پیشنویس:محراب: تفاوت میان نسخهها
imported>محمدمهدی محمدی لینک داخلی |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{درشت|'''محراب'''}}؛ طاقنمایی در مسجد بهسمت قبله | [[پرونده:محراب.jpg|200px|thumb|محراب مسجد وکیل در شیراز|جایگزین=محراب مسجد وکیل شیراز]]{{درشت|'''محراب'''}}؛ طاقنمایی در مسجد بهسمت قبله.{{سخ}} | ||
محراب را جای ایستادن پیشنماز در [[مسجد]]<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/محراب-2 دهخدا، لغتنامه دهخدا، ذیل واژه محراب.]</ref> و بخشی از عبادتگاه که هنگام [[عبادت]] رو به آن میایستند،<ref>[https://www.vajehyab.com/moein/محراب معین، فرهنگ فارسی معین، ذیل واژه محراب.]</ref> تعریف کردهاند. محراب از ریشه «حرب» بهمعنای [[جنگ]] گرفته شده و بر این اساس، برخی محراب را مکانی برای جنگ میان انسان و شیطان توصیف میکنند؛<ref>راغب اصفهانی، مفردات الفاظ قرآن، 1412ق، ص225؛{{سخ}} | |||
محراب را جای ایستادن پیشنماز در [[مسجد]]<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/ | [https://lib.eshia.ir/20008/1/480/مأخوذ طریحی، مجمع البحرین، ج1، 1375ش، ذیل واژه حرب.]</ref> برخی دیگر معتقدند که انسان در محراب باید «حریب» باشد؛ حریب، کسی است که تمام اموالش را از او گرفته باشند. چنین معنایی، اشاره به رهایی از هرگونه تعلقات دنیوی در برابر خداوند است.<ref>[https://lib.eshia.ir/20006/1/1 خلیل بن احمد، العین، 1409ق، ص213.]</ref> | ||
[https://lib.eshia.ir/20008/1/480/ | |||
==محراب در قرآن و روایات== | ==محراب در قرآن و روایات== | ||
در تمام مواردی که واژه محراب در [[قرآن]] آمده،<ref>[https://lib.eshia.ir/17001/1/55/39 سوره آلعمران، آیه 37 و 39؛] | در تمام مواردی که واژه محراب در [[قرآن]] آمده،<ref>[https://lib.eshia.ir/17001/1/55/39 سوره آلعمران، آیه 37 و 39؛]{{سخ}} | ||
[https://lib.eshia.ir/17001/1/454|سوره ص، آیه 21؛] | [https://lib.eshia.ir/17001/1/454|سوره ص، آیه 21؛]{{سخ}} | ||
[https://lib.eshia.ir/17001/1/305 سوره مریم، آیه 11؛] | [https://lib.eshia.ir/17001/1/305 سوره مریم، آیه 11؛]{{سخ}} | ||
[https://lib.eshia.ir/17001/1/429/13 سوره سبأ، آیه 13.]</ref> | [https://lib.eshia.ir/17001/1/429/13 سوره سبأ، آیه 13.]</ref> از آن بهعنوان جایگاه عبادت یاد شده است. در کتب فقهی [[شیعه]] نیز هرگاه به احکام [[مسجد]] پرداخته شده شامل محراب نیز میشود.<ref>[https://lib.eshia.ir/10088 نجفی جواهری، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج14، ۱۳۶۵ش، ص168.]</ref> محراب در فرهنگ اسلامی، جایگاه امامجماعت مسجد است.<ref>[https://lib.eshia.ir/20008/1/480/مأخوذ طریحی، مجمعالبحرین، ج1، 1375ش، واژه حرب.]</ref> در برخی از مساجد، مکان ایستادن امام در محراب را کمی گود میکنند و این بهدلیل حکم فقهی بالاتر نبودن مکان امامجماعت نسبت به سایر نمازگزاران است. فلسفهٔ این حکم را رعایت فروتنی امامجماعت دانستهاند.<ref>[https://hajj.ir/fa/39034 «گودی محراب نماز به خاطر چیست؟»، وبسایت حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، تاریخ بازدید: 2 آبان 1400ش.]</ref> | ||
==پیشینه محراب== | ==پیشینه محراب== | ||
بنابر برخی اسناد مکتوب، در [[مسجد النبی|مسجدالنبی]]، صفحهای سنگی وجود داشت که جایگاه ایستادن [[حضرت محمد|پیامبر]] به نماز جماعت را نشان میداد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/508733/ | بنابر برخی اسناد مکتوب، در [[مسجد النبی|مسجدالنبی]]، صفحهای سنگی وجود داشت که جایگاه ایستادن [[حضرت محمد|پیامبر]] به نماز جماعت را نشان میداد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/508733/بررسی-کتیبه-های-محرابهای-گچی-در-موزه-ملی-ایران آبیار، «بررسی کتیبههای محرابهای گچی در موزه ملی ایران»، 1381ش، ص75.]</ref> برخی براساس گزارشات مکتوب از تاریخ اسلام، قدمت اولین محراب را به دوره خلافت عثمان و برخی دیگر آن را به دوران خلافت مروان نسبت دادهاند.<ref>ابنبطوطه، سفرنامه ابنبطوطه، 1359ش، ص120-122.</ref> از قدیمیترین محرابهای اسلامی میتوان به محراب مسجدالنبی، محراب مسجد کوفه (محل شهادت [[حضرت علی]]) و محراب مسجد جامع قیروان (تونس) که در سالهای ۲۴۸–۲۴۹ق ساخته شده، اشاره کرد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/508733/بررسی-کتیبه-های-محرابهای-گچی-در-موزه-ملی-ایران آبیار، «بررسی کتیبههای محرابهای گچی در موزه ملی ایران»، 1381ش، ص76.]</ref> با گسترش [[اسلام]] در ایران نیز محرابهای اسلامی در بناها ساخته شدند، که به شکل طاقچهای با فرورفتگی در دیوار بودند.<ref>دوپولو، معماری اسلامی، ۱۳۶۸ش، ص22.</ref> | ||
==معماری محراب== | ==معماری محراب== | ||
محراب، نمونهای از معماری اسلامی است که | محراب، نمونهای از معماری اسلامی است که معمولاً در ضلع جنوبی مسجد و رو به قبله نمازگزاران ساخته میشود. محراب، طاقی کوچک است که بر روی ستونهایی کوچک قرار گرفته و دارای فضایی فرورفته است. در اطراف این بنا، تزئینات و کتیبههایی طراحی میشود. شکل ظاهری محراب از زمان اولیهٔ ساخت آن تغییری نکرده و تنها تغییراتی در نحوه آرایش و تزئین این بنا رخ داده است.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/113948/محراب-جلوه-گاه-اصیل-هنر-تزئینی-اسلامی «محراب، جلوهگاه اصیل هنر تزئین اسلامی»، 1362ش، ص153.]</ref> | ||
در تزئین این بنای مذهبی، از کاشیکاری، گچبُری و خطاطی آیات و روایات بهره میبرند. هنرمندان [[مسلمان]] بر این باورند که طراحی و معماری این بنا باید بهگونهای باشد که فضایی معنوی برای نمازگزاران ایجاد کند.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/268851/ | در تزئین این بنای مذهبی، از کاشیکاری، گچبُری و خطاطی آیات و روایات بهره میبرند. هنرمندان [[مسلمان]] بر این باورند که طراحی و معماری این بنا باید بهگونهای باشد که فضایی معنوی برای نمازگزاران ایجاد کند.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/268851/قبله-نمای-مسجد-محراب تفضلی، «قبلهنمای مسجد»، 1376ش، ص141.]</ref> | ||
محرابها همواره از نمونههای برجسته معماری جهان شناخته شدهاند. محراب مسجد شیخ لطفالله [[اصفهان]] (قرن یازدهم هجری)، محراب مسجد جامع اشترجان (قرن هشتم هجری)، محراب الجایتو در اصفهان (قرن هشتم هجری) از مشهورترین محرابهای شناختهشده در جهان هستند. | محرابها همواره از نمونههای برجسته معماری جهان شناخته شدهاند. محراب مسجد شیخ لطفالله [[اصفهان]] (قرن یازدهم هجری)، محراب مسجد جامع اشترجان (قرن هشتم هجری)، محراب الجایتو در اصفهان (قرن هشتم هجری) از مشهورترین محرابهای شناختهشده در جهان هستند. | ||
==محراب در ادبیات== | ==محراب در ادبیات== | ||
محراب در ادبیات فارسی بهمعنای [[نماز]]، قبله و بهمنظور تشبیه ابروی یار به کمان و قوس بالای محراب بهکار میرود.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/268851/ | محراب در ادبیات فارسی بهمعنای [[نماز]]، قبله و بهمنظور تشبیه ابروی یار به کمان و قوس بالای محراب بهکار میرود.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/268851/قبله-نمای-مسجد-محراب تفضلی، «قبلهنمای مسجد»، 1376ش، ص135 و 136.]</ref> شاعران و نویسندگان بزرگ بارها واژه محراب را در نوشتههای خود بهکار بردهاند. مانند: | ||
در نمازم خم ابروی تو بر یاد آمد | {{شعر جدید | ||
| متن = | |||
در نمازم خم ابروی تو بر یاد آمد\\حالتی رفت که محراب به فریاد آمد<ref>[https://ganjoor.net/hafez/ghazal/sh173 حافظ، غزلیات، غزل شماره173.]</ref>{{سخ}} | |||
این چنین بیهوش بر محراب و منبر کی شدی\\گر ز چشم دل نه عامه جمله نابیناستی<ref>[https://ganjoor.net/naserkhosro/divann/ghaside-naser/sh241 ناصر خسرو، دیوان اشعار، قصاید، قصیده شماره241.]</ref>{{سخ}} | |||
امید خلق به درگاه او روا گردد \\که خسروی را قبله است و ملک را محراب<ref>[https://ganjoor.net/masood/divan-masood/ghasidemk/sh18/ مسعود سعد سلمان، دیوان اشعار، قصاید، شماره18.]</ref>{{سخ}} | |||
ز بس که از تو فغان میکنم به هر محراب\\ز سوز سینه چو آتشکده ست محرابم<ref>[https://ganjoor.net/khaghani/divankh/ghazalkh/sh213 خاقانی، دیوان اشعار، غزلیات، غزل شماره213.]</ref>{{سخ}} | |||
کی دعای تو مستجاب شود \\که به یک روی در دو محرابی<ref>[https://ganjoor.net/saadi/mavaez/ghasides/sh51 سعدی، مواعظ، قصاید، قصیده شماره51.]</ref>{{سخ}} | |||
}} | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
{{آغاز منابع}} | {{آغاز منابع}} | ||
* قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند. | * قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند. | ||
* آبیار، منصور، «بررسی | * آبیار، منصور، «بررسی کتیبههای محرابهای گچی در موزه ملی ایران»، مجله اثر، شماره ۳۵، ۱۳۸۱ش. | ||
* ابنبطوطه، سفرنامه ابنبطوطه (رحله ابنبطوطه)، ترجمه محمدعلی موحد، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، | * ابنبطوطه، سفرنامه ابنبطوطه (رحله ابنبطوطه)، ترجمه محمدعلی موحد، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۵۹ش. | ||
* راغب اصفهانی، مفردات الفاظ قرآن، بهتحقیق صنوان عدنان داوودی، بیروت، دارالشامیه، | * راغب اصفهانی، مفردات الفاظ قرآن، بهتحقیق صنوان عدنان داوودی، بیروت، دارالشامیه، ۱۴۱۲ق. | ||
* تفضلی، عباسعلی، «قبلهنمای مسجد، محراب»، مطالعات اسلامی، دانشکده الهیات و معارف مشهد، شماره | * تفضلی، عباسعلی، «قبلهنمای مسجد، محراب»، مطالعات اسلامی، دانشکده الهیات و معارف مشهد، شماره ۳۵ و ۳۶، ۱۳۷۶ش. | ||
* حافظ، غزلیات، سایت گنجور، تاریخ بازدید: | * حافظ، غزلیات، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲ آبان ۱۴۰۰ش. | ||
* خاقانی، دیوان اشعار، غزلیات، سایت گنجور، تاریخ بازدید: | * خاقانی، دیوان اشعار، غزلیات، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲ آبان ۱۴۰۰ش. | ||
* خلیل بن احمد، العین، قم، مؤسسه دارالهجره، | * خلیل بن احمد، العین، قم، مؤسسه دارالهجره، چ۲، ۱۴۰۹ق. | ||
* دهخدا، علیاکبر، لغتنامه دهخدا، سایت واژهیاب، تاریخ بازدید: | * دهخدا، علیاکبر، لغتنامه دهخدا، سایت واژهیاب، تاریخ بازدید: ۲ آبان ۱۴۰۰ش. | ||
* دوپولو، پاپا، معماری اسلامی، ترجمه حشمت جزنی، تهران، مرکز نشر فرهنگی رجاء، ۱۳۶۸ش. | * دوپولو، پاپا، معماری اسلامی، ترجمه حشمت جزنی، تهران، مرکز نشر فرهنگی رجاء، ۱۳۶۸ش. | ||
* سعدی، مواعظ، قصاید، سایت گنجور، تاریخ بازدید: | * سعدی، مواعظ، قصاید، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲ آبان ۱۴۰۰ش. | ||
* طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، تهران، مرتضوی، | * طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، تهران، مرتضوی، ۱۳۷۵ش. | ||
* «گودی محراب نماز به خاطر چیست؟»، وبسایت حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، تاریخ بارگذاری: | * «گودی محراب نماز به خاطر چیست؟»، وبسایت حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، تاریخ بارگذاری: ۱۴ مرداد ۱۳۹۲ش. | ||
* «محراب، جلوهگاه اصیل هنر تزئین اسلامی»، فصلنامه هنر، شماره | * «محراب، جلوهگاه اصیل هنر تزئین اسلامی»، فصلنامه هنر، شماره ۳، ۱۳۶۲ش. | ||
* مسعود سعد سلمان، دیوان اشعار، سایت گنجور، تاریخ بازدید: | * مسعود سعد سلمان، دیوان اشعار، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲ آبان ۱۴۰۰ش. | ||
* مظفری معارف، حسین، تاریخچه و احکام مساجد و مشاهد، مشهد، بینا، | * مظفری معارف، حسین، تاریخچه و احکام مساجد و مشاهد، مشهد، بینا، ۱۳۵۰ش. | ||
* معین، محمد، فرهنگ فارسی معین، سایت واژهیاب، تاریخ بازدید: | * معین، محمد، فرهنگ فارسی معین، سایت واژهیاب، تاریخ بازدید: ۲ آبان ۱۴۰۰ش. | ||
* ناصر خسرو، دیوان اشعار، سایت گنجور، تاریخ بازدید: | * ناصر خسرو، دیوان اشعار، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲ آبان ۱۴۰۰ش. | ||
* نجفی جواهری، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بهتحقیق عباس قوچانی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، | * نجفی جواهری، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بهتحقیق عباس قوچانی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج۱۴، ۱۳۶۵ش. | ||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||
{{#seo: | |||
|title=محراب چیست؟ آشنایی با فلسفه و جایگاه این عنصر در مسجد - ویکی زندگی | |||
|title_mode=Replaced Title | |||
|keywords=محراب، محراب مسجد، محراب چیست، معنی محراب، فلسفه محراب، معماری اسلامی | |||
|description=محراب، طاقنمایی در مسجد است که جهت قبله را نشان میدهد و جایگاه پیشنماز است. با ریشه لغوی و معنای نمادین محراب بهعنوان محل جنگ با شیطان آشنا شوید - ویکی زندگی | |||
}} | |||
{{معماری ایرانی-افقی}} | |||
[[رده:عناصر معماری]] | |||
[[رده:معماری ایرانی]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۹ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۱۰:۴۰
محراب؛ طاقنمایی در مسجد بهسمت قبله.
محراب را جای ایستادن پیشنماز در مسجد[۱] و بخشی از عبادتگاه که هنگام عبادت رو به آن میایستند،[۲] تعریف کردهاند. محراب از ریشه «حرب» بهمعنای جنگ گرفته شده و بر این اساس، برخی محراب را مکانی برای جنگ میان انسان و شیطان توصیف میکنند؛[۳] برخی دیگر معتقدند که انسان در محراب باید «حریب» باشد؛ حریب، کسی است که تمام اموالش را از او گرفته باشند. چنین معنایی، اشاره به رهایی از هرگونه تعلقات دنیوی در برابر خداوند است.[۴]
محراب در قرآن و روایات
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در تمام مواردی که واژه محراب در قرآن آمده،[۵] از آن بهعنوان جایگاه عبادت یاد شده است. در کتب فقهی شیعه نیز هرگاه به احکام مسجد پرداخته شده شامل محراب نیز میشود.[۶] محراب در فرهنگ اسلامی، جایگاه امامجماعت مسجد است.[۷] در برخی از مساجد، مکان ایستادن امام در محراب را کمی گود میکنند و این بهدلیل حکم فقهی بالاتر نبودن مکان امامجماعت نسبت به سایر نمازگزاران است. فلسفهٔ این حکم را رعایت فروتنی امامجماعت دانستهاند.[۸]
پیشینه محراب
[ویرایش | ویرایش مبدأ]بنابر برخی اسناد مکتوب، در مسجدالنبی، صفحهای سنگی وجود داشت که جایگاه ایستادن پیامبر به نماز جماعت را نشان میداد.[۹] برخی براساس گزارشات مکتوب از تاریخ اسلام، قدمت اولین محراب را به دوره خلافت عثمان و برخی دیگر آن را به دوران خلافت مروان نسبت دادهاند.[۱۰] از قدیمیترین محرابهای اسلامی میتوان به محراب مسجدالنبی، محراب مسجد کوفه (محل شهادت حضرت علی) و محراب مسجد جامع قیروان (تونس) که در سالهای ۲۴۸–۲۴۹ق ساخته شده، اشاره کرد.[۱۱] با گسترش اسلام در ایران نیز محرابهای اسلامی در بناها ساخته شدند، که به شکل طاقچهای با فرورفتگی در دیوار بودند.[۱۲]
معماری محراب
[ویرایش | ویرایش مبدأ]محراب، نمونهای از معماری اسلامی است که معمولاً در ضلع جنوبی مسجد و رو به قبله نمازگزاران ساخته میشود. محراب، طاقی کوچک است که بر روی ستونهایی کوچک قرار گرفته و دارای فضایی فرورفته است. در اطراف این بنا، تزئینات و کتیبههایی طراحی میشود. شکل ظاهری محراب از زمان اولیهٔ ساخت آن تغییری نکرده و تنها تغییراتی در نحوه آرایش و تزئین این بنا رخ داده است.[۱۳]
در تزئین این بنای مذهبی، از کاشیکاری، گچبُری و خطاطی آیات و روایات بهره میبرند. هنرمندان مسلمان بر این باورند که طراحی و معماری این بنا باید بهگونهای باشد که فضایی معنوی برای نمازگزاران ایجاد کند.[۱۴]
محرابها همواره از نمونههای برجسته معماری جهان شناخته شدهاند. محراب مسجد شیخ لطفالله اصفهان (قرن یازدهم هجری)، محراب مسجد جامع اشترجان (قرن هشتم هجری)، محراب الجایتو در اصفهان (قرن هشتم هجری) از مشهورترین محرابهای شناختهشده در جهان هستند.
محراب در ادبیات
[ویرایش | ویرایش مبدأ]محراب در ادبیات فارسی بهمعنای نماز، قبله و بهمنظور تشبیه ابروی یار به کمان و قوس بالای محراب بهکار میرود.[۱۵] شاعران و نویسندگان بزرگ بارها واژه محراب را در نوشتههای خود بهکار بردهاند. مانند:
در نمازم خم ابروی تو بر یاد آمد
حالتی رفت که محراب به فریاد آمد[۱۶]
این چنین بیهوش بر محراب و منبر کی شدی
گر ز چشم دل نه عامه جمله نابیناستی[۱۷]
امید خلق به درگاه او روا گردد
که خسروی را قبله است و ملک را محراب[۱۸]
ز بس که از تو فغان میکنم به هر محراب
ز سوز سینه چو آتشکده ست محرابم[۱۹]
کی دعای تو مستجاب شود
که به یک روی در دو محرابی[۲۰]
پانویس
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- ↑ دهخدا، لغتنامه دهخدا، ذیل واژه محراب.
- ↑ معین، فرهنگ فارسی معین، ذیل واژه محراب.
- ↑ راغب اصفهانی، مفردات الفاظ قرآن، 1412ق، ص225؛
طریحی، مجمع البحرین، ج1، 1375ش، ذیل واژه حرب. - ↑ خلیل بن احمد، العین، 1409ق، ص213.
- ↑ سوره آلعمران، آیه 37 و 39؛
ص، آیه 21؛
سوره مریم، آیه 11؛
سوره سبأ، آیه 13. - ↑ نجفی جواهری، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج14، ۱۳۶۵ش، ص168.
- ↑ طریحی، مجمعالبحرین، ج1، 1375ش، واژه حرب.
- ↑ «گودی محراب نماز به خاطر چیست؟»، وبسایت حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، تاریخ بازدید: 2 آبان 1400ش.
- ↑ آبیار، «بررسی کتیبههای محرابهای گچی در موزه ملی ایران»، 1381ش، ص75.
- ↑ ابنبطوطه، سفرنامه ابنبطوطه، 1359ش، ص120-122.
- ↑ آبیار، «بررسی کتیبههای محرابهای گچی در موزه ملی ایران»، 1381ش، ص76.
- ↑ دوپولو، معماری اسلامی، ۱۳۶۸ش، ص22.
- ↑ «محراب، جلوهگاه اصیل هنر تزئین اسلامی»، 1362ش، ص153.
- ↑ تفضلی، «قبلهنمای مسجد»، 1376ش، ص141.
- ↑ تفضلی، «قبلهنمای مسجد»، 1376ش، ص135 و 136.
- ↑ حافظ، غزلیات، غزل شماره173.
- ↑ ناصر خسرو، دیوان اشعار، قصاید، قصیده شماره241.
- ↑ مسعود سعد سلمان، دیوان اشعار، قصاید، شماره18.
- ↑ خاقانی، دیوان اشعار، غزلیات، غزل شماره213.
- ↑ سعدی، مواعظ، قصاید، قصیده شماره51.
منابع
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند.
- آبیار، منصور، «بررسی کتیبههای محرابهای گچی در موزه ملی ایران»، مجله اثر، شماره ۳۵، ۱۳۸۱ش.
- ابنبطوطه، سفرنامه ابنبطوطه (رحله ابنبطوطه)، ترجمه محمدعلی موحد، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۵۹ش.
- راغب اصفهانی، مفردات الفاظ قرآن، بهتحقیق صنوان عدنان داوودی، بیروت، دارالشامیه، ۱۴۱۲ق.
- تفضلی، عباسعلی، «قبلهنمای مسجد، محراب»، مطالعات اسلامی، دانشکده الهیات و معارف مشهد، شماره ۳۵ و ۳۶، ۱۳۷۶ش.
- حافظ، غزلیات، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲ آبان ۱۴۰۰ش.
- خاقانی، دیوان اشعار، غزلیات، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲ آبان ۱۴۰۰ش.
- خلیل بن احمد، العین، قم، مؤسسه دارالهجره، چ۲، ۱۴۰۹ق.
- دهخدا، علیاکبر، لغتنامه دهخدا، سایت واژهیاب، تاریخ بازدید: ۲ آبان ۱۴۰۰ش.
- دوپولو، پاپا، معماری اسلامی، ترجمه حشمت جزنی، تهران، مرکز نشر فرهنگی رجاء، ۱۳۶۸ش.
- سعدی، مواعظ، قصاید، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲ آبان ۱۴۰۰ش.
- طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، تهران، مرتضوی، ۱۳۷۵ش.
- «گودی محراب نماز به خاطر چیست؟»، وبسایت حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، تاریخ بارگذاری: ۱۴ مرداد ۱۳۹۲ش.
- «محراب، جلوهگاه اصیل هنر تزئین اسلامی»، فصلنامه هنر، شماره ۳، ۱۳۶۲ش.
- مسعود سعد سلمان، دیوان اشعار، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲ آبان ۱۴۰۰ش.
- مظفری معارف، حسین، تاریخچه و احکام مساجد و مشاهد، مشهد، بینا، ۱۳۵۰ش.
- معین، محمد، فرهنگ فارسی معین، سایت واژهیاب، تاریخ بازدید: ۲ آبان ۱۴۰۰ش.
- ناصر خسرو، دیوان اشعار، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲ آبان ۱۴۰۰ش.
- نجفی جواهری، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بهتحقیق عباس قوچانی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج۱۴، ۱۳۶۵ش.
