پیشنویس:پنیرک: تفاوت میان نسخهها
imported>شاهرودی |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:پنیرک.jpg|جایگزین=گیاه پنیرک |بندانگشتی|گیاه پنیرک ]] | |||
{{درشت|'''پنیرک'''}}؛ گیاهی خودرو با کاربردهای دارویی گوناگون | {{درشت|'''پنیرک'''}}؛ گیاهی خودرو با کاربردهای دارویی گوناگون | ||
پنیرک، | پنیرک، گیاهی است با گلهای سرخ و روشن که بیشتر مصارف درمانی دارد. این گیاهِ خودرو، دوستدار آب و هوای معتدل است و در طول روز، همواره روی به سوی خورشید دارد.<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/پنیرک دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه پنیرک، سایت واژهیاب.]</ref> این گیاه را نان فلاخ، ختمی کوچک و آفتاب گردک نیز نامیدهاند.<ref>[https://www.vajehyab.com/moein/پنیرک معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژه پنیرک، سایت واژهیاب.]</ref> | ||
== گیاهشناسی پنیرک == | ==گیاهشناسی پنیرک== | ||
پنیرک، از خانوادهٔ پنیرکان و دارای برگهای متناوب و پهن است که در تمام قسمتهای آن، لولههای شیرآبه بسیاری وجود دارد.<ref>گلگلاب، گیاهشناسی،]بیتا[، ص۲۰۱.</ref> گلهای پنیرک، معمولاً در رنگهای آبی پررنگ، بنفش و سرخ دیده شده و دارای ۵ گلبرگ و نیز کاسبرگ ۵ قسمتی است.<ref>امین، متداولترین گیاهان دارویی سنتی ایران، ۱۳۸۷ش، ص۲۳۰.</ref> | [[پرونده:پنیرک۱.jpg|جایگزین= گلهای خشک پنیرک |بندانگشتی|گلهای خشک پنیرک ]] | ||
پنیرک، از خانوادهٔ پنیرکان و دارای برگهای متناوب و پهن است که در تمام قسمتهای آن، لولههای شیرآبه بسیاری وجود دارد.<ref>گلگلاب، گیاهشناسی،]بیتا[، ص۲۰۱.</ref> گلهای پنیرک، معمولاً در رنگهای آبی پررنگ، بنفش و سرخ دیده شده و دارای ۵ گلبرگ و نیز کاسبرگ ۵ قسمتی است.<ref>امین، متداولترین گیاهان دارویی سنتی ایران، ۱۳۸۷ش، ص۲۳۰.</ref> | |||
== پنیرک در منابع مختلف == | میوههای این گیاه نیز دایرهای شکل، کوچک و جمعشده در کنار هم هستند که ریشهای عمودی، ضخیم و سفیدرنگ دارند.<ref>خوشبین، گیاهان معجزهگر، ج1، ۱۳۸۹ ش، ص241.</ref> | ||
ابنسینا (۳۷۰-۴۲۸ق) پنیرک را نوعی ختمی دانسته است.<ref>ابنسینا، قانون، ج1، ۱۳۶۴ش، ص460.</ref> دهخدا (۱۲۵۷-۱۳۳۴ش) خبازی را در فارسی پنیرک، توله و نان کلاغ و همجنس ختمیها معرفی کرده است.<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/پنیرک دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه پنیرک، سایت واژهیاب.]</ref> حاجی زین عطار (۷۲۹–۸۰۶ق) نیز پنیرک را همان خبازی دانسته که در زبان فارسی، «خرو» و در زبان شیرازی «نان کلاغ» گفته میشود.<ref>حاجی زینعطار، اختیارات بدیعی (قسمت مفردات)، ۱۳۷۱ش، ص۱۳۷.</ref> این گیاه، با اسامی دیگری همچون نیلوفر، پنیره، آفتاب گردک، ورتاج،<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/پنیرک دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه پنیرک، سایت واژهیاب.]</ref> تخم ختمی، ختمی کوچک، کمانجی (در زبان ترکی)<ref>Hooper, Useful Plants and Drugs of Iran and Iraq, 1937, P138.</ref> و توله (در زبان مردم عشایر)<ref>شهشهانی، چهار فصل آفتاب، ۱۳۶۶ش، ص۲۸۸؛{{سخ}} | |||
پنیرک، در نواحی مختلف ایران مانند البرز، [[تهران]]، شمال ایران، آذربایجان، [[اصفهان]]، [[خراسان]]، دامغان، سمنان، جنوب ایران، [[کرمان]] و بلوچستان میروید. از برگ و گل این گیاه بهعنوان دارو استفاده میشود. | |||
==پنیرک در منابع مختلف== | |||
ابنسینا (۳۷۰-۴۲۸ق) پنیرک را نوعی ختمی دانسته است.<ref>ابنسینا، قانون، ج1، ۱۳۶۴ش، ص460.</ref> دهخدا (۱۲۵۷-۱۳۳۴ش) خبازی را در [[زبان فارسی|فارسی]] پنیرک، توله و نان کلاغ و همجنس ختمیها معرفی کرده است.<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/پنیرک دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه پنیرک، سایت واژهیاب.]</ref> حاجی زین عطار (۷۲۹–۸۰۶ق) نیز پنیرک را همان خبازی دانسته که در زبان فارسی، «خرو» و در زبان شیرازی «نان کلاغ» گفته میشود.<ref>حاجی زینعطار، اختیارات بدیعی (قسمت مفردات)، ۱۳۷۱ش، ص۱۳۷.</ref> این گیاه، با اسامی دیگری همچون نیلوفر، پنیره، آفتاب گردک، ورتاج،<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/پنیرک دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه پنیرک، سایت واژهیاب.]</ref> تخم ختمی، ختمی کوچک، کمانجی (در زبان ترکی)<ref>Hooper, Useful Plants and Drugs of Iran and Iraq, 1937, P138.</ref> و توله (در زبان مردم عشایر)<ref>شهشهانی، چهار فصل آفتاب، ۱۳۶۶ش، ص۲۸۸؛{{سخ}} | |||
لهساییزاده، تاریخ و فرهنگ مردم دوان، ۱۳۸۰ش، ص۳۱۳.</ref> نیز خوانده شده است. | لهساییزاده، تاریخ و فرهنگ مردم دوان، ۱۳۸۰ش، ص۳۱۳.</ref> نیز خوانده شده است. | ||
== پنیرک در طب مردمی == | ==پنیرک در طب مردمی== | ||
ایرانیان از دیرباز، از پنیرک برای درمان بیماریها بهره میگرفتند. در اردکان، جوشانده گل پنیرک همراه با کوکنار و برخی دیگر از داروهای خنک را برای درمان سودا (خشکی) استفاده میکردند. مردم دوان نیز پنیرک را همراه با شاتره و حنا بههمین منظور استفاده میکردند.<ref>طباطبایی اردکانی، فرهنگ عامهٔ اردکان، ۱۳۸۱ش، ص۶۹۶؛{{سخ}} | ایرانیان از دیرباز، از پنیرک برای درمان بیماریها بهره میگرفتند. در اردکان، جوشانده گل پنیرک همراه با کوکنار و برخی دیگر از داروهای خنک را برای درمان سودا (خشکی) استفاده میکردند. مردم دوان نیز پنیرک را همراه با شاتره و [[حنا]] بههمین منظور استفاده میکردند.<ref>طباطبایی اردکانی، فرهنگ عامهٔ اردکان، ۱۳۸۱ش، ص۶۹۶؛{{سخ}} | ||
لهساییزاده، تاریخ و فرهنگ مردم دوان، ۱۳۸۰ش، ص۳۱۳.</ref>{{سخ}} | لهساییزاده، تاریخ و فرهنگ مردم دوان، ۱۳۸۰ش، ص۳۱۳.</ref>{{سخ}}کازرونیها، پنیرک را برای تقویت بینایی؛<ref>حاتمی، باورها و رفتارها، گذشته در کازرون، ۱۳۸۵ش، ص۲۱۶.</ref> مردم اردکان و شیرازیها، آن را برای درمان جوشهای صورت؛<ref>طباطبایی اردکانی، فرهنگ عامهٔ اردکان، ۱۳۸۱ش، ص701؛{{سخ}} | ||
کازرونیها، پنیرک را برای تقویت بینایی؛<ref>حاتمی، باورها و رفتارها، گذشته در کازرون، ۱۳۸۵ش، ص۲۱۶.</ref> مردم اردکان و شیرازیها، آن را برای درمان جوشهای صورت؛<ref>طباطبایی اردکانی، فرهنگ عامهٔ اردکان، ۱۳۸۱ش، ص701؛{{سخ}} | |||
همایونی، گوشههایی از آداب و رسوم مردم شیراز، ۱۳۵۳ش، ص۱۳۳.</ref> شاهرودیها از آن برای درمان نازایی زنان و درمان درد گلوی کودکان؛<ref>شریعتزاده، فرهنگ مردم شاهرود، ۱۳۷۱ش، ص۲۴۹.</ref> مردم شهرری برای درمان زخمهای آبدار؛<ref>صفینژاد، مونوگرافی ده طالبآباد، ۱۳۵۵ش، ص۴۱۰؛{{سخ}} | همایونی، گوشههایی از آداب و رسوم مردم شیراز، ۱۳۵۳ش، ص۱۳۳.</ref> شاهرودیها از آن برای درمان نازایی زنان و درمان درد گلوی کودکان؛<ref>شریعتزاده، فرهنگ مردم شاهرود، ۱۳۷۱ش، ص۲۴۹.</ref> مردم شهرری برای درمان زخمهای آبدار؛<ref>صفینژاد، مونوگرافی ده طالبآباد، ۱۳۵۵ش، ص۴۱۰؛{{سخ}} | ||
اسدیان خرمآبادی، باورها و دانستهها در لرستان و ایلام، ۱۳۵۸ش، ص۲۵۹.</ref> در لرستان، برای درمان درد گوش و گلو و پیشگیری از ریزش مو؛<ref>طاهریان، «گیاهدرمانی، برخی گیاهان و خواص درمانی آنها در لرستان»، ۱۳۷۷ش، ص۱۹۷.</ref> بختیاریها برای دفع خلط سینه، سرفه، اسهال و رماتیسم؛<ref>خسروی، فرهنگ بختیاری، ۱۳۶۸ش، ص۱۵.</ref> تهرانیها برای درمان بیماریهای مربوط به روده، معده، گرفتگی صدا، یرقان، ورم و شکستگی،<ref>شهری، طهران قدیم، ج5، ۱۳۸۳ش، ص251-252.</ref> یزدیها، ریشهٔ آن را برای درد دندان کودکان و خود آن را برای ضدسوختگی، ضد سرفه، ملین و نرمکنندگی؛<ref>جانباللهی، چهل گفتار در مردمشناسی میبد، ج4، ۱۳۹۰ش، ص485-486.</ref> تالشیها آن را برای درمان سرخک و آبله<ref>بخشی زادهٔ آلیانی، سیری در زندگی تالشها، ۱۳۹۰ش، ص۳۲۲.</ref> و سمنانیها، گل پنیرک را برای دفع تب<ref>عندلیب سمنانی، پیشینهٔ طب سنتی در سمنان، ۱۳۸۸ش، ص۳۶.</ref> استفاده میکردند. | اسدیان خرمآبادی، باورها و دانستهها در لرستان و ایلام، ۱۳۵۸ش، ص۲۵۹.</ref> در لرستان، برای درمان درد گوش و گلو و پیشگیری از ریزش مو؛<ref>طاهریان، «گیاهدرمانی، برخی گیاهان و خواص درمانی آنها در لرستان»، ۱۳۷۷ش، ص۱۹۷.</ref> بختیاریها برای دفع خلط سینه، سرفه، اسهال و رماتیسم؛<ref>خسروی، فرهنگ بختیاری، ۱۳۶۸ش، ص۱۵.</ref> تهرانیها برای درمان بیماریهای مربوط به روده، معده، گرفتگی صدا، یرقان، ورم و شکستگی،<ref>شهری، طهران قدیم، ج5، ۱۳۸۳ش، ص251-252.</ref> یزدیها، ریشهٔ آن را برای درد دندان [[کودک|کودکان]] و خود آن را برای ضدسوختگی، ضد سرفه، ملین و نرمکنندگی؛<ref>جانباللهی، چهل گفتار در مردمشناسی میبد، ج4، ۱۳۹۰ش، ص485-486.</ref> تالشیها آن را برای درمان سرخک و آبله<ref>بخشی زادهٔ آلیانی، سیری در زندگی تالشها، ۱۳۹۰ش، ص۳۲۲.</ref> و سمنانیها، گل پنیرک را برای دفع [[تب]]<ref>عندلیب سمنانی، پیشینهٔ طب سنتی در سمنان، ۱۳۸۸ش، ص۳۶.</ref> استفاده میکردند. | ||
== پنیرک در طب سنتی == | ==پنیرک در طب سنتی== | ||
پنیرک از نظر بیشتر طبیبان، دارای طبعی سرد و تر است و برخی آن را مایل به حرارت دانستهاند.<ref>عقیلی علوی شیرازی، مخزن الادویة، ۱۳۷۱ش، ص۳۷۶؛{{سخ}} | پنیرک از نظر بیشتر طبیبان، دارای طبعی سرد و تر است و برخی آن را مایل به حرارت دانستهاند.<ref>عقیلی علوی شیرازی، مخزن الادویة، ۱۳۷۱ش، ص۳۷۶؛{{سخ}} | ||
حاجی زینعطار، اختیارات بدیعی (قسمت مفردات)، ۱۳۷۱ش، ص۱۳۷.</ref> اما | حاجی زینعطار، اختیارات بدیعی (قسمت مفردات)، ۱۳۷۱ش، ص۱۳۷.</ref> اما [[ابنسینا]]، این گیاه را دارای طبع گرم و خشک معرفی کرده است.<ref>ابنسینا، قانون، ج1، ۱۳۶۴ش، ص460.</ref> | ||
خواص بسیاری برای گیاه پنیرک در منابع متعدد ذکر شده که از آن جمله میتوان به موارد زیر اشاره کرد: مفید بودن پنیرک برای افزایش شیر زنان؛<ref>سرورالدین، طب الکبیر، ۱۳۴۹ش، ص۳۹۸.</ref> تسکین انواع ورم و قولنج؛<ref>شاه شاهارزانی، طب اکبری، ج2، ۱۳۸۷ش، ص790.</ref> درمان التهاب مثانه، کلیه و ورمهای گرم؛<ref>رازی، الحاوی، ج20، ۱۳۸۷ش، ص430.</ref> درمان زخمهایی مثل زخم کلیه،<ref>شاه شاهارزانی، طب اکبری، ج2، ۱۳۸۷ش، ص837.</ref> زخم مثانه، زخمهای عفونی و زخمهای مرطوب<ref>رازی، الحاوی، ج20، ۱۳۸۷ش، ص426.</ref> و درمان بیماریهای رحم.<ref>شاه شاهارزانی، طب اکبری، ج2، ۱۳۸۷ش، ص955 و 975.</ref> | خواص بسیاری برای گیاه پنیرک در منابع متعدد ذکر شده که از آن جمله میتوان به موارد زیر اشاره کرد: مفید بودن پنیرک برای افزایش شیر زنان؛<ref>سرورالدین، طب الکبیر، ۱۳۴۹ش، ص۳۹۸.</ref> تسکین انواع ورم و قولنج؛<ref>شاه شاهارزانی، طب اکبری، ج2، ۱۳۸۷ش، ص790.</ref> درمان التهاب مثانه، کلیه و ورمهای گرم؛<ref>رازی، الحاوی، ج20، ۱۳۸۷ش، ص430.</ref> درمان زخمهایی مثل زخم کلیه،<ref>شاه شاهارزانی، طب اکبری، ج2، ۱۳۸۷ش، ص837.</ref> زخم مثانه، زخمهای عفونی و زخمهای مرطوب<ref>رازی، الحاوی، ج20، ۱۳۸۷ش، ص426.</ref> و درمان بیماریهای رحم.<ref>شاه شاهارزانی، طب اکبری، ج2، ۱۳۸۷ش، ص955 و 975.</ref> | ||
== پانویس == | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
== منابع == | ==منابع== | ||
* ابنسینا، قانون، ترجمهٔ عبدالرحمان شرفکندی، تهران، سروش، ۱۳۶۴ش. | {{آغاز منابع}} | ||
* اسدیان خرمآبادی، محمد و دیگران، باورها و دانستهها در لرستان و ایلام، تهران، مرکز مردمشناسی ایران، ۱۳۵۸ش. | *ابنسینا، قانون، ترجمهٔ عبدالرحمان شرفکندی، تهران، سروش، ۱۳۶۴ش. | ||
* امین، غلامرضا، متداولترین گیاهان دارویی سنتی ایران، تهران، چوگان، ۱۳۸۷ش. | *اسدیان خرمآبادی، محمد و دیگران، باورها و دانستهها در لرستان و ایلام، تهران، مرکز مردمشناسی ایران، ۱۳۵۸ش. | ||
* بخشی زادهٔ آلیانی، اسماعیل، سیری در زندگی تالشها، تهران، دایره سبز، ۱۳۹۰ش. | *امین، غلامرضا، متداولترین گیاهان دارویی سنتی ایران، تهران، چوگان، ۱۳۸۷ش. | ||
* جانباللهی، محمدسعید، چهل گفتار در مردمشناسی میبد، تهران، اندیشمندان یزد، ۱۳۹۰ش. | *بخشی زادهٔ آلیانی، اسماعیل، سیری در زندگی تالشها، تهران، دایره سبز، ۱۳۹۰ش. | ||
* حاتمی، حسن، باورها و رفتارها، گذشته در کازرون، تهران، کازرونیه، ۱۳۸۵ش. | *جانباللهی، محمدسعید، چهل گفتار در مردمشناسی میبد، تهران، اندیشمندان یزد، ۱۳۹۰ش. | ||
* حاجی زین عطار، علی، اختیارات بدیعی (قسمت مفردات)، بهتحقیق محمدتقی میر، تهران، شرکت داروئی پخش رازی، ۱۳۷۱ش. | *حاتمی، حسن، باورها و رفتارها، گذشته در کازرون، تهران، کازرونیه، ۱۳۸۵ش. | ||
* خسروی، عبدالعلی، فرهنگ بختیاری، تهران، فرهنگسرا، ۱۳۶۸ش. | *حاجی زین عطار، علی، اختیارات بدیعی (قسمت مفردات)، بهتحقیق محمدتقی میر، تهران، شرکت داروئی پخش رازی، ۱۳۷۱ش. | ||
* خوشبین، سهراب، گیاهان معجزهگر، تهران، کردگاری، ۱۳۸۹ ش. | *خسروی، عبدالعلی، فرهنگ بختیاری، تهران، فرهنگسرا، ۱۳۶۸ش. | ||
* دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، سایت واژهیاب، تاریخ بازدید: ۲۸ فروردین ۱۴۰۱ش. | *خوشبین، سهراب، گیاهان معجزهگر، تهران، کردگاری، ۱۳۸۹ ش. | ||
* رازی، محمد بن زکریا، الحاوی، حیدرآباد دکن، مطبعه مجلس، ۱۳۸۷ش. | *دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، سایت واژهیاب، تاریخ بازدید: ۲۸ فروردین ۱۴۰۱ش. | ||
* سرورالدین، محمد، طب الکبیر، تهران، عطائی، ۱۳۴۹ش. | *رازی، محمد بن زکریا، الحاوی، حیدرآباد دکن، مطبعه مجلس، ۱۳۸۷ش. | ||
* شاهارزانی، محمداکبر، طب اکبری، قم، جلالالدین، ۱۳۸۷ش. | *سرورالدین، محمد، طب الکبیر، تهران، عطائی، ۱۳۴۹ش. | ||
* شریعتزاده، علیاصغر، فرهنگ مردم شاهرود، تهران، مؤلف، ۱۳۷۱ش. | *شاهارزانی، محمداکبر، طب اکبری، قم، جلالالدین، ۱۳۸۷ش. | ||
* شهری، جعفر، طهران قدیم، تهران، معین، ۱۳۸۳ش. | *شریعتزاده، علیاصغر، فرهنگ مردم شاهرود، تهران، مؤلف، ۱۳۷۱ش. | ||
* شهشهانی، سهیلا، چهار فصل آفتاب، تهران، توس، ۱۳۶۶ش. | *شهری، جعفر، طهران قدیم، تهران، معین، ۱۳۸۳ش. | ||
* صفینژاد، جواد، مونوگرافی ده طالبآباد، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۵۵ش. | *شهشهانی، سهیلا، چهار فصل آفتاب، تهران، توس، ۱۳۶۶ش. | ||
* طاهریان، محمد، «گیاهدرمانی، برخی گیاهان و خواص درمانی آنها در لرستان»، لرستانپژوهی، خرمآباد، س ۱، شماره ۳ و ۴، ۱۳۷۷ش. | *صفینژاد، جواد، مونوگرافی ده طالبآباد، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۵۵ش. | ||
* طباطبایی اردکانی، محمود، فرهنگ عامهٔ اردکان، تهران، شورای فرهنگ عمومی استان یزد، ۱۳۸۱ش. | *طاهریان، محمد، «گیاهدرمانی، برخی گیاهان و خواص درمانی آنها در لرستان»، لرستانپژوهی، خرمآباد، س ۱، شماره ۳ و ۴، ۱۳۷۷ش. | ||
* عقیلی علوی شیرازی، محمدحسین، مخزن الادویة، تهران، انقلاب اسلامی، ۱۳۷۱ش. | *طباطبایی اردکانی، محمود، فرهنگ عامهٔ اردکان، تهران، شورای فرهنگ عمومی استان یزد، ۱۳۸۱ش. | ||
* عندلیب سمنانی، خسرو، پیشینهٔ طب سنتی در سمنان، سمنان، حبله رود، ۱۳۸۸ش. | *عقیلی علوی شیرازی، محمدحسین، مخزن الادویة، تهران، انقلاب اسلامی، ۱۳۷۱ش. | ||
* گلگلاب، حسین، گیاهشناسی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ]بیتا[. | *عندلیب سمنانی، خسرو، پیشینهٔ طب سنتی در سمنان، سمنان، حبله رود، ۱۳۸۸ش. | ||
* لهساییزاده، عبدالعلی و سلامی، عبدالنبی، تاریخ و فرهنگ مردم دوان، شیراز، نوید شیراز، ۱۳۸۰ش. | *گلگلاب، حسین، گیاهشناسی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ]بیتا[. | ||
* معین، محمد، فرهنگ فارسی، سایت واژهیاب، تاریخ بازدید: ۲۸ فروردین ۱۴۰۱ش. | *لهساییزاده، عبدالعلی و سلامی، عبدالنبی، تاریخ و فرهنگ مردم دوان، شیراز، نوید شیراز، ۱۳۸۰ش. | ||
* همایونی، صادق، گوشههایی از آداب و رسوم مردم شیراز، شیراز، نوید شیراز، ۱۳۵۳ش. | *معین، محمد، فرهنگ فارسی، سایت واژهیاب، تاریخ بازدید: ۲۸ فروردین ۱۴۰۱ش. | ||
* Hooper, D., Useful Plants and Drugs of Iran and Iraq, Chicago, 1937. | *همایونی، صادق، گوشههایی از آداب و رسوم مردم شیراز، شیراز، نوید شیراز، ۱۳۵۳ش. | ||
*Hooper, D., Useful Plants and Drugs of Iran and Iraq, Chicago, 1937. | |||
{{پایان منابع}} | |||
{{گیاهان دارویی-افقی}} | {{گیاهان دارویی-افقی}} | ||
[[رده:گیاهان دارویی]] | [[رده:گیاهان دارویی]] | ||
[[رده:ادویهجات]] | [[رده:ادویهجات]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۵ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۱۶:۴۵
پنیرک؛ گیاهی خودرو با کاربردهای دارویی گوناگون
پنیرک، گیاهی است با گلهای سرخ و روشن که بیشتر مصارف درمانی دارد. این گیاهِ خودرو، دوستدار آب و هوای معتدل است و در طول روز، همواره روی به سوی خورشید دارد.[۱] این گیاه را نان فلاخ، ختمی کوچک و آفتاب گردک نیز نامیدهاند.[۲]
گیاهشناسی پنیرک
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
پنیرک، از خانوادهٔ پنیرکان و دارای برگهای متناوب و پهن است که در تمام قسمتهای آن، لولههای شیرآبه بسیاری وجود دارد.[۳] گلهای پنیرک، معمولاً در رنگهای آبی پررنگ، بنفش و سرخ دیده شده و دارای ۵ گلبرگ و نیز کاسبرگ ۵ قسمتی است.[۴]
میوههای این گیاه نیز دایرهای شکل، کوچک و جمعشده در کنار هم هستند که ریشهای عمودی، ضخیم و سفیدرنگ دارند.[۵]
پنیرک، در نواحی مختلف ایران مانند البرز، تهران، شمال ایران، آذربایجان، اصفهان، خراسان، دامغان، سمنان، جنوب ایران، کرمان و بلوچستان میروید. از برگ و گل این گیاه بهعنوان دارو استفاده میشود.
پنیرک در منابع مختلف
[ویرایش | ویرایش مبدأ]ابنسینا (۳۷۰-۴۲۸ق) پنیرک را نوعی ختمی دانسته است.[۶] دهخدا (۱۲۵۷-۱۳۳۴ش) خبازی را در فارسی پنیرک، توله و نان کلاغ و همجنس ختمیها معرفی کرده است.[۷] حاجی زین عطار (۷۲۹–۸۰۶ق) نیز پنیرک را همان خبازی دانسته که در زبان فارسی، «خرو» و در زبان شیرازی «نان کلاغ» گفته میشود.[۸] این گیاه، با اسامی دیگری همچون نیلوفر، پنیره، آفتاب گردک، ورتاج،[۹] تخم ختمی، ختمی کوچک، کمانجی (در زبان ترکی)[۱۰] و توله (در زبان مردم عشایر)[۱۱] نیز خوانده شده است.
پنیرک در طب مردمی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]ایرانیان از دیرباز، از پنیرک برای درمان بیماریها بهره میگرفتند. در اردکان، جوشانده گل پنیرک همراه با کوکنار و برخی دیگر از داروهای خنک را برای درمان سودا (خشکی) استفاده میکردند. مردم دوان نیز پنیرک را همراه با شاتره و حنا بههمین منظور استفاده میکردند.[۱۲]
کازرونیها، پنیرک را برای تقویت بینایی؛[۱۳] مردم اردکان و شیرازیها، آن را برای درمان جوشهای صورت؛[۱۴] شاهرودیها از آن برای درمان نازایی زنان و درمان درد گلوی کودکان؛[۱۵] مردم شهرری برای درمان زخمهای آبدار؛[۱۶] در لرستان، برای درمان درد گوش و گلو و پیشگیری از ریزش مو؛[۱۷] بختیاریها برای دفع خلط سینه، سرفه، اسهال و رماتیسم؛[۱۸] تهرانیها برای درمان بیماریهای مربوط به روده، معده، گرفتگی صدا، یرقان، ورم و شکستگی،[۱۹] یزدیها، ریشهٔ آن را برای درد دندان کودکان و خود آن را برای ضدسوختگی، ضد سرفه، ملین و نرمکنندگی؛[۲۰] تالشیها آن را برای درمان سرخک و آبله[۲۱] و سمنانیها، گل پنیرک را برای دفع تب[۲۲] استفاده میکردند.
پنیرک در طب سنتی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]پنیرک از نظر بیشتر طبیبان، دارای طبعی سرد و تر است و برخی آن را مایل به حرارت دانستهاند.[۲۳] اما ابنسینا، این گیاه را دارای طبع گرم و خشک معرفی کرده است.[۲۴]
خواص بسیاری برای گیاه پنیرک در منابع متعدد ذکر شده که از آن جمله میتوان به موارد زیر اشاره کرد: مفید بودن پنیرک برای افزایش شیر زنان؛[۲۵] تسکین انواع ورم و قولنج؛[۲۶] درمان التهاب مثانه، کلیه و ورمهای گرم؛[۲۷] درمان زخمهایی مثل زخم کلیه،[۲۸] زخم مثانه، زخمهای عفونی و زخمهای مرطوب[۲۹] و درمان بیماریهای رحم.[۳۰]
پانویس
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- ↑ دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه پنیرک، سایت واژهیاب.
- ↑ معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژه پنیرک، سایت واژهیاب.
- ↑ گلگلاب، گیاهشناسی،]بیتا[، ص۲۰۱.
- ↑ امین، متداولترین گیاهان دارویی سنتی ایران، ۱۳۸۷ش، ص۲۳۰.
- ↑ خوشبین، گیاهان معجزهگر، ج1، ۱۳۸۹ ش، ص241.
- ↑ ابنسینا، قانون، ج1، ۱۳۶۴ش، ص460.
- ↑ دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه پنیرک، سایت واژهیاب.
- ↑ حاجی زینعطار، اختیارات بدیعی (قسمت مفردات)، ۱۳۷۱ش، ص۱۳۷.
- ↑ دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه پنیرک، سایت واژهیاب.
- ↑ Hooper, Useful Plants and Drugs of Iran and Iraq, 1937, P138.
- ↑ شهشهانی، چهار فصل آفتاب، ۱۳۶۶ش، ص۲۸۸؛
لهساییزاده، تاریخ و فرهنگ مردم دوان، ۱۳۸۰ش، ص۳۱۳. - ↑ طباطبایی اردکانی، فرهنگ عامهٔ اردکان، ۱۳۸۱ش، ص۶۹۶؛
لهساییزاده، تاریخ و فرهنگ مردم دوان، ۱۳۸۰ش، ص۳۱۳. - ↑ حاتمی، باورها و رفتارها، گذشته در کازرون، ۱۳۸۵ش، ص۲۱۶.
- ↑ طباطبایی اردکانی، فرهنگ عامهٔ اردکان، ۱۳۸۱ش، ص701؛
همایونی، گوشههایی از آداب و رسوم مردم شیراز، ۱۳۵۳ش، ص۱۳۳. - ↑ شریعتزاده، فرهنگ مردم شاهرود، ۱۳۷۱ش، ص۲۴۹.
- ↑ صفینژاد، مونوگرافی ده طالبآباد، ۱۳۵۵ش، ص۴۱۰؛
اسدیان خرمآبادی، باورها و دانستهها در لرستان و ایلام، ۱۳۵۸ش، ص۲۵۹. - ↑ طاهریان، «گیاهدرمانی، برخی گیاهان و خواص درمانی آنها در لرستان»، ۱۳۷۷ش، ص۱۹۷.
- ↑ خسروی، فرهنگ بختیاری، ۱۳۶۸ش، ص۱۵.
- ↑ شهری، طهران قدیم، ج5، ۱۳۸۳ش، ص251-252.
- ↑ جانباللهی، چهل گفتار در مردمشناسی میبد، ج4، ۱۳۹۰ش، ص485-486.
- ↑ بخشی زادهٔ آلیانی، سیری در زندگی تالشها، ۱۳۹۰ش، ص۳۲۲.
- ↑ عندلیب سمنانی، پیشینهٔ طب سنتی در سمنان، ۱۳۸۸ش، ص۳۶.
- ↑ عقیلی علوی شیرازی، مخزن الادویة، ۱۳۷۱ش، ص۳۷۶؛
حاجی زینعطار، اختیارات بدیعی (قسمت مفردات)، ۱۳۷۱ش، ص۱۳۷. - ↑ ابنسینا، قانون، ج1، ۱۳۶۴ش، ص460.
- ↑ سرورالدین، طب الکبیر، ۱۳۴۹ش، ص۳۹۸.
- ↑ شاه شاهارزانی، طب اکبری، ج2، ۱۳۸۷ش، ص790.
- ↑ رازی، الحاوی، ج20، ۱۳۸۷ش، ص430.
- ↑ شاه شاهارزانی، طب اکبری، ج2، ۱۳۸۷ش، ص837.
- ↑ رازی، الحاوی، ج20، ۱۳۸۷ش، ص426.
- ↑ شاه شاهارزانی، طب اکبری، ج2، ۱۳۸۷ش، ص955 و 975.
منابع
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- ابنسینا، قانون، ترجمهٔ عبدالرحمان شرفکندی، تهران، سروش، ۱۳۶۴ش.
- اسدیان خرمآبادی، محمد و دیگران، باورها و دانستهها در لرستان و ایلام، تهران، مرکز مردمشناسی ایران، ۱۳۵۸ش.
- امین، غلامرضا، متداولترین گیاهان دارویی سنتی ایران، تهران، چوگان، ۱۳۸۷ش.
- بخشی زادهٔ آلیانی، اسماعیل، سیری در زندگی تالشها، تهران، دایره سبز، ۱۳۹۰ش.
- جانباللهی، محمدسعید، چهل گفتار در مردمشناسی میبد، تهران، اندیشمندان یزد، ۱۳۹۰ش.
- حاتمی، حسن، باورها و رفتارها، گذشته در کازرون، تهران، کازرونیه، ۱۳۸۵ش.
- حاجی زین عطار، علی، اختیارات بدیعی (قسمت مفردات)، بهتحقیق محمدتقی میر، تهران، شرکت داروئی پخش رازی، ۱۳۷۱ش.
- خسروی، عبدالعلی، فرهنگ بختیاری، تهران، فرهنگسرا، ۱۳۶۸ش.
- خوشبین، سهراب، گیاهان معجزهگر، تهران، کردگاری، ۱۳۸۹ ش.
- دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، سایت واژهیاب، تاریخ بازدید: ۲۸ فروردین ۱۴۰۱ش.
- رازی، محمد بن زکریا، الحاوی، حیدرآباد دکن، مطبعه مجلس، ۱۳۸۷ش.
- سرورالدین، محمد، طب الکبیر، تهران، عطائی، ۱۳۴۹ش.
- شاهارزانی، محمداکبر، طب اکبری، قم، جلالالدین، ۱۳۸۷ش.
- شریعتزاده، علیاصغر، فرهنگ مردم شاهرود، تهران، مؤلف، ۱۳۷۱ش.
- شهری، جعفر، طهران قدیم، تهران، معین، ۱۳۸۳ش.
- شهشهانی، سهیلا، چهار فصل آفتاب، تهران، توس، ۱۳۶۶ش.
- صفینژاد، جواد، مونوگرافی ده طالبآباد، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۵۵ش.
- طاهریان، محمد، «گیاهدرمانی، برخی گیاهان و خواص درمانی آنها در لرستان»، لرستانپژوهی، خرمآباد، س ۱، شماره ۳ و ۴، ۱۳۷۷ش.
- طباطبایی اردکانی، محمود، فرهنگ عامهٔ اردکان، تهران، شورای فرهنگ عمومی استان یزد، ۱۳۸۱ش.
- عقیلی علوی شیرازی، محمدحسین، مخزن الادویة، تهران، انقلاب اسلامی، ۱۳۷۱ش.
- عندلیب سمنانی، خسرو، پیشینهٔ طب سنتی در سمنان، سمنان، حبله رود، ۱۳۸۸ش.
- گلگلاب، حسین، گیاهشناسی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ]بیتا[.
- لهساییزاده، عبدالعلی و سلامی، عبدالنبی، تاریخ و فرهنگ مردم دوان، شیراز، نوید شیراز، ۱۳۸۰ش.
- معین، محمد، فرهنگ فارسی، سایت واژهیاب، تاریخ بازدید: ۲۸ فروردین ۱۴۰۱ش.
- همایونی، صادق، گوشههایی از آداب و رسوم مردم شیراز، شیراز، نوید شیراز، ۱۳۵۳ش.
- Hooper, D., Useful Plants and Drugs of Iran and Iraq, Chicago, 1937.