پرش به محتوا

پیش‌نویس:نشریه‌های قدیمی افغانستان: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
زدن لینک داخلی
 
(۱۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
<big>'''نشریه‌های قدیمی افغانستان؛‌‌'''</big> رسانه‌های مکتوب و اثرگذاری بر فرهنگ و جامعه در دوره‌های مختلف تاریخ افغانستان.  
'''{{درشت|نشریه‌های قدیمی افغانستان}}؛''' رسانه‌های مکتوب و اثرگذار بر فرهنگ و جامعه افغانستان از نیمهٔ قرن نوزدهم تا نیمهٔ قرن بیستم.


نشریه‌های قدیمی افغانستان بازتابی از تحولات فکری و فرهنگی جامعه در مراحل مختلف تاریخی بودند. در نیمۀ دوم قرن نوزدهم، نشریاتی مانند شمس‌النهار و کابل پلی بین سنت و تجدد و نخبگان را با مفاهیم مدرنیته آشنا کردند.
نشریه‌های قدیمی افغانستان بازتابی از تحولات فکری و فرهنگی جامعه در طول نیم قرن تاریخ این کشور بودند. در نیمهٔ دوم قرن نوزدهم، نشریاتی مانند شمس‌النهار و کابل پلی بین سنت و تجدد و نخبگان را با مفاهیم مدرنیته آشنا کردند. در دورهٔ بعد، سراج‌الاخبار به رهبری [[محمود طرزی]]، گفتمان ناسیونالیسم و تجددخواهی را ترویج کرد و به نقد ساختارهای سنتی پرداخت. این نشریه نقش مهمی در بیداری سیاسی و گسترش آموزش همگانی داشت. در نیمهٔ اول قرن بیستم نشریهٔ ارشاد النسوان تأسیس شد و این نشریه با محتوای آموزشی، اجتماعی و فرهنگی، نقش مهمی در آگاهی‌بخشی و تشویق زنان به مشارکت در عرصه‌های علمی و اجتماعی ایفا کرد.


در دوره بعد، سراج‌الاخبار به رهبری محمود طرزی، گفتمان ناسیونالیسم و تجددخواهی را ترویج کرد و به نقد ساختارهای سنتی پرداخت. این نشریه نقش مهمی در بیداری سیاسی و گسترش آموزش همگانی ایفا کرد.  
==تعریف نشریه‌های قدیمی افغانستان==
نشریات قدیمی افغانستان به‌عنوان رسانه‌های مکتوب دوره‌های تاریخی مختلف، ابزارهای انتقال مفاهیم مدرنیته، ناسیونالیسم و ایدئولوژی‌های سیاسی به‌شمار می‌روند. این نشریات با کارکرد دوگانهٔ اطلاع‌رسانی و آموزشی، نقش مؤثری در شکل‌دهی به گفتمان‌های فکری و فرهنگی ایفا کردند. این نشریه‌ها از منظر ساختاری، اغلب با حمایت دولتی منتشر شده و از چاپ سنگی تا روش‌های پیشرفته‌تر را در بر می‌گرفت. محتوای آنها ترکیبی از اخبار داخلی و خارجی، تحلیل‌های سیاسی، مسائل اجتماعی و مطالب علمی بود. از نظر زبانی، به‌طور عموم به [[زبان فارسی]] و با اثرپذیری از ادبیات کلاسیک و واژه‌های عربی منتشر می‌شد. محققان این نشریات را به‌عنوان آرشیوی ارزشمند، اسناد معتبری برای مطالعه تحولات تاریخی، فرهنگی و سیاسی [[افغانستان]] می‌دانند که در ایجاد فضای نقد اجتماعی و بسترسازی برای تحولات فکری نقش غیرقابل انکار داشت.<ref>علی‌آبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص359-370.</ref>


از دهۀ ۱۳۴۰ به بعد، مطبوعات عرصه تقابل ایدئولوژی‌های چپ، مذهبی و ناسیونالیستی شد و به ابزاری برای نبرد فکری بین جریان‌های مختلف تبدیل گردید. نشریات ویژه‌ای مانند سراج‌الاطفال و ارشادالنسوان نیز به ترتیب به پرورش فکری کودکان و ارتقای آگاهی زنان همت گماردند.
==تاریخچه نشریه‌های افغانستان==
شمس‌النهار به‌عنوان نخستین نشریهٔ رسمی افغانستان، در دوران شیرعلی‌خان با نگارش مولوی عبدالقادر پیشاوری به زبان فارسی منتشر شد. این نشریه هفتگی که با حمایت مالی دولت در چاپخانه دولتی چاپ می‌شد، نقش مهمی در اطلاع‌رسانی و آشنایی نخبگان با تحولات جهانی ایفا کرد. فعالیت آن تا زمان حملهٔ دوم انگلیس در ۱۸۷۹م ادامه یافت و پس از درگذشت شیرعلی‌خان متوقف شد. شمس‌النهار به‌عنوان «مادر مطبوعات افغانستان» شناخته می‌شود. با روی کار آمدن امیر حبیب‌الله، پس از ۲۸ سال وقفه، نشریه سراج‌الاخبار در ۱۹۰۶ مجوز انتشار یافت. این نشریه که ابتدا توقیف شد، با تلاش‌های محمود طرزی احیا شد و به مدت ۸ سال به فعالیت ادامه داد. در همین دوره، سراج‌الاطفال به‌عنوان نخستین نشریهٔ ویژه کودکان توسط طرزی منتشر شد که هر ۱۵ روز یک‌بار انتشار می‌یافت و پس از ۱۶ شماره تعطیل شد.<ref>علی‌آبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص359-370.</ref>


==مفهوم‌شناسی نشریات قدیمی افغانستان==
دوران [[امان‌الله]] خان شاهد گسترش کمّی و کیفی مطبوعات بود. سراج‌الاخبار با نام جدید «امان افغان» به فعالیت ادامه داد و تعداد نشریات به ۲۳ عنوان در قالب روزنامه، مجله هفتگی، ماهنامه، فصلنامه و سالنامه رسید. این نشریات به‌طور عموم به زبان فارسی منتشر می‌شد. اولین نشریهٔ غیردولتی به‌نام «انیس» بود که در ۱۹۲۷م به [[قوم پشتون|زبان پشتو]] منتشر شد و نیز نشریه «افغان» به دو زبان فارسی و پشتو تأسیس شد. همچنین این دوره زمینه‌ساز رشد مطبوعات مستقل و تنوع ژانرهای انتشاراتی از روزنامه تا سالنامه بود. دورهٔ محمدنادرشاه با حاکمیت نظام آمرانه بر مطبوعات همراه بود. در زمان محمدظاهر شاه، ابتدا فضای مطبوعاتی محدود شد، اما با صدارت شاه محمود خان، نشریات مستقل مانند ندای خلق، وطن و آیینه امکان انتشار یافتند. دهه دموکراسی (۱۹۶۳–۱۹۷۳) اوج آزادی مطبوعات بود که با تصویب قوانین جدید، نشریات حزبی و مستقل به‌طور گسترده فعالیت کردند.<ref>علی‌آبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص359-370.</ref>
نشریات قدیمی افغانستان به‌عنوان رسانه‌های مکتوب دوره‌های تاریخی مختلف، ابزارهای انتقال مفاهیم مدرنیته، ناسیونالیسم و ایدئولوژی‌های سیاسی به شمار می‌روند. این نشریات با کارکرد دوگانه اطلاع‌رسانی و آموزشی، نقش مؤثری در شکل‌دهی به گفتمان‌های فکری و فرهنگی ایفا کردند.<ref>علی‌آبادی،  جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص359-370.</ref>
 
از منظر ساختاری، اغلب با حمایت دولتی منتشر شده و از چاپ سنگی تا روش‌های پیشرفته‌تر را در بر می‌گرفتند. محتوای آنها ترکیبی از اخبار داخلی و خارجی، تحلیل‌های سیاسی، مسائل اجتماعی و مطالب علمی بود. از نظر زبانی، به‌طور عموم به زبان فارسی و با تأثیرپذیری از ادبیات کلاسیک و واژه‌های عربی منتشر می‌شدند. این نشریات به عنوان آرشیوی ارزشمند، اسناد معتبری برای مطالعه تحولات تاریخی، فرهنگی و سیاسی افغانستان محسوب می‌شوند. کارشناسان نقش آنها را در ایجاد فضای نقد اجتماعی و بسترسازی برای تحولات فکری غیرقابل انکار می‌دانند.<ref>علی‌آبادی،  جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص359-370.</ref>
 
== تاریخچه نشریات افغانستان ==
 
=== نخستین تجربه مطبوعاتی ===
شمس‌النهار به‌عنوان نخستین نشریۀ رسمی افغانستان، در دوران شیرعلی‌خان با نگارش مولوی عبدالقادر پیشاوری به زبان فارسی منتشر شد. این نشریه هفتگی که با حمایت مالی دولت در چاپخانه دولتی چاپ می‌گردید، نقش مهمی در اطلاع‌رسانی و آشنایی نخبگان با تحولات جهانی ایفا کرد. فعالیت آن تا زمان حمله دوم انگلیس در ۱۸۷۹م ادامه یافت و پس از درگذشت شیرعلی‌خان متوقف شد. شمس‌النهار به عنوان «مادر مطبوعات افغانستان» شناخته می‌شود.
 
=== دوران حبیب‌الله خان و تولد نشریات نوین ===
با روی کار آمدن حبیب‌الله خان، پس از ۲۸ سال وقفه، نشریه سراج‌الاخبار در ۱۹۰۶ مجوز انتشار یافت. این نشریه که ابتدا توقیف شد، با تلاش‌های محمود طرزی احیا گردید و به مدت ۸ سال به فعالیت ادامه داد. در همین دوره، سراج‌الاطفال به عنوان نخستین نشریه ویژه کودکان توسط طرزی منتشر شد که هر ۱۵ روز یک‌بار انتشار می‌یافت و پس از ۱۶ شماره تعطیل شد.
 
=== دوره امیر امان‌الله   ===
دوران امان‌الله خان شاهد گسترش کمّی و کیفی مطبوعات بود. سراج‌الاخبار با نام جدید «امان افغان» به فعالیت ادامه داد و تعداد نشریات به ۲۳ عنوان رسید. نشریاتی مانند انیس (نخستین نشریه غیردولتی پشتوزبان) و افغان (دوزبانه) پدید آمدند. این دوره زمینه‌ساز رشد مطبوعات مستقل و تنوع ژانرهای انتشاراتی از روزنامه تا سالنامه بود.
 
=== نوسانات نشریات از نادرشاه تا دهه دموکراسی   ===
دوره محمدنادرشاه با حاکمیت نظام آمرانه بر مطبوعات همراه بود. در زمان محمدظاهر شاه، ابتدا فضای مطبوعاتی محدود شد، اما با صدارت شاه محمود خان، نشریات مستقل مانند ندای خلق، وطن و آیینه امکان انتشار یافتند. دهه دموکراسی (۱۹۶۳-۱۹۷۳) اوج آزادی مطبوعات بود که با تصویب قوانین جدید، نشریات حزبی و مستقل به طور گسترده فعالیت کردند.
 
=== دوران اختناق و مقاومت نشریات ===
پس از کودتای داودخان در ۱۹۷۳م، فضای مطبوعاتی دوباره محدود شد. در دوره کمونیستی، مطبوعات دولتی گسترش یافتند، اما نشریات مقاومت وابسته به گروه‌های جهادی تا ۴۰۰ عنوان در داخل و خارج منتشر شدند. این نشریات به زبان‌های مختلف و با محوریت دفاع از اسلام و افغانستان فعالیت می‌کردند.
 
=== حاکمیت طالبان و تعطیلی نشریات ===
در دوره طالبان، اکثر مطبوعات غیردولتی تعطیل شدند و تنها نشریات محدودی مانند شریعت و المؤمن اجازه فعالیت داشتند. مطبوعات کاملاً تحت کنترل طالبان قرار گرفت و به تبلیغ دیدگاه‌های این گروه پرداختند.
 
=== دوران احیای نشریات پس از طالبان ===
پس از سقوط طالبان، با تصویب قانون آزادی مطبوعات در ۲۰۰۲، فضای رسانه‌ای آزاد شد و تعداد نشریات به حدود ۵۰۰ عنوان رسید. نشریات دولتی و خصوصی با تنوع موضوعی و وابستگی‌های سیاسی-قومی به فعالیت پرداختند، هرچند چالش‌های مالی تداوم فعالیت بسیاری از آنها را محدود کرد.


==زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی نشریه‌های قدیمی افغانستان==
==زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی نشریه‌های قدیمی افغانستان==
 
===دوران بیداری اولیه و اثرپذیری از مدرنیته===
===دوران بیداری اولیه و تأثیرپذیری از مدرنیته  ===
در نیمهٔ دوم قرن نوزدهم، افغانستان تحت حکومت شیرعلی‌خان شاهد نخستین مواجهه‌های جدی با مفاهیم مدرنیته و نظام‌های اداری غربی بود. انتشار نشریهٔ شمس‌النهار (و به روایتی نشریهٔ کابل در دورهٔ محمداعظم خان) بازتابی از این تحول فکری بود که هدف آن اطلاع‌رسانی دولتی و آشنایی نخبگان با تحولات جهانی محسوب می‌شد. این نشریات در فضایی منتشر شدند که جامعهٔ افغانستان هنوز در چارچوب ساختارهای سنتی قرار داشت و مطبوعات به مثابهٔ پلی بین سنت و تجدد عمل می‌کردند.<ref>علی‌آبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص359-370.</ref>
در نیمه دوم قرن نوزدهم، افغانستان تحت حکومت شیرعلی‌خان شاهد نخستین مواجهه‌های جدی با مفاهیم مدرنیته و نظام‌های اداری غربی بود. انتشار نشریه شمس‌النهار (و به روایتی نشریه کابل در دوره محمداعظم خان) بازتابی از این تحول فکری بود که هدف آن اطلاع‌رسانی دولتی و آشنایی نخبگان با تحولات جهانی محسوب می‌شد. این نشریات در فضایی منتشر شدند که جامعه افغانستان هنوز در چارچوب ساختارهای سنتی قرار داشت و مطبوعات به مثابه پلی بین سنت و تجدد عمل می‌کردند.<ref>علی‌آبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص359-370.</ref>


===عصر روشنفکری و ناسیونالیسم فرهنگی===
===عصر روشنفکری و ناسیونالیسم فرهنگی===
در دوره حبیب‌الله خان و امان‌الله خان، با بازگشت تحصیل‌کردگان از خارج و گسترش مدارس جدید، گفتمان ناسیونالیسم و تجددخواهی شکل گرفت. نشریۀ سراج‌الاخبار به سردبیری محمود طرزی، به عنوان ارگان این جریان فکری، به ترویج مفاهیمی مانند وطن‌پرستی، قانون‌گرایی و آموزش همگانی پرداخت. در این دوره، مطبوعات به ابزاری برای نقد ساختارهای سنتی و ترویج ارزش‌های مدرن تبدیل شدند و بر شکاف بین نسل قدیم و جدید تأثیر گذاشتند.<ref>علی‌آبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص359-370.</ref>
در دورهٔ امیر حبیب‌الله و امان‌الله، با بازگشت تحصیل‌کردگان از خارج و گسترش [[مدرسه|مدارس]] جدید، گفتمان ناسیونالیسم و تجددخواهی شکل گرفت. نشریهٔ سراج‌الاخبار به سردبیری محمود طرزی، به‌عنوان ارگان این جریان فکری، به ترویج مفاهیمی مانند وطن‌پرستی، قانون‌گرایی و آموزش همگانی پرداخت. در این دوره، مطبوعات به ابزاری برای نقد ساختارهای سنتی و ترویج ارزش‌های مدرن تبدیل شدند و بر شکاف بین نسل قدیم و جدید تأثیر گذاشتند.<ref>علی‌آبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص359-370.</ref>
 
===دوران ایدئولوژی‌زدگی و قطبی‌شدن فکری ===
از دهه ۱۳۴۰ به بعد، نشریات افغانستان صحنأ تقابل گفتمان‌های چپ، مذهبی و ناسیونالیستی شد. نشریاتی مانند خلق، پیکار و شعلهٔ جاوید به ترویج مارکسیسم پرداختند، در حالی که نشریات اسلامی مانند ندای حق و شریعت بر بازگشت به ارزش‌های دینی تأکید داشتند. این دوره شاهد ورود افغانستان به عصر ایدئولوژی‌های کلان بود که نشریات را به میدان نبرد فکری بین جریان‌های مختلف تبدیل کرد.<ref>علی‌آبادی،  جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص359-370.</ref>


=='''<big>شمس‌النهار</big>'''==
==ویژگی‌های نشریات قدیمی افغانستان==
شمس‌النهار نخستین روزنامۀ رسمی [[افغانستان]] در دورۀ دوم پادشاهی امیرعلی شیرخان، در 1252ش تأسیس شد. افغانستان پس از [[هندوستان]]، قفقاز و [[ایران]] چهارمین کشوری است که روزنامه‌ای به [[زبان فارسی]] منتشر کرد.
#'''وابستگی به حاکمیت''': اغلب نشریات با حمایت مالی دولت منتشر می‌شدند و به‌عنوان ابزار تبلیغاتی حکومت عمل می‌کردند؛
#'''اثرپذیری از تحولات سیاسی''': انتشار یا توقف نشریات به‌طور مستقیم تحت تأثیر کودتاها، تغییر و مداخلات خارجی بود؛
#'''حاکمیت زبان فارسی''': زبان فارسی به‌عنوان زبان اصلی و مسلط در اکثریت قریب به اتفاق نشریات قدیمی افغانستان مورد استفاده قرار می‌گرفت. این مسئله به‌وضوح نشان دهندهٔ جایگاه ریشه‌دار این زبان در عرصه فرهنگ، ادب، سیاست و [[سبک زندگی]] افغانستان تا دوره‌های متأخر بود؛
#'''کارکرد آموزشی و روشنفکری''': بسیاری از نشریات به‌ویژه در دوره‌های اصلاحات، نقش انتقال دانش و بیداری اجتماعی را ایفا می‌کردند؛
#'''محدودیت‌های زیرساختی''': کمبود امکانات چاپ، پایین‌بودن تیراژ و مشکلات مالی از موانع اصلی تداوم فعالیت نشریات بود.<ref>علی‌آبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص359-370.</ref>


===اولین شماره شمس‌النهار===
=={{درشت|شمس‌النهار}}==
چاپ نخستین شمارۀ این روزنامه، هفتۀ آخر [[شعبان]]<ref>جعفری خانقاه، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، 1388ش، ص6.</ref> مصادف با 15 [[ذی‌الحجۀ]] 1290ق<ref>عصمت‌اللهی، نظام مطبوعات افغانستان، 1382ش، ص102.</ref> بوده است.
شمس‌النهار نخستین روزنامهٔ رسمی [[افغانستان]] در دورهٔ دوم پادشاهی امیرعلی شیرخان در ۱۸۷۵م تأسیس شد. افغانستان پس از هندوستان، قفقاز و [[ایران]] چهارمین کشوری است که روزنامه‌ای به [[زبان فارسی]] منتشر کرد.<ref>انصاری، تحولات سیاسی و اجتماعی افغانستان، 1312ـ1259ش، ص۵۵.</ref> چاپ نخستین شمارهٔ این روزنامه، هفتهٔ آخر [[شعبان]]<ref>جعفری خانقاه، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، 1388ش، ص6.</ref> مصادف با ۱۵ [[ذی‌الحجة|ذی‌الحجۀ]] ۱۲۹۰ق بوده است.<ref>عصمت‌اللهی، نظام مطبوعات افغانستان، 1382ش، ص102.</ref> شمس‌النهار با پیشنهاد [[سید جمال‌الدین]] و توسط امیرعلی شیرخان تأسیس شد. مدیریت آن نیز با میرزا عبدالعلی بود.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص6.</ref> شمس‌النهار در راستای اصلاحات کشور و انتشار اخبار، گزارش‌ها، اعلامیه‌ها و بیانیه‌های دربار و با هزینه و سرپرستی دربار ایجاد شد.<ref>عصمت‌اللهی، نظام مطبوعات افغانستان، 1382ش، ص102.</ref>


===مسئولین  شمس‌النهار===
===ویژگی‌های شمس‌النهار===
شمس‌النهار با پیشنهاد سید جمال‌الدین و توسط امیرعلی شیرخان تأسیس شد. مدیریت آن نیز با میرزا عبدالعلی بود.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص6.</ref>
شمس‌النهار در ۱۶ صفحه، در اندازه‌های ۵/۱۵ اینچ عرض و ۱۰ اینچ طول در چاپخانهٔ دولتی<ref>عصمت‌اللهی، نظام مطبوعات افغانستان، 1382ش، ص102.</ref> به چاپ می‌رسید.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص12.</ref> اشتراک اخبار در صورت پیش خرید ۲۰ روپیهٔ شاهی و بعد از انتشار ۲۵ روپیهٔ شاهی بود. همچنین قیمت اشتراک شش‌ماهه ۱۰ روپیه و یک شمارهٔ آن ده آنه بود.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص10.</ref> متن آن با خط نستعلیق در کاغذ سفید نوشته شده و امور نشریات به‌صورت سیستم سنگی یا لیتوگرافی صورت می‌گرفت. همچنین، از خط‌کشی و کارهای هنری برای تزیین قالب استفاده می‌شد.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص11.</ref> در صفحهٔ اول روزنامه عنوان شمس‌النهار [[کابل]] بین صورت دو شیر که هر دو در یک دست شمشیر و در دست دیگر عنوان شمس‌النهار کابل را دارند جلب توجه می‌کرد.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص10.</ref> دو شمشیر کنایه و اشاره‌ای به اسم امیر داشت که از کلمهٔ شیر و علی ساخته شده و لقب [[حضرت علی]]، اسدالله، یعنی شیر خدا بود.<ref>[http://afghanistanefarda.blogfa.com/post/105 محمود،«شمس‌النهار؛ اولین نشریۀ افغانستان»، وبلاگ افغانستان فردا.]</ref> بعد از آن نام و تاریخ به قمری نوشته شده و شرح اشتراک نیز پس از آن ثبت شده است.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص10.</ref>


===هدف شمس‌النهار===
علاوه‌بر آن، در سه طرف سرلوحهٔ شیر و شمشیر جریده شعر زیر درج شده است:<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص10.</ref>{{آغاز نستعلیق}}
شمس‌النهار در راستای اصلاحات کشور و انتشار اخبار، گزارش‌ها، اعلامیه‌ها و بیانیه‌های دربار و با هزینه و سرپرستی دربار ایجاد شد.<ref>عصمت‌اللهی، نظام مطبوعات افغانستان، 1382ش، ص102.</ref>
 
===شکل شمس‌النهار===
شمس‌النهار در 16 صفحه، در اندازه‌های 5/15 اینچ عرض و 10 اینچ طول در چاپخانۀ دولتی<ref>عصمت‌اللهی، نظام مطبوعات افغانستان، 1382ش، ص102.</ref>  به چاپ می‌رسید.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص12.</ref>  متن آن با خط نستعلیق در کاغذ سفید نوشته شده و امور نشریات به‌صورت سیستم سنگی یا لیتوگرافی صورت می‌گرفت. همچنین، از خط‌کشی و کارهای هنری برای تزیین قالب استفاده می‌شد.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص11.</ref>
 
در صفحۀ اول روزنامه عنوان شمس‌النهار [[کابل]] بین صورت دو شیر که هر دو در یک دست شمشیر و در دست دیگر عنوان شمس‌النهار کابل را دارند جلب توجه می‌کرد.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص10.</ref>  دو شمشیر کنایه و اشاره‌ای به اسم امیر داشت که از كلمۀ شیر و علی ساخته شده و لقب [[حضرت علی]]، اسدالله، یعنی شیر خدا بود.<ref>[http://afghanistanefarda.blogfa.com/post/105 محمود،«شمس‌النهار؛ اولین نشریۀ افغانستان»، وبلاگ افغانستان فردا.]</ref>  بعد از آن نام و تاریخ به قمری نوشته شده و شرح اشتراک نیز پس از آن ثبت شده است.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص10.</ref>
 
علاوه بر آن، در سه طرف سرلوحۀ شیر و شمشیر جریده شعر زیر درج شده است:<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص10.</ref>{{آغاز نستعلیق}}
  {{شعر|نستعلیق}}
  {{شعر|نستعلیق}}


  {{ب|کاری که بر توکل تو کردم ابتدا|يارب به‌فضل خویش رسانش بانتها}}
  {{ب|کاری که بر توکل تو کردم ابتدا|یارب به‌فضل خویش رسانش بانتها}}
  {{ب|اي نام تو راحت دل و جان|سرمایۀ فرحت فراوان}}
  {{ب|ای نام تو راحت دل و جان|سرمایهٔ فرحت فراوان}}
  {{ب|هر سبزه که از زمین برآید|بر وحدت تو زبان گشاید}}
  {{ب|هر سبزه که از زمین برآید|بر وحدت تو زبان گشاید}}
  {{ب|ذات تو به روزگار پیدا|چون شمس النهار آشـکارا}}
  {{ب|ذات تو به روزگار پیدا|چون شمس النهار آشکارا}}
  {{پایان شعر}}
  {{پایان شعر}}
  {{پایان نستعلیق}}
  {{پایان نستعلیق}}ترتیب انتشار روزنامهٔ شمس‌النهار در ابتدا به‌صورت هفتگی و پس از شمارهٔ نهم یا دهم به‌صورت ماهنامه منتشر شد.<ref>جعفری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص152.</ref> محتوای شمس‌النهار، شامل اطلاعات و اخبار خارج و داخل از روزنامه‌های داخلی و خارجی ترجمه شده<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص11.</ref> و غالب مطالب آن برگرفته از روزنامه‌های هندی و اردوی چاپ هند بود.<ref>جعفری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص152.</ref> از روزنامه‌های اخبار عالم، اخبار عام لاهور، اخبار کوه نور، طلسم حیرت، اخبار انجمن پنجاب نیز در شمس‌النهار به‌عنوان منبع نام برده شده است.<ref>عصمت‌اللهی، نظام مطبوعات افغانستان، 1382ش، ص102.</ref> در شمارهٔ ۱۱ نشریه، از [[بدخشان]] خبری کار شده و از لفظ انگلیسی «کارسپاندت» برای نامه‌نگاری استفاده شده که نشان می‌دهد شمس‌النهار از نامه‌نگاران در برخی نقاط کشور بهره می‌برده است. مقالات و مطالب این نشریه توسط «عبدالقادر پیشاوری» و تعدادی از مترجم‌ها نوشته می‌شد.<ref>[https://www.farsnews.ir/af/news/13940713000743/پیشینه-روزنامه‌نگاری-در-افغانستان-شمس‌النهار-نخستین-نشریه «پیشینه روزنامه‌نگاری در افغانستان؛ «شمس‌النهار» نخستین نشریه»، خبرگزاری فارس.]</ref>
 
===قیمت شمس‌النهار===
اشتراک اخبار در صورت پیش خرید 20 روپیه شاهی و بعد از انتشار 25 روپیه شاهی بود. همچنین قیمت اشتراک شش ماهه 10 روپیه و یک شمارۀ آن ده آنه بود.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص10.</ref>
 
===ترتیب انتشار شمس‌النهار===
ترتیب انتشار روزنامۀ شمس‌النهار در ابتدا به‌صورت هفتگی و پس از شمارۀ نهم یا دهم به‌صورت ماهنامه منتشر شد.<ref>جعفری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص152.</ref>
 
===محتوا شمس‌النهار===
محتوای شمس‌النهار، شامل اطلاعات و اخبار خارج و داخل از روزنامه‌های داخلی و خارجی ترجمه شده<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص11.</ref> و غالب مطالب آن برگرفته از روزنامه‌های هندی و اردوی چاپ هند بود.<ref>جعفری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص152.</ref> از روزنامه‌های اخبار عالم، اخبار عام لاهور، اخبار کوه نور، طلسم حیرت، اخبار انجمن پنجاب نیز در شمس‌النهار به‌عنوان منبع نام برده شده است.<ref>عصمت‌اللهی، نظام مطبوعات افغانستان، 1382ش، ص102.</ref> در شمارۀ 11 نشریه، از بدخشان خبری کار شده و از لفظ انگلیسی «کارسپاندت» برای نامه‌نگاری استفاده شده که نشان می‌دهد شمس‌النهار از نامه‌نگاران در برخی نقاط کشور بهره می‌برده است. مقالات و مطالب این نشریه توسط «عبدالقادر پیشاوری» و تعدادی از مترجم‌ها نوشته می‌شد.<ref>[https://www.farsnews.ir/af/news/13940713000743/%D9%BE%DB%8C%D8%B4%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%E2%80%8C%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D9%85%D8%B3%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%87%D8%A7%D8%B1-%D9%86%D8%AE%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D9%86-%D9%86%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%87 «پیشینه روزنامه‌نگاری در افغانستان؛ «شمس‌النهار» نخستین نشریه»، خبرگزاری فارس.]</ref>
 
===اولین مترجمان شمس‌النهار===
در میان مطالب شمس‌النهار ترجمه‌هایی نیز به‌چشم می‌خورند. بنابراین، اولین نسل مترجمان رسمی [[افغانستان]] را می‌توان به دوران امیر شیرعلی‌خان منتسب نمود. این مترجمان به ترجمۀ برخی مطالب از مجلات خارجی اقدام و سپس آن را در شمس‌النهار منتشر می‌کردند و بدین ترتیب بسیاری را از تحولات خارج از افغانستان، آشنا کردند.<ref>[https://www.avapress.com/fa/article/32227/%D8%B4%D9%85%D8%B3-%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%87%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%88%D9%84%DB%8C%D9%86-%D8%AA%D8%AC%D8%B1%D8%A8%D9%87-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «شمس النهار، اولین تجربه روزنامه‌نگاری تاریخ افغانستان»، وب‌سایت آواپرس.]</ref>
 
===توزیع در خارج از افغانستان شمس‌النهار===
در یکی از اعلان‌های شمس‌النهار با عنوان اطلاع ضروری متنی خطاب به خوانندگان سرزمین [[هند]] و پشتونستان آمده که نشان می‌دهد این اخبار در سرزمین‌های خارج نیز خواننده داشته‌ است.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص12.</ref>


===پایان شمس‌النهار===
در میان مطالب شمس‌النهار ترجمه‌هایی نیز به‌چشم می‌خورند؛ بنابراین، اولین نسل مترجمان رسمی [[افغانستان]] را می‌توان به دوران امیر شیرعلی‌خان منتسب کرد. این مترجمان به ترجمهٔ برخی مطالب از مجلات خارجی اقدام و سپس آن را در شمس‌النهار منتشر می‌کردند و بدین ترتیب بسیاری را از تحولات خارج از افغانستان، آشنا کردند.<ref>[https://www.avapress.com/fa/article/32227/شمس-النهار-اولین-تجربه-روزنامه-نگاری-تاریخ-افغانستان «شمس النهار، اولین تجربه روزنامه‌نگاری تاریخ افغانستان»، وب‌سایت آواپرس.]</ref> در یکی از اعلان‌های شمس‌النهار با عنوان اطلاع ضروری متنی خطاب به خوانندگان سرزمین [[هند]] و پشتونستان آمده که نشان می‌دهد این اخبار در سرزمین‌های خارج نیز خواننده داشته است.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص12.</ref> شمس‌النهار به‌مدت ۵ سال منتشر و در نهایت پس از حملهٔ انگلیسی‌ها نشر آن در ۱۸۷۸م متوقف شد.<ref>عصمت‌اللهی، نظام مطبوعات افغانستان، 1382ش، ص106.</ref>
شمس‌النهار به‌مدت 5 سال منتشر و در نهایت پس از حملۀ انگلیسی‌ها نشر آن در 1878م متوقف شد.<ref>عصمت‌اللهی، نظام مطبوعات افغانستان، 1382ش، ص106.</ref>


=='''<big>سراج‌الاخبار</big>'''==
===تأثیر شمس‌النهار بر تحول فکری و فرهنگی افغانستان===
سراج‌الاخبار بعد از شمس‌النهار دومین روزنامه‌ای بود که به [[زبان فارسی]] در [[افغانستان]] چاپ و منتشر شد. محمود طرزی با انتشار این روزنامه، کانون تازۀ فکری در افغانستان به ‌وجود آورد. از جمله موضوعات این روزنامه می‌توان به موضوعات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی اشاره کرد که در قالب نثری خاص و محتوایی غنی تولید می‌شدند.
روزنامه شمس‌النهار به‌عنوان نخستین نشریهٔ رسمی افغانستان، نقش مهمی در تحولات فکری و فرهنگی این کشور ایفا کرد. این روزنامه با انتشار اخبار، تحلیل‌های سیاسی و ترجمهٔ متون خارجی، پنجره‌ای به سوی جهان خارج گشود و نخبگان افغانستان را با مفاهیم مدرنیته و تجدد آشنا ساخت. از سوی دیگر فعالیت شمس‌النهار زمینه‌ساز تولد مطبوعات نوین در افغانستان شد و الگویی برای [[روزنامه‌نگاری]] مدرن ارائه داد. همچنین، شمس‌النهار با ایجاد فضای نقد و گفت‌وگو، بستر لازم برای شکل‌گیری گفتمان‌های روشنفکری را فراهم آورد. این نشریه به‌عنوان الهام‌بخش نسل بعدی روزنامه‌نگاران، از جمله [[محمود طرزی]]، نقش کلیدی در تأسیس مطبوعات مستقل و گسترش فرهنگ مکتوب در افغانستان داشت.<ref>[https://www.avapress.com/fa/article/2877/سير-روزنامه-نگاري-افغانستان «سیر روزنامه و روزنامه‌نگاری در افغانستان»، خبرگزاری آوا.]</ref>


===تاریخچه سراج‌الاخبار===
=={{درشت|سراج‌الاخبار}}==
سراج‌الاخبار به‌عنوان یک روزنامۀ دولتی در دو دوره منتشر شد و فرازوفرودهایی را طی کرد: دورۀ اول: اولین‌بار این روزنامه تحت نظر عبدالرئوف، مدرس مدرسۀ شاهی [[افغانستان]] در 22 عقرب (دی) 1284ش، به‌صورت رسمی منتشر شد. این روزنامه در دورۀ اول به‌نام سراج‌الاخبار افغانستان معروف بود که پانزده روز یک‌بار منتشر می‌شد.<ref>جعغری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص139.</ref> عبدالرئوف در مقدمۀ اولین شماره به ضرورت نشر اخبار اشاره کرده و از آیات قران و گفته‌های پیامبر استفاده کرد.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص41.</ref> در صفحۀ اخبار آن «سراج‌الاخبار افغانستان» به خط ثلث عربی نگارش شده و در بالای صفحه این دو بیت نوشته شده بود:<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص38.</ref>{{آغاز نستعلیق}}
سراج‌الاخبار بعد از شمس‌النهار دومین روزنامه‌ای بود که به [[زبان فارسی]] در [[افغانستان]] چاپ و منتشر شد. محمود طرزی با انتشار این روزنامه، کانون تازهٔ فکری در افغانستان به وجود آورد. از جمله موضوعات این روزنامه می‌توان به موضوعات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی اشاره کرد که در قالب نثری خاص و محتوایی غنی تولید می‌شدند. سراج‌الاخبار به‌عنوان یک روزنامهٔ دولتی در دو دوره منتشر شد و فرازوفرودهایی را طی کرد: دورهٔ اول: اولین‌بار این روزنامه تحت نظر عبدالرئوف، مدرس مدرسهٔ شاهی افغانستان در ۲۲ عقرب (دی) ۱۲۸۴ش، به‌صورت رسمی منتشر شد. این روزنامه در دورهٔ اول به‌نام سراج‌الاخبار افغانستان معروف بود که پانزده روز یک‌بار منتشر می‌شد.<ref>جعغری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص139.</ref> عبدالرئوف در مقدمهٔ اولین شماره به ضرورت نشر اخبار اشاره کرده و از آیات قرآن و گفته‌های پیامبر استفاده کرد.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص41.</ref> در صفحهٔ اخبار آن «سراج‌الاخبار افغانستان» به خط ثلث عربی نگارش شده و در بالای صفحه این دو بیت نوشته شده بود:<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص38.</ref>{{آغاز نستعلیق}}
  {{شعر|نستعلیق}}
  {{شعر|نستعلیق}}
  {{ب|این لوح مقدس بدل آگه بین|از نقطه زبان قلمم کوته بین}}
  {{ب|این لوح مقدس بدل آگه بین|از نقطه زبان قلمم کوته بین}}
  {{ب|دیباچۀ لا اله الا الله خوان|عنوان محمد رسول ‌الله بین}}
  {{ب|دیباچهٔ لا اله الا الله خوان|عنوان محمد رسول‌الله بین}}
  {{پایان شعر}}
  {{پایان شعر}}
  {{پایان نستعلیق}}بعد از انتشار یک شماره در 36 صفحه،<ref>محرابی، «شکوفایی نخستین نشریات فارسی چاپ افغانستان با شمس‌النهار و سراج‌الاخبار»، 1388ش، ص66.</ref> انگلیسی‌ها، واکنش تندی را نسبت به نشریه نشان داده و با متقاعد ساختن شاه، نشریه را متوقف و مصادره کردند.<ref>جعفری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص139.</ref>   دورۀ دوم: سراج‌الاخبار بعد از شش سال خلأ فرهنگی و مطبوعاتی در 16 میزان (مهر) 1290ش،<ref>تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص59.</ref> با مسئولیت و سردبیری محمود طرزی انتشار یافت.<ref>جعفری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص139.</ref>
  {{پایان نستعلیق}}بعد از انتشار یک شماره در ۳۶ صفحه،<ref>محرابی، «شکوفایی نخستین نشریات فارسی چاپ افغانستان با شمس‌النهار و سراج‌الاخبار»، 1388ش، ص66.</ref> انگلیسی‌ها، واکنش تندی را نسبت به نشریه نشان داده و با متقاعد ساختن شاه، نشریه را متوقف و مصادره کردند.<ref>جعفری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص139.</ref> دورهٔ دوم: سراج‌الاخبار بعد از شش سال خلأ فرهنگی و مطبوعاتی در ۱۶ میزان (مهر) ۱۲۹۰ش،<ref>تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص59.</ref> با مسئولیت و سردبیری محمود طرزی انتشار یافت.<ref>جعفری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص139.</ref> سراج‌الاخبار در سال اول با حروف سنگی نستعلیق<ref>[https://www.jadidonline.com/story/09112011/frnk/tarzi_seraj_alakhbar کاویانی، «طرزی و سراج‌الاخبار»، وب‌سایت جدید آنلاین.]</ref> و در سال‌های بعدی با خط چاپی و حروف طباعتی منتشر شد و با چاپ عکس، شکل بهتری به خود گرفت.<ref>ژوبل، تاریخ ادبیات افغانستان، 1388ش، ص183.</ref> اندازهٔ کاغذ اخبار ۲۴*۲۳ سانتی‌متر و تیراژ آن در اوایل ۵۰۰ شماره بود که بعد از مدتی به ۱۰۰۰ شماره افزایش یافت.<ref>تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص59.</ref> از شمارهٔ اول تا شمارهٔ دوازدهم این نشریه، شامل ۱۱ صفحه و از شمارهٔ دوازده به بعد در ۱۶ صفحه منتشر شد.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص48.</ref> شماره‌های بیست و چهارگانهٔ نشریه نیز در پایان هر سال در یک مجلد منتشر می‌شد. همچنین در پایان هر سال، رساله‌ای به‌عنوان ضمیمهٔ سراج‌الاخبار به خوانندگان نشریه [[هدیه]] می‌شد. از آغاز سال هشتم، نشریهٔ سراج‌الاطفال که طرزی راه‌اندازی کرده بود، به‌عنوان ضمیمهٔ سراج‌الاخبار افغانیه به خوانندگان هدیه می‌شد.<ref>آقابابایی دستجردی، «سراج‌الاخبار افغانیه»، 1396ش، ص229.</ref>
 
===موضوع سراج‌الاخبار===
سراج‌الاخبار یک نشریۀ خبری، سیاسی و اجتماعی بود.<ref>[https://www.jadidonline.com/story/09112011/frnk/tarzi_seraj_alakhbar کاویانی، «طرزی و سراج‌الاخبار»، وب‌سایت جدید آنلاین.]</ref>  مضمون اصلی نشریه را ناسیونالیزم آمیخته با پان‌اسلامیسم<ref>نام یک [[ایدئولوژی]] است که در آن سعی بر این است که با اتحاد بین [[مسلمانان]]، هرگونه پیوند با میهن و قومیت با پیوندهای فراملیتی [[اسلام]] جایگزین شود.</ref>  و مجادله با استعمار تشکیل می‌داد. ترویج معارف، مجادله با خرافات و تعلیم زبان پشتو هم از اهداف آن به شمار می‌رفت انتقاد غیرمستقیم به ناکارآمدی و راحت‌طلبی شاه و حاکمیت نیز در آن نوشته می‌شد.<ref>فرهنگ، افغانستان در پنج قرن اخیر، 1380ش، ج1، ص483.</ref>  در این اثر تمام ژانرهای مطبوعاتی مانند ژانرهای اطلاعی، علمی، تحلیلی، تبلیغی، ادبی و بدیعی، دیده می‌شد.<ref>آهنگ، تجلیل و تعریف ژانرهای مطبوعاتی سراج‌الاخبار، 1381ش، ص153.</ref>
 
===شکل و تیراژ سراج‌الاخبار===
سراج‌الاخبار در سال اول با حروف سنگی نستعلیق<ref>[https://www.jadidonline.com/story/09112011/frnk/tarzi_seraj_alakhbar کاویانی، «طرزی و سراج‌الاخبار»، وب‌سایت جدید آنلاین.]</ref> و در سال‌های بعدی با خط چاپی و حروف طباعتی منتشر شد و با چاپ عکس‌، شکل بهتری به خود گرفت.<ref>ژوبل، تاریخ ادبیات افغانستان، 1388ش، ص183.</ref> اندازۀ کاغذ اخبار 24*23 سانتی‌متر و تیراژ آن در اوایل 500 شماره بود که بعد از مدتی به 1000 شماره افزایش یافت.<ref>تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص59.</ref> از شمارۀ اول تا شمارۀ دوازدهم این نشریه، شامل 11 صفحه و از شمارۀ دوازده به بعد در 16 صفحه منتشر شد.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص48.</ref>
 
شماره‌های بیست و چهارگانۀ نشریه نیز در پایان هر سال در یک مجلد منتشر می‌شد. همچنین در پایان هر سال، رساله‌ای به‌عنوان ضمیمۀ سراج‌الاخبار به خوانندگان نشریه هدیه می‌شد. از آغاز سال هشتم، نشریۀ سراج‌الاطفال که طرزی راه‌اندازی کرده بود، به‌عنوان ضمیمۀ سراج‌الاخبار افغانیه به خوانندگان هدیه می‌شد.<ref>آقابابایی دستجردی، «سراج‌الاخبار افغانیه»، 1396ش، ص229.</ref>
 
===نثر سراج‌الاخبار===
نثر روزنامه، آمیزه‌ای از فـارسی کهن و فـارسی متعارف در [[افغانستان]] و [[ایران]] بود. نفوذ واژه‌های عربی بر نـثر نشریه به‌گونه‌ای بود کـه نشریه، واژه‌های انگلیسی، روسی و نام‌های خاص را بـه تـقـلیـد از واژه‌هـای عربی بـه کار می‌برد؛ برای مثال، غـزته، تلغراف، میقروسکوب، رنغون و سانفرانسیسقو. همچنین، به کاربردن واژه‌ها و ترکیب‌های زیبا از جمله دل‌آگاه، ترقی‌گستر، معرفت‌پرور، نکته‌دان، هیچ‌مدان، فسون‌انگیز، رزمگاه، بودوباش، در خور یادآوری است. علاوه بر آن، اشعار فـارسی در روزنـامـه بازتاب ‌یافته‌ است.<ref>[https://www.jadidonline.com/story/09112011/frnk/tarzi_seraj_alakhbar کاویانی، «طرزی و سراج‌الاخبار»، وب‌سایت جدید آنلاین.]</ref>


===محتوای سراج‌الاخبار===
===محتوای سراج‌الاخبار===
محتوای سراج‌الاخبار بسیار متعدد و متنوع بود و طرز فکر مردم قرن 19 و 20م را نشان می‌داد. این روزنامه، بخش‌های بسیار سادۀ اصول علوم جدید را مطرح کرده و نگارش ساده و علمی را وارد [[زبان فارسی]] کرد و زبان عامیانۀ دری را در نوشتۀ نظم و نثر وارد کرد. سراج‌الاخبار آثار پشتو را برای اولین‌بار منتشر کرد و همچنین تحقیقاتی در تاریخ و ادبیات [[افغانستان]] انجام داد. در شعر نیز با نشر آثار متقدمان، موضوعات اجتماعی، علمی، سیاسی و انتقادی را بیان کرد.<ref>ژوبل، تاریخ ادبیات افغانستان، 1388ش، ص183.</ref>
سراج‌الاخبار یک نشریهٔ خبری، سیاسی و اجتماعی بود.<ref>[https://www.jadidonline.com/story/09112011/frnk/tarzi_seraj_alakhbar کاویانی، «طرزی و سراج‌الاخبار»، وب‌سایت جدید آنلاین.]</ref> مضمون اصلی نشریه را ناسیونالیزم آمیخته با پان‌اسلامیسم<ref>نام یک [[ایدئولوژی]] است که در آن سعی بر این است که با اتحاد بین [[مسلمانان]]، هرگونه پیوند با میهن و قومیت با پیوندهای فراملیتی [[اسلام]] جایگزین شود.</ref> و مجادله با استعمار تشکیل می‌داد. ترویج معارف، مجادله با [[خرافه‌گرایی|خرافات]] و تعلیم زبان پشتو هم از اهداف آن به‌شمار می‌رفت انتقاد غیرمستقیم به ناکارآمدی و راحت‌طلبی شاه و حاکمیت نیز در آن نوشته می‌شد.<ref>فرهنگ، افغانستان در پنج قرن اخیر، 1380ش، ج1، ص483.</ref> در این اثر تمام ژانرهای مطبوعاتی مانند ژانرهای اطلاعی، علمی، تحلیلی، تبلیغی، ادبی و بدیعی، دیده می‌شد.<ref>آهنگ، تجلیل و تعریف ژانرهای مطبوعاتی سراج‌الاخبار، 1381ش، ص153.</ref>


سراج‌الاخبار جنبه‌های مختلف زندگی مردم [[افغانستان]] را منتشر می‌کرد. ستون‌هایی همچون زنان نامور جهان، علم ثروت، مقالات صحیه و طبیه، هوای کابل و مقالات فنیه<ref>پروین، «تاریخ مطبوعات: یکصدمین سال انتشار سراج‌الاخبار / روزنامه پیشتاز افغانستان»، 1390ش، ص553.</ref>  در آن نوشته می‌شد و هدف این بود که به مردم نشان دهد در جهان چه می‌گذرد. علاوه بر آن، مطالب ضداستعماری نیز در این نشریه، منتشر می‎شد.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص47.</ref>
نثر روزنامه، آمیزه‌ای از فارسی کهن و فارسی متعارف در [[افغانستان]] و [[ایران]] بود. نفوذ واژه‌های [[زبان عربی|عربی]] بر نثر نشریه به‌گونه‌ای بود که نشریه، واژه‌های انگلیسی، روسی و نام‌های خاص را به تقلید از واژه‌های عربی به کار می‌برد؛ برای مثال، غزته، تلغراف، میقروسکوب، رنغون و سانفرانسیسقو. همچنین، به کاربردن واژه‌ها و ترکیب‌های زیبا از جمله دل‌آگاه، ترقی‌گستر، معرفت‌پرور، نکته‌دان، هیچ‌مدان، فسون‌انگیز، رزمگاه، بودوباش، در خور یادآوری است. علاوه بر آن، [[شعر فارسی|اشعار فارسی]] در روزنامه بازتاب یافته است.<ref>[https://www.jadidonline.com/story/09112011/frnk/tarzi_seraj_alakhbar کاویانی، «طرزی و سراج‌الاخبار»، وب‌سایت جدید آنلاین.]</ref>


مباحثه پیرامون علم و دین در نوشته‌های روزنـامۀ سراج‌الاخبار بازتاب فروانی داشت. همچنین، پخش و تبلیغ اندیشه‌های آزادی‌خواهانه و استقلال‌طلبانه در صفحه‌های نشریه جایگاه مهمی داشت.<ref>[https://www.jadidonline.com/story/09112011/frnk/tarzi_seraj_alakhbar کاویانی، «طرزی و سراج‌الاخبار»، وب‌سایت جدید آنلاین.]</ref>
محتوای سراج‌الاخبار بسیار متعدد و متنوع بود و طرز فکر مردم قرن ۱۹ و ۲۰م را نشان می‌داد. این روزنامه، بخش‌های بسیار سادهٔ اصول علوم جدید را مطرح کرده و نگارش ساده و علمی را وارد [[زبان فارسی]] کرد و زبان عامیانهٔ [[فارسی دری|دری]] را در نوشتهٔ نظم و نثر وارد کرد. سراج‌الاخبار آثار پشتو را برای اولین‌بار منتشر کرد و همچنین تحقیقاتی در تاریخ و ادبیات [[افغانستان]] انجام داد. در شعر نیز با نشر آثار متقدمان، موضوعات اجتماعی، علمی، سیاسی و انتقادی را بیان کرد.<ref>ژوبل، تاریخ ادبیات افغانستان، 1388ش، ص183.</ref> سراج‌الاخبار جنبه‌های مختلف زندگی مردم افغانستان را منتشر می‌کرد. ستون‌هایی همچون زنان نامور جهان، علم ثروت، مقالات صحیه و طبیه، هوای کابل و مقالات فنیه<ref>پروین، «تاریخ مطبوعات: یکصدمین سال انتشار سراج‌الاخبار / روزنامه پیشتاز افغانستان»، 1390ش، ص553.</ref> در آن نوشته می‌شد و هدف این بود که به مردم نشان دهد در جهان چه می‌گذرد. علاوه بر آن، مطالب ضداستعماری نیز در این نشریه، منتشر می‌شد.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص47.</ref> مباحثه پیرامون [[علم نافع|علم]] و [[دین]] در نوشته‌های روزنامهٔ سراج‌الاخبار بازتاب فروانی داشت. همچنین، پخش و تبلیغ اندیشه‌های آزادی‌خواهانه و استقلال‌طلبانه در صفحه‌های نشریه جایگاه مهمی داشت.<ref>[https://www.jadidonline.com/story/09112011/frnk/tarzi_seraj_alakhbar کاویانی، «طرزی و سراج‌الاخبار»، وب‌سایت جدید آنلاین.]</ref>


===اهداف سراج‌الاخبار===
===اثرگذاری سراج‌الاخبار===
از جمله اهداف اصلی این نشریه را بیداری و آگاهی مردم، ایجاد حس آزادی‌خواهی،<ref>ژوبل، تاریخ ادبیات افغانستان، 1388ش، ص183.</ref> پیشرفت، تغییر سبک زندگی،<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص47.</ref> نوگرایی، پرورش روحیۀ میهن‌پرستی و مبارزه با استعمار و کسب استقلال [[افغانستان]] از استعمار [[انگلیس]] می‌دانند. همچنین هدف از نشر مطالبی در مورد پیشرفت کشورهای دیگر، توجه دادن حکومت و تشویق مردم در جهت رشد و توسعه انسانی و ارتباط افغانستان با جهان بوده است.<ref>[https://www.khorasanzameen.net/php/read.php?id=756 نادری، «یک سده روزنامه نگاری (سراج‌الاخبار صد ساله شد)»، وب‌سایت خراسان زمین.]</ref>
از جمله اهداف اصلی این نشریه را بیداری و آگاهی مردم، ایجاد حس آزادی‌خواهی،<ref>ژوبل، تاریخ ادبیات افغانستان، 1388ش، ص183.</ref> پیشرفت، تغییر [[سبک زندگی]]،<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص47.</ref> نوگرایی، پرورش روحیهٔ میهن‌پرستی و مبارزه با استعمار و کسب استقلال افغانستان از استعمار انگلیس می‌دانند. همچنین هدف از نشر مطالبی در مورد پیشرفت کشورهای دیگر، توجه دادن حکومت و تشویق مردم در جهت رشد و توسعه انسانی و ارتباط افغانستان با جهان بوده است.<ref>[https://www.khorasanzameen.net/php/read.php?id=756 نادری، «یک سده روزنامه‌نگاری (سراج‌الاخبار صد ساله شد)»، وب‌سایت خراسان زمین.]</ref>


===اثرگذاری سراج‌الاخبار در داخل کشور===
برخی آثار سیاسی و اجتماعی سراج‌الاخبار عبارت است از:
سراج‌الاخبار نقش مهمی در تاریخ استقلال و آزادی [[افغانستان]] ایفا کرد و محل تربیت نسل جدیدی از آزادی‌خواهان و روشنفکران شد.<ref>جعفری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص139.</ref> سراج‌الاخبار را می‌توان بنیان‌گذار ترجمه‌های ادبی و علمی در افغانستان خواند. از طریق ترجمه بعضی از همکاران سراج‌الاخبار و به‌ویژه شخص محمود طرزی، خوانندگان این نشریه با منابع ادبی غربی و ترکی آشنا شدند. گروهی نیز معتقدند که سراج‌الاخبار کانون پرورش اندیشه مشروطیت و استقلال‌خواهی بوده است. انتشار سراج‌الاخبار در ایجاد افکار عامه و بیداری شعور سیاسی در بین جوانان افغانستان تأثیر بسیاری داشته است.<ref>فرهنگ، افغانستان در پنج قرن اخیر، 1380ش، ج1، ص483.</ref>
*سراج‌الاخبار نقش مهمی در تاریخ استقلال و آزادی افغانستان ایفا کرد و محل [[تربیت]] نسل جدیدی از آزادی‌خواهان و روشنفکران شد.<ref>جعفری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص139.</ref> سراج‌الاخبار را می‌توان بنیان‌گذار ترجمه‌های ادبی و علمی در افغانستان خواند.
*از طریق [[صنعت ترجمه در ایران|ترجمه]] بعضی از همکاران سراج‌الاخبار و به‌ویژه شخص محمود طرزی، خوانندگان این نشریه با منابع ادبی غربی و ترکی آشنا شدند. گروهی نیز معتقدند که سراج‌الاخبار کانون پرورش اندیشه مشروطیت و استقلال‌خواهی بوده است. انتشار سراج‌الاخبار در ایجاد افکار عامه و بیداری شعور سیاسی در بین جوانان افغانستان تأثیر بسیاری داشته است.<ref>فرهنگ، افغانستان در پنج قرن اخیر، 1380ش، ج1، ص483.</ref>
*روزنامه‌نگارانی که در دامان سراج‌الاخبار پرورش یافتند نه‌تنها در روزنامه‌نگاری دوره‌های بعدی، بلکه در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشور نیز به چهره‌های درخشانی بدل شدند. انتشار تازه‌ترین دست‌آوردهای علوم و تکنولوژی در سراج‌الاخبار در بالا بردن سطح آگاهی‌های علمی مردم اهمیت بسیاری داشته است.
*همچنین نشریه در گسترش شعر تعلیمی، انتقادی و طنز، کار درخشانی انجام داده است. سراج‌الاخبار از طریق ایجاد یک شبکهٔ اطلاع‌رسانی، در ایجاد و گسترش فرهنگ مطالعه در افغانستان نیز اهمیت فراوانی داشته است.<ref>[https://www.khorasanzameen.net/php/read.php?id=756 نادری، «یک سده روزنامه‌نگاری (سراج‌الاخبار صد ساله شد)»، وب‌سایت خراسان زمین.]</ref>
در دوران جنگ جهانی اول، سراج‌الاخبار نشریهٔ شناخته شدهٔ فارسی‌زبان بود که در کشورهای آسیای میانه، [[ایران]] و هند هواداران زیادی داشت. سراج‌الاخبار در محافل آزادی‌خواهان هند و مشروطه‌طلبان ایران و [[جوانی|جوانان]] آسیای میانه نیز تأثیرگذار بود.<ref>[https://www.khorasanzameen.net/php/read.php?id=756 نادری، «یک سده روزنامه‌نگاری (سراج‌الاخبار صد ساله شد)»، وب‌سایت خراسان زمین.]</ref> چنان‌که جوانان تاجیک به پیروی از اشعار تنبیهی سراج‌الاخبار شعر می‌سرودند.<ref>حبیبی، جنبش مشروطیت در افغانستان، 1363ش، ص119.</ref>


روزنامه‌نگارانی که در دامان سراج‌الاخبار پرورش یافتند نه‌تنها در روزنامه‌نگاری دوره‌های بعدی، بلکه در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشور نیز به‌ چهره‌های درخشانی بدل شدند. انتشار تازه‌ترین دست‌آوردهای علوم و تکنولوژی در سراج‌الاخبار در بالا بردن سطح آگاهی‌های علمی مردم اهمیت بسیاری داشته است.
===پایان سراج‌الاخبار===
 
انگلیسی‌ها نسبت به انتشار سراج‌الاخبار واکنش نشان دادند و شاه هم به طرزی اخطار داد. پس از مدتی امکانات مالی نشریه را قطع کردند و دستور به تغییر محل نشریه داده شد. در ۱۲۹۷ش این روزنامه برای همیشه، متوقف شد.<ref>جعغری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص139.</ref>
همچنین نشریه در گسترش شعر تعلیمی، انتقادی و طنز، کار درخشانی انجام داده است. سراج‌الاخبار از طریق ایجاد یک شبکۀ اطلاع‌رسانی، در ایجاد و گسترش فرهنگ مطالعه در [[افغانستان]] نیز اهمیت فراوانی داشته است.<ref>[https://www.khorasanzameen.net/php/read.php?id=756 نادری، «یک سده روزنامه نگاری (سراج‌الاخبار صد ساله شد)»، وب‌سایت خراسان زمین.]</ref>
 
===اثرگذاری سراج‌الاخبار در خارج کشور===
در دوران جنگ جهانی اول، سراج‌الاخبار نشریۀ شناخته شدۀ فارسی‌زبان بود که در کشور‌های آسیای میانه، [[ایران]] و [[هند]] هواداران زیادی داشت.<ref>[https://www.khorasanzameen.net/php/read.php?id=756 نادری، «یک سده روزنامه نگاری (سراج‌الاخبار صد ساله شد)»، وب‌سایت خراسان زمین.]</ref>  سراج‌الاخبار در محافل آزادی‌خواهان هند و مشروطه‌طلبان ایران و جوانان آسیای میانه نیز تأثیرگذار بود.<ref>[https://www.khorasanzameen.net/php/read.php?id=756 نادری، «یک سده روزنامه نگاری (سراج‌الاخبار صد ساله شد)»، وب‌سایت خراسان زمین.]</ref> چنان‌که جوانان تاجیک به پیروی از اشعار تنبیهی سراج‌الاخبار شعر می‌سرودند.<ref>حبیبی، جنبش مشروطیت در افغانستان، 1363ش، ص119.</ref>


===پایان سراج‌الاخبار===
علاوه‌بر [[کتابخانه|کتاب‌خانهٔ]] عامهٔ افغانستان، مجموعهٔ کامل سراج‌الاخبار در پژوهشکدهٔ بین‌المللی تاریخ اجتماعی آمستردام نگهداری شده و برای پژوهشگران و علاقه‌مندان قابل دسترس است.<ref>[https://www.khorasanzameen.net/php/read.php?id=756 کاویانی، «طرزی و سراج‌الاخبار»، وب‌سایت جدید آنلاین.]</ref> همچنین، مجموعه‌های ناقص سراج‌الاخبار در کتابخانه‌های مرکزی دانشگاه [[تهران]]، ابن‌مسکویه ([[اصفهان]])، حقی اوز تاریخ کتبخانه سی (اسلامبول)، ایندیا آفیس (لندن)، بودلیان (آکسفورد)، کنگرهٔ [[آمریکا]] و دانشگاه پرینستون وجود دارد.<ref>پروین، «تاریخ مطبوعات: یکصدمین سال انتشار سراج‌الاخبار / روزنامه پیشتاز افغانستان»، 1378ش، ص562.</ref>
انگلیسی‌ها نسبت به انتشار سراج‌الاخبار واکنش نشان دادند و شاه هم به طرزی اخطار داد. پس از مدتی امکانات مالی نشریه را قطع کردند و دستور به تغییر محل نشریه داده شد. در 1297ش این روزنامه برای همیشه، متوقف شد.<ref>جعغری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص139.</ref>


===نگهداری سراج‌الاخبار===
=={{درشت|سراج‌الاطفال}}==
علاوه بر کتاب‌خانۀ عامۀ [[افغانستان]]، مجموعۀ کامل سراج‌الاخبار در پژوهشکدۀ بین‌المللی تاریخ اجتماعی آمستردام نگهداری شده و برای پژوهشگران و علاقه‌مندان قابل دسترس است.<ref>[https://www.khorasanzameen.net/php/read.php?id=756 کاویانی، «طرزی و سراج‌الاخبار»، وب‌سایت جدید آنلاین.]</ref>  همچنین، مجموعه‌های ناقص سراج‌الاخبار در کتابخانه‌های مرکزی دانشگاه تهران، ابن‌مسکویه ([[اصفهان]])، حقی اوز تاریخ کتبخانه سی (اسلامبول)، ایندیا آفیس (لندن)، بودليان (آکسفورد)، کنگرۀ [[آمریکا]] و دانشگاه پرینستون وجود دارد.<ref>پروین، «تاریخ مطبوعات: یکصدمین سال انتشار سراج‌الاخبار / روزنامه پیشتاز افغانستان»، 1378ش، ص562.</ref>
سراج‌الاطفال، نشریه‌ای است که در سال آخر سلطنت امیر حبیب‌الله‌خان و به سردبیری محمود طرزی در [[کابل]]، آغاز به کار کرد. هدف از چاپ این نشریه، ارتقاء سطح فکری کودکان [[افغانستان]] با بیان مطالب علمی و تربیتی به زبان ساده بود. با گذشت ۴۵ سال از آغاز نخستین نشریهٔ افغانستان تا سال ۱۲۹۷ش، هیچ نشریه‌ای برای [[نوجوانی|نوجوانان]] و جوانان وجود نداشت.<ref>جعفری خانقاه، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، 1388ش، ص9.</ref> این در حالی است که ۷ سال پیش از انتشار سراج‌الاطفال، محمود طرزی در ۱۶ شهریور ۱۲۹۰ش اولین شمارهٔ نشریهٔ «سراج‌الاخبار» را منتشر کرده بود.<ref>[https://www.farsnews.ir/af/news/13951028001105/-سراج-الاطفال-نخستین-نشریه-کودکان-افغانستان-در-یک-قرن-پیش «سراج الاطفال نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری فارس.]</ref>


=='''<big>سراج‌الاطفال</big>'''==
محمود طرزی از آغاز انتشار سراج‌الاخبار به خوانندگان خود وعده داد که بعد از پایان هر سال کاری، یک هدیه به خوانندگان و مشترکان خود خواهد داد. او [[کتاب|کتاب‌های]] مختلفی تا سال ششم انتشار نشریه به مشترکان هدیه داد اما در سال ۱۲۹۷ش که سال هشتم انتشار سراج‌الاخبار در پیش بود، محمود طرزی به خوانندگان خود وعده داد که در این سال نشریهٔ مخصوص [[کودک|کودکان]] افغانستان را منتشر خواهد کرد. در ۱۵ [[مهر]] ۱۲۹۷ش اولین شمارهٔ سراج‌الاطفال که با سراج‌الاخبار ضمیمه بود در ۴ صفحه در کابل منتشر شد.<ref>[https://atlaspress.af/سراج-الاطفال-نخستین-نشریه-کودکان-اف/ «سراج الاطفال» نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری اطلس.]</ref> در زمان انتشار نخستین شمارهٔ سراج الاطفال، از عمر [[آموزش و پرورش در افغانستان|آموزش و پرورش افغانستان]] به‌شکل مدرن، چند سالی می‌گذشت.<ref>[https://www.farsnews.ir/af/news/13951028001105/-سراج-الاطفال-نخستین-نشریه-کودکان-افغانستان-در-یک-قرن-پیش «سراج الاطفال نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری فارس.]</ref> شش شماره از سراج‌الاطفال در دورهٔ حبیب‌الله و ده شماره در دوران امان‌الله خان منتشر شد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1000038/تاریخ-مطبوعات-یکصدمین-سال-انتشار-سراج-الاخبار-روزنامه-پیشتاز-افغانستان?q=تاریخ%20مطبوعات%3A%20یکصدمین%20سال%20انتشار%20سراج‌الاخبار%20%2F%20روزنامه%20پیشتاز%20افغانستان&score=25.0&rownumber=1 یاوراکبری، «مدیریت و مالکیت مطبوعات در افغانستان»، 1386ش، ص2.]</ref>
سراج‌الاطفال، نشریه‌ای است که در سال آخر سلطنت امیر حبیب‌الله‌خان و به سردبیری محمود طرزی در [[کابل]]، آغاز به کار کرد. هدف از چاپ این نشریه، ارتقاء سطح فکری کودکان [[افغانستان]] با بیان مطالب علمی و تربیتی به زبان ساده بود.


===تاریخچه سراج‌الاطفال===
سراج‌الاطفال دارای دو دورهٔ انتشار است. نخست به‌عنوان ضمیمهٔ سراج‌الاخبار افغانیه از ۱۵ مهر تا ۲۷ آذر ۱۲۹۷ش در ۵ شماره انتشار یافت.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/311387/مدیریت-و-مالکیت-مطبوعات-در-افغانستان پروین، «تاریخ مطبوعات: یکصدمین سال انتشار سراج‌الاخبار / روزنامه پیشتاز افغانستان»، 1390ش، ص550.]</ref> هرچند انتشار سراج‌الاخبار به‌صورت جداگانه هم انجام می‌شد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1000038/تاریخ-مطبوعات-یکصدمین-سال-انتشار-سراج-الاخبار-روزنامه-پیشتاز-افغانستان?q=تاریخ%20مطبوعات%3A%20یکصدمین%20سال%20انتشار%20سراج‌الاخبار%20%2F%20روزنامه%20پیشتاز%20افغانستان&score=25.0&rownumber=1 یاوراکبری، «مدیریت و مالکیت مطبوعات در افغانستان»، 1386ش، ص2.]</ref> در دورهٔ دوم نیز این نشریه به‌همراه روزنامهٔ امان‌افغان توزیع شد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/311387/مدیریت-و-مالکیت-مطبوعات-در-افغانستان پروین، «تاریخ مطبوعات: یکصدمین سال انتشار سراج‌الاخبار / روزنامه پیشتاز افغانستان»، 1390ش، ص550.]</ref>
با گذشت 45 سال از آغاز نخستین نشریۀ [[افغانستان]] تا سال 1297ش، هیچ نشریه‌ای برای نوجوانان و جوانان وجود نداشت.<ref>جعفری خانقاه، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، 1388ش، ص9.</ref>  این در حالی است که 7 سال پیش از انتشار سراج‌الاطفال، محمود طرزی در 16 شهریور 1290ش اولین شمارۀ نشریۀ «سراج‌الاخبار» را منتشر کرده بود.<ref>[https://www.farsnews.ir/af/news/13951028001105/-%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%AC-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B7%D9%81%D8%A7%D9%84-%D9%86%D8%AE%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D9%86-%D9%86%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%87-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%DB%8C%DA%A9-%D9%82%D8%B1%D9%86-%D9%BE%DB%8C%D8%B4 «سراج الاطفال نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری فارس.]</ref>  محمود طرزی از آغاز انتشار سراج‌الاخبار به خوانندگان خود وعده داد که بعد از پایان هر سال کاری، یک هدیه به خوانندگان و مشترکان خود خواهد داد. او کتاب‌های مختلفی تا سال ششم انتشار نشریه به مشترکان هدیه داد اما در سال 1297ش که سال هشتم انتشار سراج‌الاخبار در پیش بود، محمود طرزی به خوانندگان خود وعده داد که در این سال نشریۀ مخصوص کودکان افغانستان را منتشر خواهد کرد. در 15 [[مهر]] 1297ش اولین شمارۀ سراج‌الاطفال که با سراج‌الاخبار ضمیمه بود در 4 صفحه در [[کابل]] منتشر شد.<ref>[https://atlaspress.af/%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%AC-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B7%D9%81%D8%A7%D9%84-%D9%86%D8%AE%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D9%86-%D9%86%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%87-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%81/ «سراج الاطفال» نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری اطلس.]</ref>  در زمان انتشار نخستین شمارۀ سراج الاطفال، از عمر آموزش و پرورش افغانستان به‌شکل مدرن، چند سالی می‌گذشت.<ref>[https://www.farsnews.ir/af/news/13951028001105/-%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%AC-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B7%D9%81%D8%A7%D9%84-%D9%86%D8%AE%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D9%86-%D9%86%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%87-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%DB%8C%DA%A9-%D9%82%D8%B1%D9%86-%D9%BE%DB%8C%D8%B4 «سراج الاطفال نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری فارس.]</ref> شش شماره از سراج‌الاطفال در دورۀ حبیب‌الله و ده شماره در دوران امان‌الله خان منتشر شد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1000038/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B7%D8%A8%D9%88%D8%B9%D8%A7%D8%AA-%DB%8C%DA%A9%D8%B5%D8%AF%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%B3%D8%A7%D9%84-%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1-%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%AC-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%BE%DB%8C%D8%B4%D8%AA%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86?q=%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%20%D9%85%D8%B7%D8%A8%D9%88%D8%B9%D8%A7%D8%AA%3A%20%DB%8C%DA%A9%D8%B5%D8%AF%D9%85%DB%8C%D9%86%20%D8%B3%D8%A7%D9%84%20%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%20%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%AC%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1%20%2F%20%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%20%D9%BE%DB%8C%D8%B4%D8%AA%D8%A7%D8%B2%20%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86&score=25.0&rownumber=1 یاوراکبری، «مدیریت و مالکیت مطبوعات در افغانستان»، 1386ش، ص2.]</ref>  سراج‌الاطفال دارای دو دورۀ انتشار است. نخست به‌عنوان ضمیمۀ سراج‌الاخبار افغانیه از 15 مهر تا 27 آذر 1297ش در 5 شماره انتشار یافت.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/311387/%D9%85%D8%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D8%AA-%D9%88-%D9%85%D8%A7%D9%84%DA%A9%DB%8C%D8%AA-%D9%85%D8%B7%D8%A8%D9%88%D8%B9%D8%A7%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 پروین، «تاریخ مطبوعات: یکصدمین سال انتشار سراج‌الاخبار / روزنامه پیشتاز افغانستان»، 1390ش، ص550.]</ref> هرچند انتشار سراج‌الاخبار به‌صورت جداگانه هم انجام می‌شد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1000038/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B7%D8%A8%D9%88%D8%B9%D8%A7%D8%AA-%DB%8C%DA%A9%D8%B5%D8%AF%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%B3%D8%A7%D9%84-%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1-%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%AC-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%BE%DB%8C%D8%B4%D8%AA%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86?q=%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%20%D9%85%D8%B7%D8%A8%D9%88%D8%B9%D8%A7%D8%AA%3A%20%DB%8C%DA%A9%D8%B5%D8%AF%D9%85%DB%8C%D9%86%20%D8%B3%D8%A7%D9%84%20%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%20%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%AC%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1%20%2F%20%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%20%D9%BE%DB%8C%D8%B4%D8%AA%D8%A7%D8%B2%20%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86&score=25.0&rownumber=1 یاوراکبری، «مدیریت و مالکیت مطبوعات در افغانستان»، 1386ش، ص2.]</ref> در دورۀ دوم نیز این نشریه به‌همراه روزنامۀ امان‌افغان توزیع شد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/311387/%D9%85%D8%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D8%AA-%D9%88-%D9%85%D8%A7%D9%84%DA%A9%DB%8C%D8%AA-%D9%85%D8%B7%D8%A8%D9%88%D8%B9%D8%A7%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 پروین، «تاریخ مطبوعات: یکصدمین سال انتشار سراج‌الاخبار / روزنامه پیشتاز افغانستان»، 1390ش، ص550.]</ref>


===موضوع سراج‌الاطفال===
===موضوع سراج‌الاطفال===
سراج‌الاطفال، مطالب و معلومات دینی، اخلاقی<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص66.</ref> و دانش و پیشرفت‌های روز جهان<ref>جعغری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص140.</ref> و اخبار دگرگونی‌های جهان صنعت و زراعت<ref>تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص61.</ref> را به زبان ساده و روان عرضه کرده و بدین‌ترتیب در پرورش ذهن و تربیت اطفال نقش پررنگی داشت.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص66.</ref>
سراج‌الاطفال با هدف آگاهی جوانان و تعلیم مسائل تربیتی، تعلیمی، سرگرمی و دین‌داری  منتشر شد. این نشریه، مطابق با اخبار مکاتب عالی در کشورهای پیشرفته، برای مطالعه و پرورش ذهن شاگردان آن زمان تأسیس شد.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص67.</ref> سراج‌الاطفال، مطالب و معلومات دینی، [[اخلاق|اخلاقی]]<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص66.</ref> و دانش و پیشرفت‌های روز جهان<ref>جعغری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص140.</ref> و اخبار دگرگونی‌های جهان صنعت و زراعت<ref>تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص61.</ref> را به زبان ساده و روان عرضه کرده و بدین‌ترتیب در پرورش ذهن و تربیت اطفال نقش پررنگی داشت.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص66.</ref> در سرمقالهٔ اولین شماره، محمود طرزی نوشت که سراج‌الاطفال، خوانندگان را از علوم و فنون نو و تربیت و [[آداب]] عقل‌پسند آگاه می‌کند، دماغ‌ها را به نکته‌های درس‌آموز و حکایات فایده‌اندوز، روشن می‌کند و در مکتب با کلمات ساده و شیرین دری ساعت خوشی را پدیدمی‌آورد.<ref>«[https://atlaspress.af/سراج-الاطفال-نخستین-نشریه-کودکان-اف/ سراج الاطفال نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری اطلس.]</ref>


در سرمقالۀ اولین شماره، محمود طرزی نوشت که سراج‌الاطفال، خوانندگان را از علوم و فنون نو و تربیت و آداب عقل‌پسند آگاه می‌کند، دماغ‌ها را به نکته‌های درس‌آموز و حکایات فایده‌اندوز، روشن می‌کند و در مکتب با کلمات ساده و شیرین دری ساعت خوشی را پدید می‌آورد.<ref>«[https://atlaspress.af/%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%AC-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B7%D9%81%D8%A7%D9%84-%D9%86%D8%AE%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D9%86-%D9%86%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%87-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%81/ سراج الاطفال نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری اطلس.]</ref>
===قالب و شکل سراج‌الاطفال===
 
سراج‌الاطفال در قالب شعر و داستان<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/970112/سیر-تحول-ادبیات-کودک-و-نوجوان-در-افغانستان?q=سیر%20تحول%20ادبیات%20کودک%20و%20نوجوان%20در%20افغانستا&score=13.0&rownumber=13 نیک‌طلب، «سیر تحول ادبیات کودک و نوجوان در افغانستان»، 1392ش، ص2.]</ref> منتشر می‌شد. در این نشریه اشعاری به زبان کودکانه، بازی‌های فنی و برخی مسائل علمی به زبان ساده برای کودکان مطرح شده است.<ref>[https://www.farsnews.ir/af/news/13951028001105/-سراج-الاطفال-نخستین-نشریه-کودکان-افغانستان-در-یک-قرن-پیش «سراج الاطفال نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری فارس.]</ref> بخشی از شعر چاپ شده در شمارهٔ ششم سال ۱۳۳۷ش در نشریه سراج الاطفال به شرح زیر است:<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/970112/سیر-تحول-ادبیات-کودک-و-نوجوان-در-افغانستان?q=سیر%20تحول%20ادبیات%20کودک%20و%20نوجوان%20در%20افغانستا&score=13.0&rownumber=13 نیک‌طلب، «سیر تحول ادبیات کودک و نوجوان در افغانستان»، 1392ش، ص2.]</ref>{{آغاز نستعلیق}}
===هدف سراج‌الاطفال===
سراج‌الاطفال با هدف آگاهی جوانان و تعلیم مسائل تربیتی، تعلیمی، سرگرمی و دین‌داری  منتشر شد. این نشریه، مطابق با اخبار مکاتب عالی در کشورهای پیشرفته، برای مطالعه و پرورش ذهن شاگردان آن زمان تأسیس شد.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص67.</ref>
 
===قالب سراج‌الاطفال===
سراج‌الاطفال در قالب شعر و داستان<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/970112/%d8%b3%db%8c%d8%b1-%d8%aa%d8%ad%d9%88%d9%84-%d8%a7%d8%af%d8%a8%db%8c%d8%a7%d8%aa-%da%a9%d9%88%d8%af%da%a9-%d9%88-%d9%86%d9%88%d8%ac%d9%88%d8%a7%d9%86-%d8%af%d8%b1-%d8%a7%d9%81%d8%ba%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%aa%d8%a7%d9%86?q=%d8%b3%db%8c%d8%b1%20%d8%aa%d8%ad%d9%88%d9%84%20%d8%a7%d8%af%d8%a8%db%8c%d8%a7%d8%aa%20%da%a9%d9%88%d8%af%da%a9%20%d9%88%20%d9%86%d9%88%d8%ac%d9%88%d8%a7%d9%86%20%d8%af%d8%b1%20%d8%a7%d9%81%d8%ba%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%aa%d8%a7&score=13.0&rownumber=13 نیک‌طلب، «سیر تحول ادبیات کودک و نوجوان در افغانستان»، 1392ش، ص2.]</ref> منتشر می‌شد. در این نشریه اشعاری به زبان کودکانه، بازی‌های فنی و برخی مسائل علمی به زبان ساده برای کودکان مطرح شده است.<ref>[https://www.farsnews.ir/af/news/13951028001105/-%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%AC-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B7%D9%81%D8%A7%D9%84-%D9%86%D8%AE%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D9%86-%D9%86%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%87-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%DB%8C%DA%A9-%D9%82%D8%B1%D9%86-%D9%BE%DB%8C%D8%B4 «سراج الاطفال نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری فارس.]</ref> بخشی از شعر چاپ شده در شمارۀ ششم سال 1337ش در نشریه سراج الاطفال به شرح زیر است:<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/970112/%D8%B3%DB%8C%D8%B1-%D8%AA%D8%AD%D9%88%D9%84-%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9-%D9%88-%D9%86%D9%88%D8%AC%D9%88%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86?q=%D8%B3%DB%8C%D8%B1%20%D8%AA%D8%AD%D9%88%D9%84%20%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA%20%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%20%D9%88%20%D9%86%D9%88%D8%AC%D9%88%D8%A7%D9%86%20%D8%AF%D8%B1%20%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7&score=13.0&rownumber=13 نیک‌طلب، «سیر تحول ادبیات کودک و نوجوان در افغانستان»، 1392ش، ص2.]</ref>{{آغاز نستعلیق}}
  {{شعر|نستعلیق}}
  {{شعر|نستعلیق}}
  {{ب|بچه‌ها ای غنچه‌های آرزوی والدین|ای برای ملک و ملت سور قلب و نور عین}}
  {{ب|بچه‌ها ای غنچه‌های آرزوی والدین|ای برای ملک و ملت سور قلب و نور عین}}
خط ۱۶۰: خط ۹۳:
  {{ب|چشم‌ها در انتظار سعی استقبالتان|باد شاه ما به امید از مال حال‌تان}}
  {{ب|چشم‌ها در انتظار سعی استقبالتان|باد شاه ما به امید از مال حال‌تان}}
  {{ب|فیض باش دولت هوش موطن افغان شوید|بچه‌ها افغان شوید، افغان شوید، افغان شوید}}
  {{ب|فیض باش دولت هوش موطن افغان شوید|بچه‌ها افغان شوید، افغان شوید، افغان شوید}}
  {{پایان شعر}}
  {{پایان شعر}}
  {{پایان نستعلیق}}
  {{پایان نستعلیق}}از نظر صفحه‌آرایی، سراج‌الاطفال شبیه سراج‌الاخبار بود و در وسط این نشریه، لوگوی آن به خط ثلث نوشته شده و در سمت راست آن نیز دربارهٔ اشتراک نشریه مطالبی آمده بود. همچنین، در سمت چپ نام محمود طرزی به‌عنوان مدیر مسئول نشریه دیده می‌شد. در قسمت پایین سمت چپ این عبارت جلب توجه می‌کرد که «ضمیمه سراج‌الاخبار افغانیه با هم یک‌جا منتشر می‌شود و به‌غیر از سیاست از همه چیز بحث می‌کند و مسلک (رویکرد) آن روشن‌سازی افکار اطفال مکاتب دولت افغانستان است».<ref>[https://www.farsnews.ir/af/news/13951028001105/-سراج-الاطفال-نخستین-نشریه-کودکان-افغانستان-در-یک-قرن-پیش «سراج الاطفال نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری فارس.]</ref> تعداد صفحات سراج‌الاطفال، چهارصفحه در اندازهٔ ۳۱ در ۲۱ سانتی‌متر بود که در مطبعهٔ دارالسلطنه [[کابل]] هر پانزده روز یک‌بار به نشر می‌رسید.<ref>تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص61.</ref> سراج‌الاخبار با قیمت اشتراک سالانه کابل و نواحی ۵ روپیه، در شهرهای دیگر ۷ روپیه و در خارج به قیمت ۱۱ روپیه به فروش می‌رسید.<ref>جعغری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص140.</ref>
 
===شکل سراج‌الاطفال===
از نظر صفحه‌آرایی، سراج‌الاطفال شبیه سراج‌الاخبار بود و در وسط این نشریه، لوگوی آن به خط ثلث نوشته شده و در سمت راست آن نیز دربارۀ اشتراک نشریه مطالبی آمده بود. همچنین، در سمت چپ نام محمود طرزی به‌عنوان مدیر مسئول نشریه دیده می‌شد. در قسمت پایین سمت چپ این عبارت جلب توجه می‌کرد که «ضمیمه سراج‌الاخبار افغانیه با هم یک‌جا منتشر می‌شود و به‌غیر از سیاست از همه چیز بحث می‌کند و مسلک (رویکرد) آن روشن‌سازی افکار اطفال مکاتب دولت افغانستان است».<ref>[https://www.farsnews.ir/af/news/13951028001105/-%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%AC-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B7%D9%81%D8%A7%D9%84-%D9%86%D8%AE%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D9%86-%D9%86%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%87-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%DB%8C%DA%A9-%D9%82%D8%B1%D9%86-%D9%BE%DB%8C%D8%B4 «سراج الاطفال نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری فارس.]</ref> تعداد صفحات سراج‌الاطفال، چهارصفحه در اندازۀ 31 در 21 سانتی‌متر بود که در مطبعۀ دارالسلطنه [[کابل]] هر پانزده روز یک‌بار به نشر می‌رسید.<ref>تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص61.</ref>
 
===قیمت سراج‌الاطفال===
سراج‌الاخبار با قیمت اشتراک سالانه کابل و نواحی 5 روپیه، در شهرهای دیگر 7 روپیه و در خارج به قیمت 11 روپیه به فروش می‌رسید.<ref>جعغری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص140.</ref>


===پایان سراج‌الاطفال===
===پایان سراج‌الاطفال===
سراج‌الاطفال در زمانی‌که طرزی مسئولیت وزارت خارجه را برعهده گرفت، از شمارۀ هشتم، سال هشتم به بعد همراه با سراج‌الاخبار از نشر بازماند و بعد از او به عبدالهادی داوی انتقال یافت.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص67.</ref> عبدالهادی داوی به‌عنوان مدیرمسئول این نشریه پیشنهاد کرد شمارۀ شانزدهم با ارتقا سطح علمیِ مقالات، منتشر شود زیرا در آن زمان بیشترین خوانندگان سراج‌الاطفال بزرگسالان بودند.<ref>تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص61.</ref> این دوره از سراج‌الاطفال نیز بعد از 16 شماره دیگر منتشر نشد.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص66.</ref>
سراج‌الاطفال در زمانی‌که طرزی مسئولیت وزارت خارجه را برعهده گرفت، از شمارهٔ هشتم، سال هشتم به بعد همراه با سراج‌الاخبار از نشر بازماند و بعد از او به عبدالهادی داوی انتقال یافت.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص67.</ref> عبدالهادی داوی به‌عنوان مدیرمسئول این نشریه پیشنهاد کرد شمارهٔ شانزدهم با ارتقا سطح علمیِ مقالات، منتشر شود زیرا در آن زمان بیشترین خوانندگان سراج‌الاطفال بزرگسالان بودند.<ref>تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص61.</ref> این دوره از سراج‌الاطفال نیز بعد از ۱۶ شماره دیگر منتشر نشد.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص66.</ref>
 
==<big>'''ارشاد ‌النسوان'''</big>==
محمود طرزی مدیر مسئول نشریۀ سراج‌الاخبار، از همان آغاز انتشار نشریۀ خود به آموزش ‌و پرورش بانوان نیز توجه نشان داد. از شمارۀ هفتم تا شمارۀ بیست‌وچهارم سال سوم سراج‌الاخبار افغانیه مباحث مربوط به زندگی خانوادگی و معرفی زنان نام‌آور در ستون نام‌آوران زنان جهان درج شد.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص166.</ref>  علاوه بر چاپ خبرهایی دربارۀ زنان کشورهای دیگر، طرزی مقاله‌های متعددی نیز در این زمینه نوشت یا ترجمه‌ کرد. روزنامه‌های فارسی همچون خاتونان [[ایران]] نیز در این روزنامه بازنشر می‌شد.<ref>پروین، «تاریخ مطبوعات: یکصدمین سال انتشار سراج‌الاخبار / روزنامه پیشتاز افغانستان»، 1390ش، ص559.</ref>  طرزی هدف این ستون در سراج‌الاخبار را آگاهی زنان [[افغانستان]] از وضعیت دیگر زنان جهان و تدوین کتابی در این حوزه می‌دانست.<ref>عصمتی، ناموران زنان جهان در سراج‌الاخبار افغانیه، 1366ش، ص7.</ref>  بعد از گذشت نیم‌قرن از نخستین شمارۀ سراج‌الاخبار،<ref>جعفری خانقاه، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، 1388ش، ص15.</ref>  در سال 1299ش روزنامه‌ای با نام ارشادالنسوان با مدیریت همسر طرزی منتشر شد.<ref>پروین، «تاریخ مطبوعات: یکصدمین سال انتشار سراج‌الاخبار / روزنامه پیشتاز افغانستان»، 1390ش، ص560.</ref>
 
===دور اول ارشاد النسوان===
ارشادالنسوان در روز پنج‌شنبه اول [[فروردین]] 1300ش<ref>بینوا، «ارشادالنسوان»، 1330ش، ص14.</ref>  مطابق با سومین‌‌ سال حکومت امان‌الله ‌خان تأسیس شد.<ref>[https://mariadaro.com/archives/13046 موحدی، «ارشادالنـسوان، نـخستین نـشریه‌ی ویژۀ‌ی زنـان در افغانـسـتـان»، وب‌سایت مارو دارو.]</ref>  شماری از منابع نوشته‌اند که این نشریه شش‌ماه فعالیت کرد و سپس متوقف شد،<ref>[https://nimrokhmedia.com/2022/12/19/the-first-magazine-for-women/ ارزگانی، «اولین نشریه ویژۀ زنان در افغانستان»، وب‌سایت نیمرخ.]</ref>  اما شماری دیگر زمان تعطیلی آن را در سال 1307ش و همزمان با پایان سلطنت امان‌الله ‌خان می‌دانند.
 
===شکل و قالب  ارشاد النسوان===
از سمت راست به چپ این روزنامه، در ابتدا، سمبلی دیده می‌شود که در وسط آن، یک کتاب، شمشیر و دوات را بین دو خوشۀ گندم قرار داده‌اند. عبارت «هفته‌ای یک‌بار نشر می‌شود» زیر قیمت نشریه به چشم می‌خورد.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص171.</ref>  ارشاد به‌صورت سه ستون در صفحه<ref>تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص78.</ref>  روی کاغذ نازک پسته‌ای رنگ و در هشت صفحه به [[زبان دری]] منتشر می‌شد. تیراژ آن 300 شماره و اندازۀ آن در سال اول 15*10 اینچ و از شمارۀ یازده 9*11 اینچ بوده است.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص171.</ref>


===مسئولین  ارشاد النسوان===
=={{درشت|ارشاد النسوان}}==
ارشادالنسوان با مدیریت اسمار سمیه معروف به «بی‌بی عربی»، همسر محمود طرزی آغاز به کار کرد. همچنین، روح‌افزا معروف به «منشیه»، دختر محمدزمان‌ خان طرزی و خواهر حبیب‌الله‌ خان سردبیری روزنامه را بر عهده داشتند.<ref>جعفری خانقاه، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، 1388ش، ص15.</ref> صاحب امتیاز این نشریه نیز دولت [[افغانستان]] بود.<ref>تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص78.</ref>
محمود طرزی مدیر مسئول نشریهٔ سراج‌الاخبار، از همان آغاز انتشار نشریهٔ خود به آموزش و پرورش بانوان نیز توجه نشان داد. از شمارهٔ هفتم تا شمارهٔ بیست‌وچهارم سال سوم سراج‌الاخبار افغانیه مباحث مربوط به زندگی خانوادگی و معرفی زنان نام‌آور در ستون نام‌آوران زنان جهان درج شد.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص166.</ref> علاوه بر چاپ خبرهایی دربارهٔ زنان کشورهای دیگر، طرزی مقاله‌های متعددی نیز در این زمینه نوشت یا ترجمه کرد. روزنامه‌های فارسی همچون خاتونان [[ایران]] نیز در این روزنامه بازنشر می‌شد.<ref>پروین، «تاریخ مطبوعات: یکصدمین سال انتشار سراج‌الاخبار / روزنامه پیشتاز افغانستان»، 1390ش، ص559.</ref> طرزی هدف این ستون در سراج‌الاخبار را آگاهی زنان افغانستان از وضعیت دیگر زنان جهان و تدوین کتابی در این حوزه می‌دانست.<ref>عصمتی، ناموران زنان جهان در سراج‌الاخبار افغانیه، 1366ش، ص7.</ref> بعد از گذشت نیم‌قرن از نخستین شمارهٔ سراج‌الاخبار،<ref>جعفری خانقاه، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، 1388ش، ص15.</ref> در ۱۲۹۹ش روزنامه‌ای با نام ارشادالنسوان با مدیریت همسر طرزی منتشر شد.<ref>پروین، «تاریخ مطبوعات: یکصدمین سال انتشار سراج‌الاخبار / روزنامه پیشتاز افغانستان»، 1390ش، ص560.</ref>


===مخاطبان  ارشاد النسوان===
ارشادالنسوان در روز پنج‌شنبه اول [[فروردین]] ۱۳۰۰ش<ref>بینوا، «ارشادالنسوان»، 1330ش، ص14.</ref> مطابق با سومین سال حکومت امان‌الله خان تأسیس شد.<ref>[https://mariadaro.com/archives/13046 موحدی، «ارشادالنسوان، نخستین نشریه‌ی ویژۀ‌ی زنان در افغانستان»، وب‌سایت مارو دارو.]</ref> شماری از منابع نوشته‌اند که این نشریه شش‌ماه فعالیت کرد و سپس متوقف شد،<ref>[https://nimrokhmedia.com/2022/12/19/the-first-magazine-for-women/ ارزگانی، «اولین نشریه ویژۀ زنان در افغانستان»، وب‌سایت نیمرخ.]</ref> اما شماری دیگر زمان تعطیلی آن را در سال ۱۳۰۷ش و همزمان با پایان سلطنت امان‌الله خان می‌دانند. ارشادالنسوان با مدیریت اسمار سمیه معروف به «بی‌بی عربی»، همسر محمود طرزی آغاز به کار کرد. همچنین، روح‌افزا معروف به «منشیه»، دختر محمدزمان خان طرزی و خواهر حبیب‌الله خان سردبیری روزنامه را بر عهده داشتند.<ref>جعفری خانقاه، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، 1388ش، ص15.</ref> صاحب امتیاز این نشریه نیز دولت افغانستان بود.<ref>تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص78.</ref> ارشادالنسوان برای تمامی زنان [[افغانستان]] منتشر می‌شد، اما به‌دلیل شروع تازهٔ تعلیم و تربیت در کشور، مخاطبان زیادی نداشت.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص168.</ref> تنها گروه خاصی از زنان که باسواد، نیمه‌سواد یا از طبقهٔ بالای کشور بودند، نشریه را دنبال می‌کردند.<ref>تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص77.</ref>
ارشادالنسوان برای تمامی زنان [[افغانستان]] منتشر می‌شد، اما به‌دلیل شروع تازۀ تعلیم و تربیت در کشور، مخاطبان زیادی نداشت.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص168.</ref> تنها گروه خاصی از زنان که باسواد، نیمه‌سواد یا از طبقۀ بالای کشور بودند، نشریه را دنبال می‌کردند.<ref>تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص77.</ref>


===محتوای  ارشاد النسوان===
===شکل و قالب ارشاد النسوان===
ارشادالنسوان هفته‌نامۀ ادبی، فرهنگی، اجتماعی و خبری بود که در کنار درج اخبار داخلی و خارجی و نوشتن از ترقی و انكشافات فرهنگی زنان در جهان، كشورهای اسلامی و کشورهای همسایه نیز مطالبی منتشر می‌کرد. هم‌چنین اخبار مربوط به امور زنان [[افغانستان]] مثل میله‌ها و سرگرمی‎ها نیز بخشی از ارشادالنسوان را به خود اختصاص می‌داد.<ref>[http://www.afghan-dic.com:8080/Afg_especial/oria_n_marefi_rasmia_tarzi.pdf اوریا، «ارشادالنسوان»، وب‌سایت افغان‌دیک.]</ref> وقایع سیاسی جهان، حوادث جالب، قصه‌ها، اندرزها،<ref>تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص78.</ref> مسائل اخلاقی، تربیتی،<ref>جعفری خانقاه، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، 1388ش، ص15.</ref>  آشپزی، خیاطی، بچه‌داری و خانه‌داری نیز از جمله موضوعاتی بودند که به آنها پرداخته می‌شد.<ref>جعفری خانقاه، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، 1388ش، ص16.</ref>  در اين نشريه گاهی ملکه ثريا همسر شاه ‌امان‌الله ‌خان نيز نوشته‌های روشنگرانه‌اي برای زنان می‌نوشت. این مطالب، نه‌تنها زنان را در زندگی خانوادگی کمک می‌کرد؛ بلکه آنها را در جهت دست‌يابی به علوم و فنون معاصر و رسيدن به يک زندگی اجتماعی بهتر تشويق می‌کرد.<ref>[http://www.khorasanzameen.net/php/readtester.php?id=762 نادری، «نخستین تجربۀ مطبوعات آزاد در افغانستان»، وب‌سایت خراسان زمین.]</ref>
از سمت راست به چپ این روزنامه، در ابتدا، سمبلی دیده می‌شود که در وسط آن، یک [[کتاب]]، شمشیر و دوات را بین دو خوشهٔ گندم قرار داده‌اند. عبارت «هفته‌ای یک‌بار نشر می‌شود» زیر قیمت نشریه به چشم می‌خورد.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص171.</ref> ارشاد به‌صورت سه ستون در صفحه<ref>تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص78.</ref> روی کاغذ نازک پسته‌ای رنگ و در هشت صفحه به [[زبان دری]] منتشر می‌شد. تیراژ آن ۳۰۰ شماره و اندازهٔ آن در سال اول ۱۵*۱۰ اینچ و از شمارهٔ یازده ۹*۱۱ اینچ بوده است.<ref>آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص171.</ref>


===دوره‌های بعدی  ارشاد النسوان===
===محتوای ارشاد النسوان===
دورۀ دوم انتشار نشریه در [[آبان]] 1373ش در [[کابل]] در زمان برهان‌الدین ربانی<ref>تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص78.</ref> زیر نظر ریاست امور زنان حکومت مجاهدین به سردبیری لیلا صراحت و صاحب‌امتیازی مؤسسۀ عالی نسوان در تیراژ 1000 نسخه در 8 صفحه به چاپ رسید اما در [[مهر]] 1375ش با سقوط کابل به‌دست گروه طالبان <ref>[https://nimrokhmedia.com/2022/12/19/the-first-magazine-for-women/ ارزگانی، «اولین نشریه ویژۀ زنان در افغانستان»، وب‌سایت نیمرخ.]</ref> از ادامۀ انتشار باز ماند.<ref>جعفری خانقاه، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، 1388ش، ص16.</ref>
ارشادالنسوان هفته‌نامهٔ ادبی، فرهنگی، اجتماعی و خبری بود که در کنار درج اخبار داخلی و خارجی و نوشتن از ترقی و انکشافات فرهنگی زنان در جهان، کشورهای اسلامی و کشورهای همسایه نیز مطالبی منتشر می‌کرد. هم‌چنین اخبار مربوط به امور زنان [[افغانستان]] مثل میله‌ها و سرگرمی‌ها نیز بخشی از ارشادالنسوان را به خود اختصاص می‌داد.<ref>[http://www.afghan-dic.com:8080/Afg_especial/oria_n_marefi_rasmia_tarzi.pdf اوریا، «ارشادالنسوان»، وب‌سایت افغان‌دیک.]</ref> وقایع سیاسی جهان، حوادث جالب، قصه‌ها، اندرزها،<ref>تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص78.</ref> مسائل اخلاقی، تربیتی، آشپزی، خیاطی، بچه‌داری و خانه‌داری نیز از جمله موضوعاتی بودند که به آنها پرداخته می‌شد.<ref>جعفری خانقاه، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، 1388ش، ص15-16.</ref> در این نشریه گاهی ملکه ثریا همسر شاه امان‌الله خان نیز نوشته‌های روشنگرانه‌ای برای زنان می‌نوشت. این مطالب، نه‌تنها زنان را در [[زندگی]] خانوادگی کمک می‌کرد؛ بلکه آنها را در جهت دست‌یابی به علوم و فنون معاصر و رسیدن به یک زندگی اجتماعی بهتر تشویق می‌کرد.<ref>[http://www.khorasanzameen.net/php/readtester.php?id=762 نادری، «نخستین تجربۀ مطبوعات آزاد در افغانستان»، وب‌سایت خراسان زمین.]</ref>


پس از آن، با سقوط طالبان و روی کار آمدن دولت حامد کرزی دورۀ سوم ارشادالنسوان با عنوان ارگان انتشاراتی وزارت امور زنان در کابل، در سال 1380ش با مسئولیت نیلاب پژواک آغاز شد و به انتشار خود در 12 صفحۀ رنگی ادامه داد.<ref>جعفری خانقاه، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، 1388ش، ص16.</ref> پس از تحولات 1400ش این نشریه دیگر منتشر نشد.
شماره‌های ۱۵ و ۱۶ این نشریه در وب‌سایت مرکز منبع معلومات افغانستان در دانشگاه [[کابل]] (ACKU) موجود است که اولی در روز پنجشنبه دوم ماه سرطان ([[تیر]]) و دومی در روز پنجشنبه ۲۳ ماه سنبله ([[شهریور]]) ۱۳۰۰ش منتشر شده و هر دو هشت صفحه دارند. نسخه‌های اصلی این نشریه در آرشیو ملی افغانستان نگهداری می‌شود. اکنون شماری از نسخه‌های دور سوم فعالیت این نشریه نیز در وب‌سایت مرکز منبع معلومات افغانستان در دانشگاه کابل موجود است.<ref>[https://nimrokhmedia.com/2022/12/19/the-first-magazine-for-women/ ارزگانی، «اولین نشریه ویژۀ زنان در افغانستان»، وب‌سایت نیمرخ.]</ref>


===موجودی  ارشاد النسوان===
===دوره‌های بعدی ارشاد النسوان===
شماره‌های 15 و 16 این نشریه در وب‌سایت مرکز منبع معلومات [[افغانستان]] در دانشگاه [[کابل]] (ACKU)  موجود است که اولی در روز پنجشنبه دوم ماه سرطان ([[تیر]]) و دومی در روز پنجشنبه 23 ماه سنبله ([[شهریور]]) 1300ش منتشر شده و هر دو هشت صفحه دارند. نسخه‌های اصلی این نشریه در آرشیو ملی افغانستان نگهداری می‌شود. اکنون شماری از نسخه‌های دور سوم فعالیت این نشریه نیز در وب‌سایت مرکز منبع معلومات افغانستان در دانشگاه کابل موجود است.<ref>[https://nimrokhmedia.com/2022/12/19/the-first-magazine-for-women/ ارزگانی، «اولین نشریه ویژۀ زنان در افغانستان»، وب‌سایت نیمرخ.]</ref>
دورهٔ دوم انتشار نشریه در [[آبان]] ۱۳۷۳ش در [[کابل]] در زمان برهان‌الدین ربانی<ref>تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص78.</ref> زیر نظر ریاست امور زنان حکومت مجاهدین به سردبیری لیلا صراحت و صاحب‌امتیازی مؤسسهٔ عالی نسوان در تیراژ ۱۰۰۰ نسخه در ۸ صفحه به چاپ رسید اما در [[مهر]] ۱۳۷۵ش با سقوط کابل به‌دست گروه طالبان<ref>[https://nimrokhmedia.com/2022/12/19/the-first-magazine-for-women/ ارزگانی، «اولین نشریه ویژۀ زنان در افغانستان»، وب‌سایت نیمرخ.]</ref> از ادامهٔ انتشار بازماند. پس از آن، با سقوط طالبان و روی کار آمدن دولت حامد کرزی دورهٔ سوم ارشادالنسوان با عنوان ارگان انتشاراتی وزارت امور زنان در کابل، در سال ۱۳۸۰ش با مسئولیت نیلاب پژواک آغاز شد و به انتشار خود در ۱۲ صفحهٔ رنگی ادامه داد.<ref>جعفری خانقاه، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، 1388ش، ص16.</ref> پس از تحولات ۱۴۰۰ش این نشریه دیگر منتشر نشد.


==پانویس==
==پانویس==
خط ۲۰۲: خط ۱۱۹:


==منابع==
==منابع==
آقابابایی دستجردی، «سراج الاخبار افغانیه»، دانشنامۀ جهان اسلام، تهران، موسسۀ فرهنگی هنری کتاب مرجع، 1396ش.
{{آغاز منابع}}
 
* آقابابایی دستجردی، «سراج الاخبار افغانیه»، دانشنامهٔ جهان اسلام، تهران، مؤسسهٔ فرهنگی هنری کتاب مرجع، ۱۳۹۶ش.
آهنگ، محمدکاظم، تجلیل و تعریف ژانرهای مطبوعاتی سراج‌الاخبار، کابل، پوهنتون کابل، 1381ش.
* آهنگ، محمدکاظم، تجلیل و تعریف ژانرهای مطبوعاتی سراج‌الاخبار، کابل، پوهنتون کابل، ۱۳۸۱ش.
 
* آهنگ، محمدکاظم، سیر ژورنالیزم در افغانستان، کابل، انجمن تاریخ و ادب افغانستان اکادیمی، ۱۳۴۹ش.
آهنگ، محمدکاظم، سیر ژورنالیزم در افغانستان، کابل، انجمن تاریخ و ادب افغانستان اکادیمی، 1349ش.
* ارزگانی، «اولین نشریه ویژه زنان در افغانستان»، وب‌سایت نیمرخ، تاریخ درج مطلب: ۲۸ آذر ۱۴۰۱.
 
* انصاری، فاروق، تحولات سیاسی و اجتماعی افغانستان، کابل، بی‌نا، ۱۳۱۲–۱۲۵۹ش.
ارزگانی، «اولین نشریه ویژه زنان در افغانستان»، وب‌سایت نیمرخ، تاریخ درج مطلب: 28 آذر 1401.
* اوریا، ناصر، «ارشادالنسوان اولین جریدهٔ رسمی زنان و میرمن اسما رسمیه طرزی اولین ژورنالیست زن افغان بود»، وب‌سایت افغان‌دیک، تاریخ درج مطلب: ۲۰ اسفند ۱۳۹۹ش.
 
* بینوا، عبدالرئوف، ارشادالنسوان، آریانا، ۱۳۳۰ش.
اوریا، ناصر، «ارشادالنسوان اولین جریده رسمی زنان و میرمن اسما رسمیه طرزی اولین ژورنالیست زن افغان بود»، وب‌سایت افغان‌دیک، تاریخ درج مطلب: 20 اسفند 1399ش.
* پروین، ناصرالدین، «تاریخ مطبوعات: یکصدمین سال انتشار سراج الأخبار / روزنامه پیشتاز افغانستان»، مجلهٔ بخارا، شمارهٔ ۸۵، ۱۳۹۰ش.
 
* «پیشینه روزنامه‌نگاری در افغانستان؛ «شمس‌النهار» نخستین نشریه»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۱۴ مهر ۱۳۹۴ش.
بینوا، عبدالرئوف، ارشادالنسوان، آریانا،1330ش.
* تنویر، محمدحلیم، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، پاکستان، انستیتوت تحقیقات و بازسازی افغانستان در هلند، ۱۳۷۸ش.
 
* جعفری خانقاه، مهدی، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، تهران، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران با همکاری مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، ۱۳۸۸ش.
پروین، ناصرالدین، «تاریخ مطبوعات: یکصدمین سال انتشار سراج الأخبار / روزنامه پیشتاز افغانستان»، مجلۀ بخارا، شمارۀ ۸۵، 1390ش.
* حبیبی، عبدالحی، جنبش مشروطیت در افغانستان، کابل، کمیته دولتی طبع و نشر ج.د. ا، ۱۳۶۳ش.
 
* ژوبل، محمدحیدر، تاریخ ادبیات افغانستان، کابل، میوند، ۱۳۸۸ش.
«پیشینه روزنامه‌نگاری در افغانستان؛ «شمس‌النهار» نخستین نشریه»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 14 مهر 1394ش.
* «سراج الاطفال نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۲۸ دی ۱۳۹۵ش.
 
* «سراج الاطفال، نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری اطلس، تاریخ درج مطلب: ۲۰ مهر ۱۳۹۶ش.
تنویر، محمدحلیم، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، پاکستان، انستیتوت تحقیقات و بازسازی افغانستان در هلند، 1378ش.
* «سیر روزنامه و روزنامه‌نگاری در افغانستان»، خبرگزاری آوا، تاریخ درج مطلب: ۲۶ آبان ۱۳۸۷ش.
 
* «شمس النهار، اولین تجربه روزنامه‌نگاری تاریخ افغانستان»، وب‌سایت آواپرس، تاریخ درج مطلب: ۳ عقرب ۱۳۹۰ش.
جعفری خانقاه، مهدی، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، تهران، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران با همکاری مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، 1388ش.
* عصمت‌اللهی، محمدهاشم، نظام مطبوعات افغانستان، تهران، بیکران، ۱۳۸۲ش.
 
* عصمتی، معصومه، ناموران زنان جهان در سراج‌الاخبار افغانیه، کابل، شورای نشرات زنان، ۱۳۶۶ش.
حبیبی، عبدالحی، جنبش مشروطیت در افغانستان، کابل، کمیته دولتی طبع و نشر ج.د.ا، 1363ش.
* فرهنگ، میرمحمد صدیق، افغانستان در پنج قرن اخیر، تهران، عرفان، ۱۳۸۰ش.
 
* کاویانی، نجم، «طرزی و سراج‌الاخبار»، وب‌سایت جدید آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۸ آبان ۱۳۹۰ش.
ژوبل، محمدحیدر، تاریخ ادبیات افغانستان، کابل، میوند، 1388ش.
* محرابی، «شکوفایی نخستین نشریات فارسی چاپ افغانستان با شمس النهار و سراج الاخبار»، کتاب ماه کلیات، تهران، خانهٔ کتاب، ۱۳۸۸ش.
 
* محمود، شاه‌محمود، «شمس‌النهار؛ اولین نشریهٔ افغانستان»، وبلاگ افغانستان فردا، تاریخ درج مطلب: ۲۵ اردیبهشت ۱۳۹۲ش.
«سراج الاطفال نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 28 دی 1395ش.
* موحدی، «ارشادالنسوان، نخستین نشریهٔ ویژهٔ ی زنان در افغانستان»، وب‌سایت مارو دارو، تاریخ درج مطلب: ۲۴ مرداد ۱۳۹۵ش.
 
* نادری، پرتو، «یک سده روزنامه‌نگاری (سراج الاخبار صد ساله شد)»، وب‌سایت خراسان زمین، تاریخ درج مطلب: ۲۶ مرداد ۱۳۹۰ش.
«سراج الاطفال، نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری اطلس، تاریخ درج مطلب: 20 مهر 1396ش.
* نادری، پرتو، نخستین تجربهٔ مطبوعات آزاد در افغانستان، وب‌سایت خراسان زمین، تاریخ درج مطلب: ۳۱ مرداد ۱۳۹۰ش.
 
* نیک‌طلب، پوپک، «سیر تحول ادبیات کودک و نوجوان در افغانستان» تهران، کتاب ماه کودک و نوجوان، ۱۳۹۲ش.
«شمس النهار، اولین تجربه روزنامه‌نگاری تاریخ افغانستان»، وب‌سایت آواپرس، تاریخ درج مطلب: ۳ عقرب ۱۳۹۰ش.
* یاوراکبری، علی، «مدیریت و مالکیت مطبوعات در افغانستان»، تهران، فصلنامهٔ مطالعاتی و تحقیقاتی وسایل ارتباط جمعی رسانه، ۱۳۸۶ش.
 
{{پایان منابع}}
عصمت‌اللهی، محمدهاشم، نظام مطبوعات افغانستان، تهران، بیکران، 1382ش.
 
عصمتی، معصومه، ناموران زنان جهان در سراج‌الاخبار افغانیه، کابل، شورای نشرات زنان، 1366ش.
 
فرهنگ، میرمحمد صدیق، افغانستان در پنج قرن اخیر، تهران، عرفان، 1380ش.
 
کاویانی، نجم، «طرزی و سراج‌الاخبار»، وب‌سایت جدید آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۸ آبان ۱۳۹۰ش.
 
محرابی، «شکوفایی نخستین نشریات فارسی چاپ افغانستان با شمس النهار و سراج الاخبار»، کتاب ماه کلیات، تهران، خانۀ کتاب، 1388ش.
 
محمود، شاه‌محمود، «شمس‌النهار؛ اولین نشریۀ افغانستان»، وبلاگ افغانستان فردا، تاریخ درج مطلب: 25 اردیبهشت 1392ش.
 
موحدی، «ارشادالنـسوان، نـخستین نـشریه‌ی ویژۀ‌ی زنـان در افغانـسـتـان»، وب‌سایت مارو دارو، تاریخ درج مطلب: 24 مرداد 1395ش.
 
نادری، پرتو، «یک سده روزنامه نگاری (سراج الاخبار صد ساله شد)»، وب‌سایت خراسان زمین، تاریخ درج مطلب: ٢٦ مرداد ١٣٩٠ش.
 
نادری، پرتو، نخستین تجربۀ مطبوعات آزاد در افغانستان، وب‌سایت خراسان زمین، تاریخ درج مطلب: 31 مرداد 1390ش.
 
نیک‌طلب، پوپک، «سیر تحول ادبیات کودک و نوجوان در افغانستان» تهران، کتاب ماه کودک و نوجوان، 1392ش.
 
یاوراکبری، علی، «مدیریت و مالکیت مطبوعات در افغانستان»، تهران، فصلنامۀ مطالعاتی و تحقیقاتی وسایل ارتباط جمعی رسانه، 1386ش.

نسخهٔ کنونی تا ۲۷ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۰۹:۰۴

نشریه‌های قدیمی افغانستان؛ رسانه‌های مکتوب و اثرگذار بر فرهنگ و جامعه افغانستان از نیمهٔ قرن نوزدهم تا نیمهٔ قرن بیستم.

نشریه‌های قدیمی افغانستان بازتابی از تحولات فکری و فرهنگی جامعه در طول نیم قرن تاریخ این کشور بودند. در نیمهٔ دوم قرن نوزدهم، نشریاتی مانند شمس‌النهار و کابل پلی بین سنت و تجدد و نخبگان را با مفاهیم مدرنیته آشنا کردند. در دورهٔ بعد، سراج‌الاخبار به رهبری محمود طرزی، گفتمان ناسیونالیسم و تجددخواهی را ترویج کرد و به نقد ساختارهای سنتی پرداخت. این نشریه نقش مهمی در بیداری سیاسی و گسترش آموزش همگانی داشت. در نیمهٔ اول قرن بیستم نشریهٔ ارشاد النسوان تأسیس شد و این نشریه با محتوای آموزشی، اجتماعی و فرهنگی، نقش مهمی در آگاهی‌بخشی و تشویق زنان به مشارکت در عرصه‌های علمی و اجتماعی ایفا کرد.

تعریف نشریه‌های قدیمی افغانستان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نشریات قدیمی افغانستان به‌عنوان رسانه‌های مکتوب دوره‌های تاریخی مختلف، ابزارهای انتقال مفاهیم مدرنیته، ناسیونالیسم و ایدئولوژی‌های سیاسی به‌شمار می‌روند. این نشریات با کارکرد دوگانهٔ اطلاع‌رسانی و آموزشی، نقش مؤثری در شکل‌دهی به گفتمان‌های فکری و فرهنگی ایفا کردند. این نشریه‌ها از منظر ساختاری، اغلب با حمایت دولتی منتشر شده و از چاپ سنگی تا روش‌های پیشرفته‌تر را در بر می‌گرفت. محتوای آنها ترکیبی از اخبار داخلی و خارجی، تحلیل‌های سیاسی، مسائل اجتماعی و مطالب علمی بود. از نظر زبانی، به‌طور عموم به زبان فارسی و با اثرپذیری از ادبیات کلاسیک و واژه‌های عربی منتشر می‌شد. محققان این نشریات را به‌عنوان آرشیوی ارزشمند، اسناد معتبری برای مطالعه تحولات تاریخی، فرهنگی و سیاسی افغانستان می‌دانند که در ایجاد فضای نقد اجتماعی و بسترسازی برای تحولات فکری نقش غیرقابل انکار داشت.[۱]

تاریخچه نشریه‌های افغانستان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

شمس‌النهار به‌عنوان نخستین نشریهٔ رسمی افغانستان، در دوران شیرعلی‌خان با نگارش مولوی عبدالقادر پیشاوری به زبان فارسی منتشر شد. این نشریه هفتگی که با حمایت مالی دولت در چاپخانه دولتی چاپ می‌شد، نقش مهمی در اطلاع‌رسانی و آشنایی نخبگان با تحولات جهانی ایفا کرد. فعالیت آن تا زمان حملهٔ دوم انگلیس در ۱۸۷۹م ادامه یافت و پس از درگذشت شیرعلی‌خان متوقف شد. شمس‌النهار به‌عنوان «مادر مطبوعات افغانستان» شناخته می‌شود. با روی کار آمدن امیر حبیب‌الله، پس از ۲۸ سال وقفه، نشریه سراج‌الاخبار در ۱۹۰۶ مجوز انتشار یافت. این نشریه که ابتدا توقیف شد، با تلاش‌های محمود طرزی احیا شد و به مدت ۸ سال به فعالیت ادامه داد. در همین دوره، سراج‌الاطفال به‌عنوان نخستین نشریهٔ ویژه کودکان توسط طرزی منتشر شد که هر ۱۵ روز یک‌بار انتشار می‌یافت و پس از ۱۶ شماره تعطیل شد.[۲]

دوران امان‌الله خان شاهد گسترش کمّی و کیفی مطبوعات بود. سراج‌الاخبار با نام جدید «امان افغان» به فعالیت ادامه داد و تعداد نشریات به ۲۳ عنوان در قالب روزنامه، مجله هفتگی، ماهنامه، فصلنامه و سالنامه رسید. این نشریات به‌طور عموم به زبان فارسی منتشر می‌شد. اولین نشریهٔ غیردولتی به‌نام «انیس» بود که در ۱۹۲۷م به زبان پشتو منتشر شد و نیز نشریه «افغان» به دو زبان فارسی و پشتو تأسیس شد. همچنین این دوره زمینه‌ساز رشد مطبوعات مستقل و تنوع ژانرهای انتشاراتی از روزنامه تا سالنامه بود. دورهٔ محمدنادرشاه با حاکمیت نظام آمرانه بر مطبوعات همراه بود. در زمان محمدظاهر شاه، ابتدا فضای مطبوعاتی محدود شد، اما با صدارت شاه محمود خان، نشریات مستقل مانند ندای خلق، وطن و آیینه امکان انتشار یافتند. دهه دموکراسی (۱۹۶۳–۱۹۷۳) اوج آزادی مطبوعات بود که با تصویب قوانین جدید، نشریات حزبی و مستقل به‌طور گسترده فعالیت کردند.[۳]

زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی نشریه‌های قدیمی افغانستان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

دوران بیداری اولیه و اثرپذیری از مدرنیته

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در نیمهٔ دوم قرن نوزدهم، افغانستان تحت حکومت شیرعلی‌خان شاهد نخستین مواجهه‌های جدی با مفاهیم مدرنیته و نظام‌های اداری غربی بود. انتشار نشریهٔ شمس‌النهار (و به روایتی نشریهٔ کابل در دورهٔ محمداعظم خان) بازتابی از این تحول فکری بود که هدف آن اطلاع‌رسانی دولتی و آشنایی نخبگان با تحولات جهانی محسوب می‌شد. این نشریات در فضایی منتشر شدند که جامعهٔ افغانستان هنوز در چارچوب ساختارهای سنتی قرار داشت و مطبوعات به مثابهٔ پلی بین سنت و تجدد عمل می‌کردند.[۴]

عصر روشنفکری و ناسیونالیسم فرهنگی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در دورهٔ امیر حبیب‌الله و امان‌الله، با بازگشت تحصیل‌کردگان از خارج و گسترش مدارس جدید، گفتمان ناسیونالیسم و تجددخواهی شکل گرفت. نشریهٔ سراج‌الاخبار به سردبیری محمود طرزی، به‌عنوان ارگان این جریان فکری، به ترویج مفاهیمی مانند وطن‌پرستی، قانون‌گرایی و آموزش همگانی پرداخت. در این دوره، مطبوعات به ابزاری برای نقد ساختارهای سنتی و ترویج ارزش‌های مدرن تبدیل شدند و بر شکاف بین نسل قدیم و جدید تأثیر گذاشتند.[۵]

ویژگی‌های نشریات قدیمی افغانستان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. وابستگی به حاکمیت: اغلب نشریات با حمایت مالی دولت منتشر می‌شدند و به‌عنوان ابزار تبلیغاتی حکومت عمل می‌کردند؛
  2. اثرپذیری از تحولات سیاسی: انتشار یا توقف نشریات به‌طور مستقیم تحت تأثیر کودتاها، تغییر و مداخلات خارجی بود؛
  3. حاکمیت زبان فارسی: زبان فارسی به‌عنوان زبان اصلی و مسلط در اکثریت قریب به اتفاق نشریات قدیمی افغانستان مورد استفاده قرار می‌گرفت. این مسئله به‌وضوح نشان دهندهٔ جایگاه ریشه‌دار این زبان در عرصه فرهنگ، ادب، سیاست و سبک زندگی افغانستان تا دوره‌های متأخر بود؛
  4. کارکرد آموزشی و روشنفکری: بسیاری از نشریات به‌ویژه در دوره‌های اصلاحات، نقش انتقال دانش و بیداری اجتماعی را ایفا می‌کردند؛
  5. محدودیت‌های زیرساختی: کمبود امکانات چاپ، پایین‌بودن تیراژ و مشکلات مالی از موانع اصلی تداوم فعالیت نشریات بود.[۶]

شمس‌النهار

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

شمس‌النهار نخستین روزنامهٔ رسمی افغانستان در دورهٔ دوم پادشاهی امیرعلی شیرخان در ۱۸۷۵م تأسیس شد. افغانستان پس از هندوستان، قفقاز و ایران چهارمین کشوری است که روزنامه‌ای به زبان فارسی منتشر کرد.[۷] چاپ نخستین شمارهٔ این روزنامه، هفتهٔ آخر شعبان[۸] مصادف با ۱۵ ذی‌الحجۀ ۱۲۹۰ق بوده است.[۹] شمس‌النهار با پیشنهاد سید جمال‌الدین و توسط امیرعلی شیرخان تأسیس شد. مدیریت آن نیز با میرزا عبدالعلی بود.[۱۰] شمس‌النهار در راستای اصلاحات کشور و انتشار اخبار، گزارش‌ها، اعلامیه‌ها و بیانیه‌های دربار و با هزینه و سرپرستی دربار ایجاد شد.[۱۱]

ویژگی‌های شمس‌النهار

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

شمس‌النهار در ۱۶ صفحه، در اندازه‌های ۵/۱۵ اینچ عرض و ۱۰ اینچ طول در چاپخانهٔ دولتی[۱۲] به چاپ می‌رسید.[۱۳] اشتراک اخبار در صورت پیش خرید ۲۰ روپیهٔ شاهی و بعد از انتشار ۲۵ روپیهٔ شاهی بود. همچنین قیمت اشتراک شش‌ماهه ۱۰ روپیه و یک شمارهٔ آن ده آنه بود.[۱۴] متن آن با خط نستعلیق در کاغذ سفید نوشته شده و امور نشریات به‌صورت سیستم سنگی یا لیتوگرافی صورت می‌گرفت. همچنین، از خط‌کشی و کارهای هنری برای تزیین قالب استفاده می‌شد.[۱۵] در صفحهٔ اول روزنامه عنوان شمس‌النهار کابل بین صورت دو شیر که هر دو در یک دست شمشیر و در دست دیگر عنوان شمس‌النهار کابل را دارند جلب توجه می‌کرد.[۱۶] دو شمشیر کنایه و اشاره‌ای به اسم امیر داشت که از کلمهٔ شیر و علی ساخته شده و لقب حضرت علی، اسدالله، یعنی شیر خدا بود.[۱۷] بعد از آن نام و تاریخ به قمری نوشته شده و شرح اشتراک نیز پس از آن ثبت شده است.[۱۸]

علاوه‌بر آن، در سه طرف سرلوحهٔ شیر و شمشیر جریده شعر زیر درج شده است:[۱۹]الگو:آغاز نستعلیق 

الگو:شعر

الگو:ب
الگو:ب
الگو:ب
الگو:ب
الگو:پایان شعر
الگو:پایان نستعلیقترتیب انتشار روزنامهٔ شمس‌النهار در ابتدا به‌صورت هفتگی و پس از شمارهٔ نهم یا دهم به‌صورت ماهنامه منتشر شد.[۲۰] محتوای شمس‌النهار، شامل اطلاعات و اخبار خارج و داخل از روزنامه‌های داخلی و خارجی ترجمه شده[۲۱] و غالب مطالب آن برگرفته از روزنامه‌های هندی و اردوی چاپ هند بود.[۲۲] از روزنامه‌های اخبار عالم، اخبار عام لاهور، اخبار کوه نور، طلسم حیرت، اخبار انجمن پنجاب نیز در شمس‌النهار به‌عنوان منبع نام برده شده است.[۲۳] در شمارهٔ ۱۱ نشریه، از بدخشان خبری کار شده و از لفظ انگلیسی «کارسپاندت» برای نامه‌نگاری استفاده شده که نشان می‌دهد شمس‌النهار از نامه‌نگاران در برخی نقاط کشور بهره می‌برده است. مقالات و مطالب این نشریه توسط «عبدالقادر پیشاوری» و تعدادی از مترجم‌ها نوشته می‌شد.[۲۴]

در میان مطالب شمس‌النهار ترجمه‌هایی نیز به‌چشم می‌خورند؛ بنابراین، اولین نسل مترجمان رسمی افغانستان را می‌توان به دوران امیر شیرعلی‌خان منتسب کرد. این مترجمان به ترجمهٔ برخی مطالب از مجلات خارجی اقدام و سپس آن را در شمس‌النهار منتشر می‌کردند و بدین ترتیب بسیاری را از تحولات خارج از افغانستان، آشنا کردند.[۲۵] در یکی از اعلان‌های شمس‌النهار با عنوان اطلاع ضروری متنی خطاب به خوانندگان سرزمین هند و پشتونستان آمده که نشان می‌دهد این اخبار در سرزمین‌های خارج نیز خواننده داشته است.[۲۶] شمس‌النهار به‌مدت ۵ سال منتشر و در نهایت پس از حملهٔ انگلیسی‌ها نشر آن در ۱۸۷۸م متوقف شد.[۲۷]

تأثیر شمس‌النهار بر تحول فکری و فرهنگی افغانستان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

روزنامه شمس‌النهار به‌عنوان نخستین نشریهٔ رسمی افغانستان، نقش مهمی در تحولات فکری و فرهنگی این کشور ایفا کرد. این روزنامه با انتشار اخبار، تحلیل‌های سیاسی و ترجمهٔ متون خارجی، پنجره‌ای به سوی جهان خارج گشود و نخبگان افغانستان را با مفاهیم مدرنیته و تجدد آشنا ساخت. از سوی دیگر فعالیت شمس‌النهار زمینه‌ساز تولد مطبوعات نوین در افغانستان شد و الگویی برای روزنامه‌نگاری مدرن ارائه داد. همچنین، شمس‌النهار با ایجاد فضای نقد و گفت‌وگو، بستر لازم برای شکل‌گیری گفتمان‌های روشنفکری را فراهم آورد. این نشریه به‌عنوان الهام‌بخش نسل بعدی روزنامه‌نگاران، از جمله محمود طرزی، نقش کلیدی در تأسیس مطبوعات مستقل و گسترش فرهنگ مکتوب در افغانستان داشت.[۲۸]

سراج‌الاخبار

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

سراج‌الاخبار بعد از شمس‌النهار دومین روزنامه‌ای بود که به زبان فارسی در افغانستان چاپ و منتشر شد. محمود طرزی با انتشار این روزنامه، کانون تازهٔ فکری در افغانستان به وجود آورد. از جمله موضوعات این روزنامه می‌توان به موضوعات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی اشاره کرد که در قالب نثری خاص و محتوایی غنی تولید می‌شدند. سراج‌الاخبار به‌عنوان یک روزنامهٔ دولتی در دو دوره منتشر شد و فرازوفرودهایی را طی کرد: دورهٔ اول: اولین‌بار این روزنامه تحت نظر عبدالرئوف، مدرس مدرسهٔ شاهی افغانستان در ۲۲ عقرب (دی) ۱۲۸۴ش، به‌صورت رسمی منتشر شد. این روزنامه در دورهٔ اول به‌نام سراج‌الاخبار افغانستان معروف بود که پانزده روز یک‌بار منتشر می‌شد.[۲۹] عبدالرئوف در مقدمهٔ اولین شماره به ضرورت نشر اخبار اشاره کرده و از آیات قرآن و گفته‌های پیامبر استفاده کرد.[۳۰] در صفحهٔ اخبار آن «سراج‌الاخبار افغانستان» به خط ثلث عربی نگارش شده و در بالای صفحه این دو بیت نوشته شده بود:[۳۱]الگو:آغاز نستعلیق 

الگو:شعر
الگو:ب
الگو:ب
الگو:پایان شعر
الگو:پایان نستعلیقبعد از انتشار یک شماره در ۳۶ صفحه،[۳۲] انگلیسی‌ها، واکنش تندی را نسبت به نشریه نشان داده و با متقاعد ساختن شاه، نشریه را متوقف و مصادره کردند.[۳۳] دورهٔ دوم: سراج‌الاخبار بعد از شش سال خلأ فرهنگی و مطبوعاتی در ۱۶ میزان (مهر) ۱۲۹۰ش،[۳۴] با مسئولیت و سردبیری محمود طرزی انتشار یافت.[۳۵] سراج‌الاخبار در سال اول با حروف سنگی نستعلیق[۳۶] و در سال‌های بعدی با خط چاپی و حروف طباعتی منتشر شد و با چاپ عکس، شکل بهتری به خود گرفت.[۳۷] اندازهٔ کاغذ اخبار ۲۴*۲۳ سانتی‌متر و تیراژ آن در اوایل ۵۰۰ شماره بود که بعد از مدتی به ۱۰۰۰ شماره افزایش یافت.[۳۸] از شمارهٔ اول تا شمارهٔ دوازدهم این نشریه، شامل ۱۱ صفحه و از شمارهٔ دوازده به بعد در ۱۶ صفحه منتشر شد.[۳۹] شماره‌های بیست و چهارگانهٔ نشریه نیز در پایان هر سال در یک مجلد منتشر می‌شد. همچنین در پایان هر سال، رساله‌ای به‌عنوان ضمیمهٔ سراج‌الاخبار به خوانندگان نشریه هدیه می‌شد. از آغاز سال هشتم، نشریهٔ سراج‌الاطفال که طرزی راه‌اندازی کرده بود، به‌عنوان ضمیمهٔ سراج‌الاخبار افغانیه به خوانندگان هدیه می‌شد.[۴۰]

محتوای سراج‌الاخبار

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

سراج‌الاخبار یک نشریهٔ خبری، سیاسی و اجتماعی بود.[۴۱] مضمون اصلی نشریه را ناسیونالیزم آمیخته با پان‌اسلامیسم[۴۲] و مجادله با استعمار تشکیل می‌داد. ترویج معارف، مجادله با خرافات و تعلیم زبان پشتو هم از اهداف آن به‌شمار می‌رفت انتقاد غیرمستقیم به ناکارآمدی و راحت‌طلبی شاه و حاکمیت نیز در آن نوشته می‌شد.[۴۳] در این اثر تمام ژانرهای مطبوعاتی مانند ژانرهای اطلاعی، علمی، تحلیلی، تبلیغی، ادبی و بدیعی، دیده می‌شد.[۴۴]

نثر روزنامه، آمیزه‌ای از فارسی کهن و فارسی متعارف در افغانستان و ایران بود. نفوذ واژه‌های عربی بر نثر نشریه به‌گونه‌ای بود که نشریه، واژه‌های انگلیسی، روسی و نام‌های خاص را به تقلید از واژه‌های عربی به کار می‌برد؛ برای مثال، غزته، تلغراف، میقروسکوب، رنغون و سانفرانسیسقو. همچنین، به کاربردن واژه‌ها و ترکیب‌های زیبا از جمله دل‌آگاه، ترقی‌گستر، معرفت‌پرور، نکته‌دان، هیچ‌مدان، فسون‌انگیز، رزمگاه، بودوباش، در خور یادآوری است. علاوه بر آن، اشعار فارسی در روزنامه بازتاب یافته است.[۴۵]

محتوای سراج‌الاخبار بسیار متعدد و متنوع بود و طرز فکر مردم قرن ۱۹ و ۲۰م را نشان می‌داد. این روزنامه، بخش‌های بسیار سادهٔ اصول علوم جدید را مطرح کرده و نگارش ساده و علمی را وارد زبان فارسی کرد و زبان عامیانهٔ دری را در نوشتهٔ نظم و نثر وارد کرد. سراج‌الاخبار آثار پشتو را برای اولین‌بار منتشر کرد و همچنین تحقیقاتی در تاریخ و ادبیات افغانستان انجام داد. در شعر نیز با نشر آثار متقدمان، موضوعات اجتماعی، علمی، سیاسی و انتقادی را بیان کرد.[۴۶] سراج‌الاخبار جنبه‌های مختلف زندگی مردم افغانستان را منتشر می‌کرد. ستون‌هایی همچون زنان نامور جهان، علم ثروت، مقالات صحیه و طبیه، هوای کابل و مقالات فنیه[۴۷] در آن نوشته می‌شد و هدف این بود که به مردم نشان دهد در جهان چه می‌گذرد. علاوه بر آن، مطالب ضداستعماری نیز در این نشریه، منتشر می‌شد.[۴۸] مباحثه پیرامون علم و دین در نوشته‌های روزنامهٔ سراج‌الاخبار بازتاب فروانی داشت. همچنین، پخش و تبلیغ اندیشه‌های آزادی‌خواهانه و استقلال‌طلبانه در صفحه‌های نشریه جایگاه مهمی داشت.[۴۹]

اثرگذاری سراج‌الاخبار

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

از جمله اهداف اصلی این نشریه را بیداری و آگاهی مردم، ایجاد حس آزادی‌خواهی،[۵۰] پیشرفت، تغییر سبک زندگی،[۵۱] نوگرایی، پرورش روحیهٔ میهن‌پرستی و مبارزه با استعمار و کسب استقلال افغانستان از استعمار انگلیس می‌دانند. همچنین هدف از نشر مطالبی در مورد پیشرفت کشورهای دیگر، توجه دادن حکومت و تشویق مردم در جهت رشد و توسعه انسانی و ارتباط افغانستان با جهان بوده است.[۵۲]

برخی آثار سیاسی و اجتماعی سراج‌الاخبار عبارت است از:

  • سراج‌الاخبار نقش مهمی در تاریخ استقلال و آزادی افغانستان ایفا کرد و محل تربیت نسل جدیدی از آزادی‌خواهان و روشنفکران شد.[۵۳] سراج‌الاخبار را می‌توان بنیان‌گذار ترجمه‌های ادبی و علمی در افغانستان خواند.
  • از طریق ترجمه بعضی از همکاران سراج‌الاخبار و به‌ویژه شخص محمود طرزی، خوانندگان این نشریه با منابع ادبی غربی و ترکی آشنا شدند. گروهی نیز معتقدند که سراج‌الاخبار کانون پرورش اندیشه مشروطیت و استقلال‌خواهی بوده است. انتشار سراج‌الاخبار در ایجاد افکار عامه و بیداری شعور سیاسی در بین جوانان افغانستان تأثیر بسیاری داشته است.[۵۴]
  • روزنامه‌نگارانی که در دامان سراج‌الاخبار پرورش یافتند نه‌تنها در روزنامه‌نگاری دوره‌های بعدی، بلکه در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشور نیز به چهره‌های درخشانی بدل شدند. انتشار تازه‌ترین دست‌آوردهای علوم و تکنولوژی در سراج‌الاخبار در بالا بردن سطح آگاهی‌های علمی مردم اهمیت بسیاری داشته است.
  • همچنین نشریه در گسترش شعر تعلیمی، انتقادی و طنز، کار درخشانی انجام داده است. سراج‌الاخبار از طریق ایجاد یک شبکهٔ اطلاع‌رسانی، در ایجاد و گسترش فرهنگ مطالعه در افغانستان نیز اهمیت فراوانی داشته است.[۵۵]

در دوران جنگ جهانی اول، سراج‌الاخبار نشریهٔ شناخته شدهٔ فارسی‌زبان بود که در کشورهای آسیای میانه، ایران و هند هواداران زیادی داشت. سراج‌الاخبار در محافل آزادی‌خواهان هند و مشروطه‌طلبان ایران و جوانان آسیای میانه نیز تأثیرگذار بود.[۵۶] چنان‌که جوانان تاجیک به پیروی از اشعار تنبیهی سراج‌الاخبار شعر می‌سرودند.[۵۷]

پایان سراج‌الاخبار

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

انگلیسی‌ها نسبت به انتشار سراج‌الاخبار واکنش نشان دادند و شاه هم به طرزی اخطار داد. پس از مدتی امکانات مالی نشریه را قطع کردند و دستور به تغییر محل نشریه داده شد. در ۱۲۹۷ش این روزنامه برای همیشه، متوقف شد.[۵۸]

علاوه‌بر کتاب‌خانهٔ عامهٔ افغانستان، مجموعهٔ کامل سراج‌الاخبار در پژوهشکدهٔ بین‌المللی تاریخ اجتماعی آمستردام نگهداری شده و برای پژوهشگران و علاقه‌مندان قابل دسترس است.[۵۹] همچنین، مجموعه‌های ناقص سراج‌الاخبار در کتابخانه‌های مرکزی دانشگاه تهران، ابن‌مسکویه (اصفهان)، حقی اوز تاریخ کتبخانه سی (اسلامبول)، ایندیا آفیس (لندن)، بودلیان (آکسفورد)، کنگرهٔ آمریکا و دانشگاه پرینستون وجود دارد.[۶۰]

سراج‌الاطفال

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

سراج‌الاطفال، نشریه‌ای است که در سال آخر سلطنت امیر حبیب‌الله‌خان و به سردبیری محمود طرزی در کابل، آغاز به کار کرد. هدف از چاپ این نشریه، ارتقاء سطح فکری کودکان افغانستان با بیان مطالب علمی و تربیتی به زبان ساده بود. با گذشت ۴۵ سال از آغاز نخستین نشریهٔ افغانستان تا سال ۱۲۹۷ش، هیچ نشریه‌ای برای نوجوانان و جوانان وجود نداشت.[۶۱] این در حالی است که ۷ سال پیش از انتشار سراج‌الاطفال، محمود طرزی در ۱۶ شهریور ۱۲۹۰ش اولین شمارهٔ نشریهٔ «سراج‌الاخبار» را منتشر کرده بود.[۶۲]

محمود طرزی از آغاز انتشار سراج‌الاخبار به خوانندگان خود وعده داد که بعد از پایان هر سال کاری، یک هدیه به خوانندگان و مشترکان خود خواهد داد. او کتاب‌های مختلفی تا سال ششم انتشار نشریه به مشترکان هدیه داد اما در سال ۱۲۹۷ش که سال هشتم انتشار سراج‌الاخبار در پیش بود، محمود طرزی به خوانندگان خود وعده داد که در این سال نشریهٔ مخصوص کودکان افغانستان را منتشر خواهد کرد. در ۱۵ مهر ۱۲۹۷ش اولین شمارهٔ سراج‌الاطفال که با سراج‌الاخبار ضمیمه بود در ۴ صفحه در کابل منتشر شد.[۶۳] در زمان انتشار نخستین شمارهٔ سراج الاطفال، از عمر آموزش و پرورش افغانستان به‌شکل مدرن، چند سالی می‌گذشت.[۶۴] شش شماره از سراج‌الاطفال در دورهٔ حبیب‌الله و ده شماره در دوران امان‌الله خان منتشر شد.[۶۵]

سراج‌الاطفال دارای دو دورهٔ انتشار است. نخست به‌عنوان ضمیمهٔ سراج‌الاخبار افغانیه از ۱۵ مهر تا ۲۷ آذر ۱۲۹۷ش در ۵ شماره انتشار یافت.[۶۶] هرچند انتشار سراج‌الاخبار به‌صورت جداگانه هم انجام می‌شد.[۶۷] در دورهٔ دوم نیز این نشریه به‌همراه روزنامهٔ امان‌افغان توزیع شد.[۶۸]

موضوع سراج‌الاطفال

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

سراج‌الاطفال با هدف آگاهی جوانان و تعلیم مسائل تربیتی، تعلیمی، سرگرمی و دین‌داری منتشر شد. این نشریه، مطابق با اخبار مکاتب عالی در کشورهای پیشرفته، برای مطالعه و پرورش ذهن شاگردان آن زمان تأسیس شد.[۶۹] سراج‌الاطفال، مطالب و معلومات دینی، اخلاقی[۷۰] و دانش و پیشرفت‌های روز جهان[۷۱] و اخبار دگرگونی‌های جهان صنعت و زراعت[۷۲] را به زبان ساده و روان عرضه کرده و بدین‌ترتیب در پرورش ذهن و تربیت اطفال نقش پررنگی داشت.[۷۳] در سرمقالهٔ اولین شماره، محمود طرزی نوشت که سراج‌الاطفال، خوانندگان را از علوم و فنون نو و تربیت و آداب عقل‌پسند آگاه می‌کند، دماغ‌ها را به نکته‌های درس‌آموز و حکایات فایده‌اندوز، روشن می‌کند و در مکتب با کلمات ساده و شیرین دری ساعت خوشی را پدیدمی‌آورد.[۷۴]

قالب و شکل سراج‌الاطفال

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

سراج‌الاطفال در قالب شعر و داستان[۷۵] منتشر می‌شد. در این نشریه اشعاری به زبان کودکانه، بازی‌های فنی و برخی مسائل علمی به زبان ساده برای کودکان مطرح شده است.[۷۶] بخشی از شعر چاپ شده در شمارهٔ ششم سال ۱۳۳۷ش در نشریه سراج الاطفال به شرح زیر است:[۷۷]الگو:آغاز نستعلیق 

الگو:شعر
الگو:ب
الگو:ب
الگو:ب
الگو:ب
الگو:پایان شعر
الگو:پایان نستعلیقاز نظر صفحه‌آرایی، سراج‌الاطفال شبیه سراج‌الاخبار بود و در وسط این نشریه، لوگوی آن به خط ثلث نوشته شده و در سمت راست آن نیز دربارهٔ اشتراک نشریه مطالبی آمده بود. همچنین، در سمت چپ نام محمود طرزی به‌عنوان مدیر مسئول نشریه دیده می‌شد. در قسمت پایین سمت چپ این عبارت جلب توجه می‌کرد که «ضمیمه سراج‌الاخبار افغانیه با هم یک‌جا منتشر می‌شود و به‌غیر از سیاست از همه چیز بحث می‌کند و مسلک (رویکرد) آن روشن‌سازی افکار اطفال مکاتب دولت افغانستان است».[۷۸] تعداد صفحات سراج‌الاطفال، چهارصفحه در اندازهٔ ۳۱ در ۲۱ سانتی‌متر بود که در مطبعهٔ دارالسلطنه کابل هر پانزده روز یک‌بار به نشر می‌رسید.[۷۹] سراج‌الاخبار با قیمت اشتراک سالانه کابل و نواحی ۵ روپیه، در شهرهای دیگر ۷ روپیه و در خارج به قیمت ۱۱ روپیه به فروش می‌رسید.[۸۰]

پایان سراج‌الاطفال

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

سراج‌الاطفال در زمانی‌که طرزی مسئولیت وزارت خارجه را برعهده گرفت، از شمارهٔ هشتم، سال هشتم به بعد همراه با سراج‌الاخبار از نشر بازماند و بعد از او به عبدالهادی داوی انتقال یافت.[۸۱] عبدالهادی داوی به‌عنوان مدیرمسئول این نشریه پیشنهاد کرد شمارهٔ شانزدهم با ارتقا سطح علمیِ مقالات، منتشر شود زیرا در آن زمان بیشترین خوانندگان سراج‌الاطفال بزرگسالان بودند.[۸۲] این دوره از سراج‌الاطفال نیز بعد از ۱۶ شماره دیگر منتشر نشد.[۸۳]

ارشاد النسوان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

محمود طرزی مدیر مسئول نشریهٔ سراج‌الاخبار، از همان آغاز انتشار نشریهٔ خود به آموزش و پرورش بانوان نیز توجه نشان داد. از شمارهٔ هفتم تا شمارهٔ بیست‌وچهارم سال سوم سراج‌الاخبار افغانیه مباحث مربوط به زندگی خانوادگی و معرفی زنان نام‌آور در ستون نام‌آوران زنان جهان درج شد.[۸۴] علاوه بر چاپ خبرهایی دربارهٔ زنان کشورهای دیگر، طرزی مقاله‌های متعددی نیز در این زمینه نوشت یا ترجمه کرد. روزنامه‌های فارسی همچون خاتونان ایران نیز در این روزنامه بازنشر می‌شد.[۸۵] طرزی هدف این ستون در سراج‌الاخبار را آگاهی زنان افغانستان از وضعیت دیگر زنان جهان و تدوین کتابی در این حوزه می‌دانست.[۸۶] بعد از گذشت نیم‌قرن از نخستین شمارهٔ سراج‌الاخبار،[۸۷] در ۱۲۹۹ش روزنامه‌ای با نام ارشادالنسوان با مدیریت همسر طرزی منتشر شد.[۸۸]

ارشادالنسوان در روز پنج‌شنبه اول فروردین ۱۳۰۰ش[۸۹] مطابق با سومین سال حکومت امان‌الله خان تأسیس شد.[۹۰] شماری از منابع نوشته‌اند که این نشریه شش‌ماه فعالیت کرد و سپس متوقف شد،[۹۱] اما شماری دیگر زمان تعطیلی آن را در سال ۱۳۰۷ش و همزمان با پایان سلطنت امان‌الله خان می‌دانند. ارشادالنسوان با مدیریت اسمار سمیه معروف به «بی‌بی عربی»، همسر محمود طرزی آغاز به کار کرد. همچنین، روح‌افزا معروف به «منشیه»، دختر محمدزمان خان طرزی و خواهر حبیب‌الله خان سردبیری روزنامه را بر عهده داشتند.[۹۲] صاحب امتیاز این نشریه نیز دولت افغانستان بود.[۹۳] ارشادالنسوان برای تمامی زنان افغانستان منتشر می‌شد، اما به‌دلیل شروع تازهٔ تعلیم و تربیت در کشور، مخاطبان زیادی نداشت.[۹۴] تنها گروه خاصی از زنان که باسواد، نیمه‌سواد یا از طبقهٔ بالای کشور بودند، نشریه را دنبال می‌کردند.[۹۵]

شکل و قالب ارشاد النسوان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

از سمت راست به چپ این روزنامه، در ابتدا، سمبلی دیده می‌شود که در وسط آن، یک کتاب، شمشیر و دوات را بین دو خوشهٔ گندم قرار داده‌اند. عبارت «هفته‌ای یک‌بار نشر می‌شود» زیر قیمت نشریه به چشم می‌خورد.[۹۶] ارشاد به‌صورت سه ستون در صفحه[۹۷] روی کاغذ نازک پسته‌ای رنگ و در هشت صفحه به زبان دری منتشر می‌شد. تیراژ آن ۳۰۰ شماره و اندازهٔ آن در سال اول ۱۵*۱۰ اینچ و از شمارهٔ یازده ۹*۱۱ اینچ بوده است.[۹۸]

محتوای ارشاد النسوان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ارشادالنسوان هفته‌نامهٔ ادبی، فرهنگی، اجتماعی و خبری بود که در کنار درج اخبار داخلی و خارجی و نوشتن از ترقی و انکشافات فرهنگی زنان در جهان، کشورهای اسلامی و کشورهای همسایه نیز مطالبی منتشر می‌کرد. هم‌چنین اخبار مربوط به امور زنان افغانستان مثل میله‌ها و سرگرمی‌ها نیز بخشی از ارشادالنسوان را به خود اختصاص می‌داد.[۹۹] وقایع سیاسی جهان، حوادث جالب، قصه‌ها، اندرزها،[۱۰۰] مسائل اخلاقی، تربیتی، آشپزی، خیاطی، بچه‌داری و خانه‌داری نیز از جمله موضوعاتی بودند که به آنها پرداخته می‌شد.[۱۰۱] در این نشریه گاهی ملکه ثریا همسر شاه امان‌الله خان نیز نوشته‌های روشنگرانه‌ای برای زنان می‌نوشت. این مطالب، نه‌تنها زنان را در زندگی خانوادگی کمک می‌کرد؛ بلکه آنها را در جهت دست‌یابی به علوم و فنون معاصر و رسیدن به یک زندگی اجتماعی بهتر تشویق می‌کرد.[۱۰۲]

شماره‌های ۱۵ و ۱۶ این نشریه در وب‌سایت مرکز منبع معلومات افغانستان در دانشگاه کابل (ACKU) موجود است که اولی در روز پنجشنبه دوم ماه سرطان (تیر) و دومی در روز پنجشنبه ۲۳ ماه سنبله (شهریور) ۱۳۰۰ش منتشر شده و هر دو هشت صفحه دارند. نسخه‌های اصلی این نشریه در آرشیو ملی افغانستان نگهداری می‌شود. اکنون شماری از نسخه‌های دور سوم فعالیت این نشریه نیز در وب‌سایت مرکز منبع معلومات افغانستان در دانشگاه کابل موجود است.[۱۰۳]

دوره‌های بعدی ارشاد النسوان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

دورهٔ دوم انتشار نشریه در آبان ۱۳۷۳ش در کابل در زمان برهان‌الدین ربانی[۱۰۴] زیر نظر ریاست امور زنان حکومت مجاهدین به سردبیری لیلا صراحت و صاحب‌امتیازی مؤسسهٔ عالی نسوان در تیراژ ۱۰۰۰ نسخه در ۸ صفحه به چاپ رسید اما در مهر ۱۳۷۵ش با سقوط کابل به‌دست گروه طالبان[۱۰۵] از ادامهٔ انتشار بازماند. پس از آن، با سقوط طالبان و روی کار آمدن دولت حامد کرزی دورهٔ سوم ارشادالنسوان با عنوان ارگان انتشاراتی وزارت امور زنان در کابل، در سال ۱۳۸۰ش با مسئولیت نیلاب پژواک آغاز شد و به انتشار خود در ۱۲ صفحهٔ رنگی ادامه داد.[۱۰۶] پس از تحولات ۱۴۰۰ش این نشریه دیگر منتشر نشد.

پانویس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. ↑ علی‌آبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص359-370.
  2. ↑ علی‌آبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص359-370.
  3. ↑ علی‌آبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص359-370.
  4. ↑ علی‌آبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص359-370.
  5. ↑ علی‌آبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص359-370.
  6. ↑ علی‌آبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص359-370.
  7. ↑ انصاری، تحولات سیاسی و اجتماعی افغانستان، 1312ـ1259ش، ص۵۵.
  8. ↑ جعفری خانقاه، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، 1388ش، ص6.
  9. ↑ عصمت‌اللهی، نظام مطبوعات افغانستان، 1382ش، ص102.
  10. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص6.
  11. ↑ عصمت‌اللهی، نظام مطبوعات افغانستان، 1382ش، ص102.
  12. ↑ عصمت‌اللهی، نظام مطبوعات افغانستان، 1382ش، ص102.
  13. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص12.
  14. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص10.
  15. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص11.
  16. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص10.
  17. ↑ محمود،«شمس‌النهار؛ اولین نشریۀ افغانستان»، وبلاگ افغانستان فردا.
  18. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص10.
  19. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص10.
  20. ↑ جعفری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص152.
  21. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص11.
  22. ↑ جعفری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص152.
  23. ↑ عصمت‌اللهی، نظام مطبوعات افغانستان، 1382ش، ص102.
  24. ↑ «پیشینه روزنامه‌نگاری در افغانستان؛ «شمس‌النهار» نخستین نشریه»، خبرگزاری فارس.
  25. ↑ «شمس النهار، اولین تجربه روزنامه‌نگاری تاریخ افغانستان»، وب‌سایت آواپرس.
  26. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص12.
  27. ↑ عصمت‌اللهی، نظام مطبوعات افغانستان، 1382ش، ص106.
  28. ↑ «سیر روزنامه و روزنامه‌نگاری در افغانستان»، خبرگزاری آوا.
  29. ↑ جعغری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص139.
  30. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص41.
  31. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص38.
  32. ↑ محرابی، «شکوفایی نخستین نشریات فارسی چاپ افغانستان با شمس‌النهار و سراج‌الاخبار»، 1388ش، ص66.
  33. ↑ جعفری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص139.
  34. ↑ تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص59.
  35. ↑ جعفری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص139.
  36. ↑ کاویانی، «طرزی و سراج‌الاخبار»، وب‌سایت جدید آنلاین.
  37. ↑ ژوبل، تاریخ ادبیات افغانستان، 1388ش، ص183.
  38. ↑ تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص59.
  39. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص48.
  40. ↑ آقابابایی دستجردی، «سراج‌الاخبار افغانیه»، 1396ش، ص229.
  41. ↑ کاویانی، «طرزی و سراج‌الاخبار»، وب‌سایت جدید آنلاین.
  42. ↑ نام یک ایدئولوژی است که در آن سعی بر این است که با اتحاد بین مسلمانان، هرگونه پیوند با میهن و قومیت با پیوندهای فراملیتی اسلام جایگزین شود.
  43. ↑ فرهنگ، افغانستان در پنج قرن اخیر، 1380ش، ج1، ص483.
  44. ↑ آهنگ، تجلیل و تعریف ژانرهای مطبوعاتی سراج‌الاخبار، 1381ش، ص153.
  45. ↑ کاویانی، «طرزی و سراج‌الاخبار»، وب‌سایت جدید آنلاین.
  46. ↑ ژوبل، تاریخ ادبیات افغانستان، 1388ش، ص183.
  47. ↑ پروین، «تاریخ مطبوعات: یکصدمین سال انتشار سراج‌الاخبار / روزنامه پیشتاز افغانستان»، 1390ش، ص553.
  48. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص47.
  49. ↑ کاویانی، «طرزی و سراج‌الاخبار»، وب‌سایت جدید آنلاین.
  50. ↑ ژوبل، تاریخ ادبیات افغانستان، 1388ش، ص183.
  51. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص47.
  52. ↑ نادری، «یک سده روزنامه‌نگاری (سراج‌الاخبار صد ساله شد)»، وب‌سایت خراسان زمین.
  53. ↑ جعفری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص139.
  54. ↑ فرهنگ، افغانستان در پنج قرن اخیر، 1380ش، ج1، ص483.
  55. ↑ نادری، «یک سده روزنامه‌نگاری (سراج‌الاخبار صد ساله شد)»، وب‌سایت خراسان زمین.
  56. ↑ نادری، «یک سده روزنامه‌نگاری (سراج‌الاخبار صد ساله شد)»، وب‌سایت خراسان زمین.
  57. ↑ حبیبی، جنبش مشروطیت در افغانستان، 1363ش، ص119.
  58. ↑ جعغری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص139.
  59. ↑ کاویانی، «طرزی و سراج‌الاخبار»، وب‌سایت جدید آنلاین.
  60. ↑ پروین، «تاریخ مطبوعات: یکصدمین سال انتشار سراج‌الاخبار / روزنامه پیشتاز افغانستان»، 1378ش، ص562.
  61. ↑ جعفری خانقاه، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، 1388ش، ص9.
  62. ↑ «سراج الاطفال نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری فارس.
  63. ↑ «سراج الاطفال» نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری اطلس.
  64. ↑ «سراج الاطفال نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری فارس.
  65. ↑ یاوراکبری، «مدیریت و مالکیت مطبوعات در افغانستان»، 1386ش، ص2.
  66. ↑ پروین، «تاریخ مطبوعات: یکصدمین سال انتشار سراج‌الاخبار / روزنامه پیشتاز افغانستان»، 1390ش، ص550.
  67. ↑ یاوراکبری، «مدیریت و مالکیت مطبوعات در افغانستان»، 1386ش، ص2.
  68. ↑ پروین، «تاریخ مطبوعات: یکصدمین سال انتشار سراج‌الاخبار / روزنامه پیشتاز افغانستان»، 1390ش، ص550.
  69. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص67.
  70. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص66.
  71. ↑ جعغری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص140.
  72. ↑ تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص61.
  73. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص66.
  74. ↑ «سراج الاطفال نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری اطلس.
  75. ↑ نیک‌طلب، «سیر تحول ادبیات کودک و نوجوان در افغانستان»، 1392ش، ص2.
  76. ↑ «سراج الاطفال نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری فارس.
  77. ↑ نیک‌طلب، «سیر تحول ادبیات کودک و نوجوان در افغانستان»، 1392ش، ص2.
  78. ↑ «سراج الاطفال نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری فارس.
  79. ↑ تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص61.
  80. ↑ جعغری خانقاه، دو قرن با مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور در قاره آسیا (1780-1999م)، 1383ش، ص140.
  81. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص67.
  82. ↑ تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص61.
  83. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص66.
  84. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص166.
  85. ↑ پروین، «تاریخ مطبوعات: یکصدمین سال انتشار سراج‌الاخبار / روزنامه پیشتاز افغانستان»، 1390ش، ص559.
  86. ↑ عصمتی، ناموران زنان جهان در سراج‌الاخبار افغانیه، 1366ش، ص7.
  87. ↑ جعفری خانقاه، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، 1388ش، ص15.
  88. ↑ پروین، «تاریخ مطبوعات: یکصدمین سال انتشار سراج‌الاخبار / روزنامه پیشتاز افغانستان»، 1390ش، ص560.
  89. ↑ بینوا، «ارشادالنسوان»، 1330ش، ص14.
  90. ↑ موحدی، «ارشادالنسوان، نخستین نشریه‌ی ویژۀ‌ی زنان در افغانستان»، وب‌سایت مارو دارو.
  91. ↑ ارزگانی، «اولین نشریه ویژۀ زنان در افغانستان»، وب‌سایت نیمرخ.
  92. ↑ جعفری خانقاه، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، 1388ش، ص15.
  93. ↑ تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص78.
  94. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص168.
  95. ↑ تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص77.
  96. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص171.
  97. ↑ تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص78.
  98. ↑ آهنگ، سیر ژورنالیزم در افغانستان، 1349ش، ص171.
  99. ↑ اوریا، «ارشادالنسوان»، وب‌سایت افغان‌دیک.
  100. ↑ تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص78.
  101. ↑ جعفری خانقاه، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، 1388ش، ص15-16.
  102. ↑ نادری، «نخستین تجربۀ مطبوعات آزاد در افغانستان»، وب‌سایت خراسان زمین.
  103. ↑ ارزگانی، «اولین نشریه ویژۀ زنان در افغانستان»، وب‌سایت نیمرخ.
  104. ↑ تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص78.
  105. ↑ ارزگانی، «اولین نشریه ویژۀ زنان در افغانستان»، وب‌سایت نیمرخ.
  106. ↑ جعفری خانقاه، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، 1388ش، ص16.

منابع

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • آقابابایی دستجردی، «سراج الاخبار افغانیه»، دانشنامهٔ جهان اسلام، تهران، مؤسسهٔ فرهنگی هنری کتاب مرجع، ۱۳۹۶ش.
  • آهنگ، محمدکاظم، تجلیل و تعریف ژانرهای مطبوعاتی سراج‌الاخبار، کابل، پوهنتون کابل، ۱۳۸۱ش.
  • آهنگ، محمدکاظم، سیر ژورنالیزم در افغانستان، کابل، انجمن تاریخ و ادب افغانستان اکادیمی، ۱۳۴۹ش.
  • ارزگانی، «اولین نشریه ویژه زنان در افغانستان»، وب‌سایت نیمرخ، تاریخ درج مطلب: ۲۸ آذر ۱۴۰۱.
  • انصاری، فاروق، تحولات سیاسی و اجتماعی افغانستان، کابل، بی‌نا، ۱۳۱۲–۱۲۵۹ش.
  • اوریا، ناصر، «ارشادالنسوان اولین جریدهٔ رسمی زنان و میرمن اسما رسمیه طرزی اولین ژورنالیست زن افغان بود»، وب‌سایت افغان‌دیک، تاریخ درج مطلب: ۲۰ اسفند ۱۳۹۹ش.
  • بینوا، عبدالرئوف، ارشادالنسوان، آریانا، ۱۳۳۰ش.
  • پروین، ناصرالدین، «تاریخ مطبوعات: یکصدمین سال انتشار سراج الأخبار / روزنامه پیشتاز افغانستان»، مجلهٔ بخارا، شمارهٔ ۸۵، ۱۳۹۰ش.
  • «پیشینه روزنامه‌نگاری در افغانستان؛ «شمس‌النهار» نخستین نشریه»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۱۴ مهر ۱۳۹۴ش.
  • تنویر، محمدحلیم، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، پاکستان، انستیتوت تحقیقات و بازسازی افغانستان در هلند، ۱۳۷۸ش.
  • جعفری خانقاه، مهدی، مطبوعات افغانستان در گذر تاریخ، تهران، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران با همکاری مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، ۱۳۸۸ش.
  • حبیبی، عبدالحی، جنبش مشروطیت در افغانستان، کابل، کمیته دولتی طبع و نشر ج.د. ا، ۱۳۶۳ش.
  • ژوبل، محمدحیدر، تاریخ ادبیات افغانستان، کابل، میوند، ۱۳۸۸ش.
  • «سراج الاطفال نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۲۸ دی ۱۳۹۵ش.
  • «سراج الاطفال، نخستین نشریه کودکان افغانستان در یک قرن پیش»، خبرگزاری اطلس، تاریخ درج مطلب: ۲۰ مهر ۱۳۹۶ش.
  • «سیر روزنامه و روزنامه‌نگاری در افغانستان»، خبرگزاری آوا، تاریخ درج مطلب: ۲۶ آبان ۱۳۸۷ش.
  • «شمس النهار، اولین تجربه روزنامه‌نگاری تاریخ افغانستان»، وب‌سایت آواپرس، تاریخ درج مطلب: ۳ عقرب ۱۳۹۰ش.
  • عصمت‌اللهی، محمدهاشم، نظام مطبوعات افغانستان، تهران، بیکران، ۱۳۸۲ش.
  • عصمتی، معصومه، ناموران زنان جهان در سراج‌الاخبار افغانیه، کابل، شورای نشرات زنان، ۱۳۶۶ش.
  • فرهنگ، میرمحمد صدیق، افغانستان در پنج قرن اخیر، تهران، عرفان، ۱۳۸۰ش.
  • کاویانی، نجم، «طرزی و سراج‌الاخبار»، وب‌سایت جدید آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۸ آبان ۱۳۹۰ش.
  • محرابی، «شکوفایی نخستین نشریات فارسی چاپ افغانستان با شمس النهار و سراج الاخبار»، کتاب ماه کلیات، تهران، خانهٔ کتاب، ۱۳۸۸ش.
  • محمود، شاه‌محمود، «شمس‌النهار؛ اولین نشریهٔ افغانستان»، وبلاگ افغانستان فردا، تاریخ درج مطلب: ۲۵ اردیبهشت ۱۳۹۲ش.
  • موحدی، «ارشادالنسوان، نخستین نشریهٔ ویژهٔ ی زنان در افغانستان»، وب‌سایت مارو دارو، تاریخ درج مطلب: ۲۴ مرداد ۱۳۹۵ش.
  • نادری، پرتو، «یک سده روزنامه‌نگاری (سراج الاخبار صد ساله شد)»، وب‌سایت خراسان زمین، تاریخ درج مطلب: ۲۶ مرداد ۱۳۹۰ش.
  • نادری، پرتو، نخستین تجربهٔ مطبوعات آزاد در افغانستان، وب‌سایت خراسان زمین، تاریخ درج مطلب: ۳۱ مرداد ۱۳۹۰ش.
  • نیک‌طلب، پوپک، «سیر تحول ادبیات کودک و نوجوان در افغانستان» تهران، کتاب ماه کودک و نوجوان، ۱۳۹۲ش.
  • یاوراکبری، علی، «مدیریت و مالکیت مطبوعات در افغانستان»، تهران، فصلنامهٔ مطالعاتی و تحقیقاتی وسایل ارتباط جمعی رسانه، ۱۳۸۶ش.
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:نشریه‌های_قدیمی_افغانستان&oldid=58498»