پرش به محتوا

پیش‌نویس:مهریه: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
حذف رده‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{مقاله توصیفی فقهی}}
{{مقاله توصیفی فقهی}}
'''<big>مهریه</big>'''، مالی که زن با عقد نکاح، مالک آن می‌شود و مرد ملزم به پرداخت آن است.
[[پرونده:مهریه.jpg|جایگزین=رساله‌ای فقهی از شیخ مفید|بندانگشتی|رساله‌ای فقهی از شیخ مفید که به  بررسى مسئله مهريه در ازدواج  پرداخته است]]
==مفهوم‌شناسی==
'''{{درشت|مهریه}}'''، مالی که زن با عقد نکاح، مالک آن می‌شود و مرد ملزم به پرداخت آن است.
مَهریه به‌معنای مَهر و کابین است.<ref>دهخدا، لغت‌نامه، 1338ق، ذیل واژۀ مهریه.</ref> به مقدار مال یا وجهی که هنگام ازدواج یا پس از آن، شوهر در عوض تمتع، به زن می‌دهد مهریه گویند.<ref>معین، فرهنگ معین، 1382ش، ذیل واژۀ مهریه.</ref> به تعبیری دقیق‌تر مهریه یا صداق مالی است که زن با ازدواج مالک آن می‌گردد و مرد به دادن آن ملزم می‌شود.<ref>صفایی و امامی، حقوق خانواده، 1375ش، ج1، ص166. </ref>  
 
==مفهوم‌شناسی مهریه==
مَهریه به‌معنای مَهر و کابین است.<ref>دهخدا، لغت‌نامه، 1338ق، ذیل واژهٔ مهریه.</ref> به مقدار مال یا وجهی که هنگام [[ازدواج]] یا پس از آن، شوهر در عوض تمتع، به زن می‌دهد [[مهریه]] گویند.<ref>معین، فرهنگ معین، 1382ش، ذیل واژهٔ مهریه.</ref> به تعبیری دقیق‌تر مهریه یا صداق مالی است که زن با ازدواج مالک آن می‌گردد و مرد به دادن آن ملزم می‌شود.<ref>صفایی و امامی، حقوق خانواده، 1375ش، ج1، ص166.</ref>
 
==ماهیت مهریه==
==ماهیت مهریه==
مهریه به تعبیر قرآن کریم هدیه است.<ref>سورۀ نساء، آیۀ 4. </ref> در شرع، اسم براى چيزى است كه در مقابل آميزش با زن‏ به‌وسيلۀ ازدواج يا وطى يا مرگ و يا از بين بردن بكارت به‌صورت اجبارى واجب مى‏‌شود.<ref>[https://lib.eshia.ir/10088/31/2 نجفی، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام،، 1362ش، ج‌31، ص‌2.]</ref>  
مهریه به تعبیر [[قرآن]] کریم [[هدیه]] است.<ref>سورهٔ نساء، آیهٔ 4.</ref> در شرع، اسم برای چیزی است که در مقابل آمیزش با زن به‌وسیلهٔ ازدواج یا وطی یا مرگ یا از بین بردن بکارت به‌صورت اجباری واجب می‌شود.<ref>[https://lib.eshia.ir/10088/31/2 نجفی، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام،، 1362ش، ج31، ص2.]</ref>
در شریعت اسلام مهریه می‌تواند پول، یا عین یک شیء (قطعه‌ای زمین، تخته‌ای فرش یا مقداری طلا) یا منفعت (مانند آموختن بخشی از قرآن) باشد.<ref>[https://lib.eshia.ir/10088/31/3 نجفی، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، 1362ش، ج31، ص3-4.]</ref> تعیین مقدار مهریه به‌عهدۀ طرفین عقد است و پس از تعیین آن، مرد مکلف به پرداخت آن است و حق پس گرفتن آن را ندارد حتی اگر مهریه سنگین باشد.<ref> سورۀ نساء، آیۀ 20.</ref>  
 
==مقدار مهریه==  
در شریعت [[اسلام]] مهریه می‌تواند [[پول]]، یا عین یک شیء (قطعه‌ای زمین، تخته‌ای فرش یا مقداری [[طلا]]) یا منفعت (مانند آموختن بخشی از قرآن) باشد.<ref>[https://lib.eshia.ir/10088/31/3 نجفی، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، 1362ش، ج31، ص3-4.]</ref> تعیین مقدار مهریه به‌عهدهٔ طرفین عقد است و پس از تعیین آن، مرد مکلف به پرداخت آن است و حق پس گرفتن آن را ندارد حتی اگر مهریه سنگین باشد.<ref>سورهٔ نساء، آیهٔ 20.</ref>
اگرچه در روایات اسلامی به مهریه‌های سبک و مَهر السنة<ref>مَهر السُّنة، مهریۀ مقرر پیامبر خدا برای زنان و دختران خود بود که معادل پانصد درهم یا پنجاه دینار است. صفایی و امامی، حقوق خانواده، 1375ش، ج1، ص167. </ref> سفارش شده اما مقدار مشخص و ثابتی در آن تکلیف نشده است. به‌طور مثال مهریۀ هیچ یک از زنان پیامبر خدا از پانصد درهم تجاوز نکرد.<ref>[https://lib.eshia.ir/11015/15/64 نوری، مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، 1407ق، ج15، ص64.]</ref> در روایتی آمده که مهریۀ پیامبر دو «اوقیه» و یک «نشاء» بود که یک اوقیه معادل چهل درهم است و نشاء معادل نصف اوقیه است یعنی بیست درهم.<ref>[https://lib.eshia.ir/11025/21/246 حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، 1409ق، ج21، ص246.] </ref> همچنین کابین بانوان مسلمان در عصر پیامبر دوازده اوقیه و نیم طلا بود و بهای آن با نقرۀ خالص پانصد درهم می‌شد.<ref>[https://lib.eshia.ir/10083/7/356 طوسی، تهذیب الاحکام، بی‌تا، ج7، ص356.]</ref> بر اساس روایتی دیگر، پیامبر به شخصی که قصد ازدواج داشت و توانایی پراخت مهریه نداشت، توصیه کرد که حتی با تعیین یک انگشتری از آهن به‌عنوان مهریه، ازدواج کند.<ref> بیهقی، السنن الکبری، 1424ق، ج7، ص242؛ بخاری، الجامع الصحيح المختصر، 1407ق، ج5، ص1987. </ref>
 
==مقدار مهریه==
اگرچه در روایات اسلامی به مهریه‌های سبک و مَهر السنة<ref>مَهر السُّنة، مهریهٔ مقرر پیامبر خدا برای زنان و دختران خود بود که معادل پانصد درهم یا پنجاه دینار است. صفایی و امامی، حقوق خانواده، 1375ش، ج1، ص167.</ref> سفارش شده اما مقدار مشخص و ثابتی در آن تکلیف نشده است. به‌طور مثال مهریهٔ هیچ‌یک از زنان [[حضرت محمد|پیامبر خدا]] از پانصد درهم تجاوز نکرد.<ref>[https://lib.eshia.ir/11015/15/64 نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، 1407ق، ج15، ص64.]</ref> در روایتی آمده که مهریهٔ پیامبر دو «اوقیه» و یک «نشاء» بود که یک اوقیه معادل چهل درهم است و نشاء معادل نصف اوقیه است یعنی بیست درهم.<ref>[https://lib.eshia.ir/11025/21/246 حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، 1409ق، ج21، ص246.]</ref> همچنین کابین بانوان [[مسلمان]] در عصر پیامبر دوازده اوقیه و نیم طلا بود و بهای آن با نقرهٔ خالص پانصد درهم می‌شد.<ref>[https://lib.eshia.ir/10083/7/356 طوسی، تهذیب الاحکام، بی‌تا، ج7، ص356.]</ref> بر اساس روایتی دیگر، پیامبر به شخصی که قصد ازدواج داشت و توانایی پراخت مهریه نداشت، توصیه کرد که حتی با تعیین یک انگشتری از آهن به‌عنوان مهریه، ازدواج کند.<ref>بیهقی، السنن الکبری، 1424ق، ج7، ص242؛ بخاری، الجامع الصحیح المختصر، 1407ق، ج5، ص1987.</ref>


==انواع مهریه==
==انواع مهریه==
مهریه از دو جهت قابل دسته‌بندی است:
مهریه از دو جهت قابل دسته‌بندی است:
===بر اساس تعیین مهر===
===بر اساس تعیین مهر===
'''مهر المثل''': این مهریه به‌موجب قرارداد تعیین نمی‌شود بلکه بنا بر عرف و عادت و با توجه به وضع زن مانند پایگاه اجتماعی، موقعیت مالی، موقعیت خانوادگی، سن و زیبایی و متناسب با شأن زن مشخص می‌گردد.<ref>صفایی و امامی، حقوق خانواده، 1375ش، ج1، ص183.</ref>
'''مهر المثل''': این مهریه به‌موجب قرارداد تعیین نمی‌شود بلکه بنا بر عرف و عادت و با توجه به وضع زن مانند پایگاه اجتماعی، موقعیت مالی، موقعیت خانوادگی، سن و زیبایی و متناسب با شأن زن مشخص می‌گردد.<ref>صفایی و امامی، حقوق خانواده، 1375ش، ج1، ص183.</ref>
خط ۱۶: خط ۲۲:
'''مهر المسمّی''': اگر مهر، ضمن عقد نکاح یا بعداً به تراضی معین شود مهر المسمی گفته می‌شود.<ref>خویباری، «تحلیلی بر ماهیت حقوقی «مهر المسمی» و آثار آن در فقه امامیه و حقوق ایران»، 1390ش، ص279.</ref>
'''مهر المسمّی''': اگر مهر، ضمن عقد نکاح یا بعداً به تراضی معین شود مهر المسمی گفته می‌شود.<ref>خویباری، «تحلیلی بر ماهیت حقوقی «مهر المسمی» و آثار آن در فقه امامیه و حقوق ایران»، 1390ش، ص279.</ref>


'''مهر المتعه''': هرگاه مهر در عقد ذکر نشده باشد و شوهر قبل از نزدیکی و تعیین مهر، زن را [[طلاق]] دهد، آن زن مستحق مهر المتعه است.<ref> قانون مدنی، ماده 1093.</ref>
'''مهر المتعه''': هرگاه مهر در عقد ذکر نشده باشد و شوهر قبل از نزدیکی و تعیین مهر، زن را [[طلاق]] دهد، آن زن مستحق مهر المتعه است.<ref>قانون مدنی، ماده 1093.</ref>
 
===براساس شرط استطاعت===
===براساس شرط استطاعت===
'''عند المطالبه''': «عند المطالبه» به‌معنی هنگام مطالبه است. مهریه‌ای که هر زمان زن آن را مطالبه کند، مرد باید آن را بپردازد و در صورتی که مرد آن را نپردازد، زن می‌تواند از مراجع قانونی برای مطالبه آن اقدام کند.
'''عند المطالبه''': «عند المطالبه» به‌معنی هنگام مطالبه است. مهریه‌ای که هر زمان زن آن را مطالبه کند، مرد باید آن را بپردازد و در صورتی که مرد آن را نپردازد، زن می‌تواند از مراجع قانونی برای مطالبه آن اقدام کند.


'''عند الاستطاعه''': «عند الاستطاعه» به‌معنی هنگام توانایی است. توانایی در این جا به‌معنی توانایی مالی است و مراد از مهریه عند الاستطاعه، مهریه‌ای است که مرد هر زمان که توانایی مالی داشته باشد ملزم به پرداخت آن است. در مهریه عندالاستطاعه زن، باید استطاعت و توانایی مرد را اثبات کند.<ref> «انواع مهریه اعم از مهرالمثل ، مهرالمتعه و مهرالمسمی»، وبلاگ حقوقی دینا.</ref>
'''عند الاستطاعه''': «عند الاستطاعه» به‌معنی هنگام توانایی است. توانایی در این‌جا به‌معنی توانایی مالی است و مراد از مهریه عند الاستطاعه، مهریه‌ای است که مرد هر زمان که توانایی مالی داشته باشد ملزم به پرداخت آن است. در مهریه عندالاستطاعه زن، باید استطاعت و توانایی مرد را اثبات کند.<ref>«انواع مهریه اعم از مهرالمثل، مهرالمتعه و مهرالمسمی»، وبلاگ حقوقی دینا.</ref>


==فلسفه مهریه==
==فلسفه مهریه==
استاد مطهری مَهر را تدبیر ماهرانه‌ای دانسته که در متن آفرینش، برای تعدیل روابط زن و مرد و پیوند آن‌ها به یکدیگر به‌کار گرفته شده است؛<ref>مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، بی‌تا، ص199.</ref> زن و مرد اگرچه از زندگی زناشویی به‌طور یکسان سود می‌برند اما در صورت جدایی، زن متحمل خسارات بیش‌تری نسبت به مرد خواهد شد؛ مانند این‌که مردان پس از جدایی امکان بیش‌تری برای ازدواج مجدد دارند و این فرصت درباره زنان به‌ويژه با افزایش سن، بسیار کم‌تر است. در این شرایط، مهر وسیله‌ای برای تأمین زندگی زن در آینده است. همچنین مهر، پشتوانه‌ای برای رعایت حقوق زن در زندگی زناشویی است.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3674/3747/19435/%D9%85%D9%87%D8%B1%DB%8C%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%DB%8C%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85 قادری، «مهریه از دیدگاه اسلام»، 1386ش.]</ref>  
استاد مطهری مَهر را تدبیر ماهرانه‌ای دانسته که در متن آفرینش، برای تعدیل روابط زن و مرد و پیوند آن‌ها به یکدیگر به‌کار گرفته شده است؛<ref>مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، بی‌تا، ص199.</ref> زن و مرد اگرچه از زندگی [[رابطه زناشویی|زناشویی]] به‌طور یکسان سود می‌برند اما در صورت جدایی، زن متحمل خسارات بیش‌تری نسبت به مرد خواهد شد؛ مانند این‌که مردان پس از جدایی امکان بیش‌تری برای ازدواج مجدد دارند و این فرصت دربارهٔ زنان به‌ویژه با افزایش سن، بسیار کم‌تر است. در این شرایط، مهر وسیله‌ای برای تأمین زندگی زن در آینده است. همچنین مهر، پشتوانه‌ای برای رعایت حقوق زن در زندگی زناشویی است.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3674/3747/19435/مهریه-از-دیدگاه-اسلام قادری، «مهریه از دیدگاه اسلام»، 1386ش.]</ref>
==پیامدهای مهریۀ سنگین==
 
مَهریه در اسلام جنبۀ ابزاری دارد و از اهداف ازدواج نیست. افزایش مهریه اگرچه طلاق را برای مرد مشکل می‌سازد، اما در گذر زمان و در گستره جامعه، پیامدهای آشکار و نهانی را در پی دارد که هنجارهای اجتماعی را سست می‌کند. افزایش سن ازدواج، عدم تأمین نیازهای روحی و جسمی جوانان، تغییر در شیوۀ همسرگزینی، کاهش نرخ ازدواج، ایجاد دشمنی و بدبینی، طلاق عاطفی، کم‌رنگ شدن ارزش‌های دینی، افسردگی، رواج فحشاء، حیله‌گری و بداخلاقی، عدم وفای به‌عهد و از بین رفتن سرمایه‌های اجتماعی از جمله این پیامدها است.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/246356/%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A8-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%85%D9%87%D8%B1%DB%8C%D9%87-%D9%88-%D8%B9%D9%88%D8%A7%D9%85%D9%84-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D9%88-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D9%85%D9%88%D8%AB%D8%B1-%D8%A8%D8%B1-%D8%A2%D9%86 قلی‌زاده و غفاریان، «آسیب شناسی مهریه و عوامل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مؤثر بر آن»، 1390ش، ص124.]</ref> در مواردی گزارش شده است که مهریۀ زیاد، موجب قتل زنان توسط شوهران گردیده است.<ref>روزنامه اعتماد، شماره 3533، تاریخ سوم خرداد 1395، ص‌14.</ref>
==پیامدهای مهریهٔ سنگین==
مجموعۀ این پیامدها سبب شده که در فرآیند ازدواج و انگاره‌های شناختی خواستاران ازدواج و همچنین در ذهن خانوادۀ آن‌ها نسبت به ازدواج دیدگاه‌های منفی شکل بگیرد و از آن گریزان شوند. پیامبر خدا در موضعی دعا کرد که از مهریۀ زنان یکی از قبائل کاسته شود و در کنار این دعا، برای سقوط حکومت غسانیان نیز دعا کرد.<ref> ابن قتیبة دینوری، عیون الأخبار، بی‌تا، ج‌4، ص‌70.</ref> برخی از انديشمندان، این هم‌نشینی را بیانگر اهمیت و خطرآفرین بودن هر دو مقوله دانسته‌اند.
مَهریه در اسلام جنبهٔ ابزاری دارد و از اهداف ازدواج نیست. افزایش مهریه اگرچه [[طلاق]] را برای مرد مشکل می‌سازد، اما در گذر زمان و در گستره جامعه، پیامدهای آشکار و نهانی را در پی دارد که هنجارهای اجتماعی را سست می‌کند. افزایش سن ازدواج، عدم تأمین نیازهای روحی و جسمی جوانان، تغییر در شیوهٔ [[همسرگزینی دختران|همسرگزینی]]، کاهش نرخ ازدواج، ایجاد دشمنی و بدبینی، طلاق عاطفی، کم‌رنگ شدن ارزش‌های دینی، [[افسردگی]]، رواج فحشاء، حیله‌گری و بداخلاقی، عدم [[وفای به عهد|وفای به‌عهد]] و از بین رفتن سرمایه‌های اجتماعی از جمله این پیامدها است.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/246356/آسیب-شناسی-مهریه-و-عوامل-فرهنگی-اجتماعی-و-اقتصادی-موثر-بر-آن قلی‌زاده و غفاریان، «آسیب‌شناسی مهریه و عوامل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مؤثر بر آن»، 1390ش، ص124.]</ref> در مواردی گزارش شده است که مهریهٔ زیاد، موجب قتل زنان توسط شوهران گردیده است.<ref>روزنامه اعتماد، شماره 3533، تاریخ سوم خرداد 1395، ص14.</ref>
 
مجموعهٔ این پیامدها سبب شده که در فرایند ازدواج و انگاره‌های شناختی خواستاران ازدواج و همچنین در ذهن خانوادهٔ آن‌ها نسبت به ازدواج دیدگاه‌های منفی شکل بگیرد و از آن گریزان شوند. پیامبر خدا در موضعی [[دعا]] کرد که از مهریهٔ زنان یکی از قبائل کاسته شود و در کنار این دعا، برای سقوط حکومت غسانیان نیز دعا کرد.<ref>ابن قتیبة دینوری، عیون الأخبار، بی‌تا، ج4، ص70.</ref> برخی از اندیشمندان، این هم‌نشینی را بیانگر اهمیت و خطرآفرین بودن هر دو مقوله دانسته‌اند.


==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}  
{{پانویس}}
 
==منابع==
==منابع==
* قرآن کریم
{{آغاز منابع}}
* ابن‌قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم، عیون الأخبار، بیروت، دار الکتاب العربی، بی‌تا.
*قرآن کریم
* «انواع مهریه اعم از مهرالمثل، مهرالمتعه و مهرالمسمی»، وبلاگ حقوقی دینا، تاریخ بازدید: 30 آبان 1400ش.
*ابن‌قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم، عیون الأخبار، بیروت، دار الکتاب العربی، بی‌تا.
* بخاری، محمد بن إسماعيل، الجامع الصحیح المختصر، به‌تحقيق مصطفى ديب البغا، بيروت، دار ابن‌كثير، 1407ق.
*«انواع مهریه اعم از مهرالمثل، مهرالمتعه و مهرالمسمی»، وبلاگ حقوقی دینا، تاریخ بازدید: ۳۰ آبان ۱۴۰۰ش.
* بیهقی، ابوبكر، السنن، به‌تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بيروت، دار الكتب العلمية، 1424ق.
*بخاری، محمد بن إسماعیل، الجامع الصحیح المختصر، به‌تحقیق مصطفی دیب البغا، بیروت، دار ابن‌کثیر، ۱۴۰۷ق.
* حر عاملى، محمد بن حسن‏، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، به‌تحقیق مؤسسة آل البيت عليهم السلام‏، قم، مؤسسة آل البيت عليهم السلام‏، 1409ق.
*بیهقی، ابوبکر، السنن، به‌تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۲۴ق.
* خویباری، حامد، «تحلیلی بر ماهیت حقوقی «مهر المسمی» و آثار آن در فقه امامیه و حقوق ایران»، مطالعات فقه اسلامی و حقوق، شماره 41، 1390ش.
*حر عاملی، محمد بن حسن‏، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، به‌تحقیق مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏، ۱۴۰۹ق.
* دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران، دانشگاه تهران، 1338ش.
*خویباری، حامد، «تحلیلی بر ماهیت حقوقی «مهر المسمی» و آثار آن در فقه امامیه و حقوق ایران»، مطالعات فقه اسلامی و حقوق، شماره ۴۱، ۱۳۹۰ش.
* صفایی، حسین و اسدالله امامی، حقوق خانواده، تهران، دانشگاه تهران، 1375ش.
*دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۳۸ش.
* طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، بی‌تا.  
*صفایی، حسین و اسدالله امامی، حقوق خانواده، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۷۵ش.
* قادری، زهره، «مهریه از دیدگاه اسلام»، مجله شمیم یاس، شماره 6، 1382ش.  
*طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، بی‌تا.
* قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران.  
*قادری، زهره، «مهریه از دیدگاه اسلام»، مجله شمیم یاس، شماره ۶، ۱۳۸۲ش.
* قلی‌زاده، آذر و سحر غفاریان، «آسیب‌شناسی مهریه و عوامل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مؤثر بر آن»، جامعه‌شناسی زنان دانشگاه آزاد واحد مرودشت، شماره 1، 1390ش.
*قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران.
* مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، قم، صدرا، بی‌تا.  
*قلی‌زاده، آذر و سحر غفاریان، «آسیب‌شناسی مهریه و عوامل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مؤثر بر آن»، جامعه‌شناسی زنان دانشگاه آزاد واحد مرودشت، شماره ۱، ۱۳۹۰ش.
* معین، محمد، فرهنگ معین، تهران، زرین، ۱۳۸۲ش.
*مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، قم، صدرا، بی‌تا.
* نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چ ششم،1400ق.
*معین، محمد، فرهنگ معین، تهران، زرین، ۱۳۸۲ش.
* نورى، حسين بن محمدتقى‏، مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل‏، به‌تحقیق مؤسسة آل البيت عليهم السلام‏، قم، مؤسسة آل البيت عليهم السلام‏، 1408ق‏.
*نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چ ششم، ۱۴۰۰ق.
*نوری، حسین بن محمدتقی‏، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل‏، به‌تحقیق مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏، ۱۴۰۸ق‏.
{{پایان منابع}}
{{ازدواج-افقی}}
 
[[رده:حقوق اسلامی]]
[[رده:حقوق خصوصی]]
[[رده:ازدواج]]
[[رده:حقوق زنان]]

نسخهٔ کنونی تا ۲۳ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۱۶:۲۴

الگو:مقاله توصیفی فقهی

رساله‌ای فقهی از شیخ مفید
رساله‌ای فقهی از شیخ مفید که به  بررسى مسئله مهريه در ازدواج  پرداخته است

مهریه، مالی که زن با عقد نکاح، مالک آن می‌شود و مرد ملزم به پرداخت آن است.

مفهوم‌شناسی مهریه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مَهریه به‌معنای مَهر و کابین است.[۱] به مقدار مال یا وجهی که هنگام ازدواج یا پس از آن، شوهر در عوض تمتع، به زن می‌دهد مهریه گویند.[۲] به تعبیری دقیق‌تر مهریه یا صداق مالی است که زن با ازدواج مالک آن می‌گردد و مرد به دادن آن ملزم می‌شود.[۳]

ماهیت مهریه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مهریه به تعبیر قرآن کریم هدیه است.[۴] در شرع، اسم برای چیزی است که در مقابل آمیزش با زن به‌وسیلهٔ ازدواج یا وطی یا مرگ یا از بین بردن بکارت به‌صورت اجباری واجب می‌شود.[۵]

در شریعت اسلام مهریه می‌تواند پول، یا عین یک شیء (قطعه‌ای زمین، تخته‌ای فرش یا مقداری طلا) یا منفعت (مانند آموختن بخشی از قرآن) باشد.[۶] تعیین مقدار مهریه به‌عهدهٔ طرفین عقد است و پس از تعیین آن، مرد مکلف به پرداخت آن است و حق پس گرفتن آن را ندارد حتی اگر مهریه سنگین باشد.[۷]

مقدار مهریه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

اگرچه در روایات اسلامی به مهریه‌های سبک و مَهر السنة[۸] سفارش شده اما مقدار مشخص و ثابتی در آن تکلیف نشده است. به‌طور مثال مهریهٔ هیچ‌یک از زنان پیامبر خدا از پانصد درهم تجاوز نکرد.[۹] در روایتی آمده که مهریهٔ پیامبر دو «اوقیه» و یک «نشاء» بود که یک اوقیه معادل چهل درهم است و نشاء معادل نصف اوقیه است یعنی بیست درهم.[۱۰] همچنین کابین بانوان مسلمان در عصر پیامبر دوازده اوقیه و نیم طلا بود و بهای آن با نقرهٔ خالص پانصد درهم می‌شد.[۱۱] بر اساس روایتی دیگر، پیامبر به شخصی که قصد ازدواج داشت و توانایی پراخت مهریه نداشت، توصیه کرد که حتی با تعیین یک انگشتری از آهن به‌عنوان مهریه، ازدواج کند.[۱۲]

انواع مهریه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مهریه از دو جهت قابل دسته‌بندی است:

بر اساس تعیین مهر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مهر المثل: این مهریه به‌موجب قرارداد تعیین نمی‌شود بلکه بنا بر عرف و عادت و با توجه به وضع زن مانند پایگاه اجتماعی، موقعیت مالی، موقعیت خانوادگی، سن و زیبایی و متناسب با شأن زن مشخص می‌گردد.[۱۳]

مهر المسمّی: اگر مهر، ضمن عقد نکاح یا بعداً به تراضی معین شود مهر المسمی گفته می‌شود.[۱۴]

مهر المتعه: هرگاه مهر در عقد ذکر نشده باشد و شوهر قبل از نزدیکی و تعیین مهر، زن را طلاق دهد، آن زن مستحق مهر المتعه است.[۱۵]

براساس شرط استطاعت

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

عند المطالبه: «عند المطالبه» به‌معنی هنگام مطالبه است. مهریه‌ای که هر زمان زن آن را مطالبه کند، مرد باید آن را بپردازد و در صورتی که مرد آن را نپردازد، زن می‌تواند از مراجع قانونی برای مطالبه آن اقدام کند.

عند الاستطاعه: «عند الاستطاعه» به‌معنی هنگام توانایی است. توانایی در این‌جا به‌معنی توانایی مالی است و مراد از مهریه عند الاستطاعه، مهریه‌ای است که مرد هر زمان که توانایی مالی داشته باشد ملزم به پرداخت آن است. در مهریه عندالاستطاعه زن، باید استطاعت و توانایی مرد را اثبات کند.[۱۶]

فلسفه مهریه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

استاد مطهری مَهر را تدبیر ماهرانه‌ای دانسته که در متن آفرینش، برای تعدیل روابط زن و مرد و پیوند آن‌ها به یکدیگر به‌کار گرفته شده است؛[۱۷] زن و مرد اگرچه از زندگی زناشویی به‌طور یکسان سود می‌برند اما در صورت جدایی، زن متحمل خسارات بیش‌تری نسبت به مرد خواهد شد؛ مانند این‌که مردان پس از جدایی امکان بیش‌تری برای ازدواج مجدد دارند و این فرصت دربارهٔ زنان به‌ویژه با افزایش سن، بسیار کم‌تر است. در این شرایط، مهر وسیله‌ای برای تأمین زندگی زن در آینده است. همچنین مهر، پشتوانه‌ای برای رعایت حقوق زن در زندگی زناشویی است.[۱۸]

پیامدهای مهریهٔ سنگین

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مَهریه در اسلام جنبهٔ ابزاری دارد و از اهداف ازدواج نیست. افزایش مهریه اگرچه طلاق را برای مرد مشکل می‌سازد، اما در گذر زمان و در گستره جامعه، پیامدهای آشکار و نهانی را در پی دارد که هنجارهای اجتماعی را سست می‌کند. افزایش سن ازدواج، عدم تأمین نیازهای روحی و جسمی جوانان، تغییر در شیوهٔ همسرگزینی، کاهش نرخ ازدواج، ایجاد دشمنی و بدبینی، طلاق عاطفی، کم‌رنگ شدن ارزش‌های دینی، افسردگی، رواج فحشاء، حیله‌گری و بداخلاقی، عدم وفای به‌عهد و از بین رفتن سرمایه‌های اجتماعی از جمله این پیامدها است.[۱۹] در مواردی گزارش شده است که مهریهٔ زیاد، موجب قتل زنان توسط شوهران گردیده است.[۲۰]

مجموعهٔ این پیامدها سبب شده که در فرایند ازدواج و انگاره‌های شناختی خواستاران ازدواج و همچنین در ذهن خانوادهٔ آن‌ها نسبت به ازدواج دیدگاه‌های منفی شکل بگیرد و از آن گریزان شوند. پیامبر خدا در موضعی دعا کرد که از مهریهٔ زنان یکی از قبائل کاسته شود و در کنار این دعا، برای سقوط حکومت غسانیان نیز دعا کرد.[۲۱] برخی از اندیشمندان، این هم‌نشینی را بیانگر اهمیت و خطرآفرین بودن هر دو مقوله دانسته‌اند.

پانویس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. ↑ دهخدا، لغت‌نامه، 1338ق، ذیل واژهٔ مهریه.
  2. ↑ معین، فرهنگ معین، 1382ش، ذیل واژهٔ مهریه.
  3. ↑ صفایی و امامی، حقوق خانواده، 1375ش، ج1، ص166.
  4. ↑ سورهٔ نساء، آیهٔ 4.
  5. ↑ نجفی، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام،، 1362ش، ج31، ص2.
  6. ↑ نجفی، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، 1362ش، ج31، ص3-4.
  7. ↑ سورهٔ نساء، آیهٔ 20.
  8. ↑ مَهر السُّنة، مهریهٔ مقرر پیامبر خدا برای زنان و دختران خود بود که معادل پانصد درهم یا پنجاه دینار است. صفایی و امامی، حقوق خانواده، 1375ش، ج1، ص167.
  9. ↑ نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، 1407ق، ج15، ص64.
  10. ↑ حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، 1409ق، ج21، ص246.
  11. ↑ طوسی، تهذیب الاحکام، بی‌تا، ج7، ص356.
  12. ↑ بیهقی، السنن الکبری، 1424ق، ج7، ص242؛ بخاری، الجامع الصحیح المختصر، 1407ق، ج5، ص1987.
  13. ↑ صفایی و امامی، حقوق خانواده، 1375ش، ج1، ص183.
  14. ↑ خویباری، «تحلیلی بر ماهیت حقوقی «مهر المسمی» و آثار آن در فقه امامیه و حقوق ایران»، 1390ش، ص279.
  15. ↑ قانون مدنی، ماده 1093.
  16. ↑ «انواع مهریه اعم از مهرالمثل، مهرالمتعه و مهرالمسمی»، وبلاگ حقوقی دینا.
  17. ↑ مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، بی‌تا، ص199.
  18. ↑ قادری، «مهریه از دیدگاه اسلام»، 1386ش.
  19. ↑ قلی‌زاده و غفاریان، «آسیب‌شناسی مهریه و عوامل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مؤثر بر آن»، 1390ش، ص124.
  20. ↑ روزنامه اعتماد، شماره 3533، تاریخ سوم خرداد 1395، ص14.
  21. ↑ ابن قتیبة دینوری، عیون الأخبار، بی‌تا، ج4، ص70.

منابع

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • قرآن کریم
  • ابن‌قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم، عیون الأخبار، بیروت، دار الکتاب العربی، بی‌تا.
  • «انواع مهریه اعم از مهرالمثل، مهرالمتعه و مهرالمسمی»، وبلاگ حقوقی دینا، تاریخ بازدید: ۳۰ آبان ۱۴۰۰ش.
  • بخاری، محمد بن إسماعیل، الجامع الصحیح المختصر، به‌تحقیق مصطفی دیب البغا، بیروت، دار ابن‌کثیر، ۱۴۰۷ق.
  • بیهقی، ابوبکر، السنن، به‌تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۲۴ق.
  • حر عاملی، محمد بن حسن‏، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، به‌تحقیق مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏، ۱۴۰۹ق.
  • خویباری، حامد، «تحلیلی بر ماهیت حقوقی «مهر المسمی» و آثار آن در فقه امامیه و حقوق ایران»، مطالعات فقه اسلامی و حقوق، شماره ۴۱، ۱۳۹۰ش.
  • دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۳۸ش.
  • صفایی، حسین و اسدالله امامی، حقوق خانواده، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۷۵ش.
  • طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، بی‌تا.
  • قادری، زهره، «مهریه از دیدگاه اسلام»، مجله شمیم یاس، شماره ۶، ۱۳۸۲ش.
  • قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران.
  • قلی‌زاده، آذر و سحر غفاریان، «آسیب‌شناسی مهریه و عوامل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مؤثر بر آن»، جامعه‌شناسی زنان دانشگاه آزاد واحد مرودشت، شماره ۱، ۱۳۹۰ش.
  • مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، قم، صدرا، بی‌تا.
  • معین، محمد، فرهنگ معین، تهران، زرین، ۱۳۸۲ش.
  • نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چ ششم، ۱۴۰۰ق.
  • نوری، حسین بن محمدتقی‏، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل‏، به‌تحقیق مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏، ۱۴۰۸ق‏.
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:مهریه&oldid=22600»