پیشنویس:کرمان: تفاوت میان نسخهها
imported>شاهرودی ابرابزار |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:کرمان۲.jpg|جایگزین=نمایی از شهر کرمان|بندانگشتی|نمایی از شهر کرمان]] | |||
{{درشت|'''کرمان'''}}؛ شهری در نیمه جنوبی ایران، مرکزیت استان کرمان. | {{درشت|'''کرمان'''}}؛ شهری در نیمه جنوبی ایران، مرکزیت استان کرمان. | ||
کرمان، یکی از شهرستانهای [[استان کرمان]]،<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/کرمان-4 دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه کرمان، سایت واژهیاب.]</ref> مرکز شهرستان کرمان و از کلانشهرهای ایران است. این شهر، بهعنوان یکی از بهترین قطبهای عملهای سخت پیوند اعضا در ایران شناخته میشود. | کرمان، یکی از شهرستانهای [[استان کرمان]]،<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/کرمان-4 دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه کرمان، سایت واژهیاب.]</ref> مرکز شهرستان کرمان و از کلانشهرهای ایران است. این شهر، بهعنوان یکی از بهترین قطبهای عملهای سخت پیوند اعضا در [[ایران]] شناخته میشود. | ||
== همسایگان شهر کرمان == | ==همسایگان شهر کرمان== | ||
شهر کرمان، از سمت غرب با شهرستانهای | شهر کرمان، از سمت غرب با شهرستانهای زرند، رفسنجان و بردسیر، از جنوب با شهرستانهای بم و جیرفت، از شمالغرب با شهرستان راور، از شمالشرق با شهرستانهای بیرجند و نهبندان (استان [[خراسان جنوبی]]) و از شرق با شهرستان زاهدان (استان [[سیستان]] و بلوچستان) همسایگی دارد. بخش عمدهای از نواحی شرقی شهرستان کرمان، در کویر لوت واقع شده است. | ||
== تقسیمات کشوری شهر کرمان == | ==تقسیمات کشوری شهر کرمان== | ||
[[پرونده:کرمان۳.png|جایگزین=تقسیمات کشوری شهر کرمان|بندانگشتی|تقسیمات کشوری شهر کرمان]] | |||
براساس آخرین تقسیمات انجام شده، شهرستان کرمان، دارای ۶ بخش (بخش مرکزی شهرستان کرمان، بخش شهداد، بخش گلباف، بخش ماهان، بخش راین، بخش چترود)، ۱۳ شهر (کرمان، ماهان، جوپار، محلیآباد، شهداد، اندوهجرد، گلباف، باغین، زنگیآباد، اختیارآباد، راین، چترود و کاظمآباد) و ۱۶ دهستان (اختیارآباد، باغین، درختنگان، سرآسیاب فرسنگی، اندوهجرد، تکاب، سیرچ، جوشان، کشیت، ماهان، قناتغستان، حسینآباد گروه، راین، کویرات، معزیه، هوتک) است.<ref>دفتر تقسیمات کشوری، 1384ش.</ref> | براساس آخرین تقسیمات انجام شده، شهرستان کرمان، دارای ۶ بخش (بخش مرکزی شهرستان کرمان، بخش شهداد، بخش گلباف، بخش ماهان، بخش راین، بخش چترود)، ۱۳ شهر (کرمان، ماهان، جوپار، محلیآباد، شهداد، اندوهجرد، گلباف، باغین، زنگیآباد، اختیارآباد، راین، چترود و کاظمآباد) و ۱۶ دهستان (اختیارآباد، باغین، درختنگان، سرآسیاب فرسنگی، اندوهجرد، تکاب، سیرچ، جوشان، کشیت، ماهان، قناتغستان، حسینآباد گروه، راین، کویرات، معزیه، هوتک) است.<ref>دفتر تقسیمات کشوری، 1384ش.</ref> | ||
== مختصات و موقعیت جغرافیایی شهر کرمان == | ==مختصات و موقعیت جغرافیایی شهر کرمان== | ||
کرمان، شهری با مختصات جغرافیاییً ۰۰ َ۰۵°۵۷ طول شرقی وً ۳۰ َ۱۷°۳۰ عرض شمالی است. شهر کرمان با وسعت نزدیک به ۲۴۰ کیلومتری، در فاصله ۹۸۰ کلیومتری از [[تهران]]، پایتخت | کرمان، شهری با مختصات جغرافیاییً ۰۰ َ۰۵°۵۷ طول شرقی وً ۳۰ َ۱۷°۳۰ عرض شمالی است. شهر کرمان با وسعت نزدیک به ۲۴۰ کیلومتری، در فاصله ۹۸۰ کلیومتری از [[تهران]]، پایتخت ایران، از مسیر [[کاشان]] و [[یزد]] قرار دارد.<ref>سازمان حمل و نقل و پایانههای کشور (وزارت راه و ترابری)، اطلس جادههای ایران (ویرایش دوم)، 1380ش، ص133ـ134.</ref> هرچند، بخش زیادی از این شهر در کویر لوت قرار گرفته است، اما دیواره کوهستانی پلوار، این شهر را از کویر لوت جدا کرده و بهدلیل حضور همین کوهستان، اقلیم شهر کرمان نسبت به کویر متفاوت است. | ||
== طبیعت شهر کرمان == | ==طبیعت شهر کرمان== | ||
شهر کرمان، توسط کوههایی همچون «جوپار» با ارتفاع ۴۱۳۵ متر (در سمت جنوبی)، «پلوار» با ارتفاع ۴۲۳۳ متر، «سیرج» با ارتفاع ۳۵۲۰ متر و «جفتان» با ارتفاع حدود ۳۹۵۷ متر (در سمت شرقی) و کوههای «باغبالا» با ارتفاع ۳۷۷۵ متر و «بن» با ارتفاع ۳۲۵۰ متر (در سمت شمالی) و کوه «حاجیآباد» با ارتفاع ۲۹۴۳ متر (در قسمت غربی) احاطه شده است.<ref>مؤسسة گیتاشناسی، اطلس گیتاشناسی استانهای ایران، 1383ش، ص156.</ref> | شهر کرمان، توسط کوههایی همچون «جوپار» با ارتفاع ۴۱۳۵ متر (در سمت جنوبی)، «پلوار» با ارتفاع ۴۲۳۳ متر، «سیرج» با ارتفاع ۳۵۲۰ متر و «جفتان» با ارتفاع حدود ۳۹۵۷ متر (در سمت شرقی) و کوههای «باغبالا» با ارتفاع ۳۷۷۵ متر و «بن» با ارتفاع ۳۲۵۰ متر (در سمت شمالی) و کوه «حاجیآباد» با ارتفاع ۲۹۴۳ متر (در قسمت غربی) احاطه شده است.<ref>مؤسسة گیتاشناسی، اطلس گیتاشناسی استانهای ایران، 1383ش، ص156.</ref> | ||
تنها رودخانه قابل ذکر در این خطه، رودخانه «شور بافق» است که در حوضهٔ [[اردستان]]، [[یزد]] و کرمان حضور دارد. این رودخانه، فصلی بوده و تحت تأثیر بارندگیهای نامنظم در طول سال است. از دیگر رودخانههای این شهرستان، میتوان به رودخانههای «شهداد»، «جفتان»، «اندوهجرد»، «دهنه غار»، «حرجند» و «چترود» اشاره کرد که بیشتر آنها از کوهستان پلوار سرچشمه میگیرند. | تنها رودخانه قابل ذکر در این خطه، رودخانه «شور بافق» است که در حوضهٔ [[اردستان]]، [[یزد]] و [[کرمان]] حضور دارد. این رودخانه، فصلی بوده و تحت تأثیر بارندگیهای نامنظم در طول سال است. از دیگر رودخانههای این شهرستان، میتوان به رودخانههای «شهداد»، «جفتان»، «اندوهجرد»، «دهنه غار»، «حرجند» و «چترود» اشاره کرد که بیشتر آنها از کوهستان پلوار سرچشمه میگیرند. | ||
== آب و هوای شهر کرمان == | ==آب و هوای شهر کرمان== | ||
ارتفاع شهر کرمان از سطح دریا در حدود ۱۷۵۵ متر است که در نتیجه بهعنوان چهارمین مرکز استان مرتفع در [[ایران]] شناخته میشود؛ بنابراین، شهر کرمان بهواسطهٔ این ارتفاع، با آب و هوایی معتدل، خشک و کوهستانی مواجه است. میانگین بارندگی سالیانه در این شهر، تقریباً ۱۳۶ میلیمتر است.<ref>جعفری، گیتاشناسی ایران، ج3، دایرةالمعارف جغرافیایی ایران، 1379ش، ص992.</ref> زمستانهای شهر کرمان بسیار سرد است. | ارتفاع شهر کرمان از سطح دریا در حدود ۱۷۵۵ متر است که در نتیجه بهعنوان چهارمین مرکز استان مرتفع در [[ایران]] شناخته میشود؛ بنابراین، شهر کرمان بهواسطهٔ این ارتفاع، با آب و هوایی معتدل، خشک و کوهستانی مواجه است. میانگین بارندگی سالیانه در این شهر، تقریباً ۱۳۶ میلیمتر است.<ref>جعفری، گیتاشناسی ایران، ج3، دایرةالمعارف جغرافیایی ایران، 1379ش، ص992.</ref> زمستانهای شهر کرمان بسیار سرد است. | ||
== امکانات شهر کرمان == | ==امکانات شهر کرمان== | ||
در ۱۳۱۶ش، پس از تأسیس استان کرمان، این شهر بهعنوان مرکز استان انتخاب شد. پس از آن، راههای مواصلاتی مختلفی از جمله | در ۱۳۱۶ش، پس از تأسیس استان کرمان، این شهر بهعنوان مرکز استان انتخاب شد. پس از آن، راههای مواصلاتی مختلفی از جمله خط آهن مستقیم به [[تهران]]، برای این شهر و [[استان کرمان]] احداث شد. ساخت مراکز متعدد صنعتی، آموزشی و تجاری در این شهر، کرمان را به یکی از قطبهای جذاب برای زندگی و سرمایهگذاری در [[ایران]] تبدیل کرد. | ||
== جاذبههای گردشگری شهر کرمان == | ==جاذبههای گردشگری شهر کرمان== | ||
زیباییهای طبیعی این شهر، در حاشیهٔ | [[پرونده:گنبد آرامگاه شاهنعمتالله ولی.jpg|جایگزین=گنبد آرامگاه شاهنعمتالله ولی|بندانگشتی|گنبد آرامگاه شاهنعمتالله ولی]] | ||
زیباییهای طبیعی این شهر، در حاشیهٔ کویر تا دامنههای کوهستان، آثار تاریخی متعدد نظیر کاروانسراها، [[بازار]]ها، [[موزه]]ها، [[مسجد]]ها مانند مسجد جامع کرمان، مسجد امام، مجموعه بازار وکیل، حمام گنجعلی خان (شاهکار عصر صفوی که شامل [[بازار]]، [[حمام]]، کاروانسرا، [[آبانبار]]، مسجد و ضرابخانه است)، گنبد جلیله (از بناهای قبل از ظهور اسلام که گویا در ابتدا آتشکده بوده است)، باغ شازده (از آثار دوران قاجاریه است که در ۱۳۹۰ش به ثبت جهانی یونسکو رسید)، مسجد جامع مظفری (که در دوران آلمظفر در این شهر بنا شد و بهعنوان یکی از مفاخر معماری اسلامی در جهان شناخته میشود)، آرامگاه شاه نعمتالله ولی (عارف و شاعر قرن نهم هجری)، بازار کرمان (طولانیترین راسته بازار ایران)، حصار شهر قدیم کرمان، شیوشگان (کوهی باستانی در استان کرمان)، قلعه دختر و قلعه اردشیر، ارگ راین، تخت درگاه قلی بیگی، آرامگاه خواجه اتابک، آرامگاه مشتاق علیشاه، باغ موزه هرندی، خانه امینیان، خانه غفاری و خانه پرداختی، برای گردشگران داخلی و خارجی جذاب است.<ref>سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی (وزارت آموزش و پرورش)، جغرافیای استان کرمان، 1383ش، ص80-84.</ref> | |||
== صنایع کرمان == | ==صنایع کرمان== | ||
برخی از مهمترین صنایع و معادن این شهر نیز عبارتاند از: شرکت صنایع مس شهید باهنر کرمان (در ۱۲ کیلومتری شهر کرمان)، صنایع زغال سنگ کرمان، فرش الماس کویر (صادرکننده فرش به ۱۴ کشور دنیا)، سیمان ممتازان، صنایع لاستیک بارز (اولین صنعت لاستیکسازی ایران، و دومین صنعت لاستیکسازی در خاورمیانه، پس از ترکیه)، صنایع سیمان کرمان، نیروگاه سیکل ترکیبی کرمان، صنایع پزشکی کرمان، گلاب و عرقیات زهرا (بزرگترین صادرکننده گلاب و روغن گل در ایران و نخستین واحد تولیدی در ایران که موفق به دریافت گواهینامهٔ ارگانیک در تولید گلاب و روغن گل شد). | برخی از مهمترین صنایع و معادن این شهر نیز عبارتاند از: شرکت صنایع مس شهید باهنر کرمان (در ۱۲ کیلومتری شهر کرمان)، صنایع زغال سنگ کرمان، فرش الماس کویر (صادرکننده فرش به ۱۴ کشور دنیا)، سیمان ممتازان، صنایع لاستیک بارز (اولین صنعت لاستیکسازی ایران، و دومین صنعت لاستیکسازی در خاورمیانه، پس از ترکیه)، صنایع سیمان کرمان، نیروگاه سیکل ترکیبی کرمان، صنایع پزشکی کرمان، گلاب و عرقیات زهرا (بزرگترین صادرکننده گلاب و روغن گل در ایران و نخستین واحد تولیدی در ایران که موفق به دریافت گواهینامهٔ ارگانیک در تولید گلاب و روغن گل شد). | ||
== صنایع دستی کرمان == | ==صنایع دستی کرمان== | ||
تولید انواع صنایع دستی و هنرهایی از قبیل [[ | تولید انواع صنایع دستی و هنرهایی از قبیل [[قالی بافی|قالیبافی]] و تولید انواع فرش در این شهر، قلمزنی روی مس، گبردوزی، [[منبت کاری|منبتکاری]] و [[پتهدوزی|پته]] در کرمان مرسوم است. | ||
== جمعیت شهر کرمان == | ==جمعیت شهر کرمان== | ||
پس از تبدیل شدن این شهر، به مرکزیت [[استان کرمان]]، جمعیت آن به یکباره افزایش یافت. در سرشماریهای عمومی کشور در ۱۳۳۵ش، جمعیت شهر کرمان در حدود ۶۲۱۵۷ تن اعلام شده بود که در ۱۳۷۵ش، به ۳۸۴۹۹۱ تن رسید.<ref>نورالهی، توزیع و طبقهبندی جمعیت شهرهای ایران در سرشماریهای 75-1335، 1382ش، ص111 و 189.</ref> همچنین این جمعیت در ۱۳۸۵ش، در حدود ۵۲۹۷۴۸ نفر افزایش پیدا کرده<ref>مرکز آمار ایران، بازسازی و برآورد جمعیت شهرستانهای کشور، 1382ش، ص172</ref> و در ۱۳۹۵ش به ۵۳۷۸۱۸ تن رسید. | پس از تبدیل شدن این شهر، به مرکزیت [[استان کرمان]]، جمعیت آن به یکباره افزایش یافت. در سرشماریهای عمومی کشور در ۱۳۳۵ش، جمعیت شهر کرمان در حدود ۶۲۱۵۷ تن اعلام شده بود که در ۱۳۷۵ش، به ۳۸۴۹۹۱ تن رسید.<ref>نورالهی، توزیع و طبقهبندی جمعیت شهرهای ایران در سرشماریهای 75-1335، 1382ش، ص111 و 189.</ref> همچنین این جمعیت در ۱۳۸۵ش، در حدود ۵۲۹۷۴۸ نفر افزایش پیدا کرده<ref>مرکز آمار ایران، بازسازی و برآورد جمعیت شهرستانهای کشور، 1382ش، ص172</ref> و در ۱۳۹۵ش به ۵۳۷۸۱۸ تن رسید. | ||
== پیشینه شهر کرمان == | ==پیشینه شهر کرمان== | ||
شهر کرمان، از جمله شهرهای باستانی [[ایران]] است که در کتب کهن، بسیار از آن یاد شده است. مانند کتاب «حدود العالم»، که ۱۶ مرتبه از این شهر یاد کرده است. در این کتاب در رابطه با شهر کرمان آمده است که کرمان، منطقهای است که هرچند به | [[پرونده:کرمان.jpg|جایگزین=عزاداری مردم کرمان در بازار در زمان قاجار|بندانگشتی|عزاداری مردم کرمان در بازار در زمان قاجار]] | ||
[[پرونده:کرمان۱.jpg|جایگزین=دروازه مسجدی در کرمان در زمان قاجار |بندانگشتی|دروازه مسجدی در کرمان در زمان قاجار ]] | |||
شهر کرمان، از جمله شهرهای باستانی [[ایران]] است که در کتب کهن، بسیار از آن یاد شده است. مانند کتاب «حدود العالم»، که ۱۶ مرتبه از این شهر یاد کرده است. در این کتاب در رابطه با شهر کرمان آمده است که کرمان، منطقهای است که هرچند به دریا نزدیک است، اما آب و هوای گرمسیری دارد. مردمان این منطقه اسمر (گندمگون) هستند و این منطقه، مکانی برای بازرگانان است. در این منطقه، بیابانهای زیادی وجود دارد که از آنها [[زیره]]، [[خرما]]، نیل، نیشکر و پانیذ بهدست میآید.<ref>حدودالعالم من المشرق الی المغرب، 1362ش، ص126 و 229.</ref> در کتاب «عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات» نیز دربارهٔ این شهر آمده است که کرمان، ولایتی بزرگ و مبارک است و اهل آن، مردمی دیندار هستند که به عدالت شهرهاند. متاع این شهر نیز [[رازیانه]]، [[خرما]]، [[زیره]]، [[ارزن]]، رکوه، نطعها و کرباس است.<ref>طوسی، عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات، 1345ش، ص263ـ264.</ref> | |||
یاقوت حموی میگوید که کرمان در دوران حکومت | یاقوت حموی میگوید که کرمان در دوران حکومت [[سلجوقیان]]، از بهترین، بزرگترین و آبادترین بلادها بوده، اما پس از آن و در قرن هفتم هجری، که او کتاب جغرافیای خود را مینوشته، این شهر به سرزمینی خراب و بیحاصل تبدیل شده، که مردمان آن سرگردان و بیچاره بودند. در پایان قرن هشتم، در پی جنگهای امیرتیمور، این سرزمین به خرابهای کامل تبدیل شد. | ||
مقدسی نیز در قرن چهارم هجری، کرمان را به پنج ولایت تقسیم کرده است که هر ولایتی، نام مخصوص خود را به اسم کرسی آن ولایت داشت.<ref>لسترنج، جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی، 1383ش، ص321؛{{سخ}} | مقدسی نیز در قرن چهارم هجری، کرمان را به پنج ولایت تقسیم کرده است که هر ولایتی، نام مخصوص خود را به اسم کرسی آن ولایت داشت.<ref>لسترنج، جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی، 1383ش، ص321؛{{سخ}} | ||
Lestrange, The Lands of the Eastern Caliphate, 1905, P. 299.</ref> در روایات بهجای مانده از دوران هخامنشیان نیز، این منطقه، تبعیدگاه نبونید، پادشاه مغلوب بابِل، بوده است. | Lestrange, The Lands of the Eastern Caliphate, 1905, P. 299.</ref> در روایات بهجای مانده از دوران هخامنشیان نیز، این منطقه، تبعیدگاه نبونید، پادشاه مغلوب بابِل، بوده است. | ||
دو اثر | دو اثر «قلعه دختر» و «قلعه اردشیر» که قدمت آنها به دوران حکومت اردشیر بابکان، اشکانیان، برمیگردد گواه شهری آباد در این منطقه، در دوران اشکانیان است. مکتوبات برخی دیگر از مورخان نیز، این منطقه را از جمله قبایل دوازدهگانه ایران معرفی کرده که ساتراپی، فرمانداری یا استانداری، چهاردهم را دارا بوده است. در دوره اشکانیان، پس از حمله اردشیر اول به کرمان، بلاش، حاکم کرمان را اسیر کرده و فرزند خود، اردشیر، را به حکومت کرمان انتخاب کرد.<ref>تاریخ کرمان، احمدعلی خان وزیری، 1385ش، ص۱۰۱۲.</ref> | ||
در کتیبهای که از دوران شاپور اول ساسانی بهیادگار مانده از کرمان بهعنوان یکی از ولایات ایران که وی، بر آنها فرمانروایی میکرده، یاد شده است. برخی از مورخان یونانی، در آثار خود از کرمان بهعنوان شهری که اسکندر مقدونی آن را در راه تصرف هندوستان پیمود، یاد کردهاند. از آنچه در کتاب «استرابون»، تاریخنگار یونانی، آمده میتوان دریافت که کرمان در آن روزگار، شهری آباد بوده که اسکندر پس از دیدن آن، دستور میدهد تا لشکر ۱۲۰ هزار نفری او در آنجا استراحت کنند و به جشن و سرور بپردازند. | در کتیبهای که از دوران شاپور اول [[ساسانیان|ساسانی]] بهیادگار مانده از کرمان بهعنوان یکی از ولایات ایران که وی، بر آنها فرمانروایی میکرده، یاد شده است. برخی از مورخان یونانی، در آثار خود از کرمان بهعنوان شهری که اسکندر مقدونی آن را در راه تصرف هندوستان پیمود، یاد کردهاند. از آنچه در کتاب «استرابون»، تاریخنگار یونانی، آمده میتوان دریافت که کرمان در آن روزگار، شهری آباد بوده که اسکندر پس از دیدن آن، دستور میدهد تا لشکر ۱۲۰ هزار نفری او در آنجا استراحت کنند و به جشن و سرور بپردازند. | ||
در دوران حکومت | در دوران حکومت [[صفویه|صفویان]]، این منطقه از آرامش برخوردار بود. گنجعلیخان، بهدستور شاه عباس صفوی به حکومت کرمان رسید که بر اثر تدبیر و تدوام حکومت او، این شهر به آبادانی رسید. اما، پس از آن و در دوره حمله محمود افغان، این منطقه مورد قتل و غارت قرار گرفت. زمانیکه نادرشاه افشار به کرمان رسید، علاوه بر غارت و چپاول اموال مردم، بسیاری از مردان این دیار را سر بریدند و از آنها منارهایی بلند ساختند. نام محله «پامنار» در این منطقه، هنوز یادگار آن فاجعه است. | ||
در دورهٔ آقامحمد خان قاجار نیز، این شهر، بهواسطهٔ حمایت آن از «لطفعلی خان زند»، مورد حمله و ویرانی قرار گرفت.<ref>کیهان، جغرافیای مفصل ایران، ج2، 1311ش، ص245.</ref> جانشینان آقامحمد خان، تلاش کردند تا با بازسازی این شهر، از مردم آن دیار دلجویی کرده و برپایی آثاری همچون «مجموعه ابراهیم خان» نیز یادگار همان دوران است. | در دورهٔ آقامحمد خان قاجار نیز، این شهر، بهواسطهٔ حمایت آن از «لطفعلی خان زند»، مورد حمله و ویرانی قرار گرفت.<ref>کیهان، جغرافیای مفصل ایران، ج2، 1311ش، ص245.</ref> جانشینان آقامحمد خان، تلاش کردند تا با بازسازی این شهر، از مردم آن دیار دلجویی کرده و برپایی آثاری همچون «مجموعه ابراهیم خان» نیز یادگار همان دوران است. | ||
== پیشینه نام کرمان == | ==پیشینه نام کرمان== | ||
این شهر در طول تاریخ، با نامهایی همچون «جرمانیا»، «ژرمانیا»، «کارمانیا»، «کرمانیه»، «کریمان»، «گواشیر»،<ref>[https://www.kerman.ir/index.php/fa/1388-11-28-05-55-08/1388-12-10-08-30-34 «تاریخ شکلگیری شهر کرمان»، وبسایت شهرداری کرمان.]</ref> «شهر کوران» و «دارالامان» معروف بوده است.<ref>چکنگی، فرهنگنامة تطبیقی نامهای قدیم و جدید مکانهای جغرافیایی ایران و نواحی مجاور، 1378ش، ص240.</ref> نام این خطه، در کتیبههای بهجای مانده از دوران هخامنشیان «بوتیا» بوده که بعدها «کارامانیا» نام گرفته و پس از مدتی به «کرمان» تبدیل شده است.<ref>کیهان، جغرافیای مفصل ایران، ج2، 1311ش، ص244.</ref> | این شهر در طول تاریخ، با نامهایی همچون «جرمانیا»، «ژرمانیا»، «کارمانیا»، «کرمانیه»، «کریمان»، «گواشیر»،<ref>[https://www.kerman.ir/index.php/fa/1388-11-28-05-55-08/1388-12-10-08-30-34 «تاریخ شکلگیری شهر کرمان»، وبسایت شهرداری کرمان.]</ref> «شهر کوران» و «دارالامان» معروف بوده است.<ref>چکنگی، فرهنگنامة تطبیقی نامهای قدیم و جدید مکانهای جغرافیایی ایران و نواحی مجاور، 1378ش، ص240.</ref> نام این خطه، در کتیبههای بهجای مانده از دوران هخامنشیان «بوتیا» بوده که بعدها «کارامانیا» نام گرفته و پس از مدتی به «کرمان» تبدیل شده است.<ref>کیهان، جغرافیای مفصل ایران، ج2، 1311ش، ص244.</ref> | ||
برخی معتقدند که واژه کرمان از «کِر» بهمعنای کوه و مان (پسوند مکان) تشکیل شده است. برخی دیگر کرمان را واژهای اسطورهای دانسته و آن را با نام «کریمان» پدر نریمان برابر میدانند. در فرهنگ آنندارج، کریمان، پدر نریمان این شهر را بهنام خود بنا کرد. گروهی دیگر، «کر» را بهمعنی بریدن، کشتن و جنگیدن دانسته و بر این مبنا، کرمان را سرزمینی که جنگ و پیکار در آن بسیار رخ داده است میدانند. برخی دیگر از مورخان و زبانشناسان نیز، «کرمن» را بهمعنی کار و کوشش دانسته و کرمان را بهمعنی سرزمین کار و کوشش معرفی کردهاند. | برخی معتقدند که واژه کرمان از «کِر» بهمعنای کوه و مان (پسوند مکان) تشکیل شده است. برخی دیگر کرمان را واژهای اسطورهای دانسته و آن را با نام «کریمان» پدر نریمان برابر میدانند. در فرهنگ آنندارج، کریمان، پدر نریمان این شهر را بهنام خود بنا کرد. گروهی دیگر، «کر» را بهمعنی بریدن، کشتن و جنگیدن دانسته و بر این مبنا، کرمان را سرزمینی که جنگ و پیکار در آن بسیار رخ داده است میدانند. برخی دیگر از مورخان و زبانشناسان نیز، «کرمن» را بهمعنی کار و کوشش دانسته و کرمان را بهمعنی سرزمین کار و کوشش معرفی کردهاند. | ||
== [[دین]] و مذهب مردم در شهر کرمان == | ==[[دین]] و مذهب مردم در شهر کرمان== | ||
اکثریت مردم در این شهر، [[مسلمان]] و [[شیعه]] هستند. همچنین، پیروان سایر ادیان، بهخصوص زرتشتیان و کلیمیان نیز در کرمان حضور دارند. آتشکده زرتشتیان، قبرستان یهودیان و مسیحیان در محلهٔ زریسف کرمان، حاکی از حضور اقلیتهای دینی و مذهبی در این شهر است. | اکثریت مردم در این شهر، [[مسلمان]] و [[شیعه]] هستند. همچنین، پیروان سایر ادیان، بهخصوص زرتشتیان و کلیمیان نیز در کرمان حضور دارند. آتشکده زرتشتیان، قبرستان یهودیان و مسیحیان در محلهٔ زریسف کرمان، حاکی از حضور اقلیتهای دینی و مذهبی در این شهر است. | ||
== اقوام شهر کرمان == | ==اقوام شهر کرمان== | ||
مردم کرمان، اغلب فارسیزبان و از قوم فارس هستند. اقلیتی از اقوام لُر نیز در این شهر زندگی میکنند. | مردم کرمان، اغلب فارسیزبان و از قوم فارس هستند. اقلیتی از اقوام لُر نیز در این شهر زندگی میکنند. | ||
== زبان و گویش مردم در شهر کرمان == | ==زبان و گویش مردم در شهر کرمان== | ||
زبان مردم در شهر کرمان، فارسی با گویش کرمانی است. شهر کرمان، بهدلیل وسعت و موقعیتهای تجاری، همواره پذیرای مهاجرین بوده است. در نتیجه، در طول تاریخ، گویشهای محلی مختلفی در این شهر به چشم میخورد. | زبان مردم در شهر کرمان، فارسی با گویش کرمانی است. شهر کرمان، بهدلیل وسعت و موقعیتهای تجاری، همواره پذیرای مهاجرین بوده است. در نتیجه، در طول تاریخ، گویشهای محلی مختلفی در این شهر به چشم میخورد. «خواجوی کرمانی»، «سعید نفیسی»، «باستانی پاریزی»، «محمد دهش»، «علیاکبر صنعتی» از همین دیار بودهاند. | ||
== خوراک محلی شهر کرمان == | ==خوراک محلی شهر کرمان== | ||
شهر کرمان، دارای غذاها و شیرینیهای سنتی است که طعم متفاوتی دارند. از جمله غذاهای محلی این منطقه، | شهر کرمان، دارای غذاها و شیرینیهای سنتی است که طعم متفاوتی دارند. از جمله غذاهای محلی این منطقه، آش شولی (اوماچو)، روغن جوشی، حلیم بادمجان، [[آش]] شلغم، آش جو کرمانی، آش کدو، [[آبگوشت]] کرمانی، توکی، زیرجوش، کشک گردو، کله جوش، سردوش، [[اشکنه]]، کپو، [[کاچی]]، سیراب بنه است. از شیرینیهای محلی این دیار نیز میتوان به کلمپه، کماچ سهن، برشتو، شیرینی خانگی پرریز، خرمابریز (رنگینک)، چنگمال، [[قوتو]]، [[شله زرد]] و قطاب پسته اشاره کرد. | ||
== کرمان در ادبیات ایران == | ==کرمان در ادبیات ایران== | ||
شهر باستانی کرمان، در ادبیات بزرگان ایران مانند [[مولانا]]، [[سعدی]]، | شهر باستانی کرمان، در ادبیات بزرگان ایران مانند [[مولانا]]، [[سعدی]]، خواجوی کرمانی، [[خاقانی]] و [[فردوسی]] نیز همواره یاد شده است. برای مثال: | ||
در [[شاهنامه | در [[شاهنامه]] فردوسی آمده است:<ref>[https://ganjoor.net/ferdousi/shahname/ashkanian/sh16 فردوسی، شاهنامه، پادشاهی اشکانیان، بخش 16، بیت 14، سایت گنجور.]</ref>{{سخ}} | ||
{{آغاز نستعلیق}} | {{آغاز نستعلیق}} | ||
{{شعر|نستعلیق}} | {{شعر|نستعلیق}} | ||
| خط ۸۶: | خط ۹۱: | ||
{{پایان نستعلیق}} | {{پایان نستعلیق}} | ||
شاه نعمتالله ولی در بیتی به ستایش این شهر پرداخته است:<ref>[https://payamema.ir/payam/articlerelation/14225 «نگاهی به زندگی شاه نعمتالله ولی»، روزنامه پیام ما.]</ref> | |||
{{آغاز نستعلیق}} | {{آغاز نستعلیق}} | ||
| خط ۹۴: | خط ۹۹: | ||
{{پایان نستعلیق}} | {{پایان نستعلیق}} | ||
[[مولانا]]، در شعر خود به ضربالمثل معروف «زیره به کرمان بردن» اشاره میکند:<ref>[https://ganjoor.net/moulavi/shams/ghazalsh/sh1589 مولانا، دیوان شمس، غزلیات، غزل شماره 1589، بیت 2، سایت گنجور.]</ref> | [[مولانا]]، در شعر خود به [[ضربالمثل]] معروف «زیره به کرمان بردن» اشاره میکند:<ref>[https://ganjoor.net/moulavi/shams/ghazalsh/sh1589 مولانا، دیوان شمس، غزلیات، غزل شماره 1589، بیت 2، سایت گنجور.]</ref> | ||
{{آغاز نستعلیق}} | {{آغاز نستعلیق}} | ||
| خط ۱۱۰: | خط ۱۱۵: | ||
{{پایان نستعلیق}} | {{پایان نستعلیق}} | ||
== پانویس == | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
== منابع == | ==منابع== | ||
* احمدعلی خان وزیری، تاریخ کرمان، بهتصحیح محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران، علم، ۱۳۸۵ش. | {{آغاز منابع}} | ||
* «تاریخ شکلگیری شهر کرمان»، وبسایت شهرداری کرمان، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۰ش. | *احمدعلی خان وزیری، تاریخ کرمان، بهتصحیح محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران، علم، ۱۳۸۵ش. | ||
* جعفری، عباس، گیتاشناسی ایران، رودها و رودنامة ایران، چ۲، تهران، گیتاشناسی، ۱۳۷۹ش. | *«تاریخ شکلگیری شهر کرمان»، وبسایت شهرداری کرمان، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۰ش. | ||
* جعفری، عباس، گیتاشناسی ایران، دایرةالمعارف جغرافیایی ایران، چ۱، تهران، گیتاشناسی، ۱۳۷۹ش. | *جعفری، عباس، گیتاشناسی ایران، رودها و رودنامة ایران، چ۲، تهران، گیتاشناسی، ۱۳۷۹ش. | ||
* چکنگی، علیرضا، فرهنگنامة تطبیقی نامهای قدیم و جدید مکانهای جغرافیایی ایران و نواحی مجاور، چ۱، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی، ۱۳۷۸ش. | *جعفری، عباس، گیتاشناسی ایران، دایرةالمعارف جغرافیایی ایران، چ۱، تهران، گیتاشناسی، ۱۳۷۹ش. | ||
* حدودالعالم من المشرق الی المغرب، بهتحقیق منوچهر ستوده، تهران، طهوری، ۱۳۶۲ش. | *چکنگی، علیرضا، فرهنگنامة تطبیقی نامهای قدیم و جدید مکانهای جغرافیایی ایران و نواحی مجاور، چ۱، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی، ۱۳۷۸ش. | ||
* خاقانی، دیوان اشعار، قطعات، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۰ش. | *حدودالعالم من المشرق الی المغرب، بهتحقیق منوچهر ستوده، تهران، طهوری، ۱۳۶۲ش. | ||
* دفتر تقسیمات کشوری، نشریة عناصر و واحدهای تقسیمات کشوری، تهران، دفتر تقسیمات کشوری (وزارت کشور)، ۱۳۸۴ش. | *خاقانی، دیوان اشعار، قطعات، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۰ش. | ||
* دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، سایت واژهیاب، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۰ش. | *دفتر تقسیمات کشوری، نشریة عناصر و واحدهای تقسیمات کشوری، تهران، دفتر تقسیمات کشوری (وزارت کشور)، ۱۳۸۴ش. | ||
* سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی (وزارت آموزش و پرورش)، جغرافیای استان کرمان، چ۵، تهران، ۱۳۸۳ش. | *دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، سایت واژهیاب، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۰ش. | ||
* سازمان حمل و نقل و پایانههای کشور (وزارت راه و ترابری)، اطلس جادههای ایران (ویرایش دوم)، تهران، همشهری، ۱۳۸۰ش. | *سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی (وزارت آموزش و پرورش)، جغرافیای استان کرمان، چ۵، تهران، ۱۳۸۳ش. | ||
* طوسی، محمد، عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات، بهتحقیق منوچهر ستوده، چ۲، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۴۵ش. | *سازمان حمل و نقل و پایانههای کشور (وزارت راه و ترابری)، اطلس جادههای ایران (ویرایش دوم)، تهران، همشهری، ۱۳۸۰ش. | ||
* کیهان، مسعود، جغرافیای مفصل ایران، سیاسی، تهران، ابنسینا، ۱۳۱۱ش. | *طوسی، محمد، عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات، بهتحقیق منوچهر ستوده، چ۲، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۴۵ش. | ||
* فردوسی، شاهنامه، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۰ش. | *کیهان، مسعود، جغرافیای مفصل ایران، سیاسی، تهران، ابنسینا، ۱۳۱۱ش. | ||
* لسترنج، گای، جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی، ترجمة محمود عرفان، چ۶، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۸۳ش | *فردوسی، شاهنامه، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۰ش. | ||
* مرکز آمار ایران، بازسازی و برآورد جمعیت شهرستانهای کشور، تهران، مرکز آمار ایران (سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور)، ۱۳۸۲ش. | *لسترنج، گای، جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی، ترجمة محمود عرفان، چ۶، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۸۳ش | ||
* مولانا، دیوان شمس، غزلیات، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۰ش. | *مرکز آمار ایران، بازسازی و برآورد جمعیت شهرستانهای کشور، تهران، مرکز آمار ایران (سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور)، ۱۳۸۲ش. | ||
* مؤسسة گیتاشناسی، اطلس گیتاشناسی استانهای ایران، چ۱، تهران، گیتاشناسی، ۱۳۸۳ش. | *مولانا، دیوان شمس، غزلیات، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۰ش. | ||
* میرزا آقاخان کرمانی، نامهٔ بوستان، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۰ش. | *مؤسسة گیتاشناسی، اطلس گیتاشناسی استانهای ایران، چ۱، تهران، گیتاشناسی، ۱۳۸۳ش. | ||
* «نگاهی به زندگی شاه نعمتالله ولی»، روزنامه پیام ما، تاریخ بارگذاری: ۳ خرداد ۱۳۹۵ش. | *میرزا آقاخان کرمانی، نامهٔ بوستان، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۰ش. | ||
* نورالهی، طه، توزیع و طبقهبندی جمعیت شهرهای ایران در سرشماریهای ۷۵–۱۳۳۵، تهران، مرکز آمار ایران (سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور)، ۱۳۸۲ش. | *«نگاهی به زندگی شاه نعمتالله ولی»، روزنامه پیام ما، تاریخ بارگذاری: ۳ خرداد ۱۳۹۵ش. | ||
* Lestrange, G, The Lands of the Eastern Caliphate, Cambridge, University Press, 1905, P. 299. | *نورالهی، طه، توزیع و طبقهبندی جمعیت شهرهای ایران در سرشماریهای ۷۵–۱۳۳۵، تهران، مرکز آمار ایران (سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور)، ۱۳۸۲ش. | ||
*Lestrange, G, The Lands of the Eastern Caliphate, Cambridge, University Press, 1905, P. 299. | |||
{{پایان منابع}} | |||
{{ایران-افقی}} | {{ایران-افقی}} | ||
{{کرمان-افقی}} | |||
[[رده:کرمان| ]] | [[رده:کرمان| ]] | ||
[[رده:شهرهای استان کرمان]] | [[رده:شهرهای استان کرمان]] | ||
[[رده:شهرهای ایران]] | [[رده:شهرهای ایران]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۹ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۱۷:۰۰
کرمان؛ شهری در نیمه جنوبی ایران، مرکزیت استان کرمان.
کرمان، یکی از شهرستانهای استان کرمان،[۱] مرکز شهرستان کرمان و از کلانشهرهای ایران است. این شهر، بهعنوان یکی از بهترین قطبهای عملهای سخت پیوند اعضا در ایران شناخته میشود.
همسایگان شهر کرمان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]شهر کرمان، از سمت غرب با شهرستانهای زرند، رفسنجان و بردسیر، از جنوب با شهرستانهای بم و جیرفت، از شمالغرب با شهرستان راور، از شمالشرق با شهرستانهای بیرجند و نهبندان (استان خراسان جنوبی) و از شرق با شهرستان زاهدان (استان سیستان و بلوچستان) همسایگی دارد. بخش عمدهای از نواحی شرقی شهرستان کرمان، در کویر لوت واقع شده است.
تقسیمات کشوری شهر کرمان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
براساس آخرین تقسیمات انجام شده، شهرستان کرمان، دارای ۶ بخش (بخش مرکزی شهرستان کرمان، بخش شهداد، بخش گلباف، بخش ماهان، بخش راین، بخش چترود)، ۱۳ شهر (کرمان، ماهان، جوپار، محلیآباد، شهداد، اندوهجرد، گلباف، باغین، زنگیآباد، اختیارآباد، راین، چترود و کاظمآباد) و ۱۶ دهستان (اختیارآباد، باغین، درختنگان، سرآسیاب فرسنگی، اندوهجرد، تکاب، سیرچ، جوشان، کشیت، ماهان، قناتغستان، حسینآباد گروه، راین، کویرات، معزیه، هوتک) است.[۲]
مختصات و موقعیت جغرافیایی شهر کرمان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]کرمان، شهری با مختصات جغرافیاییً ۰۰ َ۰۵°۵۷ طول شرقی وً ۳۰ َ۱۷°۳۰ عرض شمالی است. شهر کرمان با وسعت نزدیک به ۲۴۰ کیلومتری، در فاصله ۹۸۰ کلیومتری از تهران، پایتخت ایران، از مسیر کاشان و یزد قرار دارد.[۳] هرچند، بخش زیادی از این شهر در کویر لوت قرار گرفته است، اما دیواره کوهستانی پلوار، این شهر را از کویر لوت جدا کرده و بهدلیل حضور همین کوهستان، اقلیم شهر کرمان نسبت به کویر متفاوت است.
طبیعت شهر کرمان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]شهر کرمان، توسط کوههایی همچون «جوپار» با ارتفاع ۴۱۳۵ متر (در سمت جنوبی)، «پلوار» با ارتفاع ۴۲۳۳ متر، «سیرج» با ارتفاع ۳۵۲۰ متر و «جفتان» با ارتفاع حدود ۳۹۵۷ متر (در سمت شرقی) و کوههای «باغبالا» با ارتفاع ۳۷۷۵ متر و «بن» با ارتفاع ۳۲۵۰ متر (در سمت شمالی) و کوه «حاجیآباد» با ارتفاع ۲۹۴۳ متر (در قسمت غربی) احاطه شده است.[۴]
تنها رودخانه قابل ذکر در این خطه، رودخانه «شور بافق» است که در حوضهٔ اردستان، یزد و کرمان حضور دارد. این رودخانه، فصلی بوده و تحت تأثیر بارندگیهای نامنظم در طول سال است. از دیگر رودخانههای این شهرستان، میتوان به رودخانههای «شهداد»، «جفتان»، «اندوهجرد»، «دهنه غار»، «حرجند» و «چترود» اشاره کرد که بیشتر آنها از کوهستان پلوار سرچشمه میگیرند.
آب و هوای شهر کرمان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]ارتفاع شهر کرمان از سطح دریا در حدود ۱۷۵۵ متر است که در نتیجه بهعنوان چهارمین مرکز استان مرتفع در ایران شناخته میشود؛ بنابراین، شهر کرمان بهواسطهٔ این ارتفاع، با آب و هوایی معتدل، خشک و کوهستانی مواجه است. میانگین بارندگی سالیانه در این شهر، تقریباً ۱۳۶ میلیمتر است.[۵] زمستانهای شهر کرمان بسیار سرد است.
امکانات شهر کرمان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در ۱۳۱۶ش، پس از تأسیس استان کرمان، این شهر بهعنوان مرکز استان انتخاب شد. پس از آن، راههای مواصلاتی مختلفی از جمله خط آهن مستقیم به تهران، برای این شهر و استان کرمان احداث شد. ساخت مراکز متعدد صنعتی، آموزشی و تجاری در این شهر، کرمان را به یکی از قطبهای جذاب برای زندگی و سرمایهگذاری در ایران تبدیل کرد.
جاذبههای گردشگری شهر کرمان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
زیباییهای طبیعی این شهر، در حاشیهٔ کویر تا دامنههای کوهستان، آثار تاریخی متعدد نظیر کاروانسراها، بازارها، موزهها، مسجدها مانند مسجد جامع کرمان، مسجد امام، مجموعه بازار وکیل، حمام گنجعلی خان (شاهکار عصر صفوی که شامل بازار، حمام، کاروانسرا، آبانبار، مسجد و ضرابخانه است)، گنبد جلیله (از بناهای قبل از ظهور اسلام که گویا در ابتدا آتشکده بوده است)، باغ شازده (از آثار دوران قاجاریه است که در ۱۳۹۰ش به ثبت جهانی یونسکو رسید)، مسجد جامع مظفری (که در دوران آلمظفر در این شهر بنا شد و بهعنوان یکی از مفاخر معماری اسلامی در جهان شناخته میشود)، آرامگاه شاه نعمتالله ولی (عارف و شاعر قرن نهم هجری)، بازار کرمان (طولانیترین راسته بازار ایران)، حصار شهر قدیم کرمان، شیوشگان (کوهی باستانی در استان کرمان)، قلعه دختر و قلعه اردشیر، ارگ راین، تخت درگاه قلی بیگی، آرامگاه خواجه اتابک، آرامگاه مشتاق علیشاه، باغ موزه هرندی، خانه امینیان، خانه غفاری و خانه پرداختی، برای گردشگران داخلی و خارجی جذاب است.[۶]
صنایع کرمان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]برخی از مهمترین صنایع و معادن این شهر نیز عبارتاند از: شرکت صنایع مس شهید باهنر کرمان (در ۱۲ کیلومتری شهر کرمان)، صنایع زغال سنگ کرمان، فرش الماس کویر (صادرکننده فرش به ۱۴ کشور دنیا)، سیمان ممتازان، صنایع لاستیک بارز (اولین صنعت لاستیکسازی ایران، و دومین صنعت لاستیکسازی در خاورمیانه، پس از ترکیه)، صنایع سیمان کرمان، نیروگاه سیکل ترکیبی کرمان، صنایع پزشکی کرمان، گلاب و عرقیات زهرا (بزرگترین صادرکننده گلاب و روغن گل در ایران و نخستین واحد تولیدی در ایران که موفق به دریافت گواهینامهٔ ارگانیک در تولید گلاب و روغن گل شد).
صنایع دستی کرمان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]تولید انواع صنایع دستی و هنرهایی از قبیل قالیبافی و تولید انواع فرش در این شهر، قلمزنی روی مس، گبردوزی، منبتکاری و پته در کرمان مرسوم است.
جمعیت شهر کرمان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]پس از تبدیل شدن این شهر، به مرکزیت استان کرمان، جمعیت آن به یکباره افزایش یافت. در سرشماریهای عمومی کشور در ۱۳۳۵ش، جمعیت شهر کرمان در حدود ۶۲۱۵۷ تن اعلام شده بود که در ۱۳۷۵ش، به ۳۸۴۹۹۱ تن رسید.[۷] همچنین این جمعیت در ۱۳۸۵ش، در حدود ۵۲۹۷۴۸ نفر افزایش پیدا کرده[۸] و در ۱۳۹۵ش به ۵۳۷۸۱۸ تن رسید.
پیشینه شهر کرمان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
شهر کرمان، از جمله شهرهای باستانی ایران است که در کتب کهن، بسیار از آن یاد شده است. مانند کتاب «حدود العالم»، که ۱۶ مرتبه از این شهر یاد کرده است. در این کتاب در رابطه با شهر کرمان آمده است که کرمان، منطقهای است که هرچند به دریا نزدیک است، اما آب و هوای گرمسیری دارد. مردمان این منطقه اسمر (گندمگون) هستند و این منطقه، مکانی برای بازرگانان است. در این منطقه، بیابانهای زیادی وجود دارد که از آنها زیره، خرما، نیل، نیشکر و پانیذ بهدست میآید.[۹] در کتاب «عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات» نیز دربارهٔ این شهر آمده است که کرمان، ولایتی بزرگ و مبارک است و اهل آن، مردمی دیندار هستند که به عدالت شهرهاند. متاع این شهر نیز رازیانه، خرما، زیره، ارزن، رکوه، نطعها و کرباس است.[۱۰]
یاقوت حموی میگوید که کرمان در دوران حکومت سلجوقیان، از بهترین، بزرگترین و آبادترین بلادها بوده، اما پس از آن و در قرن هفتم هجری، که او کتاب جغرافیای خود را مینوشته، این شهر به سرزمینی خراب و بیحاصل تبدیل شده، که مردمان آن سرگردان و بیچاره بودند. در پایان قرن هشتم، در پی جنگهای امیرتیمور، این سرزمین به خرابهای کامل تبدیل شد.
مقدسی نیز در قرن چهارم هجری، کرمان را به پنج ولایت تقسیم کرده است که هر ولایتی، نام مخصوص خود را به اسم کرسی آن ولایت داشت.[۱۱] در روایات بهجای مانده از دوران هخامنشیان نیز، این منطقه، تبعیدگاه نبونید، پادشاه مغلوب بابِل، بوده است.
دو اثر «قلعه دختر» و «قلعه اردشیر» که قدمت آنها به دوران حکومت اردشیر بابکان، اشکانیان، برمیگردد گواه شهری آباد در این منطقه، در دوران اشکانیان است. مکتوبات برخی دیگر از مورخان نیز، این منطقه را از جمله قبایل دوازدهگانه ایران معرفی کرده که ساتراپی، فرمانداری یا استانداری، چهاردهم را دارا بوده است. در دوره اشکانیان، پس از حمله اردشیر اول به کرمان، بلاش، حاکم کرمان را اسیر کرده و فرزند خود، اردشیر، را به حکومت کرمان انتخاب کرد.[۱۲]
در کتیبهای که از دوران شاپور اول ساسانی بهیادگار مانده از کرمان بهعنوان یکی از ولایات ایران که وی، بر آنها فرمانروایی میکرده، یاد شده است. برخی از مورخان یونانی، در آثار خود از کرمان بهعنوان شهری که اسکندر مقدونی آن را در راه تصرف هندوستان پیمود، یاد کردهاند. از آنچه در کتاب «استرابون»، تاریخنگار یونانی، آمده میتوان دریافت که کرمان در آن روزگار، شهری آباد بوده که اسکندر پس از دیدن آن، دستور میدهد تا لشکر ۱۲۰ هزار نفری او در آنجا استراحت کنند و به جشن و سرور بپردازند.
در دوران حکومت صفویان، این منطقه از آرامش برخوردار بود. گنجعلیخان، بهدستور شاه عباس صفوی به حکومت کرمان رسید که بر اثر تدبیر و تدوام حکومت او، این شهر به آبادانی رسید. اما، پس از آن و در دوره حمله محمود افغان، این منطقه مورد قتل و غارت قرار گرفت. زمانیکه نادرشاه افشار به کرمان رسید، علاوه بر غارت و چپاول اموال مردم، بسیاری از مردان این دیار را سر بریدند و از آنها منارهایی بلند ساختند. نام محله «پامنار» در این منطقه، هنوز یادگار آن فاجعه است.
در دورهٔ آقامحمد خان قاجار نیز، این شهر، بهواسطهٔ حمایت آن از «لطفعلی خان زند»، مورد حمله و ویرانی قرار گرفت.[۱۳] جانشینان آقامحمد خان، تلاش کردند تا با بازسازی این شهر، از مردم آن دیار دلجویی کرده و برپایی آثاری همچون «مجموعه ابراهیم خان» نیز یادگار همان دوران است.
پیشینه نام کرمان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]این شهر در طول تاریخ، با نامهایی همچون «جرمانیا»، «ژرمانیا»، «کارمانیا»، «کرمانیه»، «کریمان»، «گواشیر»،[۱۴] «شهر کوران» و «دارالامان» معروف بوده است.[۱۵] نام این خطه، در کتیبههای بهجای مانده از دوران هخامنشیان «بوتیا» بوده که بعدها «کارامانیا» نام گرفته و پس از مدتی به «کرمان» تبدیل شده است.[۱۶]
برخی معتقدند که واژه کرمان از «کِر» بهمعنای کوه و مان (پسوند مکان) تشکیل شده است. برخی دیگر کرمان را واژهای اسطورهای دانسته و آن را با نام «کریمان» پدر نریمان برابر میدانند. در فرهنگ آنندارج، کریمان، پدر نریمان این شهر را بهنام خود بنا کرد. گروهی دیگر، «کر» را بهمعنی بریدن، کشتن و جنگیدن دانسته و بر این مبنا، کرمان را سرزمینی که جنگ و پیکار در آن بسیار رخ داده است میدانند. برخی دیگر از مورخان و زبانشناسان نیز، «کرمن» را بهمعنی کار و کوشش دانسته و کرمان را بهمعنی سرزمین کار و کوشش معرفی کردهاند.
دین و مذهب مردم در شهر کرمان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]اکثریت مردم در این شهر، مسلمان و شیعه هستند. همچنین، پیروان سایر ادیان، بهخصوص زرتشتیان و کلیمیان نیز در کرمان حضور دارند. آتشکده زرتشتیان، قبرستان یهودیان و مسیحیان در محلهٔ زریسف کرمان، حاکی از حضور اقلیتهای دینی و مذهبی در این شهر است.
اقوام شهر کرمان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]مردم کرمان، اغلب فارسیزبان و از قوم فارس هستند. اقلیتی از اقوام لُر نیز در این شهر زندگی میکنند.
زبان و گویش مردم در شهر کرمان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]زبان مردم در شهر کرمان، فارسی با گویش کرمانی است. شهر کرمان، بهدلیل وسعت و موقعیتهای تجاری، همواره پذیرای مهاجرین بوده است. در نتیجه، در طول تاریخ، گویشهای محلی مختلفی در این شهر به چشم میخورد. «خواجوی کرمانی»، «سعید نفیسی»، «باستانی پاریزی»، «محمد دهش»، «علیاکبر صنعتی» از همین دیار بودهاند.
خوراک محلی شهر کرمان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]شهر کرمان، دارای غذاها و شیرینیهای سنتی است که طعم متفاوتی دارند. از جمله غذاهای محلی این منطقه، آش شولی (اوماچو)، روغن جوشی، حلیم بادمجان، آش شلغم، آش جو کرمانی، آش کدو، آبگوشت کرمانی، توکی، زیرجوش، کشک گردو، کله جوش، سردوش، اشکنه، کپو، کاچی، سیراب بنه است. از شیرینیهای محلی این دیار نیز میتوان به کلمپه، کماچ سهن، برشتو، شیرینی خانگی پرریز، خرمابریز (رنگینک)، چنگمال، قوتو، شله زرد و قطاب پسته اشاره کرد.
کرمان در ادبیات ایران
[ویرایش | ویرایش مبدأ]شهر باستانی کرمان، در ادبیات بزرگان ایران مانند مولانا، سعدی، خواجوی کرمانی، خاقانی و فردوسی نیز همواره یاد شده است. برای مثال:
در شاهنامه فردوسی آمده است:[۱۷]
الگو:آغاز نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
خاقانی نیز در اشعار خود به شهر کرمان اشاره کرده است:[۱۸]
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
شاه نعمتالله ولی در بیتی به ستایش این شهر پرداخته است:[۱۹]
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
مولانا، در شعر خود به ضربالمثل معروف «زیره به کرمان بردن» اشاره میکند:[۲۰]
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
میرزاآقا خان کرمانی نیز دربارهٔ دیار خود اینگونه میگوید:[۲۱]
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
پانویس
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- ↑ دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه کرمان، سایت واژهیاب.
- ↑ دفتر تقسیمات کشوری، 1384ش.
- ↑ سازمان حمل و نقل و پایانههای کشور (وزارت راه و ترابری)، اطلس جادههای ایران (ویرایش دوم)، 1380ش، ص133ـ134.
- ↑ مؤسسة گیتاشناسی، اطلس گیتاشناسی استانهای ایران، 1383ش، ص156.
- ↑ جعفری، گیتاشناسی ایران، ج3، دایرةالمعارف جغرافیایی ایران، 1379ش، ص992.
- ↑ سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی (وزارت آموزش و پرورش)، جغرافیای استان کرمان، 1383ش، ص80-84.
- ↑ نورالهی، توزیع و طبقهبندی جمعیت شهرهای ایران در سرشماریهای 75-1335، 1382ش، ص111 و 189.
- ↑ مرکز آمار ایران، بازسازی و برآورد جمعیت شهرستانهای کشور، 1382ش، ص172
- ↑ حدودالعالم من المشرق الی المغرب، 1362ش، ص126 و 229.
- ↑ طوسی، عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات، 1345ش، ص263ـ264.
- ↑ لسترنج، جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی، 1383ش، ص321؛
Lestrange, The Lands of the Eastern Caliphate, 1905, P. 299. - ↑ تاریخ کرمان، احمدعلی خان وزیری، 1385ش، ص۱۰۱۲.
- ↑ کیهان، جغرافیای مفصل ایران، ج2، 1311ش، ص245.
- ↑ «تاریخ شکلگیری شهر کرمان»، وبسایت شهرداری کرمان.
- ↑ چکنگی، فرهنگنامة تطبیقی نامهای قدیم و جدید مکانهای جغرافیایی ایران و نواحی مجاور، 1378ش، ص240.
- ↑ کیهان، جغرافیای مفصل ایران، ج2، 1311ش، ص244.
- ↑ فردوسی، شاهنامه، پادشاهی اشکانیان، بخش 16، بیت 14، سایت گنجور.
- ↑ خاقانی، دیوان اشعار، قطعات، شماره 277، بیت 2، سایت گنجور.
- ↑ «نگاهی به زندگی شاه نعمتالله ولی»، روزنامه پیام ما.
- ↑ مولانا، دیوان شمس، غزلیات، غزل شماره 1589، بیت 2، سایت گنجور.
- ↑ میرزا آقاخان کرمانی، نامهی بوستان، بخش 93، مجملی از وضع جغرافی و حسن موقع طبیعی ایران، سایت گنجور.
منابع
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- احمدعلی خان وزیری، تاریخ کرمان، بهتصحیح محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران، علم، ۱۳۸۵ش.
- «تاریخ شکلگیری شهر کرمان»، وبسایت شهرداری کرمان، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۰ش.
- جعفری، عباس، گیتاشناسی ایران، رودها و رودنامة ایران، چ۲، تهران، گیتاشناسی، ۱۳۷۹ش.
- جعفری، عباس، گیتاشناسی ایران، دایرةالمعارف جغرافیایی ایران، چ۱، تهران، گیتاشناسی، ۱۳۷۹ش.
- چکنگی، علیرضا، فرهنگنامة تطبیقی نامهای قدیم و جدید مکانهای جغرافیایی ایران و نواحی مجاور، چ۱، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی، ۱۳۷۸ش.
- حدودالعالم من المشرق الی المغرب، بهتحقیق منوچهر ستوده، تهران، طهوری، ۱۳۶۲ش.
- خاقانی، دیوان اشعار، قطعات، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۰ش.
- دفتر تقسیمات کشوری، نشریة عناصر و واحدهای تقسیمات کشوری، تهران، دفتر تقسیمات کشوری (وزارت کشور)، ۱۳۸۴ش.
- دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، سایت واژهیاب، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۰ش.
- سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی (وزارت آموزش و پرورش)، جغرافیای استان کرمان، چ۵، تهران، ۱۳۸۳ش.
- سازمان حمل و نقل و پایانههای کشور (وزارت راه و ترابری)، اطلس جادههای ایران (ویرایش دوم)، تهران، همشهری، ۱۳۸۰ش.
- طوسی، محمد، عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات، بهتحقیق منوچهر ستوده، چ۲، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۴۵ش.
- کیهان، مسعود، جغرافیای مفصل ایران، سیاسی، تهران، ابنسینا، ۱۳۱۱ش.
- فردوسی، شاهنامه، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۰ش.
- لسترنج، گای، جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی، ترجمة محمود عرفان، چ۶، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۸۳ش
- مرکز آمار ایران، بازسازی و برآورد جمعیت شهرستانهای کشور، تهران، مرکز آمار ایران (سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور)، ۱۳۸۲ش.
- مولانا، دیوان شمس، غزلیات، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۰ش.
- مؤسسة گیتاشناسی، اطلس گیتاشناسی استانهای ایران، چ۱، تهران، گیتاشناسی، ۱۳۸۳ش.
- میرزا آقاخان کرمانی، نامهٔ بوستان، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۰ش.
- «نگاهی به زندگی شاه نعمتالله ولی»، روزنامه پیام ما، تاریخ بارگذاری: ۳ خرداد ۱۳۹۵ش.
- نورالهی، طه، توزیع و طبقهبندی جمعیت شهرهای ایران در سرشماریهای ۷۵–۱۳۳۵، تهران، مرکز آمار ایران (سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور)، ۱۳۸۲ش.
- Lestrange, G, The Lands of the Eastern Caliphate, Cambridge, University Press, 1905, P. 299.
| گردشگری |
| ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| طبیعت |
| ||||||||||
| شهرها | |||||||||||
| استانها | |||||||||||
| تاریخ |
| ||||||||||
| سیاست | |||||||||||
| جامعه و فرهنگ |
| ||||||||||
| هنر | |||||||||||
| خوارکیها | |||||||||||
| مناطق گردشگری | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| جاذبههای گردشگری | |||||
| شهرها | |||||
| روستاها | |||||
| سوغات | |||||
| مشاهیر |
| ||||