پرش به محتوا

پیش‌نویس:نشریه‌های قدیمی افغانستان: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
جز حمید گلزار صفحهٔ پیش‌نویس:نشریه‌های قدیمی افغانستان را بدون برجای‌گذاشتن تغییرمسیر به نشریه‌های قدیمی افغانستان منتقل کرد
زدن لینک داخلی
 
(۲ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
'''{{درشت|نشریه‌های قدیمی افغانستان}}؛''' رسانه‌های مکتوب و اثرگذار بر فرهنگ و جامعه افغانستان از نیمهٔ قرن نوزدهم تا نیمهٔ قرن بیستم.
'''{{درشت|نشریه‌های قدیمی افغانستان}}؛''' رسانه‌های مکتوب و اثرگذار بر فرهنگ و جامعه افغانستان از نیمهٔ قرن نوزدهم تا نیمهٔ قرن بیستم.


نشریه‌های قدیمی افغانستان بازتابی از تحولات فکری و فرهنگی جامعه در طول نیم قرن تاریخ این کشور بودند. در نیمهٔ دوم قرن نوزدهم، نشریاتی مانند شمس‌النهار و کابل پلی بین سنت و تجدد و نخبگان را با مفاهیم مدرنیته آشنا کردند. در دورهٔ بعد، سراج‌الاخبار به رهبری محمود طرزی، گفتمان ناسیونالیسم و تجددخواهی را ترویج کرد و به نقد ساختارهای سنتی پرداخت. این نشریه نقش مهمی در بیداری سیاسی و گسترش آموزش همگانی داشت. در نیمهٔ اول قرن بیستم نشریهٔ ارشاد النسوان تأسیس شد و این نشریه با محتوای آموزشی، اجتماعی و فرهنگی، نقش مهمی در آگاهی‌بخشی و تشویق زنان به مشارکت در عرصه‌های علمی و اجتماعی ایفا کرد.
نشریه‌های قدیمی افغانستان بازتابی از تحولات فکری و فرهنگی جامعه در طول نیم قرن تاریخ این کشور بودند. در نیمهٔ دوم قرن نوزدهم، نشریاتی مانند شمس‌النهار و کابل پلی بین سنت و تجدد و نخبگان را با مفاهیم مدرنیته آشنا کردند. در دورهٔ بعد، سراج‌الاخبار به رهبری [[محمود طرزی]]، گفتمان ناسیونالیسم و تجددخواهی را ترویج کرد و به نقد ساختارهای سنتی پرداخت. این نشریه نقش مهمی در بیداری سیاسی و گسترش آموزش همگانی داشت. در نیمهٔ اول قرن بیستم نشریهٔ ارشاد النسوان تأسیس شد و این نشریه با محتوای آموزشی، اجتماعی و فرهنگی، نقش مهمی در آگاهی‌بخشی و تشویق زنان به مشارکت در عرصه‌های علمی و اجتماعی ایفا کرد.


== تعریف نشریه‌های قدیمی افغانستان ==
==تعریف نشریه‌های قدیمی افغانستان==
نشریات قدیمی افغانستان به‌عنوان رسانه‌های مکتوب دوره‌های تاریخی مختلف، ابزارهای انتقال مفاهیم مدرنیته، ناسیونالیسم و ایدئولوژی‌های سیاسی به‌شمار می‌روند. این نشریات با کارکرد دوگانهٔ اطلاع‌رسانی و آموزشی، نقش مؤثری در شکل‌دهی به گفتمان‌های فکری و فرهنگی ایفا کردند. این نشریه‌ها از منظر ساختاری، اغلب با حمایت دولتی منتشر شده و از چاپ سنگی تا روش‌های پیشرفته‌تر را در بر می‌گرفت. محتوای آنها ترکیبی از اخبار داخلی و خارجی، تحلیل‌های سیاسی، مسائل اجتماعی و مطالب علمی بود. از نظر زبانی، به‌طور عموم به زبان فارسی و با اثرپذیری از ادبیات کلاسیک و واژه‌های عربی منتشر می‌شد. محققان این نشریات را به‌عنوان آرشیوی ارزشمند، اسناد معتبری برای مطالعه تحولات تاریخی، فرهنگی و سیاسی افغانستان می‌دانند که در ایجاد فضای نقد اجتماعی و بسترسازی برای تحولات فکری نقش غیرقابل انکار داشت.<ref>علی‌آبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص359-370.</ref>
نشریات قدیمی افغانستان به‌عنوان رسانه‌های مکتوب دوره‌های تاریخی مختلف، ابزارهای انتقال مفاهیم مدرنیته، ناسیونالیسم و ایدئولوژی‌های سیاسی به‌شمار می‌روند. این نشریات با کارکرد دوگانهٔ اطلاع‌رسانی و آموزشی، نقش مؤثری در شکل‌دهی به گفتمان‌های فکری و فرهنگی ایفا کردند. این نشریه‌ها از منظر ساختاری، اغلب با حمایت دولتی منتشر شده و از چاپ سنگی تا روش‌های پیشرفته‌تر را در بر می‌گرفت. محتوای آنها ترکیبی از اخبار داخلی و خارجی، تحلیل‌های سیاسی، مسائل اجتماعی و مطالب علمی بود. از نظر زبانی، به‌طور عموم به [[زبان فارسی]] و با اثرپذیری از ادبیات کلاسیک و واژه‌های عربی منتشر می‌شد. محققان این نشریات را به‌عنوان آرشیوی ارزشمند، اسناد معتبری برای مطالعه تحولات تاریخی، فرهنگی و سیاسی [[افغانستان]] می‌دانند که در ایجاد فضای نقد اجتماعی و بسترسازی برای تحولات فکری نقش غیرقابل انکار داشت.<ref>علی‌آبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص359-370.</ref>


== تاریخچه نشریه‌های افغانستان ==
==تاریخچه نشریه‌های افغانستان==
شمس‌النهار به‌عنوان نخستین نشریهٔ رسمی افغانستان، در دوران شیرعلی‌خان با نگارش مولوی عبدالقادر پیشاوری به زبان فارسی منتشر شد. این نشریه هفتگی که با حمایت مالی دولت در چاپخانه دولتی چاپ می‌شد، نقش مهمی در اطلاع‌رسانی و آشنایی نخبگان با تحولات جهانی ایفا کرد. فعالیت آن تا زمان حملهٔ دوم انگلیس در ۱۸۷۹م ادامه یافت و پس از درگذشت شیرعلی‌خان متوقف شد. شمس‌النهار به‌عنوان «مادر مطبوعات افغانستان» شناخته می‌شود. با روی کار آمدن امیر حبیب‌الله، پس از ۲۸ سال وقفه، نشریه سراج‌الاخبار در ۱۹۰۶ مجوز انتشار یافت. این نشریه که ابتدا توقیف شد، با تلاش‌های محمود طرزی احیا شد و به مدت ۸ سال به فعالیت ادامه داد. در همین دوره، سراج‌الاطفال به‌عنوان نخستین نشریهٔ ویژه کودکان توسط طرزی منتشر شد که هر ۱۵ روز یک‌بار انتشار می‌یافت و پس از ۱۶ شماره تعطیل شد.<ref>علی‌آبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص359-370.</ref>
شمس‌النهار به‌عنوان نخستین نشریهٔ رسمی افغانستان، در دوران شیرعلی‌خان با نگارش مولوی عبدالقادر پیشاوری به زبان فارسی منتشر شد. این نشریه هفتگی که با حمایت مالی دولت در چاپخانه دولتی چاپ می‌شد، نقش مهمی در اطلاع‌رسانی و آشنایی نخبگان با تحولات جهانی ایفا کرد. فعالیت آن تا زمان حملهٔ دوم انگلیس در ۱۸۷۹م ادامه یافت و پس از درگذشت شیرعلی‌خان متوقف شد. شمس‌النهار به‌عنوان «مادر مطبوعات افغانستان» شناخته می‌شود. با روی کار آمدن امیر حبیب‌الله، پس از ۲۸ سال وقفه، نشریه سراج‌الاخبار در ۱۹۰۶ مجوز انتشار یافت. این نشریه که ابتدا توقیف شد، با تلاش‌های محمود طرزی احیا شد و به مدت ۸ سال به فعالیت ادامه داد. در همین دوره، سراج‌الاطفال به‌عنوان نخستین نشریهٔ ویژه کودکان توسط طرزی منتشر شد که هر ۱۵ روز یک‌بار انتشار می‌یافت و پس از ۱۶ شماره تعطیل شد.<ref>علی‌آبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص359-370.</ref>


دوران امان‌الله خان شاهد گسترش کمّی و کیفی مطبوعات بود. سراج‌الاخبار با نام جدید «امان افغان» به فعالیت ادامه داد و تعداد نشریات به ۲۳ عنوان در قالب روزنامه، مجله هفتگی، ماهنامه، فصلنامه و سالنامه رسید. این نشریات به‌طور عموم به زبان فارسی منتشر می‌شد. اولین نشریهٔ غیردولتی به‌نام «انیس» بود که در ۱۹۲۷م به زبان پشتو منتشر شد و نیز نشریه «افغان» به دو زبان فارسی و پشتو تأسیس شد. همچنین این دوره زمینه‌ساز رشد مطبوعات مستقل و تنوع ژانرهای انتشاراتی از روزنامه تا سالنامه بود. دورهٔ محمدنادرشاه با حاکمیت نظام آمرانه بر مطبوعات همراه بود. در زمان محمدظاهر شاه، ابتدا فضای مطبوعاتی محدود شد، اما با صدارت شاه محمود خان، نشریات مستقل مانند ندای خلق، وطن و آیینه امکان انتشار یافتند. دهه دموکراسی (۱۹۶۳–۱۹۷۳) اوج آزادی مطبوعات بود که با تصویب قوانین جدید، نشریات حزبی و مستقل به‌طور گسترده فعالیت کردند.<ref>علی‌آبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص359-370.</ref>
دوران [[امان‌الله]] خان شاهد گسترش کمّی و کیفی مطبوعات بود. سراج‌الاخبار با نام جدید «امان افغان» به فعالیت ادامه داد و تعداد نشریات به ۲۳ عنوان در قالب روزنامه، مجله هفتگی، ماهنامه، فصلنامه و سالنامه رسید. این نشریات به‌طور عموم به زبان فارسی منتشر می‌شد. اولین نشریهٔ غیردولتی به‌نام «انیس» بود که در ۱۹۲۷م به [[قوم پشتون|زبان پشتو]] منتشر شد و نیز نشریه «افغان» به دو زبان فارسی و پشتو تأسیس شد. همچنین این دوره زمینه‌ساز رشد مطبوعات مستقل و تنوع ژانرهای انتشاراتی از روزنامه تا سالنامه بود. دورهٔ محمدنادرشاه با حاکمیت نظام آمرانه بر مطبوعات همراه بود. در زمان محمدظاهر شاه، ابتدا فضای مطبوعاتی محدود شد، اما با صدارت شاه محمود خان، نشریات مستقل مانند ندای خلق، وطن و آیینه امکان انتشار یافتند. دهه دموکراسی (۱۹۶۳–۱۹۷۳) اوج آزادی مطبوعات بود که با تصویب قوانین جدید، نشریات حزبی و مستقل به‌طور گسترده فعالیت کردند.<ref>علی‌آبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص359-370.</ref>


== زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی نشریه‌های قدیمی افغانستان ==
==زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی نشریه‌های قدیمی افغانستان==
=== دوران بیداری اولیه و اثرپذیری از مدرنیته ===
===دوران بیداری اولیه و اثرپذیری از مدرنیته===
در نیمهٔ دوم قرن نوزدهم، افغانستان تحت حکومت شیرعلی‌خان شاهد نخستین مواجهه‌های جدی با مفاهیم مدرنیته و نظام‌های اداری غربی بود. انتشار نشریهٔ شمس‌النهار (و به روایتی نشریهٔ کابل در دورهٔ محمداعظم خان) بازتابی از این تحول فکری بود که هدف آن اطلاع‌رسانی دولتی و آشنایی نخبگان با تحولات جهانی محسوب می‌شد. این نشریات در فضایی منتشر شدند که جامعهٔ افغانستان هنوز در چارچوب ساختارهای سنتی قرار داشت و مطبوعات به مثابهٔ پلی بین سنت و تجدد عمل می‌کردند.<ref>علی‌آبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص359-370.</ref>
در نیمهٔ دوم قرن نوزدهم، افغانستان تحت حکومت شیرعلی‌خان شاهد نخستین مواجهه‌های جدی با مفاهیم مدرنیته و نظام‌های اداری غربی بود. انتشار نشریهٔ شمس‌النهار (و به روایتی نشریهٔ کابل در دورهٔ محمداعظم خان) بازتابی از این تحول فکری بود که هدف آن اطلاع‌رسانی دولتی و آشنایی نخبگان با تحولات جهانی محسوب می‌شد. این نشریات در فضایی منتشر شدند که جامعهٔ افغانستان هنوز در چارچوب ساختارهای سنتی قرار داشت و مطبوعات به مثابهٔ پلی بین سنت و تجدد عمل می‌کردند.<ref>علی‌آبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص359-370.</ref>


=== عصر روشنفکری و ناسیونالیسم فرهنگی ===
===عصر روشنفکری و ناسیونالیسم فرهنگی===
در دورهٔ امیر حبیب‌الله و امان‌الله، با بازگشت تحصیل‌کردگان از خارج و گسترش مدارس جدید، گفتمان ناسیونالیسم و تجددخواهی شکل گرفت. نشریهٔ سراج‌الاخبار به سردبیری محمود طرزی، به‌عنوان ارگان این جریان فکری، به ترویج مفاهیمی مانند وطن‌پرستی، قانون‌گرایی و آموزش همگانی پرداخت. در این دوره، مطبوعات به ابزاری برای نقد ساختارهای سنتی و ترویج ارزش‌های مدرن تبدیل شدند و بر شکاف بین نسل قدیم و جدید تأثیر گذاشتند.<ref>علی‌آبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص359-370.</ref>
در دورهٔ امیر حبیب‌الله و امان‌الله، با بازگشت تحصیل‌کردگان از خارج و گسترش [[مدرسه|مدارس]] جدید، گفتمان ناسیونالیسم و تجددخواهی شکل گرفت. نشریهٔ سراج‌الاخبار به سردبیری محمود طرزی، به‌عنوان ارگان این جریان فکری، به ترویج مفاهیمی مانند وطن‌پرستی، قانون‌گرایی و آموزش همگانی پرداخت. در این دوره، مطبوعات به ابزاری برای نقد ساختارهای سنتی و ترویج ارزش‌های مدرن تبدیل شدند و بر شکاف بین نسل قدیم و جدید تأثیر گذاشتند.<ref>علی‌آبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص359-370.</ref>


== ویژگی‌های نشریات قدیمی افغانستان ==
==ویژگی‌های نشریات قدیمی افغانستان==
# '''وابستگی به حاکمیت''': اغلب نشریات با حمایت مالی دولت منتشر می‌شدند و به‌عنوان ابزار تبلیغاتی حکومت عمل می‌کردند؛
#'''وابستگی به حاکمیت''': اغلب نشریات با حمایت مالی دولت منتشر می‌شدند و به‌عنوان ابزار تبلیغاتی حکومت عمل می‌کردند؛
# '''اثرپذیری از تحولات سیاسی''': انتشار یا توقف نشریات به‌طور مستقیم تحت تأثیر کودتاها، تغییر و مداخلات خارجی بود؛
#'''اثرپذیری از تحولات سیاسی''': انتشار یا توقف نشریات به‌طور مستقیم تحت تأثیر کودتاها، تغییر و مداخلات خارجی بود؛
# '''حاکمیت زبان فارسی''': زبان فارسی به‌عنوان زبان اصلی و مسلط در اکثریت قریب به اتفاق نشریات قدیمی افغانستان مورد استفاده قرار می‌گرفت. این مسئله به‌وضوح نشان دهندهٔ جایگاه ریشه‌دار این زبان در عرصه فرهنگ، ادب، سیاست و سبک زندگی افغانستان تا دوره‌های متأخر بود؛
#'''حاکمیت زبان فارسی''': زبان فارسی به‌عنوان زبان اصلی و مسلط در اکثریت قریب به اتفاق نشریات قدیمی افغانستان مورد استفاده قرار می‌گرفت. این مسئله به‌وضوح نشان دهندهٔ جایگاه ریشه‌دار این زبان در عرصه فرهنگ، ادب، سیاست و [[سبک زندگی]] افغانستان تا دوره‌های متأخر بود؛
# '''کارکرد آموزشی و روشنفکری''': بسیاری از نشریات به‌ویژه در دوره‌های اصلاحات، نقش انتقال دانش و بیداری اجتماعی را ایفا می‌کردند؛
#'''کارکرد آموزشی و روشنفکری''': بسیاری از نشریات به‌ویژه در دوره‌های اصلاحات، نقش انتقال دانش و بیداری اجتماعی را ایفا می‌کردند؛
# '''محدودیت‌های زیرساختی''': کمبود امکانات چاپ، پایین‌بودن تیراژ و مشکلات مالی از موانع اصلی تداوم فعالیت نشریات بود.<ref>علی‌آبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص359-370.</ref>
#'''محدودیت‌های زیرساختی''': کمبود امکانات چاپ، پایین‌بودن تیراژ و مشکلات مالی از موانع اصلی تداوم فعالیت نشریات بود.<ref>علی‌آبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص359-370.</ref>


== {{درشت|شمس‌النهار}} ==
=={{درشت|شمس‌النهار}}==
شمس‌النهار نخستین روزنامهٔ رسمی [[افغانستان]] در دورهٔ دوم پادشاهی امیرعلی شیرخان در ۱۸۷۵م تأسیس شد. افغانستان پس از [[هندوستان]]، قفقاز و [[ایران]] چهارمین کشوری است که روزنامه‌ای به [[زبان فارسی]] منتشر کرد.<ref>انصاری، تحولات سیاسی و اجتماعی افغانستان، 1312ـ1259ش، ص۵۵.</ref> چاپ نخستین شمارهٔ این روزنامه، هفتهٔ آخر [[شعبان]]<ref>جعفری خانقاه، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، 1388ش، ص6.</ref> مصادف با ۱۵ [[ذی‌الحجۀ]] ۱۲۹۰ق بوده است.<ref>عصمت‌اللهی، نظام مطبوعات افغانستان، 1382ش، ص102.</ref> شمس‌النهار با پیشنهاد [[سید جمال‌الدین]] و توسط امیرعلی شیرخان تأسیس شد. مدیریت آن نیز با میرزا عبدالعلی بود.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص6.</ref> شمس‌النهار در راستای اصلاحات کشور و انتشار اخبار، گزارش‌ها، اعلامیه‌ها و بیانیه‌های دربار و با هزینه و سرپرستی دربار ایجاد شد.<ref>عصمت‌اللهی، نظام مطبوعات افغانستان، 1382ش، ص102.</ref>
شمس‌النهار نخستین روزنامهٔ رسمی [[افغانستان]] در دورهٔ دوم پادشاهی امیرعلی شیرخان در ۱۸۷۵م تأسیس شد. افغانستان پس از هندوستان، قفقاز و [[ایران]] چهارمین کشوری است که روزنامه‌ای به [[زبان فارسی]] منتشر کرد.<ref>انصاری، تحولات سیاسی و اجتماعی افغانستان، 1312ـ1259ش، ص۵۵.</ref> چاپ نخستین شمارهٔ این روزنامه، هفتهٔ آخر [[شعبان]]<ref>جعفری خانقاه، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، 1388ش، ص6.</ref> مصادف با ۱۵ [[ذی‌الحجة|ذی‌الحجۀ]] ۱۲۹۰ق بوده است.<ref>عصمت‌اللهی، نظام مطبوعات افغانستان، 1382ش، ص102.</ref> شمس‌النهار با پیشنهاد [[سید جمال‌الدین]] و توسط امیرعلی شیرخان تأسیس شد. مدیریت آن نیز با میرزا عبدالعلی بود.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص6.</ref> شمس‌النهار در راستای اصلاحات کشور و انتشار اخبار، گزارش‌ها، اعلامیه‌ها و بیانیه‌های دربار و با هزینه و سرپرستی دربار ایجاد شد.<ref>عصمت‌اللهی، نظام مطبوعات افغانستان، 1382ش، ص102.</ref>


=== ویژگی‌های شمس‌النهار ===
===ویژگی‌های شمس‌النهار===
شمس‌النهار در ۱۶ صفحه، در اندازه‌های ۵/۱۵ اینچ عرض و ۱۰ اینچ طول در چاپخانهٔ دولتی<ref>عصمت‌اللهی، نظام مطبوعات افغانستان، 1382ش، ص102.</ref> به چاپ می‌رسید.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص12.</ref> اشتراک اخبار در صورت پیش خرید ۲۰ روپیهٔ شاهی و بعد از انتشار ۲۵ روپیهٔ شاهی بود. همچنین قیمت اشتراک شش‌ماهه ۱۰ روپیه و یک شمارهٔ آن ده آنه بود.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص10.</ref> متن آن با خط نستعلیق در کاغذ سفید نوشته شده و امور نشریات به‌صورت سیستم سنگی یا لیتوگرافی صورت می‌گرفت. همچنین، از خط‌کشی و کارهای هنری برای تزیین قالب استفاده می‌شد.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص11.</ref> در صفحهٔ اول روزنامه عنوان شمس‌النهار [[کابل]] بین صورت دو شیر که هر دو در یک دست شمشیر و در دست دیگر عنوان شمس‌النهار کابل را دارند جلب توجه می‌کرد.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص10.</ref> دو شمشیر کنایه و اشاره‌ای به اسم امیر داشت که از کلمهٔ شیر و علی ساخته شده و لقب [[حضرت علی]]، اسدالله، یعنی شیر خدا بود.<ref>[http://afghanistanefarda.blogfa.com/post/105 محمود،«شمس‌النهار؛ اولین نشریۀ افغانستان»، وبلاگ افغانستان فردا.]</ref> بعد از آن نام و تاریخ به قمری نوشته شده و شرح اشتراک نیز پس از آن ثبت شده است.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص10.</ref>
شمس‌النهار در ۱۶ صفحه، در اندازه‌های ۵/۱۵ اینچ عرض و ۱۰ اینچ طول در چاپخانهٔ دولتی<ref>عصمت‌اللهی، نظام مطبوعات افغانستان، 1382ش، ص102.</ref> به چاپ می‌رسید.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص12.</ref> اشتراک اخبار در صورت پیش خرید ۲۰ روپیهٔ شاهی و بعد از انتشار ۲۵ روپیهٔ شاهی بود. همچنین قیمت اشتراک شش‌ماهه ۱۰ روپیه و یک شمارهٔ آن ده آنه بود.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص10.</ref> متن آن با خط نستعلیق در کاغذ سفید نوشته شده و امور نشریات به‌صورت سیستم سنگی یا لیتوگرافی صورت می‌گرفت. همچنین، از خط‌کشی و کارهای هنری برای تزیین قالب استفاده می‌شد.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص11.</ref> در صفحهٔ اول روزنامه عنوان شمس‌النهار [[کابل]] بین صورت دو شیر که هر دو در یک دست شمشیر و در دست دیگر عنوان شمس‌النهار کابل را دارند جلب توجه می‌کرد.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص10.</ref> دو شمشیر کنایه و اشاره‌ای به اسم امیر داشت که از کلمهٔ شیر و علی ساخته شده و لقب [[حضرت علی]]، اسدالله، یعنی شیر خدا بود.<ref>[http://afghanistanefarda.blogfa.com/post/105 محمود،«شمس‌النهار؛ اولین نشریۀ افغانستان»، وبلاگ افغانستان فردا.]</ref> بعد از آن نام و تاریخ به قمری نوشته شده و شرح اشتراک نیز پس از آن ثبت شده است.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص10.</ref>


خط ۳۹: خط ۳۹:
  {{ب|ذات تو به روزگار پیدا|چون شمس النهار آشکارا}}
  {{ب|ذات تو به روزگار پیدا|چون شمس النهار آشکارا}}
  {{پایان شعر}}
  {{پایان شعر}}
  {{پایان نستعلیق}}ترتیب انتشار روزنامهٔ شمس‌النهار در ابتدا به‌صورت هفتگی و پس از شمارهٔ نهم یا دهم به‌صورت ماهنامه منتشر شد.<ref>جعفری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص152.</ref> محتوای شمس‌النهار، شامل اطلاعات و اخبار خارج و داخل از روزنامه‌های داخلی و خارجی ترجمه شده<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص11.</ref> و غالب مطالب آن برگرفته از روزنامه‌های هندی و اردوی چاپ هند بود.<ref>جعفری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص152.</ref> از روزنامه‌های اخبار عالم، اخبار عام لاهور، اخبار کوه نور، طلسم حیرت، اخبار انجمن پنجاب نیز در شمس‌النهار به‌عنوان منبع نام برده شده است.<ref>عصمت‌اللهی، نظام مطبوعات افغانستان، 1382ش، ص102.</ref> در شمارهٔ ۱۱ نشریه، از بدخشان خبری کار شده و از لفظ انگلیسی «کارسپاندت» برای نامه‌نگاری استفاده شده که نشان می‌دهد شمس‌النهار از نامه‌نگاران در برخی نقاط کشور بهره می‌برده است. مقالات و مطالب این نشریه توسط «عبدالقادر پیشاوری» و تعدادی از مترجم‌ها نوشته می‌شد.<ref>[https://www.farsnews.ir/af/news/13940713000743/پیشینه-روزنامه‌نگاری-در-افغانستان-شمس‌النهار-نخستین-نشریه «پیشینه روزنامه‌نگاری در افغانستان؛ «شمس‌النهار» نخستین نشریه»، خبرگزاری فارس.]</ref>
  {{پایان نستعلیق}}ترتیب انتشار روزنامهٔ شمس‌النهار در ابتدا به‌صورت هفتگی و پس از شمارهٔ نهم یا دهم به‌صورت ماهنامه منتشر شد.<ref>جعفری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص152.</ref> محتوای شمس‌النهار، شامل اطلاعات و اخبار خارج و داخل از روزنامه‌های داخلی و خارجی ترجمه شده<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص11.</ref> و غالب مطالب آن برگرفته از روزنامه‌های هندی و اردوی چاپ هند بود.<ref>جعفری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص152.</ref> از روزنامه‌های اخبار عالم، اخبار عام لاهور، اخبار کوه نور، طلسم حیرت، اخبار انجمن پنجاب نیز در شمس‌النهار به‌عنوان منبع نام برده شده است.<ref>عصمت‌اللهی، نظام مطبوعات افغانستان، 1382ش، ص102.</ref> در شمارهٔ ۱۱ نشریه، از [[بدخشان]] خبری کار شده و از لفظ انگلیسی «کارسپاندت» برای نامه‌نگاری استفاده شده که نشان می‌دهد شمس‌النهار از نامه‌نگاران در برخی نقاط کشور بهره می‌برده است. مقالات و مطالب این نشریه توسط «عبدالقادر پیشاوری» و تعدادی از مترجم‌ها نوشته می‌شد.<ref>[https://www.farsnews.ir/af/news/13940713000743/پیشینه-روزنامه‌نگاری-در-افغانستان-شمس‌النهار-نخستین-نشریه «پیشینه روزنامه‌نگاری در افغانستان؛ «شمس‌النهار» نخستین نشریه»، خبرگزاری فارس.]</ref>


در میان مطالب شمس‌النهار ترجمه‌هایی نیز به‌چشم می‌خورند؛ بنابراین، اولین نسل مترجمان رسمی [[افغانستان]] را می‌توان به دوران امیر شیرعلی‌خان منتسب کرد. این مترجمان به ترجمهٔ برخی مطالب از مجلات خارجی اقدام و سپس آن را در شمس‌النهار منتشر می‌کردند و بدین ترتیب بسیاری را از تحولات خارج از افغانستان، آشنا کردند.<ref>[https://www.avapress.com/fa/article/32227/شمس-النهار-اولین-تجربه-روزنامه-نگاری-تاریخ-افغانستان «شمس النهار، اولین تجربه روزنامه‌نگاری تاریخ افغانستان»، وب‌سایت آواپرس.]</ref> در یکی از اعلان‌های شمس‌النهار با عنوان اطلاع ضروری متنی خطاب به خوانندگان سرزمین [[هند]] و پشتونستان آمده که نشان می‌دهد این اخبار در سرزمین‌های خارج نیز خواننده داشته است.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص12.</ref> شمس‌النهار به‌مدت ۵ سال منتشر و در نهایت پس از حملهٔ انگلیسی‌ها نشر آن در ۱۸۷۸م متوقف شد.<ref>عصمت‌اللهی، نظام مطبوعات افغانستان، 1382ش، ص106.</ref>
در میان مطالب شمس‌النهار ترجمه‌هایی نیز به‌چشم می‌خورند؛ بنابراین، اولین نسل مترجمان رسمی [[افغانستان]] را می‌توان به دوران امیر شیرعلی‌خان منتسب کرد. این مترجمان به ترجمهٔ برخی مطالب از مجلات خارجی اقدام و سپس آن را در شمس‌النهار منتشر می‌کردند و بدین ترتیب بسیاری را از تحولات خارج از افغانستان، آشنا کردند.<ref>[https://www.avapress.com/fa/article/32227/شمس-النهار-اولین-تجربه-روزنامه-نگاری-تاریخ-افغانستان «شمس النهار، اولین تجربه روزنامه‌نگاری تاریخ افغانستان»، وب‌سایت آواپرس.]</ref> در یکی از اعلان‌های شمس‌النهار با عنوان اطلاع ضروری متنی خطاب به خوانندگان سرزمین [[هند]] و پشتونستان آمده که نشان می‌دهد این اخبار در سرزمین‌های خارج نیز خواننده داشته است.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص12.</ref> شمس‌النهار به‌مدت ۵ سال منتشر و در نهایت پس از حملهٔ انگلیسی‌ها نشر آن در ۱۸۷۸م متوقف شد.<ref>عصمت‌اللهی، نظام مطبوعات افغانستان، 1382ش، ص106.</ref>


=== تأثیر شمس‌النهار بر تحول فکری و فرهنگی افغانستان ===
===تأثیر شمس‌النهار بر تحول فکری و فرهنگی افغانستان===
روزنامه شمس‌النهار به‌عنوان نخستین نشریهٔ رسمی افغانستان، نقش مهمی در تحولات فکری و فرهنگی این کشور ایفا کرد. این روزنامه با انتشار اخبار، تحلیل‌های سیاسی و ترجمهٔ متون خارجی، پنجره‌ای به سوی جهان خارج گشود و نخبگان افغانستان را با مفاهیم مدرنیته و تجدد آشنا ساخت. از سوی دیگر فعالیت شمس‌النهار زمینه‌ساز تولد مطبوعات نوین در افغانستان شد و الگویی برای روزنامه‌نگاری مدرن ارائه داد. همچنین، شمس‌النهار با ایجاد فضای نقد و گفت‌وگو، بستر لازم برای شکل‌گیری گفتمان‌های روشنفکری را فراهم آورد. این نشریه به‌عنوان الهام‌بخش نسل بعدی روزنامه‌نگاران، از جمله محمود طرزی، نقش کلیدی در تأسیس مطبوعات مستقل و گسترش فرهنگ مکتوب در افغانستان داشت.<ref>[https://www.avapress.com/fa/article/2877/سير-روزنامه-نگاري-افغانستان «سیر روزنامه و روزنامه‌نگاری در افغانستان»، خبرگزاری آوا.]</ref>
روزنامه شمس‌النهار به‌عنوان نخستین نشریهٔ رسمی افغانستان، نقش مهمی در تحولات فکری و فرهنگی این کشور ایفا کرد. این روزنامه با انتشار اخبار، تحلیل‌های سیاسی و ترجمهٔ متون خارجی، پنجره‌ای به سوی جهان خارج گشود و نخبگان افغانستان را با مفاهیم مدرنیته و تجدد آشنا ساخت. از سوی دیگر فعالیت شمس‌النهار زمینه‌ساز تولد مطبوعات نوین در افغانستان شد و الگویی برای [[روزنامه‌نگاری]] مدرن ارائه داد. همچنین، شمس‌النهار با ایجاد فضای نقد و گفت‌وگو، بستر لازم برای شکل‌گیری گفتمان‌های روشنفکری را فراهم آورد. این نشریه به‌عنوان الهام‌بخش نسل بعدی روزنامه‌نگاران، از جمله [[محمود طرزی]]، نقش کلیدی در تأسیس مطبوعات مستقل و گسترش فرهنگ مکتوب در افغانستان داشت.<ref>[https://www.avapress.com/fa/article/2877/سير-روزنامه-نگاري-افغانستان «سیر روزنامه و روزنامه‌نگاری در افغانستان»، خبرگزاری آوا.]</ref>


== {{درشت|سراج‌الاخبار}} ==
=={{درشت|سراج‌الاخبار}}==
سراج‌الاخبار بعد از شمس‌النهار دومین روزنامه‌ای بود که به [[زبان فارسی]] در [[افغانستان]] چاپ و منتشر شد. محمود طرزی با انتشار این روزنامه، کانون تازهٔ فکری در افغانستان به وجود آورد. از جمله موضوعات این روزنامه می‌توان به موضوعات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی اشاره کرد که در قالب نثری خاص و محتوایی غنی تولید می‌شدند. سراج‌الاخبار به‌عنوان یک روزنامهٔ دولتی در دو دوره منتشر شد و فرازوفرودهایی را طی کرد: دورهٔ اول: اولین‌بار این روزنامه تحت نظر عبدالرئوف، مدرس مدرسهٔ شاهی [[افغانستان]] در ۲۲ عقرب (دی) ۱۲۸۴ش، به‌صورت رسمی منتشر شد. این روزنامه در دورهٔ اول به‌نام سراج‌الاخبار افغانستان معروف بود که پانزده روز یک‌بار منتشر می‌شد.<ref>جعغری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص139.</ref> عبدالرئوف در مقدمهٔ اولین شماره به ضرورت نشر اخبار اشاره کرده و از آیات قران و گفته‌های پیامبر استفاده کرد.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص41.</ref> در صفحهٔ اخبار آن «سراج‌الاخبار افغانستان» به خط ثلث عربی نگارش شده و در بالای صفحه این دو بیت نوشته شده بود:<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص38.</ref>{{آغاز نستعلیق}}
سراج‌الاخبار بعد از شمس‌النهار دومین روزنامه‌ای بود که به [[زبان فارسی]] در [[افغانستان]] چاپ و منتشر شد. محمود طرزی با انتشار این روزنامه، کانون تازهٔ فکری در افغانستان به وجود آورد. از جمله موضوعات این روزنامه می‌توان به موضوعات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی اشاره کرد که در قالب نثری خاص و محتوایی غنی تولید می‌شدند. سراج‌الاخبار به‌عنوان یک روزنامهٔ دولتی در دو دوره منتشر شد و فرازوفرودهایی را طی کرد: دورهٔ اول: اولین‌بار این روزنامه تحت نظر عبدالرئوف، مدرس مدرسهٔ شاهی افغانستان در ۲۲ عقرب (دی) ۱۲۸۴ش، به‌صورت رسمی منتشر شد. این روزنامه در دورهٔ اول به‌نام سراج‌الاخبار افغانستان معروف بود که پانزده روز یک‌بار منتشر می‌شد.<ref>جعغری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص139.</ref> عبدالرئوف در مقدمهٔ اولین شماره به ضرورت نشر اخبار اشاره کرده و از آیات قرآن و گفته‌های پیامبر استفاده کرد.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص41.</ref> در صفحهٔ اخبار آن «سراج‌الاخبار افغانستان» به خط ثلث عربی نگارش شده و در بالای صفحه این دو بیت نوشته شده بود:<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص38.</ref>{{آغاز نستعلیق}}
  {{شعر|نستعلیق}}
  {{شعر|نستعلیق}}
  {{ب|این لوح مقدس بدل آگه بین|از نقطه زبان قلمم کوته بین}}
  {{ب|این لوح مقدس بدل آگه بین|از نقطه زبان قلمم کوته بین}}
  {{ب|دیباچهٔ لا اله الا الله خوان|عنوان محمد رسول‌الله بین}}
  {{ب|دیباچهٔ لا اله الا الله خوان|عنوان محمد رسول‌الله بین}}
  {{پایان شعر}}
  {{پایان شعر}}
  {{پایان نستعلیق}}بعد از انتشار یک شماره در ۳۶ صفحه،<ref>محرابی، «شکوفایی نخستین نشریات فارسی چاپ افغانستان با شمس‌النهار و سراج‌الاخبار»، 1388ش، ص66.</ref> انگلیسی‌ها، واکنش تندی را نسبت به نشریه نشان داده و با متقاعد ساختن شاه، نشریه را متوقف و مصادره کردند.<ref>جعفری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص139.</ref> دورهٔ دوم: سراج‌الاخبار بعد از شش سال خلأ فرهنگی و مطبوعاتی در ۱۶ میزان (مهر) ۱۲۹۰ش،<ref>تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص59.</ref> با مسئولیت و سردبیری محمود طرزی انتشار یافت.<ref>جعفری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص139.</ref> سراج‌الاخبار در سال اول با حروف سنگی نستعلیق<ref>[https://www.jadidonline.com/story/09112011/frnk/tarzi_seraj_alakhbar کاویانی، «طرزی و سراج‌الاخبار»، وب‌سایت جدید آنلاین.]</ref> و در سال‌های بعدی با خط چاپی و حروف طباعتی منتشر شد و با چاپ عکس، شکل بهتری به خود گرفت.<ref>ژوبل، تاریخ ادبیات افغانستان، 1388ش، ص183.</ref> اندازهٔ کاغذ اخبار ۲۴*۲۳ سانتی‌متر و تیراژ آن در اوایل ۵۰۰ شماره بود که بعد از مدتی به ۱۰۰۰ شماره افزایش یافت.<ref>تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص59.</ref> از شمارهٔ اول تا شمارهٔ دوازدهم این نشریه، شامل ۱۱ صفحه و از شمارهٔ دوازده به بعد در ۱۶ صفحه منتشر شد.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص48.</ref> شماره‌های بیست و چهارگانهٔ نشریه نیز در پایان هر سال در یک مجلد منتشر می‌شد. همچنین در پایان هر سال، رساله‌ای به‌عنوان ضمیمهٔ سراج‌الاخبار به خوانندگان نشریه هدیه می‌شد. از آغاز سال هشتم، نشریهٔ سراج‌الاطفال که طرزی راه‌اندازی کرده بود، به‌عنوان ضمیمهٔ سراج‌الاخبار افغانیه به خوانندگان هدیه می‌شد.<ref>آقابابایی دستجردی، «سراج‌الاخبار افغانیه»، 1396ش، ص229.</ref>
  {{پایان نستعلیق}}بعد از انتشار یک شماره در ۳۶ صفحه،<ref>محرابی، «شکوفایی نخستین نشریات فارسی چاپ افغانستان با شمس‌النهار و سراج‌الاخبار»، 1388ش، ص66.</ref> انگلیسی‌ها، واکنش تندی را نسبت به نشریه نشان داده و با متقاعد ساختن شاه، نشریه را متوقف و مصادره کردند.<ref>جعفری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص139.</ref> دورهٔ دوم: سراج‌الاخبار بعد از شش سال خلأ فرهنگی و مطبوعاتی در ۱۶ میزان (مهر) ۱۲۹۰ش،<ref>تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص59.</ref> با مسئولیت و سردبیری محمود طرزی انتشار یافت.<ref>جعفری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص139.</ref> سراج‌الاخبار در سال اول با حروف سنگی نستعلیق<ref>[https://www.jadidonline.com/story/09112011/frnk/tarzi_seraj_alakhbar کاویانی، «طرزی و سراج‌الاخبار»، وب‌سایت جدید آنلاین.]</ref> و در سال‌های بعدی با خط چاپی و حروف طباعتی منتشر شد و با چاپ عکس، شکل بهتری به خود گرفت.<ref>ژوبل، تاریخ ادبیات افغانستان، 1388ش، ص183.</ref> اندازهٔ کاغذ اخبار ۲۴*۲۳ سانتی‌متر و تیراژ آن در اوایل ۵۰۰ شماره بود که بعد از مدتی به ۱۰۰۰ شماره افزایش یافت.<ref>تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص59.</ref> از شمارهٔ اول تا شمارهٔ دوازدهم این نشریه، شامل ۱۱ صفحه و از شمارهٔ دوازده به بعد در ۱۶ صفحه منتشر شد.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص48.</ref> شماره‌های بیست و چهارگانهٔ نشریه نیز در پایان هر سال در یک مجلد منتشر می‌شد. همچنین در پایان هر سال، رساله‌ای به‌عنوان ضمیمهٔ سراج‌الاخبار به خوانندگان نشریه [[هدیه]] می‌شد. از آغاز سال هشتم، نشریهٔ سراج‌الاطفال که طرزی راه‌اندازی کرده بود، به‌عنوان ضمیمهٔ سراج‌الاخبار افغانیه به خوانندگان هدیه می‌شد.<ref>آقابابایی دستجردی، «سراج‌الاخبار افغانیه»، 1396ش، ص229.</ref>


=== محتوای سراج‌الاخبار ===
===محتوای سراج‌الاخبار===
سراج‌الاخبار یک نشریهٔ خبری، سیاسی و اجتماعی بود.<ref>[https://www.jadidonline.com/story/09112011/frnk/tarzi_seraj_alakhbar کاویانی، «طرزی و سراج‌الاخبار»، وب‌سایت جدید آنلاین.]</ref> مضمون اصلی نشریه را ناسیونالیزم آمیخته با پان‌اسلامیسم<ref>نام یک [[ایدئولوژی]] است که در آن سعی بر این است که با اتحاد بین [[مسلمانان]]، هرگونه پیوند با میهن و قومیت با پیوندهای فراملیتی [[اسلام]] جایگزین شود.</ref> و مجادله با استعمار تشکیل می‌داد. ترویج معارف، مجادله با خرافات و تعلیم زبان پشتو هم از اهداف آن به‌شمار می‌رفت انتقاد غیرمستقیم به ناکارآمدی و راحت‌طلبی شاه و حاکمیت نیز در آن نوشته می‌شد.<ref>فرهنگ، افغانستان در پنج قرن اخیر، 1380ش، ج1، ص483.</ref> در این اثر تمام ژانرهای مطبوعاتی مانند ژانرهای اطلاعی، علمی، تحلیلی، تبلیغی، ادبی و بدیعی، دیده می‌شد.<ref>آهنگ، تجلیل و تعریف ژانرهای مطبوعاتی سراج‌الاخبار، 1381ش، ص153.</ref>
سراج‌الاخبار یک نشریهٔ خبری، سیاسی و اجتماعی بود.<ref>[https://www.jadidonline.com/story/09112011/frnk/tarzi_seraj_alakhbar کاویانی، «طرزی و سراج‌الاخبار»، وب‌سایت جدید آنلاین.]</ref> مضمون اصلی نشریه را ناسیونالیزم آمیخته با پان‌اسلامیسم<ref>نام یک [[ایدئولوژی]] است که در آن سعی بر این است که با اتحاد بین [[مسلمانان]]، هرگونه پیوند با میهن و قومیت با پیوندهای فراملیتی [[اسلام]] جایگزین شود.</ref> و مجادله با استعمار تشکیل می‌داد. ترویج معارف، مجادله با [[خرافه‌گرایی|خرافات]] و تعلیم زبان پشتو هم از اهداف آن به‌شمار می‌رفت انتقاد غیرمستقیم به ناکارآمدی و راحت‌طلبی شاه و حاکمیت نیز در آن نوشته می‌شد.<ref>فرهنگ، افغانستان در پنج قرن اخیر، 1380ش، ج1، ص483.</ref> در این اثر تمام ژانرهای مطبوعاتی مانند ژانرهای اطلاعی، علمی، تحلیلی، تبلیغی، ادبی و بدیعی، دیده می‌شد.<ref>آهنگ، تجلیل و تعریف ژانرهای مطبوعاتی سراج‌الاخبار، 1381ش، ص153.</ref>


نثر روزنامه، آمیزه‌ای از فارسی کهن و فارسی متعارف در [[افغانستان]] و [[ایران]] بود. نفوذ واژه‌های عربی بر نثر نشریه به‌گونه‌ای بود که نشریه، واژه‌های انگلیسی، روسی و نام‌های خاص را به تقلید از واژه‌های عربی به کار می‌برد؛ برای مثال، غزته، تلغراف، میقروسکوب، رنغون و سانفرانسیسقو. همچنین، به کاربردن واژه‌ها و ترکیب‌های زیبا از جمله دل‌آگاه، ترقی‌گستر، معرفت‌پرور، نکته‌دان، هیچ‌مدان، فسون‌انگیز، رزمگاه، بودوباش، در خور یادآوری است. علاوه بر آن، اشعار فارسی در روزنامه بازتاب یافته است.<ref>[https://www.jadidonline.com/story/09112011/frnk/tarzi_seraj_alakhbar کاویانی، «طرزی و سراج‌الاخبار»، وب‌سایت جدید آنلاین.]</ref>
نثر روزنامه، آمیزه‌ای از فارسی کهن و فارسی متعارف در [[افغانستان]] و [[ایران]] بود. نفوذ واژه‌های [[زبان عربی|عربی]] بر نثر نشریه به‌گونه‌ای بود که نشریه، واژه‌های انگلیسی، روسی و نام‌های خاص را به تقلید از واژه‌های عربی به کار می‌برد؛ برای مثال، غزته، تلغراف، میقروسکوب، رنغون و سانفرانسیسقو. همچنین، به کاربردن واژه‌ها و ترکیب‌های زیبا از جمله دل‌آگاه، ترقی‌گستر، معرفت‌پرور، نکته‌دان، هیچ‌مدان، فسون‌انگیز، رزمگاه، بودوباش، در خور یادآوری است. علاوه بر آن، [[شعر فارسی|اشعار فارسی]] در روزنامه بازتاب یافته است.<ref>[https://www.jadidonline.com/story/09112011/frnk/tarzi_seraj_alakhbar کاویانی، «طرزی و سراج‌الاخبار»، وب‌سایت جدید آنلاین.]</ref>


محتوای سراج‌الاخبار بسیار متعدد و متنوع بود و طرز فکر مردم قرن ۱۹ و ۲۰م را نشان می‌داد. این روزنامه، بخش‌های بسیار سادهٔ اصول علوم جدید را مطرح کرده و نگارش ساده و علمی را وارد [[زبان فارسی]] کرد و زبان عامیانهٔ دری را در نوشتهٔ نظم و نثر وارد کرد. سراج‌الاخبار آثار پشتو را برای اولین‌بار منتشر کرد و همچنین تحقیقاتی در تاریخ و ادبیات [[افغانستان]] انجام داد. در شعر نیز با نشر آثار متقدمان، موضوعات اجتماعی، علمی، سیاسی و انتقادی را بیان کرد.<ref>ژوبل، تاریخ ادبیات افغانستان، 1388ش، ص183.</ref> سراج‌الاخبار جنبه‌های مختلف زندگی مردم [[افغانستان]] را منتشر می‌کرد. ستون‌هایی همچون زنان نامور جهان، علم ثروت، مقالات صحیه و طبیه، هوای کابل و مقالات فنیه<ref>پروین، «تاریخ مطبوعات: یکصدمین سال انتشار سراج‌الاخبار / روزنامه پیشتاز افغانستان»، 1390ش، ص553.</ref> در آن نوشته می‌شد و هدف این بود که به مردم نشان دهد در جهان چه می‌گذرد. علاوه بر آن، مطالب ضداستعماری نیز در این نشریه، منتشر می‌شد.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص47.</ref> مباحثه پیرامون علم و دین در نوشته‌های روزنامهٔ سراج‌الاخبار بازتاب فروانی داشت. همچنین، پخش و تبلیغ اندیشه‌های آزادی‌خواهانه و استقلال‌طلبانه در صفحه‌های نشریه جایگاه مهمی داشت.<ref>[https://www.jadidonline.com/story/09112011/frnk/tarzi_seraj_alakhbar کاویانی، «طرزی و سراج‌الاخبار»، وب‌سایت جدید آنلاین.]</ref>
محتوای سراج‌الاخبار بسیار متعدد و متنوع بود و طرز فکر مردم قرن ۱۹ و ۲۰م را نشان می‌داد. این روزنامه، بخش‌های بسیار سادهٔ اصول علوم جدید را مطرح کرده و نگارش ساده و علمی را وارد [[زبان فارسی]] کرد و زبان عامیانهٔ [[فارسی دری|دری]] را در نوشتهٔ نظم و نثر وارد کرد. سراج‌الاخبار آثار پشتو را برای اولین‌بار منتشر کرد و همچنین تحقیقاتی در تاریخ و ادبیات [[افغانستان]] انجام داد. در شعر نیز با نشر آثار متقدمان، موضوعات اجتماعی، علمی، سیاسی و انتقادی را بیان کرد.<ref>ژوبل، تاریخ ادبیات افغانستان، 1388ش، ص183.</ref> سراج‌الاخبار جنبه‌های مختلف زندگی مردم افغانستان را منتشر می‌کرد. ستون‌هایی همچون زنان نامور جهان، علم ثروت، مقالات صحیه و طبیه، هوای کابل و مقالات فنیه<ref>پروین، «تاریخ مطبوعات: یکصدمین سال انتشار سراج‌الاخبار / روزنامه پیشتاز افغانستان»، 1390ش، ص553.</ref> در آن نوشته می‌شد و هدف این بود که به مردم نشان دهد در جهان چه می‌گذرد. علاوه بر آن، مطالب ضداستعماری نیز در این نشریه، منتشر می‌شد.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص47.</ref> مباحثه پیرامون [[علم نافع|علم]] و [[دین]] در نوشته‌های روزنامهٔ سراج‌الاخبار بازتاب فروانی داشت. همچنین، پخش و تبلیغ اندیشه‌های آزادی‌خواهانه و استقلال‌طلبانه در صفحه‌های نشریه جایگاه مهمی داشت.<ref>[https://www.jadidonline.com/story/09112011/frnk/tarzi_seraj_alakhbar کاویانی، «طرزی و سراج‌الاخبار»، وب‌سایت جدید آنلاین.]</ref>


=== اثرگذاری سراج‌الاخبار ===
===اثرگذاری سراج‌الاخبار===
از جمله اهداف اصلی این نشریه را بیداری و آگاهی مردم، ایجاد حس آزادی‌خواهی،<ref>ژوبل، تاریخ ادبیات افغانستان، 1388ش، ص183.</ref> پیشرفت، تغییر سبک زندگی،<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص47.</ref> نوگرایی، پرورش روحیهٔ میهن‌پرستی و مبارزه با استعمار و کسب استقلال [[افغانستان]] از استعمار [[انگلیس]] می‌دانند. همچنین هدف از نشر مطالبی در مورد پیشرفت کشورهای دیگر، توجه دادن حکومت و تشویق مردم در جهت رشد و توسعه انسانی و ارتباط افغانستان با جهان بوده است.<ref>[https://www.khorasanzameen.net/php/read.php?id=756 نادری، «یک سده روزنامه‌نگاری (سراج‌الاخبار صد ساله شد)»، وب‌سایت خراسان زمین.]</ref>
از جمله اهداف اصلی این نشریه را بیداری و آگاهی مردم، ایجاد حس آزادی‌خواهی،<ref>ژوبل، تاریخ ادبیات افغانستان، 1388ش، ص183.</ref> پیشرفت، تغییر [[سبک زندگی]]،<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص47.</ref> نوگرایی، پرورش روحیهٔ میهن‌پرستی و مبارزه با استعمار و کسب استقلال افغانستان از استعمار انگلیس می‌دانند. همچنین هدف از نشر مطالبی در مورد پیشرفت کشورهای دیگر، توجه دادن حکومت و تشویق مردم در جهت رشد و توسعه انسانی و ارتباط افغانستان با جهان بوده است.<ref>[https://www.khorasanzameen.net/php/read.php?id=756 نادری، «یک سده روزنامه‌نگاری (سراج‌الاخبار صد ساله شد)»، وب‌سایت خراسان زمین.]</ref>


برخی آثار سیاسی و اجتماعی سراج‌الاخبار عبارت است از:
برخی آثار سیاسی و اجتماعی سراج‌الاخبار عبارت است از:
* سراج‌الاخبار نقش مهمی در تاریخ استقلال و آزادی [[افغانستان]] ایفا کرد و محل تربیت نسل جدیدی از آزادی‌خواهان و روشنفکران شد.<ref>جعفری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص139.</ref> سراج‌الاخبار را می‌توان بنیان‌گذار ترجمه‌های ادبی و علمی در افغانستان خواند.
*سراج‌الاخبار نقش مهمی در تاریخ استقلال و آزادی افغانستان ایفا کرد و محل [[تربیت]] نسل جدیدی از آزادی‌خواهان و روشنفکران شد.<ref>جعفری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص139.</ref> سراج‌الاخبار را می‌توان بنیان‌گذار ترجمه‌های ادبی و علمی در افغانستان خواند.
* از طریق ترجمه بعضی از همکاران سراج‌الاخبار و به‌ویژه شخص محمود طرزی، خوانندگان این نشریه با منابع ادبی غربی و ترکی آشنا شدند. گروهی نیز معتقدند که سراج‌الاخبار کانون پرورش اندیشه مشروطیت و استقلال‌خواهی بوده است. انتشار سراج‌الاخبار در ایجاد افکار عامه و بیداری شعور سیاسی در بین جوانان افغانستان تأثیر بسیاری داشته است.<ref>فرهنگ، افغانستان در پنج قرن اخیر، 1380ش، ج1، ص483.</ref>
*از طریق [[صنعت ترجمه در ایران|ترجمه]] بعضی از همکاران سراج‌الاخبار و به‌ویژه شخص محمود طرزی، خوانندگان این نشریه با منابع ادبی غربی و ترکی آشنا شدند. گروهی نیز معتقدند که سراج‌الاخبار کانون پرورش اندیشه مشروطیت و استقلال‌خواهی بوده است. انتشار سراج‌الاخبار در ایجاد افکار عامه و بیداری شعور سیاسی در بین جوانان افغانستان تأثیر بسیاری داشته است.<ref>فرهنگ، افغانستان در پنج قرن اخیر، 1380ش، ج1، ص483.</ref>
* روزنامه‌نگارانی که در دامان سراج‌الاخبار پرورش یافتند نه‌تنها در روزنامه‌نگاری دوره‌های بعدی، بلکه در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشور نیز به چهره‌های درخشانی بدل شدند. انتشار تازه‌ترین دست‌آوردهای علوم و تکنولوژی در سراج‌الاخبار در بالا بردن سطح آگاهی‌های علمی مردم اهمیت بسیاری داشته است.
*روزنامه‌نگارانی که در دامان سراج‌الاخبار پرورش یافتند نه‌تنها در روزنامه‌نگاری دوره‌های بعدی، بلکه در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشور نیز به چهره‌های درخشانی بدل شدند. انتشار تازه‌ترین دست‌آوردهای علوم و تکنولوژی در سراج‌الاخبار در بالا بردن سطح آگاهی‌های علمی مردم اهمیت بسیاری داشته است.
* همچنین نشریه در گسترش شعر تعلیمی، انتقادی و طنز، کار درخشانی انجام داده است. سراج‌الاخبار از طریق ایجاد یک شبکهٔ اطلاع‌رسانی، در ایجاد و گسترش فرهنگ مطالعه در [[افغانستان]] نیز اهمیت فراوانی داشته است.<ref>[https://www.khorasanzameen.net/php/read.php?id=756 نادری، «یک سده روزنامه‌نگاری (سراج‌الاخبار صد ساله شد)»، وب‌سایت خراسان زمین.]</ref>
*همچنین نشریه در گسترش شعر تعلیمی، انتقادی و طنز، کار درخشانی انجام داده است. سراج‌الاخبار از طریق ایجاد یک شبکهٔ اطلاع‌رسانی، در ایجاد و گسترش فرهنگ مطالعه در افغانستان نیز اهمیت فراوانی داشته است.<ref>[https://www.khorasanzameen.net/php/read.php?id=756 نادری، «یک سده روزنامه‌نگاری (سراج‌الاخبار صد ساله شد)»، وب‌سایت خراسان زمین.]</ref>
در دوران جنگ جهانی اول، سراج‌الاخبار نشریهٔ شناخته شدهٔ فارسی‌زبان بود که در کشورهای آسیای میانه، [[ایران]] و [[هند]] هواداران زیادی داشت. سراج‌الاخبار در محافل آزادی‌خواهان هند و مشروطه‌طلبان ایران و جوانان آسیای میانه نیز تأثیرگذار بود.<ref>[https://www.khorasanzameen.net/php/read.php?id=756 نادری، «یک سده روزنامه‌نگاری (سراج‌الاخبار صد ساله شد)»، وب‌سایت خراسان زمین.]</ref> چنان‌که جوانان تاجیک به پیروی از اشعار تنبیهی سراج‌الاخبار شعر می‌سرودند.<ref>حبیبی، جنبش مشروطیت در افغانستان، 1363ش، ص119.</ref>
در دوران جنگ جهانی اول، سراج‌الاخبار نشریهٔ شناخته شدهٔ فارسی‌زبان بود که در کشورهای آسیای میانه، [[ایران]] و هند هواداران زیادی داشت. سراج‌الاخبار در محافل آزادی‌خواهان هند و مشروطه‌طلبان ایران و [[جوانی|جوانان]] آسیای میانه نیز تأثیرگذار بود.<ref>[https://www.khorasanzameen.net/php/read.php?id=756 نادری، «یک سده روزنامه‌نگاری (سراج‌الاخبار صد ساله شد)»، وب‌سایت خراسان زمین.]</ref> چنان‌که جوانان تاجیک به پیروی از اشعار تنبیهی سراج‌الاخبار شعر می‌سرودند.<ref>حبیبی، جنبش مشروطیت در افغانستان، 1363ش، ص119.</ref>


=== پایان سراج‌الاخبار ===
===پایان سراج‌الاخبار===
انگلیسی‌ها نسبت به انتشار سراج‌الاخبار واکنش نشان دادند و شاه هم به طرزی اخطار داد. پس از مدتی امکانات مالی نشریه را قطع کردند و دستور به تغییر محل نشریه داده شد. در ۱۲۹۷ش این روزنامه برای همیشه، متوقف شد.<ref>جعغری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص139.</ref>
انگلیسی‌ها نسبت به انتشار سراج‌الاخبار واکنش نشان دادند و شاه هم به طرزی اخطار داد. پس از مدتی امکانات مالی نشریه را قطع کردند و دستور به تغییر محل نشریه داده شد. در ۱۲۹۷ش این روزنامه برای همیشه، متوقف شد.<ref>جعغری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص139.</ref>


علاوه‌بر کتاب‌خانهٔ عامهٔ [[افغانستان]]، مجموعهٔ کامل سراج‌الاخبار در پژوهشکدهٔ بین‌المللی تاریخ اجتماعی آمستردام نگهداری شده و برای پژوهشگران و علاقه‌مندان قابل دسترس است.<ref>[https://www.khorasanzameen.net/php/read.php?id=756 کاویانی، «طرزی و سراج‌الاخبار»، وب‌سایت جدید آنلاین.]</ref> همچنین، مجموعه‌های ناقص سراج‌الاخبار در کتابخانه‌های مرکزی دانشگاه تهران، ابن‌مسکویه ([[اصفهان]])، حقی اوز تاریخ کتبخانه سی (اسلامبول)، ایندیا آفیس (لندن)، بودلیان (آکسفورد)، کنگرهٔ [[آمریکا]] و دانشگاه پرینستون وجود دارد.<ref>پروین، «تاریخ مطبوعات: یکصدمین سال انتشار سراج‌الاخبار / روزنامه پیشتاز افغانستان»، 1378ش، ص562.</ref>
علاوه‌بر [[کتابخانه|کتاب‌خانهٔ]] عامهٔ افغانستان، مجموعهٔ کامل سراج‌الاخبار در پژوهشکدهٔ بین‌المللی تاریخ اجتماعی آمستردام نگهداری شده و برای پژوهشگران و علاقه‌مندان قابل دسترس است.<ref>[https://www.khorasanzameen.net/php/read.php?id=756 کاویانی، «طرزی و سراج‌الاخبار»، وب‌سایت جدید آنلاین.]</ref> همچنین، مجموعه‌های ناقص سراج‌الاخبار در کتابخانه‌های مرکزی دانشگاه [[تهران]]، ابن‌مسکویه ([[اصفهان]])، حقی اوز تاریخ کتبخانه سی (اسلامبول)، ایندیا آفیس (لندن)، بودلیان (آکسفورد)، کنگرهٔ [[آمریکا]] و دانشگاه پرینستون وجود دارد.<ref>پروین، «تاریخ مطبوعات: یکصدمین سال انتشار سراج‌الاخبار / روزنامه پیشتاز افغانستان»، 1378ش، ص562.</ref>


== {{درشت|سراج‌الاطفال}} ==
=={{درشت|سراج‌الاطفال}}==
سراج‌الاطفال، نشریه‌ای است که در سال آخر سلطنت امیر حبیب‌الله‌خان و به سردبیری محمود طرزی در [[کابل]]، آغاز به کار کرد. هدف از چاپ این نشریه، ارتقاء سطح فکری کودکان [[افغانستان]] با بیان مطالب علمی و تربیتی به زبان ساده بود. با گذشت ۴۵ سال از آغاز نخستین نشریهٔ [[افغانستان]] تا سال ۱۲۹۷ش، هیچ نشریه‌ای برای نوجوانان و جوانان وجود نداشت.<ref>جعفری خانقاه، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، 1388ش، ص9.</ref> این در حالی است که ۷ سال پیش از انتشار سراج‌الاطفال، محمود طرزی در ۱۶ شهریور ۱۲۹۰ش اولین شمارهٔ نشریهٔ «سراج‌الاخبار» را منتشر کرده بود.<ref>[https://www.farsnews.ir/af/news/13951028001105/-سراج-الاطفال-نخستین-نشریه-کودکان-افغانستان-در-یک-قرن-پیش «سراج الاطفال نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری فارس.]</ref>
سراج‌الاطفال، نشریه‌ای است که در سال آخر سلطنت امیر حبیب‌الله‌خان و به سردبیری محمود طرزی در [[کابل]]، آغاز به کار کرد. هدف از چاپ این نشریه، ارتقاء سطح فکری کودکان [[افغانستان]] با بیان مطالب علمی و تربیتی به زبان ساده بود. با گذشت ۴۵ سال از آغاز نخستین نشریهٔ افغانستان تا سال ۱۲۹۷ش، هیچ نشریه‌ای برای [[نوجوانی|نوجوانان]] و جوانان وجود نداشت.<ref>جعفری خانقاه، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، 1388ش، ص9.</ref> این در حالی است که ۷ سال پیش از انتشار سراج‌الاطفال، محمود طرزی در ۱۶ شهریور ۱۲۹۰ش اولین شمارهٔ نشریهٔ «سراج‌الاخبار» را منتشر کرده بود.<ref>[https://www.farsnews.ir/af/news/13951028001105/-سراج-الاطفال-نخستین-نشریه-کودکان-افغانستان-در-یک-قرن-پیش «سراج الاطفال نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری فارس.]</ref>


محمود طرزی از آغاز انتشار سراج‌الاخبار به خوانندگان خود وعده داد که بعد از پایان هر سال کاری، یک هدیه به خوانندگان و مشترکان خود خواهد داد. او کتاب‌های مختلفی تا سال ششم انتشار نشریه به مشترکان هدیه داد اما در سال ۱۲۹۷ش که سال هشتم انتشار سراج‌الاخبار در پیش بود، محمود طرزی به خوانندگان خود وعده داد که در این سال نشریهٔ مخصوص کودکان افغانستان را منتشر خواهد کرد. در ۱۵ [[مهر]] ۱۲۹۷ش اولین شمارهٔ سراج‌الاطفال که با سراج‌الاخبار ضمیمه بود در ۴ صفحه در [[کابل]] منتشر شد.<ref>[https://atlaspress.af/سراج-الاطفال-نخستین-نشریه-کودکان-اف/ «سراج الاطفال» نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری اطلس.]</ref> در زمان انتشار نخستین شمارهٔ سراج الاطفال، از عمر آموزش و پرورش افغانستان به‌شکل مدرن، چند سالی می‌گذشت.<ref>[https://www.farsnews.ir/af/news/13951028001105/-سراج-الاطفال-نخستین-نشریه-کودکان-افغانستان-در-یک-قرن-پیش «سراج الاطفال نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری فارس.]</ref> شش شماره از سراج‌الاطفال در دورهٔ حبیب‌الله و ده شماره در دوران امان‌الله خان منتشر شد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1000038/تاریخ-مطبوعات-یکصدمین-سال-انتشار-سراج-الاخبار-روزنامه-پیشتاز-افغانستان?q=تاریخ%20مطبوعات%3A%20یکصدمین%20سال%20انتشار%20سراج‌الاخبار%20%2F%20روزنامه%20پیشتاز%20افغانستان&score=25.0&rownumber=1 یاوراکبری، «مدیریت و مالکیت مطبوعات در افغانستان»، 1386ش، ص2.]</ref>
محمود طرزی از آغاز انتشار سراج‌الاخبار به خوانندگان خود وعده داد که بعد از پایان هر سال کاری، یک هدیه به خوانندگان و مشترکان خود خواهد داد. او [[کتاب|کتاب‌های]] مختلفی تا سال ششم انتشار نشریه به مشترکان هدیه داد اما در سال ۱۲۹۷ش که سال هشتم انتشار سراج‌الاخبار در پیش بود، محمود طرزی به خوانندگان خود وعده داد که در این سال نشریهٔ مخصوص [[کودک|کودکان]] افغانستان را منتشر خواهد کرد. در ۱۵ [[مهر]] ۱۲۹۷ش اولین شمارهٔ سراج‌الاطفال که با سراج‌الاخبار ضمیمه بود در ۴ صفحه در کابل منتشر شد.<ref>[https://atlaspress.af/سراج-الاطفال-نخستین-نشریه-کودکان-اف/ «سراج الاطفال» نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری اطلس.]</ref> در زمان انتشار نخستین شمارهٔ سراج الاطفال، از عمر [[آموزش و پرورش در افغانستان|آموزش و پرورش افغانستان]] به‌شکل مدرن، چند سالی می‌گذشت.<ref>[https://www.farsnews.ir/af/news/13951028001105/-سراج-الاطفال-نخستین-نشریه-کودکان-افغانستان-در-یک-قرن-پیش «سراج الاطفال نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری فارس.]</ref> شش شماره از سراج‌الاطفال در دورهٔ حبیب‌الله و ده شماره در دوران امان‌الله خان منتشر شد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1000038/تاریخ-مطبوعات-یکصدمین-سال-انتشار-سراج-الاخبار-روزنامه-پیشتاز-افغانستان?q=تاریخ%20مطبوعات%3A%20یکصدمین%20سال%20انتشار%20سراج‌الاخبار%20%2F%20روزنامه%20پیشتاز%20افغانستان&score=25.0&rownumber=1 یاوراکبری، «مدیریت و مالکیت مطبوعات در افغانستان»، 1386ش، ص2.]</ref>


سراج‌الاطفال دارای دو دورهٔ انتشار است. نخست به‌عنوان ضمیمهٔ سراج‌الاخبار افغانیه از ۱۵ مهر تا ۲۷ آذر ۱۲۹۷ش در ۵ شماره انتشار یافت.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/311387/مدیریت-و-مالکیت-مطبوعات-در-افغانستان پروین، «تاریخ مطبوعات: یکصدمین سال انتشار سراج‌الاخبار / روزنامه پیشتاز افغانستان»، 1390ش، ص550.]</ref> هرچند انتشار سراج‌الاخبار به‌صورت جداگانه هم انجام می‌شد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1000038/تاریخ-مطبوعات-یکصدمین-سال-انتشار-سراج-الاخبار-روزنامه-پیشتاز-افغانستان?q=تاریخ%20مطبوعات%3A%20یکصدمین%20سال%20انتشار%20سراج‌الاخبار%20%2F%20روزنامه%20پیشتاز%20افغانستان&score=25.0&rownumber=1 یاوراکبری، «مدیریت و مالکیت مطبوعات در افغانستان»، 1386ش، ص2.]</ref> در دورهٔ دوم نیز این نشریه به‌همراه روزنامهٔ امان‌افغان توزیع شد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/311387/مدیریت-و-مالکیت-مطبوعات-در-افغانستان پروین، «تاریخ مطبوعات: یکصدمین سال انتشار سراج‌الاخبار / روزنامه پیشتاز افغانستان»، 1390ش، ص550.]</ref>
سراج‌الاطفال دارای دو دورهٔ انتشار است. نخست به‌عنوان ضمیمهٔ سراج‌الاخبار افغانیه از ۱۵ مهر تا ۲۷ آذر ۱۲۹۷ش در ۵ شماره انتشار یافت.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/311387/مدیریت-و-مالکیت-مطبوعات-در-افغانستان پروین، «تاریخ مطبوعات: یکصدمین سال انتشار سراج‌الاخبار / روزنامه پیشتاز افغانستان»، 1390ش، ص550.]</ref> هرچند انتشار سراج‌الاخبار به‌صورت جداگانه هم انجام می‌شد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1000038/تاریخ-مطبوعات-یکصدمین-سال-انتشار-سراج-الاخبار-روزنامه-پیشتاز-افغانستان?q=تاریخ%20مطبوعات%3A%20یکصدمین%20سال%20انتشار%20سراج‌الاخبار%20%2F%20روزنامه%20پیشتاز%20افغانستان&score=25.0&rownumber=1 یاوراکبری، «مدیریت و مالکیت مطبوعات در افغانستان»، 1386ش، ص2.]</ref> در دورهٔ دوم نیز این نشریه به‌همراه روزنامهٔ امان‌افغان توزیع شد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/311387/مدیریت-و-مالکیت-مطبوعات-در-افغانستان پروین، «تاریخ مطبوعات: یکصدمین سال انتشار سراج‌الاخبار / روزنامه پیشتاز افغانستان»، 1390ش، ص550.]</ref>


=== موضوع سراج‌الاطفال ===
===موضوع سراج‌الاطفال===
سراج‌الاطفال با هدف آگاهی جوانان و تعلیم مسائل تربیتی، تعلیمی، سرگرمی و دین‌داری  منتشر شد. این نشریه، مطابق با اخبار مکاتب عالی در کشورهای پیشرفته، برای مطالعه و پرورش ذهن شاگردان آن زمان تأسیس شد.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص67.</ref> سراج‌الاطفال، مطالب و معلومات دینی، اخلاقی<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص66.</ref> و دانش و پیشرفت‌های روز جهان<ref>جعغری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص140.</ref> و اخبار دگرگونی‌های جهان صنعت و زراعت<ref>تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص61.</ref> را به زبان ساده و روان عرضه کرده و بدین‌ترتیب در پرورش ذهن و تربیت اطفال نقش پررنگی داشت.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص66.</ref> در سرمقالهٔ اولین شماره، محمود طرزی نوشت که سراج‌الاطفال، خوانندگان را از علوم و فنون نو و تربیت و آداب عقل‌پسند آگاه می‌کند، دماغ‌ها را به نکته‌های درس‌آموز و حکایات فایده‌اندوز، روشن می‌کند و در مکتب با کلمات ساده و شیرین دری ساعت خوشی را پدیدمی‌آورد.<ref>«[https://atlaspress.af/سراج-الاطفال-نخستین-نشریه-کودکان-اف/ سراج الاطفال نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری اطلس.]</ref>
سراج‌الاطفال با هدف آگاهی جوانان و تعلیم مسائل تربیتی، تعلیمی، سرگرمی و دین‌داری  منتشر شد. این نشریه، مطابق با اخبار مکاتب عالی در کشورهای پیشرفته، برای مطالعه و پرورش ذهن شاگردان آن زمان تأسیس شد.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص67.</ref> سراج‌الاطفال، مطالب و معلومات دینی، [[اخلاق|اخلاقی]]<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص66.</ref> و دانش و پیشرفت‌های روز جهان<ref>جعغری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص140.</ref> و اخبار دگرگونی‌های جهان صنعت و زراعت<ref>تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص61.</ref> را به زبان ساده و روان عرضه کرده و بدین‌ترتیب در پرورش ذهن و تربیت اطفال نقش پررنگی داشت.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص66.</ref> در سرمقالهٔ اولین شماره، محمود طرزی نوشت که سراج‌الاطفال، خوانندگان را از علوم و فنون نو و تربیت و [[آداب]] عقل‌پسند آگاه می‌کند، دماغ‌ها را به نکته‌های درس‌آموز و حکایات فایده‌اندوز، روشن می‌کند و در مکتب با کلمات ساده و شیرین دری ساعت خوشی را پدیدمی‌آورد.<ref>«[https://atlaspress.af/سراج-الاطفال-نخستین-نشریه-کودکان-اف/ سراج الاطفال نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری اطلس.]</ref>


=== قالب و شکل سراج‌الاطفال ===
===قالب و شکل سراج‌الاطفال===
سراج‌الاطفال در قالب شعر و داستان<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/970112/سیر-تحول-ادبیات-کودک-و-نوجوان-در-افغانستان?q=سیر%20تحول%20ادبیات%20کودک%20و%20نوجوان%20در%20افغانستا&score=13.0&rownumber=13 نیک‌طلب، «سیر تحول ادبیات کودک و نوجوان در افغانستان»، 1392ش، ص2.]</ref> منتشر می‌شد. در این نشریه اشعاری به زبان کودکانه، بازی‌های فنی و برخی مسائل علمی به زبان ساده برای کودکان مطرح شده است.<ref>[https://www.farsnews.ir/af/news/13951028001105/-سراج-الاطفال-نخستین-نشریه-کودکان-افغانستان-در-یک-قرن-پیش «سراج الاطفال نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری فارس.]</ref> بخشی از شعر چاپ شده در شمارهٔ ششم سال ۱۳۳۷ش در نشریه سراج الاطفال به شرح زیر است:<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/970112/سیر-تحول-ادبیات-کودک-و-نوجوان-در-افغانستان?q=سیر%20تحول%20ادبیات%20کودک%20و%20نوجوان%20در%20افغانستا&score=13.0&rownumber=13 نیک‌طلب، «سیر تحول ادبیات کودک و نوجوان در افغانستان»، 1392ش، ص2.]</ref>{{آغاز نستعلیق}}
سراج‌الاطفال در قالب شعر و داستان<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/970112/سیر-تحول-ادبیات-کودک-و-نوجوان-در-افغانستان?q=سیر%20تحول%20ادبیات%20کودک%20و%20نوجوان%20در%20افغانستا&score=13.0&rownumber=13 نیک‌طلب، «سیر تحول ادبیات کودک و نوجوان در افغانستان»، 1392ش، ص2.]</ref> منتشر می‌شد. در این نشریه اشعاری به زبان کودکانه، بازی‌های فنی و برخی مسائل علمی به زبان ساده برای کودکان مطرح شده است.<ref>[https://www.farsnews.ir/af/news/13951028001105/-سراج-الاطفال-نخستین-نشریه-کودکان-افغانستان-در-یک-قرن-پیش «سراج الاطفال نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری فارس.]</ref> بخشی از شعر چاپ شده در شمارهٔ ششم سال ۱۳۳۷ش در نشریه سراج الاطفال به شرح زیر است:<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/970112/سیر-تحول-ادبیات-کودک-و-نوجوان-در-افغانستان?q=سیر%20تحول%20ادبیات%20کودک%20و%20نوجوان%20در%20افغانستا&score=13.0&rownumber=13 نیک‌طلب، «سیر تحول ادبیات کودک و نوجوان در افغانستان»، 1392ش، ص2.]</ref>{{آغاز نستعلیق}}
  {{شعر|نستعلیق}}
  {{شعر|نستعلیق}}
خط ۹۶: خط ۹۶:
  {{پایان نستعلیق}}از نظر صفحه‌آرایی، سراج‌الاطفال شبیه سراج‌الاخبار بود و در وسط این نشریه، لوگوی آن به خط ثلث نوشته شده و در سمت راست آن نیز دربارهٔ اشتراک نشریه مطالبی آمده بود. همچنین، در سمت چپ نام محمود طرزی به‌عنوان مدیر مسئول نشریه دیده می‌شد. در قسمت پایین سمت چپ این عبارت جلب توجه می‌کرد که «ضمیمه سراج‌الاخبار افغانیه با هم یک‌جا منتشر می‌شود و به‌غیر از سیاست از همه چیز بحث می‌کند و مسلک (رویکرد) آن روشن‌سازی افکار اطفال مکاتب دولت افغانستان است».<ref>[https://www.farsnews.ir/af/news/13951028001105/-سراج-الاطفال-نخستین-نشریه-کودکان-افغانستان-در-یک-قرن-پیش «سراج الاطفال نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری فارس.]</ref> تعداد صفحات سراج‌الاطفال، چهارصفحه در اندازهٔ ۳۱ در ۲۱ سانتی‌متر بود که در مطبعهٔ دارالسلطنه [[کابل]] هر پانزده روز یک‌بار به نشر می‌رسید.<ref>تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص61.</ref> سراج‌الاخبار با قیمت اشتراک سالانه کابل و نواحی ۵ روپیه، در شهرهای دیگر ۷ روپیه و در خارج به قیمت ۱۱ روپیه به فروش می‌رسید.<ref>جعغری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص140.</ref>
  {{پایان نستعلیق}}از نظر صفحه‌آرایی، سراج‌الاطفال شبیه سراج‌الاخبار بود و در وسط این نشریه، لوگوی آن به خط ثلث نوشته شده و در سمت راست آن نیز دربارهٔ اشتراک نشریه مطالبی آمده بود. همچنین، در سمت چپ نام محمود طرزی به‌عنوان مدیر مسئول نشریه دیده می‌شد. در قسمت پایین سمت چپ این عبارت جلب توجه می‌کرد که «ضمیمه سراج‌الاخبار افغانیه با هم یک‌جا منتشر می‌شود و به‌غیر از سیاست از همه چیز بحث می‌کند و مسلک (رویکرد) آن روشن‌سازی افکار اطفال مکاتب دولت افغانستان است».<ref>[https://www.farsnews.ir/af/news/13951028001105/-سراج-الاطفال-نخستین-نشریه-کودکان-افغانستان-در-یک-قرن-پیش «سراج الاطفال نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری فارس.]</ref> تعداد صفحات سراج‌الاطفال، چهارصفحه در اندازهٔ ۳۱ در ۲۱ سانتی‌متر بود که در مطبعهٔ دارالسلطنه [[کابل]] هر پانزده روز یک‌بار به نشر می‌رسید.<ref>تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص61.</ref> سراج‌الاخبار با قیمت اشتراک سالانه کابل و نواحی ۵ روپیه، در شهرهای دیگر ۷ روپیه و در خارج به قیمت ۱۱ روپیه به فروش می‌رسید.<ref>جعغری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص140.</ref>


=== پایان سراج‌الاطفال ===
===پایان سراج‌الاطفال===
سراج‌الاطفال در زمانی‌که طرزی مسئولیت وزارت خارجه را برعهده گرفت، از شمارهٔ هشتم، سال هشتم به بعد همراه با سراج‌الاخبار از نشر بازماند و بعد از او به عبدالهادی داوی انتقال یافت.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص67.</ref> عبدالهادی داوی به‌عنوان مدیرمسئول این نشریه پیشنهاد کرد شمارهٔ شانزدهم با ارتقا سطح علمیِ مقالات، منتشر شود زیرا در آن زمان بیشترین خوانندگان سراج‌الاطفال بزرگسالان بودند.<ref>تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص61.</ref> این دوره از سراج‌الاطفال نیز بعد از ۱۶ شماره دیگر منتشر نشد.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص66.</ref>
سراج‌الاطفال در زمانی‌که طرزی مسئولیت وزارت خارجه را برعهده گرفت، از شمارهٔ هشتم، سال هشتم به بعد همراه با سراج‌الاخبار از نشر بازماند و بعد از او به عبدالهادی داوی انتقال یافت.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص67.</ref> عبدالهادی داوی به‌عنوان مدیرمسئول این نشریه پیشنهاد کرد شمارهٔ شانزدهم با ارتقا سطح علمیِ مقالات، منتشر شود زیرا در آن زمان بیشترین خوانندگان سراج‌الاطفال بزرگسالان بودند.<ref>تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص61.</ref> این دوره از سراج‌الاطفال نیز بعد از ۱۶ شماره دیگر منتشر نشد.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص66.</ref>


== {{درشت|ارشاد النسوان}} ==
=={{درشت|ارشاد النسوان}}==
محمود طرزی مدیر مسئول نشریهٔ سراج‌الاخبار، از همان آغاز انتشار نشریهٔ خود به آموزش و پرورش بانوان نیز توجه نشان داد. از شمارهٔ هفتم تا شمارهٔ بیست‌وچهارم سال سوم سراج‌الاخبار افغانیه مباحث مربوط به زندگی خانوادگی و معرفی زنان نام‌آور در ستون نام‌آوران زنان جهان درج شد.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص166.</ref> علاوه بر چاپ خبرهایی دربارهٔ زنان کشورهای دیگر، طرزی مقاله‌های متعددی نیز در این زمینه نوشت یا ترجمه کرد. روزنامه‌های فارسی همچون خاتونان [[ایران]] نیز در این روزنامه بازنشر می‌شد.<ref>پروین، «تاریخ مطبوعات: یکصدمین سال انتشار سراج‌الاخبار / روزنامه پیشتاز افغانستان»، 1390ش، ص559.</ref> طرزی هدف این ستون در سراج‌الاخبار را آگاهی زنان [[افغانستان]] از وضعیت دیگر زنان جهان و تدوین کتابی در این حوزه می‌دانست.<ref>عصمتی، ناموران زنان جهان در سراج‌الاخبار افغانیه، 1366ش، ص7.</ref> بعد از گذشت نیم‌قرن از نخستین شمارهٔ سراج‌الاخبار،<ref>جعفری خانقاه، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، 1388ش، ص15.</ref> در ۱۲۹۹ش روزنامه‌ای با نام ارشادالنسوان با مدیریت همسر طرزی منتشر شد.<ref>پروین، «تاریخ مطبوعات: یکصدمین سال انتشار سراج‌الاخبار / روزنامه پیشتاز افغانستان»، 1390ش، ص560.</ref>
محمود طرزی مدیر مسئول نشریهٔ سراج‌الاخبار، از همان آغاز انتشار نشریهٔ خود به آموزش و پرورش بانوان نیز توجه نشان داد. از شمارهٔ هفتم تا شمارهٔ بیست‌وچهارم سال سوم سراج‌الاخبار افغانیه مباحث مربوط به زندگی خانوادگی و معرفی زنان نام‌آور در ستون نام‌آوران زنان جهان درج شد.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص166.</ref> علاوه بر چاپ خبرهایی دربارهٔ زنان کشورهای دیگر، طرزی مقاله‌های متعددی نیز در این زمینه نوشت یا ترجمه کرد. روزنامه‌های فارسی همچون خاتونان [[ایران]] نیز در این روزنامه بازنشر می‌شد.<ref>پروین، «تاریخ مطبوعات: یکصدمین سال انتشار سراج‌الاخبار / روزنامه پیشتاز افغانستان»، 1390ش، ص559.</ref> طرزی هدف این ستون در سراج‌الاخبار را آگاهی زنان افغانستان از وضعیت دیگر زنان جهان و تدوین کتابی در این حوزه می‌دانست.<ref>عصمتی، ناموران زنان جهان در سراج‌الاخبار افغانیه، 1366ش، ص7.</ref> بعد از گذشت نیم‌قرن از نخستین شمارهٔ سراج‌الاخبار،<ref>جعفری خانقاه، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، 1388ش، ص15.</ref> در ۱۲۹۹ش روزنامه‌ای با نام ارشادالنسوان با مدیریت همسر طرزی منتشر شد.<ref>پروین، «تاریخ مطبوعات: یکصدمین سال انتشار سراج‌الاخبار / روزنامه پیشتاز افغانستان»، 1390ش، ص560.</ref>


ارشادالنسوان در روز پنج‌شنبه اول [[فروردین]] ۱۳۰۰ش<ref>بینوا، «ارشادالنسوان»، 1330ش، ص14.</ref> مطابق با سومین سال حکومت امان‌الله خان تأسیس شد.<ref>[https://mariadaro.com/archives/13046 موحدی، «ارشادالنسوان، نخستین نشریه‌ی ویژۀ‌ی زنان در افغانستان»، وب‌سایت مارو دارو.]</ref> شماری از منابع نوشته‌اند که این نشریه شش‌ماه فعالیت کرد و سپس متوقف شد،<ref>[https://nimrokhmedia.com/2022/12/19/the-first-magazine-for-women/ ارزگانی، «اولین نشریه ویژۀ زنان در افغانستان»، وب‌سایت نیمرخ.]</ref> اما شماری دیگر زمان تعطیلی آن را در سال ۱۳۰۷ش و همزمان با پایان سلطنت امان‌الله خان می‌دانند. ارشادالنسوان با مدیریت اسمار سمیه معروف به «بی‌بی عربی»، همسر محمود طرزی آغاز به کار کرد. همچنین، روح‌افزا معروف به «منشیه»، دختر محمدزمان خان طرزی و خواهر حبیب‌الله خان سردبیری روزنامه را بر عهده داشتند.<ref>جعفری خانقاه، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، 1388ش، ص15.</ref> صاحب امتیاز این نشریه نیز دولت افغانستان بود.<ref>تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص78.</ref> ارشادالنسوان برای تمامی زنان [[افغانستان]] منتشر می‌شد، اما به‌دلیل شروع تازهٔ تعلیم و تربیت در کشور، مخاطبان زیادی نداشت.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص168.</ref> تنها گروه خاصی از زنان که باسواد، نیمه‌سواد یا از طبقهٔ بالای کشور بودند، نشریه را دنبال می‌کردند.<ref>تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص77.</ref>
ارشادالنسوان در روز پنج‌شنبه اول [[فروردین]] ۱۳۰۰ش<ref>بینوا، «ارشادالنسوان»، 1330ش، ص14.</ref> مطابق با سومین سال حکومت امان‌الله خان تأسیس شد.<ref>[https://mariadaro.com/archives/13046 موحدی، «ارشادالنسوان، نخستین نشریه‌ی ویژۀ‌ی زنان در افغانستان»، وب‌سایت مارو دارو.]</ref> شماری از منابع نوشته‌اند که این نشریه شش‌ماه فعالیت کرد و سپس متوقف شد،<ref>[https://nimrokhmedia.com/2022/12/19/the-first-magazine-for-women/ ارزگانی، «اولین نشریه ویژۀ زنان در افغانستان»، وب‌سایت نیمرخ.]</ref> اما شماری دیگر زمان تعطیلی آن را در سال ۱۳۰۷ش و همزمان با پایان سلطنت امان‌الله خان می‌دانند. ارشادالنسوان با مدیریت اسمار سمیه معروف به «بی‌بی عربی»، همسر محمود طرزی آغاز به کار کرد. همچنین، روح‌افزا معروف به «منشیه»، دختر محمدزمان خان طرزی و خواهر حبیب‌الله خان سردبیری روزنامه را بر عهده داشتند.<ref>جعفری خانقاه، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، 1388ش، ص15.</ref> صاحب امتیاز این نشریه نیز دولت افغانستان بود.<ref>تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص78.</ref> ارشادالنسوان برای تمامی زنان [[افغانستان]] منتشر می‌شد، اما به‌دلیل شروع تازهٔ تعلیم و تربیت در کشور، مخاطبان زیادی نداشت.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص168.</ref> تنها گروه خاصی از زنان که باسواد، نیمه‌سواد یا از طبقهٔ بالای کشور بودند، نشریه را دنبال می‌کردند.<ref>تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص77.</ref>


=== شکل و قالب ارشاد النسوان ===
===شکل و قالب ارشاد النسوان===
از سمت راست به چپ این روزنامه، در ابتدا، سمبلی دیده می‌شود که در وسط آن، یک کتاب، شمشیر و دوات را بین دو خوشهٔ گندم قرار داده‌اند. عبارت «هفته‌ای یک‌بار نشر می‌شود» زیر قیمت نشریه به چشم می‌خورد.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص171.</ref> ارشاد به‌صورت سه ستون در صفحه<ref>تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص78.</ref> روی کاغذ نازک پسته‌ای رنگ و در هشت صفحه به [[زبان دری]] منتشر می‌شد. تیراژ آن ۳۰۰ شماره و اندازهٔ آن در سال اول ۱۵*۱۰ اینچ و از شمارهٔ یازده ۹*۱۱ اینچ بوده است.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص171.</ref>
از سمت راست به چپ این روزنامه، در ابتدا، سمبلی دیده می‌شود که در وسط آن، یک [[کتاب]]، شمشیر و دوات را بین دو خوشهٔ گندم قرار داده‌اند. عبارت «هفته‌ای یک‌بار نشر می‌شود» زیر قیمت نشریه به چشم می‌خورد.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص171.</ref> ارشاد به‌صورت سه ستون در صفحه<ref>تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص78.</ref> روی کاغذ نازک پسته‌ای رنگ و در هشت صفحه به [[زبان دری]] منتشر می‌شد. تیراژ آن ۳۰۰ شماره و اندازهٔ آن در سال اول ۱۵*۱۰ اینچ و از شمارهٔ یازده ۹*۱۱ اینچ بوده است.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص171.</ref>


=== محتوای ارشاد النسوان ===
===محتوای ارشاد النسوان===
ارشادالنسوان هفته‌نامهٔ ادبی، فرهنگی، اجتماعی و خبری بود که در کنار درج اخبار داخلی و خارجی و نوشتن از ترقی و انکشافات فرهنگی زنان در جهان، کشورهای اسلامی و کشورهای همسایه نیز مطالبی منتشر می‌کرد. هم‌چنین اخبار مربوط به امور زنان [[افغانستان]] مثل میله‌ها و سرگرمی‌ها نیز بخشی از ارشادالنسوان را به خود اختصاص می‌داد.<ref>[http://www.afghan-dic.com:8080/Afg_especial/oria_n_marefi_rasmia_tarzi.pdf اوریا، «ارشادالنسوان»، وب‌سایت افغان‌دیک.]</ref> وقایع سیاسی جهان، حوادث جالب، قصه‌ها، اندرزها،<ref>تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص78.</ref>
ارشادالنسوان هفته‌نامهٔ ادبی، فرهنگی، اجتماعی و خبری بود که در کنار درج اخبار داخلی و خارجی و نوشتن از ترقی و انکشافات فرهنگی زنان در جهان، کشورهای اسلامی و کشورهای همسایه نیز مطالبی منتشر می‌کرد. هم‌چنین اخبار مربوط به امور زنان [[افغانستان]] مثل میله‌ها و سرگرمی‌ها نیز بخشی از ارشادالنسوان را به خود اختصاص می‌داد.<ref>[http://www.afghan-dic.com:8080/Afg_especial/oria_n_marefi_rasmia_tarzi.pdf اوریا، «ارشادالنسوان»، وب‌سایت افغان‌دیک.]</ref> وقایع سیاسی جهان، حوادث جالب، قصه‌ها، اندرزها،<ref>تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص78.</ref> مسائل اخلاقی، تربیتی، آشپزی، خیاطی، بچه‌داری و خانه‌داری نیز از جمله موضوعاتی بودند که به آنها پرداخته می‌شد.<ref>جعفری خانقاه، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، 1388ش، ص15-16.</ref> در این نشریه گاهی ملکه ثریا همسر شاه امان‌الله خان نیز نوشته‌های روشنگرانه‌ای برای زنان می‌نوشت. این مطالب، نه‌تنها زنان را در [[زندگی]] خانوادگی کمک می‌کرد؛ بلکه آنها را در جهت دست‌یابی به علوم و فنون معاصر و رسیدن به یک زندگی اجتماعی بهتر تشویق می‌کرد.<ref>[http://www.khorasanzameen.net/php/readtester.php?id=762 نادری، «نخستین تجربۀ مطبوعات آزاد در افغانستان»، وب‌سایت خراسان زمین.]</ref>


مسائل اخلاقی، تربیتی، آشپزی، خیاطی، بچه‌داری و خانه‌داری نیز از جمله موضوعاتی بودند که به آنها پرداخته می‌شد.<ref>جعفری خانقاه، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، 1388ش، ص15-16.</ref> در این نشریه گاهی ملکه ثریا همسر شاه امان‌الله خان نیز نوشته‌های روشنگرانه‌ای برای زنان می‌نوشت. این مطالب، نه‌تنها زنان را در زندگی خانوادگی کمک می‌کرد؛ بلکه آنها را در جهت دست‌یابی به علوم و فنون معاصر و رسیدن به یک زندگی اجتماعی بهتر تشویق می‌کرد.<ref>[http://www.khorasanzameen.net/php/readtester.php?id=762 نادری، «نخستین تجربۀ مطبوعات آزاد در افغانستان»، وب‌سایت خراسان زمین.]</ref>
شماره‌های ۱۵ و ۱۶ این نشریه در وب‌سایت مرکز منبع معلومات افغانستان در دانشگاه [[کابل]] (ACKU) موجود است که اولی در روز پنجشنبه دوم ماه سرطان ([[تیر]]) و دومی در روز پنجشنبه ۲۳ ماه سنبله ([[شهریور]]) ۱۳۰۰ش منتشر شده و هر دو هشت صفحه دارند. نسخه‌های اصلی این نشریه در آرشیو ملی افغانستان نگهداری می‌شود. اکنون شماری از نسخه‌های دور سوم فعالیت این نشریه نیز در وب‌سایت مرکز منبع معلومات افغانستان در دانشگاه کابل موجود است.<ref>[https://nimrokhmedia.com/2022/12/19/the-first-magazine-for-women/ ارزگانی، «اولین نشریه ویژۀ زنان در افغانستان»، وب‌سایت نیمرخ.]</ref>


شماره‌های ۱۵ و ۱۶ این نشریه در وب‌سایت مرکز منبع معلومات [[افغانستان]] در دانشگاه [[کابل]] (ACKU) موجود است که اولی در روز پنجشنبه دوم ماه سرطان ([[تیر]]) و دومی در روز پنجشنبه ۲۳ ماه سنبله ([[شهریور]]) ۱۳۰۰ش منتشر شده و هر دو هشت صفحه دارند. نسخه‌های اصلی این نشریه در آرشیو ملی افغانستان نگهداری می‌شود. اکنون شماری از نسخه‌های دور سوم فعالیت این نشریه نیز در وب‌سایت مرکز منبع معلومات افغانستان در دانشگاه کابل موجود است.<ref>[https://nimrokhmedia.com/2022/12/19/the-first-magazine-for-women/ ارزگانی، «اولین نشریه ویژۀ زنان در افغانستان»، وب‌سایت نیمرخ.]</ref>
===دوره‌های بعدی ارشاد النسوان===
 
=== دوره‌های بعدی ارشاد النسوان ===
دورهٔ دوم انتشار نشریه در [[آبان]] ۱۳۷۳ش در [[کابل]] در زمان برهان‌الدین ربانی<ref>تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص78.</ref> زیر نظر ریاست امور زنان حکومت مجاهدین به سردبیری لیلا صراحت و صاحب‌امتیازی مؤسسهٔ عالی نسوان در تیراژ ۱۰۰۰ نسخه در ۸ صفحه به چاپ رسید اما در [[مهر]] ۱۳۷۵ش با سقوط کابل به‌دست گروه طالبان<ref>[https://nimrokhmedia.com/2022/12/19/the-first-magazine-for-women/ ارزگانی، «اولین نشریه ویژۀ زنان در افغانستان»، وب‌سایت نیمرخ.]</ref> از ادامهٔ انتشار بازماند. پس از آن، با سقوط طالبان و روی کار آمدن دولت حامد کرزی دورهٔ سوم ارشادالنسوان با عنوان ارگان انتشاراتی وزارت امور زنان در کابل، در سال ۱۳۸۰ش با مسئولیت نیلاب پژواک آغاز شد و به انتشار خود در ۱۲ صفحهٔ رنگی ادامه داد.<ref>جعفری خانقاه، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، 1388ش، ص16.</ref> پس از تحولات ۱۴۰۰ش این نشریه دیگر منتشر نشد.
دورهٔ دوم انتشار نشریه در [[آبان]] ۱۳۷۳ش در [[کابل]] در زمان برهان‌الدین ربانی<ref>تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص78.</ref> زیر نظر ریاست امور زنان حکومت مجاهدین به سردبیری لیلا صراحت و صاحب‌امتیازی مؤسسهٔ عالی نسوان در تیراژ ۱۰۰۰ نسخه در ۸ صفحه به چاپ رسید اما در [[مهر]] ۱۳۷۵ش با سقوط کابل به‌دست گروه طالبان<ref>[https://nimrokhmedia.com/2022/12/19/the-first-magazine-for-women/ ارزگانی، «اولین نشریه ویژۀ زنان در افغانستان»، وب‌سایت نیمرخ.]</ref> از ادامهٔ انتشار بازماند. پس از آن، با سقوط طالبان و روی کار آمدن دولت حامد کرزی دورهٔ سوم ارشادالنسوان با عنوان ارگان انتشاراتی وزارت امور زنان در کابل، در سال ۱۳۸۰ش با مسئولیت نیلاب پژواک آغاز شد و به انتشار خود در ۱۲ صفحهٔ رنگی ادامه داد.<ref>جعفری خانقاه، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، 1388ش، ص16.</ref> پس از تحولات ۱۴۰۰ش این نشریه دیگر منتشر نشد.


== پانویس ==
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}


== منابع ==
==منابع==
{{آغاز منابع}}
{{آغاز منابع}}
* آقابابایی دستجردی، «سراج الاخبار افغانیه»، دانشنامهٔ جهان اسلام، تهران، مؤسسهٔ فرهنگی هنری کتاب مرجع، ۱۳۹۶ش.
* آقابابایی دستجردی، «سراج الاخبار افغانیه»، دانشنامهٔ جهان اسلام، تهران، مؤسسهٔ فرهنگی هنری کتاب مرجع، ۱۳۹۶ش.

نسخهٔ کنونی تا ۲۷ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۰۹:۰۴

نشریه‌های قدیمی افغانستان؛ رسانه‌های مکتوب و اثرگذار بر فرهنگ و جامعه افغانستان از نیمهٔ قرن نوزدهم تا نیمهٔ قرن بیستم.

نشریه‌های قدیمی افغانستان بازتابی از تحولات فکری و فرهنگی جامعه در طول نیم قرن تاریخ این کشور بودند. در نیمهٔ دوم قرن نوزدهم، نشریاتی مانند شمس‌النهار و کابل پلی بین سنت و تجدد و نخبگان را با مفاهیم مدرنیته آشنا کردند. در دورهٔ بعد، سراج‌الاخبار به رهبری محمود طرزی، گفتمان ناسیونالیسم و تجددخواهی را ترویج کرد و به نقد ساختارهای سنتی پرداخت. این نشریه نقش مهمی در بیداری سیاسی و گسترش آموزش همگانی داشت. در نیمهٔ اول قرن بیستم نشریهٔ ارشاد النسوان تأسیس شد و این نشریه با محتوای آموزشی، اجتماعی و فرهنگی، نقش مهمی در آگاهی‌بخشی و تشویق زنان به مشارکت در عرصه‌های علمی و اجتماعی ایفا کرد.

تعریف نشریه‌های قدیمی افغانستان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نشریات قدیمی افغانستان به‌عنوان رسانه‌های مکتوب دوره‌های تاریخی مختلف، ابزارهای انتقال مفاهیم مدرنیته، ناسیونالیسم و ایدئولوژی‌های سیاسی به‌شمار می‌روند. این نشریات با کارکرد دوگانهٔ اطلاع‌رسانی و آموزشی، نقش مؤثری در شکل‌دهی به گفتمان‌های فکری و فرهنگی ایفا کردند. این نشریه‌ها از منظر ساختاری، اغلب با حمایت دولتی منتشر شده و از چاپ سنگی تا روش‌های پیشرفته‌تر را در بر می‌گرفت. محتوای آنها ترکیبی از اخبار داخلی و خارجی، تحلیل‌های سیاسی، مسائل اجتماعی و مطالب علمی بود. از نظر زبانی، به‌طور عموم به زبان فارسی و با اثرپذیری از ادبیات کلاسیک و واژه‌های عربی منتشر می‌شد. محققان این نشریات را به‌عنوان آرشیوی ارزشمند، اسناد معتبری برای مطالعه تحولات تاریخی، فرهنگی و سیاسی افغانستان می‌دانند که در ایجاد فضای نقد اجتماعی و بسترسازی برای تحولات فکری نقش غیرقابل انکار داشت.[۱]

تاریخچه نشریه‌های افغانستان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

شمس‌النهار به‌عنوان نخستین نشریهٔ رسمی افغانستان، در دوران شیرعلی‌خان با نگارش مولوی عبدالقادر پیشاوری به زبان فارسی منتشر شد. این نشریه هفتگی که با حمایت مالی دولت در چاپخانه دولتی چاپ می‌شد، نقش مهمی در اطلاع‌رسانی و آشنایی نخبگان با تحولات جهانی ایفا کرد. فعالیت آن تا زمان حملهٔ دوم انگلیس در ۱۸۷۹م ادامه یافت و پس از درگذشت شیرعلی‌خان متوقف شد. شمس‌النهار به‌عنوان «مادر مطبوعات افغانستان» شناخته می‌شود. با روی کار آمدن امیر حبیب‌الله، پس از ۲۸ سال وقفه، نشریه سراج‌الاخبار در ۱۹۰۶ مجوز انتشار یافت. این نشریه که ابتدا توقیف شد، با تلاش‌های محمود طرزی احیا شد و به مدت ۸ سال به فعالیت ادامه داد. در همین دوره، سراج‌الاطفال به‌عنوان نخستین نشریهٔ ویژه کودکان توسط طرزی منتشر شد که هر ۱۵ روز یک‌بار انتشار می‌یافت و پس از ۱۶ شماره تعطیل شد.[۲]

دوران امان‌الله خان شاهد گسترش کمّی و کیفی مطبوعات بود. سراج‌الاخبار با نام جدید «امان افغان» به فعالیت ادامه داد و تعداد نشریات به ۲۳ عنوان در قالب روزنامه، مجله هفتگی، ماهنامه، فصلنامه و سالنامه رسید. این نشریات به‌طور عموم به زبان فارسی منتشر می‌شد. اولین نشریهٔ غیردولتی به‌نام «انیس» بود که در ۱۹۲۷م به زبان پشتو منتشر شد و نیز نشریه «افغان» به دو زبان فارسی و پشتو تأسیس شد. همچنین این دوره زمینه‌ساز رشد مطبوعات مستقل و تنوع ژانرهای انتشاراتی از روزنامه تا سالنامه بود. دورهٔ محمدنادرشاه با حاکمیت نظام آمرانه بر مطبوعات همراه بود. در زمان محمدظاهر شاه، ابتدا فضای مطبوعاتی محدود شد، اما با صدارت شاه محمود خان، نشریات مستقل مانند ندای خلق، وطن و آیینه امکان انتشار یافتند. دهه دموکراسی (۱۹۶۳–۱۹۷۳) اوج آزادی مطبوعات بود که با تصویب قوانین جدید، نشریات حزبی و مستقل به‌طور گسترده فعالیت کردند.[۳]

زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی نشریه‌های قدیمی افغانستان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

دوران بیداری اولیه و اثرپذیری از مدرنیته

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در نیمهٔ دوم قرن نوزدهم، افغانستان تحت حکومت شیرعلی‌خان شاهد نخستین مواجهه‌های جدی با مفاهیم مدرنیته و نظام‌های اداری غربی بود. انتشار نشریهٔ شمس‌النهار (و به روایتی نشریهٔ کابل در دورهٔ محمداعظم خان) بازتابی از این تحول فکری بود که هدف آن اطلاع‌رسانی دولتی و آشنایی نخبگان با تحولات جهانی محسوب می‌شد. این نشریات در فضایی منتشر شدند که جامعهٔ افغانستان هنوز در چارچوب ساختارهای سنتی قرار داشت و مطبوعات به مثابهٔ پلی بین سنت و تجدد عمل می‌کردند.[۴]

عصر روشنفکری و ناسیونالیسم فرهنگی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در دورهٔ امیر حبیب‌الله و امان‌الله، با بازگشت تحصیل‌کردگان از خارج و گسترش مدارس جدید، گفتمان ناسیونالیسم و تجددخواهی شکل گرفت. نشریهٔ سراج‌الاخبار به سردبیری محمود طرزی، به‌عنوان ارگان این جریان فکری، به ترویج مفاهیمی مانند وطن‌پرستی، قانون‌گرایی و آموزش همگانی پرداخت. در این دوره، مطبوعات به ابزاری برای نقد ساختارهای سنتی و ترویج ارزش‌های مدرن تبدیل شدند و بر شکاف بین نسل قدیم و جدید تأثیر گذاشتند.[۵]

ویژگی‌های نشریات قدیمی افغانستان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. وابستگی به حاکمیت: اغلب نشریات با حمایت مالی دولت منتشر می‌شدند و به‌عنوان ابزار تبلیغاتی حکومت عمل می‌کردند؛
  2. اثرپذیری از تحولات سیاسی: انتشار یا توقف نشریات به‌طور مستقیم تحت تأثیر کودتاها، تغییر و مداخلات خارجی بود؛
  3. حاکمیت زبان فارسی: زبان فارسی به‌عنوان زبان اصلی و مسلط در اکثریت قریب به اتفاق نشریات قدیمی افغانستان مورد استفاده قرار می‌گرفت. این مسئله به‌وضوح نشان دهندهٔ جایگاه ریشه‌دار این زبان در عرصه فرهنگ، ادب، سیاست و سبک زندگی افغانستان تا دوره‌های متأخر بود؛
  4. کارکرد آموزشی و روشنفکری: بسیاری از نشریات به‌ویژه در دوره‌های اصلاحات، نقش انتقال دانش و بیداری اجتماعی را ایفا می‌کردند؛
  5. محدودیت‌های زیرساختی: کمبود امکانات چاپ، پایین‌بودن تیراژ و مشکلات مالی از موانع اصلی تداوم فعالیت نشریات بود.[۶]

شمس‌النهار

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

شمس‌النهار نخستین روزنامهٔ رسمی افغانستان در دورهٔ دوم پادشاهی امیرعلی شیرخان در ۱۸۷۵م تأسیس شد. افغانستان پس از هندوستان، قفقاز و ایران چهارمین کشوری است که روزنامه‌ای به زبان فارسی منتشر کرد.[۷] چاپ نخستین شمارهٔ این روزنامه، هفتهٔ آخر شعبان[۸] مصادف با ۱۵ ذی‌الحجۀ ۱۲۹۰ق بوده است.[۹] شمس‌النهار با پیشنهاد سید جمال‌الدین و توسط امیرعلی شیرخان تأسیس شد. مدیریت آن نیز با میرزا عبدالعلی بود.[۱۰] شمس‌النهار در راستای اصلاحات کشور و انتشار اخبار، گزارش‌ها، اعلامیه‌ها و بیانیه‌های دربار و با هزینه و سرپرستی دربار ایجاد شد.[۱۱]

ویژگی‌های شمس‌النهار

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

شمس‌النهار در ۱۶ صفحه، در اندازه‌های ۵/۱۵ اینچ عرض و ۱۰ اینچ طول در چاپخانهٔ دولتی[۱۲] به چاپ می‌رسید.[۱۳] اشتراک اخبار در صورت پیش خرید ۲۰ روپیهٔ شاهی و بعد از انتشار ۲۵ روپیهٔ شاهی بود. همچنین قیمت اشتراک شش‌ماهه ۱۰ روپیه و یک شمارهٔ آن ده آنه بود.[۱۴] متن آن با خط نستعلیق در کاغذ سفید نوشته شده و امور نشریات به‌صورت سیستم سنگی یا لیتوگرافی صورت می‌گرفت. همچنین، از خط‌کشی و کارهای هنری برای تزیین قالب استفاده می‌شد.[۱۵] در صفحهٔ اول روزنامه عنوان شمس‌النهار کابل بین صورت دو شیر که هر دو در یک دست شمشیر و در دست دیگر عنوان شمس‌النهار کابل را دارند جلب توجه می‌کرد.[۱۶] دو شمشیر کنایه و اشاره‌ای به اسم امیر داشت که از کلمهٔ شیر و علی ساخته شده و لقب حضرت علی، اسدالله، یعنی شیر خدا بود.[۱۷] بعد از آن نام و تاریخ به قمری نوشته شده و شرح اشتراک نیز پس از آن ثبت شده است.[۱۸]

علاوه‌بر آن، در سه طرف سرلوحهٔ شیر و شمشیر جریده شعر زیر درج شده است:[۱۹]الگو:آغاز نستعلیق 

الگو:شعر

الگو:ب
الگو:ب
الگو:ب
الگو:ب
الگو:پایان شعر
الگو:پایان نستعلیقترتیب انتشار روزنامهٔ شمس‌النهار در ابتدا به‌صورت هفتگی و پس از شمارهٔ نهم یا دهم به‌صورت ماهنامه منتشر شد.[۲۰] محتوای شمس‌النهار، شامل اطلاعات و اخبار خارج و داخل از روزنامه‌های داخلی و خارجی ترجمه شده[۲۱] و غالب مطالب آن برگرفته از روزنامه‌های هندی و اردوی چاپ هند بود.[۲۲] از روزنامه‌های اخبار عالم، اخبار عام لاهور، اخبار کوه نور، طلسم حیرت، اخبار انجمن پنجاب نیز در شمس‌النهار به‌عنوان منبع نام برده شده است.[۲۳] در شمارهٔ ۱۱ نشریه، از بدخشان خبری کار شده و از لفظ انگلیسی «کارسپاندت» برای نامه‌نگاری استفاده شده که نشان می‌دهد شمس‌النهار از نامه‌نگاران در برخی نقاط کشور بهره می‌برده است. مقالات و مطالب این نشریه توسط «عبدالقادر پیشاوری» و تعدادی از مترجم‌ها نوشته می‌شد.[۲۴]

در میان مطالب شمس‌النهار ترجمه‌هایی نیز به‌چشم می‌خورند؛ بنابراین، اولین نسل مترجمان رسمی افغانستان را می‌توان به دوران امیر شیرعلی‌خان منتسب کرد. این مترجمان به ترجمهٔ برخی مطالب از مجلات خارجی اقدام و سپس آن را در شمس‌النهار منتشر می‌کردند و بدین ترتیب بسیاری را از تحولات خارج از افغانستان، آشنا کردند.[۲۵] در یکی از اعلان‌های شمس‌النهار با عنوان اطلاع ضروری متنی خطاب به خوانندگان سرزمین هند و پشتونستان آمده که نشان می‌دهد این اخبار در سرزمین‌های خارج نیز خواننده داشته است.[۲۶] شمس‌النهار به‌مدت ۵ سال منتشر و در نهایت پس از حملهٔ انگلیسی‌ها نشر آن در ۱۸۷۸م متوقف شد.[۲۷]

تأثیر شمس‌النهار بر تحول فکری و فرهنگی افغانستان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

روزنامه شمس‌النهار به‌عنوان نخستین نشریهٔ رسمی افغانستان، نقش مهمی در تحولات فکری و فرهنگی این کشور ایفا کرد. این روزنامه با انتشار اخبار، تحلیل‌های سیاسی و ترجمهٔ متون خارجی، پنجره‌ای به سوی جهان خارج گشود و نخبگان افغانستان را با مفاهیم مدرنیته و تجدد آشنا ساخت. از سوی دیگر فعالیت شمس‌النهار زمینه‌ساز تولد مطبوعات نوین در افغانستان شد و الگویی برای روزنامه‌نگاری مدرن ارائه داد. همچنین، شمس‌النهار با ایجاد فضای نقد و گفت‌وگو، بستر لازم برای شکل‌گیری گفتمان‌های روشنفکری را فراهم آورد. این نشریه به‌عنوان الهام‌بخش نسل بعدی روزنامه‌نگاران، از جمله محمود طرزی، نقش کلیدی در تأسیس مطبوعات مستقل و گسترش فرهنگ مکتوب در افغانستان داشت.[۲۸]

سراج‌الاخبار

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

سراج‌الاخبار بعد از شمس‌النهار دومین روزنامه‌ای بود که به زبان فارسی در افغانستان چاپ و منتشر شد. محمود طرزی با انتشار این روزنامه، کانون تازهٔ فکری در افغانستان به وجود آورد. از جمله موضوعات این روزنامه می‌توان به موضوعات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی اشاره کرد که در قالب نثری خاص و محتوایی غنی تولید می‌شدند. سراج‌الاخبار به‌عنوان یک روزنامهٔ دولتی در دو دوره منتشر شد و فرازوفرودهایی را طی کرد: دورهٔ اول: اولین‌بار این روزنامه تحت نظر عبدالرئوف، مدرس مدرسهٔ شاهی افغانستان در ۲۲ عقرب (دی) ۱۲۸۴ش، به‌صورت رسمی منتشر شد. این روزنامه در دورهٔ اول به‌نام سراج‌الاخبار افغانستان معروف بود که پانزده روز یک‌بار منتشر می‌شد.[۲۹] عبدالرئوف در مقدمهٔ اولین شماره به ضرورت نشر اخبار اشاره کرده و از آیات قرآن و گفته‌های پیامبر استفاده کرد.[۳۰] در صفحهٔ اخبار آن «سراج‌الاخبار افغانستان» به خط ثلث عربی نگارش شده و در بالای صفحه این دو بیت نوشته شده بود:[۳۱]الگو:آغاز نستعلیق 

الگو:شعر
الگو:ب
الگو:ب
الگو:پایان شعر
الگو:پایان نستعلیقبعد از انتشار یک شماره در ۳۶ صفحه،[۳۲] انگلیسی‌ها، واکنش تندی را نسبت به نشریه نشان داده و با متقاعد ساختن شاه، نشریه را متوقف و مصادره کردند.[۳۳] دورهٔ دوم: سراج‌الاخبار بعد از شش سال خلأ فرهنگی و مطبوعاتی در ۱۶ میزان (مهر) ۱۲۹۰ش،[۳۴] با مسئولیت و سردبیری محمود طرزی انتشار یافت.[۳۵] سراج‌الاخبار در سال اول با حروف سنگی نستعلیق[۳۶] و در سال‌های بعدی با خط چاپی و حروف طباعتی منتشر شد و با چاپ عکس، شکل بهتری به خود گرفت.[۳۷] اندازهٔ کاغذ اخبار ۲۴*۲۳ سانتی‌متر و تیراژ آن در اوایل ۵۰۰ شماره بود که بعد از مدتی به ۱۰۰۰ شماره افزایش یافت.[۳۸] از شمارهٔ اول تا شمارهٔ دوازدهم این نشریه، شامل ۱۱ صفحه و از شمارهٔ دوازده به بعد در ۱۶ صفحه منتشر شد.[۳۹] شماره‌های بیست و چهارگانهٔ نشریه نیز در پایان هر سال در یک مجلد منتشر می‌شد. همچنین در پایان هر سال، رساله‌ای به‌عنوان ضمیمهٔ سراج‌الاخبار به خوانندگان نشریه هدیه می‌شد. از آغاز سال هشتم، نشریهٔ سراج‌الاطفال که طرزی راه‌اندازی کرده بود، به‌عنوان ضمیمهٔ سراج‌الاخبار افغانیه به خوانندگان هدیه می‌شد.[۴۰]

محتوای سراج‌الاخبار

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

سراج‌الاخبار یک نشریهٔ خبری، سیاسی و اجتماعی بود.[۴۱] مضمون اصلی نشریه را ناسیونالیزم آمیخته با پان‌اسلامیسم[۴۲] و مجادله با استعمار تشکیل می‌داد. ترویج معارف، مجادله با خرافات و تعلیم زبان پشتو هم از اهداف آن به‌شمار می‌رفت انتقاد غیرمستقیم به ناکارآمدی و راحت‌طلبی شاه و حاکمیت نیز در آن نوشته می‌شد.[۴۳] در این اثر تمام ژانرهای مطبوعاتی مانند ژانرهای اطلاعی، علمی، تحلیلی، تبلیغی، ادبی و بدیعی، دیده می‌شد.[۴۴]

نثر روزنامه، آمیزه‌ای از فارسی کهن و فارسی متعارف در افغانستان و ایران بود. نفوذ واژه‌های عربی بر نثر نشریه به‌گونه‌ای بود که نشریه، واژه‌های انگلیسی، روسی و نام‌های خاص را به تقلید از واژه‌های عربی به کار می‌برد؛ برای مثال، غزته، تلغراف، میقروسکوب، رنغون و سانفرانسیسقو. همچنین، به کاربردن واژه‌ها و ترکیب‌های زیبا از جمله دل‌آگاه، ترقی‌گستر، معرفت‌پرور، نکته‌دان، هیچ‌مدان، فسون‌انگیز، رزمگاه، بودوباش، در خور یادآوری است. علاوه بر آن، اشعار فارسی در روزنامه بازتاب یافته است.[۴۵]

محتوای سراج‌الاخبار بسیار متعدد و متنوع بود و طرز فکر مردم قرن ۱۹ و ۲۰م را نشان می‌داد. این روزنامه، بخش‌های بسیار سادهٔ اصول علوم جدید را مطرح کرده و نگارش ساده و علمی را وارد زبان فارسی کرد و زبان عامیانهٔ دری را در نوشتهٔ نظم و نثر وارد کرد. سراج‌الاخبار آثار پشتو را برای اولین‌بار منتشر کرد و همچنین تحقیقاتی در تاریخ و ادبیات افغانستان انجام داد. در شعر نیز با نشر آثار متقدمان، موضوعات اجتماعی، علمی، سیاسی و انتقادی را بیان کرد.[۴۶] سراج‌الاخبار جنبه‌های مختلف زندگی مردم افغانستان را منتشر می‌کرد. ستون‌هایی همچون زنان نامور جهان، علم ثروت، مقالات صحیه و طبیه، هوای کابل و مقالات فنیه[۴۷] در آن نوشته می‌شد و هدف این بود که به مردم نشان دهد در جهان چه می‌گذرد. علاوه بر آن، مطالب ضداستعماری نیز در این نشریه، منتشر می‌شد.[۴۸] مباحثه پیرامون علم و دین در نوشته‌های روزنامهٔ سراج‌الاخبار بازتاب فروانی داشت. همچنین، پخش و تبلیغ اندیشه‌های آزادی‌خواهانه و استقلال‌طلبانه در صفحه‌های نشریه جایگاه مهمی داشت.[۴۹]

اثرگذاری سراج‌الاخبار

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

از جمله اهداف اصلی این نشریه را بیداری و آگاهی مردم، ایجاد حس آزادی‌خواهی،[۵۰] پیشرفت، تغییر سبک زندگی،[۵۱] نوگرایی، پرورش روحیهٔ میهن‌پرستی و مبارزه با استعمار و کسب استقلال افغانستان از استعمار انگلیس می‌دانند. همچنین هدف از نشر مطالبی در مورد پیشرفت کشورهای دیگر، توجه دادن حکومت و تشویق مردم در جهت رشد و توسعه انسانی و ارتباط افغانستان با جهان بوده است.[۵۲]

برخی آثار سیاسی و اجتماعی سراج‌الاخبار عبارت است از:

  • سراج‌الاخبار نقش مهمی در تاریخ استقلال و آزادی افغانستان ایفا کرد و محل تربیت نسل جدیدی از آزادی‌خواهان و روشنفکران شد.[۵۳] سراج‌الاخبار را می‌توان بنیان‌گذار ترجمه‌های ادبی و علمی در افغانستان خواند.
  • از طریق ترجمه بعضی از همکاران سراج‌الاخبار و به‌ویژه شخص محمود طرزی، خوانندگان این نشریه با منابع ادبی غربی و ترکی آشنا شدند. گروهی نیز معتقدند که سراج‌الاخبار کانون پرورش اندیشه مشروطیت و استقلال‌خواهی بوده است. انتشار سراج‌الاخبار در ایجاد افکار عامه و بیداری شعور سیاسی در بین جوانان افغانستان تأثیر بسیاری داشته است.[۵۴]
  • روزنامه‌نگارانی که در دامان سراج‌الاخبار پرورش یافتند نه‌تنها در روزنامه‌نگاری دوره‌های بعدی، بلکه در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشور نیز به چهره‌های درخشانی بدل شدند. انتشار تازه‌ترین دست‌آوردهای علوم و تکنولوژی در سراج‌الاخبار در بالا بردن سطح آگاهی‌های علمی مردم اهمیت بسیاری داشته است.
  • همچنین نشریه در گسترش شعر تعلیمی، انتقادی و طنز، کار درخشانی انجام داده است. سراج‌الاخبار از طریق ایجاد یک شبکهٔ اطلاع‌رسانی، در ایجاد و گسترش فرهنگ مطالعه در افغانستان نیز اهمیت فراوانی داشته است.[۵۵]

در دوران جنگ جهانی اول، سراج‌الاخبار نشریهٔ شناخته شدهٔ فارسی‌زبان بود که در کشورهای آسیای میانه، ایران و هند هواداران زیادی داشت. سراج‌الاخبار در محافل آزادی‌خواهان هند و مشروطه‌طلبان ایران و جوانان آسیای میانه نیز تأثیرگذار بود.[۵۶] چنان‌که جوانان تاجیک به پیروی از اشعار تنبیهی سراج‌الاخبار شعر می‌سرودند.[۵۷]

پایان سراج‌الاخبار

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

انگلیسی‌ها نسبت به انتشار سراج‌الاخبار واکنش نشان دادند و شاه هم به طرزی اخطار داد. پس از مدتی امکانات مالی نشریه را قطع کردند و دستور به تغییر محل نشریه داده شد. در ۱۲۹۷ش این روزنامه برای همیشه، متوقف شد.[۵۸]

علاوه‌بر کتاب‌خانهٔ عامهٔ افغانستان، مجموعهٔ کامل سراج‌الاخبار در پژوهشکدهٔ بین‌المللی تاریخ اجتماعی آمستردام نگهداری شده و برای پژوهشگران و علاقه‌مندان قابل دسترس است.[۵۹] همچنین، مجموعه‌های ناقص سراج‌الاخبار در کتابخانه‌های مرکزی دانشگاه تهران، ابن‌مسکویه (اصفهان)، حقی اوز تاریخ کتبخانه سی (اسلامبول)، ایندیا آفیس (لندن)، بودلیان (آکسفورد)، کنگرهٔ آمریکا و دانشگاه پرینستون وجود دارد.[۶۰]

سراج‌الاطفال

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

سراج‌الاطفال، نشریه‌ای است که در سال آخر سلطنت امیر حبیب‌الله‌خان و به سردبیری محمود طرزی در کابل، آغاز به کار کرد. هدف از چاپ این نشریه، ارتقاء سطح فکری کودکان افغانستان با بیان مطالب علمی و تربیتی به زبان ساده بود. با گذشت ۴۵ سال از آغاز نخستین نشریهٔ افغانستان تا سال ۱۲۹۷ش، هیچ نشریه‌ای برای نوجوانان و جوانان وجود نداشت.[۶۱] این در حالی است که ۷ سال پیش از انتشار سراج‌الاطفال، محمود طرزی در ۱۶ شهریور ۱۲۹۰ش اولین شمارهٔ نشریهٔ «سراج‌الاخبار» را منتشر کرده بود.[۶۲]

محمود طرزی از آغاز انتشار سراج‌الاخبار به خوانندگان خود وعده داد که بعد از پایان هر سال کاری، یک هدیه به خوانندگان و مشترکان خود خواهد داد. او کتاب‌های مختلفی تا سال ششم انتشار نشریه به مشترکان هدیه داد اما در سال ۱۲۹۷ش که سال هشتم انتشار سراج‌الاخبار در پیش بود، محمود طرزی به خوانندگان خود وعده داد که در این سال نشریهٔ مخصوص کودکان افغانستان را منتشر خواهد کرد. در ۱۵ مهر ۱۲۹۷ش اولین شمارهٔ سراج‌الاطفال که با سراج‌الاخبار ضمیمه بود در ۴ صفحه در کابل منتشر شد.[۶۳] در زمان انتشار نخستین شمارهٔ سراج الاطفال، از عمر آموزش و پرورش افغانستان به‌شکل مدرن، چند سالی می‌گذشت.[۶۴] شش شماره از سراج‌الاطفال در دورهٔ حبیب‌الله و ده شماره در دوران امان‌الله خان منتشر شد.[۶۵]

سراج‌الاطفال دارای دو دورهٔ انتشار است. نخست به‌عنوان ضمیمهٔ سراج‌الاخبار افغانیه از ۱۵ مهر تا ۲۷ آذر ۱۲۹۷ش در ۵ شماره انتشار یافت.[۶۶] هرچند انتشار سراج‌الاخبار به‌صورت جداگانه هم انجام می‌شد.[۶۷] در دورهٔ دوم نیز این نشریه به‌همراه روزنامهٔ امان‌افغان توزیع شد.[۶۸]

موضوع سراج‌الاطفال

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

سراج‌الاطفال با هدف آگاهی جوانان و تعلیم مسائل تربیتی، تعلیمی، سرگرمی و دین‌داری منتشر شد. این نشریه، مطابق با اخبار مکاتب عالی در کشورهای پیشرفته، برای مطالعه و پرورش ذهن شاگردان آن زمان تأسیس شد.[۶۹] سراج‌الاطفال، مطالب و معلومات دینی، اخلاقی[۷۰] و دانش و پیشرفت‌های روز جهان[۷۱] و اخبار دگرگونی‌های جهان صنعت و زراعت[۷۲] را به زبان ساده و روان عرضه کرده و بدین‌ترتیب در پرورش ذهن و تربیت اطفال نقش پررنگی داشت.[۷۳] در سرمقالهٔ اولین شماره، محمود طرزی نوشت که سراج‌الاطفال، خوانندگان را از علوم و فنون نو و تربیت و آداب عقل‌پسند آگاه می‌کند، دماغ‌ها را به نکته‌های درس‌آموز و حکایات فایده‌اندوز، روشن می‌کند و در مکتب با کلمات ساده و شیرین دری ساعت خوشی را پدیدمی‌آورد.[۷۴]

قالب و شکل سراج‌الاطفال

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

سراج‌الاطفال در قالب شعر و داستان[۷۵] منتشر می‌شد. در این نشریه اشعاری به زبان کودکانه، بازی‌های فنی و برخی مسائل علمی به زبان ساده برای کودکان مطرح شده است.[۷۶] بخشی از شعر چاپ شده در شمارهٔ ششم سال ۱۳۳۷ش در نشریه سراج الاطفال به شرح زیر است:[۷۷]الگو:آغاز نستعلیق 

الگو:شعر
الگو:ب
الگو:ب
الگو:ب
الگو:ب
الگو:پایان شعر
الگو:پایان نستعلیقاز نظر صفحه‌آرایی، سراج‌الاطفال شبیه سراج‌الاخبار بود و در وسط این نشریه، لوگوی آن به خط ثلث نوشته شده و در سمت راست آن نیز دربارهٔ اشتراک نشریه مطالبی آمده بود. همچنین، در سمت چپ نام محمود طرزی به‌عنوان مدیر مسئول نشریه دیده می‌شد. در قسمت پایین سمت چپ این عبارت جلب توجه می‌کرد که «ضمیمه سراج‌الاخبار افغانیه با هم یک‌جا منتشر می‌شود و به‌غیر از سیاست از همه چیز بحث می‌کند و مسلک (رویکرد) آن روشن‌سازی افکار اطفال مکاتب دولت افغانستان است».[۷۸] تعداد صفحات سراج‌الاطفال، چهارصفحه در اندازهٔ ۳۱ در ۲۱ سانتی‌متر بود که در مطبعهٔ دارالسلطنه کابل هر پانزده روز یک‌بار به نشر می‌رسید.[۷۹] سراج‌الاخبار با قیمت اشتراک سالانه کابل و نواحی ۵ روپیه، در شهرهای دیگر ۷ روپیه و در خارج به قیمت ۱۱ روپیه به فروش می‌رسید.[۸۰]

پایان سراج‌الاطفال

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

سراج‌الاطفال در زمانی‌که طرزی مسئولیت وزارت خارجه را برعهده گرفت، از شمارهٔ هشتم، سال هشتم به بعد همراه با سراج‌الاخبار از نشر بازماند و بعد از او به عبدالهادی داوی انتقال یافت.[۸۱] عبدالهادی داوی به‌عنوان مدیرمسئول این نشریه پیشنهاد کرد شمارهٔ شانزدهم با ارتقا سطح علمیِ مقالات، منتشر شود زیرا در آن زمان بیشترین خوانندگان سراج‌الاطفال بزرگسالان بودند.[۸۲] این دوره از سراج‌الاطفال نیز بعد از ۱۶ شماره دیگر منتشر نشد.[۸۳]

ارشاد النسوان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

محمود طرزی مدیر مسئول نشریهٔ سراج‌الاخبار، از همان آغاز انتشار نشریهٔ خود به آموزش و پرورش بانوان نیز توجه نشان داد. از شمارهٔ هفتم تا شمارهٔ بیست‌وچهارم سال سوم سراج‌الاخبار افغانیه مباحث مربوط به زندگی خانوادگی و معرفی زنان نام‌آور در ستون نام‌آوران زنان جهان درج شد.[۸۴] علاوه بر چاپ خبرهایی دربارهٔ زنان کشورهای دیگر، طرزی مقاله‌های متعددی نیز در این زمینه نوشت یا ترجمه کرد. روزنامه‌های فارسی همچون خاتونان ایران نیز در این روزنامه بازنشر می‌شد.[۸۵] طرزی هدف این ستون در سراج‌الاخبار را آگاهی زنان افغانستان از وضعیت دیگر زنان جهان و تدوین کتابی در این حوزه می‌دانست.[۸۶] بعد از گذشت نیم‌قرن از نخستین شمارهٔ سراج‌الاخبار،[۸۷] در ۱۲۹۹ش روزنامه‌ای با نام ارشادالنسوان با مدیریت همسر طرزی منتشر شد.[۸۸]

ارشادالنسوان در روز پنج‌شنبه اول فروردین ۱۳۰۰ش[۸۹] مطابق با سومین سال حکومت امان‌الله خان تأسیس شد.[۹۰] شماری از منابع نوشته‌اند که این نشریه شش‌ماه فعالیت کرد و سپس متوقف شد،[۹۱] اما شماری دیگر زمان تعطیلی آن را در سال ۱۳۰۷ش و همزمان با پایان سلطنت امان‌الله خان می‌دانند. ارشادالنسوان با مدیریت اسمار سمیه معروف به «بی‌بی عربی»، همسر محمود طرزی آغاز به کار کرد. همچنین، روح‌افزا معروف به «منشیه»، دختر محمدزمان خان طرزی و خواهر حبیب‌الله خان سردبیری روزنامه را بر عهده داشتند.[۹۲] صاحب امتیاز این نشریه نیز دولت افغانستان بود.[۹۳] ارشادالنسوان برای تمامی زنان افغانستان منتشر می‌شد، اما به‌دلیل شروع تازهٔ تعلیم و تربیت در کشور، مخاطبان زیادی نداشت.[۹۴] تنها گروه خاصی از زنان که باسواد، نیمه‌سواد یا از طبقهٔ بالای کشور بودند، نشریه را دنبال می‌کردند.[۹۵]

شکل و قالب ارشاد النسوان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

از سمت راست به چپ این روزنامه، در ابتدا، سمبلی دیده می‌شود که در وسط آن، یک کتاب، شمشیر و دوات را بین دو خوشهٔ گندم قرار داده‌اند. عبارت «هفته‌ای یک‌بار نشر می‌شود» زیر قیمت نشریه به چشم می‌خورد.[۹۶] ارشاد به‌صورت سه ستون در صفحه[۹۷] روی کاغذ نازک پسته‌ای رنگ و در هشت صفحه به زبان دری منتشر می‌شد. تیراژ آن ۳۰۰ شماره و اندازهٔ آن در سال اول ۱۵*۱۰ اینچ و از شمارهٔ یازده ۹*۱۱ اینچ بوده است.[۹۸]

محتوای ارشاد النسوان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ارشادالنسوان هفته‌نامهٔ ادبی، فرهنگی، اجتماعی و خبری بود که در کنار درج اخبار داخلی و خارجی و نوشتن از ترقی و انکشافات فرهنگی زنان در جهان، کشورهای اسلامی و کشورهای همسایه نیز مطالبی منتشر می‌کرد. هم‌چنین اخبار مربوط به امور زنان افغانستان مثل میله‌ها و سرگرمی‌ها نیز بخشی از ارشادالنسوان را به خود اختصاص می‌داد.[۹۹] وقایع سیاسی جهان، حوادث جالب، قصه‌ها، اندرزها،[۱۰۰] مسائل اخلاقی، تربیتی، آشپزی، خیاطی، بچه‌داری و خانه‌داری نیز از جمله موضوعاتی بودند که به آنها پرداخته می‌شد.[۱۰۱] در این نشریه گاهی ملکه ثریا همسر شاه امان‌الله خان نیز نوشته‌های روشنگرانه‌ای برای زنان می‌نوشت. این مطالب، نه‌تنها زنان را در زندگی خانوادگی کمک می‌کرد؛ بلکه آنها را در جهت دست‌یابی به علوم و فنون معاصر و رسیدن به یک زندگی اجتماعی بهتر تشویق می‌کرد.[۱۰۲]

شماره‌های ۱۵ و ۱۶ این نشریه در وب‌سایت مرکز منبع معلومات افغانستان در دانشگاه کابل (ACKU) موجود است که اولی در روز پنجشنبه دوم ماه سرطان (تیر) و دومی در روز پنجشنبه ۲۳ ماه سنبله (شهریور) ۱۳۰۰ش منتشر شده و هر دو هشت صفحه دارند. نسخه‌های اصلی این نشریه در آرشیو ملی افغانستان نگهداری می‌شود. اکنون شماری از نسخه‌های دور سوم فعالیت این نشریه نیز در وب‌سایت مرکز منبع معلومات افغانستان در دانشگاه کابل موجود است.[۱۰۳]

دوره‌های بعدی ارشاد النسوان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

دورهٔ دوم انتشار نشریه در آبان ۱۳۷۳ش در کابل در زمان برهان‌الدین ربانی[۱۰۴] زیر نظر ریاست امور زنان حکومت مجاهدین به سردبیری لیلا صراحت و صاحب‌امتیازی مؤسسهٔ عالی نسوان در تیراژ ۱۰۰۰ نسخه در ۸ صفحه به چاپ رسید اما در مهر ۱۳۷۵ش با سقوط کابل به‌دست گروه طالبان[۱۰۵] از ادامهٔ انتشار بازماند. پس از آن، با سقوط طالبان و روی کار آمدن دولت حامد کرزی دورهٔ سوم ارشادالنسوان با عنوان ارگان انتشاراتی وزارت امور زنان در کابل، در سال ۱۳۸۰ش با مسئولیت نیلاب پژواک آغاز شد و به انتشار خود در ۱۲ صفحهٔ رنگی ادامه داد.[۱۰۶] پس از تحولات ۱۴۰۰ش این نشریه دیگر منتشر نشد.

پانویس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. ↑ علی‌آبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص359-370.
  2. ↑ علی‌آبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص359-370.
  3. ↑ علی‌آبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص359-370.
  4. ↑ علی‌آبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص359-370.
  5. ↑ علی‌آبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص359-370.
  6. ↑ علی‌آبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص359-370.
  7. ↑ انصاری، تحولات سیاسی و اجتماعی افغانستان، 1312ـ1259ش، ص۵۵.
  8. ↑ جعفری خانقاه، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، 1388ش، ص6.
  9. ↑ عصمت‌اللهی، نظام مطبوعات افغانستان، 1382ش، ص102.
  10. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص6.
  11. ↑ عصمت‌اللهی، نظام مطبوعات افغانستان، 1382ش، ص102.
  12. ↑ عصمت‌اللهی، نظام مطبوعات افغانستان، 1382ش، ص102.
  13. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص12.
  14. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص10.
  15. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص11.
  16. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص10.
  17. ↑ محمود،«شمس‌النهار؛ اولین نشریۀ افغانستان»، وبلاگ افغانستان فردا.
  18. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص10.
  19. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص10.
  20. ↑ جعفری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص152.
  21. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص11.
  22. ↑ جعفری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص152.
  23. ↑ عصمت‌اللهی، نظام مطبوعات افغانستان، 1382ش، ص102.
  24. ↑ «پیشینه روزنامه‌نگاری در افغانستان؛ «شمس‌النهار» نخستین نشریه»، خبرگزاری فارس.
  25. ↑ «شمس النهار، اولین تجربه روزنامه‌نگاری تاریخ افغانستان»، وب‌سایت آواپرس.
  26. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص12.
  27. ↑ عصمت‌اللهی، نظام مطبوعات افغانستان، 1382ش، ص106.
  28. ↑ «سیر روزنامه و روزنامه‌نگاری در افغانستان»، خبرگزاری آوا.
  29. ↑ جعغری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص139.
  30. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص41.
  31. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص38.
  32. ↑ محرابی، «شکوفایی نخستین نشریات فارسی چاپ افغانستان با شمس‌النهار و سراج‌الاخبار»، 1388ش، ص66.
  33. ↑ جعفری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص139.
  34. ↑ تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص59.
  35. ↑ جعفری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص139.
  36. ↑ کاویانی، «طرزی و سراج‌الاخبار»، وب‌سایت جدید آنلاین.
  37. ↑ ژوبل، تاریخ ادبیات افغانستان، 1388ش، ص183.
  38. ↑ تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص59.
  39. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص48.
  40. ↑ آقابابایی دستجردی، «سراج‌الاخبار افغانیه»، 1396ش، ص229.
  41. ↑ کاویانی، «طرزی و سراج‌الاخبار»، وب‌سایت جدید آنلاین.
  42. ↑ نام یک ایدئولوژی است که در آن سعی بر این است که با اتحاد بین مسلمانان، هرگونه پیوند با میهن و قومیت با پیوندهای فراملیتی اسلام جایگزین شود.
  43. ↑ فرهنگ، افغانستان در پنج قرن اخیر، 1380ش، ج1، ص483.
  44. ↑ آهنگ، تجلیل و تعریف ژانرهای مطبوعاتی سراج‌الاخبار، 1381ش، ص153.
  45. ↑ کاویانی، «طرزی و سراج‌الاخبار»، وب‌سایت جدید آنلاین.
  46. ↑ ژوبل، تاریخ ادبیات افغانستان، 1388ش، ص183.
  47. ↑ پروین، «تاریخ مطبوعات: یکصدمین سال انتشار سراج‌الاخبار / روزنامه پیشتاز افغانستان»، 1390ش، ص553.
  48. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص47.
  49. ↑ کاویانی، «طرزی و سراج‌الاخبار»، وب‌سایت جدید آنلاین.
  50. ↑ ژوبل، تاریخ ادبیات افغانستان، 1388ش، ص183.
  51. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص47.
  52. ↑ نادری، «یک سده روزنامه‌نگاری (سراج‌الاخبار صد ساله شد)»، وب‌سایت خراسان زمین.
  53. ↑ جعفری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص139.
  54. ↑ فرهنگ، افغانستان در پنج قرن اخیر، 1380ش، ج1، ص483.
  55. ↑ نادری، «یک سده روزنامه‌نگاری (سراج‌الاخبار صد ساله شد)»، وب‌سایت خراسان زمین.
  56. ↑ نادری، «یک سده روزنامه‌نگاری (سراج‌الاخبار صد ساله شد)»، وب‌سایت خراسان زمین.
  57. ↑ حبیبی، جنبش مشروطیت در افغانستان، 1363ش، ص119.
  58. ↑ جعغری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص139.
  59. ↑ کاویانی، «طرزی و سراج‌الاخبار»، وب‌سایت جدید آنلاین.
  60. ↑ پروین، «تاریخ مطبوعات: یکصدمین سال انتشار سراج‌الاخبار / روزنامه پیشتاز افغانستان»، 1378ش، ص562.
  61. ↑ جعفری خانقاه، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، 1388ش، ص9.
  62. ↑ «سراج الاطفال نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری فارس.
  63. ↑ «سراج الاطفال» نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری اطلس.
  64. ↑ «سراج الاطفال نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری فارس.
  65. ↑ یاوراکبری، «مدیریت و مالکیت مطبوعات در افغانستان»، 1386ش، ص2.
  66. ↑ پروین، «تاریخ مطبوعات: یکصدمین سال انتشار سراج‌الاخبار / روزنامه پیشتاز افغانستان»، 1390ش، ص550.
  67. ↑ یاوراکبری، «مدیریت و مالکیت مطبوعات در افغانستان»، 1386ش، ص2.
  68. ↑ پروین، «تاریخ مطبوعات: یکصدمین سال انتشار سراج‌الاخبار / روزنامه پیشتاز افغانستان»، 1390ش، ص550.
  69. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص67.
  70. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص66.
  71. ↑ جعغری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص140.
  72. ↑ تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص61.
  73. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص66.
  74. ↑ «سراج الاطفال نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری اطلس.
  75. ↑ نیک‌طلب، «سیر تحول ادبیات کودک و نوجوان در افغانستان»، 1392ش، ص2.
  76. ↑ «سراج الاطفال نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری فارس.
  77. ↑ نیک‌طلب، «سیر تحول ادبیات کودک و نوجوان در افغانستان»، 1392ش، ص2.
  78. ↑ «سراج الاطفال نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری فارس.
  79. ↑ تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص61.
  80. ↑ جعغری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص140.
  81. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص67.
  82. ↑ تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص61.
  83. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص66.
  84. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص166.
  85. ↑ پروین، «تاریخ مطبوعات: یکصدمین سال انتشار سراج‌الاخبار / روزنامه پیشتاز افغانستان»، 1390ش، ص559.
  86. ↑ عصمتی، ناموران زنان جهان در سراج‌الاخبار افغانیه، 1366ش، ص7.
  87. ↑ جعفری خانقاه، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، 1388ش، ص15.
  88. ↑ پروین، «تاریخ مطبوعات: یکصدمین سال انتشار سراج‌الاخبار / روزنامه پیشتاز افغانستان»، 1390ش، ص560.
  89. ↑ بینوا، «ارشادالنسوان»، 1330ش، ص14.
  90. ↑ موحدی، «ارشادالنسوان، نخستین نشریه‌ی ویژۀ‌ی زنان در افغانستان»، وب‌سایت مارو دارو.
  91. ↑ ارزگانی، «اولین نشریه ویژۀ زنان در افغانستان»، وب‌سایت نیمرخ.
  92. ↑ جعفری خانقاه، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، 1388ش، ص15.
  93. ↑ تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص78.
  94. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص168.
  95. ↑ تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص77.
  96. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص171.
  97. ↑ تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص78.
  98. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص171.
  99. ↑ اوریا، «ارشادالنسوان»، وب‌سایت افغان‌دیک.
  100. ↑ تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص78.
  101. ↑ جعفری خانقاه، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، 1388ش، ص15-16.
  102. ↑ نادری، «نخستین تجربۀ مطبوعات آزاد در افغانستان»، وب‌سایت خراسان زمین.
  103. ↑ ارزگانی، «اولین نشریه ویژۀ زنان در افغانستان»، وب‌سایت نیمرخ.
  104. ↑ تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص78.
  105. ↑ ارزگانی، «اولین نشریه ویژۀ زنان در افغانستان»، وب‌سایت نیمرخ.
  106. ↑ جعفری خانقاه، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، 1388ش، ص16.

منابع

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • آقابابایی دستجردی، «سراج الاخبار افغانیه»، دانشنامهٔ جهان اسلام، تهران، مؤسسهٔ فرهنگی هنری کتاب مرجع، ۱۳۹۶ش.
  • آهنگ، محمدکاظم، تجلیل و تعریف ژانرهای مطبوعاتی سراج‌الاخبار، کابل، پوهنتون کابل، ۱۳۸۱ش.
  • آهنگ، محمدکاظم، سیر ژورنالیزم در افغانستان، کابل، انجمن تاریخ و ادب افغانستان اکادیمی، ۱۳۴۹ش.
  • ارزگانی، «اولین نشریه ویژه زنان در افغانستان»، وب‌سایت نیمرخ، تاریخ درج مطلب: ۲۸ آذر ۱۴۰۱.
  • انصاری، فاروق، تحولات سیاسی و اجتماعی افغانستان، کابل، بی‌نا، ۱۳۱۲–۱۲۵۹ش.
  • اوریا، ناصر، «ارشادالنسوان اولین جریدهٔ رسمی زنان و میرمن اسما رسمیه طرزی اولین ژورنالیست زن افغان بود»، وب‌سایت افغان‌دیک، تاریخ درج مطلب: ۲۰ اسفند ۱۳۹۹ش.
  • بینوا، عبدالرئوف، ارشادالنسوان، آریانا، ۱۳۳۰ش.
  • پروین، ناصرالدین، «تاریخ مطبوعات: یکصدمین سال انتشار سراج الأخبار / روزنامه پیشتاز افغانستان»، مجلهٔ بخارا، شمارهٔ ۸۵، ۱۳۹۰ش.
  • «پیشینه روزنامه‌نگاری در افغانستان؛ «شمس‌النهار» نخستین نشریه»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۱۴ مهر ۱۳۹۴ش.
  • تنویر، محمدحلیم، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، پاکستان، انستیتوت تحقیقات و بازسازی افغانستان در هلند، ۱۳۷۸ش.
  • جعفری خانقاه، مهدی، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، تهران، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران با همکاری مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، ۱۳۸۸ش.
  • حبیبی، عبدالحی، جنبش مشروطیت در افغانستان، کابل، کمیته دولتی طبع و نشر ج.د. ا، ۱۳۶۳ش.
  • ژوبل، محمدحیدر، تاریخ ادبیات افغانستان، کابل، میوند، ۱۳۸۸ش.
  • «سراج الاطفال نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۲۸ دی ۱۳۹۵ش.
  • «سراج الاطفال، نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری اطلس، تاریخ درج مطلب: ۲۰ مهر ۱۳۹۶ش.
  • «سیر روزنامه و روزنامه‌نگاری در افغانستان»، خبرگزاری آوا، تاریخ درج مطلب: ۲۶ آبان ۱۳۸۷ش.
  • «شمس النهار، اولین تجربه روزنامه‌نگاری تاریخ افغانستان»، وب‌سایت آواپرس، تاریخ درج مطلب: ۳ عقرب ۱۳۹۰ش.
  • عصمت‌اللهی، محمدهاشم، نظام مطبوعات افغانستان، تهران، بیکران، ۱۳۸۲ش.
  • عصمتی، معصومه، ناموران زنان جهان در سراج‌الاخبار افغانیه، کابل، شورای نشرات زنان، ۱۳۶۶ش.
  • فرهنگ، میرمحمد صدیق، افغانستان در پنج قرن اخیر، تهران، عرفان، ۱۳۸۰ش.
  • کاویانی، نجم، «طرزی و سراج‌الاخبار»، وب‌سایت جدید آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۸ آبان ۱۳۹۰ش.
  • محرابی، «شکوفایی نخستین نشریات فارسی چاپ افغانستان با شمس النهار و سراج الاخبار»، کتاب ماه کلیات، تهران، خانهٔ کتاب، ۱۳۸۸ش.
  • محمود، شاه‌محمود، «شمس‌النهار؛ اولین نشریهٔ افغانستان»، وبلاگ افغانستان فردا، تاریخ درج مطلب: ۲۵ اردیبهشت ۱۳۹۲ش.
  • موحدی، «ارشادالنسوان، نخستین نشریهٔ ویژهٔ ی زنان در افغانستان»، وب‌سایت مارو دارو، تاریخ درج مطلب: ۲۴ مرداد ۱۳۹۵ش.
  • نادری، پرتو، «یک سده روزنامه‌نگاری (سراج الاخبار صد ساله شد)»، وب‌سایت خراسان زمین، تاریخ درج مطلب: ۲۶ مرداد ۱۳۹۰ش.
  • نادری، پرتو، نخستین تجربهٔ مطبوعات آزاد در افغانستان، وب‌سایت خراسان زمین، تاریخ درج مطلب: ۳۱ مرداد ۱۳۹۰ش.
  • نیک‌طلب، پوپک، «سیر تحول ادبیات کودک و نوجوان در افغانستان» تهران، کتاب ماه کودک و نوجوان، ۱۳۹۲ش.
  • یاوراکبری، علی، «مدیریت و مالکیت مطبوعات در افغانستان»، تهران، فصلنامهٔ مطالعاتی و تحقیقاتی وسایل ارتباط جمعی رسانه، ۱۳۸۶ش.
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:نشریه‌های_قدیمی_افغانستان&oldid=58498»