پیشنویس:کتابخانه دیجیتال: تفاوت میان نسخهها
imported>محمدمهدی محمدی بدون خلاصۀ ویرایش |
imported>شاهرودی +رده:کتابخانهها، +رده:محتوای وب (هاتکت)، ابرابزار |
||
| (۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:کتابخانه دیجیتال.png|جایگزین=درگاه کتابخانه دیجیتال دانشگاه صنعتی شریف|بندانگشتی|درگاه کتابخانه دیجیتال دانشگاه صنعتی شریف]] | |||
{{درشت|'''کتابخانه دیجیتال'''}}؛ کتابخانهای شامل منابع دیجیتالیشده | |||
کتابخانه | کتابخانه دیجیتال، سازمانی است که منابع اطلاعاتی را بهصورت الکترونیکی نگهداری، سازماندهی و در دسترس کاربران قرار میدهد. این [[کتابخانه]]ها، فراتر از نسخههای چاپی، شامل کتب، مجلات، نسخ خطی، نقشهها و منابع چندرسانهای هستند و با فراهمکردن امکان جستوجوی پیشرفته، نمایهسازی و پیوندهای فرامتنی، دسترسی سریع و آسان به اطلاعات را ممکن میسازند. | ||
[[کتابخانه | |||
==چیستی کتابخانه دیجیتال== | برخلاف کتابخانههای سنتی، دیجیتال و الکترونیکی، کتابخانههای مجازی تماماً مبتنی بر وب بوده و خدمات خود را از طریق شبکههای پرسرعت ارائه میکنند. مزایای این نوع کتابخانهها شامل سهولت و سرعت دسترسی، کاهش هزینه، امکان تبادل اطلاعات با سایر سازمانها و حفاظت از مالکیت معنوی آثار است؛ اما محدودیتهایی مانند مشکلات حق تکثیر، هزینههای بالای ایجاد و نیاز به مهارتهای نوین نیز دارد. سیر تحول کتابخانهها از سنتی تا دیجیتال و مجازی، نشاندهنده گذار از نگهداری فیزیکی منابع به دسترسی گسترده و دیجیتالی آنهاست. | ||
علاقه به موضوع کتابخانههای دیجیتالی، در ابتدا، در قالب موضوعات نظری و کاربردی، در دهه | |||
== معرفی کتابخانه دیجیتال == | |||
در نهایت، بر اساس تعریفی که فدراسیون کتابخانههای دیجیتال ارائه کرده است، «کتابخانه دیجیتال، سازمانی است که در آن کارکنان متخصص به انتخاب، سازماندهی و کمک برای دسترسی به منابع اطلاعاتی میپردازند و در آن | [[کتابخانه دیجیتال]] (رقومی)،<ref>آرمز، کتابخانههای دیجیتال،1380ش.</ref> سازمانی حاوی منابع خاص است که نگهداری آنها بااهمیت بوده و همچنین راهکارهایی در زمینهٔ گزینش، سازماندهی، ارائهٔ دسترسیهای کنترلشده، امکان توزیع منابع، حفظ یکپارچگی مطالب و اطمینان از ماندگاری طولانیمدت آنها، در این سازمان، صورت میگیرد. | ||
==محتوای کتابخانههای دیجیتال== | |||
انواع مختلفی از اطلاعات و خدمات اطلاعرسانی در کتابخانههای دیجیتال ارائه میشوند. مهمترین بخش را میتوان شامل نمونههای الکترونیکی منابع چاپی و غیرچاپی موجود در کتابخانهها دانست که حاوی کتب، مجلات، منابع دیداری و شنیداری، نسخ خطی، نقشهها و سایر منابع هستند. در واقع، هر کتابخانه، خود به تولید محتوا و دیجیتالی کردن منابع اطلاعاتی در دسترس خود میپردازد. در | از کتابخانههای دیجیتال، با نامهای دیگری همچون کتابخانههای الکترونیکی، کتابخانههای مجازی، کتابخانههای بدون کاغذ، کتابخانههای دووجهی و کتابخانههای بدون دیوار نیز یاد میشود، که هرچند در عمل، با هم تفاوتهایی دارند، اما، معمولاً به یک معنا استفاده میشوند. | ||
بخش دوم از محتوای این نوع از کتابخانهها را منابع اطلاعاتی در محیط اینترنت تأمین میکند. در نتیجه، کتابخانهها میتوانند در اینترنت به شناسایی، ارزیابی کیفی، سازماندهی و فهرستنویسی منابع اطلاعاتی خود بپردازند. مانند پایگاههای اطلاعاتی کتابشناختی و مجلات الکترونیک علمی که بخش مهمی از محتوای یک کتابخانه دیجیتالی را فراهم میکنند. | == پیشینه کتابخانههای دیجیتال == | ||
[[کتابخانه]]ها در طول تاریخ، یک دوره تکاملی مداوم را پشت سر گذاشتهاند. این مراکز، که ابتدا، محلی برای نگهداری و ذخیره مدارک و کتابها بودند، در طول زمان، به مراکزی جهت تبادل اطلاعات تبدیل شدند. با وقوع انقلاب اطلاعات، کتابخانههای دیجیتالی نیز به عرصهٔ انواع کتابخانهها وارد شدند.<ref>[https://khajavi.pressbooks.com/chapter/chapter-1/ «مقدمهای بر کتابخانهی دیجیتال»، سایت پرس بوکز.]</ref> | |||
از دیگر مجموعههای مهم کتابخانههای دیجیتالی، پایگاههای اطلاعاتی و مجموعه متون کامل مجلات علمی و تخصصی هستند. امروزه، بخش عمدهای از این پایگاهها بهصورت تجاری توسط ناشران و عرضهکنندگان اینگونه خدمات و محصولات، قابل دسترسی هستند. | |||
==تفاوت کتابخانههای دیجیتال، مجازی و الکترونیکی== | با اختراع روشهای جدید نگهداری اطلاعات و سازماندهی و دسترسی به اطلاعات، امروزه کتابخانههای دیجیتال، مجموعهای از منابع الکترونیکی و امکانات فنی است. برخی، این پیشرفت را ثمرهٔ موج سوم پیشرفتهای بشری (موج اول: کشاورزی؛ موج دوم: صنعت؛ موج سوم: فناوری ارتباطات و رایانه) میدانند.<ref>[https://khajavi.pressbooks.com/chapter/chapter-1/ «مقدمهای بر کتابخانهی دیجیتال»، سایت پرس بوکز.]</ref> | ||
در کتابخانههای دیجیتال، مؤسسات یا سازمانهایی هستند که منابع مختلف شامل منابع انسانی و تجهیزات مورد نیاز برای | |||
از سال ۲۰۰۲م، تا کنون، هزاران کتابی که حق تألیف آنها به پایان رسیده، بهصورت دیجیتالی درآمدهاند. گروهی دیگر از کتابها که هنوز دوره حق تألیف آنها به اتمام نرسیده نیز در این نوع از کتابخانهها حضور یافتهاند. برخی از شرکتهایی که کتابها را بهصورت آنلاین در اختیار خریداران خود قرار میدهند، معمولاً شماری از صفحات کتاب را بهصورت آنلاین در اختیار عموم مردم میگذارند. | |||
کتابخانههای مجازی یا کتابخانههای بدون دیوار، کتابخانههایی هستند که منابع آنها، تنها روی وب قرار میگیرد. تمام خدمات کتابخانهای در این نوع کتابخانهها، تنها و تنها از طریق وب صورت میگیرد. محیط کاری، در کتابخانههای مجازی، تنها محیط شبکههای رایانهای بسیار سریع (از نوع شبکههای ماهوارهای یا فیبر نوری) است.<ref>[https://khajavi.pressbooks.com/chapter/chapter-1/ «مقدمهای بر کتابخانهی دیجیتال»، سایت پرس بوکز.]</ref | |||
== چیستی کتابخانه دیجیتال == | |||
[[کتابخانه الکترونیکی]]، کتابخانهای است که حاوی مواد و خدمات الکترونیکی است. این مواد میتواند شامل مواد دیجیتالی نیز باشد (مانند مجلات الکترونیکی و کتابهای الکترونیکی). این نوع از کتابخانهها، هر آنچه را که جهت استفاده از آنها نیاز به الکتریسیته باشند، نیز شامل میشود. | علاقه به موضوع کتابخانههای دیجیتالی، در ابتدا، در قالب موضوعات نظری و کاربردی، در دهه ۱۹۹۰م، شکل گرفت. کشورهای [[انگلیس]]، [[آمریکا]] و اتحادیه اروپا، اعتبارات کلانی را به طراحی و ایجاد اینگونه از کتابخانهها اختصاص دادند. آنها، از روش برگزاری کنفرانسها و کارگاههای آموزشی، انتشار چندین جلد [[کتاب]] و نشریه در زمینهٔ کتابداری و اطلاعرسانی، جنبههای مختلف [[کتابخانه]] دیجیتال را مورد بررسی قرار دادند.<ref>Marchionini, "Progress toward Digital Libraries: Augmentation Through Integration", Vol.35, No.3, 1999, P.219-225.</ref> | ||
==مزایای کتابخانه دیجیتال== | پس از سالها تحقیق و توسعه در رابطه با چیستی کتابخانه دیجیتال، نظریات مختلفی در ویژهنامههای متفاوتی در سراسر جهان ارائه شد. برای مثال، کارشناسان در مجله «پردازش و مدیریت اطلاعات» در آمریکا، معتقد بودند که ایجاد و توسعه کتابخانههای دیجیتالی حاصل فرایند پیچیدهای است که ۴ عنصر فناوری، جامعه، خدمات و محتوا، نقش تعیینکنندهای در آن ایفا میکنند.<ref>Marchionini, "Progress toward Digital Libraries: Augmentation Through Integration", Vol.35, No.3, 1999, P.219-225.</ref> | ||
در نهایت، بر اساس تعریفی که فدراسیون کتابخانههای دیجیتال ارائه کرده است، «کتابخانه دیجیتال، سازمانی است که در آن کارکنان متخصص به انتخاب، سازماندهی و کمک برای دسترسی به منابع اطلاعاتی میپردازند و در آن فرایند تفسیر، توزیع و حفاظت از یکپارچگی اطلاعات دیجیتال و نیز اطمینان از وجود مجموعهای از آثار دیجیتال در مدت زمانی طولانی مورد توجه قرار میگیرد. از این طریق میتوان منابع اطلاعاتی دیجیتال را بهسرعت و بهصورت اقتصادی برای استفادهٔ یک جامعه یا مجموعهای از جوامع در دسترس قرار داد».<ref>Digital Library Federation, "A Working Definition of Digital Library", 1999.</ref> | |||
== محتوای کتابخانههای دیجیتال == | |||
[[پرونده:کتابخانه دیجیتال۱.png|جایگزین=درگاه کتابخانه دیجیتال کتابخانه ملی|بندانگشتی|درگاه کتابخانه دیجیتال کتابخانه ملی]] | |||
انواع مختلفی از اطلاعات و خدمات اطلاعرسانی در کتابخانههای دیجیتال ارائه میشوند. مهمترین بخش را میتوان شامل نمونههای الکترونیکی منابع چاپی و غیرچاپی موجود در کتابخانهها دانست که حاوی کتب، مجلات، منابع دیداری و شنیداری، نسخ خطی، نقشهها و سایر منابع هستند. در واقع، هر کتابخانه، خود به تولید محتوا و دیجیتالی کردن منابع اطلاعاتی در دسترس خود میپردازد. | |||
در فرایند دیجیتالی کردن آثار، باید ارزشهای افزودهٔ دیگری مانند امکانات جستوجوی ساده و پیشرفته، نمایهسازی موضوعی اسناد و مدارک، امکان جستوجوی تمام متن، افزودن پیوندهای فرامتنی و امثال آنها صورت گیرد تا امکان دسترسی به اطلاعات برای استفادهکنندگان بهصورتی آسان و سریع اتفاق بیفتد. | |||
بخش دوم از محتوای این نوع از کتابخانهها را منابع اطلاعاتی در محیط اینترنت تأمین میکند. در نتیجه، کتابخانهها میتوانند در اینترنت به شناسایی، ارزیابی کیفی، سازماندهی و فهرستنویسی منابع اطلاعاتی خود بپردازند. مانند پایگاههای اطلاعاتی کتابشناختی و مجلات الکترونیک علمی که بخش مهمی از محتوای یک کتابخانه دیجیتالی را فراهم میکنند. | |||
از دیگر مجموعههای مهم کتابخانههای دیجیتالی، پایگاههای اطلاعاتی و مجموعه متون کامل مجلات علمی و تخصصی هستند. امروزه، بخش عمدهای از این پایگاهها بهصورت تجاری توسط ناشران و عرضهکنندگان اینگونه خدمات و محصولات، قابل دسترسی هستند. | |||
== تفاوت کتابخانههای دیجیتال، مجازی و الکترونیکی == | |||
در کتابخانههای دیجیتال، مؤسسات یا سازمانهایی هستند که منابع مختلف شامل منابع انسانی و تجهیزات مورد نیاز برای ارائهٔ خدمات کتابخانهای مثل فهرستنویسی، ردهبندی، اطلاعرسانی، روابط بین کتابخانهای، مواد آموزشی، منابع کتابخانهای و دیگر خدمات را با استفاده از شبکههای اینترنتی پر سرعت انجام میدهند. بههمین روش، منابع لازم آماده و در اختیار دانشجویان و مخاطبین قرار میگیرد. | |||
کتابخانههای مجازی یا کتابخانههای بدون دیوار، کتابخانههایی هستند که منابع آنها، تنها روی وب قرار میگیرد. تمام خدمات کتابخانهای در این نوع کتابخانهها، تنها و تنها از طریق وب صورت میگیرد. محیط کاری، در کتابخانههای مجازی، تنها محیط شبکههای رایانهای بسیار سریع (از نوع شبکههای ماهوارهای یا فیبر نوری) است.<ref>[https://khajavi.pressbooks.com/chapter/chapter-1/ «مقدمهای بر کتابخانهی دیجیتال»، سایت پرس بوکز.]</ref> | |||
[[کتابخانه الکترونیکی]]، کتابخانهای است که حاوی مواد و خدمات الکترونیکی است. این مواد میتواند شامل مواد دیجیتالی نیز باشد (مانند مجلات الکترونیکی و کتابهای الکترونیکی). این نوع از کتابخانهها، هر آنچه را که جهت استفاده از آنها نیاز به الکتریسیته باشند، نیز شامل میشود.<ref>علیپور حافظی، کتابخانههای دیجیتال: مبادله اطلاعات،1390ش.</ref> | |||
فرایند اصلی کتابخانه الکترونیکی این است که کتابخانه باید دارای ماهیت الکترونیکی باشد که مهمترین شیوه تحقق آن، استفاده گسترده از رایانهها برای دسترسی سریع به نمایههای درون خطی، امکان جستوجو و بازیابی متن کامل، بایگانی خودکار سوابق و تصمیمگیری مبتنی بر رایانه است.<ref>علیپور حافظی، کتابخانههای دیجیتال: مبادله اطلاعات،1390ش.</ref> | |||
کتابخانههای الکترونیکی، اطلاعات بیشتری را بهشکل الکترونیکی یعنی در قالب لوحهای فشرده با دستیابی از طریق اینترنت فراهم میکنند. هرچند در این نوع از کتابخانهها، استفاده گستردهای از رسانههای الکترونیکی میشود، اما، کتابهای متعارف نیز در کنار انتشارات الکترونیکی حضور دارند.<ref>علیپور حافظی، کتابخانههای دیجیتال: مبادله اطلاعات،1390ش.</ref> | |||
== مزایای کتابخانه دیجیتال == | |||
[[پرونده:کتابخانه دیجیتال۲.jpg|جایگزین=درگاه کتابخانه دیجیتال نور|بندانگشتی|درگاه کتابخانه دیجیتال نور]] | |||
امروزه، کتابخانههای دیجیتال با اقبال بسیاری در سراسر جهان روبهرو هستند. از جمله مزایای این نوع کتابخانهها را میتوان بهصورت زیر معرفی کرد: | امروزه، کتابخانههای دیجیتال با اقبال بسیاری در سراسر جهان روبهرو هستند. از جمله مزایای این نوع کتابخانهها را میتوان بهصورت زیر معرفی کرد: | ||
# سهولت دسترسی به منابع | # سهولت دسترسی به منابع | ||
# مقرون بهصرفه بودن دسترسی | # مقرون بهصرفه بودن دسترسی | ||
# امکان تبادل اطلاعات و منابع موجود با سازمانهای دیگر | # امکان تبادل اطلاعات و منابع موجود با سازمانهای دیگر | ||
# بهکارگیری دستورالعملهایی جهت حفظ، گسترش و | # بهکارگیری دستورالعملهایی جهت حفظ، گسترش و توسعهٔ منابع | ||
# توجه بیشتر به مالکیت معنوی اثر<ref>[https://khajavi.pressbooks.com/chapter/chapter-1/ «مقدمهای بر کتابخانهی دیجیتال»، سایت پرس بوکز.]</ref> | # توجه بیشتر به مالکیت معنوی اثر<ref>[https://khajavi.pressbooks.com/chapter/chapter-1/ «مقدمهای بر کتابخانهی دیجیتال»، سایت پرس بوکز.]</ref> | ||
# نبود وابستگی فیزیکی کاربر | # نبود وابستگی فیزیکی کاربر | ||
# دسترسی چندگانه به یک سند | # دسترسی چندگانه به یک سند | ||
# فضای کم برای انبوه اطلاعات | # فضای کم برای انبوه اطلاعات | ||
# سازماندهی منابع اطلاعاتی | # سازماندهی منابع اطلاعاتی | ||
# توصیف منابع اطلاعاتی (با استفاده از متن، تصاویر، صوت و امثال آنها) | # توصیف منابع اطلاعاتی (با استفاده از متن، تصاویر، صوت و امثال آنها) | ||
# کاهش زمان نشر | # کاهش زمان نشر | ||
# دسترسی به منابع خاص، مانند نسخ خطی<ref>[https://diglib.mui.ac.ir/ | # دسترسی به منابع خاص، مانند نسخ خطی<ref>[https://diglib.mui.ac.ir/معرفی-کتابخانه-دیجیتال «معرفی کتابخانه دیجیتال»، سایت کتابخانه دیجیتال دانشگاه علوم پزشکی اصفهان.]</ref> | ||
==معایب کتابخانههای دیجیتال== | |||
== معایب کتابخانههای دیجیتال == | |||
کتابخانههای دیجیتال، مانند بسیاری دیگر از فناوریها، مضرات و کاستیهایی دارند، مانند: | کتابخانههای دیجیتال، مانند بسیاری دیگر از فناوریها، مضرات و کاستیهایی دارند، مانند: | ||
# حق تکثیر در ارتباط با کتابخانه دیجیتال (مهمترین مشکل بر سر راه کتابخانههای دیجیتال است)؛ | # حق تکثیر در ارتباط با کتابخانه دیجیتال (مهمترین مشکل بر سر راه کتابخانههای دیجیتال است)؛ | ||
# منابع دیجیتالی چندان ثابت نیستند و بهآسانی امکان کپیبرداری از آنها وجود دارد؛ | # منابع دیجیتالی چندان ثابت نیستند و بهآسانی امکان کپیبرداری از آنها وجود دارد؛ | ||
# نگهداری مواد پویا و غیررسمی تنها از طریق راه حلهای فنی جدید امکانپذیر است؛<ref>[https://www.isna.ir/news/8906-12932.165037/ | # نگهداری مواد پویا و غیررسمی تنها از طریق راه حلهای فنی جدید امکانپذیر است؛<ref>[https://www.isna.ir/news/8906-12932.165037/نگاهي-به-كتابخانه-هاي-ديجيتالي-مزيت-ها-و-معايب-و-ملزومات «نگاهی به کتابخانههای دیجیتالی؛ مزیتها و معایب و ملزومات»، خبرگزاری دانشجویان ایران.]</ref> | ||
# قوانین شفاف مرتبط با حق تألیف وجود ندارد؛ | # قوانین شفاف مرتبط با حق تألیف وجود ندارد؛ | ||
# روابط عاطفی میان کاربر و کتابخانه وجود ندارد؛ | # روابط عاطفی میان کاربر و [[کتابخانه]] وجود ندارد؛ | ||
# هزینههای ایجاد کتابخانههای دیجیتال | # هزینههای ایجاد کتابخانههای دیجیتال نسبتاً بالا است؛ | ||
# لزوم داشتن مهارتهای نوین برای استفاده از آنها؛ | # لزوم داشتن مهارتهای نوین برای استفاده از آنها؛ | ||
# اسکن و دیجیتال کردن منابع منتخب؛ | # اسکن و دیجیتال کردن منابع منتخب؛ | ||
# گزینش و تبدیل منابع میکروفرمی موجود در سازمان بهصورت دیجیتال؛ | # گزینش و تبدیل منابع میکروفرمی موجود در سازمان بهصورت دیجیتال؛ | ||
# گردآوری برخی منابع در راستای اهداف سازمان از شبکه جهانی وب با رعایت مسائل مرتبط با حق مؤلف.<ref>[https://www.iribnews.ir/fa/news/1624797/ | # گردآوری برخی منابع در راستای اهداف سازمان از شبکه جهانی وب با رعایت مسائل مرتبط با حق مؤلف.<ref>[https://www.iribnews.ir/fa/news/1624797/آینده-کتابخانه-ها-سنتی-یا-دیجیتال «آینده کتابخانهها، سنتی یا دیجیتال؟»، خبرگزاری صدا و سیما.]</ref> | ||
==سیر تحول کتابخانهها از سنتی تا مجازی== | |||
===کتابخانه سنتی=== | == سیر تحول کتابخانهها از سنتی تا مجازی == | ||
=== کتابخانه سنتی === | |||
منابع تنها بهصورت چاپی و دستنویس است و نیازی به استفاده از رایانه در آن نیست. | منابع تنها بهصورت چاپی و دستنویس است و نیازی به استفاده از رایانه در آن نیست. | ||
===کتابخانه خودکار=== | |||
خودکارسازی کتابخانه بهمعنای استفاده از ماشینهای پردازشگر خودکار یا نیمهخودکار دادهها برای انجام فعالیتهای سنتی کتابخانه مانند فراهمآوری، فهرستنویسی، امانت و جز اینها است که | === کتابخانه خودکار === | ||
===کتابخانه الکترونیکی=== | خودکارسازی کتابخانه بهمعنای استفاده از ماشینهای پردازشگر خودکار یا نیمهخودکار دادهها برای انجام فعالیتهای سنتی کتابخانه مانند فراهمآوری، فهرستنویسی، امانت و جز اینها است که معمولاً از رایانه برای این منظور استفاده میشود.<ref>Salmon, "Library Automation", Vol. 14, P. 338-445.</ref> | ||
در این کتابخانهها، فعالیتها | |||
===کتابخانه دیجیتال=== | === کتابخانه الکترونیکی === | ||
در کتابخانههای دیجیتال، تمام منابع بهصورت دیجیتالی درآمده است. | در این کتابخانهها، فعالیتها کاملاً بهصورت خودکار، شبکه دیسک فشرده، صورت گرفته و منابع به دو شکل الکترونیکی و متعارف است. | ||
===کتابخانه مجازی=== | |||
این کتابخانهها، در راستای تأمین دستیابی به منابع تشکیل شدهاند و به کتابخانههای بدون منابع (بدون دیوار) معروف هستند.<ref>[https://www.iribnews.ir/fa/news/1624797/ | === کتابخانه دیجیتال === | ||
==پانویس== | در کتابخانههای دیجیتال، تمام منابع بهصورت دیجیتالی درآمده است. | ||
=== کتابخانه مجازی === | |||
این کتابخانهها، در راستای تأمین دستیابی به منابع تشکیل شدهاند و به کتابخانههای بدون منابع (بدون دیوار) معروف هستند.<ref>[https://www.iribnews.ir/fa/news/1624797/آینده-کتابخانه-ها-سنتی-یا-دیجیتال «آینده کتابخانهها، سنتی یا دیجیتال؟»، خبرگزاری صدا و سیما.]</ref> | |||
== پانویس == | |||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | |||
* آرمز، | == منابع == | ||
* «آینده کتابخانهها، سنتی یا دیجیتال؟»، خبرگزاری صدا و سیما، تاریخ بارگذاری: | {{آغاز منابع}} | ||
* علیپور حافظی، مهدی، کتابخانههای دیجیتال: مبادله اطلاعات، تهران، سمت، | * آرمز، ویلیام وای، کتابخانههای دیجیتال، ترجمه زهیر حیاتی و هاجر ستوده، تهران، کتابدار، ۱۳۸۰ش. | ||
* «معرفی کتابخانه دیجیتال»، سایت کتابخانه دیجیتال دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، تاریخ بازدید: | * «آینده کتابخانهها، سنتی یا دیجیتال؟»، خبرگزاری صدا و سیما، تاریخ بارگذاری: ۱۸ ردیبهشت ۱۳۹۶ش. | ||
* «مقدمهای بر | * علیپور حافظی، مهدی، کتابخانههای دیجیتال: مبادله اطلاعات، تهران، سمت، ۱۳۹۰ش. | ||
* «نگاهی به کتابخانههای دیجیتالی؛ مزیتها و معایب و ملزومات»، خبرگزاری دانشجویان ایران، تاریخ بارگذاری: | * «معرفی کتابخانه دیجیتال»، سایت کتابخانه دیجیتال دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، تاریخ بازدید: ۲۰ آذر ۱۴۰۰ش. | ||
* Marchionini, G, Fox, E. A, "Progress toward Digital Libraries: Augmentation Through Integration", Information Processing and Management, Vol.35, 1999. | * «مقدمهای بر کتابخانهٔ دیجیتال»، سایت پرس بوکز، تاریخ بازدید: ۲۰ آذر ۱۴۰۰ش. | ||
* Salmon, Stephen R, "Library Automation", Encyclopedia of Library and Information Science, Vol. 14. | * «نگاهی به کتابخانههای دیجیتالی؛ مزیتها و معایب و ملزومات»، خبرگزاری دانشجویان ایران، تاریخ بارگذاری: ۲ شهریور ۱۳۸۹ش. | ||
* Digital Library Federation, "A Working Definition of Digital Library", 1999. | * Marchionini, G, Fox, E. A, "Progress toward Digital Libraries: Augmentation Through Integration", Information Processing and Management, Vol.35, 1999. | ||
[[رده: | * Salmon, Stephen R, "Library Automation", Encyclopedia of Library and Information Science, Vol. 14. | ||
[[رده: | * Digital Library Federation, "A Working Definition of Digital Library", 1999. | ||
{{پایان منابع}} | |||
{{#seo: | |||
|title=کتابخانه دیجیتال چیست؟ مزایا، ویژگیها و آینده کتاب - ویکی زندگی | |||
|title_mode=Replaced Title | |||
|keywords=کتابخانه دیجیتال، کتابخانه آنلاین، کتاب الکترونیکی، کتابخانه مجازی، مزایای کتابخانه دیجیتال، آرشیو دیجیتال | |||
|description=کتابخانه دیجیتال مجموعهای سازمانیافته از منابع الکترونیکی است که دسترسی به اطلاعات را متحول کرده. با ویژگیها، مزایا و تفاوتهای کتابخانه دیجیتال با سنتی آشنا شوید - ویکی زندگی | |||
}} | |||
{{رسانه-افقی}} | |||
[[رده:کتابخانهها]] | |||
[[رده:محتوای وب]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۱ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۰۳:۴۴
کتابخانه دیجیتال؛ کتابخانهای شامل منابع دیجیتالیشده
کتابخانه دیجیتال، سازمانی است که منابع اطلاعاتی را بهصورت الکترونیکی نگهداری، سازماندهی و در دسترس کاربران قرار میدهد. این کتابخانهها، فراتر از نسخههای چاپی، شامل کتب، مجلات، نسخ خطی، نقشهها و منابع چندرسانهای هستند و با فراهمکردن امکان جستوجوی پیشرفته، نمایهسازی و پیوندهای فرامتنی، دسترسی سریع و آسان به اطلاعات را ممکن میسازند.
برخلاف کتابخانههای سنتی، دیجیتال و الکترونیکی، کتابخانههای مجازی تماماً مبتنی بر وب بوده و خدمات خود را از طریق شبکههای پرسرعت ارائه میکنند. مزایای این نوع کتابخانهها شامل سهولت و سرعت دسترسی، کاهش هزینه، امکان تبادل اطلاعات با سایر سازمانها و حفاظت از مالکیت معنوی آثار است؛ اما محدودیتهایی مانند مشکلات حق تکثیر، هزینههای بالای ایجاد و نیاز به مهارتهای نوین نیز دارد. سیر تحول کتابخانهها از سنتی تا دیجیتال و مجازی، نشاندهنده گذار از نگهداری فیزیکی منابع به دسترسی گسترده و دیجیتالی آنهاست.
معرفی کتابخانه دیجیتال
[ویرایش | ویرایش مبدأ]کتابخانه دیجیتال (رقومی)،[۱] سازمانی حاوی منابع خاص است که نگهداری آنها بااهمیت بوده و همچنین راهکارهایی در زمینهٔ گزینش، سازماندهی، ارائهٔ دسترسیهای کنترلشده، امکان توزیع منابع، حفظ یکپارچگی مطالب و اطمینان از ماندگاری طولانیمدت آنها، در این سازمان، صورت میگیرد.
از کتابخانههای دیجیتال، با نامهای دیگری همچون کتابخانههای الکترونیکی، کتابخانههای مجازی، کتابخانههای بدون کاغذ، کتابخانههای دووجهی و کتابخانههای بدون دیوار نیز یاد میشود، که هرچند در عمل، با هم تفاوتهایی دارند، اما، معمولاً به یک معنا استفاده میشوند.
پیشینه کتابخانههای دیجیتال
[ویرایش | ویرایش مبدأ]کتابخانهها در طول تاریخ، یک دوره تکاملی مداوم را پشت سر گذاشتهاند. این مراکز، که ابتدا، محلی برای نگهداری و ذخیره مدارک و کتابها بودند، در طول زمان، به مراکزی جهت تبادل اطلاعات تبدیل شدند. با وقوع انقلاب اطلاعات، کتابخانههای دیجیتالی نیز به عرصهٔ انواع کتابخانهها وارد شدند.[۲]
با اختراع روشهای جدید نگهداری اطلاعات و سازماندهی و دسترسی به اطلاعات، امروزه کتابخانههای دیجیتال، مجموعهای از منابع الکترونیکی و امکانات فنی است. برخی، این پیشرفت را ثمرهٔ موج سوم پیشرفتهای بشری (موج اول: کشاورزی؛ موج دوم: صنعت؛ موج سوم: فناوری ارتباطات و رایانه) میدانند.[۳]
از سال ۲۰۰۲م، تا کنون، هزاران کتابی که حق تألیف آنها به پایان رسیده، بهصورت دیجیتالی درآمدهاند. گروهی دیگر از کتابها که هنوز دوره حق تألیف آنها به اتمام نرسیده نیز در این نوع از کتابخانهها حضور یافتهاند. برخی از شرکتهایی که کتابها را بهصورت آنلاین در اختیار خریداران خود قرار میدهند، معمولاً شماری از صفحات کتاب را بهصورت آنلاین در اختیار عموم مردم میگذارند.
چیستی کتابخانه دیجیتال
[ویرایش | ویرایش مبدأ]علاقه به موضوع کتابخانههای دیجیتالی، در ابتدا، در قالب موضوعات نظری و کاربردی، در دهه ۱۹۹۰م، شکل گرفت. کشورهای انگلیس، آمریکا و اتحادیه اروپا، اعتبارات کلانی را به طراحی و ایجاد اینگونه از کتابخانهها اختصاص دادند. آنها، از روش برگزاری کنفرانسها و کارگاههای آموزشی، انتشار چندین جلد کتاب و نشریه در زمینهٔ کتابداری و اطلاعرسانی، جنبههای مختلف کتابخانه دیجیتال را مورد بررسی قرار دادند.[۴]
پس از سالها تحقیق و توسعه در رابطه با چیستی کتابخانه دیجیتال، نظریات مختلفی در ویژهنامههای متفاوتی در سراسر جهان ارائه شد. برای مثال، کارشناسان در مجله «پردازش و مدیریت اطلاعات» در آمریکا، معتقد بودند که ایجاد و توسعه کتابخانههای دیجیتالی حاصل فرایند پیچیدهای است که ۴ عنصر فناوری، جامعه، خدمات و محتوا، نقش تعیینکنندهای در آن ایفا میکنند.[۵]
در نهایت، بر اساس تعریفی که فدراسیون کتابخانههای دیجیتال ارائه کرده است، «کتابخانه دیجیتال، سازمانی است که در آن کارکنان متخصص به انتخاب، سازماندهی و کمک برای دسترسی به منابع اطلاعاتی میپردازند و در آن فرایند تفسیر، توزیع و حفاظت از یکپارچگی اطلاعات دیجیتال و نیز اطمینان از وجود مجموعهای از آثار دیجیتال در مدت زمانی طولانی مورد توجه قرار میگیرد. از این طریق میتوان منابع اطلاعاتی دیجیتال را بهسرعت و بهصورت اقتصادی برای استفادهٔ یک جامعه یا مجموعهای از جوامع در دسترس قرار داد».[۶]
محتوای کتابخانههای دیجیتال
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
انواع مختلفی از اطلاعات و خدمات اطلاعرسانی در کتابخانههای دیجیتال ارائه میشوند. مهمترین بخش را میتوان شامل نمونههای الکترونیکی منابع چاپی و غیرچاپی موجود در کتابخانهها دانست که حاوی کتب، مجلات، منابع دیداری و شنیداری، نسخ خطی، نقشهها و سایر منابع هستند. در واقع، هر کتابخانه، خود به تولید محتوا و دیجیتالی کردن منابع اطلاعاتی در دسترس خود میپردازد.
در فرایند دیجیتالی کردن آثار، باید ارزشهای افزودهٔ دیگری مانند امکانات جستوجوی ساده و پیشرفته، نمایهسازی موضوعی اسناد و مدارک، امکان جستوجوی تمام متن، افزودن پیوندهای فرامتنی و امثال آنها صورت گیرد تا امکان دسترسی به اطلاعات برای استفادهکنندگان بهصورتی آسان و سریع اتفاق بیفتد.
بخش دوم از محتوای این نوع از کتابخانهها را منابع اطلاعاتی در محیط اینترنت تأمین میکند. در نتیجه، کتابخانهها میتوانند در اینترنت به شناسایی، ارزیابی کیفی، سازماندهی و فهرستنویسی منابع اطلاعاتی خود بپردازند. مانند پایگاههای اطلاعاتی کتابشناختی و مجلات الکترونیک علمی که بخش مهمی از محتوای یک کتابخانه دیجیتالی را فراهم میکنند.
از دیگر مجموعههای مهم کتابخانههای دیجیتالی، پایگاههای اطلاعاتی و مجموعه متون کامل مجلات علمی و تخصصی هستند. امروزه، بخش عمدهای از این پایگاهها بهصورت تجاری توسط ناشران و عرضهکنندگان اینگونه خدمات و محصولات، قابل دسترسی هستند.
تفاوت کتابخانههای دیجیتال، مجازی و الکترونیکی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در کتابخانههای دیجیتال، مؤسسات یا سازمانهایی هستند که منابع مختلف شامل منابع انسانی و تجهیزات مورد نیاز برای ارائهٔ خدمات کتابخانهای مثل فهرستنویسی، ردهبندی، اطلاعرسانی، روابط بین کتابخانهای، مواد آموزشی، منابع کتابخانهای و دیگر خدمات را با استفاده از شبکههای اینترنتی پر سرعت انجام میدهند. بههمین روش، منابع لازم آماده و در اختیار دانشجویان و مخاطبین قرار میگیرد.
کتابخانههای مجازی یا کتابخانههای بدون دیوار، کتابخانههایی هستند که منابع آنها، تنها روی وب قرار میگیرد. تمام خدمات کتابخانهای در این نوع کتابخانهها، تنها و تنها از طریق وب صورت میگیرد. محیط کاری، در کتابخانههای مجازی، تنها محیط شبکههای رایانهای بسیار سریع (از نوع شبکههای ماهوارهای یا فیبر نوری) است.[۷]
کتابخانه الکترونیکی، کتابخانهای است که حاوی مواد و خدمات الکترونیکی است. این مواد میتواند شامل مواد دیجیتالی نیز باشد (مانند مجلات الکترونیکی و کتابهای الکترونیکی). این نوع از کتابخانهها، هر آنچه را که جهت استفاده از آنها نیاز به الکتریسیته باشند، نیز شامل میشود.[۸]
فرایند اصلی کتابخانه الکترونیکی این است که کتابخانه باید دارای ماهیت الکترونیکی باشد که مهمترین شیوه تحقق آن، استفاده گسترده از رایانهها برای دسترسی سریع به نمایههای درون خطی، امکان جستوجو و بازیابی متن کامل، بایگانی خودکار سوابق و تصمیمگیری مبتنی بر رایانه است.[۹]
کتابخانههای الکترونیکی، اطلاعات بیشتری را بهشکل الکترونیکی یعنی در قالب لوحهای فشرده با دستیابی از طریق اینترنت فراهم میکنند. هرچند در این نوع از کتابخانهها، استفاده گستردهای از رسانههای الکترونیکی میشود، اما، کتابهای متعارف نیز در کنار انتشارات الکترونیکی حضور دارند.[۱۰]
مزایای کتابخانه دیجیتال
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
امروزه، کتابخانههای دیجیتال با اقبال بسیاری در سراسر جهان روبهرو هستند. از جمله مزایای این نوع کتابخانهها را میتوان بهصورت زیر معرفی کرد:
- سهولت دسترسی به منابع
- مقرون بهصرفه بودن دسترسی
- امکان تبادل اطلاعات و منابع موجود با سازمانهای دیگر
- بهکارگیری دستورالعملهایی جهت حفظ، گسترش و توسعهٔ منابع
- توجه بیشتر به مالکیت معنوی اثر[۱۱]
- نبود وابستگی فیزیکی کاربر
- دسترسی چندگانه به یک سند
- فضای کم برای انبوه اطلاعات
- سازماندهی منابع اطلاعاتی
- توصیف منابع اطلاعاتی (با استفاده از متن، تصاویر، صوت و امثال آنها)
- کاهش زمان نشر
- دسترسی به منابع خاص، مانند نسخ خطی[۱۲]
معایب کتابخانههای دیجیتال
[ویرایش | ویرایش مبدأ]کتابخانههای دیجیتال، مانند بسیاری دیگر از فناوریها، مضرات و کاستیهایی دارند، مانند:
- حق تکثیر در ارتباط با کتابخانه دیجیتال (مهمترین مشکل بر سر راه کتابخانههای دیجیتال است)؛
- منابع دیجیتالی چندان ثابت نیستند و بهآسانی امکان کپیبرداری از آنها وجود دارد؛
- نگهداری مواد پویا و غیررسمی تنها از طریق راه حلهای فنی جدید امکانپذیر است؛[۱۳]
- قوانین شفاف مرتبط با حق تألیف وجود ندارد؛
- روابط عاطفی میان کاربر و کتابخانه وجود ندارد؛
- هزینههای ایجاد کتابخانههای دیجیتال نسبتاً بالا است؛
- لزوم داشتن مهارتهای نوین برای استفاده از آنها؛
- اسکن و دیجیتال کردن منابع منتخب؛
- گزینش و تبدیل منابع میکروفرمی موجود در سازمان بهصورت دیجیتال؛
- گردآوری برخی منابع در راستای اهداف سازمان از شبکه جهانی وب با رعایت مسائل مرتبط با حق مؤلف.[۱۴]
سیر تحول کتابخانهها از سنتی تا مجازی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]کتابخانه سنتی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]منابع تنها بهصورت چاپی و دستنویس است و نیازی به استفاده از رایانه در آن نیست.
کتابخانه خودکار
[ویرایش | ویرایش مبدأ]خودکارسازی کتابخانه بهمعنای استفاده از ماشینهای پردازشگر خودکار یا نیمهخودکار دادهها برای انجام فعالیتهای سنتی کتابخانه مانند فراهمآوری، فهرستنویسی، امانت و جز اینها است که معمولاً از رایانه برای این منظور استفاده میشود.[۱۵]
کتابخانه الکترونیکی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در این کتابخانهها، فعالیتها کاملاً بهصورت خودکار، شبکه دیسک فشرده، صورت گرفته و منابع به دو شکل الکترونیکی و متعارف است.
کتابخانه دیجیتال
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در کتابخانههای دیجیتال، تمام منابع بهصورت دیجیتالی درآمده است.
کتابخانه مجازی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]این کتابخانهها، در راستای تأمین دستیابی به منابع تشکیل شدهاند و به کتابخانههای بدون منابع (بدون دیوار) معروف هستند.[۱۶]
پانویس
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- ↑ آرمز، کتابخانههای دیجیتال،1380ش.
- ↑ «مقدمهای بر کتابخانهی دیجیتال»، سایت پرس بوکز.
- ↑ «مقدمهای بر کتابخانهی دیجیتال»، سایت پرس بوکز.
- ↑ Marchionini, "Progress toward Digital Libraries: Augmentation Through Integration", Vol.35, No.3, 1999, P.219-225.
- ↑ Marchionini, "Progress toward Digital Libraries: Augmentation Through Integration", Vol.35, No.3, 1999, P.219-225.
- ↑ Digital Library Federation, "A Working Definition of Digital Library", 1999.
- ↑ «مقدمهای بر کتابخانهی دیجیتال»، سایت پرس بوکز.
- ↑ علیپور حافظی، کتابخانههای دیجیتال: مبادله اطلاعات،1390ش.
- ↑ علیپور حافظی، کتابخانههای دیجیتال: مبادله اطلاعات،1390ش.
- ↑ علیپور حافظی، کتابخانههای دیجیتال: مبادله اطلاعات،1390ش.
- ↑ «مقدمهای بر کتابخانهی دیجیتال»، سایت پرس بوکز.
- ↑ «معرفی کتابخانه دیجیتال»، سایت کتابخانه دیجیتال دانشگاه علوم پزشکی اصفهان.
- ↑ «نگاهی به کتابخانههای دیجیتالی؛ مزیتها و معایب و ملزومات»، خبرگزاری دانشجویان ایران.
- ↑ «آینده کتابخانهها، سنتی یا دیجیتال؟»، خبرگزاری صدا و سیما.
- ↑ Salmon, "Library Automation", Vol. 14, P. 338-445.
- ↑ «آینده کتابخانهها، سنتی یا دیجیتال؟»، خبرگزاری صدا و سیما.
منابع
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- آرمز، ویلیام وای، کتابخانههای دیجیتال، ترجمه زهیر حیاتی و هاجر ستوده، تهران، کتابدار، ۱۳۸۰ش.
- «آینده کتابخانهها، سنتی یا دیجیتال؟»، خبرگزاری صدا و سیما، تاریخ بارگذاری: ۱۸ ردیبهشت ۱۳۹۶ش.
- علیپور حافظی، مهدی، کتابخانههای دیجیتال: مبادله اطلاعات، تهران، سمت، ۱۳۹۰ش.
- «معرفی کتابخانه دیجیتال»، سایت کتابخانه دیجیتال دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، تاریخ بازدید: ۲۰ آذر ۱۴۰۰ش.
- «مقدمهای بر کتابخانهٔ دیجیتال»، سایت پرس بوکز، تاریخ بازدید: ۲۰ آذر ۱۴۰۰ش.
- «نگاهی به کتابخانههای دیجیتالی؛ مزیتها و معایب و ملزومات»، خبرگزاری دانشجویان ایران، تاریخ بارگذاری: ۲ شهریور ۱۳۸۹ش.
- Marchionini, G, Fox, E. A, "Progress toward Digital Libraries: Augmentation Through Integration", Information Processing and Management, Vol.35, 1999.
- Salmon, Stephen R, "Library Automation", Encyclopedia of Library and Information Science, Vol. 14.
- Digital Library Federation, "A Working Definition of Digital Library", 1999.
| انواع رسانه | |
|---|---|
| وبگاهها | |
| اهالی رسانه | |
