پیش‌نویس:نیما یوشیج

تصویری از علی اسفندیاری ملقب به نیما یوشیج

نیما یوشیج، بنیان‌گذار شعر نو فارسی.

نیما یوشیج با نام اصلی علی اسفندیاری، شاعر و نویسندهٔ ایرانی است که به‌عنوان پدر شعر نو فارسی شناخته می‌شود. او با ایجاد تحولی بزرگ در ادبیات فارسی، سبک جدیدی را در شعر فارسی پایه‌گذاری کرد که به شعر نیمایی معروف شد. استفاده از وزن‌های جدید در شعر و شکستن قالب‌های عروضی کلاسیک، دوری از تکلف‌های ادبی سنتی و نزدیکی به زبان محاوره و همچنین توجه بیشتر به مسائل اجتماعی، طبیعت و انسان معاصر، از ویژگی‌های شعر نیمایی است.

نیما یوشیج، از تولد تا جوانی

علی اسفندیاری ملقب به نیما یوشیج در ۲۱ آبان ۱۲۷۶ش در یوش از توابع شهرستان نور مازندران متولد شد. پدر نیما به کشاورزی و گله‌داری مشغول بود و نیما در همان کودکی تیراندازی و اسب‌سواری را از او آموخت.

نیما خواندن و نوشتن را در همان یوش که زادگاه او بود و نزد ملای ده فراگرفت و در ۱۱ سالگی به‌همراه خانواده راهی تهران شد و به دبستان «حیات جاوید» رفت. پس از چندی، به یک مدرسهٔ کاتولیک که دروس آن به زبان فرانسه تحصیل می‌شد و آن وقت در تهران به مدرسهٔ «سن‌لویی» شهرت داشت، فرستاده شد.

نیما با تشویق معلم خود نظام وفا که شاعری نامدار است به سرودن شعر ترغیب شد و بعدها شعر بلند «افسانه» را که سنگ بنای شعر نو در زبان فارسی بود، به او تقدیم کرد.

نیما یوشیج همزمان با تحصیل در مدرسهٔ سن‌لویی به یادگیری دروس طلبگی و زبان عربی نیز مشغول شد.

ازدواج نیما یوشیج

نیما یوشیج به همراه پسرش شراگیم در كنار مرحوم استاد شهریار و دخترش

نیما یوشیج در ۶ اردیبهشت ۱۳۰۵ش با عالیه جهانگیر، خواهرزادهٔ نویسندهٔ نامدار، میرزا جهانگیر صوراسرافیل، ازدواج کرد که حاصل این ازدواج پسری به نام شراگیم است.

فعالیت‌های هنری نیما یوشیج

علی اسفندیاری در ۲۲ سالگی به استخدام وزارت مالیه درآمد. دو سال بعد، با گرایش به مبارزهٔ مسلحانه علیه حکومت قاجار، اقدام به تهیهٔ اسلحه کرد. او در سال ۱۳۰۰ش اسم خود را به نیما (کمان بزرگ) تغییر داد و در دی‌ماه ۱۳۰۱ش شعر «افسانه» را سرایید و بخش‌هایی از آن را در مجلهٔ قرن بیستم به سردبیری میرزادهٔ عشقی به چاپ رساند.

نیما در سال ۱۳۱۷ش عضو هیئت تحریریه مجلهٔ موسیقی شد و به فعالیت‌های مطبوعاتی روی آورد و در آنجا در کنار افراد شاخصی چون محمد ضیاء هشترودی، عبدالحسین نوشین و صادق هدایت مشغول به کار شد.

نیما یوشیج، آغازگر شعر نو

نیما در ابتدا شعرهای خود را به شیوهٔ کهن و به سبک خراسانی می‌سرود؛ اما آشنایی او با زبان و ادبیات فرانسه راهی تازه را پیش روی او قرار داد و سبب شد تا با سبک‌های نوین نظم و شعر آشنا شود. او سرانجام با سرودن شعر «ای شب» پایه‌گذار سبک جدیدی در شعر فارسی شد. وی گرچه مورد انتقادها و کنایه‌های فراوانی قرار گرفت؛ اما به راه خود ادامه داد و موفق به سرودن منظومهٔ «افسانه» شد که آن را نقطهٔ عطف و سرآغاز شعر نو فارسی دانسته‌اند.

در حوزهٔ شکل و قالب نیز نیما محتوا را مقدم بر قالب دانست. او معتقد بود ذهن شاعر باید بر شکل تسلط داشته باشد نه این‌که شکل شعر، شاعر را مجبور به گفتن حرف‌هایی کند که قصد آن را نداشته است؛ بنابراین او قید تساوی طول مصراع‌ها را برداشت؛ چون احتیاجی نمی‌دید، مصراعی را مساوی مصراع دیگر بیاورد. نیما وزن و قافیه را برای شعر لازم و طبیعی دانسته و شعر بی‌قافیه را مثل آدم بی‌استخوان می‌داند. از دیدگاه او قافیه مقید به جمله و جمله در خدمت محتوا است؛ بنابراین هر جملهٔ تازه، قافیهٔ تازه و هر قافیهٔ تازه، جای خود را می‌خواهد و نباید آن را در فواصل معین جا داد.

آثار نیما یوشیج

نوشته‌های نیما یوشیج به چهار دستهٔ کلی تقسیم شده است؛

• مقاله‌های نیما که در نشریه‌های مختلف به چاپ رسیده است؛
• نامه‌های نیما که اغلب برای دوستان و همفکران خود نوشته و در برخی از آن‌ها به نقد وضع اجتماعی و تحلیل شعر زمان خود پرداخته است؛ از جمله در نامه‌هایی به نظام وفا؛
• شعرهای نیما که هم به فارسی و هم گویش مازندرانی است؛
• داستان‌ها.

اشعار فارسی نیما یوشیج

• قصه رنگ‌پریده؛
• منظومه نیما؛
• خانواده سرباز؛
• ای شب؛
• افسانه؛
• مانلی؛
• افسانه و رباعیات؛
• ماخ اولاً؛
• شعر من؛
• شهر شب و شهر صبح؛
• ناقوس قلم‌انداز؛
• فریادهای دیگر و عنکبوت رنگ؛
• آب در خوابگه مورچگان؛
• مانلی و خانه سریویلی.

اشعار مازندرانی نیما نیز در مجموعه‌ای به نام روجا به چاپ رسیده است.

داستان‌ها

• مرقد آقا (داستان)؛
• کندوهای شکسته (داستان)؛
• آهو و پرنده‌ها (شعر و قصه برای کودکان)؛
• توکایی در قفس (شعر و قصه برای کودکان).

نمونه اشعار نیما یوشیج

نیما یوشیج در سال‌های پایانی زندگی

چایَت را بِنوش
نگران فَردا نَباش
از گندم زارِ مَن و تو
مُشتی کاه می‌ماند برایِ بادها…

یاد بعضی نفرات
روشنَم می‌دارد
قوّتم می‌بخشد
ره می‌اندازد
و اجاقِ کهنِ سردِ سَرایم
گرم می‌آید از گرمیِ عالی دَمِشان.
نام بعضی نفرات
رزقِ روحم شده است.
وقت هر دلتنگی
سوی‌شان دارم دست
جرئتم می‌بخشد
روشنم می‌دارد.

درگذشت نیما یوشیج

نیما یوشیج به‌دلیل سرمای شدید روستای یوش، به بیماری ذات‌الریه مبتلا شده بود. او برای درمان به تهران رفت اما درمان‌ها اثری نداشت و سرانجام در سیزدهم دی ۱۳۳۸ش از دنیا رفت و در امامزاده عبدالله تهران به خاک سپرده شد.

منابع

• «بیوگرافی نیما یوشیج»، دانشگاه مازندران، تاریخ بازدید: ۷ دی ۱۴۰۰ش.
• «زندگی‌نامهٔ نیما یوشیج، پدر شعر نو»، وب‌سایت برترین‌ها، تاریخ بازدید: ۷ دی ۱۴۰۰ش.
• «زندگی‌نامهٔ نیما یوشیج، مجموعه آثار و شعر»، خبرگزاری ایمنا، تاریخ درج مطلب: ۱۳ دی ۱۳۹۹ش.
• مهدوی، فاطمه، «نیما یوشیج، آفرینندهٔ نظم نو»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱۳ دی ۱۳۹۲ش.
• انصاری، علی، اسنادی دربارهٔ نیما یوشیج، تهران، سازمان اسناد ملی ایران، پژوهشکده اسناد، چ اول، ۱۳۷۵ش.
• جلالی پندری، یدالله، گزیده اشعار نیما یوشیج، تهران، مروارید، ۱۳۹۸ش.
• یاحقی، محمدجعفر، چون سبوی تشنه (تاریخ ادبیات معاصر فارسی)، تهران، جامی، چ دوم، ۱۳۷۵ش.
• لنگرودی، شمس، تاریخ تحلیلی شعر نو، تهران، مرکز، ۱۳۷۷ش.