پرش به محتوا

پیش‌نویس:تربیت: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
<big>'''تربیت؛'''</big> فرایندی ساختارمند برای ساختن نسل‌های بهتر
[[پرونده:تربیت.jpg|جایگزین=کتاب تربیت دینی کودک، بازنویسی گفتارهای آیت الله حائری شیرازی|بندانگشتی|کتاب تربیت دینی کودک، بازنویسی گفتارهای آیت الله حائری شیرازی]]
==معنای لغوی==
{{درشت|'''تربیت؛'''}} فرایندی ساختارمند برای ساختن نسل‌های بهتر.
تربیت در لغت به‌معنای «پروردن»، «پروراندن» و «ادب و اخلاق را به کسی آموختن» است.<ref>[https://www.vajehyab.com/?q=%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA&f=moein معین، فرهنگ فارسی، سایت واژه‌یاب، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.]</ref>
 
==تعریف اصطلاحی==
تربیت در لغت به‌معنای پروردن و آموختن ادب و اخلاق است. در نگاه دینی، تربیت به فعلیت رساندن استعدادهای فطری و رشد همه‌جانبهٔ انسان در مسیر کمال الهی است، در حالی‌که اندیشمندان غیردینی آن را انتقال تجربه و ارزش‌های جامعه به نسل نو می‌دانند. غزالی تربیت را شریف‌ترین کار پس از پیامبری و کانت آن را بزرگ‌ترین مسئلهٔ بشر می‌خواند. هدف تربیت، از دیدگاه متفکران، رشد فردی و اجتماعی انسان است؛ یعنی دستیابی به زندگی سالم، با فضیلت و مسئولیت‌پذیر در جامعه. در اسلام، غایت تربیت، قرب الهی و حرکت در مسیر خیر و عمل صالح است. تفاوت تعلیم و تربیت در آن است که تعلیم به آموزش دانستنی‌ها محدود می‌شود، اما تربیت پرورش تمام ابعاد وجودی انسان را دربرمی‌گیرد.
نظر اندیشمندان دینی و غیردینی در تعریف تربیت متفاوت است و این تفاوت را می‌توان در دو نکته جست‌وجو کرد:<br>
 
'''اول:''' نگاه دینی به مقوله‌ی تربیت، که موجب شده مبانی، روش‌ها و اهداف تربیت نزد این دو گروه تفاوت‌های قابل توجهی داشته باشد.<br>
==معنای لغوی تربیت==
'''دوم:''' از نظر متفکران دینی، روش‌های تربیتی مبتنی بر اندیشه‌ی غیردینی،‌ به عنصر فطرت انسان در فرایند تربیت توجه نکرده است.<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/1385631/%D9%85%D9%81%D9%87%D9%88%D9%85-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%88%D8%A7%DA%98%D9%87-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D9%84%D8%BA%D8%AA-%D9%88-%D8%A7%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%B4%D9%87-%D9%85%D8%AA%D9%81%25 مرزانی، «مفهوم‌شناسی واژه تربیت در لغت و اندیشه متفکران»، سایت راسخون، تاریخ بارگذاری مطلب: 19 آذر 1400ش.]</ref><br>
تربیت در لغت به‌معنای «پروردن»، «پروراندن» و «ادب و [[اخلاق]] را به کسی آموختن» است.<ref>[https://www.vajehyab.com/?q=تربیت&f=moein معین، فرهنگ فارسی، سایت واژه‌یاب، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.]</ref>
بنابراین می‌توان تعریف تربیت را به اعتبار خاستگاه فکری آن، به دو دسته تقسیم کرد:<br>
 
'''الف)''' در تعریف اندیشمندان دینی از تربیت، این عناصر به چشم می‌خورد:<br>
==تعریف اصطلاحی تربیت==
* به فعلیت درآوردن استعدادهای بالقوه‌ و درونی‌ یک شیء و ایجاد تعادل و هماهنگی میان آن‌ها.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۳ش، ج ۲۲، ص۵۵۱ .</ref>  
نظر اندیشمندان دینی و غیردینی در تعریف تربیت متفاوت است و این تفاوت را می‌توان در دو نکته جست‌وجو کرد:
* برنامه‌ریزی و فعالیت محاسبه شده در جهت رشد کودک، سلامت خانواده و تدبیر شئون اجتماعی او. <ref>گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۳۸۴ .</ref>
#نگاه دینی به مقولهٔ تربیت، که موجب شده مبانی، روش‌ها و اهداف تربیت نزد این دو گروه تفاوت‌های قابل توجهی داشته باشد.
* شکوفایی قوای جسمانی، روانی و عقلی انسان. <ref>حجتی، اسلام و تعلیم و تربیت، ۱۳۸۵ش، ص۱۰.</ref>
#از نظر متفکران دینی، روش‌های تربیتی مبتنی بر اندیشهٔ غیردینی، به عنصر فطرت انسان در فرایند تربیت توجه نکرده است.<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/1385631/مفهوم-شناسی-واژه-تربیت-در-لغت-و-اندیشه-متف%25 مرزانی، «مفهوم‌شناسی واژه تربیت در لغت و اندیشه متفکران»، سایت راسخون، تاریخ بارگذاری مطلب: 19 آذر 1400ش.]</ref>بنابراین می‌توان تعریف تربیت را به اعتبار خاستگاه فکری آن، به دو دسته تقسیم کرد:
* رفع موانع و ایجاد مقتضیات برای آن‌که استعدادهای انسان در جهت کمال مطلق شکوفا شود. <ref>دلشاد تهرانی، سیری در تربیت اسلامی، ۱۳۸۰ش، ص۲۴ .</ref>
*در تعریف اندیشمندان دینی از تربیت، این عناصر به چشم می‌خورد:
* تدبیر نفس و باطن از طریق اعتدال بخشی تدریجی به قوا و تمایلات از طریق ریاضت.<ref>گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۳۰۵.</ref>
#به فعلیت درآوردن استعدادهای بالقوه و درونی یک شیء و ایجاد تعادل و هماهنگی میان آن‌ها.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۳ش، ج ۲۲، ص۵۵۱.</ref>
'''ب)''' در میان اندیشمندان غیر‌مسلمان در حوزه‌ی تعلیم و تربیت، برخی تعاریف زیر را می‌توان به‌عنوان نمونه بیان کرد:<br>
#برنامه‌ریزی و فعالیت محاسبه شده در جهت رشد [[کودک]]، سلامت [[خانواده]] و تدبیر شئون اجتماعی او.<ref>گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۳۸۴.</ref>
* جان دیویی: تربیت، مجموعه‌ی فرایند‌هایی است که گروه یا جامعه توانایی‌ها و خواسته‌های خود را از راه آن‌ و با هدف رشد و بقای خود به اعضا و نسل‌های جدید منتقل می‌کند.<ref>گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۲۶۱.</ref>
#شکوفایی قوای جسمانی، روانی و عقلی انسان.<ref>حجتی، اسلام و تعلیم و تربیت، ۱۳۸۵ش، ص۱۰.</ref>
* امیل دورکیم: تربیت کارکردی است که طی آن، نسل بالغ و تربیت یافته‌ی جامعه بر نسلی که هنوز پختگی کافی برای زندگی نیافته، اثر می‌گذارد. هدف از این کنش، برانگیختن و گسترش حالات جسمی، عقلی و اخلاقی متربی است.<ref>گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص224 و 225.</ref>
#رفع موانع و ایجاد مقتضیات برای آن‌که استعدادهای انسان در جهت کمال مطلق شکوفا شود.<ref>دلشاد تهرانی، سیری در تربیت اسلامی، ۱۳۸۰ش، ص۲۴.</ref>
* روسو: تربیت، هنر یا فنی است در قالب راهنمایی، حمایت و هدایت نیروهای طبیعی که برای شکوفایی استعداد‌های مادرزادی متربی با رعایت قوانین رشد طبیعی و با همکاری خود او برای زیستن تحقق می‌پذیرد.<ref>گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص224-225.</ref>
#تدبیر نفس و باطن از طریق اعتدال بخشی تدریجی به قوا و تمایلات از طریق ریاضت.<ref>گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۳۰۵.</ref>
* کانت: تربیت، تأدیب و تعلیم توأم با فرهنگ با هدف کامیابی متربی برای زندگی در جامعه‌ای که به‌مراتب از جامعه‌ی کنونی برتر است.<ref>گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص224-225.</ref>
*در میان اندیشمندان غیرمسلمان در حوزهٔ تعلیم و تربیت، برخی تعاریف زیر را می‌توان به‌عنوان نمونه بیان کرد:
#جان دیویی: تربیت، مجموعهٔ فرایندهایی است که گروه یا جامعه توانایی‌ها و خواسته‌های خود را از راه آن و با هدف رشد و بقای خود به اعضا و نسل‌های جدید منتقل می‌کند.<ref>گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۲۶۱.</ref>
#امیل دورکیم: تربیت کارکردی است که طی آن، نسل بالغ و تربیت یافتهٔ جامعه بر نسلی که هنوز پختگی کافی برای زندگی نیافته، اثر می‌گذارد. هدف از این کنش، برانگیختن و گسترش حالات جسمی، عقلی و [[زیست اخلاقی|اخلاقی]] متربی است.<ref>گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص224 و 225.</ref>
#روسو: تربیت، هنر یا فنی است در قالب راهنمایی، حمایت و هدایت نیروهای طبیعی که برای شکوفایی استعدادهای مادرزادی متربی با رعایت قوانین رشد طبیعی و با همکاری خود او برای زیستن تحقق می‌پذیرد.<ref>گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص224-225.</ref>
#کانت: تربیت، تأدیب و تعلیم توأم با فرهنگ با هدف کامیابی متربی برای زندگی در جامعه‌ای که به‌مراتب از جامعهٔ کنونی برتر است.<ref>گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص224-225.</ref>
 
==جایگاه تربیت==
==جایگاه تربیت==
از نگاه اندیشمندان شرق و غرب به مقوله‌ی تربیت و نیز توجه به کارکردهای عمیق آن در جامعه، می‌‍توان به اهمیت و نقش اساسی آن در پیدایش فرهنگ و تمدن جوامع بشری پی برد. غزالی در کتاب «احیاء علوم‌الدین» تربیت را پس از پیامبری، شریف‌ترین کار آدمی خوانده و کانت آن را بزرگ‌ترین و دشوارترین مسئله‌ی آدمی دانسته است. افلاطون نیز معتقد است فنّی عالی‌تر و مقدس‌تر از تربیت نیست. <ref>[http://ensani.ir/fa/article/135991/%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%D9%88-%D8%A7%D9%87%D8%AF%D8%A7%D9%81-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA هاشمی، «چیستی و اهداف تربیت»، پورتال جامع علوم انسانی، تاریخ دیدار 19 آذر 1400ش.]</ref>
از نگاه اندیشمندان شرق و غرب به مقولهٔ تربیت و نیز توجه به کارکردهای عمیق آن در جامعه، می‍توان به اهمیت و نقش اساسی آن در پیدایش فرهنگ و تمدن جوامع بشری پی برد. [[غزالی]] در کتاب «احیاء علوم‌الدین» تربیت را پس از پیامبری، شریف‌ترین کار آدمی خوانده و کانت آن را بزرگ‌ترین و دشوارترین مسئلهٔ آدمی دانسته است. افلاطون نیز معتقد است فنّی عالی‌تر و مقدس‌تر از تربیت نیست.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/135991/چیستی-و-اهداف-تربیت هاشمی، «چیستی و اهداف تربیت»، پورتال جامع علوم انسانی، تاریخ دیدار 19 آذر 1400ش.]</ref>


==اهداف تربیت==
==اهداف تربیت==
پروفسور برودی، استاد تعلیم و تربیت دانشگاه‌های آمریکا، تربیت را دارای دو بُعد فردی و اجتماعی می‌داند. او در بُعد فردی، «زندگی خوب» را هدف اساسی تعلیم و تربیت فرد با شاخصه‌های زیر معرفی می‌کند:<br>
پروفسور برودی، استاد تعلیم و تربیت دانشگاه‌های آمریکا، تربیت را دارای دو بُعد فردی و اجتماعی می‌داند. او در بُعد فردی، «زندگی خوب» را هدف اساسی تعلیم و تربیت فرد با شاخصه‌های زیر معرفی می‌کند:
1) برخورداری از سلامت بدن<br>
#برخورداری از سلامت بدن
2) برخورداری از امنیت عاطفی<br>
#برخورداری از امنیت عاطفی
3) احساس قدرت و احترام<br>
#[[احساس]] قدرت و احترام
4) امید نسبت به آینده<br>
#[[امید]] نسبت به آینده
و در بُعد اجتماعی، «تربیت شهروند شایسته» را هدف تعلیم و تربیت می‌داند.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/135991/%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%D9%88-%D8%A7%D9%87%D8%AF%D8%A7%D9%81-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA هاشمی، چیستی و اهداف تربیت، پورتال جامع علوم انسانی، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.]</ref><br>
#و در بُعد اجتماعی، «تربیت شهروند شایسته» را هدف تعلیم و تربیت می‌داند.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/135991/چیستی-و-اهداف-تربیت هاشمی، چیستی و اهداف تربیت، پورتال جامع علوم انسانی، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.]</ref>
جان لاک، فیلسوف انگلیسی نیز هدف آموزش و پرورش را نیرومندی تن و به‌دست آوردن فضیلت و دانش می‌داند و آن را به سه بخش بدنی، اخلاقی و فکری تقسیم می‌کند.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/135991/%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%D9%88-%D8%A7%D9%87%D8%AF%D8%A7%D9%81-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA هاشمی، چیستی و اهداف تربیت، پورتال جامع علوم انسانی، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.]</ref><br>
#جان لاک، فیلسوف انگلیسی نیز هدف آموزش و پرورش را نیرومندی تن و به‌دست آوردن [[فضیلت]] و دانش می‌داند و آن را به سه بخش بدنی، اخلاقی و فکری تقسیم می‌کند.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/135991/چیستی-و-اهداف-تربیت هاشمی، چیستی و اهداف تربیت، پورتال جامع علوم انسانی، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.]</ref>
اهداف تربیت را در مبانى انسان‌شناختى اسلام نیز می‌توان یافت. هدف غايى تعليم و تربيت از نظر اسلام، قرب به ذات مقدسى دانسته شده كه مستجمع جميع صفات جماليه و كماليه است. در این دیدگاه حركت و هدايت آدمى به‌سوى خير اعلى و مقصد نهايى و در صراط مستقيم عبوديت حضرت حق با عمل صالح، تواصى به حق و تواصى به صبر توصیه شده است. <ref>[https://rasekhoon.net/article/show/137438/%D8%A7%D9%87%D8%AF%D8%A7%D9%81-%D8%AA%D8%B9%D9%84%D9%8A%D9%85-%D9%88-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%D9%8A%D8%AA-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%D9%8A%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85 «اهداف تعليم و تربيت از ديدگاه اسلام»، سایت راسخون، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.]</ref>
 
اهداف تربیت را در مبانی انسان‌شناختی [[اسلام]] نیز می‌توان یافت. هدف غایی تعلیم و تربیت از نظر اسلام، قرب به ذات مقدسی دانسته شده که مستجمع جمیع صفات جمالیه و کمالیه است. در این دیدگاه حرکت و هدایت آدمی به‌سوی خیر اعلی و مقصد نهایی و در صراط مستقیم عبودیت حضرت حق با عمل صالح، تواصی به حق و تواصی به [[صبر]] توصیه شده است.<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/137438/اهداف-تعليم-و-تربيت-از-ديدگاه-اسلام «اهداف تعلیم و تربیت از دیدگاه اسلام»، سایت راسخون، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.]</ref>
 
==تفاوت «تعلیم» با «تربیت»==
==تفاوت «تعلیم» با «تربیت»==
گاهی دو واژه‌ی «تعلیم» (آموزش) و «تربیت» (پرورش) مترادف دانسته شده و به‌جای هم استفاده می‌شوند، اما این دو مفهوم - در عین نزدیکی تنگاتنگ - تفاوت‌هایی نیز با هم دارند. برخی از این تفاوت‌ها به‌‌شرح زیر است:<br>
گاهی دو واژهٔ «تعلیم» (آموزش) و «تربیت» (پرورش) مترادف دانسته شده و به‌جای هم استفاده می‌شوند، اما این دو مفهوم - در عین نزدیکی تنگاتنگ - تفاوت‌هایی نیز با هم دارند. برخی از این تفاوت‌ها به‌شرح زیر است:
نخست- تعليم تنها مختص موجودات دارای ‌شعور است، اما تربيت موجودات بدون شعور را نيز شامل می‌شود.<br>
#تعلیم تنها مختص موجودات دارای شعور است، اما تربیت موجودات بدون شعور را نیز شامل می‌شود.
دوم- هدف تربیت گسترده‌تر از تعليم است؛ به این معنا که تربیت با تمام استعدادهاي جسماني، روحاني، عقلي و عاطفي انسان در عرصه‌ی نظر و عمل مربوط می‌شود، اما تعلیم فقط با آموزش مقولات و مفاهیم ذهنی سر و کار دارد.<ref>[https://fa.the-koran.org/content/%D8%A7%D9%87%D8%AF%D8%A7%D9%81-%D9%88-%D9%85%D9%81%D8%A7%D9%87%D9%8A%D9%85-%D8%AA%D8%B9%D9%84%D9%8A%D9%85-%D9%88-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%D9%8A%D8%AA «اهداف و مفاهيم تعليم و تربيت»، پایگاه تخصصی قرآن کریم، تاریخ دیدار: 21 آذر 1400ش.]</ref>
#هدف تربیت گسترده‌تر از تعلیم است؛ به این معنا که تربیت با تمام استعدادهای جسمانی، روحانی، عقلی و عاطفی انسان در عرصهٔ نظر و عمل مربوط می‌شود، اما تعلیم فقط با آموزش مقولات و مفاهیم ذهنی سر و کار دارد.<ref>[https://fa.the-koran.org/content/اهداف-و-مفاهيم-تعليم-و-تربيت «اهداف و مفاهیم تعلیم و تربیت»، پایگاه تخصصی قرآن کریم، تاریخ دیدار: 21 آذر 1400ش.]</ref>
 
==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
==منابع==
==منابع==
* «اهداف تعليم و تربيت از ديدگاه اسلام»، سایت راسخون، تاریخ دیدار: 21 آذر 1400ش.
{{آغاز منابع}}
* «اهداف و مفاهيم تعليم و تربيت»، سایت تخصصی قرآن کریم، تاریخ دیدار: 21 آذر 1400ش، برگرفته از کتاب «اولین سخن»، نوشته: جعفر حاجی کریم نظری.
* «اهداف تعلیم و تربیت از دیدگاه اسلام»، سایت راسخون، تاریخ دیدار: ۲۱ آذر ۱۴۰۰ش.
* «اهداف و مفاهیم تعلیم و تربیت»، سایت تخصصی قرآن کریم، تاریخ دیدار: ۲۱ آذر ۱۴۰۰ش، برگرفته از کتاب «اولین سخن»، نوشته: جعفر حاجی کریم نظری.
* حجتی، سید محمدباقر، اسلام و تعلیم و تربیت، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۵ش.
* حجتی، سید محمدباقر، اسلام و تعلیم و تربیت، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۵ش.
* دلشاد تهرانی، مصطفی، سیری در تربیت اسلامی، تهران، ذکر، چاپ چهارم، ۱۳۸۰ش.
* دلشاد تهرانی، مصطفی، سیری در تربیت اسلامی، تهران، ذکر، چاپ چهارم، ۱۳۸۰ش.
* گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، قم، دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، چاپ هفتم، ۱۳۸۴ش.
* گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، قم، دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، چاپ هفتم، ۱۳۸۴ش.
* مرزانی، راضیه، «مفهوم‌شناسی واژه تربیت در لغت و اندیشه متفکران»، سایت راسخون، تاریخ بارگذاری مطلب: 19 آذر 1400ش.
* مرزانی، راضیه، «مفهوم‌شناسی واژه تربیت در لغت و اندیشه متفکران»، سایت راسخون، تاریخ بارگذاری مطلب: ۱۹ آذر ۱۴۰۰ش.
* مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن‌ الکریم، بیروت، دارالکتب العلمیه ، چاپ سوم، بی‌تا.
* مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ سوم، بی‌تا.
* مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، قم، صدرا، چاپ یازدهم، ۱۳۸۳ش.
* مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، قم، صدرا، چاپ یازدهم، ۱۳۸۳ش.
* معین، محمد، فرهنگ فارسی، سایت واژه‌یاب، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.
* معین، محمد، فرهنگ فارسی، سایت واژه‌یاب، تاریخ دیدار: ۱۹ آذر ۱۴۰۰ش.
* هاشمی، سیدحسین،«چیستی و اهداف تربیت»، پورتال جامع علوم انسانی، تاریخ دیدار 19 آذر 1400ش.
* هاشمی، سیدحسین، «چیستی و اهداف تربیت»، پورتال جامع علوم انسانی، تاریخ دیدار ۱۹ آذر ۱۴۰۰ش.
[[رده: ویکی‌زندگی]]
{{پایان منابع}}
[[رده: تربیت فرزند]]
 
[[رده: آموزش و پرورش]]
{{آموزش و پرورش-افقی}}
[[رده: کودکان]]
 
[[رده:آموزش و پرورش]]
[[رده:تربیت فرزند]]
[[رده:روان‌شناسی تربیتی]]

نسخهٔ کنونی تا ۲۱ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۱۶:۳۲

کتاب تربیت دینی کودک، بازنویسی گفتارهای آیت الله حائری شیرازی
کتاب تربیت دینی کودک، بازنویسی گفتارهای آیت الله حائری شیرازی

تربیت؛ فرایندی ساختارمند برای ساختن نسل‌های بهتر.

تربیت در لغت به‌معنای پروردن و آموختن ادب و اخلاق است. در نگاه دینی، تربیت به فعلیت رساندن استعدادهای فطری و رشد همه‌جانبهٔ انسان در مسیر کمال الهی است، در حالی‌که اندیشمندان غیردینی آن را انتقال تجربه و ارزش‌های جامعه به نسل نو می‌دانند. غزالی تربیت را شریف‌ترین کار پس از پیامبری و کانت آن را بزرگ‌ترین مسئلهٔ بشر می‌خواند. هدف تربیت، از دیدگاه متفکران، رشد فردی و اجتماعی انسان است؛ یعنی دستیابی به زندگی سالم، با فضیلت و مسئولیت‌پذیر در جامعه. در اسلام، غایت تربیت، قرب الهی و حرکت در مسیر خیر و عمل صالح است. تفاوت تعلیم و تربیت در آن است که تعلیم به آموزش دانستنی‌ها محدود می‌شود، اما تربیت پرورش تمام ابعاد وجودی انسان را دربرمی‌گیرد.

معنای لغوی تربیت

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تربیت در لغت به‌معنای «پروردن»، «پروراندن» و «ادب و اخلاق را به کسی آموختن» است.[۱]

تعریف اصطلاحی تربیت

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نظر اندیشمندان دینی و غیردینی در تعریف تربیت متفاوت است و این تفاوت را می‌توان در دو نکته جست‌وجو کرد:

  1. نگاه دینی به مقولهٔ تربیت، که موجب شده مبانی، روش‌ها و اهداف تربیت نزد این دو گروه تفاوت‌های قابل توجهی داشته باشد.
  2. از نظر متفکران دینی، روش‌های تربیتی مبتنی بر اندیشهٔ غیردینی، به عنصر فطرت انسان در فرایند تربیت توجه نکرده است.[۲]بنابراین می‌توان تعریف تربیت را به اعتبار خاستگاه فکری آن، به دو دسته تقسیم کرد:
  • در تعریف اندیشمندان دینی از تربیت، این عناصر به چشم می‌خورد:
  1. به فعلیت درآوردن استعدادهای بالقوه و درونی یک شیء و ایجاد تعادل و هماهنگی میان آن‌ها.[۳]
  2. برنامه‌ریزی و فعالیت محاسبه شده در جهت رشد کودک، سلامت خانواده و تدبیر شئون اجتماعی او.[۴]
  3. شکوفایی قوای جسمانی، روانی و عقلی انسان.[۵]
  4. رفع موانع و ایجاد مقتضیات برای آن‌که استعدادهای انسان در جهت کمال مطلق شکوفا شود.[۶]
  5. تدبیر نفس و باطن از طریق اعتدال بخشی تدریجی به قوا و تمایلات از طریق ریاضت.[۷]
  • در میان اندیشمندان غیرمسلمان در حوزهٔ تعلیم و تربیت، برخی تعاریف زیر را می‌توان به‌عنوان نمونه بیان کرد:
  1. جان دیویی: تربیت، مجموعهٔ فرایندهایی است که گروه یا جامعه توانایی‌ها و خواسته‌های خود را از راه آن و با هدف رشد و بقای خود به اعضا و نسل‌های جدید منتقل می‌کند.[۸]
  2. امیل دورکیم: تربیت کارکردی است که طی آن، نسل بالغ و تربیت یافتهٔ جامعه بر نسلی که هنوز پختگی کافی برای زندگی نیافته، اثر می‌گذارد. هدف از این کنش، برانگیختن و گسترش حالات جسمی، عقلی و اخلاقی متربی است.[۹]
  3. روسو: تربیت، هنر یا فنی است در قالب راهنمایی، حمایت و هدایت نیروهای طبیعی که برای شکوفایی استعدادهای مادرزادی متربی با رعایت قوانین رشد طبیعی و با همکاری خود او برای زیستن تحقق می‌پذیرد.[۱۰]
  4. کانت: تربیت، تأدیب و تعلیم توأم با فرهنگ با هدف کامیابی متربی برای زندگی در جامعه‌ای که به‌مراتب از جامعهٔ کنونی برتر است.[۱۱]

جایگاه تربیت

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

از نگاه اندیشمندان شرق و غرب به مقولهٔ تربیت و نیز توجه به کارکردهای عمیق آن در جامعه، می‍توان به اهمیت و نقش اساسی آن در پیدایش فرهنگ و تمدن جوامع بشری پی برد. غزالی در کتاب «احیاء علوم‌الدین» تربیت را پس از پیامبری، شریف‌ترین کار آدمی خوانده و کانت آن را بزرگ‌ترین و دشوارترین مسئلهٔ آدمی دانسته است. افلاطون نیز معتقد است فنّی عالی‌تر و مقدس‌تر از تربیت نیست.[۱۲]

اهداف تربیت

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پروفسور برودی، استاد تعلیم و تربیت دانشگاه‌های آمریکا، تربیت را دارای دو بُعد فردی و اجتماعی می‌داند. او در بُعد فردی، «زندگی خوب» را هدف اساسی تعلیم و تربیت فرد با شاخصه‌های زیر معرفی می‌کند:

  1. برخورداری از سلامت بدن
  2. برخورداری از امنیت عاطفی
  3. احساس قدرت و احترام
  4. امید نسبت به آینده
  5. و در بُعد اجتماعی، «تربیت شهروند شایسته» را هدف تعلیم و تربیت می‌داند.[۱۳]
  6. جان لاک، فیلسوف انگلیسی نیز هدف آموزش و پرورش را نیرومندی تن و به‌دست آوردن فضیلت و دانش می‌داند و آن را به سه بخش بدنی، اخلاقی و فکری تقسیم می‌کند.[۱۴]

اهداف تربیت را در مبانی انسان‌شناختی اسلام نیز می‌توان یافت. هدف غایی تعلیم و تربیت از نظر اسلام، قرب به ذات مقدسی دانسته شده که مستجمع جمیع صفات جمالیه و کمالیه است. در این دیدگاه حرکت و هدایت آدمی به‌سوی خیر اعلی و مقصد نهایی و در صراط مستقیم عبودیت حضرت حق با عمل صالح، تواصی به حق و تواصی به صبر توصیه شده است.[۱۵]

تفاوت «تعلیم» با «تربیت»

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

گاهی دو واژهٔ «تعلیم» (آموزش) و «تربیت» (پرورش) مترادف دانسته شده و به‌جای هم استفاده می‌شوند، اما این دو مفهوم - در عین نزدیکی تنگاتنگ - تفاوت‌هایی نیز با هم دارند. برخی از این تفاوت‌ها به‌شرح زیر است:

  1. تعلیم تنها مختص موجودات دارای شعور است، اما تربیت موجودات بدون شعور را نیز شامل می‌شود.
  2. هدف تربیت گسترده‌تر از تعلیم است؛ به این معنا که تربیت با تمام استعدادهای جسمانی، روحانی، عقلی و عاطفی انسان در عرصهٔ نظر و عمل مربوط می‌شود، اما تعلیم فقط با آموزش مقولات و مفاهیم ذهنی سر و کار دارد.[۱۶]

پانویس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. ↑ معین، فرهنگ فارسی، سایت واژه‌یاب، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.
  2. ↑ مرزانی، «مفهوم‌شناسی واژه تربیت در لغت و اندیشه متفکران»، سایت راسخون، تاریخ بارگذاری مطلب: 19 آذر 1400ش.
  3. ↑ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۳ش، ج ۲۲، ص۵۵۱.
  4. ↑ گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۳۸۴.
  5. ↑ حجتی، اسلام و تعلیم و تربیت، ۱۳۸۵ش، ص۱۰.
  6. ↑ دلشاد تهرانی، سیری در تربیت اسلامی، ۱۳۸۰ش، ص۲۴.
  7. ↑ گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۳۰۵.
  8. ↑ گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۲۶۱.
  9. ↑ گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص224 و 225.
  10. ↑ گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص224-225.
  11. ↑ گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص224-225.
  12. ↑ هاشمی، «چیستی و اهداف تربیت»، پورتال جامع علوم انسانی، تاریخ دیدار 19 آذر 1400ش.
  13. ↑ هاشمی، چیستی و اهداف تربیت، پورتال جامع علوم انسانی، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.
  14. ↑ هاشمی، چیستی و اهداف تربیت، پورتال جامع علوم انسانی، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.
  15. ↑ «اهداف تعلیم و تربیت از دیدگاه اسلام»، سایت راسخون، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.
  16. ↑ «اهداف و مفاهیم تعلیم و تربیت»، پایگاه تخصصی قرآن کریم، تاریخ دیدار: 21 آذر 1400ش.

منابع

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • «اهداف تعلیم و تربیت از دیدگاه اسلام»، سایت راسخون، تاریخ دیدار: ۲۱ آذر ۱۴۰۰ش.
  • «اهداف و مفاهیم تعلیم و تربیت»، سایت تخصصی قرآن کریم، تاریخ دیدار: ۲۱ آذر ۱۴۰۰ش، برگرفته از کتاب «اولین سخن»، نوشته: جعفر حاجی کریم نظری.
  • حجتی، سید محمدباقر، اسلام و تعلیم و تربیت، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۵ش.
  • دلشاد تهرانی، مصطفی، سیری در تربیت اسلامی، تهران، ذکر، چاپ چهارم، ۱۳۸۰ش.
  • گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، قم، دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، چاپ هفتم، ۱۳۸۴ش.
  • مرزانی، راضیه، «مفهوم‌شناسی واژه تربیت در لغت و اندیشه متفکران»، سایت راسخون، تاریخ بارگذاری مطلب: ۱۹ آذر ۱۴۰۰ش.
  • مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ سوم، بی‌تا.
  • مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، قم، صدرا، چاپ یازدهم، ۱۳۸۳ش.
  • معین، محمد، فرهنگ فارسی، سایت واژه‌یاب، تاریخ دیدار: ۱۹ آذر ۱۴۰۰ش.
  • هاشمی، سیدحسین، «چیستی و اهداف تربیت»، پورتال جامع علوم انسانی، تاریخ دیدار ۱۹ آذر ۱۴۰۰ش.
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:تربیت&oldid=23274»