پیشنویس:استان گلستان: تفاوت میان نسخهها
حمید گلزار (بحث | مشارکتها) اصلاح ارقام |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:کاور-3.jpg| | [[پرونده:کاور-3.jpg|alt=گنبد کاووس-استان گلستان|بندانگشتی|گنبد کاووس در استان گلستان]] | ||
{{درشت|'''استان گلستان'''}}؛ از استانهای شمالی ایران. | |||
استان گلستان در شمالشرق ایران، سرزمینی است با مرکزیت گرگان که همزمان پیشینهای کهن و هویتی تازه در تقسیمات کشوری دارد. این استان با وسعتی نزدیک به ۲۰ هزار کیلومتر مربع، از شمال با ترکمنستان و از غرب با دریای مازندران همسایه است و بخش بزرگی از آن را دشتهای پهناور گرگان و ترکمنصحرا دربر گرفتهاند. گلستان علاوه بر طبیعت متنوع شامل | استان گلستان در شمالشرق ایران، سرزمینی است با مرکزیت گرگان که همزمان پیشینهای کهن و هویتی تازه در تقسیمات کشوری دارد. این استان با وسعتی نزدیک به ۲۰ هزار کیلومتر مربع، از شمال با ترکمنستان و از غرب با دریای [[مازندران]] همسایه است و بخش بزرگی از آن را دشتهای پهناور گرگان و ترکمنصحرا دربر گرفتهاند. گلستان علاوه بر طبیعت متنوع شامل [[جنگل]]ها، کوهها و تالابها، پیشینهای تاریخی از دوران پارینهسنگی تا روزگار اسلامی را در خود جای داده و بناهای شاخصی چون [[برج گنبد قابوس|برج قابوس]] گواه آن است. جمعیت این استان از اقوام و گویشهای گوناگون مانند [[ترکمن]]، کرد، طبری و ترک تشکیل شده که اکثریت آنان [[شیعه]] و اقلیتشان اهلسنت هستند. گلستان امروز نهتنها سرزمینی برای [[همزیستی]] اقوام و مذاهب، بلکه مقصدی مهم برای گردشگری طبیعی و تاریخی در [[ایران]] بهشمار میآید. | ||
==موقعیت جغرافیایی و مذهب== | |||
گلستان، استانی در شمال شرقی ایران است. بزرگترین و پرجمعیتترین شهرستان این استان، گرگان، مرکز گلستان، است. مذهب اکثریت مردم در این استان، تشیع و اقلیت تسنن نیز در آن حضور دارند.<ref>[https://www.hamshahrionline.ir/photo/17765/آشنایی-با-استان-گلستان «آشنایی با استان گلستان»، سایت همشهری آنلاین، تاریخ بازدید: 13 آذر 1400ش.]</ref> | |||
==همسایگان گلستان== | ==همسایگان گلستان== | ||
استان گلستان، از شمال با کشور ترکمنستان، از غرب با دریای مازندران و استان مازندران، از سمت جنوب و جنوب شرقی با استان سمنان و از سمت شرق با استان خراسان شمالی، مرز مشترک دارد.<ref>سازمان | استان گلستان، از شمال با کشور ترکمنستان، از غرب با دریای مازندران و استان مازندران، از سمت جنوب و جنوب شرقی با استان سمنان و از سمت شرق با استان خراسان شمالی، مرز مشترک دارد.<ref>سازمان نقشهبرداری کشور، اطلس نقشه و اطلاعات مکانی (استان گلستان)، 1384ش، ص1.</ref> | ||
==مختصات و وسعت گلستان== | |||
استان گلستان در مختصات | ==مختصات و وسعت گلستان== | ||
استان گلستان در مختصات جغرافیایی '۳۰ ˚۳۶ تا '۰۸ ˚۳۸ عرض شمالی و '۵۱ ˚۵۳ تا '۱۹ ˚۵۶ طول شرقی جای گرفته و با وسعت ۲۰ هزار کیلومتر مربع، در حدود ۳٫۱ درصد از کل مساحت کشور ایران است.<ref>سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، اطلس راهنمای استانهای ایران، 1384ش، ص51.</ref> | |||
==تقسیمبندی گلستان== | ==تقسیمبندی گلستان== | ||
براساس آخرین تغییرات کشوری، استان گلستان، به ۱۴ شهرستان (آزادشهر، آققلا، بندر گز، بندر | براساس آخرین تغییرات کشوری، استان گلستان، به ۱۴ شهرستان (آزادشهر، آققلا، بندر گز، بندر ترکمن، گمیشتپه، رامیان، علیآباد، گالیکش، مراوه تپه، کردکوی، کلاله، گرگان، گنبد کاووس و مینودشت)، ۲۷ بخش، ۶۰ دهستان و ۲۹ شهر تقسیم شده است.<ref>دفتر تقسیمات کشوری، نقشه و جدول تقسیمات کشوری، 1384ش.</ref> | ||
==جغرافیای گلستان== | ==جغرافیای گلستان== | ||
[[پرونده: | [[پرونده:رود اترک.jpg|جایگزین=رود اترک در استان گلستان |بندانگشتی|رود اترک در استان گلستان ]] | ||
سرزمین هموار گلستان، شامل دشتهای معروف و بزرگ «گرگان» و «ترکمن صحرا» است. رودهای گرگان، اترک و سایر رودهای بزرگ و کوچک، در این دشتها جریان دارند. فقط در نقاط مرزی جنوب و شرق این استان، ارتفاعات و مناطق کوهستانی رشتهکوه «البرز» قرار دارد که این استان را از استانهای خراسان | سرزمین هموار گلستان، شامل دشتهای معروف و بزرگ «گرگان» و «ترکمن صحرا» است. رودهای گرگان، اترک و سایر رودهای بزرگ و کوچک، در این دشتها جریان دارند. فقط در نقاط مرزی جنوب و شرق این استان، ارتفاعات و مناطق کوهستانی رشتهکوه «البرز» قرار دارد که این استان را از استانهای [[خراسان شمالی]]، سمنان و مازندران جدا کرده است. این سلسله کوه بهشکل نواری هلال مانند از استان مازندران شروع و درنهایت به قلههای آلاداغ، بینالود و هزار مسجد متصل میگردد.<ref>سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، اطلس راهنمای استانهای ایران، 1384ش، ص51.</ref> | ||
استان گلستان از نظر میزان ارتفاع، به ۲ قسمت متمایز تقسیم میشود: ۱. منطقهای که | استان گلستان از نظر میزان ارتفاع، به ۲ قسمت متمایز تقسیم میشود: ۱. منطقهای که دشت مانند است و ارتفاع آن بین ۲۶ تا ۳۰۰ متر در اختلاف است. این قسمت، شامل کوهپایهها و تپههایی است که درواقع بقایای آبرفتهای کهن هستند و به دیواره کوهستانی جنوب و شرق این استان متصل شدهاند. ۲. مناطق کوهستانی که ارتفاع برخی از قلههای آن عبارتاند از: قله شاهکوه (۳۹۱۰ متر)؛ قله پیرگرده (۳۲۰۴ متر)؛ قله چلچلی (۳۱۱۱متر)؛ قله کوهابرو (۲۸۷۵ متر) و قله خوشییلاقی (۲۸۰۲ متر).<ref>سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، فرهنگ جغرافیایی کوههای کشور، ج4، 1379ش، ص287 و 288.</ref> | ||
موقعیت جغرافیایی استان گلستان در حوضه آبریز [[دریای خزر]] واقع شده و رودهای جاری پس از آبیاری دشتهای وسیع این استان، به دریای خزر سرازیر میشوند.<ref>سازمان نقشهبرداری کشور، اطلس زمینشناسی (اطلس ملی ایران)، 1382ش، ص8 و 11.</ref> | |||
==آب و هوای گلستان== | ==آب و هوای گلستان== | ||
استان گلستان بهدلیل موقعیت جغرافیایی آن، نزدیکی به دریا و قرار گرفتن در مسیر تودههای هوایی مختلف مانند جریان هوایی سیبری و توده هوای شمالی، بسیار متنوع است. ریزش باران و برف، ایجاد یخبندان، افزایش رطوبت و شرجی شدن هوای این استان از نمونههای آب و هوایی مختلف در گلستان است. میزان بارندگی در گلستان بین ۲۰۰ تا ۸۰۰ میلیمتر متغیر است.<ref>سازمان پژوهش و | استان گلستان بهدلیل موقعیت جغرافیایی آن، نزدیکی به دریا و قرار گرفتن در مسیر تودههای هوایی مختلف مانند جریان هوایی سیبری و توده هوای شمالی، بسیار متنوع است. ریزش باران و برف، ایجاد یخبندان، افزایش رطوبت و شرجی شدن هوای این استان از نمونههای [[آب]] و هوایی مختلف در گلستان است. میزان بارندگی در گلستان بین ۲۰۰ تا ۸۰۰ میلیمتر متغیر است.<ref>سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی، (وزارت آموزش و پرورش) جغرافیای استان گلستان1383ش، ص6 و 7.</ref> | ||
==منابع آبی گلستان== | ==منابع آبی گلستان== | ||
در استان گلستان، ۴ سد «وشمگیر»، گلستان ۱ و ۲ و کوثر بر روی رودخانههای «گرگانرود» و «قرهسو»، بهمنظور مصارف کشاورزی و آشامیدنی احداث گردیده است. دریاچههای شمال استان گلستان از منابع آبی دیگر برای مصارف کشاورزی است. برای مثال، از آب دریاچه (تالاب) آلاگل که حدود ۲۵۰۰ هکتار وسعت دارد برای کشاورزی، آبیاری مراتع، پرورش ماهی و نیز بهمنظور گذراندن اوقات فراغت مردم استفاده میشود.<ref>سازمان پژوهش و | در استان گلستان، ۴ سد «وشمگیر»، گلستان ۱ و ۲ و کوثر بر روی رودخانههای «گرگانرود» و «قرهسو»، بهمنظور مصارف کشاورزی و آشامیدنی احداث گردیده است. دریاچههای شمال استان گلستان از منابع آبی دیگر برای مصارف کشاورزی است. برای مثال، از آب دریاچه (تالاب) آلاگل که حدود ۲۵۰۰ هکتار وسعت دارد برای کشاورزی، آبیاری مراتع، پرورش ماهی و نیز بهمنظور گذراندن اوقات فراغت مردم استفاده میشود.<ref>سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی، (وزارت آموزش و پرورش) جغرافیای استان گلستان1383ش، ص26 و 27.</ref> | ||
==پیشینه نام گلستان== | ==پیشینه نام گلستان== | ||
گلستان یک نام جدید برای سرزمینی قدیمی است. این منطقه، تا سده هفتم هجری، بخشی از ایالت گرگان بوده و پس از آن تا سده دهم با نام «استرآباد» معروف بود. که واژه «استر» در زبان طبری بهمعنای ستاره است، درحالی که همین واژه در زبان فارسی بهمعنای «قاطر» است.<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/ | گلستان یک نام جدید برای سرزمینی قدیمی است. این منطقه، تا سده هفتم هجری، بخشی از ایالت گرگان بوده و پس از آن تا سده دهم با نام «استرآباد» معروف بود. که واژه «استر» در زبان طبری بهمعنای ستاره است، درحالی که همین واژه در زبان فارسی بهمعنای «قاطر» است.<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/استر-4 دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، ذیل واژه «استر»، سایت واژهیاب.]</ref> در متون کهن دورهٔ اسلامی، از این منطقه با نام «جرجان» یاد شده است. در زمان جدا شدن استان گلستان از استان مازندران، نام این منطقه به «طبرستان» معروف بود. در ۱۳۷۶ش، نام «گلستان» برای این استان در مجلس به تصویب رسید. | ||
==پیشینه گلستان== | ==پیشینه گلستان== | ||
[[پرونده:استان گلستان.jpg|جایگزین=کتیبه برجای مانده از دوره آلزیار بر روی مناره مسجد تاریخانه شهر دامغان|بندانگشتی|کتیبه برجای مانده از دوره آلزیار بر روی مناره مسجد تاریخانه شهر دامغان]] | |||
علیرغم تازگی استان گلستان در تقسیمات کشوری، این منطقه از قدمت بسیار زیادی برخوردار است. برخی معتقدند که تاریخ زندگی بشر این منطقه، به ۱۰ هزار سال قبل برمیگردد و این منطقه را، حتی قبل از ورود آریاییها، از جمله مراکز تمدن و آباد سرزمین ایران میدانند.<ref>سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی، (وزارت آموزش و پرورش) جغرافیای استان گلستان، 1383ش، ص12.</ref> | |||
آثار برجایمانده در غار «کیارام»، واقع در بخش گالیکش، قدمت این منطقه را به دوران «پارینه سنگی» پیوند میدهد. کهنترین آثار دوره نوسنگی [[ایران]]، از غار «کمربند» و غار «هوتو» است، که نشان از آشنایی مردمان آن منطقه به سفالگری، بافندگی، اهلی کردن حیوانات و ساخت ابزارهای سنگی صیقلی دارد و در مجاورت بهشهر کشف شده است. برخی، قدمت این آثار را بیشتر از قدمت [[شهر سوخته]] در [[سیستان]] میدانند. نام این منطقه در زبان یونانی، به «هیرکانی» یا «هیرکانیه»، در سنگنوشتههای هخامنشی بهصورت «ورگانه» و در نوشتههای پهلوی نیز بهصورت «گورکان» آمده است.<ref>استرابو، جغرافیای استرابو (سرزمینهای زیر فرمان هخامنشیان)، 1382ش، ص26-29.</ref> واژه «ورگ» در زبان طبری بهمعنای گرگ است. | |||
از منطقهٔ گلستان در کتب کهن، همواره بهعنوان منطقهای خرم، با کشت و زرعی فراوان، و جنگلهای سرسبز یاد میشود که مردمانی مهمان نواز دارد.<ref>حدودالعالم من المشرق الی المغرب، 1362ش، ص143.</ref> کتب تاریخی، ایالت جرجان در جنوب دریای خزر را مشتمل بر جلگهای پهناور و درههایی دانستهاند که از دو رود گرگان و اترک سیراب میگردد. این منطقه، که از توابع [[خراسان]] بزرگ بهحساب میآمد، در زمان لشکرکشی مغول، به تابعیت مازندران درآمد و در پی هجوم مغولان، بهشدت آسیب دید.<ref>لسترنج، جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی، 1383ش، ص401 و 402.</ref> | |||
این سرزمین خوش آب و هوا، آرامشگاه بهاره و تابستانهٔ شاهان [[اشکانیان|اشکانی]] بود. در همان دوره، دیواری در اطراف این منطقه کشیده شد که امروزه به «دیوار گرگان» معروف است، تا از گزند بیگانگان در امان بماند. ساخت این دیوار، در دوره [[ساسانیان]] نیز ادامه یافت و انوشیروان به بازسازی و مقاومسازی آن، دستور داد. پس از آن و در دوره حکمرانی «آل زیار» بر این منطقه، بهسبب شُهره بودن «قابوس بن وشمگیر» به دانشدوستی، بزرگانی چون [[ابوریحان بیرونی]] و [[ابنسینا]] بهسوی گرگان آمدند. بیرونی، تحقیقاتی گسترده در رابطه با گرگان انجام داد و کتاب «آثار الباقیه عن القرون الخالیه» را بهنام «قابوس» نوشت. خود قابوس نیز اثری بهنام «قابوسنامه» به رشته تحریر درآورد که یکی از مهمترین آثار ادبی و اخلاقی ایران بهحساب میآید. بنای برج قابوس، در گنبد کاووس، بهدستور قابوس ساخته شد که امروزه بهعنوان یکی از بزرگترین بناهای آجری جهان شناخته شده است. | |||
==جمعیت گلستان== | |||
گلستان در ۱۳۷۵ش، ۱٬۴۲۶٬۳۸۸ تن جمعیت داشت که در ۱۳۸۴ش به ۱٬۶۳۷٬۰۶۴ تن و در ۱۳۹۰ش نیز ۱٬۷۷۷٬۰۱۴ نفر رسید.<ref>مرکز آمار ایران، توزیع و طبقهبندی جمعیت شهرهای ایران در سرشماریهای 75-1335، 1382ش، ص 20؛{{سخ}} | |||
مرکز آمار ایران، بازسازی و برآورد جمعیت شهرستانهای کشور، 1382ش، ص191.</ref> ۵۱ درصد جمعیت این استان، شهرنشین و ۴۹ درصد روستانشین هستند. | |||
==اقوام و گویشهای گلستان== | ==اقوام و گویشهای گلستان== | ||
[[پرونده: | [[پرونده:استان گلستان۱.jpg|جایگزین=گروهی از مردان ترکمن استان گلستان|بندانگشتی|گروهی از مردان ترکمن استان گلستان]] | ||
مردم استان گلستان از اقوام مختلفی مانند ترکمن، کرد، طبری، ترک (آذربایجانی و قزلباش)، سیستانی، | مردم استان گلستان از اقوام مختلفی مانند ترکمن، کرد، طبری، ترک (آذربایجانی و [[قزلباش]])، سیستانی، [[بلوچ]]، قزاق، کتولی استرآبادی، خراسانی و شاهرودی در این منطقه حضور یافتهاند و با زبانها، لهجهها و گویشهای متنوعی صحبت میکنند.<ref>سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی، (وزارت آموزش و پرورش) جغرافیای استان گلستان1383ش، ص68-73.</ref> | ||
یکی از اقوام دیگر این منطقه گالشیها هستند که شاخهای از قوم طبری بهحساب میآیند. گالش که در زبان طبری بهمعنای «گاوبان» است در اصطلاح، قومی است که پیشهٔ اصلی آنها دامداری گاو بوده است. در متون کهن طبری، از واژه گالش بهمعنای چوپان استفاده شده است. گالشیها نیز در نقاط مختلف این استان زندگی میکنند. | |||
گویش گرگانی در گرگان و گویش کتولی در علیآباد کتول<ref>میردیلمی، تاریخ کتول، 1373ش، ص21 و 28.</ref> متداول است، که هر دو زیرمجموعهٔ زبان طبری است. ترکمنها نیز در این منطقه، به زبان ترکمنی صحبت میکنند. گویش دیگر برخی از مردم در گلستان، گویش طبری استرآبادی است. بومیان استرآباد، عموماً از این نوع گویش استفاده میکنند. | |||
==گردشگری گلستان== | |||
[[پرونده:استان گلستان۲.jpg|جایگزین=شبه جزیره میانکاله زیستبوم پرندگان مهاجر در استان گلستان|بندانگشتی|شبه جزیره میانکاله زیستبوم پرندگان مهاجر در استان گلستان]] | |||
آب و هوای متنوع، پوشش گیاهی مناسب، [[جنگل]]های زیبا و دیدنی، برخورداری از زیباییها و امکانات [[تفریح|تفریحی]] و دریایی، دریاچهها، [[آبشار]]ها و سایر جذابیتهای طبیعی، استان گلستان را به مقصد مناسب [[گردشگری]] در [[ایران]] با مکانهای ویزه تبدیل کرده است. برخی از این اماکن عبارتاند از: شبهجزیره میانکاله، [[جنگل ناهارخوران]]، روستای وامنان، جنگل و آبشار زیارت، پارک جنگلی مرتفع هزارپیچ، جنگل و آبشار رنگو، پارک جنگلی تنگه چهلچای، روستای سایر، پارک ملی گلستان، آثار تاریخی مانند برج قابوس بن وشمگیر و مسجد جامع گرگان. | |||
از جمله [[صنایع دستی]] و خوراکیهای مخصوص این استان نیز میتوان به [[جاجیم]]، [[ابریشمبافی]]، ماهی، خاویار، [[پنبه]]، [[حلوا]] آماج، حلوا برنجی، کسمک، نان شیرینی، نان زنجبیلی، نون عیدی، قُطبا، بابتو، قالی، قالیچه و پشتی ترکمنی، شال و گلیم بلوچی، فرش بلوچی، عرق کشمش و نان شیرمال اشاره کرد. | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
{{آغاز منابع}} | {{آغاز منابع}} | ||
*«آشنایی با استان گلستان»، سایت همشهری آنلاین، تاریخ بازدید: ۱۳ آذر ۱۴۰۰ش. | * «آشنایی با استان گلستان»، سایت همشهری آنلاین، تاریخ بازدید: ۱۳ آذر ۱۴۰۰ش. | ||
*استرابو، | * استرابو، جغرافیای استرابو (سرزمینهای زیر فرمان هخامنشیان)، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار یزدی، ۱۳۸۲ش. | ||
*حدود العالم من المشرق | * حدود العالم من المشرق الی المغرب، بهتحقیق منوچهر ستوده، تهران، طهوری، ۱۳۶۲ش. | ||
*دفتر | * دفتر تقسیمات کشوری، نقشه و جدول تقسیمات کشوری، تهران، وزارت کشور، ۱۳۸۴ش. | ||
*دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، سایت واژهیاب، تاریخ بازدید: ۱۳ آذر ۱۴۰۰ش. | * دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، سایت واژهیاب، تاریخ بازدید: ۱۳ آذر ۱۴۰۰ش. | ||
*سازمان پژوهش و | * سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی، (وزارت آموزش و پرورش) جغرافیای استان گلستان، تهران، شرکت چاپ و نشر کتابهای درسی ایران، ۱۳۸۳ش. | ||
*سازمان | * سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، اطلس راهنمای استانهای ایران، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح (وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح)، ۱۳۸۴ش. | ||
*سازمان | * سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، فرهنگ جغرافیایی کوههای کشور، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح (وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح)، ۱۳۷۹ش. | ||
*سازمان | * سازمان نقشهبرداری کشور، اطلس زمینشناسی (اطلس ملی ایران)، نگارش دوم، تهران، سازمان نقشهبرداری کشور (سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور)، ۱۳۸۲ش. | ||
*سازمان | * سازمان نقشهبرداری کشور، اطلس نقشه و اطلاعات مکانی (استان گلستان)، تهران، سازمان نقشهبرداری کشور (سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور)، ۱۳۸۴ش. | ||
*لسترنج، | * لسترنج، گای، جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۸۳ش. | ||
* | * مرکز آمار ایران، بازسازی و برآورد جمعیت شهرستانهای کشور، تهران، مرکز آمار ایران (سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور)، ۱۳۸۲ش. | ||
* | * مرکز آمار ایران، توزیع و طبقهبندی جمعیت شهرهای ایران در سرشماریهای ۷۵–۱۳۳۵، تهران، مرکز آمار ایران (سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور)، ۱۳۸۲ش. | ||
*میردیلمی، سیدضیاء، تاریخ کتول، تهران، ناشر مؤلف، ۱۳۷۳ش. | * میردیلمی، سیدضیاء، تاریخ کتول، تهران، ناشر مؤلف، ۱۳۷۳ش. | ||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||
<!-- WikiSEO --> | |||
{{ایران-افقی}} | |||
[[رده:استان گلستان]] | |||
[[رده:استانهای ایران]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۷ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۰۸:۵۳
استان گلستان؛ از استانهای شمالی ایران.
استان گلستان در شمالشرق ایران، سرزمینی است با مرکزیت گرگان که همزمان پیشینهای کهن و هویتی تازه در تقسیمات کشوری دارد. این استان با وسعتی نزدیک به ۲۰ هزار کیلومتر مربع، از شمال با ترکمنستان و از غرب با دریای مازندران همسایه است و بخش بزرگی از آن را دشتهای پهناور گرگان و ترکمنصحرا دربر گرفتهاند. گلستان علاوه بر طبیعت متنوع شامل جنگلها، کوهها و تالابها، پیشینهای تاریخی از دوران پارینهسنگی تا روزگار اسلامی را در خود جای داده و بناهای شاخصی چون برج قابوس گواه آن است. جمعیت این استان از اقوام و گویشهای گوناگون مانند ترکمن، کرد، طبری و ترک تشکیل شده که اکثریت آنان شیعه و اقلیتشان اهلسنت هستند. گلستان امروز نهتنها سرزمینی برای همزیستی اقوام و مذاهب، بلکه مقصدی مهم برای گردشگری طبیعی و تاریخی در ایران بهشمار میآید.
موقعیت جغرافیایی و مذهب
[ویرایش | ویرایش مبدأ]گلستان، استانی در شمال شرقی ایران است. بزرگترین و پرجمعیتترین شهرستان این استان، گرگان، مرکز گلستان، است. مذهب اکثریت مردم در این استان، تشیع و اقلیت تسنن نیز در آن حضور دارند.[۱]
همسایگان گلستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]استان گلستان، از شمال با کشور ترکمنستان، از غرب با دریای مازندران و استان مازندران، از سمت جنوب و جنوب شرقی با استان سمنان و از سمت شرق با استان خراسان شمالی، مرز مشترک دارد.[۲]
مختصات و وسعت گلستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]استان گلستان در مختصات جغرافیایی '۳۰ ˚۳۶ تا '۰۸ ˚۳۸ عرض شمالی و '۵۱ ˚۵۳ تا '۱۹ ˚۵۶ طول شرقی جای گرفته و با وسعت ۲۰ هزار کیلومتر مربع، در حدود ۳٫۱ درصد از کل مساحت کشور ایران است.[۳]
تقسیمبندی گلستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]براساس آخرین تغییرات کشوری، استان گلستان، به ۱۴ شهرستان (آزادشهر، آققلا، بندر گز، بندر ترکمن، گمیشتپه، رامیان، علیآباد، گالیکش، مراوه تپه، کردکوی، کلاله، گرگان، گنبد کاووس و مینودشت)، ۲۷ بخش، ۶۰ دهستان و ۲۹ شهر تقسیم شده است.[۴]
جغرافیای گلستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
سرزمین هموار گلستان، شامل دشتهای معروف و بزرگ «گرگان» و «ترکمن صحرا» است. رودهای گرگان، اترک و سایر رودهای بزرگ و کوچک، در این دشتها جریان دارند. فقط در نقاط مرزی جنوب و شرق این استان، ارتفاعات و مناطق کوهستانی رشتهکوه «البرز» قرار دارد که این استان را از استانهای خراسان شمالی، سمنان و مازندران جدا کرده است. این سلسله کوه بهشکل نواری هلال مانند از استان مازندران شروع و درنهایت به قلههای آلاداغ، بینالود و هزار مسجد متصل میگردد.[۵]
استان گلستان از نظر میزان ارتفاع، به ۲ قسمت متمایز تقسیم میشود: ۱. منطقهای که دشت مانند است و ارتفاع آن بین ۲۶ تا ۳۰۰ متر در اختلاف است. این قسمت، شامل کوهپایهها و تپههایی است که درواقع بقایای آبرفتهای کهن هستند و به دیواره کوهستانی جنوب و شرق این استان متصل شدهاند. ۲. مناطق کوهستانی که ارتفاع برخی از قلههای آن عبارتاند از: قله شاهکوه (۳۹۱۰ متر)؛ قله پیرگرده (۳۲۰۴ متر)؛ قله چلچلی (۳۱۱۱متر)؛ قله کوهابرو (۲۸۷۵ متر) و قله خوشییلاقی (۲۸۰۲ متر).[۶]
موقعیت جغرافیایی استان گلستان در حوضه آبریز دریای خزر واقع شده و رودهای جاری پس از آبیاری دشتهای وسیع این استان، به دریای خزر سرازیر میشوند.[۷]
آب و هوای گلستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]استان گلستان بهدلیل موقعیت جغرافیایی آن، نزدیکی به دریا و قرار گرفتن در مسیر تودههای هوایی مختلف مانند جریان هوایی سیبری و توده هوای شمالی، بسیار متنوع است. ریزش باران و برف، ایجاد یخبندان، افزایش رطوبت و شرجی شدن هوای این استان از نمونههای آب و هوایی مختلف در گلستان است. میزان بارندگی در گلستان بین ۲۰۰ تا ۸۰۰ میلیمتر متغیر است.[۸]
منابع آبی گلستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در استان گلستان، ۴ سد «وشمگیر»، گلستان ۱ و ۲ و کوثر بر روی رودخانههای «گرگانرود» و «قرهسو»، بهمنظور مصارف کشاورزی و آشامیدنی احداث گردیده است. دریاچههای شمال استان گلستان از منابع آبی دیگر برای مصارف کشاورزی است. برای مثال، از آب دریاچه (تالاب) آلاگل که حدود ۲۵۰۰ هکتار وسعت دارد برای کشاورزی، آبیاری مراتع، پرورش ماهی و نیز بهمنظور گذراندن اوقات فراغت مردم استفاده میشود.[۹]
پیشینه نام گلستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]گلستان یک نام جدید برای سرزمینی قدیمی است. این منطقه، تا سده هفتم هجری، بخشی از ایالت گرگان بوده و پس از آن تا سده دهم با نام «استرآباد» معروف بود. که واژه «استر» در زبان طبری بهمعنای ستاره است، درحالی که همین واژه در زبان فارسی بهمعنای «قاطر» است.[۱۰] در متون کهن دورهٔ اسلامی، از این منطقه با نام «جرجان» یاد شده است. در زمان جدا شدن استان گلستان از استان مازندران، نام این منطقه به «طبرستان» معروف بود. در ۱۳۷۶ش، نام «گلستان» برای این استان در مجلس به تصویب رسید.
پیشینه گلستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
علیرغم تازگی استان گلستان در تقسیمات کشوری، این منطقه از قدمت بسیار زیادی برخوردار است. برخی معتقدند که تاریخ زندگی بشر این منطقه، به ۱۰ هزار سال قبل برمیگردد و این منطقه را، حتی قبل از ورود آریاییها، از جمله مراکز تمدن و آباد سرزمین ایران میدانند.[۱۱]
آثار برجایمانده در غار «کیارام»، واقع در بخش گالیکش، قدمت این منطقه را به دوران «پارینه سنگی» پیوند میدهد. کهنترین آثار دوره نوسنگی ایران، از غار «کمربند» و غار «هوتو» است، که نشان از آشنایی مردمان آن منطقه به سفالگری، بافندگی، اهلی کردن حیوانات و ساخت ابزارهای سنگی صیقلی دارد و در مجاورت بهشهر کشف شده است. برخی، قدمت این آثار را بیشتر از قدمت شهر سوخته در سیستان میدانند. نام این منطقه در زبان یونانی، به «هیرکانی» یا «هیرکانیه»، در سنگنوشتههای هخامنشی بهصورت «ورگانه» و در نوشتههای پهلوی نیز بهصورت «گورکان» آمده است.[۱۲] واژه «ورگ» در زبان طبری بهمعنای گرگ است.
از منطقهٔ گلستان در کتب کهن، همواره بهعنوان منطقهای خرم، با کشت و زرعی فراوان، و جنگلهای سرسبز یاد میشود که مردمانی مهمان نواز دارد.[۱۳] کتب تاریخی، ایالت جرجان در جنوب دریای خزر را مشتمل بر جلگهای پهناور و درههایی دانستهاند که از دو رود گرگان و اترک سیراب میگردد. این منطقه، که از توابع خراسان بزرگ بهحساب میآمد، در زمان لشکرکشی مغول، به تابعیت مازندران درآمد و در پی هجوم مغولان، بهشدت آسیب دید.[۱۴]
این سرزمین خوش آب و هوا، آرامشگاه بهاره و تابستانهٔ شاهان اشکانی بود. در همان دوره، دیواری در اطراف این منطقه کشیده شد که امروزه به «دیوار گرگان» معروف است، تا از گزند بیگانگان در امان بماند. ساخت این دیوار، در دوره ساسانیان نیز ادامه یافت و انوشیروان به بازسازی و مقاومسازی آن، دستور داد. پس از آن و در دوره حکمرانی «آل زیار» بر این منطقه، بهسبب شُهره بودن «قابوس بن وشمگیر» به دانشدوستی، بزرگانی چون ابوریحان بیرونی و ابنسینا بهسوی گرگان آمدند. بیرونی، تحقیقاتی گسترده در رابطه با گرگان انجام داد و کتاب «آثار الباقیه عن القرون الخالیه» را بهنام «قابوس» نوشت. خود قابوس نیز اثری بهنام «قابوسنامه» به رشته تحریر درآورد که یکی از مهمترین آثار ادبی و اخلاقی ایران بهحساب میآید. بنای برج قابوس، در گنبد کاووس، بهدستور قابوس ساخته شد که امروزه بهعنوان یکی از بزرگترین بناهای آجری جهان شناخته شده است.
جمعیت گلستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]گلستان در ۱۳۷۵ش، ۱٬۴۲۶٬۳۸۸ تن جمعیت داشت که در ۱۳۸۴ش به ۱٬۶۳۷٬۰۶۴ تن و در ۱۳۹۰ش نیز ۱٬۷۷۷٬۰۱۴ نفر رسید.[۱۵] ۵۱ درصد جمعیت این استان، شهرنشین و ۴۹ درصد روستانشین هستند.
اقوام و گویشهای گلستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مردم استان گلستان از اقوام مختلفی مانند ترکمن، کرد، طبری، ترک (آذربایجانی و قزلباش)، سیستانی، بلوچ، قزاق، کتولی استرآبادی، خراسانی و شاهرودی در این منطقه حضور یافتهاند و با زبانها، لهجهها و گویشهای متنوعی صحبت میکنند.[۱۶]
یکی از اقوام دیگر این منطقه گالشیها هستند که شاخهای از قوم طبری بهحساب میآیند. گالش که در زبان طبری بهمعنای «گاوبان» است در اصطلاح، قومی است که پیشهٔ اصلی آنها دامداری گاو بوده است. در متون کهن طبری، از واژه گالش بهمعنای چوپان استفاده شده است. گالشیها نیز در نقاط مختلف این استان زندگی میکنند.
گویش گرگانی در گرگان و گویش کتولی در علیآباد کتول[۱۷] متداول است، که هر دو زیرمجموعهٔ زبان طبری است. ترکمنها نیز در این منطقه، به زبان ترکمنی صحبت میکنند. گویش دیگر برخی از مردم در گلستان، گویش طبری استرآبادی است. بومیان استرآباد، عموماً از این نوع گویش استفاده میکنند.
گردشگری گلستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
آب و هوای متنوع، پوشش گیاهی مناسب، جنگلهای زیبا و دیدنی، برخورداری از زیباییها و امکانات تفریحی و دریایی، دریاچهها، آبشارها و سایر جذابیتهای طبیعی، استان گلستان را به مقصد مناسب گردشگری در ایران با مکانهای ویزه تبدیل کرده است. برخی از این اماکن عبارتاند از: شبهجزیره میانکاله، جنگل ناهارخوران، روستای وامنان، جنگل و آبشار زیارت، پارک جنگلی مرتفع هزارپیچ، جنگل و آبشار رنگو، پارک جنگلی تنگه چهلچای، روستای سایر، پارک ملی گلستان، آثار تاریخی مانند برج قابوس بن وشمگیر و مسجد جامع گرگان.
از جمله صنایع دستی و خوراکیهای مخصوص این استان نیز میتوان به جاجیم، ابریشمبافی، ماهی، خاویار، پنبه، حلوا آماج، حلوا برنجی، کسمک، نان شیرینی، نان زنجبیلی، نون عیدی، قُطبا، بابتو، قالی، قالیچه و پشتی ترکمنی، شال و گلیم بلوچی، فرش بلوچی، عرق کشمش و نان شیرمال اشاره کرد.
پانویس
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- ↑ «آشنایی با استان گلستان»، سایت همشهری آنلاین، تاریخ بازدید: 13 آذر 1400ش.
- ↑ سازمان نقشهبرداری کشور، اطلس نقشه و اطلاعات مکانی (استان گلستان)، 1384ش، ص1.
- ↑ سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، اطلس راهنمای استانهای ایران، 1384ش، ص51.
- ↑ دفتر تقسیمات کشوری، نقشه و جدول تقسیمات کشوری، 1384ش.
- ↑ سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، اطلس راهنمای استانهای ایران، 1384ش، ص51.
- ↑ سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، فرهنگ جغرافیایی کوههای کشور، ج4، 1379ش، ص287 و 288.
- ↑ سازمان نقشهبرداری کشور، اطلس زمینشناسی (اطلس ملی ایران)، 1382ش، ص8 و 11.
- ↑ سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی، (وزارت آموزش و پرورش) جغرافیای استان گلستان1383ش، ص6 و 7.
- ↑ سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی، (وزارت آموزش و پرورش) جغرافیای استان گلستان1383ش، ص26 و 27.
- ↑ دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، ذیل واژه «استر»، سایت واژهیاب.
- ↑ سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی، (وزارت آموزش و پرورش) جغرافیای استان گلستان، 1383ش، ص12.
- ↑ استرابو، جغرافیای استرابو (سرزمینهای زیر فرمان هخامنشیان)، 1382ش، ص26-29.
- ↑ حدودالعالم من المشرق الی المغرب، 1362ش، ص143.
- ↑ لسترنج، جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی، 1383ش، ص401 و 402.
- ↑ مرکز آمار ایران، توزیع و طبقهبندی جمعیت شهرهای ایران در سرشماریهای 75-1335، 1382ش، ص 20؛
مرکز آمار ایران، بازسازی و برآورد جمعیت شهرستانهای کشور، 1382ش، ص191. - ↑ سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی، (وزارت آموزش و پرورش) جغرافیای استان گلستان1383ش، ص68-73.
- ↑ میردیلمی، تاریخ کتول، 1373ش، ص21 و 28.
منابع
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- «آشنایی با استان گلستان»، سایت همشهری آنلاین، تاریخ بازدید: ۱۳ آذر ۱۴۰۰ش.
- استرابو، جغرافیای استرابو (سرزمینهای زیر فرمان هخامنشیان)، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار یزدی، ۱۳۸۲ش.
- حدود العالم من المشرق الی المغرب، بهتحقیق منوچهر ستوده، تهران، طهوری، ۱۳۶۲ش.
- دفتر تقسیمات کشوری، نقشه و جدول تقسیمات کشوری، تهران، وزارت کشور، ۱۳۸۴ش.
- دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، سایت واژهیاب، تاریخ بازدید: ۱۳ آذر ۱۴۰۰ش.
- سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی، (وزارت آموزش و پرورش) جغرافیای استان گلستان، تهران، شرکت چاپ و نشر کتابهای درسی ایران، ۱۳۸۳ش.
- سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، اطلس راهنمای استانهای ایران، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح (وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح)، ۱۳۸۴ش.
- سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، فرهنگ جغرافیایی کوههای کشور، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح (وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح)، ۱۳۷۹ش.
- سازمان نقشهبرداری کشور، اطلس زمینشناسی (اطلس ملی ایران)، نگارش دوم، تهران، سازمان نقشهبرداری کشور (سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور)، ۱۳۸۲ش.
- سازمان نقشهبرداری کشور، اطلس نقشه و اطلاعات مکانی (استان گلستان)، تهران، سازمان نقشهبرداری کشور (سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور)، ۱۳۸۴ش.
- لسترنج، گای، جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۸۳ش.
- مرکز آمار ایران، بازسازی و برآورد جمعیت شهرستانهای کشور، تهران، مرکز آمار ایران (سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور)، ۱۳۸۲ش.
- مرکز آمار ایران، توزیع و طبقهبندی جمعیت شهرهای ایران در سرشماریهای ۷۵–۱۳۳۵، تهران، مرکز آمار ایران (سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور)، ۱۳۸۲ش.
- میردیلمی، سیدضیاء، تاریخ کتول، تهران، ناشر مؤلف، ۱۳۷۳ش.
| گردشگری |
| ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| طبیعت |
| ||||||||||
| شهرها | |||||||||||
| استانها | |||||||||||
| تاریخ |
| ||||||||||
| سیاست | |||||||||||
| جامعه و فرهنگ |
| ||||||||||
| هنر | |||||||||||
| خوارکیها | |||||||||||
