۶۱٫۳ میلیمتر است. هوای این شهرستان، از رطوبت نسبی کمی (در حدود ۵۱ درصد) برخوردار است. | ||
وزش باد، در این منطقه از تمامی جهات رخ میدهد که باد شرقی آن شدت بیشتری دارد.<ref>سیمای شهرستان تبریز، ۱۳۸۲ش، ص6-8.</ref> | وزش باد، در این منطقه از تمامی جهات رخ میدهد که باد شرقی آن شدت بیشتری دارد.<ref>سیمای شهرستان تبریز، ۱۳۸۲ش، ص6-8.</ref> باد «آق یِل» از جمله بادهای محلی تبریز است که در اسفندماه رخ داده و منجر به آب شدن سریع برفها میشود. باد نامنظم «گِچی قران» (بزکُش)، از جمله بادهایی است که در هنگام وزش آن، هوای تبریز مملو از گرد و خاک و آلودگی میشود.<ref>مشکور، تاریخ تبریز تا پایان قرن نهم هجری، ۱۳۵۲ش، ص25.</ref> اقلیم این منطقه در قسمت شمالی بهصورت سرد و نیمهخشک و در سمت جنوبی نیز نیمهخشک تا مرطوب است.<ref>سیمای شهرستان تبریز، ۱۳۸۲ش، ص8-9.</ref> | ||
==زبان و [[دین]]== | ==زبان و [[دین]] مردم تبریز== | ||
زبان مردم در این مطقه، ترکی و گویش آنها آذری است. زبان فارسی نیز بهعنوان زبان رسمی استفاده میشود. مردم تبریز، بیشتر [[مسلمان]] و [[شیعه]] دوازده امامی هستند.<ref>سیمای شهرستان تبریز، ۱۳۸۲ش، | زبان مردم در این مطقه، ترکی و گویش آنها آذری است. زبان فارسی نیز بهعنوان زبان رسمی استفاده میشود. مردم تبریز، بیشتر [[مسلمان]] و [[شیعه]] دوازده امامی هستند.<ref>سیمای شهرستان تبریز، ۱۳۸۲ش، ص12. | ||
فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشور، ج6، ۱۳۷۱ش، ص47.</ref> | فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشور، ج6، ۱۳۷۱ش، ص47.</ref> | ||
==جمعیت== | ==جمعیت تبریز== | ||
در دهههای اخیر، بهواسطه رشد چشمگیر امکانات رفاهی، مراکز صنعتی، تجاری، آموزشی و خدماتی، جمعیت این شهر، رشد بسیاری داشته است. در نخستین سرشماری صورت گرفته در ایران (۱۳۳۵ش)، جمعیت این شهر در حدود ۲۸۹٬۹۹۶ تن بوده که در ۱۳۷۵ش به ۱٬۱۹۱٬۰۴۳ رسیده است.<ref> | در دهههای اخیر، بهواسطه رشد چشمگیر امکانات رفاهی، مراکز صنعتی، تجاری، آموزشی و خدماتی، جمعیت این شهر، رشد بسیاری داشته است. در نخستین سرشماری صورت گرفته در ایران (۱۳۳۵ش)، جمعیت این شهر در حدود ۲۸۹٬۹۹۶ تن بوده که در ۱۳۷۵ش به ۱٬۱۹۱٬۰۴۳ رسیده است.<ref>نورالهی، توزیع و طبقهبندی جمعیت شهرهای ایران در سرشماریهای 75-1335ش1382ش، ص199 و 268.</ref> این جمعیت، بنا بر آمار اعلام شده در ۱۳۹۵ش به ۱٬۵۸۴٬۸۵۵ تن افزایش یافت.<ref>مرکز آمار ایران، بازسازی و برآورد جمعیت شهرستانهای کشور، 1382ش، ص31.</ref> تبریز، امروزه پنجمین شهر پرجمعیت [[ایران]] است. | ||
==شهرستان تبریز در تقسیمات کشوری== | ==شهرستان تبریز در تقسیمات کشوری== | ||
امروزه شهرستان | امروزه شهرستان تبریز بر اساس تقسیمات کشوری [[ایران]]، دارای ۳ بخش (مرکزی، خسروشاه و باسمنج)، ۴ شهر (تبریز، سردرود، خسروشاه و باسمنج)، ۷ دهستان (آجیچای، اسپران، سردصحرا، مهرانرود، تازهکند، [[لاهیجان]] و میدانچای) و ۷۰ روستای بزرگ و کوچک است. | ||
==راههای ارتباطی== | ==راههای ارتباطی تبریز== | ||
شهرستان تبریز، یکی از قطبهای صنعتی و تجاری [[ایران]] است و بههمین دلیل دارای سیستم حملونقل و موقعیت ویژهای است. ارتباط این استان با نواحی مرزی در غرب ایران، نزدیکی به مرز بازرگان و کشور [[ترکیه]]، داشتن راههای جادهای و راهآهن با شهرستانهای مجاور، از | [[پرونده:Tabriz Airport.jpg|جایگزین=فرودگاه تبریز|بندانگشتی|فرودگاه بینالمللی شهید مدنی تبریز]]شهرستان تبریز، یکی از قطبهای صنعتی و تجاری [[ایران]] است و بههمین دلیل دارای سیستم حملونقل و موقعیت ویژهای است. ارتباط این استان با نواحی مرزی در غرب ایران، نزدیکی به مرز بازرگان و کشور [[ترکیه]]، داشتن راههای جادهای و راهآهن با شهرستانهای مجاور، از جمله دلایل توسعه صنعت و تجارت در این منطقه است. شهرستان تبریز، از طریق محور تبریز ـ جلفا، به کشورهای [[ارمنستان]] و آذربایجان نیز دسترسی دارد.<ref>سیمای شهرستان تبریز، ۱۳۸۲ش، ص128-132.</ref> فرودگاه تبریز، در ۱۳۳۶ش احداث و از ۱۳۷۰ش به فرودگاهی بینالمللی تبدیل شد.<ref>سیمای شهرستان تبریز، ۱۳۸۲ش، ص135.</ref> تبریز، از طریق زمین و هوا، به شهرهای اطراف خود و مرکز ایران راه دارد؛ برای مثال، فاصله این شهر تا پایتخت ایران ([[تهران]]) ۶۱۴ کیلومتر است.<ref>سازمان نقشهبرداری کشور، نقشة راههای ایران، 1384ش.</ref> | ||
==اقتصاد== | ==اقتصاد تبریز== | ||
اقتصاد مردم در این منطقه، بر پایه تجارت، صنعت، [[کشاورزی]]، [[باغداری]] و دامداری است. صنایع دستی متعددی نیز در این منطقه وجود دارد که از آن جمله میتوان به «قالیبافی»، «معرقکاری»، «[[سفالگری]]»، «[[گلیمبافی]]» و «طراحی قالی» اشاره کرد. فرشهای تبریز، از جمله فرشهای ممتاز و شناختهشده در بازار جهانی هستند. | اقتصاد مردم در این منطقه، بر پایه تجارت، صنعت، [[کشاورزی]]، [[باغداری]] و دامداری است. صنایع دستی متعددی نیز در این منطقه وجود دارد که از آن جمله میتوان به «قالیبافی»، «معرقکاری»، «[[سفالگری]]»، «[[گلیمبافی]]» و «طراحی قالی» اشاره کرد. فرشهای تبریز، از جمله فرشهای ممتاز و شناختهشده در بازار جهانی هستند. | ||
==ادبیات تبریز== | ==ادبیات تبریز== | ||
شعر و ادب فارسی، اگرچه با ظهور شاعران و نویسندگان بزرگی همچون [[رودکی]]، پدر شعر فارسی، ابتدا در منطقه خراسان و ماوراءالنهر رسمیت یافت؛ اما از سده پنجم هجری، زبان و ادب فارسی، در شهر زیبا و پرجمعیت<ref>ابنحوقل، | شعر و ادب فارسی، اگرچه با ظهور شاعران و نویسندگان بزرگی همچون [[رودکی]]، پدر شعر فارسی، ابتدا در منطقه خراسان و ماوراءالنهر رسمیت یافت؛ اما از سده پنجم هجری، زبان و ادب فارسی، در شهر زیبا و پرجمعیت<ref>ابنحوقل، صورةالارض، ۱۳۴۵ش، ص۸۴.</ref> تبریز، که با عنوان دارالاسلام و دارالمک<ref>مولوی، مثنوی معنوی، ج6، ۱۳۶۳ش، ص3106-3116.</ref> شناخته میشد، رواج یافت و کمکم، یکی از قطبها و مراکز برجستهٔ فرهنگ و ادب ایرانزمین شد. فرهنگ و ادب فارسی در شهر تبریز، چه از نظر کیفیت ادبی و چه از نظر تعداد شاعران و نویسندگان، چشمگیر است.<ref>Rypka, Historyof Iranian Literature, 1968, P201.</ref> | ||
متخصصان، سیر تاریخی گسترش ادب فارسی در تبریز را در چهار دوره بررسی کردهاند: | متخصصان، سیر تاریخی گسترش ادب فارسی در تبریز را در چهار دوره بررسی کردهاند: | ||
===دوره اول=== | ===دوره اول=== | ||
در سده | در سده ۵ق، سبک خراسانی به تبریز رسید و توسعه یافت. آغازگر شعر و ادب فارسی در تبریز، «قطران تبریزی» است که از منظر ناصرخسرو، او شعر دری را به خوبی میسرود<ref>ناصرخسرو، سفرنامه، ۱۳۶۳ش، ص29.</ref> و نزد پژوهشگران با القابی همچون شرفالزمان، فخرالشعرا و امامالشعرا شناخته میشد.<ref>عوفی، لبابالالباب، ج2، ۱۹۰۱م، ص214. | ||
دولتشاه سمرقندی، تذکرة الشعراء، ۱۹۰۱م، | دولتشاه سمرقندی، تذکرة الشعراء، ۱۹۰۱م، ص۶۷. | ||
فروزانفر، سخن و سخنوران، ۱۳۶۹ش، | فروزانفر، سخن و سخنوران، ۱۳۶۹ش، ص۴۹۲. | ||
صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۱۳۷۸ش، ج1، ص422-423.</ref> | صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۱۳۷۸ش، ج1، ص422-423.</ref> | ||
===دوره دوم=== | ===دوره دوم=== | ||
با حمله مغول به خراسان و ماوراءالنهر، سبک خراسانی در ادب فارسی افول کرد و جای خود را به سبک عراقی داد.<ref>میسا، سبکشناسی شعر، ۱۳۷۴ش، | با حمله مغول به خراسان و ماوراءالنهر، سبک خراسانی در ادب فارسی افول کرد و جای خود را به سبک عراقی داد.<ref>میسا، سبکشناسی شعر، ۱۳۷۴ش، ص۱۹۲. | ||
محجوب، سبک خراسانی در شعر فارسی، ۱۳۴۵ش، ص۵۵۹.</ref> | محجوب، سبک خراسانی در شعر فارسی، ۱۳۴۵ش، ص۵۵۹.</ref> در طول قرن ۶ق، شاعران آذربایجانی نامدار همچون [[نظامی]]، [[خاقانی]]، مجیر بیلقانی و فلکی شروانی، شیوهای میانه را در پیش گرفتند و از زبان سبک خراسانی و اندیشه و قالب شعری سبک عراقی، بهره گرفتند.<ref>شمیسا، سبکشناسی شعر، ۱۳۷۴ش، ص۱07.</ref> همزمان با سلطهٔ ایلخانیان بر آذربایجان سده ۷ق و انتخاب تبریز بهعنوان پایتخت ایران،<ref>لسترنج، سرزمینهای خلافت شرقی، ۱۳۶۴ش، ص۱۷۳.</ref> منابع تاریخی، از حضور ۴۰۰ استاد، ۱۰۰۰ طالب علم و ۶۰۰۰ دانشجو در سطوح مختلف علمی، در دارالعلمهای رشیدی تبریز و نیز ایجاد دو کتابخانه بزرگ که حاوی ۱۰۰۰ جلد [[قرآن]] نفیس (به خط خوشنویسان ماهر) و ۶۰ هزار جلد کتاب در زمینههای مختلف، در آن دوران، خبر دادهاند.<ref>حشری تبریزی، روضهٔ اطهار، ۱۳۷۱ش، ص۱۸۴.</ref> این دارالعلمها، از شکوه و رونقی خاص برخوردار بوده و اساتید و استادیاران با استفاده از کتابخانههای موجود، به تدریس دانشجویان و دانشآموزان مشغول بودند.<ref>رشیدالدین فضلالله، وقفنامهٔ ربع رشیدی، ۱۳۵۶ش، ص۱۳۰.</ref> | ||
مجموعه کمنظیر «سفینه تبریز» در همان روزگار توسط فردی به نام ابوالمجد محمد بن مسعود تبریزی، گردآوری و نوشته شد. محققان، این مجموعه را نمونهای گویا از سطح بالای دانش و ادب تبریزی، در قرنهای ۷ و ۸ق، دانستهاند.<ref>پورجوادی، «پیشگفتار»، «عرفان اصیل»، ۱۳۸۱ش، ص4.</ref> مجموعه سفینه تبریز، از ۲۱۱ رساله تشکیل شده که برخی از آنها، از ضبط نظم و نثر نویسندگان نامدار ایرانی ایجاد شدهاند. | |||
تبریز در این دوران، شاهد پرورش شاعران و ادیبانی عارفمسلک بود که از جملهٔ پارسیسرایان و پارسینویسان مشهور ایرانی محسوب میشدند. از آن جمله میتوان به خواجه همامالدین (معروف به همام تبریزی)،<ref>صفا، تاریخ، (3) 2/ 715 و 721</ref> نجمالدین ابوبکر محمد ظاهری (معروف به نجمالدین زرکوب)،<ref>نفیسی، ۱ / ۱۷۶–۱۷۷</ref> شیخ محمود شبستری تبریزی (سراینده مثنوی عرفانی «گلشن راز»)،<ref>هدایت، ۱(۲) / ۵۹. | |||
صفا، همان، ۳(۲) / | صفا، همان، ۳(۲) / ۷۶۶–۷۶۷</ref> شمسالدین محمد بزازینی تبریزی (ملقب به شیرین) و قطبالدین عقیقی تبریزی و پسر او جلالالدین اشاره کرد. | ||
پس از ایلخانیان، ترکمانان قرا قویونلو و آق قویونلو<ref>اقبال، | پس از ایلخانیان، ترکمانان قرا قویونلو و آق قویونلو<ref>اقبال، ۶۵۵–۶۶۰</ref> نیز، به شعر و ادب فارسی، علاقه نشان دادند و مورخان، ادیبان و شاعران توانمند را به دربار خود دعوت کرده و از وجود آنها بهره میبردند. جهانشاه قراقویونلو، خود نیز با تخلص «حقیقی» و فرزندش آقمیرزا با تخلص «بُداق»، شعر میسرودند.<ref>صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۱۳۷۸ش، ج4، ص133-134.</ref> در دوران حکومت یعقوببیگ، از پادشاهان معروف آققویونلو، تبریز از مهمترین مراکز تجمع شاعران بود. جامی، مثنوی معروف «سلامان و آبسال» خود را بهنام یعقوببیگ سروده و در چندین قصیده او را ستایش کرده است.<ref>صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۱۳۷۸ش، ج4، ص136.</ref> در این دوران، نظم رخدادهای تاریخی جایگزین نظم داستانهای قهرمانی و ملی شد. منظومههای «شاهنشاهنامه پاییزی»، «کرتنامه»، «سامنامه» و «ظفرنامه» از جمله منظومههای تاریخی آن زمان هستند. بسیاری از پژوهشگران، سبک نوشتاری این منظومهها را متأثر از [[شاهنامه فردوسی]] دانستهاند.<ref>صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۱۳۷۸ش، ج5، ص671-672.</ref> | ||
===دوره سوم=== | ===دوره سوم=== | ||
از اوایل قرن | از اوایل قرن ۱۰ق، نظم و نثر ایرانیان به سبک هندی یا سبک اصفهانی متمایل شد.<ref>صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۱۳۷۸ش، ج5، ص671-672.</ref> در تبریز اما سبک هندی یا اصفهانی، چندان با استقبال روبهرو نشد و حتی نهضت «بازگشت ادبی» به راه افتاد که پایبندی بسیاری از شاعران تبریز را به اصول سبک عراقی نشان میداد. میرزا شرفالدین محمد تبریزی (متخلص به مجذوب)<ref>شاملو، قصص الخاقانی، ج2، ۱۳۷۱ش، ص73. | ||
صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۱۳۷۸ش، ج5، ص1316-1317.</ref> | صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۱۳۷۸ش، ج5، ص1316-1317.</ref> و صادقی افشار تبریزی (معروف به صادقی کتابدار و صاحب تذکره «مجمع الخواص»)<ref>آذربیگدلی، آتشکده، ج1، ۱۳۳۴ش، ص71-72. | ||
نصرآبادی، تذکره، ۱۳۷۸ش، | نصرآبادی، تذکره، ۱۳۷۸ش، ص۵۶–۵۷. | ||
صادقی کتابدار، مجمعالخواص، ۱۳۳۷ش، | صادقی کتابدار، مجمعالخواص، ۱۳۳۷ش، ص۳۱۴–۳۱۷. | ||
تربیت، دانشمندان آذربایجان، ۱۳۱۴ش، | تربیت، دانشمندان آذربایجان، ۱۳۱۴ش، ص۲۱۲–۲۱۳.</ref> از شاعران این دوره هستند. در همین دوره، دو رویداد مهم ادبی در تبریز بهوقوع پیوست: ۱. حرکت کاروانی فرهنگی از تبریز بهسوی هند با هدف برقراری ارتباط فرهنگی و ادبی؛ در این حرکت، شماری از شاعران و عالمان تبریزی، خود را به دربار اکبرشاه گورکانی در سرزمین هند، رساندند.<ref>نفیسی، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی، ج1، ۱۳۶۳ش، ص514-520. | ||
گلچین معانی، کاروان هند، ۱۳۶۹ش، ص972-979 و 1013-1019.</ref> | گلچین معانی، کاروان هند، ۱۳۶۹ش، ص972-979 و 1013-1019.</ref> ۲. شکلگیری ادبیات ترکی آذربایجان؛ تسلط ترکمانان بر امور مملکتی و نظامی، موجب چیرهشدن زبان ترکی بر این منطقه و شکلگیری فرهنگ و ادب ترکی آذربایجانی شد.<ref>صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۱۳۷۸ش، ج5، ص423-425.</ref> | ||
===دوره چهارم=== | ===دوره چهارم=== | ||
این دوره که از سده | این دوره که از سده ۱۳ق شروع شده و به روزگار معاصر میرسد شامل دو جریان «بازگشت ادبی» و «جریان نوگرایی» است. | ||
#بازگشت ادبی: این جریان، شامل رویآوردن مجدد شاعران در قصیدهسرایی به سبک خراسانی و بازگشت آنها به سبک عراقی در غزلسرایی است. | #بازگشت ادبی: این جریان، شامل رویآوردن مجدد شاعران در قصیدهسرایی به سبک خراسانی و بازگشت آنها به سبک عراقی در غزلسرایی است. | ||
#نوگرایی: این جریان، حاصل برخورد فرهنگ ایران با تمدن و فرهنگ غرب است. این جنبش، پیش از جنبش نیمایی، در تبریز، بهوقوع پیوست. | #نوگرایی: این جریان، حاصل برخورد فرهنگ ایران با تمدن و فرهنگ غرب است. این جنبش، پیش از جنبش نیمایی، در تبریز، بهوقوع پیوست. | ||
تبریز علاوه | تبریز علاوه بر شعر پارسی، خاستگاه ادبپژوهانی همچون یوسف اعتصامی (پدر پروین اعتصامی) و محققانی همچون میرزاآقا تبریزی (نخستین نمایشنامهنویس در زبان فارسی) و محمدعلی تربیت بوده است. | ||
==گردشگری== | ==گردشگری تبریز== | ||
[[پرونده:Beautiful architecture tabriz bazaar - Business.jpg| | [[پرونده:Beautiful architecture tabriz bazaar - Business.jpg|alt=بازار تبریز - تیمچهٔ مظفریه|بندانگشتی|بازار تبریز، تیمچهٔ مظفریه]] | ||
شهر تبریز، همواره بهدلیل داشتن مراکز زیبای تاریخی، طبیعی و فرهنگی، مورد استقبال گردشگران ایرانی و خارجی بوده است. از آن جمله میتوان به [[مسجد کبود]]، [[ارگ علیشاه]]، عمارت ائل گلی (شاه گلی)، مجموعه بازارها و تیمچههای زیبا، [[مقبرة | شهر تبریز، همواره بهدلیل داشتن مراکز زیبای تاریخی، طبیعی و فرهنگی، مورد استقبال گردشگران ایرانی و خارجی بوده است. از آن جمله میتوان به [[مسجد کبود]]، [[ارگ علیشاه]]، عمارت ائل گلی (شاه گلی)، مجموعه بازارها و تیمچههای زیبا، [[مقبرة الشعرا]]، ارتفاعات [[کوه سهند]]، سواحل [[دریاچه ارومیه]] و جاذبههای طبیعی دیگر اشاره کرد.<ref>سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی، جغرافیای استان آذربایجان شرقی، 1381ش، ص50-56.</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
*احمدی، حمید، قومیت و قومگرایی در ایران ( از افسانه تا واقعیت)، چ۴، تهران، نی، ۱۳۷۸ش. | {{آغاز منابع}} | ||
*افشار سیستانی، ایرج، پژوهش در نام شهرهای ایران، چ۲، تهران، روزنه، ۱۳۸۲ش. | * ابنحوقل، محمد، صورةالارض، ترجمهٔ جعفر شعار، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۴۵ش. | ||
*بارتولد، و، تذکرة جغرافیایی تاریخی ایران، ترجمة حمزه سردادور، چ۳، تهران، توس، ۱۳۷۲ش. | * احمدی، حمید، قومیت و قومگرایی در ایران (از افسانه تا واقعیت)، چ۴، تهران، نی، ۱۳۷۸ش. | ||
*«تبریز بهعنوان شهر جهانی بافت فرش برگزیده شد»، | * آذربیگدلی، لطفعلی، آتشکده، بهتحقیق حسن سادات ناصری، تهران، کتاب، ۱۳۳۴ش. | ||
*جعفری، عباس، دایرةالمعارف جغرافیایی ایران، تهران، ۱۳۷۹ش. | * افشار سیستانی، ایرج، پژوهش در نام شهرهای ایران، چ۲، تهران، روزنه، ۱۳۸۲ش. | ||
*جعفری، عباس، گیتاشناسی ایران، دایرةالمعارف جغرافیایی ایران، چ۱، تهران، گیتاشناسی، ۱۳۷۹ش. | * اقبال آشتیانی، عباس، تاریخ ایران، بهتحقیق محمد دبیرسیاقی، تهران، نیک فرجام، ۱۳۶۲ش. | ||
*چکنگی، علیرضا، فرهنگنامة تطبیقی نامهای قدیم و جدید مکانهای جغرافیایی ایران و نواحی مجاور، چ۱، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی، ۱۳۷۸ش. | * بارتولد، و، تذکرة جغرافیایی تاریخی ایران، ترجمة حمزه سردادور، چ۳، تهران، توس، ۱۳۷۲ش. | ||
*حدودالعالم من المشرق الی المغرب، بهتحقیق منوچهر ستوده، تهران، طهوری، ۱۳۶۲ش. | * پورجوادی، نصرالله، «پیشگفتار»، «عرفان اصیل»، سفینهٔ تبریز، تهران، ۱۳۸۱ش. | ||
*حموی، یاقوت، معجمالبلدان، بهتحقیق ووستنفلد، لایپزیک، ۱۸۶۶م. | * «تبریز بهعنوان شهر جهانی بافت فرش برگزیده شد»، وبسایت اطلاعات، تاریخ بارگذاری: ۱۵ مهر ۱۳۹۴ش. | ||
*خیام، مقصود، «نگرشی به تنگناهای ژئومورفولوژیکی | * تربیت، محمدعلی، دانشمندان آذربایجان، تهران، اختر، ۱۳۱۴ش. | ||
*ساری صراف، بهروز و رسولی، علیاکبر، «روند آلودگی میدان چای یا مهرانرود در شهر تبریز»، تهران، رشد، آموزش جغرافیا، س ۷، شماره ۲۷، ۱۳۷۰ش. | * جعفری، عباس، دایرةالمعارف جغرافیایی ایران، تهران، ۱۳۷۹ش. | ||
*سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی، جغرافیای استان آذربایجان شرقی، چ۳، تهران، شرکت چاپ و نشر کتابهای درسی ایران، ۱۳۸۱ش. | * جعفری، عباس، گیتاشناسی ایران، دایرةالمعارف جغرافیایی ایران، چ۱، تهران، گیتاشناسی، ۱۳۷۹ش. | ||
*سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، فرهنگ جغرافیایی | * چکنگی، علیرضا، فرهنگنامة تطبیقی نامهای قدیم و جدید مکانهای جغرافیایی ایران و نواحی مجاور، چ۱، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی، ۱۳۷۸ش. | ||
*سازمان نقشهبرداری کشور، نقشة راههای ایران، تهران، سازمان نقشهبرداری کشور (سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور)، ۱۳۸۴ش. | * حدودالعالم من المشرق الی المغرب، بهتحقیق منوچهر ستوده، تهران، طهوری، ۱۳۶۲ش. | ||
* حشری تبریزی، محمدامین، روضهٔ اطهار، بهتحقیق عزیز دولتآبادی، تهران، ستوده، ۱۳۷۱ش. | |||
* حموی، یاقوت، معجمالبلدان، بهتحقیق ووستنفلد، لایپزیک، ۱۸۶۶م. | |||
* خیام، مقصود، «نگرشی به تنگناهای ژئومورفولوژیکی توسعهٔ شهر تبریز»، تبریز، نشریهٔ دانشکدهٔ علوم انسانی و اجتماعی تبریز، س۱، شماره ۱، ۱۳۷۴ش. | |||
* دولتشاه سمرقندی، تذکرة الشعراء، بهتحقیق ادوارد براون، لیدن، ۱۹۰۱م. | |||
* رشیدالدین فضلالله، وقفنامهٔ ربع رشیدی، بهتحقیق مجتبی مینوی و ایرج افشار، تهران، انجمن آثار ملی، ۱۳۵۶ش. | |||
* ساری صراف، بهروز و رسولی، علیاکبر، «روند آلودگی میدان چای یا مهرانرود در شهر تبریز»، تهران، رشد، آموزش جغرافیا، س ۷، شماره ۲۷، ۱۳۷۰ش. | |||
* سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی، جغرافیای استان آذربایجان شرقی، چ۳، تهران، شرکت چاپ و نشر کتابهای درسی ایران، ۱۳۸۱ش. | |||
* سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، فرهنگ جغرافیایی شهرستانهای کشور (شهرستان تبریز)، چ۱، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ۱۳۸۰ش. | |||
* سازمان نقشهبرداری کشور، نقشة راههای ایران، تهران، سازمان نقشهبرداری کشور (سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور)، ۱۳۸۴ش. | |||
* شاملو، ولیقلی، قصص الخاقانی، بهتحقیق حسن سادات ناصری، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۱ش. | |||
* شمیسا، سیروس، سبکشناسی شعر، تهران، فردوس، ۱۳۷۴ش. | |||
* صادقی کتابدار، مجمعالخواص، ترجمهٔ عبدالرسول خیامپور، تبریز، بینا، ۱۳۳۷ش. | |||
* صفا، ذبیحالله، تاریخ ادبیات در ایران، تهران، فردوس، ۱۳۷۸ش. | |||
* عوفی، محمد، لباب الالباب، بهتحقیق ادوارد براون، لیدن، ]بینا[، ۱۹۰۱م. | |||
*فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشور، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران، ۱۳۷۱ش. | |||
*فروزانفر، بدیعالزمان، سخن و سخنوران، تهران، خوارزمی، ۱۳۶۹ش. | |||
*کلاویخو، سفرنامه، ترجمة مسعود رجبنیا، چ۳، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۳۷ش. | *کلاویخو، سفرنامه، ترجمة مسعود رجبنیا، چ۳، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۳۷ش. | ||
* | *گلچین معانی، احمد، کاروان هند، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۹ش. | ||
*گلچین معانی، احمد، مکتب وقوع، تهران، بهنشر، ۱۳۷۴ش. | |||
*لسترنج، گ، سرزمینهای خلافت شرقی، ترجمۀ محمود عرفان، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۶۴ش. | |||
*لسترنج، گای، جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی، ترجمة محمود عرفان، چ۶، تهران،شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۸۳ش. | *لسترنج، گای، جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی، ترجمة محمود عرفان، چ۶، تهران،شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۸۳ش. | ||
*محجوب، محمدجعفر، سبک خراسانی در شعر فارسی، تهران، دانشگاه تربیت معلم، ۱۳۴۵ش. | |||
*مرکز آمار ایران، بازسازی و برآورد جمعیت شهرستانهای کشور، تهران، مرکز آمار ایران (سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور)، ۱۳۸۲ش. | *مرکز آمار ایران، بازسازی و برآورد جمعیت شهرستانهای کشور، تهران، مرکز آمار ایران (سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور)، ۱۳۸۲ش. | ||
*مستوفی، حمدالله، نزهةالقلوب، بهتحقیق گای لسترنج، لیدن، بریل، ۱۳۳۳ق. | *مستوفی، حمدالله، نزهةالقلوب، بهتحقیق گای لسترنج، لیدن، بریل، ۱۳۳۳ق. | ||
*مقصودی، مجتبی، تحولات قومی در ایران؛ علل و زمینهها، چ۱، تهران، مؤسسه مطالعات ملی، ۱۳۸۰ش. | *مقصودی، مجتبی، تحولات قومی در ایران؛ علل و زمینهها، چ۱، تهران، مؤسسه مطالعات ملی، ۱۳۸۰ش. | ||
*مولوی، مثنوی معنوی، بهتحقیق نیکلسن، تهران، سنایی، ۱۳۶۳ش. | |||
*ناصرخسرو، سفرنامه، بهتحقیق محمد دبیرسیاقی، تهران، مژگان، ۱۳۶۳ش. | |||
*نصرآبادی، محمدطاهر، تذکره، بهتحقیق محسن ناجی نصرآبادی، تهران، اساطیر، ۱۳۷۸ش. | |||
*نفیسی، سعید، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی، تهران، فروغی، ۱۳۶۳ش. | |||
*نورالهی، طه، توزیع و طبقهبندی جمعیت شهرهای ایران در سرشماریهای ۷۵-۱۳۳۵ش، تهران، مرکز آمار ایران (سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور)، ۱۳۸۲ش. | *نورالهی، طه، توزیع و طبقهبندی جمعیت شهرهای ایران در سرشماریهای ۷۵-۱۳۳۵ش، تهران، مرکز آمار ایران (سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور)، ۱۳۸۲ش. | ||
*هدایت، رضا قلی، مجمعالفصحا، بهتحقیق مظاهر مصفا، تهران، بینا، ۱۳۳۱ش. | |||
{{آغاز چپچین}} | |||
*Rypka, J., Historyof Iranian Literature, Dordrecht, 1968. | |||
{{پایان چپچین}} | |||
{{پایان منابع}} | |||
{{#seo: | |||
|title=شهر تبریز کجاست؟ راهنمای سفر به شهر اولینها در ایران - ویکی زندگی | |||
|title_mode=Replaced Title | |||
|keywords=تبریز، شهر تبریز، جاهای دیدنی تبریز، سفر به تبریز، بازار تبریز، ائل گلی، شهر اولینها | |||
|description=تبریز، مرکز استان آذربایجان شرقی و شهر اولینها، مقصدی تاریخی و فرهنگی است. با جاذبههای گردشگری تبریز از مسجد کبود و بازار سنتی تا ائل گلی آشنا شوید - ویکی زندگی | |||
}} | |||
{{آذربایجان شرقی-افقی}} | |||
[[رده:جاذبههای گردشگری استان آذربایجان شرقی]] | |||
[[رده:شهرهای استان آذربایجان شرقی]] | |||
[[رده:شهرهای ایران]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۸ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۱۵:۴۹
شهر تبریز؛ مرکز استان آذربایجان شرقی.
تبریز، مرکز استان آذربایجان شرقی، شهری تاریخی و فرهنگی با اهمیت اقتصادی، علمی و گردشگری است و به «شهر اولینها» و «شهر جهانی بافت فرش» مشهور است. تبریز از دیرباز محل عبور تاریخ و فرهنگ بوده و همواره مورد توجه سفرنامهنویسان و تاریخنگاران قرار گرفته است؛ از دوران عباسیان تا صفویه و قاجاریه، این شهر مرکز تجارت، سیاست و حرکتهای آزادیخواهانه بوده است. جمعیت آن در دهههای اخیر رشد چشمگیری داشته و امروزه پنجمین شهر پرجمعیت ایران بهشمار میرود. تبریز با آثار تاریخی چون مسجد کبود، ارگ علیشاه، عمارت ائل گلی و مجموعه بازارهای سنتی، و جاذبههای طبیعی مانند کوه سهند و دریاچه ارومیه، مقصدی مهم برای گردشگران داخلی و خارجی است. این شهر با تلفیق تاریخ، فرهنگ، صنعت و طبیعت، نماد پویایی و شکوه منطقه آذربایجان ایران بهشمار میرود.
معرفی شهر تبریز
[ویرایش | ویرایش مبدأ]تبریز، شهری بزرگ در منطقه آذربایجان ایران و نیز مرکز استان آذربایجان شرقی است. این شهر، در دهههای اخیر، بهعنوان قطب اقتصادی منطقه آذربایجان ایران شناخته شده است. شهر بدون گدا، شهر اولینها، پایتخت گردشگری اسلامی (در سال ۲۰۱۸م)، سالمترین و امنترین شهر ایران، دومین شهر صنعتی ایران، دومین قطب علوم پزشکی و جذب گردشگر سلامت در ایران و شهر جهانی بافت فرش، از عناوین و افتخارات شهر تبریز است.[۱]
پیشینه تبریز
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
نامهای مختلفی برای این منطقه، در منابع تاریخی و جغرافیایی آمده است، مانند آکراتا، آماتا، تارماکیس، تاورژ، تربیز، تاوریز، توریز، داوریژ، دژ تارویی و قازا. تبریز، همچنین، در طول تاریخ دارای عناوینی مانند دارالسلطنه و قبةالاسلام بوده است.[۲]
در برخی از کتب کهن، از تبریز بهعنوان شهری کوچک اما آباد یاد شده است.[۳] یاقوت حموی (۵۷۴–۶۲۶ق)، از تبریز بهعنوان شهری مشهور، آباد، زیبا و دارای باروهای استوار یاد کرده است. او به رودخانههای این منطقه و باغهای سرسبز و عظیم در اطراف آنها نیز اشاره کرده و بر این باور است که تبریز در روزگار خلافت عباسیان، گسترش یافته و از آن زمان، پارچههای مختلف عبایی، ختایی، سنج و سقلاطونی در این شهر بافته شده و به دیگر شهرهای غربی و شرقی فرستاده میشد.[۴]
.jpg)
تبریز، پس از غلبه مغول بر ایران، بهعنوان پایتخت ایران، انتخاب شد و این گامی بزرگ بهسوی آبادانی و توسعه این شهر بود.[۵] حمدالله مستوفی (۶۸۰–۷۵۰ق)، بنای این شهر را بهدست «زبیده خاتون» همسر هارونالرشید دانسته که این شهر را بهعنوان دارالملک آذربایجان و بزرگترین سرزمین ایران، پرآوازه کرد.[۶] گروهی دیگر از محققان، ساخت این سرزمین بهدستور همسر هارونالرشید را نادرست دانستهاند اما آبادانی تبریز در سده سوم هجری و دوران خلافت عباسی را پذیرفتهاند.[۷]
از تبریز، در سفرنامههای بسیاری یاد شده است. ناصر خسرو (۳۹۴–۴۸۱ق)، مارکوپولو (۱۲۵۴–۱۳۲۴م)، ابنبطوطه (۷۰۳–۷۷۹م) و برخی از مسافران اروپایی و فرستادگان سایر کشورها به ایران، از این شهر و بزرگی و آبادی آن در طول تاریخ نوشتهاند. کلاویخو (درگذشته ۱۴۱۲م)، فرستاده پادشاهی اسپانیا، این شهر را دارای خیابانهای پهن، میدانهایی وسیع، ساختمانهای بزرگ و زیبا و مساجدی با کاشیهای آبی و طلایی معرفی کرده است.[۸]
تبریز، در دوره شاهاسماعیل صفوی بهعنوان پایتخت ایران انتخاب شد، اما در اواخر حکومت صفویان، از پیشرفت صعودی این منطقه کاسته شد و در نتیجهٔ تجاوز کشورهای هممرز با این منطقه، جنگهای جهانی اول و دوم، وقوع بلایای طبیعی متعدد مانند زلزله، این شهر، بسیار آسیب دید و قحطی و فتنه، این سرزمین را با مشکلات و ناملایمات بسیاری روبهرو کرد.[۹]
در دوره حکومت قاجاریان، تبریز، ولیعهدنشین ایران و در زمان جنبش مشروطه، مرکز مبارزه علیه اشغالگران بود. در این دوران، آزادیخواهان بسیاری از تبریز برخاستند که از آن جمله میتوان به ستارخان، باقرخان و ثقةالاسلام تبریزی، اشاره کرد.[۱۰] مردم تبریز، در انقلاب ۱۳۵۷ش ایران نیز نقشی پررنگ داشتند.[۱۱]
جغرافیای تبریز
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مختصات جغرافیایی شهر تبریز، در حدودَ ۱۸°۴۶ طول شرقی وَ ۰۴°۳۸ عرض شمالی است. میانگین بارندگی سالانه در این منطقه، ۳۰۸ میلیمتر است. آبوهوای این منطقه، معتدل مایل به سرد، خشک و کوهستانی است.[۱۲]
شهرستان تبریز در منطقهای نیمهکوهستانی و نیمهجلگهای قرار گرفته است. جلگه وسیع تبریز، مثلثیشکل بوده و قاعده آن در حاشیه شرق دریاچه ارومیه واقع شده است. دو ضلع دیگر این جلگه نیز با منطقه کوهستانی عینالی و توده آتشفشانی سهند، برخورد دارد.[۱۳] این جلگه، از نوع کوهستانی و دارای شیب ملایمی در حدود ۳ تا ۴درصد بوده و ارتفاع آن نیز در حدود ۱۳۵۰ متر از سطح دریا است. جلگه تبریز، در قسمت جنوبی شهرستان مرند، توسط کوه میشو (میشوداغ) از جلگه مرند جدا شده، سپس توسط تپهماهورهایی به کوه موروداغ میپیوندد. مرتفعترین نقطه موروداغ در حدود ۲۲۱۰ متر است. کوه معروف سهند نیز در سمت جنوبی جلگه تبریز قرار دارد. دامنههای کوه سهند، از ارتفاع نزدیک به ۲٬۵۰۰ متر به سمت پایین، پوشیده از چراگاههای طبیعی با مساحت ۵۵۷٬۵۰۰ هکتار است که محلی برای ییلاق عشایر آذربایجانی بهشمار میرود.[۱۴]
شهرستان تبریز، بهدلیل قرار گرفتن در مسیر دریاچه ارومیه، دارای رودهای جاری و فصلی گوناگون است.[۱۵] از مهمترین این جریانهای آبی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- آجیچای (تلخهرود): بزرگترین رودخانه شهرستان تبریز با طول ۲۶۵ کیلومتر است. این رود، از ارتفاعات سبلان سرچشمه گرفته و پس از عبور از جلگه سراب، به جلگهٔ تبریز سرازیر میشود. و سرانجام در محل داشکَسَن، به دریاچه ارومیه میریزد.[۱۶] آب این رودخانهٔ بزرگ بهدلیل عبور از زمینهای گچی و نمکی، دارای املاح زیادی است.
- مهرانرود (مهرانه رود/ میدان چای): این رودخانه از ارتفاعات سهند سرچشمه گرفته و طول آن در حدود ۶۱ کیلومتر است. مهرانرود، از اجتماع سه ریزآبه با نامهای «توله سرچای»، «بارالی چای» و «باغچه درهسر» تشکیل شده و در جلگه تبریز، به رودخانه آجیچای میپیوندد.[۱۷]
- لیقوانرود: این رودخانه، از ارتفاعات سهند سرچشمه گرفته و پس از گذار از اراضی مختلف به مهرانرود میپیوندد.[۱۸]
- رودخانه گماناب (کومورچای): این رودخانه، از ارتفاعات کسبه و آغ داش سرچشمه گرفته و منبع تأمین آب آن، ذخایر برفی و چشمهسارهای این مناطق است. طول گماناب، در حدود ۴۲ کیلومتر برآورد شده است.[۱۹]
- آب نهند: این رودخانه، از کوه کسبه سرچشمه گرفته و پس از پیوستن به شاخههای آبی دیگر، در نزدیکی پل ونیار به آجیچای میپیوندد.[۲۰] امروزه، سد نهند بر روی این رودخانه بسته شده و بخشی از آب شرب شهر تبریز را تأمین میکند.
علاوهبر آبهای جاری و سطحی شهرستان تبریز، ۴۰۰ رشته قنات نیز در این منطقه وجود دارد که ۳۶۱ رشتهٔ آن، هنوز فعال است.[۲۱]
اقلیم تبریز
[ویرایش | ویرایش مبدأ]شهرستان تبریز، از جمله مناطق سردسیر ایران است که تابستانهایی معتدل و زمستانهایی سرد دارد. توده هوای مدیترانهای در این منطقه، بارشهای بسیاری را به همراه میآورد. جریان هوایی اطلس شمالی نیز، منجر به ورود سرمای شدید و بارش برف در این منطقه میشود. متوسط بارندگی سالانه در این منطقه، ۲۶۱٫۳ میلیمتر است. هوای این شهرستان، از رطوبت نسبی کمی (در حدود ۵۱ درصد) برخوردار است.
وزش باد، در این منطقه از تمامی جهات رخ میدهد که باد شرقی آن شدت بیشتری دارد.[۲۲] باد «آق یِل» از جمله بادهای محلی تبریز است که در اسفندماه رخ داده و منجر به آب شدن سریع برفها میشود. باد نامنظم «گِچی قران» (بزکُش)، از جمله بادهایی است که در هنگام وزش آن، هوای تبریز مملو از گرد و خاک و آلودگی میشود.[۲۳] اقلیم این منطقه در قسمت شمالی بهصورت سرد و نیمهخشک و در سمت جنوبی نیز نیمهخشک تا مرطوب است.[۲۴]
زبان و دین مردم تبریز
[ویرایش | ویرایش مبدأ]زبان مردم در این مطقه، ترکی و گویش آنها آذری است. زبان فارسی نیز بهعنوان زبان رسمی استفاده میشود. مردم تبریز، بیشتر مسلمان و شیعه دوازده امامی هستند.[۲۵]
جمعیت تبریز
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در دهههای اخیر، بهواسطه رشد چشمگیر امکانات رفاهی، مراکز صنعتی، تجاری، آموزشی و خدماتی، جمعیت این شهر، رشد بسیاری داشته است. در نخستین سرشماری صورت گرفته در ایران (۱۳۳۵ش)، جمعیت این شهر در حدود ۲۸۹٬۹۹۶ تن بوده که در ۱۳۷۵ش به ۱٬۱۹۱٬۰۴۳ رسیده است.[۲۶] این جمعیت، بنا بر آمار اعلام شده در ۱۳۹۵ش به ۱٬۵۸۴٬۸۵۵ تن افزایش یافت.[۲۷] تبریز، امروزه پنجمین شهر پرجمعیت ایران است.
شهرستان تبریز در تقسیمات کشوری
[ویرایش | ویرایش مبدأ]امروزه شهرستان تبریز بر اساس تقسیمات کشوری ایران، دارای ۳ بخش (مرکزی، خسروشاه و باسمنج)، ۴ شهر (تبریز، سردرود، خسروشاه و باسمنج)، ۷ دهستان (آجیچای، اسپران، سردصحرا، مهرانرود، تازهکند، لاهیجان و میدانچای) و ۷۰ روستای بزرگ و کوچک است.
راههای ارتباطی تبریز
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
شهرستان تبریز، یکی از قطبهای صنعتی و تجاری ایران است و بههمین دلیل دارای سیستم حملونقل و موقعیت ویژهای است. ارتباط این استان با نواحی مرزی در غرب ایران، نزدیکی به مرز بازرگان و کشور ترکیه، داشتن راههای جادهای و راهآهن با شهرستانهای مجاور، از جمله دلایل توسعه صنعت و تجارت در این منطقه است. شهرستان تبریز، از طریق محور تبریز ـ جلفا، به کشورهای ارمنستان و آذربایجان نیز دسترسی دارد.[۲۸] فرودگاه تبریز، در ۱۳۳۶ش احداث و از ۱۳۷۰ش به فرودگاهی بینالمللی تبدیل شد.[۲۹] تبریز، از طریق زمین و هوا، به شهرهای اطراف خود و مرکز ایران راه دارد؛ برای مثال، فاصله این شهر تا پایتخت ایران (تهران) ۶۱۴ کیلومتر است.[۳۰]
اقتصاد تبریز
[ویرایش | ویرایش مبدأ]اقتصاد مردم در این منطقه، بر پایه تجارت، صنعت، کشاورزی، باغداری و دامداری است. صنایع دستی متعددی نیز در این منطقه وجود دارد که از آن جمله میتوان به «قالیبافی»، «معرقکاری»، «سفالگری»، «گلیمبافی» و «طراحی قالی» اشاره کرد. فرشهای تبریز، از جمله فرشهای ممتاز و شناختهشده در بازار جهانی هستند.
ادبیات تبریز
[ویرایش | ویرایش مبدأ]شعر و ادب فارسی، اگرچه با ظهور شاعران و نویسندگان بزرگی همچون رودکی، پدر شعر فارسی، ابتدا در منطقه خراسان و ماوراءالنهر رسمیت یافت؛ اما از سده پنجم هجری، زبان و ادب فارسی، در شهر زیبا و پرجمعیت[۳۱] تبریز، که با عنوان دارالاسلام و دارالمک[۳۲] شناخته میشد، رواج یافت و کمکم، یکی از قطبها و مراکز برجستهٔ فرهنگ و ادب ایرانزمین شد. فرهنگ و ادب فارسی در شهر تبریز، چه از نظر کیفیت ادبی و چه از نظر تعداد شاعران و نویسندگان، چشمگیر است.[۳۳]
متخصصان، سیر تاریخی گسترش ادب فارسی در تبریز را در چهار دوره بررسی کردهاند:
دوره اول
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در سده ۵ق، سبک خراسانی به تبریز رسید و توسعه یافت. آغازگر شعر و ادب فارسی در تبریز، «قطران تبریزی» است که از منظر ناصرخسرو، او شعر دری را به خوبی میسرود[۳۴] و نزد پژوهشگران با القابی همچون شرفالزمان، فخرالشعرا و امامالشعرا شناخته میشد.[۳۵]
دوره دوم
[ویرایش | ویرایش مبدأ]با حمله مغول به خراسان و ماوراءالنهر، سبک خراسانی در ادب فارسی افول کرد و جای خود را به سبک عراقی داد.[۳۶] در طول قرن ۶ق، شاعران آذربایجانی نامدار همچون نظامی، خاقانی، مجیر بیلقانی و فلکی شروانی، شیوهای میانه را در پیش گرفتند و از زبان سبک خراسانی و اندیشه و قالب شعری سبک عراقی، بهره گرفتند.[۳۷] همزمان با سلطهٔ ایلخانیان بر آذربایجان سده ۷ق و انتخاب تبریز بهعنوان پایتخت ایران،[۳۸] منابع تاریخی، از حضور ۴۰۰ استاد، ۱۰۰۰ طالب علم و ۶۰۰۰ دانشجو در سطوح مختلف علمی، در دارالعلمهای رشیدی تبریز و نیز ایجاد دو کتابخانه بزرگ که حاوی ۱۰۰۰ جلد قرآن نفیس (به خط خوشنویسان ماهر) و ۶۰ هزار جلد کتاب در زمینههای مختلف، در آن دوران، خبر دادهاند.[۳۹] این دارالعلمها، از شکوه و رونقی خاص برخوردار بوده و اساتید و استادیاران با استفاده از کتابخانههای موجود، به تدریس دانشجویان و دانشآموزان مشغول بودند.[۴۰]
مجموعه کمنظیر «سفینه تبریز» در همان روزگار توسط فردی به نام ابوالمجد محمد بن مسعود تبریزی، گردآوری و نوشته شد. محققان، این مجموعه را نمونهای گویا از سطح بالای دانش و ادب تبریزی، در قرنهای ۷ و ۸ق، دانستهاند.[۴۱] مجموعه سفینه تبریز، از ۲۱۱ رساله تشکیل شده که برخی از آنها، از ضبط نظم و نثر نویسندگان نامدار ایرانی ایجاد شدهاند.
تبریز در این دوران، شاهد پرورش شاعران و ادیبانی عارفمسلک بود که از جملهٔ پارسیسرایان و پارسینویسان مشهور ایرانی محسوب میشدند. از آن جمله میتوان به خواجه همامالدین (معروف به همام تبریزی)،[۴۲] نجمالدین ابوبکر محمد ظاهری (معروف به نجمالدین زرکوب)،[۴۳] شیخ محمود شبستری تبریزی (سراینده مثنوی عرفانی «گلشن راز»)،[۴۴] شمسالدین محمد بزازینی تبریزی (ملقب به شیرین) و قطبالدین عقیقی تبریزی و پسر او جلالالدین اشاره کرد.
پس از ایلخانیان، ترکمانان قرا قویونلو و آق قویونلو[۴۵] نیز، به شعر و ادب فارسی، علاقه نشان دادند و مورخان، ادیبان و شاعران توانمند را به دربار خود دعوت کرده و از وجود آنها بهره میبردند. جهانشاه قراقویونلو، خود نیز با تخلص «حقیقی» و فرزندش آقمیرزا با تخلص «بُداق»، شعر میسرودند.[۴۶] در دوران حکومت یعقوببیگ، از پادشاهان معروف آققویونلو، تبریز از مهمترین مراکز تجمع شاعران بود. جامی، مثنوی معروف «سلامان و آبسال» خود را بهنام یعقوببیگ سروده و در چندین قصیده او را ستایش کرده است.[۴۷] در این دوران، نظم رخدادهای تاریخی جایگزین نظم داستانهای قهرمانی و ملی شد. منظومههای «شاهنشاهنامه پاییزی»، «کرتنامه»، «سامنامه» و «ظفرنامه» از جمله منظومههای تاریخی آن زمان هستند. بسیاری از پژوهشگران، سبک نوشتاری این منظومهها را متأثر از شاهنامه فردوسی دانستهاند.[۴۸]
دوره سوم
[ویرایش | ویرایش مبدأ]از اوایل قرن ۱۰ق، نظم و نثر ایرانیان به سبک هندی یا سبک اصفهانی متمایل شد.[۴۹] در تبریز اما سبک هندی یا اصفهانی، چندان با استقبال روبهرو نشد و حتی نهضت «بازگشت ادبی» به راه افتاد که پایبندی بسیاری از شاعران تبریز را به اصول سبک عراقی نشان میداد. میرزا شرفالدین محمد تبریزی (متخلص به مجذوب)[۵۰] و صادقی افشار تبریزی (معروف به صادقی کتابدار و صاحب تذکره «مجمع الخواص»)[۵۱] از شاعران این دوره هستند. در همین دوره، دو رویداد مهم ادبی در تبریز بهوقوع پیوست: ۱. حرکت کاروانی فرهنگی از تبریز بهسوی هند با هدف برقراری ارتباط فرهنگی و ادبی؛ در این حرکت، شماری از شاعران و عالمان تبریزی، خود را به دربار اکبرشاه گورکانی در سرزمین هند، رساندند.[۵۲] ۲. شکلگیری ادبیات ترکی آذربایجان؛ تسلط ترکمانان بر امور مملکتی و نظامی، موجب چیرهشدن زبان ترکی بر این منطقه و شکلگیری فرهنگ و ادب ترکی آذربایجانی شد.[۵۳]
دوره چهارم
[ویرایش | ویرایش مبدأ]این دوره که از سده ۱۳ق شروع شده و به روزگار معاصر میرسد شامل دو جریان «بازگشت ادبی» و «جریان نوگرایی» است.
- بازگشت ادبی: این جریان، شامل رویآوردن مجدد شاعران در قصیدهسرایی به سبک خراسانی و بازگشت آنها به سبک عراقی در غزلسرایی است.
- نوگرایی: این جریان، حاصل برخورد فرهنگ ایران با تمدن و فرهنگ غرب است. این جنبش، پیش از جنبش نیمایی، در تبریز، بهوقوع پیوست.
تبریز علاوه بر شعر پارسی، خاستگاه ادبپژوهانی همچون یوسف اعتصامی (پدر پروین اعتصامی) و محققانی همچون میرزاآقا تبریزی (نخستین نمایشنامهنویس در زبان فارسی) و محمدعلی تربیت بوده است.
گردشگری تبریز
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
شهر تبریز، همواره بهدلیل داشتن مراکز زیبای تاریخی، طبیعی و فرهنگی، مورد استقبال گردشگران ایرانی و خارجی بوده است. از آن جمله میتوان به مسجد کبود، ارگ علیشاه، عمارت ائل گلی (شاه گلی)، مجموعه بازارها و تیمچههای زیبا، مقبرة الشعرا، ارتفاعات کوه سهند، سواحل دریاچه ارومیه و جاذبههای طبیعی دیگر اشاره کرد.[۵۴]
پانویس
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- ↑ «تبریز بهعنوان شهر جهانی بافت فرش برگزیده شد»، سایت اطلاعات.
- ↑ چکنگی، فرهنگنامة تطبیقی نامهای قدیم و جدید مکانهای جغرافیایی ایران و نواحی مجاور، 1378ش، ص183-184؛
افشار سیستانی، پژوهش در نام شهرهای ایران، 1382ش، ص231-232. - ↑ حدودالعالم من المشرق الی المغرب، 1362ش، ص158.
- ↑ حموی، یاقوت، معجمالبلدان، 1866م، ج1، ص822.
- ↑ بارتولد، تذکرة جغرافیایی تاریخی ایران، 1372ش، ص223-224.
- ↑ مستوفی، حمدالله، نزهةالقلوب، بهتحقیق گای لسترنج، لیدن، بریل، 1333ق، ص75.
- ↑ لسترنج، جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی، 1383ش، ص173.
- ↑ کلاویخو، سفرنامه، 1337ش، ص160-161.
- ↑ سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، فرهنگ جغرافیایی شهرستانهای کشور (شهرستان تبریز)، 1380ش، ص130-132.
- ↑ سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، فرهنگ جغرافیایی شهرستانهای کشور (شهرستان تبریز)، 1380ش، ص131 و 133.
- ↑ احمدی، قومیت و قومگرایی در ایران (از افسانه تا واقعیت)، 1378ش، ص135-139؛
مقصودی، تحولات قومی در ایران؛ علل و زمینهها، 1380ش، ص263-271. - ↑ جعفری، گیتاشناسی ایران، ج3، 1379ش، ص279-280.
- ↑ خیام، «نگرشی به تنگناهای ژئومورفولوژیکی توسعهٔ شهر تبریز»، ۱۳۷۴ش، ص92.
- ↑ فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشور، ج6، ۱۳۷۱ش، ص46.
- ↑ سیمای شهرستان تبریز، ۱۳۸۲ش، ص۹.
- ↑ طرح هادی، ۱۳۸۰ش، ص18. سیمای شهرستان تبریز، ۱۳۸۲ش، ص۹.
- ↑ ساری صراف، «روند آلودگی میدان چای یا مهرانرود در شهر تبریز»، ۱۳۷۰ش، ص۱۷.
- ↑ طرح هادی، ۱۳۸۰ش، ص19.
- ↑ افشین، رودخانههایایران، ج1، ۱۳۷۳ش، ص485-486.
- ↑ مشکور، تاریخ تبریز تا پایان قرن نهم هجری، ۱۳۵۲ش، ص۷.
- ↑ مشکور، تاریخ تبریز تا پایان قرن نهم هجری، ۱۳۵۲ش، ص9-17.
- ↑ سیمای شهرستان تبریز، ۱۳۸۲ش، ص6-8.
- ↑ مشکور، تاریخ تبریز تا پایان قرن نهم هجری، ۱۳۵۲ش، ص25.
- ↑ سیمای شهرستان تبریز، ۱۳۸۲ش، ص8-9.
- ↑ سیمای شهرستان تبریز، ۱۳۸۲ش، ص12. فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشور، ج6، ۱۳۷۱ش، ص47.
- ↑ نورالهی، توزیع و طبقهبندی جمعیت شهرهای ایران در سرشماریهای 75-1335ش1382ش، ص199 و 268.
- ↑ مرکز آمار ایران، بازسازی و برآورد جمعیت شهرستانهای کشور، 1382ش، ص31.
- ↑ سیمای شهرستان تبریز، ۱۳۸۲ش، ص128-132.
- ↑ سیمای شهرستان تبریز، ۱۳۸۲ش، ص135.
- ↑ سازمان نقشهبرداری کشور، نقشة راههای ایران، 1384ش.
- ↑ ابنحوقل، صورةالارض، ۱۳۴۵ش، ص۸۴.
- ↑ مولوی، مثنوی معنوی، ج6، ۱۳۶۳ش، ص3106-3116.
- ↑ Rypka, Historyof Iranian Literature, 1968, P201.
- ↑ ناصرخسرو، سفرنامه، ۱۳۶۳ش، ص29.
- ↑ عوفی، لبابالالباب، ج2، ۱۹۰۱م، ص214. دولتشاه سمرقندی، تذکرة الشعراء، ۱۹۰۱م، ص۶۷. فروزانفر، سخن و سخنوران، ۱۳۶۹ش، ص۴۹۲. صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۱۳۷۸ش، ج1، ص422-423.
- ↑ میسا، سبکشناسی شعر، ۱۳۷۴ش، ص۱۹۲. محجوب، سبک خراسانی در شعر فارسی، ۱۳۴۵ش، ص۵۵۹.
- ↑ شمیسا، سبکشناسی شعر، ۱۳۷۴ش، ص۱07.
- ↑ لسترنج، سرزمینهای خلافت شرقی، ۱۳۶۴ش، ص۱۷۳.
- ↑ حشری تبریزی، روضهٔ اطهار، ۱۳۷۱ش، ص۱۸۴.
- ↑ رشیدالدین فضلالله، وقفنامهٔ ربع رشیدی، ۱۳۵۶ش، ص۱۳۰.
- ↑ پورجوادی، «پیشگفتار»، «عرفان اصیل»، ۱۳۸۱ش، ص4.
- ↑ صفا، تاریخ، (3) 2/ 715 و 721
- ↑ نفیسی، ۱ / ۱۷۶–۱۷۷
- ↑ هدایت، ۱(۲) / ۵۹. صفا، همان، ۳(۲) / ۷۶۶–۷۶۷
- ↑ اقبال، ۶۵۵–۶۶۰
- ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۱۳۷۸ش، ج4، ص133-134.
- ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۱۳۷۸ش، ج4، ص136.
- ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۱۳۷۸ش، ج5، ص671-672.
- ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۱۳۷۸ش، ج5، ص671-672.
- ↑ شاملو، قصص الخاقانی، ج2، ۱۳۷۱ش، ص73. صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۱۳۷۸ش، ج5، ص1316-1317.
- ↑ آذربیگدلی، آتشکده، ج1، ۱۳۳۴ش، ص71-72. نصرآبادی، تذکره، ۱۳۷۸ش، ص۵۶–۵۷. صادقی کتابدار، مجمعالخواص، ۱۳۳۷ش، ص۳۱۴–۳۱۷. تربیت، دانشمندان آذربایجان، ۱۳۱۴ش، ص۲۱۲–۲۱۳.
- ↑ نفیسی، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی، ج1، ۱۳۶۳ش، ص514-520. گلچین معانی، کاروان هند، ۱۳۶۹ش، ص972-979 و 1013-1019.
- ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ۱۳۷۸ش، ج5، ص423-425.
- ↑ سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی، جغرافیای استان آذربایجان شرقی، 1381ش، ص50-56.
منابع
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- ابنحوقل، محمد، صورةالارض، ترجمهٔ جعفر شعار، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۴۵ش.
- احمدی، حمید، قومیت و قومگرایی در ایران (از افسانه تا واقعیت)، چ۴، تهران، نی، ۱۳۷۸ش.
- آذربیگدلی، لطفعلی، آتشکده، بهتحقیق حسن سادات ناصری، تهران، کتاب، ۱۳۳۴ش.
- افشار سیستانی، ایرج، پژوهش در نام شهرهای ایران، چ۲، تهران، روزنه، ۱۳۸۲ش.
- اقبال آشتیانی، عباس، تاریخ ایران، بهتحقیق محمد دبیرسیاقی، تهران، نیک فرجام، ۱۳۶۲ش.
- بارتولد، و، تذکرة جغرافیایی تاریخی ایران، ترجمة حمزه سردادور، چ۳، تهران، توس، ۱۳۷۲ش.
- پورجوادی، نصرالله، «پیشگفتار»، «عرفان اصیل»، سفینهٔ تبریز، تهران، ۱۳۸۱ش.
- «تبریز بهعنوان شهر جهانی بافت فرش برگزیده شد»، وبسایت اطلاعات، تاریخ بارگذاری: ۱۵ مهر ۱۳۹۴ش.
- تربیت، محمدعلی، دانشمندان آذربایجان، تهران، اختر، ۱۳۱۴ش.
- جعفری، عباس، دایرةالمعارف جغرافیایی ایران، تهران، ۱۳۷۹ش.
- جعفری، عباس، گیتاشناسی ایران، دایرةالمعارف جغرافیایی ایران، چ۱، تهران، گیتاشناسی، ۱۳۷۹ش.
- چکنگی، علیرضا، فرهنگنامة تطبیقی نامهای قدیم و جدید مکانهای جغرافیایی ایران و نواحی مجاور، چ۱، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی، ۱۳۷۸ش.
- حدودالعالم من المشرق الی المغرب، بهتحقیق منوچهر ستوده، تهران، طهوری، ۱۳۶۲ش.
- حشری تبریزی، محمدامین، روضهٔ اطهار، بهتحقیق عزیز دولتآبادی، تهران، ستوده، ۱۳۷۱ش.
- حموی، یاقوت، معجمالبلدان، بهتحقیق ووستنفلد، لایپزیک، ۱۸۶۶م.
- خیام، مقصود، «نگرشی به تنگناهای ژئومورفولوژیکی توسعهٔ شهر تبریز»، تبریز، نشریهٔ دانشکدهٔ علوم انسانی و اجتماعی تبریز، س۱، شماره ۱، ۱۳۷۴ش.
- دولتشاه سمرقندی، تذکرة الشعراء، بهتحقیق ادوارد براون، لیدن، ۱۹۰۱م.
- رشیدالدین فضلالله، وقفنامهٔ ربع رشیدی، بهتحقیق مجتبی مینوی و ایرج افشار، تهران، انجمن آثار ملی، ۱۳۵۶ش.
- ساری صراف، بهروز و رسولی، علیاکبر، «روند آلودگی میدان چای یا مهرانرود در شهر تبریز»، تهران، رشد، آموزش جغرافیا، س ۷، شماره ۲۷، ۱۳۷۰ش.
- سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی، جغرافیای استان آذربایجان شرقی، چ۳، تهران، شرکت چاپ و نشر کتابهای درسی ایران، ۱۳۸۱ش.
- سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، فرهنگ جغرافیایی شهرستانهای کشور (شهرستان تبریز)، چ۱، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ۱۳۸۰ش.
- سازمان نقشهبرداری کشور، نقشة راههای ایران، تهران، سازمان نقشهبرداری کشور (سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور)، ۱۳۸۴ش.
- شاملو، ولیقلی، قصص الخاقانی، بهتحقیق حسن سادات ناصری، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۱ش.
- شمیسا، سیروس، سبکشناسی شعر، تهران، فردوس، ۱۳۷۴ش.
- صادقی کتابدار، مجمعالخواص، ترجمهٔ عبدالرسول خیامپور، تبریز، بینا، ۱۳۳۷ش.
- صفا، ذبیحالله، تاریخ ادبیات در ایران، تهران، فردوس، ۱۳۷۸ش.
- عوفی، محمد، لباب الالباب، بهتحقیق ادوارد براون، لیدن، ]بینا[، ۱۹۰۱م.
- فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشور، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران، ۱۳۷۱ش.
- فروزانفر، بدیعالزمان، سخن و سخنوران، تهران، خوارزمی، ۱۳۶۹ش.
- کلاویخو، سفرنامه، ترجمة مسعود رجبنیا، چ۳، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۳۷ش.
- گلچین معانی، احمد، کاروان هند، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۹ش.
- گلچین معانی، احمد، مکتب وقوع، تهران، بهنشر، ۱۳۷۴ش.
- لسترنج، گ، سرزمینهای خلافت شرقی، ترجمۀ محمود عرفان، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۶۴ش.
- لسترنج، گای، جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی، ترجمة محمود عرفان، چ۶، تهران،شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۸۳ش.
- محجوب، محمدجعفر، سبک خراسانی در شعر فارسی، تهران، دانشگاه تربیت معلم، ۱۳۴۵ش.
- مرکز آمار ایران، بازسازی و برآورد جمعیت شهرستانهای کشور، تهران، مرکز آمار ایران (سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور)، ۱۳۸۲ش.
- مستوفی، حمدالله، نزهةالقلوب، بهتحقیق گای لسترنج، لیدن، بریل، ۱۳۳۳ق.
- مقصودی، مجتبی، تحولات قومی در ایران؛ علل و زمینهها، چ۱، تهران، مؤسسه مطالعات ملی، ۱۳۸۰ش.
- مولوی، مثنوی معنوی، بهتحقیق نیکلسن، تهران، سنایی، ۱۳۶۳ش.
- ناصرخسرو، سفرنامه، بهتحقیق محمد دبیرسیاقی، تهران، مژگان، ۱۳۶۳ش.
- نصرآبادی، محمدطاهر، تذکره، بهتحقیق محسن ناجی نصرآبادی، تهران، اساطیر، ۱۳۷۸ش.
- نفیسی، سعید، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی، تهران، فروغی، ۱۳۶۳ش.
- نورالهی، طه، توزیع و طبقهبندی جمعیت شهرهای ایران در سرشماریهای ۷۵-۱۳۳۵ش، تهران، مرکز آمار ایران (سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور)، ۱۳۸۲ش.
- هدایت، رضا قلی، مجمعالفصحا، بهتحقیق مظاهر مصفا، تهران، بینا، ۱۳۳۱ش.
- Rypka, J., Historyof Iranian Literature, Dordrecht, 1968.
| مناطق گردشگری | |||
|---|---|---|---|
| شهرها | |||
| سوغات | |||
| مشاهیر |
| ||
| فرهنگها و آیینها | |||
