پیشنویس:اتل متل: تفاوت میان نسخهها
حذف ردهها |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:اتل متل۱.jpg|جایگزین=بازی اتل متل کودکان|بندانگشتی|بازی اتل متل کودکان]] | |||
{{درشت|'''اَتَل مَتَل'''}}؛ شعر و بازی سنتی کودکانه. | |||
اتل متل، بازی و شعر کودکانه ایرانی است که با جملههای مسجع و آهنگین، اغلب با عبارت «اتل متل توتوله» آغاز میشود. این بازی قدمتی طولانی دارد و جنبه سرگرمی و آموزشی برای کودکان دارد. در اجرای بازی، کودکان در کنار هم مینشینند و یکی از آنها (اوسا) شعر را میخواند و به پاهای دیگران ضربه میزند؛ در پایان هر دور، بازیکنی که پایش باقی بماند، برنده یا بازنده شناخته میشود. در نقاط مختلف ایران، شیوه اجرای بازی، شعر و مجازات بازنده متفاوت است؛ از قلقلک گرفتن و دویدن روی یک پا تا بازی شاه و وزیر یا رقصیدن با آهنگ کودکان. شعرهای این بازی در هر منطقه گویش، ریتم و مضمون خاص خود را دارند و امروزه نسخههای آموزشی و آموزنده آن نیز رایج شده است. بازی اتل متل، هم سرگرمی، هم تجربه اجتماعی و هم وسیله انتقال فرهنگ و خلاقیت کودکان ایرانی است. | |||
==معرفی بازی اتل متل== | |||
اتل متل، شعر و [[بازی]] کودکانهای است که در آن، جملههایی بهصورت مسجع خوانده میشود. اغلب این جملهها نیز با عبارت «اتل متل توتوله» آغاز میشود. این بازی آهنگین، توسط [[کودک|کودکان]] ایرانی خوانده و اجرا میشود. شعرهای این بازی، قدمتی طولانی و گاهی دارای معنای بسیار زیبا و آموزندهای هستند.<ref>[https://www.khabarfoori.com/بخش-فرهنگی-69/2501292-معنی-شعر-ساله-اتل-متل «معنی شعر 500 ساله اتل متل توتوله چیست؟» وبسایت خبر فوری.]</ref> نام این بازی نیز، از سطر اول این ترانه گرفته شده است.<ref>شاملو، کتاب کوچه، ج1، ۱۳۶۱ش، ص107.</ref> | |||
==دیدگاه متخصصین دربارهٔ بازی اتل متل== | |||
[[محمدتقی بهار]]، این بازی را «هتل متل» نامیده و وزن و سبک شعری آن را جزء اولین اشعار غنایی سروده شده به [[زبان فارسی]] دانسته که پیشینهٔ آن به قبل از ورود [[اسلام]] به [[ایران]] میرسد.<ref>بهار، بهار و ادب فارسی، ج1، ۱۳۵۱ش، ص31؛{{سخ}} | |||
محمدی، تاریخ ادبیات کودکان، ج1، ۱۳۸۰ش، ص37.</ref> گروهی دیگر از پژوهشگران، این سروده را شعری هدفمند، پُرمعنا و جهتدار دانستهاند که همه اقوام مانند عرب، ترک، کرد، هند، چین و فارس را به همبستگی فراخوانده و همگان را در این [[شادی]] آیینی شریک کرده است.<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/163325/اتل-متل-توتوله-1 «اتل متل توتوله»، وبسایت راسخون.]</ref> | |||
==نحوه انجام بازی اتل متل== | ==نحوه انجام بازی اتل متل== | ||
برای انجام این بازی، که شکلی نمایشی دارد، تعدادی از کودکان در کنار هم نشسته و پاهای خود را دراز میکنند. سپس، یکی از کودکان (که به اوسای/ استاد بازی معروف است)، شعری هجایی میخواند و با خواندن هر هجا، روی پای بچهها ضربه زده یا به پای آنها، بهترتیب، اشاره میکند. همزمان با اتمام شعر، نوبت به پای هر بازیکنی که برسد، باید پای خود را جمع کند و این کار آنقدر ادامه مییابد تا | [[پرونده:اتل متل.jpg|جایگزین=بازی اتل متل دانشآموزان دختر|بندانگشتی|بازی اتل متل دانشآموزان دختر]] | ||
صفینژاد، مونوگرافی ده طالبآباد، ۱۳۵۵ش، ص۳۴۷؛ | برای انجام این بازی، که شکلی نمایشی دارد، تعدادی از کودکان در کنار هم نشسته و پاهای خود را دراز میکنند. سپس، یکی از کودکان (که به اوسای/ استاد بازی معروف است)، شعری هجایی میخواند و با خواندن هر هجا، روی پای بچهها ضربه زده یا به پای آنها، بهترتیب، اشاره میکند. همزمان با اتمام شعر، نوبت به پای هر بازیکنی که برسد، باید پای خود را جمع کند و این کار آنقدر ادامه مییابد تا همهٔ پاها جمع شده و تنها یک پا باقی بماند. پای باقیمانده، پای فرد بازنده است. البته در [[تهران]]، کودکی که در بازی باقی میماند، برنده دانسته میشود و در دور بعدی، نقش اوسا را ایفا میکند.<ref>رضایی، بیرجندنامه، ۱۳۸۱ش، ص۵۲۰–۵۲۱؛{{سخ}} | ||
جهانشاهی، | صفینژاد، مونوگرافی ده طالبآباد، ۱۳۵۵ش، ص۳۴۷؛{{سخ}} | ||
جهانشاهی، فرهنگنامهٔ کودکان و نوجوانان، ج6، ۱۳۸۲ش، ص۶۳.</ref> | |||
در | |||
در [[تنکابن]]، خود اوسا نیز در بازی شرکت کرده و در صورتیکه هر دو پای او جمع شود، بازیکنان باید اوسای دیگری را برای بازی انتخاب کنند.<ref>خلعتبری لیماکی، فرهنگ مردم تنکابن (شهسوار)، ۱۳۸۷ش، ص۱۸۲–۱۸۳.</ref> کودکان در [[گیلان]]، در صورتیکه تنها پای یک بازیکن باقی مانده باشد، بین او و زمین، شعر را دوباره میخوانند و اگر ترانه به پای بازیکن ختم شود، او پای خود را جمع میکند و در صورتیکه به زمین ختم شود، بازیکنان دیگر، بازیکن بازنده را قلقلک میدهند.<ref>فقیه محمدی جلالی، سیمای کوچان، ۱۳۸۲ش، ص۲۷۸–۲۷۹.</ref> در برخی نقاط دیگر در [[ایران]] نیز، برای مشخص شدن برنده یا بازنده، کودکان باید با گفتن آخرین جملهٔ اوسا، پای خود را جمع کنند و کسی که این عمل را سریع انجام ندهد، میبازد. | |||
مجازات بازنده نیز در نقاط مختلف [[ایران]] متفاوت است. برای مثال، گاهی فرد بازنده روی زمین زانو زده و صورت بر زمین میگذارد، افراد دیگر روی پشت او میزنند و این شعر را میخوانند: | |||
«تاپ تاپ خمیر، شیشه پُر پنیر، دست کی بالا؟» | |||
در این لحظه، یکی از کودکان، به اشاره اوسا، دست خود را بالا میگیرد. اگر بازنده، درست تشخیص داد، دوباره نشسته و بازی ادامه مییابد. در صورت پاسخ اشتباه نیز، اوسا بر پشت بازنده زده و میخواند: | |||
«رفتیم دکون قصابی، دیدیم زنبور را میکنن جلزّ و ولز» | |||
در این لحظه، بازیکنان شروع به گرفتن نیشگونهای ریز از پشت بازنده میکنند.<ref>متحدین، دانشنامهٔ کوچک ایران، ۱۳۸۱ش، ص۳۹۳–۳۹۴؛{{سخ}} | |||
کامرانی، «بازی اتل متل»، ۱۳۴۸ش، ص5.</ref> مجازات بازنده، بهصورتهای دیگری نیز انجام میشود. برای مثال، روی یک پا دویدن، کولی دادن به دیگران، فریاد یکنفس کشیدن با هجای «زو…»،<ref>ایرانشهر، کمیسیون ملی یونسکو در ایران، ج1، ۱۳۴۲ش، ص188.</ref> [[بازی]] شاه و وزیر (با دستیاری اوسا)،<ref>شاملو، کتاب کوچه، ج1، ۱۳۶۱ش، ص107.</ref> چهاردست و پا روی زمین حرکت کردن و با آهنگ بچههای دیگر رقصیدن (در کردستان).<ref>فاروقی، نظری به تاریخ و فرهنگ سقز کردستان، ۱۳۶۹ش، ص۲۹۸–۲۹۹.</ref> | |||
==متن شعر اتل متل== | |||
روایتی از این شعر، که امروزه نیز رایج است بهشرح زیر است: | |||
==متن شعر اتل متل== | |||
روایتی از این شعر، که امروزه نیز رایج است بهشرح زیر است: | |||
{{آغاز نستعلیق}} | {{آغاز نستعلیق}} | ||
{{شعر|نستعلیق}} | {{شعر|نستعلیق}} | ||
{{ب|اتل متل توتوله|گاو حسن چه جوره؟!}} | {{ب|اتل متل توتوله|گاو حسن چه جوره؟!}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{پایان نستعلیق}} | {{پایان نستعلیق}} | ||
{{آغاز نستعلیق}} | {{آغاز نستعلیق}} | ||
{{شعر|نستعلیق}} | {{شعر|نستعلیق}} | ||
{{ب|نه شیر داره نه پستون|گاوش رو بردن هندستون}} | {{ب|نه شیر داره نه پستون|گاوش رو بردن هندستون}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{پایان نستعلیق}} | {{پایان نستعلیق}} | ||
{{آغاز نستعلیق}} | {{آغاز نستعلیق}} | ||
{{شعر|نستعلیق}} | {{شعر|نستعلیق}} | ||
{{ب|یک زن کُردی بستون|اسمش رو بزار عم قزی}} | {{ب|یک زن کُردی بستون|اسمش رو بزار عم قزی}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{پایان نستعلیق}} | {{پایان نستعلیق}} | ||
{{آغاز نستعلیق}} | {{آغاز نستعلیق}} | ||
{{شعر|نستعلیق}} | {{شعر|نستعلیق}} | ||
| خط ۴۵: | خط ۵۳: | ||
{{پایان نستعلیق}} | {{پایان نستعلیق}} | ||
[[محمدعلی جمالزاده|جمالزاده]]، روایتی قدیمیتر از این شعر را اینگونه بیان کرده است:<ref>جمالزاده، فرهنگ لغات عامیانه، ۱۳۴۱ش، ص5؛{{سخ}} | |||
متحدین، دانشنامهٔ کوچک ایران، ۱۳۸۱ش، ص۳۹۳.</ref> | |||
متحدین، | |||
{{آغاز نستعلیق}} | {{آغاز نستعلیق}} | ||
{{شعر|نستعلیق}} | {{شعر|نستعلیق}} | ||
{{ب|اتل متل توتوله|گاب (گاو) حسن کوتوله}} | {{ب|اتل متل توتوله|گاب (گاو) حسن کوتوله}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{پایان نستعلیق}} | {{پایان نستعلیق}} | ||
{{آغاز نستعلیق}} | {{آغاز نستعلیق}} | ||
{{شعر|نستعلیق}} | {{شعر|نستعلیق}} | ||
{{ب|نه شیر داره نه پستون|شیرشو ببر کُردستون}} | {{ب|نه شیر داره نه پستون|شیرشو ببر کُردستون}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{پایان نستعلیق}} | {{پایان نستعلیق}} | ||
{{آغاز نستعلیق}} | {{آغاز نستعلیق}} | ||
{{شعر|نستعلیق}} | {{شعر|نستعلیق}} | ||
{{ب|یه زن کُردی بستون|اسمشو بزار ستاره}} | {{ب|یه زن کُردی بستون|اسمشو بزار ستاره}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{پایان نستعلیق}} | {{پایان نستعلیق}} | ||
{{آغاز نستعلیق}} | {{آغاز نستعلیق}} | ||
{{شعر|نستعلیق}} | {{شعر|نستعلیق}} | ||
| خط ۷۹: | خط ۸۶: | ||
{{پایان نستعلیق}} | {{پایان نستعلیق}} | ||
در روایتی دیگر از شعر این بازی، پس از خواندن هجاهای اول، میگویند:<ref>میرنیا، فرهنگ مردم (فولکلور ایران)، ۱۳۶۹ش، ص۲۶۴.</ref | در روایتی دیگر از شعر این بازی، پس از خواندن هجاهای اول، میگویند:<ref>میرنیا، فرهنگ مردم (فولکلور ایران)، ۱۳۶۹ش، ص۲۶۴.</ref> | ||
{{آغاز نستعلیق}} | {{آغاز نستعلیق}} | ||
{{شعر|نستعلیق}} | {{شعر|نستعلیق}} | ||
| خط ۹۴: | خط ۱۰۱: | ||
{{ب|اره اره به پات بزن|درددره}} | {{ب|اره اره به پات بزن|درددره}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{پایان نستعلیق}} | {{پایان نستعلیق}} | ||
بچههای [[کرمان]]، در هنگام اجرای این بازی میخوانند:<ref>لاریمر، فرهنگ مردم کرمان، ۱۳۵۳ش، ص۴۳؛ | بچههای [[کرمان]]، در هنگام اجرای این بازی میخوانند:<ref>لاریمر، فرهنگ مردم کرمان، ۱۳۵۳ش، ص۴۳؛{{سخ}} | ||
قزل ایاغ، راهنمای بازیهای ایران، ۱۳۷۹ش، ص۵۱۷.</ref | قزل ایاغ، راهنمای بازیهای ایران، ۱۳۷۹ش، ص۵۱۷.</ref> | ||
{{آغاز نستعلیق}} | {{آغاز نستعلیق}} | ||
{{شعر|نستعلیق}} | {{شعر|نستعلیق}} | ||
{{ب|اتلک تی تتلک پنجه بشه مال شکرک|احمدک، جون پدر، برو به جنگ شونه سر}} | {{ب|اتلک تی تتلک پنجه بشه مال شکرک|احمدک، جون پدر، برو به جنگ شونه سر}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{پایان نستعلیق}} | {{پایان نستعلیق}} | ||
{{آغاز نستعلیق}} | {{آغاز نستعلیق}} | ||
{{شعر|نستعلیق}} | {{شعر|نستعلیق}} | ||
{{ب|شونه سر غوغا شد، مشت راستش واشد|عباس کجا؟ تو باغچه. چی میچینه؟ آلوچه}} | {{ب|شونه سر غوغا شد، مشت راستش واشد|عباس کجا؟ تو باغچه. چی میچینه؟ آلوچه}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{پایان نستعلیق}} | {{پایان نستعلیق}} | ||
{{آغاز نستعلیق}} | {{آغاز نستعلیق}} | ||
{{شعر|نستعلیق}} | {{شعر|نستعلیق}} | ||
| خط ۱۱۴: | خط ۱۲۱: | ||
{{آغاز نستعلیق}} | {{آغاز نستعلیق}} | ||
{{شعر|نستعلیق}} | {{شعر|نستعلیق}} | ||
{{ب|آب طلا ریخته شده|اره بره یکیش بزن به دره }} | {{ب|آب طلا ریخته شده|اره بره یکیش بزن به دره}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{پایان نستعلیق}} | {{پایان نستعلیق}} | ||
بختیاریها نیز شعری متفاوت را هنگام اجرای این بازی میخوانند:<ref>عبداللهی موگویی، ترانهها و مثلهای بختیاری، ۱۳۷۲ش، ص۱۴۰.</ref | بختیاریها نیز شعری متفاوت را هنگام اجرای این بازی میخوانند:<ref>عبداللهی موگویی، ترانهها و مثلهای بختیاری، ۱۳۷۲ش، ص۱۴۰.</ref> | ||
{{آغاز نستعلیق}} | {{آغاز نستعلیق}} | ||
{{شعر|نستعلیق}} | {{شعر|نستعلیق}} | ||
{{ب|متل متل توت متل|پنگه به شیر نون شکر (کف دست به شیر نون و شکر) }} | {{ب|متل متل توت متل|پنگه به شیر نون شکر (کف دست به شیر نون و شکر)}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{پایان نستعلیق}} | {{پایان نستعلیق}} | ||
| خط ۱۴۰: | خط ۱۴۷: | ||
{{پایان نستعلیق}} | {{پایان نستعلیق}} | ||
در [[سیستان]]، در حالیکه اوسا به دستهای بازیکنان ضربه میزند، میخواند:<ref>آذر خرداد، میراث سرزمین مردان مرد، ۱۳۸۳ش، | در [[سیستان]]، در حالیکه اوسا به دستهای بازیکنان ضربه میزند، میخواند:<ref>آذر خرداد، میراث سرزمین مردان مرد، ۱۳۸۳ش، ص۳۱۱–۳۱۲.</ref> | ||
{{آغاز نستعلیق}} | {{آغاز نستعلیق}} | ||
{{شعر|نستعلیق}} | {{شعر|نستعلیق}} | ||
| خط ۱۶۱: | خط ۱۶۸: | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{پایان نستعلیق}} | {{پایان نستعلیق}} | ||
در رفسنجان نیز، ترانه این بازی کمی متفاوت است:<ref>کامرانی، «بازی اتل متل»، ۱۳۴۸ش، ص5.</ref | در رفسنجان نیز، ترانه این بازی کمی متفاوت است:<ref>کامرانی، «بازی اتل متل»، ۱۳۴۸ش، ص5.</ref> | ||
{{آغاز نستعلیق}} | {{آغاز نستعلیق}} | ||
{{شعر|نستعلیق}} | {{شعر|نستعلیق}} | ||
{{ب|اتلک توتو تلک| | {{ب|اتلک توتو تلک|پنجهٔ موشو شکلک}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{پایان نستعلیق}} | {{پایان نستعلیق}} | ||
| خط ۱۷۴: | خط ۱۸۱: | ||
{{آغاز نستعلیق}} | {{آغاز نستعلیق}} | ||
{{شعر|نستعلیق}} | {{شعر|نستعلیق}} | ||
{{ب| | {{ب|آلوچهٔ سه گردو|خبر بردن به اردو}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{پایان نستعلیق}} | {{پایان نستعلیق}} | ||
| خط ۱۸۴: | خط ۱۹۱: | ||
{{آغاز نستعلیق}} | {{آغاز نستعلیق}} | ||
{{شعر|نستعلیق}} | {{شعر|نستعلیق}} | ||
{{ب|ارش پرش |یکی بزن تا درش }} | {{ب|ارش پرش |یکی بزن تا درش}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{پایان نستعلیق}} | {{پایان نستعلیق}} | ||
در سایر نقاط [[ایران]] نیز، این شعر را با زبان و گویش و مفاهیمی متفاوت میخوانند.<ref>محمدی، ایل لر اویون لار (تحقیقی پیرامون معرفی ۱۰۰ بازی محلی رایج استان اردبیل)، ۱۳۸۴ش، | در سایر نقاط [[ایران]] نیز، این شعر را با زبان و گویش و مفاهیمی متفاوت میخوانند.<ref>محمدی، ایل لر اویون لار (تحقیقی پیرامون معرفی ۱۰۰ بازی محلی رایج استان اردبیل)، ۱۳۸۴ش، ص۳۲۷–۳۲۸؛{{سخ}} | ||
محمدی، فرهنگ بازیهای محلی ایلام، ج1، ۱۳۸۴ش، ص219-220؛ | محمدی، فرهنگ بازیهای محلی ایلام، ج1، ۱۳۸۴ش، ص219-220؛{{سخ}} | ||
رسولی، پژوهشی در فرهنگ مردم پیرسواران (ملایر)، ۱۳۷۸ش، ص۲۷۲؛ | رسولی، پژوهشی در فرهنگ مردم پیرسواران (ملایر)، ۱۳۷۸ش، ص۲۷۲؛{{سخ}} | ||
پاینده، فرهنگ گیل و دیلم، ۱۳۶۶ش، ص۹۲.</ref> | پاینده، فرهنگ گیل و دیلم، ۱۳۶۶ش، ص۹۲.</ref> امروزه، انواع دیگری از این شعر در [[ایران]]، با مفاهیمی آموزشی خوانده میشود، برای مثال:<ref>[https://sevteb.com/atal-matal-tootoole/ «اتل متل توتوسه، گاو حسن و چند موضوع دیگر!»، سایت سیوطب.]</ref> | ||
{{آغاز نستعلیق}} | {{آغاز نستعلیق}} | ||
{{شعر|نستعلیق}} | {{شعر|نستعلیق}} | ||
| خط ۲۱۴: | خط ۲۲۱: | ||
{{آغاز نستعلیق}} | {{آغاز نستعلیق}} | ||
{{شعر|نستعلیق}} | {{شعر|نستعلیق}} | ||
{{ب|خوب بشه پات الهی|هاچین و واچین، یک پاتو ورچین }} | {{ب|خوب بشه پات الهی|هاچین و واچین، یک پاتو ورچین}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{پایان نستعلیق}} | {{پایان نستعلیق}} | ||
| خط ۲۲۰: | خط ۲۲۷: | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | |||
==منابع== | |||
{{آغاز منابع}} | |||
* آذر خرداد، محمد، میراث سرزمین مردان مرد، سیوستان، زاهدان، ۱۳۸۳ش. | * آذر خرداد، محمد، میراث سرزمین مردان مرد، سیوستان، زاهدان، ۱۳۸۳ش. | ||
* «اتل متل توتوله»، سایت راسخون، تاریخ بازدید: | * «اتل متل توتوله»، سایت راسخون، تاریخ بازدید: ۲۴ دی ۱۴۰۰ش. | ||
* «اتل متل توتوسه، گاو حسن و چند موضوع دیگر!»، سایت سیوطب، تاریخ بارگذاری: | * «اتل متل توتوسه، گاو حسن و چند موضوع دیگر!»، سایت سیوطب، تاریخ بارگذاری: ۱۸ مرداد ۱۴۰۰ش. | ||
* ایرانشهر، کمیسیون ملی یونسکو در ایران، تهران، ۱۳۴۲ش. | * ایرانشهر، کمیسیون ملی یونسکو در ایران، تهران، ۱۳۴۲ش. | ||
* بهار، محمدتقی، بهار و ادب فارسی، بهتحقیق محمد گلبن، تهران، کتابهای جیبی، ۱۳۵۱ش. | * بهار، محمدتقی، بهار و ادب فارسی، بهتحقیق محمد گلبن، تهران، کتابهای جیبی، ۱۳۵۱ش. | ||
* پاینده، محمود، فرهنگ گیل و دیلم، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۶ش. | * پاینده، محمود، فرهنگ گیل و دیلم، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۶ش. | ||
* جمالزاده، محمدعلی، فرهنگ لغات عامیانه، بهتحقیق محمدجعفر محجوب، تهران، سخن، ۱۳۴۱ش. | * جمالزاده، محمدعلی، فرهنگ لغات عامیانه، بهتحقیق محمدجعفر محجوب، تهران، سخن، ۱۳۴۱ش. | ||
* جهانشاهی، ایرج و دیگران، | * جهانشاهی، ایرج و دیگران، فرهنگنامهٔ کودکان و نوجوانان، تهران، ۱۳۸۲ش. | ||
* خلعتبری لیماکی، | * خلعتبری لیماکی، مصطفی، فرهنگ مردم تنکابن (شهسوار)، تهران، پازینه، ۱۳۸۷ش. | ||
* رسولی، غلامحسن، پژوهشی در فرهنگ مردم پیرسواران (ملایر)، تهران، بلخ، ۱۳۷۸ش. | * رسولی، غلامحسن، پژوهشی در فرهنگ مردم پیرسواران (ملایر)، تهران، بلخ، ۱۳۷۸ش. | ||
* رضایی، جمال، بیرجندنامه، بهتحقیق محمود رفیعی، تهران، هیرمند، ۱۳۸۱ش. | * رضایی، جمال، بیرجندنامه، بهتحقیق محمود رفیعی، تهران، هیرمند، ۱۳۸۱ش. | ||
| خط ۲۳۵: | خط ۲۴۴: | ||
* صفینژاد، جواد، مونوگرافی ده طالبآباد، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۵۵ش. | * صفینژاد، جواد، مونوگرافی ده طالبآباد، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۵۵ش. | ||
* عبداللهی موگویی، احمد، ترانهها و مثلهای بختیاری، اصفهان، فردا، ۱۳۷۲ش. | * عبداللهی موگویی، احمد، ترانهها و مثلهای بختیاری، اصفهان، فردا، ۱۳۷۲ش. | ||
* کامرانی، محمود، «بازی اتل متل»، تهران، فردوسی، شماره | *کامرانی، محمود، «بازی اتل متل»، تهران، فردوسی، شماره ۹۲۸، ۱۳۴۸ش. | ||
* فاروقی، عمر، نظری به تاریخ و فرهنگ سقز کردستان، سقز، ۱۳۶۹ش. | * فاروقی، عمر، نظری به تاریخ و فرهنگ سقز کردستان، سقز، ۱۳۶۹ش. | ||
* فقیه محمدی جلالی، محمدمهدی، سیمای کوچان، بهتحقیق رجبعلی یحیایی، قم، بخشایش، ۱۳۸۲ش. | * فقیه محمدی جلالی، محمدمهدی، سیمای کوچان، بهتحقیق رجبعلی یحیایی، قم، بخشایش، ۱۳۸۲ش. | ||
* قزل ایاغ، ثریا، راهنمای بازیهای ایران، تهران، کمیسیون ملی یونسکو، ۱۳۷۹ش. | * قزل ایاغ، ثریا، راهنمای بازیهای ایران، تهران، کمیسیون ملی یونسکو، ۱۳۷۹ش. | ||
* لاریمر، د.ل، فرهنگ مردم کرمان، تهران، بنیاد فرهنگ تهران، ۱۳۵۳ش. | * لاریمر، د. ل، فرهنگ مردم کرمان، تهران، بنیاد فرهنگ تهران، ۱۳۵۳ش. | ||
* متحدین، ژاله، | * متحدین، ژاله، دانشنامهٔ کوچک ایران، بهتحقیق محمدجعفر محجوب، تهران، توس، ۱۳۸۱ش. | ||
* محمدی (کلهر)، آیت و محمدی، فاطمه، فرهنگ بازیهای محلی ایلام، تهران، سمیرا، ۱۳۸۴ش. | * محمدی (کلهر)، آیت و محمدی، فاطمه، فرهنگ بازیهای محلی ایلام، تهران، سمیرا، ۱۳۸۴ش. | ||
* محمدی، محمدهادی و دیگران، تاریخ ادبیات کودکان، تهران، چیستا، ۱۳۸۰ش. | * محمدی، محمدهادی و دیگران، تاریخ ادبیات کودکان، تهران، چیستا، ۱۳۸۰ش. | ||
* محمدی، مهین و کامرانی، حسن، ایل لر اویون لار (تحقیقی پیرامون معرفی ۱۰۰ بازی محلی رایج استان اردبیل)، صدا و سیمای اردبیل، ۱۳۸۴ش. | * محمدی، مهین و کامرانی، حسن، ایل لر اویون لار (تحقیقی پیرامون معرفی ۱۰۰ بازی محلی رایج استان اردبیل)، صدا و سیمای اردبیل، ۱۳۸۴ش. | ||
* «معنی شعر | * «معنی شعر ۵۰۰ ساله اتل متل توتوله چیست؟» وبسایت خبر فوری، تاریخ بارگذاری: ۱ اسفند ۱۳۹۹ش. | ||
* میرنیا، علی، فرهنگ مردم (فولکلور ایران)، تهران، پارسا، ۱۳۶۹ش. | * میرنیا، علی، فرهنگ مردم (فولکلور ایران)، تهران، پارسا، ۱۳۶۹ش. | ||
{{پایان منابع}} | |||
{{#seo: | |||
|title=بازی «اتل متل» چیست؟ آشنایی با این شعر و بازی کهن کودکانه - ویکی زندگی | |||
|title_mode=Replaced Title | |||
|keywords=اتل متل, بازی اتل متل توتوله, شعر اتل متل توتوله, اتل متل چیست, بازی های سنتی ایرانی, ترانه های کودکانه | |||
|description=اتل متل، بازی آهنگین و نمایشی است که با شعرخوانی انجام میشود و ریشه در تاریخ کهن ایران دارد. با تاریخچه، روش اجرا و هدف این بازی سنتی کودکانه آشنا شوید - ویکی زندگی | |||
}} | |||
نسخهٔ کنونی تا ۳ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۱۵:۳۳
اَتَل مَتَل؛ شعر و بازی سنتی کودکانه.
اتل متل، بازی و شعر کودکانه ایرانی است که با جملههای مسجع و آهنگین، اغلب با عبارت «اتل متل توتوله» آغاز میشود. این بازی قدمتی طولانی دارد و جنبه سرگرمی و آموزشی برای کودکان دارد. در اجرای بازی، کودکان در کنار هم مینشینند و یکی از آنها (اوسا) شعر را میخواند و به پاهای دیگران ضربه میزند؛ در پایان هر دور، بازیکنی که پایش باقی بماند، برنده یا بازنده شناخته میشود. در نقاط مختلف ایران، شیوه اجرای بازی، شعر و مجازات بازنده متفاوت است؛ از قلقلک گرفتن و دویدن روی یک پا تا بازی شاه و وزیر یا رقصیدن با آهنگ کودکان. شعرهای این بازی در هر منطقه گویش، ریتم و مضمون خاص خود را دارند و امروزه نسخههای آموزشی و آموزنده آن نیز رایج شده است. بازی اتل متل، هم سرگرمی، هم تجربه اجتماعی و هم وسیله انتقال فرهنگ و خلاقیت کودکان ایرانی است.
معرفی بازی اتل متل
[ویرایش | ویرایش مبدأ]اتل متل، شعر و بازی کودکانهای است که در آن، جملههایی بهصورت مسجع خوانده میشود. اغلب این جملهها نیز با عبارت «اتل متل توتوله» آغاز میشود. این بازی آهنگین، توسط کودکان ایرانی خوانده و اجرا میشود. شعرهای این بازی، قدمتی طولانی و گاهی دارای معنای بسیار زیبا و آموزندهای هستند.[۱] نام این بازی نیز، از سطر اول این ترانه گرفته شده است.[۲]
دیدگاه متخصصین دربارهٔ بازی اتل متل
[ویرایش | ویرایش مبدأ]محمدتقی بهار، این بازی را «هتل متل» نامیده و وزن و سبک شعری آن را جزء اولین اشعار غنایی سروده شده به زبان فارسی دانسته که پیشینهٔ آن به قبل از ورود اسلام به ایران میرسد.[۳] گروهی دیگر از پژوهشگران، این سروده را شعری هدفمند، پُرمعنا و جهتدار دانستهاند که همه اقوام مانند عرب، ترک، کرد، هند، چین و فارس را به همبستگی فراخوانده و همگان را در این شادی آیینی شریک کرده است.[۴]
نحوه انجام بازی اتل متل
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
برای انجام این بازی، که شکلی نمایشی دارد، تعدادی از کودکان در کنار هم نشسته و پاهای خود را دراز میکنند. سپس، یکی از کودکان (که به اوسای/ استاد بازی معروف است)، شعری هجایی میخواند و با خواندن هر هجا، روی پای بچهها ضربه زده یا به پای آنها، بهترتیب، اشاره میکند. همزمان با اتمام شعر، نوبت به پای هر بازیکنی که برسد، باید پای خود را جمع کند و این کار آنقدر ادامه مییابد تا همهٔ پاها جمع شده و تنها یک پا باقی بماند. پای باقیمانده، پای فرد بازنده است. البته در تهران، کودکی که در بازی باقی میماند، برنده دانسته میشود و در دور بعدی، نقش اوسا را ایفا میکند.[۵]
در تنکابن، خود اوسا نیز در بازی شرکت کرده و در صورتیکه هر دو پای او جمع شود، بازیکنان باید اوسای دیگری را برای بازی انتخاب کنند.[۶] کودکان در گیلان، در صورتیکه تنها پای یک بازیکن باقی مانده باشد، بین او و زمین، شعر را دوباره میخوانند و اگر ترانه به پای بازیکن ختم شود، او پای خود را جمع میکند و در صورتیکه به زمین ختم شود، بازیکنان دیگر، بازیکن بازنده را قلقلک میدهند.[۷] در برخی نقاط دیگر در ایران نیز، برای مشخص شدن برنده یا بازنده، کودکان باید با گفتن آخرین جملهٔ اوسا، پای خود را جمع کنند و کسی که این عمل را سریع انجام ندهد، میبازد.
مجازات بازنده نیز در نقاط مختلف ایران متفاوت است. برای مثال، گاهی فرد بازنده روی زمین زانو زده و صورت بر زمین میگذارد، افراد دیگر روی پشت او میزنند و این شعر را میخوانند:
«تاپ تاپ خمیر، شیشه پُر پنیر، دست کی بالا؟»
در این لحظه، یکی از کودکان، به اشاره اوسا، دست خود را بالا میگیرد. اگر بازنده، درست تشخیص داد، دوباره نشسته و بازی ادامه مییابد. در صورت پاسخ اشتباه نیز، اوسا بر پشت بازنده زده و میخواند:
«رفتیم دکون قصابی، دیدیم زنبور را میکنن جلزّ و ولز»
در این لحظه، بازیکنان شروع به گرفتن نیشگونهای ریز از پشت بازنده میکنند.[۸] مجازات بازنده، بهصورتهای دیگری نیز انجام میشود. برای مثال، روی یک پا دویدن، کولی دادن به دیگران، فریاد یکنفس کشیدن با هجای «زو…»،[۹] بازی شاه و وزیر (با دستیاری اوسا)،[۱۰] چهاردست و پا روی زمین حرکت کردن و با آهنگ بچههای دیگر رقصیدن (در کردستان).[۱۱]
متن شعر اتل متل
[ویرایش | ویرایش مبدأ]روایتی از این شعر، که امروزه نیز رایج است بهشرح زیر است: الگو:آغاز نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
جمالزاده، روایتی قدیمیتر از این شعر را اینگونه بیان کرده است:[۱۲] الگو:آغاز نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
در روایتی دیگر از شعر این بازی، پس از خواندن هجاهای اول، میگویند:[۱۳] الگو:آغاز نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
بچههای کرمان، در هنگام اجرای این بازی میخوانند:[۱۴] الگو:آغاز نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
بختیاریها نیز شعری متفاوت را هنگام اجرای این بازی میخوانند:[۱۵] الگو:آغاز نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
در سیستان، در حالیکه اوسا به دستهای بازیکنان ضربه میزند، میخواند:[۱۶] الگو:آغاز نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
در رفسنجان نیز، ترانه این بازی کمی متفاوت است:[۱۷] الگو:آغاز نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
در سایر نقاط ایران نیز، این شعر را با زبان و گویش و مفاهیمی متفاوت میخوانند.[۱۸] امروزه، انواع دیگری از این شعر در ایران، با مفاهیمی آموزشی خوانده میشود، برای مثال:[۱۹] الگو:آغاز نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
پانویس
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- ↑ «معنی شعر 500 ساله اتل متل توتوله چیست؟» وبسایت خبر فوری.
- ↑ شاملو، کتاب کوچه، ج1، ۱۳۶۱ش، ص107.
- ↑ بهار، بهار و ادب فارسی، ج1، ۱۳۵۱ش، ص31؛
محمدی، تاریخ ادبیات کودکان، ج1، ۱۳۸۰ش، ص37. - ↑ «اتل متل توتوله»، وبسایت راسخون.
- ↑ رضایی، بیرجندنامه، ۱۳۸۱ش، ص۵۲۰–۵۲۱؛
صفینژاد، مونوگرافی ده طالبآباد، ۱۳۵۵ش، ص۳۴۷؛
جهانشاهی، فرهنگنامهٔ کودکان و نوجوانان، ج6، ۱۳۸۲ش، ص۶۳. - ↑ خلعتبری لیماکی، فرهنگ مردم تنکابن (شهسوار)، ۱۳۸۷ش، ص۱۸۲–۱۸۳.
- ↑ فقیه محمدی جلالی، سیمای کوچان، ۱۳۸۲ش، ص۲۷۸–۲۷۹.
- ↑ متحدین، دانشنامهٔ کوچک ایران، ۱۳۸۱ش، ص۳۹۳–۳۹۴؛
کامرانی، «بازی اتل متل»، ۱۳۴۸ش، ص5. - ↑ ایرانشهر، کمیسیون ملی یونسکو در ایران، ج1، ۱۳۴۲ش، ص188.
- ↑ شاملو، کتاب کوچه، ج1، ۱۳۶۱ش، ص107.
- ↑ فاروقی، نظری به تاریخ و فرهنگ سقز کردستان، ۱۳۶۹ش، ص۲۹۸–۲۹۹.
- ↑ جمالزاده، فرهنگ لغات عامیانه، ۱۳۴۱ش، ص5؛
متحدین، دانشنامهٔ کوچک ایران، ۱۳۸۱ش، ص۳۹۳. - ↑ میرنیا، فرهنگ مردم (فولکلور ایران)، ۱۳۶۹ش، ص۲۶۴.
- ↑ لاریمر، فرهنگ مردم کرمان، ۱۳۵۳ش، ص۴۳؛
قزل ایاغ، راهنمای بازیهای ایران، ۱۳۷۹ش، ص۵۱۷. - ↑ عبداللهی موگویی، ترانهها و مثلهای بختیاری، ۱۳۷۲ش، ص۱۴۰.
- ↑ آذر خرداد، میراث سرزمین مردان مرد، ۱۳۸۳ش، ص۳۱۱–۳۱۲.
- ↑ کامرانی، «بازی اتل متل»، ۱۳۴۸ش، ص5.
- ↑ محمدی، ایل لر اویون لار (تحقیقی پیرامون معرفی ۱۰۰ بازی محلی رایج استان اردبیل)، ۱۳۸۴ش، ص۳۲۷–۳۲۸؛
محمدی، فرهنگ بازیهای محلی ایلام، ج1، ۱۳۸۴ش، ص219-220؛
رسولی، پژوهشی در فرهنگ مردم پیرسواران (ملایر)، ۱۳۷۸ش، ص۲۷۲؛
پاینده، فرهنگ گیل و دیلم، ۱۳۶۶ش، ص۹۲. - ↑ «اتل متل توتوسه، گاو حسن و چند موضوع دیگر!»، سایت سیوطب.
منابع
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- آذر خرداد، محمد، میراث سرزمین مردان مرد، سیوستان، زاهدان، ۱۳۸۳ش.
- «اتل متل توتوله»، سایت راسخون، تاریخ بازدید: ۲۴ دی ۱۴۰۰ش.
- «اتل متل توتوسه، گاو حسن و چند موضوع دیگر!»، سایت سیوطب، تاریخ بارگذاری: ۱۸ مرداد ۱۴۰۰ش.
- ایرانشهر، کمیسیون ملی یونسکو در ایران، تهران، ۱۳۴۲ش.
- بهار، محمدتقی، بهار و ادب فارسی، بهتحقیق محمد گلبن، تهران، کتابهای جیبی، ۱۳۵۱ش.
- پاینده، محمود، فرهنگ گیل و دیلم، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۶ش.
- جمالزاده، محمدعلی، فرهنگ لغات عامیانه، بهتحقیق محمدجعفر محجوب، تهران، سخن، ۱۳۴۱ش.
- جهانشاهی، ایرج و دیگران، فرهنگنامهٔ کودکان و نوجوانان، تهران، ۱۳۸۲ش.
- خلعتبری لیماکی، مصطفی، فرهنگ مردم تنکابن (شهسوار)، تهران، پازینه، ۱۳۸۷ش.
- رسولی، غلامحسن، پژوهشی در فرهنگ مردم پیرسواران (ملایر)، تهران، بلخ، ۱۳۷۸ش.
- رضایی، جمال، بیرجندنامه، بهتحقیق محمود رفیعی، تهران، هیرمند، ۱۳۸۱ش.
- شاملو، احمد، کتاب کوچه، تهران، مازیار، ۱۳۶۱ش.
- صفینژاد، جواد، مونوگرافی ده طالبآباد، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۵۵ش.
- عبداللهی موگویی، احمد، ترانهها و مثلهای بختیاری، اصفهان، فردا، ۱۳۷۲ش.
- کامرانی، محمود، «بازی اتل متل»، تهران، فردوسی، شماره ۹۲۸، ۱۳۴۸ش.
- فاروقی، عمر، نظری به تاریخ و فرهنگ سقز کردستان، سقز، ۱۳۶۹ش.
- فقیه محمدی جلالی، محمدمهدی، سیمای کوچان، بهتحقیق رجبعلی یحیایی، قم، بخشایش، ۱۳۸۲ش.
- قزل ایاغ، ثریا، راهنمای بازیهای ایران، تهران، کمیسیون ملی یونسکو، ۱۳۷۹ش.
- لاریمر، د. ل، فرهنگ مردم کرمان، تهران، بنیاد فرهنگ تهران، ۱۳۵۳ش.
- متحدین، ژاله، دانشنامهٔ کوچک ایران، بهتحقیق محمدجعفر محجوب، تهران، توس، ۱۳۸۱ش.
- محمدی (کلهر)، آیت و محمدی، فاطمه، فرهنگ بازیهای محلی ایلام، تهران، سمیرا، ۱۳۸۴ش.
- محمدی، محمدهادی و دیگران، تاریخ ادبیات کودکان، تهران، چیستا، ۱۳۸۰ش.
- محمدی، مهین و کامرانی، حسن، ایل لر اویون لار (تحقیقی پیرامون معرفی ۱۰۰ بازی محلی رایج استان اردبیل)، صدا و سیمای اردبیل، ۱۳۸۴ش.
- «معنی شعر ۵۰۰ ساله اتل متل توتوله چیست؟» وبسایت خبر فوری، تاریخ بارگذاری: ۱ اسفند ۱۳۹۹ش.
- میرنیا، علی، فرهنگ مردم (فولکلور ایران)، تهران، پارسا، ۱۳۶۹ش.