پیشنویس:اقتصاد افغانستان: تفاوت میان نسخهها
imported>شاهرودی +رده:جغرافیای اقتصادی، +رده:اقتصاد افغانستان، +رده:اقتصاد بر پایه کشورها (هاتکت)، ابرابزار |
|||
| (۱۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{درشت|'''اقتصاد افغانستان؛'''}} فعالیتهای سازمانیافتهٔ مردم برای تأمین معیشت و تولید سرمایه در افغانستان. | |||
اقتصاد | [[اقتصاد افغانستان]]، بر پایهٔ فعالیتهای گوناگون معیشتی شکل گرفته است. در بخش کشاورزی، کشت انواع حبوبات بهویژه گندم و میوهجات، از قدیم منبع درآمد اصلی بسیاری از خانوارها بوده است. دامداری سنتی بهویژه در مناطق کوهستانی، نقش حیاتی در تأمین پروتئین و درآمد ایفا میکند. صنایع کوچک و کارگاههای تولیدی مانند نساجی، [[قالی بافی|فرشبافی]] و [[صنایع دستی]]، بهویژه توسط زنان، سهم قابلتوجهی در اقتصاد محلی دارند. در سالهای اخیر کشت [[خشخاش]] و تولید و [[قاچاق مواد مخدر در افغانستان|قاچاق مواد مخدر]] در برخی مناطق به یک منبع درآمد ناخواسته تبدیل شده است. از سوی دیگر، کمکهای بینالمللی و طرحهای اشتغالزایی موقت، بهویژه در شهرها، نقش مکمل را بازی میکنند. بازرگانی مرزی با کشورهای همسایه و بازارهای محلی نیز حلقهای مهم در این چرخه اقتصادی است. اما علیرغم موقعیت و ظرفیتهای خوب اقتصادی در [[افغانستان]]، اقتصاد این کشور پس از چهار دهه [[جنگ]]، با زیرساختهای فرسوده و روشهای تولید سنتی، در تمام بخشها رشد نکرده و مردم این کشور با فقر و [[مهاجرت]] مواجه است. | ||
==اقتصاد کشاورزی افغانستان== | == اقتصاد کشاورزی افغانستان == | ||
کشاورزی اصلیترین رکن اقتصاد افغانستان را تشکیل میدهد. | کشاورزی اصلیترین رکن اقتصاد افغانستان را تشکیل میدهد. تا سال ۱۴۰۳ش سهم کشاورزی در تولید ناخالص داخلی افغانستان ۲۰درصد و در اشتغال، ۴۵درصد بوده است و بر این اساس کشاورزی مهمترین بخش اقتصادی افغانستان در جهت کاهش سطح فقر و بیکاری و بهبود امنیت غذایی محسوب میشود. به نظر کارشناسان با رشد و توسعهٔ بخش کشاورزی در افغانستان سایر بخشهای اقتصادی نیز رشد و توسعه خواهد یافت.<ref>[https://www.magiran.com/paper/2277848/%D8%AA%D8%AD%D9%84%DB%8C%D9%84-%D9%87%D9%85%D8%A8%D8%B3%D8%AA%DA%AF%DB%8C-%D9%81%D8%B6%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%B1%D8%B4%D8%AF-%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%DA%A9%D8%B4%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%B2%DB%8C-%D9%88-%D8%BA%DB%8C%D8%B1-%DA%A نیکزاد و دیگران، «تحلیل همبستگی فضایی رشد بخش کشاورزی و غیر کشاورزی در نواحی اقتصادی-کشاورزی افغانستان»، وبسایت مگیران.]</ref> | ||
کشاورزی افغانستان، شامل زیربخشهای زراعت، دامداری، باغبانی، پرورش گل، گیاه، سبزیجات و پرورش ماهی، کرم ابریشم و پرورش زنبور عسل میشود. بخش زراعت، بهصورت سنتی، اصلیترین عامل در جهت اشتغال و تأمین معیشت مردم و رشد اقتصادی این کشور بوده است.<ref>[https://8am.media/fa/the-role-of-agriculture-in-the-economy/ «نقش زراعت در اقتصاد»، وبسایت روزنامه 8 صبح.]</ref> | |||
#صنایع غذایی شامل فرآوردههای دامی، فرآوردههای زراعی<ref>[https://agrinet.ir/what-is-alterant-industry/ «صنایع تبدیلی چیست و چه کاربردی دارد؟»، وبسایت اگرینت.]</ref> | == اهمیت اقتصاد کشاورزی در افغانستان == | ||
#برخی صنایع وابسته به مسکن؛<ref>[https://agrinet.ir/what-is-alterant-industry/ «صنایع تبدیلی چیست و چه کاربردی دارد؟»، وبسایت اگرینت.]</ref> | اقتصاد کشاورزی در تمام کشورها بهعنوان اقتصاد مادر شناخته میشود. این اقتصاد به تأمین غذا، پوشاک، مواد خام صنعتی و بازیابی انرژی، یاری میرساند و نقش مهمی در اشتغال و درآمد مردم دارد. ذیل اقتصاد کشاورزی، صنایع گوناگونی شکل گرفته است که بسیاری از آنها در افغانستان از قدیم وجود داشته و مواد اولیه آن از بخش کشاورزی تأمین میشود.<ref>[https://hu.edu.af/dr/دیپارتمنت-تکنالوژی-مواد-غذایی «دیپارتمنت تکنالوژی مواد غذایی»، وبسایت دانشگاه هرات.]</ref> مهمترین صنایع وابسته به کشاورزی عبارتند از: | ||
#صنایع پوشاک؛<ref>[https://www.jomhornews.com/fa/news/156368/ «یک شرکت تولیدی پوشاک در غرب کابل افتتاح شد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> | # صنایع غذایی شامل فرآوردههای دامی، فرآوردههای زراعی<ref>[https://agrinet.ir/what-is-alterant-industry/ «صنایع تبدیلی چیست و چه کاربردی دارد؟»، وبسایت اگرینت.]</ref> و صنایع محصولات باغی.<ref>بانویی و ویسی «بررسی جایگاه بخش صنایع وابسته به کشاورزی در اقتصاد استان کرمانشاه با استفاده از رویکرد داده و ستانده»، 1393ش، ص20-30.</ref> | ||
#حفاظت از منابع طبیعی و محیط زیست؛ پایداری منابع طبیعی، بهبود کیفیت خاک، حفظ | # برخی صنایع وابسته به مسکن؛<ref>[https://agrinet.ir/what-is-alterant-industry/ «صنایع تبدیلی چیست و چه کاربردی دارد؟»، وبسایت اگرینت.]</ref> | ||
#کارآفرینی و اشتغال؛ کشاورزی در افغانستان نقش مهمی در ایجاد فرصتهای شغلی و توزیع درآمد بهویژه در مناطق روستایی دارد.<ref>[https://www.farsnews.ir/news/13910517000525/%D8%B3%D9%87%D9%85-45-%D8%AA%D8%A7-96-%D8%AF%D8%B1%D8%B5%D8%AF%DB%8C-%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%DA%A9%D8%B4%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%B2%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF-%D9%88-%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D8%BA%D8%A «سهم 45 تا 96 درصدی بخش کشاورزی از تولید و اشتغال کشورهای درحال توسعه»، وبسایت خبرگزاری فارس.]</ref> | # صنایع پوشاک؛<ref>[https://www.jomhornews.com/fa/news/156368/ «یک شرکت تولیدی پوشاک در غرب کابل افتتاح شد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> | ||
# حفاظت از منابع طبیعی و محیط زیست؛ پایداری منابع طبیعی، بهبود کیفیت خاک، حفظ [[آب]]های زیرزمینی، حفظ تنوع زیستی و تعادل اکوسیستمها، به روشهای بهینهٔ کشاورزی بستگی دارد. استفادهٔ بهینه از منابع طبیعی و استفاده از روشهای کشاورزی ارگانیک میتواند به باززایی منابع طبیعی کمک کند. | |||
# کارآفرینی و اشتغال؛ کشاورزی در افغانستان نقش مهمی در ایجاد فرصتهای شغلی و توزیع درآمد بهویژه در مناطق روستایی دارد.<ref>[https://www.farsnews.ir/news/13910517000525/%D8%B3%D9%87%D9%85-45-%D8%AA%D8%A7-96-%D8%AF%D8%B1%D8%B5%D8%AF%DB%8C-%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%DA%A9%D8%B4%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%B2%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF-%D9%88-%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D8%BA%D8%A «سهم 45 تا 96 درصدی بخش کشاورزی از تولید و اشتغال کشورهای درحال توسعه»، وبسایت خبرگزاری فارس.]</ref> | |||
==ظرفیتهای کشاورزی افغانستان== | == ظرفیتهای کشاورزی افغانستان == | ||
افغانستان از ظرفیتهای غنی کشاورزی برخوردار است. | افغانستان از ظرفیتهای غنی کشاورزی برخوردار است. | ||
===الف) منابع آبی=== | === الف) منابع آبی === | ||
افغانستان کشور کوهستانی، برخوردار از منابع آب، خاک غنی و شرایط اقلیمی مناسب و متفاوت است. سلسله کوههای بلند، منابع اصلی ذخایر برف و آبهای شیرین بوده و منشأ شکلگیری رودخانههای کوچک و بزرگ این کشور است و نقش اساسی در تأمین انرژی و آب مصرفی ایفا میکند. افغانستان دارای | افغانستان کشور کوهستانی، برخوردار از منابع آب، خاک غنی و شرایط اقلیمی مناسب و متفاوت است. سلسله کوههای بلند، منابع اصلی ذخایر برف و آبهای شیرین بوده و منشأ شکلگیری رودخانههای کوچک و بزرگ این کشور است و نقش اساسی در تأمین انرژی و آب مصرفی ایفا میکند. افغانستان دارای ۲۵ رودخانهٔ بزرگ و صدها رود کوچک است.<ref>محمدی و دیگران، «بررسی و تحلیل ساختار توپوگرافی و هایدرولوژی افغانستان با استفاده ازGIS»، سال 2020م، ص234-235.</ref> بر اساس آمارهای رسمی وزارت انرژی و آب، سالانه حدود ۷۵میلیارد مترمکعب آب در افغانستان تولید میشود، اما مردم این کشور از ۲۵درصد آن استفاده میکنند.<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/5531640/%DA%A9%D8%B4%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%B2%DB%8C-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%DB%8C%D9%85%E2%80%8C-%D9%88%E2%80%8C-%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%AF-%D9%81%D8%B1%D8%B5%D8%AA%E2%80%8C%D9%87% «کشاورزی افغانستان در بیم و امید فرصتها و چالشها»، وبسایت خبرگزاری جوان.]</ref> | ||
===ب) | === ب) زمین (خاک) === | ||
افغانستان حدود | افغانستان حدود ۶۵میلیون هکتار وسعت دارد و حدود ۱۴میلیون هکتار آن، قابل کشت بوده که از این مقدار ۷/۸میلیون هکتار آن در کل افغانستان زیر کشت آبی و دیمی رفته است.<ref>علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، 1395ش، ص373.</ref> | ||
از نظر جغرافیایی، حدود ۷۵درصد از زمینهای قابل کشت افغانستان در سه حوزهٔ زراعتی شمال، شمالشرق و جنوب قرار گرفته است.<ref>[http://www.afghanpaper.com/nbody.php?id=63578 نیکزاد، «ضرورت بازنگری اقتصادی به بخش کشاورزی»، وبسایت شبکه اطلاعرسانی افغانستان.]</ref> بیشتر مناطق مسکونی و زراعتی در نواحی هموار و شیب درهها و کنار رودخانهها واقع شده است. فعالیتهای زراعتی به میزان زیاد به عرضهٔ آب رودخانهها و ذوبشدن برفهای کوهستان وابسته است.<ref>[http://www.afghanpaper.com/info/joghrafia/posheshgiahi.htm «پوشش گیاهی افغانستان»، وبسایت شبکۀ اطلاعرسانی افغانستان.]</ref> | |||
=== | === ج) پوشش گیاهی === | ||
افغانستان، پوششهای گیاهی متنوعی دارد؛ شرایط اقلیمی و جنس خاک از عوامل اصلی پراکندگی رویشهای گیاهی و [[جنگل|جنگلی]] این کشور است. بسیاری از کوههای افغانستان به استثنای کوههای غربی پوشش جنگلی دارند. در نواحی شمالی افغانستان، در کنارهٔ رودها بهخصوص سواحل جنوبی آمودریا، نیزارها، چمنزارها، انواع درختهای [[بید]]، درختچههای گز و درختهای پراکندهٔ [[پسته]] روییده است. در مناطق مرکزی افغانستان، در ۱۳۷۸ش، حدود ۲۰میلیون درخت [[چنار]] سرشماری شده است که مردم از چوب آن برای ساخت و لوازم خانهها استفاده میکنند. دامنهٔ کوههای این مناطق دارای مراتع غنی بوده که در فصل گرم سال چراگاه میلیونها دام است.<ref>[http://www.afghanpaper.com/info/joghrafia/posheshgiahi.htm «پوشش گیاهی افغانستان»، وبسایت شبکۀ اطلاعرسانی افغانستان.]</ref> | |||
در نواحی شرقی و جنوبشرق افغانستان متنوعترین پوشش گیاهی و جنگلی قابل مشاهده است. در جنگلهای این مناطق، درختان سوزنی برگ مانند نیشتر، [[چلغوزه|جلغوزه]]، ارچه و درختان پهن برگ مانند [[بلوط]] و زیتون مشاهده میشود. جلغوزه از اقلام صادراتی افغانستان بوده که منابع ارزی خوبی را همه ساله به دست آورده است. در ولایات پکتیا، [[ننگرهار]]، لغمان و کنر، میلیونها درخت زیتون بهصورت خودرو وجود دارد، در کوههای [[نورستان]] یک ناحیهٔ وسیع در حدود ۲۰۰۰هکتار پوشیده از درختان بلوط، صنوبر، [[سرو]] آزاد، سپیدار و گردو است. در نواحی شمالغربی از جمله استان [[بادغیس]] انبوهی از جنگلهای پسته وجود دارد.<ref>[http://aimalnazary.blogfa.com/post/90/-معرفی-جنگلات-طعییی-افغانستان-وطروق-حفاظت- «معرفی جنگلات طبیعی افغانستان و طروق حفاظت از آن»، وبسایت زراعت با مبارزه با گرسنگی.]</ref> | |||
== | === د) مناطق کشاورزی و پروژههای آبیاری === | ||
مهمترین مناطق کشاورزی افغانستان شامل حوزهٔ رود آمو از کوکچه تا قیصار، حوزهٔ رود هیرمند (هامون)، حوزهٔ رود [[کابل]] و حوزهٔ هریرود میشود. در حوزهٔ هلمند (هیرمند)، مهمترین پروژههای آبیاری و کشاورزی در دههٔ ۱۹۵۰ به اجرا درآمد. در دههٔ ۱۹۶۰م اتحاد جماهیر شوروی (سابق) پروژهٔ آبیاری ننگرهار را اجرا کرد. این پروژه با هدف زیر کشتبردن ۳۱۵۰۰۰هکتار از اراضی این ولایت طراحی شده بود، اما به اهداف پیشبینی شده دست نیافت. بخشی از اراضی واقع در مسیر کانال نیز بهطور عمده سنگلاخ بودند که یکی از عوامل مؤثر در عدم موفقیت این پروژه محسوب میشود.<ref>علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، 1395ش، ص374-375.</ref> | |||
=== | === ه) ظرفیتهای انسانی === | ||
بر اساس برآوردها در افغانستان حدود ۸۰مردم در بخش زراعت و دامپروری مشغول به کار هستند و بیش از نیمی از درآمد سرانهٔ افغانستان از طریق کشاورزی تأمین میشود.<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/5531640/%DA%A9%D8%B4%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%B2%DB%8C-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%DB%8C%D9%85%E2%80%8C-%D9%88%E2%80%8C-%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%AF-%D9%81%D8%B1%D8%B5%D8%AA%E2%80%8C%D9%87% «کشاورزی افغانستان در بیم و امید فرصتها و چالشها»، وبسایت خبرنگاران جوان.]</ref> بهطور معمول در روستاهای افغانستان، بسیاری از فعالیتها همانند پرورش دام و طیور، نخریسی، [[قالی بافی|قالی]]، [[گلیمبافی]]، تولید لبنیات و نگهداری احشام، توسط زنان انجام میشود.<ref>[https://8am.media/fa/agricultural-women-of-afghanistan-limitations-and-challenges/ ف-س، «زنان زراعتپیشه افغانستان؛ محدودیتها و چالشها»، وبسایت روزنامه 8 صبح.]</ref> | |||
== تولیدات کشاورزی افغانستان == | |||
=== ۱. محصولات زراعی === | |||
غلات مهمترین بخش تولیدات کشاورزی افغانستان را تشکیل میدهد. در میان غلات، گندم با سهم ۶۳درصدی از کل تولیدات کشاورزی در رتبهٔ اول قرار دارد. ولایتهای [[قندوز]]، [[تخار]] و سمنگان از مهمترین مناطق گندمخیز کشور محسوب میشوند. پس از گندم، جو بیشترین میزان تولید را دارد و سپس [[ذرت]] (جواری) و [[برنج]] در ردههای بعدی قرار میگیرند. | |||
بر اساس آمار ۲۰۰۶م تولید غلات در افغانستان به۴/۴میلیون تن میرسید. سایر محصولات کشاورزی شامل [[ارزن]]، [[باقلا]]، عدس، ماش، [[کنجد]]، لوبیا، نخود، [[سیر]]، [[شلغم|شلغم،]] نیشکر، آفتابگردان، پیاز، مرکبات، انواع میوهجات، سبزیجات، [[پنبه]]، [[شوید]]، نخودفرنگی، انواع حبوبات و انواع [[چغندر]] و خشخاش میشود.<ref>علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، 1395ش، ص375.</ref> | |||
'''۲. محصولات باغی''' | |||
انگور بهعنوان مهمترین و معروفترین محصول باغی افغانستان شناخته میشود که در انواع مختلف تولید شده و هم بهصورت تازه و هم بهشکل خشکبار (کشمش) به بازارهای خارجی صادر میشود. پس از انگور، محصولاتی مانند انار، گردو (چهارمغز)، بادام و بادامزمینی از دیگر تولیدات مهم باغی این کشور محسوب میشوند. | بهدلیل آبوهوای مساعد افغانستان انواع میوهها از جمله [[انگور]]، [[انار افغانستان|انار،]] گردو، [[بادام|بادام،]] زردآلو، [[آلو]]، [[توت]]، [[سنجد]]، [[سیب]]، گلابی، گیلاس، هلو، آلبالو، به، نارنج و لیمو کشت میشود. انگور بهعنوان مهمترین و معروفترین محصول باغی افغانستان شناخته میشود که در انواع مختلف تولید شده و هم بهصورت تازه و هم بهشکل خشکبار (کشمش) به بازارهای خارجی صادر میشود. پس از انگور، محصولاتی مانند انار، گردو (چهارمغز)، بادام و بادامزمینی از دیگر تولیدات مهم باغی این کشور محسوب میشوند. | ||
محصولات باغی نقش قابل توجهی در صادرات افغانستان ایفا میکنند و سالانه حجم قابل توجهی از این تولیدات به بازارهای بینالمللی ارسال میشود.<ref>علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، 1395ش، ص375.</ref> | محصولات باغی نقش قابل توجهی در صادرات افغانستان ایفا میکنند و سالانه حجم قابل توجهی از این تولیدات به بازارهای بینالمللی ارسال میشود.<ref>علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، 1395ش، ص375.</ref>میوههای خشک افغانستان بهخصوص برگهٔ زردآلو و بادام ۶۰درصد بازار جهانی را در ۱۹۸۲م دربر گرفته بود، اما این میزان در ۱۹۹۰م به ۱درصد کاهش یافت.<ref>رسولی، «تحلیلی از حجم صادرات، واردات و مقدار تولیدات میوه جات تازه در سطح کشور و تنظیم این سه روند برای توسعه صادرات»، 1396ش. ص5.</ref> | ||
در منطقه شمالغربی افغانستان بهویژه در [[بادغیس]]، پسته بهصورت طبیعی رشد خوبی دارد و این منطقه بخشی از نیاز کشور به پسته را تأمین میکند. همچنین درختان جلغوزه (پسته وحشی) بهصورت خودرو در مناطق جنگلی ولایات شرقی و جنوبی، بهویژه در ولایت پکتیا میروید که منبع مهمی برای تولید جلغوزه در افغانستان محسوب میشود.<ref>علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، 1395ش، ص375.</ref> | |||
'''۳. پرورش کرم ابریشم''' | |||
تولید ابریشم در افغانستان از زمینههای مساعدی برخوردار است. بخشهایی از آسیای مرکزی، بهویژه کاشغر و ختن، در گذشته از مراکز مهم تولید پارچههای ابریشمی محسوب میشدند. برگ درخت توت که غذای اصلی کرم ابریشم است، در بیشتر مناطق افغانستان به جز نواحی سردسیر مانند هزارهجات و پامیر، بهخوبی رشد میکند و شرایط مناسبی برای پرورش کرم ابریشم فراهم میسازد. این ویژگیهای طبیعی، افغانستان را به منطقهای مستعد برای توسعه صنعت [[ابریشمبافی]] تبدیل کرده است.<ref>علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، 1395ش، ص379.</ref> | |||
'''۴. پرورش گل و زنبور عسل''' | |||
در افغانستان انواع گل،<ref>[https://fa.nody.ir/عکس-گل-های-افغانستان/ «عکس گلهای افغانستان»، وبسایت نودی.]</ref> و زنبور عسل نیز بهرهبرداری شده و بخشی از فرآوردههای عسلی این کشور صادر میشود.<ref>[https://www.ariananews.af/fa/روز-جهانی-زنبور-عسل؛-صادرات-عسل-افغانس/ «روز جهانی زنبور عسل؛ صادرات عسل افغانستان راه خود را به امارات و هند باز کرد»، خبرگزاری آریانا]</ref> | |||
در | == چالشهای کشاورزی افغانستان == | ||
استمرار [[جنگ]]، منازعه و خشکسالیها، چالشهای بیشماری را فراروی کشاورزی افغانستان بهوجود آورده است. این چالشها عبارتند از: | |||
# ضعف زیرساختها: توسعهنیافتگی شبکهٔ راهها، خرابی جادههای مواصلاتی شهری و روستاها و فقدان تأسیسات مانند سردخانهها، وسایط حمل و نقل و تجهیزات ماشینی؛<ref>رسولی، «تحلیلی از حجم صادرات، واردات و مقدار تولیدات میوه جات تازه در سطح کشور و تنظیم این سه روند برای توسعه صادرات»، 1396ش. ص7.</ref> | |||
# کمبود سرمایهٔ مالی: برای سرمایهگذاری در بخشهای مختلف تولید، توزیع و بازاریابی، فرآوری و بستهبندی محصولات، منابع مالی کافی وجود ندارد و دسترسی به بازارهای بینالمللی را محدود کرده است.<ref>رسولی، «تحلیلی از حجم صادرات، واردات و مقدار تولیدات میوه جات تازه در سطح کشور و تنظیم این سه روند برای توسعه صادرات»، 1396ش. ص4-5.</ref> | |||
# فقدان تحقیقات علمی و آماری؛<ref>[https://economic.mfa.gov.ir/portal/newsview/594596 «افغانستان چه زمانی در تولید گندم خودکفا میشود»، وبسایت معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه ایران.]</ref> | |||
# مدیریتنشدن منابع آبی؛ افغانستان حدود ۷۳ میلیارد متر مکعب [[آب]] سالانه دارد، اما امروزه از پایینترین سطح ظرفیت ذخیره آب در جهان برخوردار است.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5787357/ساز-ناکوک-ایران-و-افغانستان-بر-سر-حقابه «ساز ناکوک ایران و افغانستان بر سر حقابه»، خبرگزاری مهر.]</ref> | |||
# ناامنی و بیثباتی سیاسی.<ref>[https://kelkein.com/15236/چرا-افغانستان-با-حجم-بی-پایان-و-فزاینده/ «چرا افغانستان با حجم بی پایان و فزاینده ای از مشکلات مواجه است؟»، وبسایت کلکین.]</ref> | |||
== سیاستهای بهرهوری کشاورزی افغانستان == | |||
==سیاستهای بهرهوری کشاورزی افغانستان== | |||
با هدف افزایش بهرهوری کشاورزی در افغانستان، صاحبنظران مجموعه سیاستهای زیر را پیشنهاد کردهاند: | با هدف افزایش بهرهوری کشاورزی در افغانستان، صاحبنظران مجموعه سیاستهای زیر را پیشنهاد کردهاند: | ||
# استفاده از مدل مشارکت دولتی و خصوصی؛ بر اساس دیدگاه کارشناسان، این مدل زمینهٔ مشارکت گسترده نیروی کار را فراهم آورده و به سرمایهگذاری بیشتر منجر میشود در نتیجه هم محصولات و هم اشتغالزایی روستایی افزایش مییابد.<ref>[https://economic.mfa.gov.ir/portal/newsview/594596 «افغانستان چه زمانی در تولید گندم خودکفا میشود»، وبسایت معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه ایران.]</ref> | |||
# مدیریت منابع آبی و توجه به شیوههای درست آبیاری مانند آبیاری قطرهای، حفاظت از ذخایر منابع آب و مهار آب رودخانهها؛<ref>[http://engzia.blogfa.com/post/253 «مدیریت منابع آبی در افغانستان»، وبسایت انجنیری ساختمان.]</ref> | |||
# توجه به تحقیقات علمی در زمینهٔ شناسایی ظرفیتها، چالشها و دستآوردهای علمی در عرصهٔ تکنولوژی و مکانیزهکردن کشاورزی برای بهرهوری و بازدهی فزاینده، در مورد اصلاح نباتات، بذرهای اصلاح شده توسط شرکتهای تولید بذر با هماهنگی و نظارت دولت؛<ref>[https://economic.mfa.gov.ir/portal/newsview/594596 «افغانستان چه زمانی در تولید گندم خودکفا میشود»، وبسایت معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه ایران.]</ref> | |||
# سرمایهگذاری در زمینهٔ زیرساختها شامل شبکهٔ راههای مواصلاتی میان روستا و شهر، تأسیسات همانند انبار، سردخانه، فراهمآوری تسهیلات ارتباطی از طریق خدمات مخابراتی و تکنولوژی اطلاعات و دسترسی ارزان و آسان به انرژی؛<ref>[http://timorshah.blogfa.com/post/416 الفت، «زیرساختهای اقتصادی افغانستان»، وبسایت معلومات عمومی.]</ref> | |||
# تشویق به [[مشارکت زنان در کشاورزی|مشارکت زنان در عرصهٔ برخی فعالیتهای کشاورزی]] مانند تولیدات لبنی، فرآوری و بستهبندی محصولات زراعتی، محصولات باغداری و دسترسی بهتر آنان به بازارها، از طریق بخش خصوصی؛<ref>[https://www.magiran.com/article/1287192 «وضعیت اشتغال زنان در افغانستان: فرصتهای شغلی در افغانستان در اختیار مردان است.»، وبسایت مگیران.]</ref> | |||
# فراهمسازی تسهیلات مالی و برنامههای آموزشی بهمنظور ارتقای مهارتها و اشتغال بهینهٔ کشاورزان.<ref>[https://economic.mfa.gov.ir/portal/newsview/594596 «افغانستان چه زمانی در تولید گندم خودکفا میشود»، وبسایت معاونت دپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه ایران.]</ref> | |||
== اقتصاد دامداری افغانستان == | |||
دامپروری در اقتصاد افغانستان اهمیت زیادی دارد و فرآوردهای دامی افزون بر تأمین درآمد و معیشت روستاییان بسیاری از نیازمندیهای شهرها را نیز تأمین میکند. بر اساس ارزیابی وزارت زراعت، آبیاری و مالداری افغانستان، ارزش دامداری افغانستان بیش از ۷میلیارد دلار برآورد شده است و در ۱۳۹۶م افغانستان توانسته بیش از ۸۰در صد گوشت مرغ را برای مصرف داخلی خود تولید کند.<ref>[https://www.mail.gov.af/dr/مالداری «مالداری»، وبسایت و زارت زراعت، آبیاری و مالداری.]</ref> | |||
== | === اهمیت دامداری در افغانستان === | ||
دامداری همواره بهعنوان یکی از ارکان اصلی اقتصاد افغانستان مطرح بوده است. این بخش پس از کشاورزی، دومین منبع درآمد برای روستاییان محسوب میشود و سهمی حدود ۱۸درصدی در تولید ناخالص داخلی دارد. مناطق هزارهجات بهعنوان کانون اصلی این فعالیت شناخته میشوند. ریشههای دامداری در این منطقه به دوران باستان بازمیگردد و نشاندهندهٔ تلفیق فرهنگ و معیشت در طول تاریخ بوده است.<ref>علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، 1395ش، ص375-359.</ref> | |||
=== | === انواع دام و پراکندگی جغرافیایی === | ||
در افغانستان انواع مختلفی از دامها پرورش داده میشوند که هر کدام با شرایط خاص جغرافیایی مناطق مختلف سازگار شدهاند. گوسفند، گاو، گاو کوهاندار در جنوب و غرب، گاومیش در مناطق مرطوب شرق و جنوب، و گوسفند قرهگل در شمال از جمله این گونهها محسوب میشود. علاوهبر این، حیوانات دیگری مانند بز، اسب، [[شتر]] و طیور نیز در نقاط مختلف کشور پرورش مییابند که هر کدام نقش مهمی در تأمین معیشت مردم دارند.<ref>علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، 1395ش، ص375-359.</ref> | |||
=== | === محصولات دامی و ارزش صادراتی === | ||
پوست قرقل (قرهگل) بهعنوان گرانبهاترین محصول دامی افغانستان شناخته میشود که در دورهای تا ۵۰درصد صادرات کشور را تشکیل میداده است. این محصول که در صنایع لوکس اروپا کاربرد داشته، از دیرباز مورد توجه تجار بینالمللی بوده است. علاوهبر این، [[پشم]] و دیگر محصولات دامی نیز جایگاه ویژهای در تجارت خارجی افغانستان داشتهاند. کیفیت بالای این محصولات باعث شده بود که حتی در رقابت با تولیدات آسیای مرکزی، موقعیت مناسبی در بازارهای جهانی داشته باشند.<ref>علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، 1395ش، ص375-359.</ref> | |||
=== | === تحولات تجاری و سیاستگذاریها === | ||
دولتهای مختلف افغانستان در طول تاریخ سیاستهای متفاوتی را در مورد [[تجارت]] محصولات دامی در پیش گرفتهاند. از تلاش برای انحصار دولتی در دورهٔ عبدالرحمان خان تا لغو این انحصار در سال ۱۹۱۸م و وضع مالیات ۵درصدی، همگی نشاندهنده اهمیت این بخش در اقتصاد کشور است. در دهههای اخیر نیز روابط تجاری با کشورهایی مانند اتحاد جماهیر شوروی بر اساس مبادله پشم با کالاهای اساسی شکل گرفته بود. این تحولات بیانگر نقش محوری دامداری در روابط اقتصادی و سیاسی افغانستان با جهان خارج است.<ref>علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، 1395ش، ص375-359.</ref> | |||
=== | === علفزارهای طبیعی === | ||
از ظرفیتهای مهم اقتصاد دامداری در افغانستان، چراگاههای طبیعی این کشور بوده که با برخورداری از حدود ۳۰میلیون هکتار علفزار طبیعی، معادل ۴۷درصد از مساحت کل کشور، از ظرفیت بالایی در زمینهٔ دامداری برخوردار است. این چراگاهها بهویژه در دامنههای کوهستانی بهصورت گسترده پراکنده شده و مناطق دامنههای کوه هندوکش بهعنوان چراگاههای دایمی، نقش حیاتی در تأمین علوفه مورد نیاز دامها ایفا میکنند. کارشناسان معتقدند این علفزارهای طبیعی پایهٔ اصلی تغذیه دامها را تشکیل میدهند و بهعنوان یکی از ارکان مهم اقتصاد روستایی و عشایری محسوب میشوند. | |||
بسیاری از خانوارهای روستایی و دامداران کوچنشین برای تأمین معاش خود وابسته به این مراتع هستند، بهطوری که پرورش گوسفند، بز، گاو و سایر دامها در این مناطق، منبع درآمد و امنیت غذایی آنها محسوب میشود. علاوهبر این، تولید فرآوردههای دامی مانند [[شیر]]، پشم، گوشت و پوست که از طریق دامهای پرورشیافته در این چراگاهها بهدست میآید، سهم قابلتوجهی در اقتصاد محلی و حتی صادرات افغانستان دارد. بههمین دلیل کارشناسان حفظ و مدیریت پایدار این علفزارها را موجب رونق دامداری میدانند که در توسعه اقتصادی و کاهش فقر در مناطق روستایی نیز تأثیرگذار است.<ref>[https://kalamejou.com/words/5jes/دامپروری-در-افغانستان «دامپروری در افغانستان»، وبسایت دانشنامه عمومی.]</ref> | |||
==نقش صنایع دستی و گردشگری در اقتصاد افغانستان== | == نقش صنایع دستی و گردشگری در اقتصاد افغانستان == | ||
صنایع دستی افغانستان علاوهبر اینکه نماد هنر و معرف میراث فرهنگی این کشور است، بخشی زنده از اقتصاد این کشور نیز محسوب میشوند. صنایع همواره در ایجاد اشتغال، تولید سرمایه و کاهش فقر و حتی تقویت صلح اجتماعی نقش داشته است. حفظ و | [[صنایع دستی]] افغانستان علاوهبر اینکه نماد هنر و معرف میراث فرهنگی این کشور است، بخشی زنده از اقتصاد این کشور نیز محسوب میشوند. صنایع همواره در ایجاد اشتغال، تولید سرمایه و کاهش فقر و حتی تقویت صلح اجتماعی نقش داشته است. حفظ و توسعهٔ این صنایع، علاوهبر حمایت دولت، نیازمند توجه جامعهٔ بینالمللی و سرمایهگذاری در بخشهای آموزشی و بازاریابی است تا افغانستان بتواند جایگاه تاریخی خود را بهعنوان یکی از قطبهای صنایع دستی جهان بازیابد. صنایع دستی افغانستان قرنها است که بخشی از زندگی روزمرهٔ مردم افغانستان را شکل دادهاند و امروزه نیز بهعنوان منبع درآمدی برای هزاران خانواده، بهویژه در مناطق روستایی و کمتر توسعهیافته، اهمیت ویژهای دارند.<ref>علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، 1395ش، ص385.</ref> | ||
===محصولات صنایع دستی افغانستان=== | === محصولات صنایع دستی افغانستان === | ||
# از میان صنایعدستی افغانستان، [[قالی بافی|قالیبافی]] مهمترین و مشهورترین آنها بوده و هماکنون نیز فعال است. قالیبافی از قدیم در افغانستان رایج بوده و از اقلام صادراتی مهم آن محسوب میشود. بهترین قالیها در آقچه، [[سرپل]]، [[مزارشریف|مزار شریف]]، میمنه و دیگر مناطق شمالی افغانستان یافته میشود و علاوهبر [[بازار]] داخلی به کشورهای مختلف نیز صادر میشود و از رونق خوبی برخوردار است. قالیبافی بهعنوان شاخصترین صنعت دستی افغانستان، سهم قابلتوجهی در اقتصاد این کشور دارد. فرشهای دستباف افغانستان، بهویژه آنهایی که در مناطق شمالی مانند [[بلخ]]، میمنه و فاریاب تولید میشوند، بهدلیل کیفیت بالا و طرحهای منحصربهفرد، در بازارهای بینالمللی تقاضای زیادی دارند. صادرات فرش افغانستان به کشورهایی مانند پاکستان، [[ایران]]، اروپا و حتی آمریکا، سالانه میلیونها دلار ارزآوری دارد و برای بسیاری از خانوادهها منبع اصلی معیشت محسوب میشود. | |||
# [[گلیمبافی]] نیز اگرچه کمتر از قالیبافی شناخته شده است، اما در اقتصاد محلی، بهویژه برای زنان روستایی، جایگاه مهمی دارد. تولید گلیمهای رنگارنگ با استفاده از پشم گوسفندان محلی و رنگهای طبیعی، علاوهبر جنبهٔ هنری، یک فعالیت اقتصادی پایدار نیز محسوب میشود که از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است. | |||
۳. بعد از قالی و گلیم، مهمترین صنایعدستی که در طول تاریخ در افغانستان علاوهبر کاربردهای هنری در اقتصاد محلی و ملی افغانستان نقش داشته، عبارت است از: [[برک|برکبافی]]، [[حصیر|حصیربافی]]، (یا بوریابافی)، قلابدوزی، [[خامک دوزی]]، زریدوزی، صدفدوزی، آینهدوزی (در بین [[بلوچ]]ها)، گلدوزی، پوستیندوزی، دباغی و چرمسازی، سفالگری، [[منبت کاری|منبتکاری]]، (برای تزیینکمد، رحل قرآن، میز و صندلی، منبر و مقابر)، زرگری (برای ساخت زیورآلات)، [[مینیاتور|مینیاتور،]] تذهیب، مسگری، [[آهنگری]]، مجسمهسازی، حکاکی، [[خراطی]] روی چوب، شیشهگری، سنگتراشی، کاشیکاری، کفشدوزی، لباسدوزی (سنتی) و صنایع چوبی (برای ساخت در، پنجره، کمد، میز، صندلی، تخت، ابزار کشاورزی و وسایل [[آشپزخانه]]). برای مثال، محصولات چرمی سنتی و صنایع چوبی، علاوهبر تأمین نیازهای داخلی، به کشورهای همسایه نیز صادر میشوند. این صنایع اغلب در کارگاههای کوچک [[خانواده|خانوادگی]] یا تعاونیهای محلی تولید میشوند و برای بسیاری از [[جوانی|جوانان]] و هنرمندان محلی، فرصت شغلی ایجاد کردهاند.<ref>علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، 1395ش، ص385-386.</ref> | |||
== جایگاه گردشگری در اقتصاد افغانستان == | |||
افغانستان بهعنوان کشوری با پیشینهٔ تمدنی غنی و جاذبههای طبیعی و تاریخی منحصر به فرد، از دیرباز دارای ظرفیتهای قابل توجه در حوزهٔ [[گردشگری]] بوده است. این کشور در ۱۳۲۷ش با تأسیس ادارهٔ توریسم، گام نخست را در جهت ساماندهی این صنعت برداشت و در ۱۳۴۴ش به عضویت سازمان جهانی گردشگری درآمد. پس از این عضویت، نخستین گروههای سازمانیافته جهانگردان به افغانستان سفر و زیباییهای طبیعی و آثار تاریخی این سرزمین را از نزدیک مشاهده کردند. حتی مارکوپولو، سیاح مشهور ونیزی، در سفرهای اکتشافی خود از خاک افغانستان گذر کرده و در نوشتههای خود به توصیف شکوه این دیار پرداخته بود.<ref>[https://www.mizanonline.ir/fa/news/352957/صنعت-گردشگری-در-افغانستان-از-ماجراجویی-مارکوپولو-تا-تخریب-آثار-باستانی «صنعت گردشگری در افغانستان از ماجراجویی مارکوپولو تا تخریب آثار باستانی»، خبرگزاری میزان.]</ref> | |||
=== فرصتهای گردشگری افغانستان === | |||
# افغانستان بهعنوان چهارراه تمدنهای کهن، از دیرباز پذیرای ادیان و فرهنگهای گوناگون بوده است. آثار به جای مانده از دوران آریاییها، یونانیها، بوداییها و دورههای اسلامی، این کشور را به [[موزه|موزهای]] زنده از تاریخ و هنر تبدیل کرده است.<ref>[https://peace-ipsc.org/fa/فرصتها-و-چالشهای-صنعت-گردشگری-افغان/ «فرصتها و چالشهای صنعت گردشگری افغانستان»، وبسایت مرکز بینالمللی مطالعات صلح.]</ref> بر اساس مستندات تاریخی، افغانستان دارای ۱۴۰ منطقهٔ گردشگری ثبتشده و صدها اثر تاریخی ارزشمند است که در صورت توسعه زیرساختها میتواند به قطب مهم گردشگری منطقه تبدیل شود. در دهه ۱۳۵۰ش (۱۹۷۰م)، این صنعت به اوج رونق خود رسید و سالانه میزبان بیش از ۹۰ هزار گردشگر بینالمللی بود.<ref>[https://www.mizanonline.ir/fa/news/352957/صنعت-گردشگری-در-افغانستان-از-ماجراجویی-مارکوپولو-تا-تخریب-آثار-باستانی «صنعت گردشگری در افغانستان از ماجراجویی مارکوپولو تا تخریب آثار باستانی»، خبرگزاری میزان.]</ref> | |||
# جاذبههای گردشگری افغانستان را میتوان در سه بخش طبیعی، مزارات و اماکن تاریخی دستهبندی کرد که در مناطق مختلف پراکنده شدهاند. در این میان، [[هرات]]، [[بامیان]] و مزار شریف بهعنوان سه قطب اصلی گردشگری کشور شناخته میشوند. | |||
# هرات با عنوان فلورانس شرق، یادگار دوران طلایی [[تیموریان]] است. این شهر با بیش از ۸۸۰ جاذبهٔ تاریخی، از جمله [[ارگ هرات|ارگ اختیارالدین]]، منارههای هرات، مجموعه گزرگاه شامل آرامگاه [[خواجه عبدالله انصاری]]، [[مسجد جامع هرات|مسجد جامع]]، مرکز هنرهای اسلامی مانند معماری، خوشنویسی و [[مینیاتور]] بوده است. | |||
# بامیان با طبیعت بکر و آثار تاریخی منحصربهفرد، از جمله طاقهای باقی مانده از [[بودای دره ککرک|مجسمههای بودا]] که زمانی بزرگترین مجسمههای ایستاده جهان بودند، غارهای باستانی با نقاشیهای نادر، و دریاچه زیبای [[بند امیر بامیان|بند امیر]]، یکی از مقاصد مهم گردشگری است. [[زمستان]]های بامیان نیز با امکان ورزشهای زمستانی مانند اسکی، جذابیت ویژهای دارد. | |||
# مزار شریف بهدلیل وجود آرامگاه منسوب به [[امام علی|حضرت علی]] و مراسم [[جشن نوروز|نوروزی]] باشکوه آن و [[میله گل ارغوان (جشن)|جشن گل ارغوان]]، بهویژه مراسم جهندهبالا یا برافراشتن [[پرچم]]، هر ساله هزاران زائر و گردشگر را به خود جذب میکند. [[معبد نوبهار|آتشکدهٔ نوبهار]] و خانقاه پدر [[مولانا|مولانا جلالالدین بلخی]] نیز از دیگر جاذبههای این شهر هستند. | |||
# علاوهبر این سه شهر، کابل با جاذبههایی مانند قلعهٔ کک، کهزاد، [[مناره جام|منار جام]] در [[غور]]، [[تخت رستم (سمنگان)|تخت رستم در سمنگان]]، [[بست|قلعهٔ بست]] در هلمند، و طبیعت چشمگیر [[پنجشیر]] و جلالآباد، فرصتهای بینظیری برای توسعه صنعت گردشگری افغانستان فراهم کردهاند. این میراث غنی فرهنگی و طبیعی، در صورت توجه و سرمایهگذاری، میتواند نقش مهمی در احیای اقتصادی و معرفی چهره واقعی افغانستان به جهان ایفا کند.<ref>[https://peace-ipsc.org/fa/فرصتها-و-چالشهای-صنعت-گردشگری-افغان/ «فرصتها و چالشهای صنعت گردشگری افغانستان»، وبسایت مرکز بینالمللی مطالعات صلح.]</ref> | |||
== | === فراز و فرود اقتصاد گردشگری === | ||
جنگهای چند دهه اخیر و ناامنیهای ناشی از آن، ضربههای جبرانناپذیری به صنعت گردشگری افغانستان وارد کرده است. آمارهای موجود نشان میدهد تعداد گردشگران نسبت به گذشته بهشدت کاهش یافته و فعلاً این صنعت سهم ناچیزی در اقتصاد ملی دارد.<ref>[https://www.mizanonline.ir/fa/news/352957/صنعت-گردشگری-در-افغانستان-از-ماجراجویی-مارکوپولو-تا-تخریب-آثار-باستانی «صنعت گردشگری در افغانستان از ماجراجویی مارکوپولو تا تخریب آثار باستانی»، خبرگزاری میزان]</ref> | |||
در دوران نظام جمهوری اسلامی افغانستان بعد از ۲۰۰۱م شرایط برای فعالیتهای گردشگری بهبود نسبی یافت و تعداد بازدیدکنندگان افزایش پیدا کرد، اما با وضعیت مطلوب فاصله زیادی وجود داشت. آمار دقیقی از تعداد گردشگران و درآمدهای حاصل از این صنعت در دو دههٔ اخیر در دسترس نیست و اطلاعات موجود بهطور عمده مربوط به سالهای گذشته است. | |||
بر اساس آمارهای موجود، در سالهای ۱۹۹۶م و ۱۹۹۷م تعداد گردشگران به ترتیب ۳ و ۴ هزار نفر و درآمد حاصل از آن حدود یک میلیون دلار در هر سال بوده است. این رقم برای سال ۲۰۰۲ نیز ثابت مانده و حدود ۴ هزار گردشگر با درآمدی معادل یک میلیون دلار گزارش شده است. | |||
با توجه به ظرفیتهای بالای گردشگری در افغانستان، احیای این صنعت میتواند نقش مهمی در رشد اقتصادی کشور ایفا کند. توسعه زیرساختها، تأمین امنیت و معرفی بهتر جاذبههای تاریخی و طبیعی این سرزمین کهن، از جمله عواملی هستند که میتوانند به بازگشت رونق به صنعت توریسم افغانستان کمک کنند.<ref>علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، 1395ش، ص385-386.</ref> | |||
در | == {{درشت|اقتصاد صنعتی افغانستان}} == | ||
اقتصاد صنعتی شاخهای از علم اقتصاد است که به بررسی فعالیت و فرآوردههای انبوه صنعتی بخش صنعت در جهت تأمین نیاز مصرفکنندگان میپردازد. اقتصاد صنعتی کارکردهای بخش صنعت را براساس دانش اقتصاد خرد، در نظام کارآفرینی و بازار بهتحلیل میگیرد. صنعتیشدن عبارت است از تحول کیفی در اقتصاد که از اقتصاد ساده مبتنی بر کشاورزی، مواد اولیه و منابع به اقتصاد مبتنی بر تولید انبوه ماشینی ارتقأ مییابد.<ref>[https://www.eghtesadonline.com/news/803863/صنعتی-شدن-چیست «صنعتیشدن چیست»، اقتصاد آنلاین.]</ref> اقتصاد صنعتی در افغانستان به فعالیتهای صنایع ماشینی کوچک و صنایع ماشینی مدرن مانند کارخانجات اسلحهسازی و پارکهای صنعتی مربوط میشود.<ref>[https://economic-seminars.blogsky.com/1393/05/17/post-199/انواع-صنایع-در-افغانستان «انواع صنایع در افغانستان»، وبسایت اکونومیک سمینار.]</ref> | |||
بخش صنعت در افغانستان در سطح صنایع کوچک و صنایع دستی از زمان تأسیس این کشور بهصورت محدود فعال بوده است، اما صنایع ماشینی مدرن از جمله کارخانهٔ اسلحهسازی، چاپ، لیتوگرافی، کارخانهٔ تفنگسازی و باروتسازی در افغانستان از دوران امیر شیر علیخان در ۱۸۶۹ – ۱۸۷۹م تأسیس شده و در دوران عبدالرحمن و فرزند او حبیبالله این صنایع و برخی دیگر از صنایع ماشینی کوچک گسترش پیدا کرده است.<ref>[https://economic-seminars.blogsky.com/1393/05/17/post-199/انواع-صنایع-در-افغانستان «انواع صنایع در افغانستان»، وبسایت اکونومیک سمینار.]</ref> | |||
== | === صنایع افغانستان در زمان امیر حبیبالله === | ||
حبیبالله در جهت رشد و توسعهٔ صنایع داخلی کوشش زیاد کرد و در زمان وی کارخانهٔ چرمگری به سرپرستی متخصص انگلیسی، در کابل تأسیس شد. این کارخانه، چرم برای کفش، موزه و مواد مورد نیاز ارتش افغانستان تهیه و آن را در بازارهای کابل نیز عرضه میکرد.<ref>غبار، افغانستان در مسیر تاریخ، 1967م، ج1، ص17-30.</ref> در ۱۹۱۳م کارخانهٔ پشمینهبافی کابل با نیروی ۵۰۰اسببخار تأسیس شد که در ۱۹۱۴م به تولید آغاز کرد و سالانه برای ۵۰۰۰۰ سرباز یونیفرم نظامی تولید میکرد. کارخانهٔ برق آبی جبل السراج در ۱۹۰۷م زیرساخت قرار گرفت. برای نخستینبار در کارخانهٔ حربی کابل باروت سفید یا باروت بدون دود تولید شد.<ref>مجددی، صفحهای از تاریخ معاصر افغانستان، 2020م، ص60-73.</ref> | |||
=== صنایع افغانستان در زمان امیر امانالله === | |||
[[امانالله]] در جهت گسترش صنایع، کارخانههای نوین زیادی با سرمایهٔ دولت تأسیس و کوشش کرد تا صنایع ملی را در برابر صنایع خارجی تقویت کند. به این منظور او مصرفکنندگان را به مصرف کالاهای داخلی وادار میکرد.<ref>مجددی، صفحهای از تاریخ معاصر افغانستان، 2020م، ص60-73.</ref> توسعهٔ صنایع به توسعهٔ زیرساختها بهشمول شبکهٔ راهها و ارتباطات نیاز داشت. بههمین دلیل وی قرارداد توسعهٔ خطوط هوایی بینالمللی کابل و مزارشریف با اتحاد جماهیر شوروی، ایران و ترکیه را در اولویت برنامههای دولت قرار داد. او با دو شرکت آلمانی و فرانسوی قرارداد بستند تا در مدت ۱۰ سال از جنوب به شمال افغانستان [[راهآهن افغانستان|خط آهن]] احداث شود.<ref>امیری، نگاهی بر اوضاع اقتصادی افغانستان، 1379ش. ص26.</ref> | |||
در همین راستا خط تلگراف و تلفن بین مراکز و ولایات کشور را راهاندازی کرد و ایستگاههای برق در شهرهای پغمان، جلالآباد و [[قندهار]] به وجود آورد تا به کارخانههای چرمسازی، باروتسازی، کارخانههای سیمان و تولید گوگرد برق داده شود که در ادامهٔ این روند کارخانههای بازسازی ماشین، [[صابون|صابونسازی]]، [[عطر|عطریجات]]، نختابی، پارچهبافی، نجاری، یخسازی، پنبه و روغنکشی در شهرهای قندهار، مزارشریف و هرات تأسیس شد.<ref>مجددی، صفحهای از تاریخ معاصر افغانستان 2020م ص314-315.</ref> او سرمایهگذاری روی کارخانجات قندسازی، نساجی، دکمهسازی، آب میوه، لبنیات و استخراج نفت را توسعه داد. بهمنظور انعقاد قراردادهایی معادن لاجورد [[بدخشان]]، نفت هرات و ایجاد یک کارخانهٔ ذوب آهن و توسعهٔ معادن آهن، زغالسنگ، گوگرد، سرب، مرمر و گِل سفید برنامههای روی دست گرفته شد و دوخت لباس از پارچههای ساخت کشور برای کارمندان دولت را اجباری کرد.<ref>غبار، افغانستان در مسیر تاریخ، ج1، ص23.</ref> | |||
=== | === اقتصاد صنعتی افغانستان در زمان ظاهرشاه === | ||
در زمان ظاهرشاه برنامههای توسعهٔ ۵ ساله و ۲۵ سالهٔ افغانستان طرح و دو برنامهٔ آن بهصورت کامل اجرایی شد. برنامهٔ سوم با مشکلاتی در بودجه مواجه شد. بر اساس برنامههای توسعه، افغانستان صاحب شاهراه حلقوی، ۱۱ سد برق و ۵۲۰۰ مؤسسه صنایع کوچک و کارخانجات شد.<ref>امیری، نگاهی بر اوضاع اقتصادی افغانستان، 1379ش. ص28.</ref> از مهمترین تأسیسات و کارخانههای آن زمان، کارخانهٔ نساجی گلبهار، نساجی بگرامی، نساجی افغان، پشمینهبافی، نختابی کابل، کفش آهوی قندهار، پشمینهبافی قندهار، کود و برق مزارشریف، صابونسازی، انبارها، کارخانهٔ سیمان غوری، جبلالسراج و هرات، دوچرخهسازی پامیر، پلاستیکسازیها، مصالح ساختمانی هلمند، کارخانهٔ حجاری بتون، کارخانهٔ حجاری و نجاری، کابل فلز، کارخانههای کشمش پاککنی، کارخانهٔ شکر بغلان، کارخانهٔ پرس مزارشریف، کارخانهٔ روغنسازی اسپینزر، استخراج زغالسنگ بوده است.<ref>[https://www.afghanpaper.com/nbody.php?id=170573 «ظاهرشاه در ۴۰ سال حکومت خوب کار کرد»، وبسایت شبکه اطلاعرسانی افغانستان.]</ref> همچنین برخی از کارخانجات صنعتی بزرگ از قبیل کارخانجات پنبه، سیمان، کود شیمیایی، کارخانجات مصالح ساختمانی و آهن در شهرهای کابل، بغلان، [[بلخ]] و پروان تازه تأسیس شده بود که در آن بسیاری از کالاهای تولیدی صنعتی از قبیل منسوجات، لباس، کفش، سیمان، آجر و مواد پلاستیکی مورد نیاز، توسط صنایع کوچک داخل کشور تولید و به بازار عرضه میشد.<ref>امیری، نگاهی بر اوضاع اقتصادی افغانستان، 1379ش. ص27.</ref> | |||
===اقتصاد صنعتی افغانستان | === اقتصاد صنعتی افغانستان بعد از کودتای ۷ ثور === | ||
در | در دههٔ ۱۹۷۰م دورهٔ جمهوری داود، اقداماتی صورت گرفت تا صنایع خصوصی را در کنار صنایع دولتی توسعه بخشد. پس از کودتای ۷ ثور (اردیبهشت) ۱۹۷۸م تمام صنایع خصوصی ملی شد و در همان سال تولیدات بخش صنعت، ۱۷درصد تولیدات ناخالص ملی کشور را تشکیل میداد. بهدلیل فقدان حسابداری ملی و کمبود دادههای آماری قابل اعتماد در افغانستان، گزارشها بهصورت برآورد کلی به وضعیت صنایع افغانستان اشاره کرده است.<ref>, Document of the World Bank,” Industrial Sector Review of Afghanistan. ” June 1977, page 1.</ref> در ۱۹۹۰م در حدود ۳۶۰ کارخانهٔ تولیدی در شهرهای هرات، قندهار و مزارشریف با استخدام چهل هزار کارگر فعالیت داشت.<ref>امیری، نگاهی بر اوضاع اقتصادی افغانستان، 1379ش. ص26.</ref> در دههٔ شصت خورشیدی (دوران جهاد افغانستان علیه ارتش شوروی سابق)، بسیاری از نیرویکار ساده و فنی فعال در کارخانجات صنعتی کشور به کشورهای دیگر [[مهاجرت]] کردند و بسیاری از کارخانجات از فعالیت بازماندند. پس از ۱۹۹۲م بسیاری از صنایع باقیماندهٔ دولتی و خصوصی در شهر [[کابل]] بهصورت کامل تخریب و وسایل آنها به غارت رفت.<ref>امیری، نگاهی بر اوضاع اقتصادی افغانستان، 1379ش. ص26.</ref> مهمترین صنایع فعال کشور پیش از کودتای کمونیستی عبارت بودند از: | ||
# صنایع انرژی برق، ۴۱ واحد؛ | |||
# صنایع ذغال سنگ، ۱۰ واحد؛ | |||
# صنایع نفت و گاز، ۲ واحد؛ | |||
# صنایع شیمیایی، ۸۳ واحد؛ | |||
# صنایع ساختمانی، ۱۸ واحد؛ | |||
# صنایع ماشینسازی و فلزکاری، ۵۰ واحد؛ | |||
# صنایع تولید ادویه، ۳ واحد؛ | |||
# صنایع مرتبط با چاپ، ۲۶ واحد؛ | |||
# صنایع نجاری و کاغذسازی، ۱۶ واحد؛ | |||
# صنایع سبک، ۱۴۱ واحد؛ | |||
# صنایع مواد غذایی، ۱۲۴ واحد؛ | |||
# سایر صنایع، ۶۹ واحد. | |||
تعداد مؤسسات صنعتی غیرفعال که بهصورت کامل در دوران جنگ افغانستان علیه شوروی و پس از آن تخریب شده است به ۵۰۰ واحد صنعتی میرسد. تنها در پارک صنعتی کابل بیش از ۱۰۰ واحد صنعتی فعالیت داشت که از آن جمله ۲۸ واحد باقی مانده و سایر آنها بهکلی تخریب شده است.<ref>مسعود، «افغانستان در نشیب و فرازهای بحران اقتصادی»، 1380ش، ص302</ref> | |||
=== اقتصاد صنعتی در دوران نظام جمهوری اسلامی افغانستان === | |||
در دههٔ هشتاد و نود خورشیدی با شکلگیری نظام جمهوری اسلامی و فراهمشدن زمنیه برای مشارکت مردم، صنایع سبک که در دوران جنگهای داخلی افغانستان آسیب دیده و از فعالیت بازمانده بودند بازسازی شده فعالیت خود را از سر گرفتند، اما بهدلیل روش نادرست مدیریت سرمایههای موجود و کمکهای جامعهٔ جهانی، فساد گستردهٔ اداری و فقدان زیرساختهای لازم، رشد اقتصاد صنعتی افغانستان به حدی نرسید که انتظارات را برآورده سازد. در این دوره نیز سهم صنعت در تولید ناخالص داخلی از محدودهٔ ۱۲ تا ۲۵درصد بیشتر نشد.<ref>[https://www.ceicdata.com/en/afghanistan/gross-domestic-product-share-of-gdp/af-gdp--of-gdp-gross-value-added-industry “Afghanistan GDP: % of GDP: Gross Value Added: Industry” 2003-2021.]</ref> در دورهٔ حاکمیت دوم طالبان بهدلیل مهاجرت سرمایهگذاران داخلی و نیروی کار فنی دوباره صنایع افغانستان با رکود مواجه شده است.<ref>[https://www.iess.ir/fa/analysis/3540/ ورستان، «واکاوی اقتصاد افغانستانِ تحت حاکمیت طالبان»، وبسایت مؤسسه مطالعات راهبردی شرق.]</ref> | |||
=== ظرفیتهای صنعتی افغانستان === | |||
از مهمترین ظرفیتهای توسعهٔ صنعتی در افغانستان وجود گستردهٔ منابع معدنی و انرژی آب، نفت و گاز است. در استانهای [[جوزجان]]، بلخ، قندوز، سرپل و فاریاب منابع گستردهٔ نفت و گاز در استانهای کابل، [[بغلان]] و سرپل معادن قابل توجهٔ از مس وجود دارد که در صورت استخراج میتوان از آن برای تأمین مواد اولیهٔ مورد نیاز صنایع و راهاندازی کارخانجات استفاده کرد. نیروی کار جوان و بازار مصرف داخلی و منطقهای نیز از دیگر ظرفیتها بهشمار میرود.<ref>[http://www.afghanpaper.com/nbody.php?id=122168 «فرصتها و چالشها برای توسعه اقتصادی افغانستان»، وبسایت شبکه اطلاعرسانی افغانستان.]</ref> | |||
=== | === چالشهای صنایع افغانستان === | ||
مهمترین چالشهای فراروی توسعهٔ صنایع افغانستان، ناامنی، فقدان سیستمهای ارتباطی، توسعهنیافتگی زیرساختها و شبکه راهها، کمبود سرمایهٔ [[پول|پولی]] و مالی، فقدان برق و انرژی و فساد در دستگاه اداری گزارش شده است.<ref>[https://www.jomhornews.com/fa/article/57840/ فقیهی، «چالشهای سرمایهگذاری در افغانستان»، وبسایت خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> | |||
=== | === سیاستها و اقدامات توسعهٔ صنایع افغانستان === | ||
از | از منظر صاحبنظران، افغانستان برای دسترسی به اهداف کاهش فقر، افزایش درآمد سرانه، گسترش اشتغال و رشد پایدار اقتصادی و توسعهٔ رفاه اجتماعی خود نیازمند استراتژیهای صنعتی است که بتواند از منابع گستردهٔ ملی این کشور بهطور مؤثر استفاده کند و با جذب سرمایهگذاریهای داخلی و خارجی در بخش صنایع تولیدی و توسعهٔ پارکهای صنعتی به خودکفایی اقتصادی برسد. افغانستان بهدلیل وجود گستردهٔ منابع معدنی، در دورههای مختلف تاریخ معاصر خود توسعه صنایع ماشینی را در برنامههای توسعه اقتصادی خود داشته است.<ref>«گزارش وضیعت عمومی انکشاف زیربنایی پارکهای صنعتی کشور»، 1399ش، ص2.</ref> مهمترین سیاستها و اقدامات در جهت توسعه صنایع افغانستان عبارتند از: | ||
=== | === الف) بازسازی و توسعه پارکهای صنعتی === | ||
پارکهای صنعتی محیط فعالیتهای اقتصادی است که بر اساس برنامهریزیهای استراتژیک برای جذب سرمایهگذاری داخلی و خارجی، ایجاد اشتغال و توسعهٔ اقتصادی احداث شده و نیازمند زیرساختهای مانند جادههای متصل به شاهراهها، سیستم انرژی آب و برق، سیستم فاضلاب، سیستمهای ارتباطی، مخابرات و فضای سبز برای صنعتکاران است. در افغانستان پارکهای صنعتی، زیر نظر وزارت صنعت و تجارت اداره میشود این وزارت بهمنظور حفظ و توسعهٔ پارکهای صنعتی، ریاست عمومی پارکهای صنعتی و امور صنایع را که زیر نظر معاونت صنعت و تجارت کار میکند ایجاد کرده است. افغانستان از قدیم دارای پارکهای صنعتی در بسیاری از مناطق بوده که بر اثر جنگهای داخلی بسیاری از آنها از بین رفته است. امروزه ۱۲ پارک صنعتی فعال در کشور وجود دارد که عبارتند از: | |||
# پارک صنعتی پلچرخی؛ | |||
# پارک صنعتی جمعهمحمد محمدی واقع در فاز۱ و فاز ۲ کابل؛ | |||
# پارک صنعتی و زراعتی باریکاب در پروان؛ | |||
# پارک صنعتی فاز ۱-۲-۳-۴ در هرات؛ | |||
# پارک صنعتی [[امیر علیشیر نوایی|امیر علیشیر نوایی]] فاز۱–۲ در بلخ؛ | |||
# پارک صنعتی شادیان در بلخ؛ | |||
# پارک صنعتی شیخ مصری و شوراندام در ننگرهار؛ | |||
# پارک صنعتی شوراندام در قندهار؛<ref>«گزارش وضیعت عمومی انکشاف زیربنایی پارکهای صنعتی کشور»، 1399ش، ص2.</ref> | |||
در مزارشریف دو پارک صنعتی امیرعلیشیر نوایی و دشت شادیان وجود دارد که تا پیش از کودتای کمونیستی بیش از ۴۰۰ کارخانهٔ تولیدی در آن بهصورت متمرکز به فعالیتهای تولیدی مشغول بوده است. بر اساس گزارش مقامات محلی بر اثر تحولات اخیر بیش از ۷۰درصد این واحدها اکنون تعطیل شدهاند. از مهمترین صنایع موجود در این منطقه، صنایع پالایشگاهی است که از مجموع ۱۳ پالایشگاه در افغانستان، ۹ پالایشگاه در این استان واقع شده است. از دیگر صنایع، صنایع غذایی، صنایع پلاستیک و صنایع تبدیلی است. در ولایات شمالی افغانستان صنایعی مانند مرغداری، دامپروری و پرورش ماهی نیز فعال است. بغلان یکی از نواحی صنعتی افغانستان بوده و دارای کارخانههای متعدد تولیدی است که مهمترین آن شرکتهای سیمان غوری، نساجی افغان، قند بغلان، سپین زر، و تأسیسات معدن زغالسنگ است.<ref>«[https://economic.mfa.ir/portal/newsview/657464 مروری بر ظرفیتها و امکانات اقتصادی شمال افغانستان»، وبسایت معاونت دپلماسی اقتصادی وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران.]</ref> | |||
از | |||
=== | === ب) تأسیس پارکهای صنعتی استاندارد === | ||
پارکهای صنعتی | بر اساس گزارش وزارت صنایع و تجارت افغانستان، در دوران نظام جمهوری اسلامی، این کشور برنامهٔ گسترده در جهت احداث و توسعهٔ پارکهای صنعتی داشته است. برای احداث ۲۳ پارک صنعتی برنامهریزی و برای ۱۱ پارک صنعتی زمین توزیع کرده بود. ۱۲ پارک صنعتی تحت مطالعهٔ نیازسنجی قرار داشت.<ref>«[https://moci.gov.af/sites/default/files/2021-06/گزارش%20وضیعت%20عمومی%20انکشاف%20زیربنای%20پارکهای%20صنعتی%20کشور.pdf گزارش وضیعت عمومی انکشاف زیربنایی پارکهای صنعتی کشور»، وبسایت وزارت صنعت، تجارت و ریاست عمومی پارکهای صنعتی وامور صنایع افغانستان، 1399ش.]</ref> ریاست عمومی پارکهای صنعتی مسئولیت نظارت و تطبیق برنامههای توسعهٔ پارکهای صنعتی کشور را بر عهده داشت و برنامهها و فعالیتهای ذیل را دنبال میکرد: | ||
# مطالعهٔ امکانسنجی پارکهای صنعتی؛ | |||
# مطالعهٔ طراحی جامع، نقشهها و مشخصات فنی زیربناهای عمومی پارکهای صنعتی؛ | |||
# نظارت بر پیشرفت فرایند برنامههای تدارکاتی و کارهای عملی پروژههای زیربنایی؛ | |||
# هماهنگی با ریاست کمیسون مالی جهت تعیین بودجه و انجام پروسههای تدارکاتی پروژههای انکشافی؛ | |||
# نظارت و تطبیق نقشههای تفصیلی پروژهای قرارداد شده و کارخانجات صنعتی؛ | |||
# مدیریت امور حفظ و مراقبت پارکهای صنعتی؛ | |||
# تعیین و تثبیت مناطق پارکهای صنعتی و تثبیت تقاضا برای احداث پارکهای صنعتی؛ | |||
# بررسی مراحل انتقال ملکیت پارکهای صنعتی به وزارت صنایع و تجارت؛ | |||
# ترتیب و امضای موافقتنامهٔ فروش با دریافتکنندگان زمین و توزیع زمین برای سرمایهگذاران بخش خصوصی در پارکهای صنعتی؛ | |||
# بررسی و تنظیم امور مربوط به جمعآوری اقساط مانند قیمت زمین، میزان مصارف برای زیربناها از طریق دفاتر استانها؛ | |||
# بررسی اسناد متقاضیان زمین در پارکهای صنعتی؛ | |||
# طرح و تدوین سسیاستها برای مدیریت، حفظ و مراقبت و توسعه پارکهای صنعتی؛ | |||
# ایجاد مکانیزیم برای اجرای سیاستها، ضوابط و مقررات پارکهای صنعتی؛<ref>[https://moci.gov.af/dr/کارشناس-مطالعات-امکان-سنجی-پارک-های-صنعتی «کارشناس مطالعات امکانسنجی پارکهای صنعتی»، وبسایت وزارت صنعت و تجارت افغانستان.]</ref> | |||
== ا{{درشت|قتصاد روستایی افغانستان}} == | |||
اقتصاد روستایی شامل فعالیتهای اقتصادی سازمانیافتهٔ جمعیتهای روستایی و دیگر شهروندان و بهرهگیری از ظرفیتها و مدیریت بهینهٔ منابع اقتصادی موجود در مناطق روستایی بر اساس دانش و سیاستگذاریهای اقتصادی بهمنظور تأمین انواع فرآوردههای اقتصادی است.<ref>[https://palayeshcood.com/مقالات-کود/اقتصاد-روستایی-و-تعریف-آن.html «اقتصاد روستایی چیست»، وبسایت پالایش کود.]</ref> این نوع اقتصاد در افغانستان افزون بر تأمین مواد غذایی و انواع کالاها برای همهٔ مصرفکنندگان شهری و روستایی کشور، نقش مهمی بر بهبود [[زندگی]] انسانی و پایداری محیط زیست این کشور دارد.<ref>Maletta & Favre,”AGRICULTURE AND FOOD PRODUCTION IN POST-WAR AFGHANISTAN”,2002-2003, p2.</ref> براساس گزارشها، سهم روستاها در ایجاد اشتغال حدود ۸۰درصد بوده و اقتصاد روستایی افغانستان حدود ۶۰درصد تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل میدهد.<ref>فائز و دیگران، «شناسایی و رتبهبندی عوامل مؤثر بر توسعهٔ پایدار روستایی در افغانستان»، 1401ش، ص218.</ref> | |||
در | === تاریخچه ا{{درشت|قتصاد روستایی افغانستان}} === | ||
نخستینبار در ۲۰۰۳م در دورهٔ حاکمیت جمهوری اسلامی، طرح ملی توسعهٔ روستایی با عنوان برنامهٔ همبستگی ملی و با هدف فقرزدایی، تقویت و توسعهٔ زیربناها در افغانستان تدوین شد و طی چهارده سال، با تطبیق و تکمیل ۸۸۷۰۰ پروژه توسعهای حدود ۳۶ هزار روستا را زیر پوشش قرار داد. بیش از ۳۵ هزار کمسیون برای اجراییکردن این برنامه به وجود آمد. توسعهٔ صنعت، کشاورزی و دامپروری، توسعهٔ صنایع دستی، توسعهٔ زیربناها، راهسازی، پروژههای آبیاری، مدیریت منابع طبیعی، بهبود شرایط اقتصادی و اجتماعی کشاورزان بهلحاظ درآمد، آموزش، بهداشت و توانمندسازی و [[مشارکت اجتماعی زنان|مشارکت زنان]] در برنامه توسعهٔ ملی و دیگر برنامهها از جمله اهداف برنامه همبستگی ملی بود، اما در عمل بهدلیل فساد اداری و مشکلات زیرساختی، چندان توفیق پیدا نکرد.<ref>[https://8am.media/fa/ministry-of-rural-rehabilitation-and-development-2/ «پایان یک برنامه و آغاز فصل نو برای توسعۀ روستاها»، وبسایت روزنامۀ 8 صبح.]</ref> | |||
=== | === ظرفیتهای روستایی در افغانستان === | ||
بر اساس | روستاهای افغانستان از چشماندازها، اکوسیستمهای انسانی، طبیعی، زمینهای مرغوب و منابع آبی فراوان برخوردار است. بر اساس گزارشها، مناطق روستایی در افغانستان بیش از هفتاد درصد جمعیت این کشور را در خود جای داده و بخش بزرگی از اقتصاد این کشور به ظرفیتها و تولیدات روستایی وابسته است. محصولات کشاورزی، دامداری و صنایعدستی بیشترین بخش صادرات این کشور را تشکیل میدهد.<ref>کرمی دهکردی و میانی، «شناسایی و طراحی رهیافت معیشت پایدار مکمل در نواحی روستایی کشور افغانستان مورد: شهرستان اندر در استان غزنی»، 1399ش، ص238.</ref> وجود گستردهٔ منابع طبیعی و دیگر ظرفیتهای موجود در روستاهای افغانستان موجب شده است که بهصورت تاریخی جمعیتهای انسانی زیادی در آن استقرار یافته و بسیاری از نهادهای اقتصادی و اجتماعی در روستاها شکل یافته است.<ref>فائز و دیگران، «شناسایی و رتبهبندی عوامل مؤثر بر توسعه پایدار روستایی در افغانستان»، 1401ش، ص218.</ref> مهمترین ظرفیتهای روستایی افغانستان عبارتاند از: | ||
=== الف) ظرفیتهای طبیعی === | |||
تنوع اقلیمی، آبوهوای مناسب، زمین و کیفیت خاک، زمینهٔ انواع فعالیتهای کشاورزی، پرورش دام و محصولات باغی را در روستاهای افغانستان فراهم آورده است که خود زمینهٔ مناسب برای توسعهٔ صنایع تبدیلی محسوب میشود.<ref>[https://www.afghanpaper.com/info/joghrafia/abohava.htm «اقلیم آب و هوای افغانستان»، وبسایت شبکه اطلاعرسانی افغانستان.]</ref> منابع آبی فراوان آن در چشمهسارها، جویبارها و رودخانهها افزون بر چشماندازها و اهداف کشاورزی برای دیگر اهداف اقتصادی مانند تأسیس نیروگاه تولید برق، تأسیس مراکز صنعتی سبک ماشینی و مراکز پرورش آبزیان و ماهی نیز قابل استفاده است.<ref>[https://www.iess.ir/fa/analysis/3079/ «تحلیلی بر هیدروهژمونی افغانستان»، وبسایت مطالعات راهبردی شرق.]</ref> | |||
== | === ب) آثار تاریخی === | ||
روستاهای افغانستان بهصورت تاریخی، مرکز بسیاری از تحولات فرهنگی و سیاسی بوده است. در بسیاری از روستاهای افغانستان آثار تاریخی فراوان وجود دارد که از آن در کنار اکوسیستمهای طبیعی برای اهداف گردشگری و جذب توریسم میتوان بهره گرفت.<ref>«[https://utravs.com/umag/World-Attractions/Afghanistan-Attractions-Details جاهای دیدنی افغانستان»، وبسایت یومگ.]</ref> | |||
=== | === ج) جمعیتهای انسانی === | ||
تراکم [[جمعیت]] بهخصوص جمعیت جوان در هرجا از نظر اقتصادی حایز اهمیت است، بر اثر تراکم جمعیت تقاضاهای مصرفی افزایش یافته و در پی آن سرمایهگذاری و فعالیتهای تولیدی شتاب میگیرد، در نهایت برای تعاملات اقتصادی بازار به وجود آمده و سایر ابعاد زندگی اجتماعی انسان نیز توسعه مییابد. بسیاری از روستاهای افغانستان افرون بر تراکم نسبی جمعیت از اتصال و پیوستگی برخوردار است و در مجاورت بسیاری از روستاها برای معاملات اقتصادی بازار به وجود آمده است.<ref>[https://amin91.blog.ir/1393/10/جمعیت-و-تعداد-نفوس-افغانستان «جمعیت و تعداد نفوس افغانستان»، وبسایت در هوای عدالت.]</ref> | |||
== | == چالشهای اقتصاد روستایی افغانستان == | ||
روستاهای افغانستان | با توجه به ظرفیتهای موجود در روستاهای افغانستان و نقش اصلی روستاها در تأمین و توزیع کالاها، شناسایی موانع و عوامل کلیدی توسعهٔ روستایی ضروری بوده و این امر پیششرط تدوین سیاستها، برنامهریزی و ارایهٔ الگوی انعطافپذیر برای اقتصاد پایدار روستایی است. افغانستان از کشورهایی است که با چالشها و موانع فراوانی در مناطق روستایی فراروی ساماندهی فعالیتهای اقتصادی خود مواجه است. مهمترین چالشها عبارتند از: | ||
===الف) | === الف) زیرساختی === | ||
کمبود زیرساختها، توسعهنیافتگی شبکهٔ راهها، تخصیص ناکافی اعتبارات و سرمایهگذاری ناکافی برای توسعهٔ روستایی، دسترسی محدود به بازار فرآوردههای کشاورزی، فقدان برنامهها و سیستمهای حمایتی از درآمدها و فرآوردهای اقتصادی روستاییان مانند بیمه، یارانه، تعادل قیمت و تضمین خرید از طرف دولت در مورد فرآوردههای روستایی، مکانیزهنبودن تولید، فقدان امکانات مانند سردخانه، انبار و دیگر تسهیلات و سرمایههای فیزیکی لازم، فقدان سرمایهگذاری و امکانات در صنعت گردشگری روستایی مانند [[هتل]]، مناطق [[گردشگری]]، فضای سبز، بازدهی پایین در اقتصاد روستایی، بیکاری فصلی، استفادهٔ معیشتی از منابع و تجاری نبودن تولیدات و محصولات کشاورزی و در نهایت گستردگی شبکهٔ تولید و مبادلات اقتصاد غیررسمی از جمله چالشهای اقتصاد روستایی افغانستان بهشمار میآید.<ref>شایق و دیگران، «بررسی چالشهای توسعهٔ روستایی افغانستان و راهکارهای رفع آن»، 1399ش، ص8-11.</ref> | |||
===ب) | === ب) اجتماعی === | ||
بیثباتی سیاسی و اجتماعی، تخریب سکونتگاهها و مزارع بر اثر جنگ و ناامنی گسترده در ابعاد فیزیکی، حقوقی و قضایی و فقدان تضمین حقوق مالکیت،<ref>کرمی دهکردی و میانی، «ژرفنگری کیفی چالشهای معیشت پایدار مناطق روستایی با استفاده از نرمافزار، روستاهای شمالی شهرستان اندر، استان غزنی در کشور افغانستان»، 1399ش، ص242.</ref> حضور گروههای تروریستی، بیماری و نرخ مرگومیر بالا در میان جمعیتهای روستایی، پایینبودن مشارکت زنان در فعالیتهای روستایی، فقدان دانش تخصصی در زمینهٔ فعالیتهای اقتصادی روستایی، بیسوادی گسترده در میان جمعیتهای روستایی بهخصوص زنان، غلبهٔ نیروی کار غیر متخصص در فعالیتهای اقتصادی روستایی، نابرابری اقتصادی و اجتماعی و فقر فراگیر در میان جمعیتهای روستایی، نظام خردهمالکی، توزیع نامتوازن جمعیت در مناطق روستایی، بیکاری گسترده، دسترسی ناکافی روستاییان به خدماتی همچون آموزش، بهداشت، منابع پولی و مالی در نهایت جابجایی، مهاجرت و حاشیهنشینی شهری از مؤثرترین چالشهای انسانی و اجتماعی اقتصاد روستایی افغانستان بهشمار میآید.<ref>شایق و دیگران، «بررسی چالشهای توسعهٔ روستایی افغانستان و راهکارهای رفع آن»، 1399ش، ص6-11.</ref> | |||
===ج) | === ج) مدیریتی === | ||
فقدان سازماندهی علمی و مدیریت بومی، فقدان مراکز تحقیقات علمی در زمینهٔ اقتصاد روستایی، فقدان برنامهریزی شغلی برای جوانان روستایی، فقدان آگاهی روستاییان نسبت به روشهای علمی و بومشناختی، فقدان برنامه و استراتژی دولت در حفاظت از محیط زیست، کمبود نیروی متخصص در زمینه مدیریت حوادث غیر مترقبهٔ طبیعی در مناطق روستایی، فقدان شبکهٔ ارتباطی شهری و روستایی در زمینه مدیریت کاشت، تولید و توزیع، فقدان بازاریابی داخلی و بینالمللی، بهرهوری پایین در فعالیتهای اقتصادی به دلیل استفاده از شیوههای سنتی و غیر مکانیزه، کوچکبودن واحدهای تولیدی و پراکندهگی زمینهای زراعتی و استفادهٔ غیر بهینه از منابع طبیعی از جمله مهمترین چالشهای مدیریتی اقتصاد روستایی افغانستان محسوب میشود.<ref>شایق و دیگران، «بررسی چالشهای توسعهٔ روستایی افغانستان و راهکارهای رفع آن»، 1399ش، ص11-16.</ref> | |||
== | === د) طبیعی === | ||
تغییرات اقلیمی، زیستمحیطی، خشکسالی، بلایای طبیعی مانند سیل و زلزله، بهرهبرداری بیرویه از آبهای زیرزمینی، بهرهبرداری بیرویه از منابع و مراتع، تخریب مداوم [[جنگل]]ها و مراتع برای اهداف تجاری، فرسایش شدید خاک، انواع آلودگیهای زیستمحیطی، تغییر کاربری اراضی کشاورزی و صنعتیشدن زمینهای زراعتی و چراگاههای طبیعی، [[آسیبپذیری]] سکونتگاههای روستایی در برابر حوادث طبیعی، استفاده از تکنولوژی نامناسب و نهادهها در فعالیتهای کشاورزی از مهمترین چالشهای طبیعی اقتصاد روستایی افغانستان شناخته شده است.<ref>شایق و دیگران، «بررسی چالشهای توسعهٔ روستایی افغانستان و راهکارهای رفع آن»، 1399ش، ص13.</ref> | |||
== | == سیاستهای پایداری اقتصاد روستایی == | ||
پایداری روستایی بهعنوان یک فرایند تغییرات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در محیط روستا، شامل بهبود بازدهی و افزایش اشتغال و درآمد روستاییان، تأمین نیازهای ضروری مانند تغذیهٔ مناسب، مسکن، آموزش و پرورش، بهداشت و سلامت است.<ref>فائز و دیگران، «شناسایی و رتبهبندی عوامل مؤثر بر توسعهٔ پایدار روستایی در افغانستان»، 1401ش، ص218.</ref> مهمترین سیاستهای توصیهشده برای توسعهٔ اقتصاد روستایی در افغانستان عبارتند از: | |||
# آمایش و ترسیم سند راهبردی جامع با توجه ویژه به تمامی ظرفیتها، منابع، امکانات، چالشها، میزان جمعیت در روستاهای پراکندهٔ افغانستان، ضرورتهای مردم و بهرهگیری از مشارکت مردمی؛<ref>یزدانپناه درو و دیگران، «تحلیل ژئوپولیتیکی چشمانداز آمایش سرزمین در کشور افغانستان و ارائه مدل راهبردی»، 1398ش.</ref> | |||
# توسعهٔ سرمایهگذاری در حوزهٔ فنآوری، تجهیزات ماشینی و خدمات بهداشتی، فرهنگی و آموزشی بهمنظور افزایش بهرهوری، جلوگیری از مهاجرت روستاییان و حفظ اکوسیستمها در مناطق روستایی؛<ref>شایق و دیگران، «بررسی چالشهای توسعه روستایی افغانستان و راهکارهای رفع آن»، 1399ش، ص13-18.</ref> | |||
# تلاش حکومت برای ایجاد اشتغال پایدار و رفع فقر و بیکاری از طریق توسعهٔ بازارهای روستایی، تنوع محصولات و تشویق به مشارکت مردمی و متنوعسازی فعالیتهای اقتصادی؛ | |||
# استفاده از شیوههای نوین آبیاری و کاشت، استفاده از بذرهای اصلاحشده و توسعهٔ صنایع تبدیلی و دیگر صنایع سبک؛<ref>فائز و دیگران، «شناسایی و رتبهبندی عوامل مؤثر بر توسعهٔ پایدار روستایی در افغانستان»، 1401ش، ص223-225.</ref> | |||
# حمایت از محصولات و دیگر فرآوردههای اقتصادی روستاییان؛ در اشکال اعتباری، تسهیلات مالی و سرمایهای، نهادی، خدمات بیمه، تضمین قیمت و تثبیت بازار؛<ref>کرمی دهکردی و میانی، «شناسایی و طراحی رهیافت معیشت پایدار مکمل در نواحی روستایی کشور افغانستان مورد: شهرستان اندر در استان غزنی»، 1399ش، ص249.</ref> | |||
# توسعهٔ نهادهای اقتصادی، جامعنگری و ایجاد هماهنگی در نظام برنامهریزی اقتصاد روستایی، اصلاح ساختار مدیریتی روستا، ایجاد مدیریت واحد در زمینه توسعهٔ اقتصاد روستایی و نهادینهکردن مشارکت روستاییان در [[برنامهریزی]]، [[مهارت تصمیمگیری|تصمیمگیری]]، اجرا، نظارت و ارزشیابی پروژهها؛ | |||
# ارتقای سطح معلومات عمومی و تخصصی روستاییان و کشاورزان در خصوص اقتصاد روستایی و افزایش مهارت آنها در استفاده از روشهای نوین؛<ref>فائز و دیگران، «شناسایی و رتبهبندی عوامل مؤثر بر توسعهٔ پایدار روستایی در افغانستان»، 1401ش، ص226.</ref> | |||
# تدوین سیاستها و راهبردهای بلندمدت در زمینهٔ پروژههای بزرگ مانند توسعهٔ زیرساختهای فیزیکی، شبکهٔ راهها، توسعهٔ صنایع و کارخانجات، توسعهٔ فنآوری اطلاعات، مهار آبهای سطحی، استفادهٔ بهینه از آبهای زیرزمینی، مدیریت علمی پروژهها و مدیریت بلایای طبیعی، آفات گیاهی و دامی در مناطق روستایی؛<ref>فائز و دیگران، «شناسایی و رتبهبندی عوامل مؤثر بر توسعهٔ پایدار روستایی در افغانستان»، 1401ش، ص233-238.</ref> | |||
# توسعهٔ نهادهای اجتماعی بهمنظور دستیافتن به عدالت، رفع فقر، توزیع متوازن فرصتهای شغلی و مشارکتهای مدنی، بهبود روابط اجتماعی، مشارکت فعال در ساختار مدیریتی کشور و گسترش فعالیتهای خدماتی توسعهٔ نهادهای اجتماعی در مناطق روستایی.<ref>فائز و دیگران، «شناسایی و رتبهبندی عوامل مؤثر بر توسعه پایدار روستایی در افغانستان»، 1401ش، ص232.</ref> | |||
== | == {{درشت|اقتصاد مواد مخدر افغانستان}} == | ||
اقتصاد مواد مخدر شامل مجموعه فعالیتهای اقتصادی وابسته به مواد مخدر، مانند کاشت گیاهان مخدر، برداشت و فرایند تبدیل آن به یک کالای نهایی قابل مصرف، توزیع، خرید، فروش داخلی و تجارت خارجی آن میشود.<ref>، رئیسدانا، «بازار مواد مخدر در ایران، قیمت، مصرف، و تأثیرگذاری تولید خارجی»، 1381ش، ص92-96.</ref> اقتصاد مواد مخدر بخشی از اقتصاد غیرقانونی و از اقسام اقتصاد جرمی محسوب میشود.<ref>[https://pajhwok.com/fa/2015/05/06/اقتصاد-جرمی،-افغانستان-را-با-چالش-مواج/ «اقتصاد جرمی، افغانستان را با چالش مواجه کرده است»، خبرگزاری پژواک.]</ref> در افغانستان بهدلیل ضعف حاکمیت، اقتصاد مواد مخدر بسیار توسعه یافته و گاهی تا حدود یکسوم اقتصاد افغانستان را تشکیل داده است.<ref>[https://www.farsnews.ir/news/8502240061%20%20%20%20/%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-5-%D8%B3%D8%A7%D9%84-%D9%BE%D8%B3-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D8%B4%D8%BA%D8%A7%D9%84-%D9%87%D9%85%DA%86%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8% ، «اقتصاد افغانستان 5 سال پس از اشغال همچنان بر کشت خشخاش استوار است»، خبرگزاری فارس.]</ref> | |||
=== | === تاریخچه {{درشت|اقتصاد مواد مخدر افغانستان}} === | ||
اقتصاد مواد مخدر بهمثابهٔ فعالیت و تجارت سازمانیافته، از ابتدای قرن بیستم میلادی در افغانستان شروع شده و همراه با تحولات سیاسی و اجتماعی در افغانستان، رونق و رکود داشته است. طبق گزارش ادارهٔ مبارزه با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل (UNODC) از اواخر دههٔ ۱۹۷۰م با شروع تحولات سیاسی و اجتماعی در افغانستان، این کشور به مرکز تولید [[تریاک]] جهان تبدیل شد.<ref>[https://www.sharghdaily.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-100/846777-%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%85%D9%88%D8%A7%D8%AF-%D9%85%D8%AE%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%81%D8%B نوروزی، «جایگاه مواد مخدر در اقتصاد افغانستان»، خبرگزاری شرق.]</ref> با ظهور طالبان و تصرف [[کابل]] در سپتامبر ۱۹۹۶م، تمام مسیرهای ترانزیتی مواد مخدر، تحت کنترل طالبان درآمد. | |||
بر اساس گزارش UNODC در ۲۰۰۰م حدود ۷۰درصد از تریاک و هروئین جهان، در افغانستان تولید شده است. بر اثر فشارهای بینالمللی و دیپلماسی دفتر مقابله با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل، طالبان متعهد شد که از ماه ژوئیه ۲۰۰۰م، کشت [[خشخاش]] را ممنوع کند و برای مرتکبین فعالیتهای اقتصادی وابسته به مواد مخدر، تنبیه و مجازات در نظر گیرد. با نظارت و نابودی مستمر مزارع خشخاش و تعزیر متخلفان در ملاعام طالبان توانست<ref>[https://www.irna.ir/news/85081268/اقتصاد-تریاک-و-مقایسه-دو-طالبان بیات، «اقتصاد تریاک و مقایسه دوطالبان»، خبرگزاری ایرنا.]</ref> که کشت خشخاش افغانستان را از ۸۲ هزار هکتار در ۲۰۰۰م به ۸ هزار هکتار در ۲۰۰۱م تقلیل دهد و در نتیجه قوانین و ضمانت اجرای سختگیرانهٔ طالبان، در ۲۰۰۱م تولید هروئین و تریاک جهان ۶۵ درصد کاهش یافت. | |||
از ۲۰۰۱م پس از حمله نظامی آمریکا و ناتو به این کشور، میزان کشت و تولید خشخاش به بیشترین میزان خود در مقایسه با سالهای حکومت طالبان رسید. در ۲۰۰۷م حدود ۹۲درصد از تسکیندهندههای غیر پزشکی شامل حشیش و تریاک در بازارهای جهانی، در افغانستان تولید شده بود.<ref>[https://www.irna.ir/news/85081268/اقتصاد-تریاک-و-مقایسه-دو-طالبان بیات، «اقتصاد تریاک و مقایسه دوطالبان»، خبرگزاری ایرنا.]</ref> در دورهٔ حاکمیت دوم طالبان، علیرغم فرمان رهبری طالبان در [[بهار]] ۱۴۰۱ش مبنی بر ممنوعیت کشت تریاک؛ زمین زیر کشت تریاک در افغانستان با ۳۲درصد افزایش، نسبت به سال قبل به ۲۳۳۰۰۰ هکتار رسیده است.<ref>[https://www.irna.ir/news/85081268/اقتصاد-تریاک-و-مقایسه-دو-طالبان بیات، «اقتصاد تریاک و مقایسه دوطالبان»، خبرگزاری ایرنا]</ref> | |||
== ارزش و حجم اقتصاد مواد مخدر افغانستان == | |||
تولید مواد مخدر شامل تریاک، مورفین و هروئین، بزرگترین فعالیت اقتصادی غیرقانونی و وابسته به مواد مخدر در افغانستان محسوب میشود. پس از ممنوعیت کشت تریاک از سوی طالبان در ۲۰۰۰م، قیمت تریاک در سر زمین کشاورزی، ۱۰برابر افزایش یافت. با روند افزایش قیمت و سودآوری این محصول، کاشت آن در ۲۴ ولایت از ۳۴ ولایت افغانستان بهویژه در ولایت جنوبی هلمند، با افزایش ۷۹درصد، به بیشترین میزان رسید. | |||
در ۲۰۰۷م برآورد ارزش کل تریاک تولید شده در افغانستان بالغ بر ۴ میلیارد دلار بوده که یکچهارم آن نصیب کشاورزان افغانستانی شده و مابقی به جیب قاچاقچیان [[قاچاق مواد مخدر در افغانستان|مواد مخدر]] سرازیر شده است.<ref>[https://www.etemadnewspaper.ir/fa/main/detail/127509/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%D9%8A-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE%DA%86%D9%87-%D8%AA%D9%88%D9%84%D9%8A%D8%AF-%D8%AA%D8%B1%D9%8A%D8%A7%D9%83-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8% ، «نگاهی به تاریخچۀ تولید تریاک در افغانستان»، وبسایت روزنامۀ اعتماد.]</ref> در ۲۰۲۱م ارزش تولید ناخالص اقتصاد غیرقانونی مواد افیونی افغانستان در حدود ۱. ۸ تا ۲. ۷ میلیارد دلار برآورد شده است. بر اساس گزارش دفتر مبارزه با جرایم و مواد مخدر سازمان ملل، کشت تریاک در افغانستان در ۲۰۲۲م نسبت به ۲۰۲۱م تا ۳۲ درصد افزایش یافته و وسعت زمینهای زیر کشت خشخاش در افغانستان به ۲۳۳ هزار هکتار رسیده است.<ref>[https://www.pishkhan.com/news/292306 «رشد 56 هزار هکتاری کشت خشخاش در نخستین سال حکمرانی طالبان»، وبسایت روزنامه اعتماد.]</ref> | |||
برآوردها نشان میدهد که کشت خشخاش طی دو دهه گذشته؛ از ۱۹۹۴م با وجود نوسانات شدید سالانه، هرساله بهطور میانگین چهار هزار هکتار افزایش داشته است. کارشناسان با توجه به این حجم از آمیختگی فزاینده اقتصاد افغانستان با اقتصاد مواد مخدر در سطوح خرد و کلان و شدت تقاضا در بازارهای جهانی و فقدان عرضهکننده جایگزین، چشمانداز مثبتی از رهایی اقتصاد افغانستان از مواد مخدر نمیبینند.<ref>[https://www.sharghdaily.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-100/846777-%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%85%D9%88%D8%A7%D8%AF-%D9%85%D8%AE%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%81%D8%B نوروزی، «جایگاه مواد مخدر در اقتصاد افغانستان»، خبرگزاری شرق.]</ref> | |||
== | == عوامل و زمینهها == | ||
در کنار عوامل اقتصادی همانند فقر، بیکاری، شکاف طبقاتی، سودآوری فزاینده و عوامل اجتماعی همانند فقدان خدمات آموزشی و اطلاعرسانی، کمبود امکانات رفاهی، ناامنی و بیثباتی اجتماعی، تبعیض، [[خشونت خانوادگی در افغانستان|خشونت]] و محرومیتها، بهطور کلی چهار دسته از عوامل مهم، موجب فشار تقاضا و افزایش سریع تولید مواد مخدر و اقتصاد وابسته به آن در افغانستان شده است: | |||
== | === تغییرات در بازار مواد مخدر آسیا === | ||
در | # کاهش کشت تریاک ترکیه که روند آن از سال ۱۹۷۴م شروع شد. | ||
# تغییر مرکزیت تولید مواد مخدر از مثلث طلایی در آسیای جنوب شرقی (برمه، لائوس، تایلند) به هلال طلایی در آسیای مرکزی (ایران، افغانستان، پاکستان)، که این امر در دههٔ ۱۹۷۰م اتفاق افتاد. | |||
# تحولاتی که در درون هلال طلایی اتفاق افتاد؛ برای مثال در ایران، با پیروزی [[انقلاب اسلامی]] مبارزهٔ جدی با کشت خشخاش شروع شد. در پاکستان در اواسط دههٔ ۱۹۸۰م آمریکا به دولت وقت پاکستان فشار آورد که کشت تریاک در مناطق مرزی با افغانستان را متوقف کند. با این تحولات، تولیدکنندگان [[افغانستان]] برای پرکردن شکاف عرضه و تقاضا در بازار جهانی مواد مخدر، انگیزه یافت تا تولید را افزایش دهد. با این وجود تریاک افغانستان در آزمایشگاههای پاکستان فرآوری و سپس از طریق مسیرهای ترانزیتی از آنجا به کشورهای عربی، آفریقا، اروپا و ایالات متحده فرستاده میشد.<ref>[https://www.sharghdaily.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-100/846777-%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%85%D9%88%D8%A7%D8%AF-%D9%85%D8%AE%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%81%D8%B نوروزی، «جایگاه مواد مخدر در اقتصاد افغانستان»، خبرگزاری شرق.]</ref> | |||
=== | === منافع بازیگران در جنگ افغانستان علیه شوروی === | ||
با توجه به قطع کامل کمکهای خارجی در ۱۹۹۲م بهگروههای مجاهدین و فقر حاکم بر جمعیت روستایی کشور، گروههای شبهنظامی موسوم به مجاهدین، بهویژه گروههای متمرکز در شرق و جنوب افغانستان، بهمنظور تأمین امکانات، مخارج [[جنگ]]، تأمین معیشت و دیگر نیازمندیهای خود به باندهای مافیایی پیوند خورده و به گسترش صنعت مواد مخدر رو آوردند و به تدریج، صنعت مواد مخدر، مهمترین منبع درآمد کشور شد و افغانستان بهعنوان بزرگترین تولیدکنندهٔ تریاک و گیاه خشخاش در جهان شناخته شد.<ref>[https://www.sharghdaily.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-100/846777-%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%85%D9%88%D8%A7%D8%AF-%D9%85%D8%AE%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%81%D8%B نوروزی، «جایگاه مواد مخدر در اقتصاد افغانستان»، خبرگزاری شرق.]</ref> | |||
=== اشتغال و درآمدزایی مواد مخدر در افغانستان === | |||
محصول خشخاش با کار بسیار فشرده و با تعداد بیشتری از نیروی کار بهدست میآید. برآوردها نشان میدهد که در هر هکتار مزرعهٔ خشخاش، بهصورت تقریبی ۳۵۰ نفر مشغول به کار میشوند. در دیگر فعالیتهای وابسته به تولید مواد مخدر، همانند برداشت، فرآوری، توزیع و ترانزیت هم اشتغال گستردهای فراهم میشود. در ۲۰۰۴م درآمد تولیدکنندگان از تریاک ۶۰۰میلیون دلار برآورد شده بود. درآمد قاچاقچیان و فرآوریکنندگان در همان سال تقریباً ۲٫۲ میلیارد دلار بوده است.<ref>[https://www.sharghdaily.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-100/846777-%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%85%D9%88%D8%A7%D8%AF-%D9%85%D8%AE%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%81%D8%B نوروزی، «جایگاه مواد مخدر در اقتصاد افغانستان»، خبرگزاری شرق.]</ref> | |||
در مجموع، اقتصاد تریاک در برخی از سالها، بهصورت تقریبی بیش از یکسوم تولید ناخالص داخلی افغانستان بوده است. بر اساس آمار ۲۰۱۴م حدود ۲۶۰۰۰۰ هکتار از اراضی کشاورزی افغانستان به تولید خشخاش اختصاص داشته که این بخش، اشتغال ۴۱۱۰۰۰ نفر از مردم این کشور را فراهم کرده است.<ref>[https://www.tabnak.ir/fa/news/455661/قیمت-تریاک-به-پایینترین-حد-خود-رسید «قیمت تریاک به پایینترین حد خود رسید»، وبسایت تابناک.]</ref> | |||
براساس گزارش دفتر مبارزه با جرایم و مواد مخدر سازمان ملل، در ۲۰۲۲م درآمد کشاورزان افغانستانی، از کشت تریاک، با ۳ برابرافزایش به بیش از ۴ میلیارد دلار برآورد شده است؛ اما بخشی از این افزایش ۳ برابری ناشی از افزایش ۳۲درصدی کشت و افزایش قیمت مواد مخدر بوده است.<ref>[https://fararu.com/fa/news/686644/%D8%A7%D9%81%D8%B2%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%DB%B3-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1%D8%A2%D9%85%D8%AF-%DA%A9%D8%B4%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%B2%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D8%A8%D8%AA-%DA% «افزایش 3 برابری درآمد کشاورزان افغان بابت کشت تریاک»، خبرگزاری فرارو.]</ref> | |||
افزون بر این، درآمد حاصل از فروش مواد مخدر و گردش آن در اقتصاد رسمی، بسیاری از مشاغل را در بخشهای تولیدی و خدماتی فراهم میسازد. با این وجود، سهم افغانستان از درآمد جهانی ناشی از مواد افیونی بسیار اندک ارزیابی شده است.<ref>[https://www.farsnews.ir/news/13910211001271/سهم-افغانها-از-مواد-مخدر-5-درصد-سود-و-بدنا «سهم افغانها از مواد مخدر 5 درصد سود و بدنامی است/ 95 درصد به کام مافیا»، خبرگزاری فارس.]</ref> | |||
== | === طبقات ذینفع === | ||
بسیاری از طیفهای اجتماعی افغانستان، بهنحوی از درآمد هنگفت حاصل از اقتصاد مواد مخدر بهره میبرند. بهطور عمده خانوادههای شاغل در کشاورزی تریاک، زمینداران، کارگران فصلی، شبکههای تاجران، مقامات سیاسی، آژانسهای امنیتی و دولتی، شبهنظامیان خصوصی و گروههای شورشی، همگی از اقتصاد مواد مخدر بهره میبرند.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/02/03/1387686/درآÙ
د-زاÛÛ-برخÛ-از-Ù
ÙاÙ
ات-دÙÙتÛ-اÙغاÙØ³Ø «درآمدزایی برخی از مقامات دولتی افغانستان از کشت و قاچاق مواد مخدر»، خبرگزاری تسنیم.]</ref> با توجه به فقدان درآمد جایگزین پایدار برای این طیف گسترده که به درآمد مواد مخدر آلوده هستند، روند صعودی تولید تریاک حفظ شده است.<ref>[https://www.sharghdaily.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-100/846777-%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%85%D9%88%D8%A7%D8%AF-%D9%85%D8%AE%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%81%D8%B نوروزی، «جایگاه مواد مخدر در اقتصاد افغانستان»، خبرگزاری شرق.]</ref> | |||
== | == گستره فعالیتهای اقتصاد مواد مخدر افغانستان == | ||
اقتصاد مواد مخدر | قندهار، هلمند، [[نیمروز]]، خوست، پکتیا و [[ننگرهار]]، مراکز اصلی تولید تریاک افغانستان است؛ اما تمرکز مبارزه با کشت خشخاش در این مناطق و از طرفی سودآوری فزایندهٔ آن، منجر به گسترش این پدیده در سراسر جغرافیای افغانستان شده و بسیاری از مردم در مناطق مختلف را به اقتصاد مواد مخدر پیوند زده است.<ref>، بندریان، «بررسی پدیدهٔ قاچاق مواد مخدر و ضرورت مطالعات آمایشی منطقهٔ مرزی ایران و افغانستان برپایهٔ ایجاد چند ناحیهٔ حایل بین مرزی»، 1391ش، ص236.</ref> | ||
در ۲۰۲۲م وسیعترین مزارع خشخاش با وسعت بیش از ۱۰ هزار هکتار در ولایات هلمند، [[قندهار]]، [[بادغیس]]، [[اروزگان]] و فراه مشاهده شده که در ولایت بادغیس ۱۸۸درصد افزایش کشت، در ولایت ننگرهار ۱۵۹درصد افزایش کشت، در ولایت [[بلخ]] ۱۰۹درصد افزایش کشت و در ولایت قندهار ۷۲درصد افزایش کشت نسبت به سال ۲۰۲۱م گزارش شده است.<ref>[https://www.pishkhan.com/news/292306 «رشد 56 هزار هکتاری کشت خشخاش در نخستین سال حکمرانی طالبان»، وبسایت روزنامه اعتماد.]</ref> | |||
طبق گزارش دفتر سازمان ملل، حدود ۵۰درصد کشت تریاک افغانستان در ولایت نیمروز صورت میگیرد. مناطقی که در آن کاشت خشخاش صورت میگیرد بهطور طبیعی سایر فعالیتهای وابسته به اقتصاد مواد مخدر را نیز با خود همراه میکند و از نظر اشتغال و درآمد برای مردم منطقه اهمیت دارد.<ref>، [https://dolat.ir/detail/299390/65-%D9%85%DB%8C%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%B1%D8%AF-%D8%AF%D9%84%D8%A7%D8%B1%D8%9B-%D8%AF%D8%B1%D8%A2%D9%85%D8%AF-%D8%AD%D8%A7%D8%B5%D9%84-%D8%A7%D8%B2-%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%B4-%D9%85%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%85%D8%AE%D8%AF%D8%B1-%D8% «65 میلیارد دلار. درآمد حاصل از فروش موادمخدر افغانستان»، پایگاه اطلاعرسانی دولت.]</ref> | |||
===هزینههای اقتصادی | == آثار و هزینههای اقتصاد مواد مخدر == | ||
اقتصاد مواد مخدر مستلزم هزینههای فزایندهٔ اجتماعی است که میتوان آن را در قالب هزینههای فرهنگی، سیاسی، امنیتی، اقتصادی و منطقهای و بینالمللی تبیین و دستهبندی کرد. | |||
=== الف) هزینههای فرهنگی و اخلاقی === | |||
توسعهٔ فعالیتهای اقتصادی وابسته به مواد مخدر در افغانستان و اشتغال بسیاری از مردم در این زمینه، سبب شده است که این مسئله در فرهنگ عمومی هضم و عادی نشان داده شود و از آن در فرهنگ اجتماعی قبحزداییشود. این امر مستلزم آثار و هزینههای فرهنگی و [[اخلاق|اخلاقی]] است که همبستگی و سلامت روابط جمعی را در مخاطره قرار داده است. این هزینهها در اشکال گسترش جرایم و انواع بزهکاریهای اجتماعی، فروپاشی [[خانواده]]، [[اعتیاد به مواد مخدر|اعتیاد]] و بیماری جسمی و روانی افراد در جامعه، آشکار شده و توسعه پیدا کرده و در نهایت بههزینههای اقتصادی منجر شده است.<ref>، یزدانی و بدخشان، «تأثیر تولید و تجارت مواد مخدر بر کاهش امنیت در افغانستان»، 1393ش، ص130-134.</ref> | |||
== | === ب) هزینههای سیاسی === | ||
در | توسعه فعالیتهای اقتصادی وابسته به مواد مخدر، پیامدهای امنیتی، سیاسی در سطوح داخلی، منطقهای و بینالمللی بههمراه دارد. در سطح داخلی؛ امنیت و روند سیاسی و فعالیتهای دولت را تحت تأثیر قرار داده و برای تمامیت ارضی و استقلال کشور، تهدید بهشمار میآید. گروههای شورشی، قومی و جداییطلب از منابع مالی بهدست آمده میتوانند در راستای ممانعت از تقویت نهادهای دولتی و گسترش حاکمیت مرکزی و حتی مبارزه، اغتشاشات و براندازی علیه نظام سیاسی استفاده کنند. در سطوح منطقه و بینالملل، ترانزیت و تجارت موارد مخدر، تنشهای مرزی و سیاسی را در پی دارد.<ref>، محمدی و غنچی، «چالشهای ژئوپلیتیکی مواد مخدر درجنوب غرب آسیا، با تأکید بر ایران، پاکستان و افغانستان»، 1385ش، ص100-109.</ref> | ||
== | === ج) هزینههای اقتصادی === | ||
# '''هزینههای مستقیم'''؛ هزینههایی است که مصرفکننده بابت خرید مواد مخدر پرداخت میکند یا دولت برای مبارزه با مواد مخدر در هردو جانب عرضه و تقاضا، پرداخت میکند؛ بخشی از هزینههای پرداختی مستقیم دولت در جانب عرضه؛ شامل هزینههای نظامی و انتظامی در داخل کشور و مرزها، هزینههای دادرسی، قضایی و زندانها است. هزینههای پرداختی دولت در جانب تقاضا، شامل هزینههای ناشی از آسیب اجتماعی همانند هزینههای خدمات حمایتی،<ref>[https://www.afghanistan-analysts.org/dari-pashto/reports/rights-freedom/%D9%88%D8%B6%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D8%A8%D8%AD%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D9%88-%D8%A7%D9%82%D8%AF%D8%A7%D9%85%D8%A7%D8%AA-%D9%86%D8%A7%DA%A9%D8% «وضعیت بحرانی معتادین و تدابیر ناکارای حکومت»، وبسایت تحلیلگران افغانستان.]</ref> برگزاری کارگاههای آموزشی، هزینههای مربوط بهبرنامههای فرهنگی، مشارکتهای اجتماعی، هزینههای مربوط به مراکز ترک اعتیاد و بازپروری<ref>[https://www.avapress.com/fa/news/267613/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%84%D9%84-%DB%B2%DB%B4-%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2-%D8%AA%D8%B1%DA%A9-%D8%A7%D8%B9%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AD%D9% «سازمان ملل از 24 مرکز ترک اعتیاد در افغانستان حمایت میکند»، خبرگزاری آوا.]</ref> اختلالات روحی و روانی مصرفکننده و آسیبرسانی آنان به اموال عمومی، هزینههای مربوط به ارائهٔ خدمات بهداشتی، درمانی و بازسازی مراکز بازپروری و توانبخشی است.<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/8400736/%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%84%D9%84-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D9%BE%D8%B1%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%A7%D8% «برنامه جدید سازمان ملل برای بازپروری معتادان در افغانستان»، وبسایت باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref> | |||
# '''هزینههای غیرمستقیم'''؛ شامل هزینههای جانبی همانند کاهش بازدهی و بهرهوری معتادان در بازار کار، بیکاری ناشی از بیماریهای مربوط به مواد مخدر و هزینههایی است که از جهت نااطمینانی در فضای کسبوکار، تجارت، سرمایهگذاری و تعاملات بینالمللی اقتصاد و فرایندهای رشد و توسعه بر اقتصاد رسمی، تحمیل میشود.<ref>، مختاریان و هاشمی، «اقتصاد مواد مخدر و برآورد هزینه در ایران»، 1389 ش، ص157-165.</ref> در این وضعیت، منابع مالی دولت کاهش یافته و دولت نمیتواند در جهت ارائه خدمات عمومی هزینه کند.<ref>، اسدزاده و جلیلی، «اقتصاد سایه و نابرابری درآمدی در ایران»، 1394ش، ص96-100.</ref> | |||
== راهبردهای مبارزه با اقتصاد مواد مخدر == | |||
در افغانستان بهدلیل فقدان امنیت و خدمات عمومی، از اقتصاد غیررسمی بهعنوان مکانیزم بقا و ادامه حیات استفاده میشود. امروزه تریاک، یکسوم فعالیتهای اقتصادی در افغانستان را به خود اختصاص داده است و مردم بیبضاعت، وابسته به اقتصاد تریاک هستند. صاحبنظران توصیه میکنند که برای استفادهٔ قانونی از نیروی اقتصاد غیررسمی، دولت از طریق فراهمآوری وامهای کوچک، توسعهٔ همکاری میان فعالان اقتصاد رسمی و غیررسمی، محیط بهتری برای سرمایهگذاری به وجود آورد و با ایجاد ارتباط میان بخشهای رسمی و غیررسمی، بر بخش غیررسمی نظارت کرده و فعالیتهای غیررسمی را مدیریت و از اقتصاد رسمی حمایت کند.<ref>«[https://www.isna.ir/news/8307-06570/گزارش-باÙÙ-جÙاÙÙ-دربارÙ-اÙتصاد-اÙغاÙستاÙ-Ù گزارش بانک جهانی، فقر، خشونت، تجارت مواد مخدر و اقتصاد غیررسمی موانع موجود در روند توسعه اقتصادی افغانستان است»، خبرگزاری ایسنا.]</ref> | |||
این | بر این اساس، رویکرد جامع در قبال مسئله مواد مخدر در افغانستان شامل توسعه و تقویت زیرساختهای اقتصادی و اجتماعی، ایجاد اشتغال، آموزش، مبارزه جدی با مزارع خشخاش و انهدام آزمایشگاههای تبدیل مواد، برنامههای پیشگیری و نظارت دقیق بر ورود پیشسازهای صنعتی خواهد بود که نیازمند همکاری و مشارکت همهجانبه کشورهای منطقه، بهدور از ملاحظات سیاسی است.<ref>[http://news.dchq.ir/3/?p=1210 «مبارزه با مواد مخدر چه قدر هزینه روی دست ایران میگذارد؟»، وبسایت ستاد مبارزه با مواد مخدر.]</ref> | ||
== | == اقتصاد جنگی در افغانستان == | ||
بحرانهای چنددههٔ اخیر و سابقهٔ طولانی آن در افغانستان، منجر به شکلگیری اقتصاد جنگی در این کشور شده است. در این نظام اقتصادی، منافع بسیاری از بازیگران - از تولیدکنندگان تریاک و [[قاچاق مواد مخدر در افغانستان|قاچاقچیان مواد مخدر]] تا شبکههای وابسته به آنها - به تداوم [[جنگ]] و بحران در این کشور گره خورده است. این گروهها با بهرهبرداری از وضعیت ناامن، سودهای کلانی به دست آوردهاند. | |||
یکی از پیامدهای اقتصاد جنگی، انتقال کانونهای تجاری از مراکز شهری به مناطق مرزی بوده که امکان فعالیتهای غیرقانونی را فراهم میکرده است. قاچاق دوطرفهٔ کالا (ورود کالاهای خارجی به افغانستان و صدور مواد مخدر به بازارهای جهانی) به یکی از ارکان اصلی این اقتصاد تبدیل شده است. در این میان، سودآورترین بخشها به ترتیب شامل: تولید و تجارت مواد مخدر، قاچاق کالاهای مختلف، قاچاق انسان، قاچاق سلاح و دیگر فعالیتهای غیرقانونی میشود. این الگوی اقتصادی ناسالم، ثبات و توسعه افغانستان را تحت تأثیر قرار داده و به تشدید چرخهٔ خشونت و ناامنی در این کشور دامن زده و کشورهای همسایه را نیز درگیر کرده است.<ref>علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، 1395ش، ص411-412.</ref> | |||
== پانویس == | |||
{{آغاز منابع}} | |||
{{پانویس}} | |||
{{پایان منابع}} | |||
*“Afghanistan GDP: % of GDP: Gross Value Added: Industry” 2003-2021. Date of review: 15 February 2024. | == منابع == | ||
*, Document of the World Bank,” Industrial Sector Review of Afghanistan.” June 1977, page 1. | {{آغاز منابع}} | ||
*Hector Maletta - Raphy Favre,”AGRICULTURE AND FOOD PRODUCTION IN POST-WAR AFGHANISTAN”,2002-2003, AFGHANISTAN Ministry of Agriculture and Animal Husbandry | {{چندستونه}} | ||
* اخلاقی، ابراهیم، «پوشش گیاهی افغانستان»، وبسایت شبکه اطلاعرسانی افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۳۱ فروردین ۱۳۹۵ش. | |||
* اسدزاده، احمد و جلیلی، زهرا، «اقتصاد سایه و نابرابری درآمدی در ایران»، فصلنامه مدلسازی اقتصادی، شمارهٔ ۳۰، تابستان ۱۳۹۴ش. | |||
* «افزایش ۳ برابری درآمد کشاورزان افغان بابت کشت تریاک»، خبرگزاری فرارو، تاریخ درج مطلب: ۷ آذر ۱۴۰۲ش. | |||
* «افغانستان چه زمانی در تولید گندم خودکفا میشود»، وبسایت معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه ایران، تاریخ درج مطلب: ۲۴ اردیبهشت، ۱۳۹۹ش. | |||
* «اقتصاد افغانستان ۵ سال پس از اشغال همچنان بر کشت خشخاش استوار است»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۲۴ اردیبهشت ۱۳۸۵ش. | |||
* «اقتصاد جرمی، افغانستان را با چالش مواجه کرده است»، خبرگزاری پژواک، تاریخ درج مطلب: ۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۴ش. | |||
* «اقتصاد روستایی چیست»، وبسایت پالایش کود، تاریخ درج مطلب ۲۷ آبان ۱۳۹۹ش. | |||
* «اقتصاد کشاورزی»، وبسایت تجارت فردا، تاریخ درج مطلب: ۲۵ آبان ۱۳۹۲ش. | |||
* «اقلیم آب و هوای افغانستان»، وبسایت شبکهٔ اطلاعرسانی افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۱۳ اسفند ۱۴۰۲ش. | |||
* الفت، تیمورشاه، «زیرساختهای اقتصادی افغانستان»، وبسایت معلومات عمومی، تاریخ درج مطلب: ۱ خرداد ۱۳۸۹ش. | |||
* امیری، عبدالحق، نگاهی بر اوضاع اقتصادی افغانستان در دو دههٔ اخیر، پشاور، کتابخانههای اریک، ۱۳۷۹ش. | |||
* «انواع صنایع در افغانستان»، وبسایت بلاک اسکای، تاریخ درج مطلب: ۱۷ مرداد ۱۳۹۳ش. | |||
* اویس، عبدالوهاب و دیگران، «بررسی و تحلیل ساختار توپوگرافی و هایدرولوژی افغانستان با استفاده ازGIS»، مجله بینالمللی مطالعات عالی دانشگاهی، سال ۲۰۲۰م. | |||
* «برنامهٔ جدید سازمان ملل برای بازپروری معتادان در افغانستان»، وبسایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۹ فروردین ۱۴۰۲ش. | |||
* «پایان یک برنامه و آغاز فصل نو برای توسعهٔ روستاها»، وبسایت روزنامه ۸ صبح، تاریخ درج مطلب: ۴ مهر ۱۳۹۵ش. | |||
* «پایینبودن سهم کشاورزی و صنعت در تولید ناخالص کشور»، خبرگزاری طلوع، تاریخ درج مطلب: ۲۴ مهر ۱۳۹۵ش. | |||
* «پرورش کرم ابریشم در قندوز کاهش یافته است.»، خبرگزاری آوا، تاریخ درج مطلب: ۱۴ اردیبهشت ۱۳۹۳ش. | |||
* «تحلیلی بر هیدروهژمونی افغانستان»، وبسایت مطالعات راهبردی شرق، تاریخ درج مطلب: ۲۹ اردیبهشت ۱۴۰۱ش. | |||
* «تنها ۳۰ درصد زمینهای کشاورزی افغانستان زیر کشت است؛ ۴۵ درصد آب هدر میرود»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۳۰ آذر ۱۳۹۴ش. | |||
* «جاهای دیدنی افغانستان»، وبسایت یومگ، تاریخ درج مطلب: ۱۱ دی ۱۴۰۱ش. | |||
* «جمعیت و تعداد نفوس افغانستان»، وبسایت در هوای عدالت، تاریخ درج مطلب: ۱۴ دی ۱۳۹۳ش. | |||
* «چرا افغانستان با حجم بی پایان و فزایندهای از مشکلات مواجه است؟»، وبسایت کلکین، تاریخ درج مطلب: ۲۷ دی ۱۴۰۲ش. | |||
* «دامپروری در افغانستان»، وبسایت شبکهٔ اطلاعرسانی افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۱ش. | |||
* «درآمدزایی برخی از مقامات دولتی افغانستان از کشت و قاچاق مواد مخدر»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۶ش. | |||
* رزاق، حمید، «وضعیت اشتغال زنان در افغانستان: فرصتهای شغلی در افغانستان در اختیار مردان است»، وبسایت مگیران، تاریخ درج مطلب: ۱۹ آذر ۱۳۸۵ش. | |||
* رسولی، معراجالدین، «تحلیلی از حجم صادرات، واردات و مقدار تولیدات میوهجات تازه در سطح کشور و تنظیم این سه روند برای توسعه صادرات»، تاریخ درج مطلب: ۱۵ آذر ۱۳۹۶ش. | |||
* «رشد ۵۶ هزار هکتاری کشت خشخاش در نخستین سال حکمرانی طالبان»، وبسایت روزنامهٔ اعتماد، تاریخ درج مطلب: ۱۹ بهمن ۱۴۰۱ش. | |||
* «روز جهانی زنبور عسل؛ صادرات عسل افغانستان راه خود را به امارات و هند باز کرد»، خبرگزاری آریانا، تاریخ درج مطلب: ۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۹ش. | |||
* «زنان زراعتپیشه افغانستان؛ محدودیتها و چالشها»، خبرگزاری ۸ صبح، تاریخ درج مطلب: ۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۲ش. | |||
* «ساز ناکوک ایران و افغانستان بر سر حقابه»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲ خرداد ۱۴۰۲ش. | |||
* «سازمان ملل از ۲۴ مرکز ترک اعتیاد در افغانستان حمایت میکند»، خبرگزاری آوا، تاریخ درج مطلب: ۱۰ فروردین ۱۴۰۲ش. | |||
* «سهم ۴۵ تا ۹۶ درصدی بخش کشاورزی از تولید و اشتغال کشورهای در حال توسعه»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۲ شهریور، ۱۳۹۱ش. | |||
* «سهم افغانها از مواد مخدر ۵ درصد سود و بدنامی است/ ۹۵ درصد به کام مافیا»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۱۲ اردیبهشت ۱۳۹۱ش. | |||
* شایق، محمدآصف و دیگران، «بررسی چالشهای توسعهٔ روستایی افغانستان و راهکارهای رفع آن»، فصلنامه پژوهشهای روستایی، ۱۳۹۹ش. | |||
* «صنایع تبدیلی چیست و چه کاربردی دارد؟»، وبسایت اگرینت، تاریخ درج مطلب: ۲۰ دی ۱۴۰۲ش. | |||
* «صنعت گردشگری در افغانستان از ماجراجویی مارکوپولو تا تخریب آثار باستانی»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: ۱۰ مهر ۱۳۹۶ش. | |||
* «صنعتیشدن چیست» اقتصاد آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۱ مهر ۱۴۰۲ش. | |||
* طنین، ظاهر، «افغانستان در قرن بیستم»، تهران، عرفان، ۱۳۸۳ش. | |||
* «ظاهرشاه در ۴۰ سال حکومت خوب کار کرد»، وبسایت شبکه اطلاعرسانی افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۲۵ خرداد ۱۴۰۱ش. | |||
* «عکس گلهای افغانستان»، وبسایت نودی، تاریخ درج مطلب: ۵ سپتامبر ۲۰۲۱م. | |||
* علیآبادی، علیرضا، جامعه و فرهنگ افغانستان، تهران، مؤسسه فرهنگی هنری و انتشاراتی بینالمللی الهدی، ۱۳۹۵ش. | |||
* غبار، میرمحمد، افغانستان در مسیر تاریخ، کابل، مطبعه عمومی، ۱۹۶۷م. | |||
* فائز، ولیمحمد و دیگران، «شناسایی و رتبهبندی عوامل مؤثر بر توسعه پایدار روستایی در افغانستان»، مجلهٔ اقتصاد و توسعه منطقهای، شمارهٔ ۲۹، خرداد ۱۴۰۱ش. | |||
* «فراز و فرود کشاورزی در افغانستان»، وبسایت ایران کشاورزی، تاریخ درج مطلب: ۲ تیر ۱۳۹۸ش. | |||
* «فرصتها و چالشها برای توسعه اقتصادی افغانستان»، وبسایت شبکه اطلاعرسانی افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۱۷ مهر ۱۳۹۵ش. | |||
* «فرصتها و چالشهای صنعت گردشگری افغانستان»، وبسایت مرکز بینالمللی مطالعات صلح، تاریخ ۱۷ بهمن ۱۳۹۸ش. | |||
* فقیهی، خداداد، «چالشهای سرمایهگذاری در افغانستان»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۹ آذر ۱۳۹۳ش. | |||
* «قیمت تریاک به پایینترین حد خود رسید»، وبسایت تابناک، تاریخ درج مطلب: ۱۵ آذر ۱۳۹۳ش. | |||
* «کارشناس مطالعات امکانسنجی پارکهای صنعتی»، وبسایت وزارت صنعت و تجارت افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۱۶ خرداد ۱۴۰۰ش. | |||
* کرمی دهکردی، مهدی و میانی عبدالمتین، «ژرفنگری کیفی چالشهای معیشت پایدار مناطق روستایی با استفاده از نرمافزار، روستاهای شمالی شهرستان اندر، استان غزنی در کشور افغانستان»، برنامهریزی و آمایش فضا، تاریخ درج مطلب: ۱ خرداد ۱۴۰۰ش. | |||
* «کشاورزی افغانستان در بیم و امید فرصتها و چالشها»، خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۶ فروردین ۱۳۹۵ش. | |||
* گزارش بانک جهانی، «فقر، خشونت، تجارت مواد مخدر و اقتصاد غیررسمی موانع موجود در روند توسعه اقتصادی افغانستان است»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۱۷ مهر ۱۳۸۳ش. | |||
* «مبارزه با مواد مخدر چه قدر هزینه روی دست ایران میگذارد؟»، وبسایت ستاد مبارزه با مواد مخدر، تاریخ درج مطلب: ۲۱ اسفند ۱۳۹۱ش. | |||
* «مبارزه مواد مخدر نیازمند بسترهای مناسب فرهنگی و اجتماعی است»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۷ تیر ۱۴۰۱ش. | |||
* مجددی، فضل محمد غنی، صفحهای از تاریخ معاصر افغانستان ۱۹۰۰–۱۹۳، آمریکا، ناشر فقه اسلامی، ۲۰۲۰م. | |||
* محمدی، حمیدرضا و غنچی، محمد، چالشهای ژئوپلیتیکی مواد مخدر درجنوب غرب آسیا (با تأکید بر ایران، پاکستان و افغانستان)، فصلنامه بینالمللی ژئوپلیتیک، فروردین سال ۱۳۸۵ش. | |||
* مختاریان، حسین وهاشمی، علی، «اقتصاد مواد مخدر و برآورد هزینه در ایران»، مجله بررسی مسایل اجتماعی ایران، شماره ۴، زمستان ۱۳۸۹ ش. | |||
* «مدیریت منابع آبی در افغانستان»، وبسایت انجنیری ساختمان، تاریخ درج مطلب: ۲۳ اسفند ۱۴۰۰ش. | |||
* «مروری بر ظرفیتها و امکانات اقتصادی شمال افغانستان»، وبسایت معاونت دپلماسی اقتصادی وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران، تاریخ درج مطلب: ۲۲ آبان ۱۴۰۰ش. | |||
* مسعود، سید، افغانستان در نشیب و فرازهای بحران اقتصادی، پشاور، میوند، ۱۳۸۰ش. | |||
* «معرفی جنگلات طبیعی افغانستان و طروق حفاظت از آن»، وبسایت زراعت با مبارزه با گرسنگی، تاریخ درج مطالب: ۱ بهمن ۱۳۹۰ش. | |||
* «میزان واردات محصولات کشاورزی، سالانه به ۳ میلیارد دالر میرسد»، خبرگزاری جمهور، تاریخ درج مطلب: ۲۲ مهر ۱۳۹۴ش. | |||
* «نقش اقتصاد روستایی در اقتصاد کشور»، وبسایت مهرارقام رایانی، تاریخ درج مطلب: ۱۴ اسفند ۱۴۰۲ش. | |||
* «نقش زراعت در اقتصاد»، روزنامهٔ ۸ صبح، تاریخ درج مطلب: ۱۷ مرداد ۱۳۹۷ش. | |||
* «نگاهی به تاریخچه تولید تریاک در افغانستان»، وبسایت روزنامه اعتماد، تاریخ درج مطلب: ۵ تیر ۱۳۹۸ش. | |||
* نوروزی، مجتبی، «جایگاه مواد مخدر در اقتصاد افغانستان»، خبرگزاری شرق، تاریخ درج مطلب: ۱ خرداد ۱۴۰۱ش. | |||
* نیکزاد، مجتبی و دیگران، «تحلیل همبستگی فضایی رشد بخش کشاورزی و غیر کشاورزی در نواحی اقتصادی-کشاورزی افغانستان»، وبسایت مگیران، تاریخ درج مطلب: زمستان ۱۳۹۹ش. | |||
* نیکزاد، مجتبی، «ضرورت بازنگری اقتصادی به بخش کشاورزی»، وبسایت شبکهٔ اطلاعرسانی افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۵ دی ۱۳۹۲ش. | |||
* «واکسیناسیون دهها هزار دام در برابر لمپیاسکین (آبله گاو) در بادغیس آغاز شد»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۵ خرداد ۱۴۰۲ش. | |||
* ورستان، توحید، «واکاوی اقتصاد افغانستانِ تحت حاکمیت طالبان»، وبسایت مؤسسه مطالعات راهبردی شرق، تاریخ درج مطلب: ۶ شهریور ۱۴۰۲ش. | |||
* «وضعیت بحرانی معتادین و تدابیر ناکارای حکومت»، وبسایت تحلیلگران افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۱۶ شهریور ۱۳۹۵ش. | |||
* «ویژهنامه سراسری صنایع غذایی، کشاورزی و صنایع وابسته»، وبسایت روزنامهٔ دنیای اقتصاد، تاریخ درج مطلب: ۲۰ دی ۱۴۰۲ش. | |||
* «یک شرکت تولیدی پوشاک در غرب کابل افتتاح شد»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۳ بهمن ۱۴۰۲ش. | |||
* یزدانپناه درو، کیومرث و دیگران، «تحلیل ژئوپولیتیکی چشمانداز آمایش سرزمین در کشور افغانستان و ارائه مدل راهبردی»، فصلنامه علمی ـ پژوهشی و بینالمللی انجمن جغرافیایی ایران، پاییز ۱۳۹۸ش. | |||
* یزدانی، عنایت الله و بدخشان، مجتبی، «تأثیر تولید و تجارت مواد مخدر بر کاهش امنیت در افغانستان»، پژوهشنامه سیاست بینالملل، پاییز و زمستان ۱۳۹۳ش. | |||
* «۶۵ میلیارد دلار؛ درآمد حاصل از فروش مواد مخدر افغانستان»، پایگاه اطلاعرسانی دولت، تاریخ درج مطلب: ۹ دی، ۱۴۰۲ش. | |||
* “Afghanistan GDP: % of GDP: Gross Value Added: Industry” 2003-2021. Date of review: 15 February 2024. | |||
* , Document of the World Bank,” Industrial Sector Review of Afghanistan. ” June 1977, page 1. | |||
* Hector Maletta - Raphy Favre,”AGRICULTURE AND FOOD PRODUCTION IN POST-WAR AFGHANISTAN”,2002-2003, AFGHANISTAN Ministry of Agriculture and Animal Husbandry | |||
{{پایان ستون}} | |||
{{پایان چندستونه}} | |||
[[رده: | [[رده:اقتصاد افغانستان| ]] | ||
[[رده:اقتصاد بر پایه کشورها]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۶ مرداد ۱۴۰۴، ساعت ۰۷:۰۹
اقتصاد افغانستان؛ فعالیتهای سازمانیافتهٔ مردم برای تأمین معیشت و تولید سرمایه در افغانستان.
اقتصاد افغانستان، بر پایهٔ فعالیتهای گوناگون معیشتی شکل گرفته است. در بخش کشاورزی، کشت انواع حبوبات بهویژه گندم و میوهجات، از قدیم منبع درآمد اصلی بسیاری از خانوارها بوده است. دامداری سنتی بهویژه در مناطق کوهستانی، نقش حیاتی در تأمین پروتئین و درآمد ایفا میکند. صنایع کوچک و کارگاههای تولیدی مانند نساجی، فرشبافی و صنایع دستی، بهویژه توسط زنان، سهم قابلتوجهی در اقتصاد محلی دارند. در سالهای اخیر کشت خشخاش و تولید و قاچاق مواد مخدر در برخی مناطق به یک منبع درآمد ناخواسته تبدیل شده است. از سوی دیگر، کمکهای بینالمللی و طرحهای اشتغالزایی موقت، بهویژه در شهرها، نقش مکمل را بازی میکنند. بازرگانی مرزی با کشورهای همسایه و بازارهای محلی نیز حلقهای مهم در این چرخه اقتصادی است. اما علیرغم موقعیت و ظرفیتهای خوب اقتصادی در افغانستان، اقتصاد این کشور پس از چهار دهه جنگ، با زیرساختهای فرسوده و روشهای تولید سنتی، در تمام بخشها رشد نکرده و مردم این کشور با فقر و مهاجرت مواجه است.
اقتصاد کشاورزی افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]کشاورزی اصلیترین رکن اقتصاد افغانستان را تشکیل میدهد. تا سال ۱۴۰۳ش سهم کشاورزی در تولید ناخالص داخلی افغانستان ۲۰درصد و در اشتغال، ۴۵درصد بوده است و بر این اساس کشاورزی مهمترین بخش اقتصادی افغانستان در جهت کاهش سطح فقر و بیکاری و بهبود امنیت غذایی محسوب میشود. به نظر کارشناسان با رشد و توسعهٔ بخش کشاورزی در افغانستان سایر بخشهای اقتصادی نیز رشد و توسعه خواهد یافت.[۱]
کشاورزی افغانستان، شامل زیربخشهای زراعت، دامداری، باغبانی، پرورش گل، گیاه، سبزیجات و پرورش ماهی، کرم ابریشم و پرورش زنبور عسل میشود. بخش زراعت، بهصورت سنتی، اصلیترین عامل در جهت اشتغال و تأمین معیشت مردم و رشد اقتصادی این کشور بوده است.[۲]
اهمیت اقتصاد کشاورزی در افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]اقتصاد کشاورزی در تمام کشورها بهعنوان اقتصاد مادر شناخته میشود. این اقتصاد به تأمین غذا، پوشاک، مواد خام صنعتی و بازیابی انرژی، یاری میرساند و نقش مهمی در اشتغال و درآمد مردم دارد. ذیل اقتصاد کشاورزی، صنایع گوناگونی شکل گرفته است که بسیاری از آنها در افغانستان از قدیم وجود داشته و مواد اولیه آن از بخش کشاورزی تأمین میشود.[۳] مهمترین صنایع وابسته به کشاورزی عبارتند از:
- صنایع غذایی شامل فرآوردههای دامی، فرآوردههای زراعی[۴] و صنایع محصولات باغی.[۵]
- برخی صنایع وابسته به مسکن؛[۶]
- صنایع پوشاک؛[۷]
- حفاظت از منابع طبیعی و محیط زیست؛ پایداری منابع طبیعی، بهبود کیفیت خاک، حفظ آبهای زیرزمینی، حفظ تنوع زیستی و تعادل اکوسیستمها، به روشهای بهینهٔ کشاورزی بستگی دارد. استفادهٔ بهینه از منابع طبیعی و استفاده از روشهای کشاورزی ارگانیک میتواند به باززایی منابع طبیعی کمک کند.
- کارآفرینی و اشتغال؛ کشاورزی در افغانستان نقش مهمی در ایجاد فرصتهای شغلی و توزیع درآمد بهویژه در مناطق روستایی دارد.[۸]
ظرفیتهای کشاورزی افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]افغانستان از ظرفیتهای غنی کشاورزی برخوردار است.
الف) منابع آبی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]افغانستان کشور کوهستانی، برخوردار از منابع آب، خاک غنی و شرایط اقلیمی مناسب و متفاوت است. سلسله کوههای بلند، منابع اصلی ذخایر برف و آبهای شیرین بوده و منشأ شکلگیری رودخانههای کوچک و بزرگ این کشور است و نقش اساسی در تأمین انرژی و آب مصرفی ایفا میکند. افغانستان دارای ۲۵ رودخانهٔ بزرگ و صدها رود کوچک است.[۹] بر اساس آمارهای رسمی وزارت انرژی و آب، سالانه حدود ۷۵میلیارد مترمکعب آب در افغانستان تولید میشود، اما مردم این کشور از ۲۵درصد آن استفاده میکنند.[۱۰]
ب) زمین (خاک)
[ویرایش | ویرایش مبدأ]افغانستان حدود ۶۵میلیون هکتار وسعت دارد و حدود ۱۴میلیون هکتار آن، قابل کشت بوده که از این مقدار ۷/۸میلیون هکتار آن در کل افغانستان زیر کشت آبی و دیمی رفته است.[۱۱]
از نظر جغرافیایی، حدود ۷۵درصد از زمینهای قابل کشت افغانستان در سه حوزهٔ زراعتی شمال، شمالشرق و جنوب قرار گرفته است.[۱۲] بیشتر مناطق مسکونی و زراعتی در نواحی هموار و شیب درهها و کنار رودخانهها واقع شده است. فعالیتهای زراعتی به میزان زیاد به عرضهٔ آب رودخانهها و ذوبشدن برفهای کوهستان وابسته است.[۱۳]
ج) پوشش گیاهی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]افغانستان، پوششهای گیاهی متنوعی دارد؛ شرایط اقلیمی و جنس خاک از عوامل اصلی پراکندگی رویشهای گیاهی و جنگلی این کشور است. بسیاری از کوههای افغانستان به استثنای کوههای غربی پوشش جنگلی دارند. در نواحی شمالی افغانستان، در کنارهٔ رودها بهخصوص سواحل جنوبی آمودریا، نیزارها، چمنزارها، انواع درختهای بید، درختچههای گز و درختهای پراکندهٔ پسته روییده است. در مناطق مرکزی افغانستان، در ۱۳۷۸ش، حدود ۲۰میلیون درخت چنار سرشماری شده است که مردم از چوب آن برای ساخت و لوازم خانهها استفاده میکنند. دامنهٔ کوههای این مناطق دارای مراتع غنی بوده که در فصل گرم سال چراگاه میلیونها دام است.[۱۴]
در نواحی شرقی و جنوبشرق افغانستان متنوعترین پوشش گیاهی و جنگلی قابل مشاهده است. در جنگلهای این مناطق، درختان سوزنی برگ مانند نیشتر، جلغوزه، ارچه و درختان پهن برگ مانند بلوط و زیتون مشاهده میشود. جلغوزه از اقلام صادراتی افغانستان بوده که منابع ارزی خوبی را همه ساله به دست آورده است. در ولایات پکتیا، ننگرهار، لغمان و کنر، میلیونها درخت زیتون بهصورت خودرو وجود دارد، در کوههای نورستان یک ناحیهٔ وسیع در حدود ۲۰۰۰هکتار پوشیده از درختان بلوط، صنوبر، سرو آزاد، سپیدار و گردو است. در نواحی شمالغربی از جمله استان بادغیس انبوهی از جنگلهای پسته وجود دارد.[۱۵]
د) مناطق کشاورزی و پروژههای آبیاری
[ویرایش | ویرایش مبدأ]مهمترین مناطق کشاورزی افغانستان شامل حوزهٔ رود آمو از کوکچه تا قیصار، حوزهٔ رود هیرمند (هامون)، حوزهٔ رود کابل و حوزهٔ هریرود میشود. در حوزهٔ هلمند (هیرمند)، مهمترین پروژههای آبیاری و کشاورزی در دههٔ ۱۹۵۰ به اجرا درآمد. در دههٔ ۱۹۶۰م اتحاد جماهیر شوروی (سابق) پروژهٔ آبیاری ننگرهار را اجرا کرد. این پروژه با هدف زیر کشتبردن ۳۱۵۰۰۰هکتار از اراضی این ولایت طراحی شده بود، اما به اهداف پیشبینی شده دست نیافت. بخشی از اراضی واقع در مسیر کانال نیز بهطور عمده سنگلاخ بودند که یکی از عوامل مؤثر در عدم موفقیت این پروژه محسوب میشود.[۱۶]
ه) ظرفیتهای انسانی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]بر اساس برآوردها در افغانستان حدود ۸۰مردم در بخش زراعت و دامپروری مشغول به کار هستند و بیش از نیمی از درآمد سرانهٔ افغانستان از طریق کشاورزی تأمین میشود.[۱۷] بهطور معمول در روستاهای افغانستان، بسیاری از فعالیتها همانند پرورش دام و طیور، نخریسی، قالی، گلیمبافی، تولید لبنیات و نگهداری احشام، توسط زنان انجام میشود.[۱۸]
تولیدات کشاورزی افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]۱. محصولات زراعی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]غلات مهمترین بخش تولیدات کشاورزی افغانستان را تشکیل میدهد. در میان غلات، گندم با سهم ۶۳درصدی از کل تولیدات کشاورزی در رتبهٔ اول قرار دارد. ولایتهای قندوز، تخار و سمنگان از مهمترین مناطق گندمخیز کشور محسوب میشوند. پس از گندم، جو بیشترین میزان تولید را دارد و سپس ذرت (جواری) و برنج در ردههای بعدی قرار میگیرند.
بر اساس آمار ۲۰۰۶م تولید غلات در افغانستان به۴/۴میلیون تن میرسید. سایر محصولات کشاورزی شامل ارزن، باقلا، عدس، ماش، کنجد، لوبیا، نخود، سیر، شلغم، نیشکر، آفتابگردان، پیاز، مرکبات، انواع میوهجات، سبزیجات، پنبه، شوید، نخودفرنگی، انواع حبوبات و انواع چغندر و خشخاش میشود.[۱۹]
۲. محصولات باغی
بهدلیل آبوهوای مساعد افغانستان انواع میوهها از جمله انگور، انار، گردو، بادام، زردآلو، آلو، توت، سنجد، سیب، گلابی، گیلاس، هلو، آلبالو، به، نارنج و لیمو کشت میشود. انگور بهعنوان مهمترین و معروفترین محصول باغی افغانستان شناخته میشود که در انواع مختلف تولید شده و هم بهصورت تازه و هم بهشکل خشکبار (کشمش) به بازارهای خارجی صادر میشود. پس از انگور، محصولاتی مانند انار، گردو (چهارمغز)، بادام و بادامزمینی از دیگر تولیدات مهم باغی این کشور محسوب میشوند.
محصولات باغی نقش قابل توجهی در صادرات افغانستان ایفا میکنند و سالانه حجم قابل توجهی از این تولیدات به بازارهای بینالمللی ارسال میشود.[۲۰]میوههای خشک افغانستان بهخصوص برگهٔ زردآلو و بادام ۶۰درصد بازار جهانی را در ۱۹۸۲م دربر گرفته بود، اما این میزان در ۱۹۹۰م به ۱درصد کاهش یافت.[۲۱]
در منطقه شمالغربی افغانستان بهویژه در بادغیس، پسته بهصورت طبیعی رشد خوبی دارد و این منطقه بخشی از نیاز کشور به پسته را تأمین میکند. همچنین درختان جلغوزه (پسته وحشی) بهصورت خودرو در مناطق جنگلی ولایات شرقی و جنوبی، بهویژه در ولایت پکتیا میروید که منبع مهمی برای تولید جلغوزه در افغانستان محسوب میشود.[۲۲]
۳. پرورش کرم ابریشم
تولید ابریشم در افغانستان از زمینههای مساعدی برخوردار است. بخشهایی از آسیای مرکزی، بهویژه کاشغر و ختن، در گذشته از مراکز مهم تولید پارچههای ابریشمی محسوب میشدند. برگ درخت توت که غذای اصلی کرم ابریشم است، در بیشتر مناطق افغانستان به جز نواحی سردسیر مانند هزارهجات و پامیر، بهخوبی رشد میکند و شرایط مناسبی برای پرورش کرم ابریشم فراهم میسازد. این ویژگیهای طبیعی، افغانستان را به منطقهای مستعد برای توسعه صنعت ابریشمبافی تبدیل کرده است.[۲۳]
۴. پرورش گل و زنبور عسل
در افغانستان انواع گل،[۲۴] و زنبور عسل نیز بهرهبرداری شده و بخشی از فرآوردههای عسلی این کشور صادر میشود.[۲۵]
چالشهای کشاورزی افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]استمرار جنگ، منازعه و خشکسالیها، چالشهای بیشماری را فراروی کشاورزی افغانستان بهوجود آورده است. این چالشها عبارتند از:
- ضعف زیرساختها: توسعهنیافتگی شبکهٔ راهها، خرابی جادههای مواصلاتی شهری و روستاها و فقدان تأسیسات مانند سردخانهها، وسایط حمل و نقل و تجهیزات ماشینی؛[۲۶]
- کمبود سرمایهٔ مالی: برای سرمایهگذاری در بخشهای مختلف تولید، توزیع و بازاریابی، فرآوری و بستهبندی محصولات، منابع مالی کافی وجود ندارد و دسترسی به بازارهای بینالمللی را محدود کرده است.[۲۷]
- فقدان تحقیقات علمی و آماری؛[۲۸]
- مدیریتنشدن منابع آبی؛ افغانستان حدود ۷۳ میلیارد متر مکعب آب سالانه دارد، اما امروزه از پایینترین سطح ظرفیت ذخیره آب در جهان برخوردار است.[۲۹]
- ناامنی و بیثباتی سیاسی.[۳۰]
سیاستهای بهرهوری کشاورزی افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]با هدف افزایش بهرهوری کشاورزی در افغانستان، صاحبنظران مجموعه سیاستهای زیر را پیشنهاد کردهاند:
- استفاده از مدل مشارکت دولتی و خصوصی؛ بر اساس دیدگاه کارشناسان، این مدل زمینهٔ مشارکت گسترده نیروی کار را فراهم آورده و به سرمایهگذاری بیشتر منجر میشود در نتیجه هم محصولات و هم اشتغالزایی روستایی افزایش مییابد.[۳۱]
- مدیریت منابع آبی و توجه به شیوههای درست آبیاری مانند آبیاری قطرهای، حفاظت از ذخایر منابع آب و مهار آب رودخانهها؛[۳۲]
- توجه به تحقیقات علمی در زمینهٔ شناسایی ظرفیتها، چالشها و دستآوردهای علمی در عرصهٔ تکنولوژی و مکانیزهکردن کشاورزی برای بهرهوری و بازدهی فزاینده، در مورد اصلاح نباتات، بذرهای اصلاح شده توسط شرکتهای تولید بذر با هماهنگی و نظارت دولت؛[۳۳]
- سرمایهگذاری در زمینهٔ زیرساختها شامل شبکهٔ راههای مواصلاتی میان روستا و شهر، تأسیسات همانند انبار، سردخانه، فراهمآوری تسهیلات ارتباطی از طریق خدمات مخابراتی و تکنولوژی اطلاعات و دسترسی ارزان و آسان به انرژی؛[۳۴]
- تشویق به مشارکت زنان در عرصهٔ برخی فعالیتهای کشاورزی مانند تولیدات لبنی، فرآوری و بستهبندی محصولات زراعتی، محصولات باغداری و دسترسی بهتر آنان به بازارها، از طریق بخش خصوصی؛[۳۵]
- فراهمسازی تسهیلات مالی و برنامههای آموزشی بهمنظور ارتقای مهارتها و اشتغال بهینهٔ کشاورزان.[۳۶]
اقتصاد دامداری افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]دامپروری در اقتصاد افغانستان اهمیت زیادی دارد و فرآوردهای دامی افزون بر تأمین درآمد و معیشت روستاییان بسیاری از نیازمندیهای شهرها را نیز تأمین میکند. بر اساس ارزیابی وزارت زراعت، آبیاری و مالداری افغانستان، ارزش دامداری افغانستان بیش از ۷میلیارد دلار برآورد شده است و در ۱۳۹۶م افغانستان توانسته بیش از ۸۰در صد گوشت مرغ را برای مصرف داخلی خود تولید کند.[۳۷]
اهمیت دامداری در افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]دامداری همواره بهعنوان یکی از ارکان اصلی اقتصاد افغانستان مطرح بوده است. این بخش پس از کشاورزی، دومین منبع درآمد برای روستاییان محسوب میشود و سهمی حدود ۱۸درصدی در تولید ناخالص داخلی دارد. مناطق هزارهجات بهعنوان کانون اصلی این فعالیت شناخته میشوند. ریشههای دامداری در این منطقه به دوران باستان بازمیگردد و نشاندهندهٔ تلفیق فرهنگ و معیشت در طول تاریخ بوده است.[۳۸]
انواع دام و پراکندگی جغرافیایی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در افغانستان انواع مختلفی از دامها پرورش داده میشوند که هر کدام با شرایط خاص جغرافیایی مناطق مختلف سازگار شدهاند. گوسفند، گاو، گاو کوهاندار در جنوب و غرب، گاومیش در مناطق مرطوب شرق و جنوب، و گوسفند قرهگل در شمال از جمله این گونهها محسوب میشود. علاوهبر این، حیوانات دیگری مانند بز، اسب، شتر و طیور نیز در نقاط مختلف کشور پرورش مییابند که هر کدام نقش مهمی در تأمین معیشت مردم دارند.[۳۹]
محصولات دامی و ارزش صادراتی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]پوست قرقل (قرهگل) بهعنوان گرانبهاترین محصول دامی افغانستان شناخته میشود که در دورهای تا ۵۰درصد صادرات کشور را تشکیل میداده است. این محصول که در صنایع لوکس اروپا کاربرد داشته، از دیرباز مورد توجه تجار بینالمللی بوده است. علاوهبر این، پشم و دیگر محصولات دامی نیز جایگاه ویژهای در تجارت خارجی افغانستان داشتهاند. کیفیت بالای این محصولات باعث شده بود که حتی در رقابت با تولیدات آسیای مرکزی، موقعیت مناسبی در بازارهای جهانی داشته باشند.[۴۰]
تحولات تجاری و سیاستگذاریها
[ویرایش | ویرایش مبدأ]دولتهای مختلف افغانستان در طول تاریخ سیاستهای متفاوتی را در مورد تجارت محصولات دامی در پیش گرفتهاند. از تلاش برای انحصار دولتی در دورهٔ عبدالرحمان خان تا لغو این انحصار در سال ۱۹۱۸م و وضع مالیات ۵درصدی، همگی نشاندهنده اهمیت این بخش در اقتصاد کشور است. در دهههای اخیر نیز روابط تجاری با کشورهایی مانند اتحاد جماهیر شوروی بر اساس مبادله پشم با کالاهای اساسی شکل گرفته بود. این تحولات بیانگر نقش محوری دامداری در روابط اقتصادی و سیاسی افغانستان با جهان خارج است.[۴۱]
علفزارهای طبیعی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]از ظرفیتهای مهم اقتصاد دامداری در افغانستان، چراگاههای طبیعی این کشور بوده که با برخورداری از حدود ۳۰میلیون هکتار علفزار طبیعی، معادل ۴۷درصد از مساحت کل کشور، از ظرفیت بالایی در زمینهٔ دامداری برخوردار است. این چراگاهها بهویژه در دامنههای کوهستانی بهصورت گسترده پراکنده شده و مناطق دامنههای کوه هندوکش بهعنوان چراگاههای دایمی، نقش حیاتی در تأمین علوفه مورد نیاز دامها ایفا میکنند. کارشناسان معتقدند این علفزارهای طبیعی پایهٔ اصلی تغذیه دامها را تشکیل میدهند و بهعنوان یکی از ارکان مهم اقتصاد روستایی و عشایری محسوب میشوند.
بسیاری از خانوارهای روستایی و دامداران کوچنشین برای تأمین معاش خود وابسته به این مراتع هستند، بهطوری که پرورش گوسفند، بز، گاو و سایر دامها در این مناطق، منبع درآمد و امنیت غذایی آنها محسوب میشود. علاوهبر این، تولید فرآوردههای دامی مانند شیر، پشم، گوشت و پوست که از طریق دامهای پرورشیافته در این چراگاهها بهدست میآید، سهم قابلتوجهی در اقتصاد محلی و حتی صادرات افغانستان دارد. بههمین دلیل کارشناسان حفظ و مدیریت پایدار این علفزارها را موجب رونق دامداری میدانند که در توسعه اقتصادی و کاهش فقر در مناطق روستایی نیز تأثیرگذار است.[۴۲]
نقش صنایع دستی و گردشگری در اقتصاد افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]صنایع دستی افغانستان علاوهبر اینکه نماد هنر و معرف میراث فرهنگی این کشور است، بخشی زنده از اقتصاد این کشور نیز محسوب میشوند. صنایع همواره در ایجاد اشتغال، تولید سرمایه و کاهش فقر و حتی تقویت صلح اجتماعی نقش داشته است. حفظ و توسعهٔ این صنایع، علاوهبر حمایت دولت، نیازمند توجه جامعهٔ بینالمللی و سرمایهگذاری در بخشهای آموزشی و بازاریابی است تا افغانستان بتواند جایگاه تاریخی خود را بهعنوان یکی از قطبهای صنایع دستی جهان بازیابد. صنایع دستی افغانستان قرنها است که بخشی از زندگی روزمرهٔ مردم افغانستان را شکل دادهاند و امروزه نیز بهعنوان منبع درآمدی برای هزاران خانواده، بهویژه در مناطق روستایی و کمتر توسعهیافته، اهمیت ویژهای دارند.[۴۳]
محصولات صنایع دستی افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- از میان صنایعدستی افغانستان، قالیبافی مهمترین و مشهورترین آنها بوده و هماکنون نیز فعال است. قالیبافی از قدیم در افغانستان رایج بوده و از اقلام صادراتی مهم آن محسوب میشود. بهترین قالیها در آقچه، سرپل، مزار شریف، میمنه و دیگر مناطق شمالی افغانستان یافته میشود و علاوهبر بازار داخلی به کشورهای مختلف نیز صادر میشود و از رونق خوبی برخوردار است. قالیبافی بهعنوان شاخصترین صنعت دستی افغانستان، سهم قابلتوجهی در اقتصاد این کشور دارد. فرشهای دستباف افغانستان، بهویژه آنهایی که در مناطق شمالی مانند بلخ، میمنه و فاریاب تولید میشوند، بهدلیل کیفیت بالا و طرحهای منحصربهفرد، در بازارهای بینالمللی تقاضای زیادی دارند. صادرات فرش افغانستان به کشورهایی مانند پاکستان، ایران، اروپا و حتی آمریکا، سالانه میلیونها دلار ارزآوری دارد و برای بسیاری از خانوادهها منبع اصلی معیشت محسوب میشود.
- گلیمبافی نیز اگرچه کمتر از قالیبافی شناخته شده است، اما در اقتصاد محلی، بهویژه برای زنان روستایی، جایگاه مهمی دارد. تولید گلیمهای رنگارنگ با استفاده از پشم گوسفندان محلی و رنگهای طبیعی، علاوهبر جنبهٔ هنری، یک فعالیت اقتصادی پایدار نیز محسوب میشود که از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است.
۳. بعد از قالی و گلیم، مهمترین صنایعدستی که در طول تاریخ در افغانستان علاوهبر کاربردهای هنری در اقتصاد محلی و ملی افغانستان نقش داشته، عبارت است از: برکبافی، حصیربافی، (یا بوریابافی)، قلابدوزی، خامک دوزی، زریدوزی، صدفدوزی، آینهدوزی (در بین بلوچها)، گلدوزی، پوستیندوزی، دباغی و چرمسازی، سفالگری، منبتکاری، (برای تزیینکمد، رحل قرآن، میز و صندلی، منبر و مقابر)، زرگری (برای ساخت زیورآلات)، مینیاتور، تذهیب، مسگری، آهنگری، مجسمهسازی، حکاکی، خراطی روی چوب، شیشهگری، سنگتراشی، کاشیکاری، کفشدوزی، لباسدوزی (سنتی) و صنایع چوبی (برای ساخت در، پنجره، کمد، میز، صندلی، تخت، ابزار کشاورزی و وسایل آشپزخانه). برای مثال، محصولات چرمی سنتی و صنایع چوبی، علاوهبر تأمین نیازهای داخلی، به کشورهای همسایه نیز صادر میشوند. این صنایع اغلب در کارگاههای کوچک خانوادگی یا تعاونیهای محلی تولید میشوند و برای بسیاری از جوانان و هنرمندان محلی، فرصت شغلی ایجاد کردهاند.[۴۴]
جایگاه گردشگری در اقتصاد افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]افغانستان بهعنوان کشوری با پیشینهٔ تمدنی غنی و جاذبههای طبیعی و تاریخی منحصر به فرد، از دیرباز دارای ظرفیتهای قابل توجه در حوزهٔ گردشگری بوده است. این کشور در ۱۳۲۷ش با تأسیس ادارهٔ توریسم، گام نخست را در جهت ساماندهی این صنعت برداشت و در ۱۳۴۴ش به عضویت سازمان جهانی گردشگری درآمد. پس از این عضویت، نخستین گروههای سازمانیافته جهانگردان به افغانستان سفر و زیباییهای طبیعی و آثار تاریخی این سرزمین را از نزدیک مشاهده کردند. حتی مارکوپولو، سیاح مشهور ونیزی، در سفرهای اکتشافی خود از خاک افغانستان گذر کرده و در نوشتههای خود به توصیف شکوه این دیار پرداخته بود.[۴۵]
فرصتهای گردشگری افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- افغانستان بهعنوان چهارراه تمدنهای کهن، از دیرباز پذیرای ادیان و فرهنگهای گوناگون بوده است. آثار به جای مانده از دوران آریاییها، یونانیها، بوداییها و دورههای اسلامی، این کشور را به موزهای زنده از تاریخ و هنر تبدیل کرده است.[۴۶] بر اساس مستندات تاریخی، افغانستان دارای ۱۴۰ منطقهٔ گردشگری ثبتشده و صدها اثر تاریخی ارزشمند است که در صورت توسعه زیرساختها میتواند به قطب مهم گردشگری منطقه تبدیل شود. در دهه ۱۳۵۰ش (۱۹۷۰م)، این صنعت به اوج رونق خود رسید و سالانه میزبان بیش از ۹۰ هزار گردشگر بینالمللی بود.[۴۷]
- جاذبههای گردشگری افغانستان را میتوان در سه بخش طبیعی، مزارات و اماکن تاریخی دستهبندی کرد که در مناطق مختلف پراکنده شدهاند. در این میان، هرات، بامیان و مزار شریف بهعنوان سه قطب اصلی گردشگری کشور شناخته میشوند.
- هرات با عنوان فلورانس شرق، یادگار دوران طلایی تیموریان است. این شهر با بیش از ۸۸۰ جاذبهٔ تاریخی، از جمله ارگ اختیارالدین، منارههای هرات، مجموعه گزرگاه شامل آرامگاه خواجه عبدالله انصاری، مسجد جامع، مرکز هنرهای اسلامی مانند معماری، خوشنویسی و مینیاتور بوده است.
- بامیان با طبیعت بکر و آثار تاریخی منحصربهفرد، از جمله طاقهای باقی مانده از مجسمههای بودا که زمانی بزرگترین مجسمههای ایستاده جهان بودند، غارهای باستانی با نقاشیهای نادر، و دریاچه زیبای بند امیر، یکی از مقاصد مهم گردشگری است. زمستانهای بامیان نیز با امکان ورزشهای زمستانی مانند اسکی، جذابیت ویژهای دارد.
- مزار شریف بهدلیل وجود آرامگاه منسوب به حضرت علی و مراسم نوروزی باشکوه آن و جشن گل ارغوان، بهویژه مراسم جهندهبالا یا برافراشتن پرچم، هر ساله هزاران زائر و گردشگر را به خود جذب میکند. آتشکدهٔ نوبهار و خانقاه پدر مولانا جلالالدین بلخی نیز از دیگر جاذبههای این شهر هستند.
- علاوهبر این سه شهر، کابل با جاذبههایی مانند قلعهٔ کک، کهزاد، منار جام در غور، تخت رستم در سمنگان، قلعهٔ بست در هلمند، و طبیعت چشمگیر پنجشیر و جلالآباد، فرصتهای بینظیری برای توسعه صنعت گردشگری افغانستان فراهم کردهاند. این میراث غنی فرهنگی و طبیعی، در صورت توجه و سرمایهگذاری، میتواند نقش مهمی در احیای اقتصادی و معرفی چهره واقعی افغانستان به جهان ایفا کند.[۴۸]
فراز و فرود اقتصاد گردشگری
[ویرایش | ویرایش مبدأ]جنگهای چند دهه اخیر و ناامنیهای ناشی از آن، ضربههای جبرانناپذیری به صنعت گردشگری افغانستان وارد کرده است. آمارهای موجود نشان میدهد تعداد گردشگران نسبت به گذشته بهشدت کاهش یافته و فعلاً این صنعت سهم ناچیزی در اقتصاد ملی دارد.[۴۹]
در دوران نظام جمهوری اسلامی افغانستان بعد از ۲۰۰۱م شرایط برای فعالیتهای گردشگری بهبود نسبی یافت و تعداد بازدیدکنندگان افزایش پیدا کرد، اما با وضعیت مطلوب فاصله زیادی وجود داشت. آمار دقیقی از تعداد گردشگران و درآمدهای حاصل از این صنعت در دو دههٔ اخیر در دسترس نیست و اطلاعات موجود بهطور عمده مربوط به سالهای گذشته است.
بر اساس آمارهای موجود، در سالهای ۱۹۹۶م و ۱۹۹۷م تعداد گردشگران به ترتیب ۳ و ۴ هزار نفر و درآمد حاصل از آن حدود یک میلیون دلار در هر سال بوده است. این رقم برای سال ۲۰۰۲ نیز ثابت مانده و حدود ۴ هزار گردشگر با درآمدی معادل یک میلیون دلار گزارش شده است.
با توجه به ظرفیتهای بالای گردشگری در افغانستان، احیای این صنعت میتواند نقش مهمی در رشد اقتصادی کشور ایفا کند. توسعه زیرساختها، تأمین امنیت و معرفی بهتر جاذبههای تاریخی و طبیعی این سرزمین کهن، از جمله عواملی هستند که میتوانند به بازگشت رونق به صنعت توریسم افغانستان کمک کنند.[۵۰]
اقتصاد صنعتی افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]اقتصاد صنعتی شاخهای از علم اقتصاد است که به بررسی فعالیت و فرآوردههای انبوه صنعتی بخش صنعت در جهت تأمین نیاز مصرفکنندگان میپردازد. اقتصاد صنعتی کارکردهای بخش صنعت را براساس دانش اقتصاد خرد، در نظام کارآفرینی و بازار بهتحلیل میگیرد. صنعتیشدن عبارت است از تحول کیفی در اقتصاد که از اقتصاد ساده مبتنی بر کشاورزی، مواد اولیه و منابع به اقتصاد مبتنی بر تولید انبوه ماشینی ارتقأ مییابد.[۵۱] اقتصاد صنعتی در افغانستان به فعالیتهای صنایع ماشینی کوچک و صنایع ماشینی مدرن مانند کارخانجات اسلحهسازی و پارکهای صنعتی مربوط میشود.[۵۲]
بخش صنعت در افغانستان در سطح صنایع کوچک و صنایع دستی از زمان تأسیس این کشور بهصورت محدود فعال بوده است، اما صنایع ماشینی مدرن از جمله کارخانهٔ اسلحهسازی، چاپ، لیتوگرافی، کارخانهٔ تفنگسازی و باروتسازی در افغانستان از دوران امیر شیر علیخان در ۱۸۶۹ – ۱۸۷۹م تأسیس شده و در دوران عبدالرحمن و فرزند او حبیبالله این صنایع و برخی دیگر از صنایع ماشینی کوچک گسترش پیدا کرده است.[۵۳]
صنایع افغانستان در زمان امیر حبیبالله
[ویرایش | ویرایش مبدأ]حبیبالله در جهت رشد و توسعهٔ صنایع داخلی کوشش زیاد کرد و در زمان وی کارخانهٔ چرمگری به سرپرستی متخصص انگلیسی، در کابل تأسیس شد. این کارخانه، چرم برای کفش، موزه و مواد مورد نیاز ارتش افغانستان تهیه و آن را در بازارهای کابل نیز عرضه میکرد.[۵۴] در ۱۹۱۳م کارخانهٔ پشمینهبافی کابل با نیروی ۵۰۰اسببخار تأسیس شد که در ۱۹۱۴م به تولید آغاز کرد و سالانه برای ۵۰۰۰۰ سرباز یونیفرم نظامی تولید میکرد. کارخانهٔ برق آبی جبل السراج در ۱۹۰۷م زیرساخت قرار گرفت. برای نخستینبار در کارخانهٔ حربی کابل باروت سفید یا باروت بدون دود تولید شد.[۵۵]
صنایع افغانستان در زمان امیر امانالله
[ویرایش | ویرایش مبدأ]امانالله در جهت گسترش صنایع، کارخانههای نوین زیادی با سرمایهٔ دولت تأسیس و کوشش کرد تا صنایع ملی را در برابر صنایع خارجی تقویت کند. به این منظور او مصرفکنندگان را به مصرف کالاهای داخلی وادار میکرد.[۵۶] توسعهٔ صنایع به توسعهٔ زیرساختها بهشمول شبکهٔ راهها و ارتباطات نیاز داشت. بههمین دلیل وی قرارداد توسعهٔ خطوط هوایی بینالمللی کابل و مزارشریف با اتحاد جماهیر شوروی، ایران و ترکیه را در اولویت برنامههای دولت قرار داد. او با دو شرکت آلمانی و فرانسوی قرارداد بستند تا در مدت ۱۰ سال از جنوب به شمال افغانستان خط آهن احداث شود.[۵۷]
در همین راستا خط تلگراف و تلفن بین مراکز و ولایات کشور را راهاندازی کرد و ایستگاههای برق در شهرهای پغمان، جلالآباد و قندهار به وجود آورد تا به کارخانههای چرمسازی، باروتسازی، کارخانههای سیمان و تولید گوگرد برق داده شود که در ادامهٔ این روند کارخانههای بازسازی ماشین، صابونسازی، عطریجات، نختابی، پارچهبافی، نجاری، یخسازی، پنبه و روغنکشی در شهرهای قندهار، مزارشریف و هرات تأسیس شد.[۵۸] او سرمایهگذاری روی کارخانجات قندسازی، نساجی، دکمهسازی، آب میوه، لبنیات و استخراج نفت را توسعه داد. بهمنظور انعقاد قراردادهایی معادن لاجورد بدخشان، نفت هرات و ایجاد یک کارخانهٔ ذوب آهن و توسعهٔ معادن آهن، زغالسنگ، گوگرد، سرب، مرمر و گِل سفید برنامههای روی دست گرفته شد و دوخت لباس از پارچههای ساخت کشور برای کارمندان دولت را اجباری کرد.[۵۹]
اقتصاد صنعتی افغانستان در زمان ظاهرشاه
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در زمان ظاهرشاه برنامههای توسعهٔ ۵ ساله و ۲۵ سالهٔ افغانستان طرح و دو برنامهٔ آن بهصورت کامل اجرایی شد. برنامهٔ سوم با مشکلاتی در بودجه مواجه شد. بر اساس برنامههای توسعه، افغانستان صاحب شاهراه حلقوی، ۱۱ سد برق و ۵۲۰۰ مؤسسه صنایع کوچک و کارخانجات شد.[۶۰] از مهمترین تأسیسات و کارخانههای آن زمان، کارخانهٔ نساجی گلبهار، نساجی بگرامی، نساجی افغان، پشمینهبافی، نختابی کابل، کفش آهوی قندهار، پشمینهبافی قندهار، کود و برق مزارشریف، صابونسازی، انبارها، کارخانهٔ سیمان غوری، جبلالسراج و هرات، دوچرخهسازی پامیر، پلاستیکسازیها، مصالح ساختمانی هلمند، کارخانهٔ حجاری بتون، کارخانهٔ حجاری و نجاری، کابل فلز، کارخانههای کشمش پاککنی، کارخانهٔ شکر بغلان، کارخانهٔ پرس مزارشریف، کارخانهٔ روغنسازی اسپینزر، استخراج زغالسنگ بوده است.[۶۱] همچنین برخی از کارخانجات صنعتی بزرگ از قبیل کارخانجات پنبه، سیمان، کود شیمیایی، کارخانجات مصالح ساختمانی و آهن در شهرهای کابل، بغلان، بلخ و پروان تازه تأسیس شده بود که در آن بسیاری از کالاهای تولیدی صنعتی از قبیل منسوجات، لباس، کفش، سیمان، آجر و مواد پلاستیکی مورد نیاز، توسط صنایع کوچک داخل کشور تولید و به بازار عرضه میشد.[۶۲]
اقتصاد صنعتی افغانستان بعد از کودتای ۷ ثور
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در دههٔ ۱۹۷۰م دورهٔ جمهوری داود، اقداماتی صورت گرفت تا صنایع خصوصی را در کنار صنایع دولتی توسعه بخشد. پس از کودتای ۷ ثور (اردیبهشت) ۱۹۷۸م تمام صنایع خصوصی ملی شد و در همان سال تولیدات بخش صنعت، ۱۷درصد تولیدات ناخالص ملی کشور را تشکیل میداد. بهدلیل فقدان حسابداری ملی و کمبود دادههای آماری قابل اعتماد در افغانستان، گزارشها بهصورت برآورد کلی به وضعیت صنایع افغانستان اشاره کرده است.[۶۳] در ۱۹۹۰م در حدود ۳۶۰ کارخانهٔ تولیدی در شهرهای هرات، قندهار و مزارشریف با استخدام چهل هزار کارگر فعالیت داشت.[۶۴] در دههٔ شصت خورشیدی (دوران جهاد افغانستان علیه ارتش شوروی سابق)، بسیاری از نیرویکار ساده و فنی فعال در کارخانجات صنعتی کشور به کشورهای دیگر مهاجرت کردند و بسیاری از کارخانجات از فعالیت بازماندند. پس از ۱۹۹۲م بسیاری از صنایع باقیماندهٔ دولتی و خصوصی در شهر کابل بهصورت کامل تخریب و وسایل آنها به غارت رفت.[۶۵] مهمترین صنایع فعال کشور پیش از کودتای کمونیستی عبارت بودند از:
- صنایع انرژی برق، ۴۱ واحد؛
- صنایع ذغال سنگ، ۱۰ واحد؛
- صنایع نفت و گاز، ۲ واحد؛
- صنایع شیمیایی، ۸۳ واحد؛
- صنایع ساختمانی، ۱۸ واحد؛
- صنایع ماشینسازی و فلزکاری، ۵۰ واحد؛
- صنایع تولید ادویه، ۳ واحد؛
- صنایع مرتبط با چاپ، ۲۶ واحد؛
- صنایع نجاری و کاغذسازی، ۱۶ واحد؛
- صنایع سبک، ۱۴۱ واحد؛
- صنایع مواد غذایی، ۱۲۴ واحد؛
- سایر صنایع، ۶۹ واحد.
تعداد مؤسسات صنعتی غیرفعال که بهصورت کامل در دوران جنگ افغانستان علیه شوروی و پس از آن تخریب شده است به ۵۰۰ واحد صنعتی میرسد. تنها در پارک صنعتی کابل بیش از ۱۰۰ واحد صنعتی فعالیت داشت که از آن جمله ۲۸ واحد باقی مانده و سایر آنها بهکلی تخریب شده است.[۶۶]
اقتصاد صنعتی در دوران نظام جمهوری اسلامی افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در دههٔ هشتاد و نود خورشیدی با شکلگیری نظام جمهوری اسلامی و فراهمشدن زمنیه برای مشارکت مردم، صنایع سبک که در دوران جنگهای داخلی افغانستان آسیب دیده و از فعالیت بازمانده بودند بازسازی شده فعالیت خود را از سر گرفتند، اما بهدلیل روش نادرست مدیریت سرمایههای موجود و کمکهای جامعهٔ جهانی، فساد گستردهٔ اداری و فقدان زیرساختهای لازم، رشد اقتصاد صنعتی افغانستان به حدی نرسید که انتظارات را برآورده سازد. در این دوره نیز سهم صنعت در تولید ناخالص داخلی از محدودهٔ ۱۲ تا ۲۵درصد بیشتر نشد.[۶۷] در دورهٔ حاکمیت دوم طالبان بهدلیل مهاجرت سرمایهگذاران داخلی و نیروی کار فنی دوباره صنایع افغانستان با رکود مواجه شده است.[۶۸]
ظرفیتهای صنعتی افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]از مهمترین ظرفیتهای توسعهٔ صنعتی در افغانستان وجود گستردهٔ منابع معدنی و انرژی آب، نفت و گاز است. در استانهای جوزجان، بلخ، قندوز، سرپل و فاریاب منابع گستردهٔ نفت و گاز در استانهای کابل، بغلان و سرپل معادن قابل توجهٔ از مس وجود دارد که در صورت استخراج میتوان از آن برای تأمین مواد اولیهٔ مورد نیاز صنایع و راهاندازی کارخانجات استفاده کرد. نیروی کار جوان و بازار مصرف داخلی و منطقهای نیز از دیگر ظرفیتها بهشمار میرود.[۶۹]
چالشهای صنایع افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]مهمترین چالشهای فراروی توسعهٔ صنایع افغانستان، ناامنی، فقدان سیستمهای ارتباطی، توسعهنیافتگی زیرساختها و شبکه راهها، کمبود سرمایهٔ پولی و مالی، فقدان برق و انرژی و فساد در دستگاه اداری گزارش شده است.[۷۰]
سیاستها و اقدامات توسعهٔ صنایع افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]از منظر صاحبنظران، افغانستان برای دسترسی به اهداف کاهش فقر، افزایش درآمد سرانه، گسترش اشتغال و رشد پایدار اقتصادی و توسعهٔ رفاه اجتماعی خود نیازمند استراتژیهای صنعتی است که بتواند از منابع گستردهٔ ملی این کشور بهطور مؤثر استفاده کند و با جذب سرمایهگذاریهای داخلی و خارجی در بخش صنایع تولیدی و توسعهٔ پارکهای صنعتی به خودکفایی اقتصادی برسد. افغانستان بهدلیل وجود گستردهٔ منابع معدنی، در دورههای مختلف تاریخ معاصر خود توسعه صنایع ماشینی را در برنامههای توسعه اقتصادی خود داشته است.[۷۱] مهمترین سیاستها و اقدامات در جهت توسعه صنایع افغانستان عبارتند از:
الف) بازسازی و توسعه پارکهای صنعتی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]پارکهای صنعتی محیط فعالیتهای اقتصادی است که بر اساس برنامهریزیهای استراتژیک برای جذب سرمایهگذاری داخلی و خارجی، ایجاد اشتغال و توسعهٔ اقتصادی احداث شده و نیازمند زیرساختهای مانند جادههای متصل به شاهراهها، سیستم انرژی آب و برق، سیستم فاضلاب، سیستمهای ارتباطی، مخابرات و فضای سبز برای صنعتکاران است. در افغانستان پارکهای صنعتی، زیر نظر وزارت صنعت و تجارت اداره میشود این وزارت بهمنظور حفظ و توسعهٔ پارکهای صنعتی، ریاست عمومی پارکهای صنعتی و امور صنایع را که زیر نظر معاونت صنعت و تجارت کار میکند ایجاد کرده است. افغانستان از قدیم دارای پارکهای صنعتی در بسیاری از مناطق بوده که بر اثر جنگهای داخلی بسیاری از آنها از بین رفته است. امروزه ۱۲ پارک صنعتی فعال در کشور وجود دارد که عبارتند از:
- پارک صنعتی پلچرخی؛
- پارک صنعتی جمعهمحمد محمدی واقع در فاز۱ و فاز ۲ کابل؛
- پارک صنعتی و زراعتی باریکاب در پروان؛
- پارک صنعتی فاز ۱-۲-۳-۴ در هرات؛
- پارک صنعتی امیر علیشیر نوایی فاز۱–۲ در بلخ؛
- پارک صنعتی شادیان در بلخ؛
- پارک صنعتی شیخ مصری و شوراندام در ننگرهار؛
- پارک صنعتی شوراندام در قندهار؛[۷۲]
در مزارشریف دو پارک صنعتی امیرعلیشیر نوایی و دشت شادیان وجود دارد که تا پیش از کودتای کمونیستی بیش از ۴۰۰ کارخانهٔ تولیدی در آن بهصورت متمرکز به فعالیتهای تولیدی مشغول بوده است. بر اساس گزارش مقامات محلی بر اثر تحولات اخیر بیش از ۷۰درصد این واحدها اکنون تعطیل شدهاند. از مهمترین صنایع موجود در این منطقه، صنایع پالایشگاهی است که از مجموع ۱۳ پالایشگاه در افغانستان، ۹ پالایشگاه در این استان واقع شده است. از دیگر صنایع، صنایع غذایی، صنایع پلاستیک و صنایع تبدیلی است. در ولایات شمالی افغانستان صنایعی مانند مرغداری، دامپروری و پرورش ماهی نیز فعال است. بغلان یکی از نواحی صنعتی افغانستان بوده و دارای کارخانههای متعدد تولیدی است که مهمترین آن شرکتهای سیمان غوری، نساجی افغان، قند بغلان، سپین زر، و تأسیسات معدن زغالسنگ است.[۷۳]
ب) تأسیس پارکهای صنعتی استاندارد
[ویرایش | ویرایش مبدأ]بر اساس گزارش وزارت صنایع و تجارت افغانستان، در دوران نظام جمهوری اسلامی، این کشور برنامهٔ گسترده در جهت احداث و توسعهٔ پارکهای صنعتی داشته است. برای احداث ۲۳ پارک صنعتی برنامهریزی و برای ۱۱ پارک صنعتی زمین توزیع کرده بود. ۱۲ پارک صنعتی تحت مطالعهٔ نیازسنجی قرار داشت.[۷۴] ریاست عمومی پارکهای صنعتی مسئولیت نظارت و تطبیق برنامههای توسعهٔ پارکهای صنعتی کشور را بر عهده داشت و برنامهها و فعالیتهای ذیل را دنبال میکرد:
- مطالعهٔ امکانسنجی پارکهای صنعتی؛
- مطالعهٔ طراحی جامع، نقشهها و مشخصات فنی زیربناهای عمومی پارکهای صنعتی؛
- نظارت بر پیشرفت فرایند برنامههای تدارکاتی و کارهای عملی پروژههای زیربنایی؛
- هماهنگی با ریاست کمیسون مالی جهت تعیین بودجه و انجام پروسههای تدارکاتی پروژههای انکشافی؛
- نظارت و تطبیق نقشههای تفصیلی پروژهای قرارداد شده و کارخانجات صنعتی؛
- مدیریت امور حفظ و مراقبت پارکهای صنعتی؛
- تعیین و تثبیت مناطق پارکهای صنعتی و تثبیت تقاضا برای احداث پارکهای صنعتی؛
- بررسی مراحل انتقال ملکیت پارکهای صنعتی به وزارت صنایع و تجارت؛
- ترتیب و امضای موافقتنامهٔ فروش با دریافتکنندگان زمین و توزیع زمین برای سرمایهگذاران بخش خصوصی در پارکهای صنعتی؛
- بررسی و تنظیم امور مربوط به جمعآوری اقساط مانند قیمت زمین، میزان مصارف برای زیربناها از طریق دفاتر استانها؛
- بررسی اسناد متقاضیان زمین در پارکهای صنعتی؛
- طرح و تدوین سسیاستها برای مدیریت، حفظ و مراقبت و توسعه پارکهای صنعتی؛
- ایجاد مکانیزیم برای اجرای سیاستها، ضوابط و مقررات پارکهای صنعتی؛[۷۵]
اقتصاد روستایی افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]اقتصاد روستایی شامل فعالیتهای اقتصادی سازمانیافتهٔ جمعیتهای روستایی و دیگر شهروندان و بهرهگیری از ظرفیتها و مدیریت بهینهٔ منابع اقتصادی موجود در مناطق روستایی بر اساس دانش و سیاستگذاریهای اقتصادی بهمنظور تأمین انواع فرآوردههای اقتصادی است.[۷۶] این نوع اقتصاد در افغانستان افزون بر تأمین مواد غذایی و انواع کالاها برای همهٔ مصرفکنندگان شهری و روستایی کشور، نقش مهمی بر بهبود زندگی انسانی و پایداری محیط زیست این کشور دارد.[۷۷] براساس گزارشها، سهم روستاها در ایجاد اشتغال حدود ۸۰درصد بوده و اقتصاد روستایی افغانستان حدود ۶۰درصد تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل میدهد.[۷۸]
تاریخچه اقتصاد روستایی افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]نخستینبار در ۲۰۰۳م در دورهٔ حاکمیت جمهوری اسلامی، طرح ملی توسعهٔ روستایی با عنوان برنامهٔ همبستگی ملی و با هدف فقرزدایی، تقویت و توسعهٔ زیربناها در افغانستان تدوین شد و طی چهارده سال، با تطبیق و تکمیل ۸۸۷۰۰ پروژه توسعهای حدود ۳۶ هزار روستا را زیر پوشش قرار داد. بیش از ۳۵ هزار کمسیون برای اجراییکردن این برنامه به وجود آمد. توسعهٔ صنعت، کشاورزی و دامپروری، توسعهٔ صنایع دستی، توسعهٔ زیربناها، راهسازی، پروژههای آبیاری، مدیریت منابع طبیعی، بهبود شرایط اقتصادی و اجتماعی کشاورزان بهلحاظ درآمد، آموزش، بهداشت و توانمندسازی و مشارکت زنان در برنامه توسعهٔ ملی و دیگر برنامهها از جمله اهداف برنامه همبستگی ملی بود، اما در عمل بهدلیل فساد اداری و مشکلات زیرساختی، چندان توفیق پیدا نکرد.[۷۹]
ظرفیتهای روستایی در افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]روستاهای افغانستان از چشماندازها، اکوسیستمهای انسانی، طبیعی، زمینهای مرغوب و منابع آبی فراوان برخوردار است. بر اساس گزارشها، مناطق روستایی در افغانستان بیش از هفتاد درصد جمعیت این کشور را در خود جای داده و بخش بزرگی از اقتصاد این کشور به ظرفیتها و تولیدات روستایی وابسته است. محصولات کشاورزی، دامداری و صنایعدستی بیشترین بخش صادرات این کشور را تشکیل میدهد.[۸۰] وجود گستردهٔ منابع طبیعی و دیگر ظرفیتهای موجود در روستاهای افغانستان موجب شده است که بهصورت تاریخی جمعیتهای انسانی زیادی در آن استقرار یافته و بسیاری از نهادهای اقتصادی و اجتماعی در روستاها شکل یافته است.[۸۱] مهمترین ظرفیتهای روستایی افغانستان عبارتاند از:
الف) ظرفیتهای طبیعی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]تنوع اقلیمی، آبوهوای مناسب، زمین و کیفیت خاک، زمینهٔ انواع فعالیتهای کشاورزی، پرورش دام و محصولات باغی را در روستاهای افغانستان فراهم آورده است که خود زمینهٔ مناسب برای توسعهٔ صنایع تبدیلی محسوب میشود.[۸۲] منابع آبی فراوان آن در چشمهسارها، جویبارها و رودخانهها افزون بر چشماندازها و اهداف کشاورزی برای دیگر اهداف اقتصادی مانند تأسیس نیروگاه تولید برق، تأسیس مراکز صنعتی سبک ماشینی و مراکز پرورش آبزیان و ماهی نیز قابل استفاده است.[۸۳]
ب) آثار تاریخی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]روستاهای افغانستان بهصورت تاریخی، مرکز بسیاری از تحولات فرهنگی و سیاسی بوده است. در بسیاری از روستاهای افغانستان آثار تاریخی فراوان وجود دارد که از آن در کنار اکوسیستمهای طبیعی برای اهداف گردشگری و جذب توریسم میتوان بهره گرفت.[۸۴]
ج) جمعیتهای انسانی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]تراکم جمعیت بهخصوص جمعیت جوان در هرجا از نظر اقتصادی حایز اهمیت است، بر اثر تراکم جمعیت تقاضاهای مصرفی افزایش یافته و در پی آن سرمایهگذاری و فعالیتهای تولیدی شتاب میگیرد، در نهایت برای تعاملات اقتصادی بازار به وجود آمده و سایر ابعاد زندگی اجتماعی انسان نیز توسعه مییابد. بسیاری از روستاهای افغانستان افرون بر تراکم نسبی جمعیت از اتصال و پیوستگی برخوردار است و در مجاورت بسیاری از روستاها برای معاملات اقتصادی بازار به وجود آمده است.[۸۵]
چالشهای اقتصاد روستایی افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]با توجه به ظرفیتهای موجود در روستاهای افغانستان و نقش اصلی روستاها در تأمین و توزیع کالاها، شناسایی موانع و عوامل کلیدی توسعهٔ روستایی ضروری بوده و این امر پیششرط تدوین سیاستها، برنامهریزی و ارایهٔ الگوی انعطافپذیر برای اقتصاد پایدار روستایی است. افغانستان از کشورهایی است که با چالشها و موانع فراوانی در مناطق روستایی فراروی ساماندهی فعالیتهای اقتصادی خود مواجه است. مهمترین چالشها عبارتند از:
الف) زیرساختی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]کمبود زیرساختها، توسعهنیافتگی شبکهٔ راهها، تخصیص ناکافی اعتبارات و سرمایهگذاری ناکافی برای توسعهٔ روستایی، دسترسی محدود به بازار فرآوردههای کشاورزی، فقدان برنامهها و سیستمهای حمایتی از درآمدها و فرآوردهای اقتصادی روستاییان مانند بیمه، یارانه، تعادل قیمت و تضمین خرید از طرف دولت در مورد فرآوردههای روستایی، مکانیزهنبودن تولید، فقدان امکانات مانند سردخانه، انبار و دیگر تسهیلات و سرمایههای فیزیکی لازم، فقدان سرمایهگذاری و امکانات در صنعت گردشگری روستایی مانند هتل، مناطق گردشگری، فضای سبز، بازدهی پایین در اقتصاد روستایی، بیکاری فصلی، استفادهٔ معیشتی از منابع و تجاری نبودن تولیدات و محصولات کشاورزی و در نهایت گستردگی شبکهٔ تولید و مبادلات اقتصاد غیررسمی از جمله چالشهای اقتصاد روستایی افغانستان بهشمار میآید.[۸۶]
ب) اجتماعی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]بیثباتی سیاسی و اجتماعی، تخریب سکونتگاهها و مزارع بر اثر جنگ و ناامنی گسترده در ابعاد فیزیکی، حقوقی و قضایی و فقدان تضمین حقوق مالکیت،[۸۷] حضور گروههای تروریستی، بیماری و نرخ مرگومیر بالا در میان جمعیتهای روستایی، پایینبودن مشارکت زنان در فعالیتهای روستایی، فقدان دانش تخصصی در زمینهٔ فعالیتهای اقتصادی روستایی، بیسوادی گسترده در میان جمعیتهای روستایی بهخصوص زنان، غلبهٔ نیروی کار غیر متخصص در فعالیتهای اقتصادی روستایی، نابرابری اقتصادی و اجتماعی و فقر فراگیر در میان جمعیتهای روستایی، نظام خردهمالکی، توزیع نامتوازن جمعیت در مناطق روستایی، بیکاری گسترده، دسترسی ناکافی روستاییان به خدماتی همچون آموزش، بهداشت، منابع پولی و مالی در نهایت جابجایی، مهاجرت و حاشیهنشینی شهری از مؤثرترین چالشهای انسانی و اجتماعی اقتصاد روستایی افغانستان بهشمار میآید.[۸۸]
ج) مدیریتی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]فقدان سازماندهی علمی و مدیریت بومی، فقدان مراکز تحقیقات علمی در زمینهٔ اقتصاد روستایی، فقدان برنامهریزی شغلی برای جوانان روستایی، فقدان آگاهی روستاییان نسبت به روشهای علمی و بومشناختی، فقدان برنامه و استراتژی دولت در حفاظت از محیط زیست، کمبود نیروی متخصص در زمینه مدیریت حوادث غیر مترقبهٔ طبیعی در مناطق روستایی، فقدان شبکهٔ ارتباطی شهری و روستایی در زمینه مدیریت کاشت، تولید و توزیع، فقدان بازاریابی داخلی و بینالمللی، بهرهوری پایین در فعالیتهای اقتصادی به دلیل استفاده از شیوههای سنتی و غیر مکانیزه، کوچکبودن واحدهای تولیدی و پراکندهگی زمینهای زراعتی و استفادهٔ غیر بهینه از منابع طبیعی از جمله مهمترین چالشهای مدیریتی اقتصاد روستایی افغانستان محسوب میشود.[۸۹]
د) طبیعی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]تغییرات اقلیمی، زیستمحیطی، خشکسالی، بلایای طبیعی مانند سیل و زلزله، بهرهبرداری بیرویه از آبهای زیرزمینی، بهرهبرداری بیرویه از منابع و مراتع، تخریب مداوم جنگلها و مراتع برای اهداف تجاری، فرسایش شدید خاک، انواع آلودگیهای زیستمحیطی، تغییر کاربری اراضی کشاورزی و صنعتیشدن زمینهای زراعتی و چراگاههای طبیعی، آسیبپذیری سکونتگاههای روستایی در برابر حوادث طبیعی، استفاده از تکنولوژی نامناسب و نهادهها در فعالیتهای کشاورزی از مهمترین چالشهای طبیعی اقتصاد روستایی افغانستان شناخته شده است.[۹۰]
سیاستهای پایداری اقتصاد روستایی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]پایداری روستایی بهعنوان یک فرایند تغییرات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در محیط روستا، شامل بهبود بازدهی و افزایش اشتغال و درآمد روستاییان، تأمین نیازهای ضروری مانند تغذیهٔ مناسب، مسکن، آموزش و پرورش، بهداشت و سلامت است.[۹۱] مهمترین سیاستهای توصیهشده برای توسعهٔ اقتصاد روستایی در افغانستان عبارتند از:
- آمایش و ترسیم سند راهبردی جامع با توجه ویژه به تمامی ظرفیتها، منابع، امکانات، چالشها، میزان جمعیت در روستاهای پراکندهٔ افغانستان، ضرورتهای مردم و بهرهگیری از مشارکت مردمی؛[۹۲]
- توسعهٔ سرمایهگذاری در حوزهٔ فنآوری، تجهیزات ماشینی و خدمات بهداشتی، فرهنگی و آموزشی بهمنظور افزایش بهرهوری، جلوگیری از مهاجرت روستاییان و حفظ اکوسیستمها در مناطق روستایی؛[۹۳]
- تلاش حکومت برای ایجاد اشتغال پایدار و رفع فقر و بیکاری از طریق توسعهٔ بازارهای روستایی، تنوع محصولات و تشویق به مشارکت مردمی و متنوعسازی فعالیتهای اقتصادی؛
- استفاده از شیوههای نوین آبیاری و کاشت، استفاده از بذرهای اصلاحشده و توسعهٔ صنایع تبدیلی و دیگر صنایع سبک؛[۹۴]
- حمایت از محصولات و دیگر فرآوردههای اقتصادی روستاییان؛ در اشکال اعتباری، تسهیلات مالی و سرمایهای، نهادی، خدمات بیمه، تضمین قیمت و تثبیت بازار؛[۹۵]
- توسعهٔ نهادهای اقتصادی، جامعنگری و ایجاد هماهنگی در نظام برنامهریزی اقتصاد روستایی، اصلاح ساختار مدیریتی روستا، ایجاد مدیریت واحد در زمینه توسعهٔ اقتصاد روستایی و نهادینهکردن مشارکت روستاییان در برنامهریزی، تصمیمگیری، اجرا، نظارت و ارزشیابی پروژهها؛
- ارتقای سطح معلومات عمومی و تخصصی روستاییان و کشاورزان در خصوص اقتصاد روستایی و افزایش مهارت آنها در استفاده از روشهای نوین؛[۹۶]
- تدوین سیاستها و راهبردهای بلندمدت در زمینهٔ پروژههای بزرگ مانند توسعهٔ زیرساختهای فیزیکی، شبکهٔ راهها، توسعهٔ صنایع و کارخانجات، توسعهٔ فنآوری اطلاعات، مهار آبهای سطحی، استفادهٔ بهینه از آبهای زیرزمینی، مدیریت علمی پروژهها و مدیریت بلایای طبیعی، آفات گیاهی و دامی در مناطق روستایی؛[۹۷]
- توسعهٔ نهادهای اجتماعی بهمنظور دستیافتن به عدالت، رفع فقر، توزیع متوازن فرصتهای شغلی و مشارکتهای مدنی، بهبود روابط اجتماعی، مشارکت فعال در ساختار مدیریتی کشور و گسترش فعالیتهای خدماتی توسعهٔ نهادهای اجتماعی در مناطق روستایی.[۹۸]
اقتصاد مواد مخدر افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]اقتصاد مواد مخدر شامل مجموعه فعالیتهای اقتصادی وابسته به مواد مخدر، مانند کاشت گیاهان مخدر، برداشت و فرایند تبدیل آن به یک کالای نهایی قابل مصرف، توزیع، خرید، فروش داخلی و تجارت خارجی آن میشود.[۹۹] اقتصاد مواد مخدر بخشی از اقتصاد غیرقانونی و از اقسام اقتصاد جرمی محسوب میشود.[۱۰۰] در افغانستان بهدلیل ضعف حاکمیت، اقتصاد مواد مخدر بسیار توسعه یافته و گاهی تا حدود یکسوم اقتصاد افغانستان را تشکیل داده است.[۱۰۱]
تاریخچه اقتصاد مواد مخدر افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]اقتصاد مواد مخدر بهمثابهٔ فعالیت و تجارت سازمانیافته، از ابتدای قرن بیستم میلادی در افغانستان شروع شده و همراه با تحولات سیاسی و اجتماعی در افغانستان، رونق و رکود داشته است. طبق گزارش ادارهٔ مبارزه با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل (UNODC) از اواخر دههٔ ۱۹۷۰م با شروع تحولات سیاسی و اجتماعی در افغانستان، این کشور به مرکز تولید تریاک جهان تبدیل شد.[۱۰۲] با ظهور طالبان و تصرف کابل در سپتامبر ۱۹۹۶م، تمام مسیرهای ترانزیتی مواد مخدر، تحت کنترل طالبان درآمد.
بر اساس گزارش UNODC در ۲۰۰۰م حدود ۷۰درصد از تریاک و هروئین جهان، در افغانستان تولید شده است. بر اثر فشارهای بینالمللی و دیپلماسی دفتر مقابله با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل، طالبان متعهد شد که از ماه ژوئیه ۲۰۰۰م، کشت خشخاش را ممنوع کند و برای مرتکبین فعالیتهای اقتصادی وابسته به مواد مخدر، تنبیه و مجازات در نظر گیرد. با نظارت و نابودی مستمر مزارع خشخاش و تعزیر متخلفان در ملاعام طالبان توانست[۱۰۳] که کشت خشخاش افغانستان را از ۸۲ هزار هکتار در ۲۰۰۰م به ۸ هزار هکتار در ۲۰۰۱م تقلیل دهد و در نتیجه قوانین و ضمانت اجرای سختگیرانهٔ طالبان، در ۲۰۰۱م تولید هروئین و تریاک جهان ۶۵ درصد کاهش یافت.
از ۲۰۰۱م پس از حمله نظامی آمریکا و ناتو به این کشور، میزان کشت و تولید خشخاش به بیشترین میزان خود در مقایسه با سالهای حکومت طالبان رسید. در ۲۰۰۷م حدود ۹۲درصد از تسکیندهندههای غیر پزشکی شامل حشیش و تریاک در بازارهای جهانی، در افغانستان تولید شده بود.[۱۰۴] در دورهٔ حاکمیت دوم طالبان، علیرغم فرمان رهبری طالبان در بهار ۱۴۰۱ش مبنی بر ممنوعیت کشت تریاک؛ زمین زیر کشت تریاک در افغانستان با ۳۲درصد افزایش، نسبت به سال قبل به ۲۳۳۰۰۰ هکتار رسیده است.[۱۰۵]
ارزش و حجم اقتصاد مواد مخدر افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]تولید مواد مخدر شامل تریاک، مورفین و هروئین، بزرگترین فعالیت اقتصادی غیرقانونی و وابسته به مواد مخدر در افغانستان محسوب میشود. پس از ممنوعیت کشت تریاک از سوی طالبان در ۲۰۰۰م، قیمت تریاک در سر زمین کشاورزی، ۱۰برابر افزایش یافت. با روند افزایش قیمت و سودآوری این محصول، کاشت آن در ۲۴ ولایت از ۳۴ ولایت افغانستان بهویژه در ولایت جنوبی هلمند، با افزایش ۷۹درصد، به بیشترین میزان رسید.
در ۲۰۰۷م برآورد ارزش کل تریاک تولید شده در افغانستان بالغ بر ۴ میلیارد دلار بوده که یکچهارم آن نصیب کشاورزان افغانستانی شده و مابقی به جیب قاچاقچیان مواد مخدر سرازیر شده است.[۱۰۶] در ۲۰۲۱م ارزش تولید ناخالص اقتصاد غیرقانونی مواد افیونی افغانستان در حدود ۱. ۸ تا ۲. ۷ میلیارد دلار برآورد شده است. بر اساس گزارش دفتر مبارزه با جرایم و مواد مخدر سازمان ملل، کشت تریاک در افغانستان در ۲۰۲۲م نسبت به ۲۰۲۱م تا ۳۲ درصد افزایش یافته و وسعت زمینهای زیر کشت خشخاش در افغانستان به ۲۳۳ هزار هکتار رسیده است.[۱۰۷]
برآوردها نشان میدهد که کشت خشخاش طی دو دهه گذشته؛ از ۱۹۹۴م با وجود نوسانات شدید سالانه، هرساله بهطور میانگین چهار هزار هکتار افزایش داشته است. کارشناسان با توجه به این حجم از آمیختگی فزاینده اقتصاد افغانستان با اقتصاد مواد مخدر در سطوح خرد و کلان و شدت تقاضا در بازارهای جهانی و فقدان عرضهکننده جایگزین، چشمانداز مثبتی از رهایی اقتصاد افغانستان از مواد مخدر نمیبینند.[۱۰۸]
عوامل و زمینهها
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در کنار عوامل اقتصادی همانند فقر، بیکاری، شکاف طبقاتی، سودآوری فزاینده و عوامل اجتماعی همانند فقدان خدمات آموزشی و اطلاعرسانی، کمبود امکانات رفاهی، ناامنی و بیثباتی اجتماعی، تبعیض، خشونت و محرومیتها، بهطور کلی چهار دسته از عوامل مهم، موجب فشار تقاضا و افزایش سریع تولید مواد مخدر و اقتصاد وابسته به آن در افغانستان شده است:
تغییرات در بازار مواد مخدر آسیا
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- کاهش کشت تریاک ترکیه که روند آن از سال ۱۹۷۴م شروع شد.
- تغییر مرکزیت تولید مواد مخدر از مثلث طلایی در آسیای جنوب شرقی (برمه، لائوس، تایلند) به هلال طلایی در آسیای مرکزی (ایران، افغانستان، پاکستان)، که این امر در دههٔ ۱۹۷۰م اتفاق افتاد.
- تحولاتی که در درون هلال طلایی اتفاق افتاد؛ برای مثال در ایران، با پیروزی انقلاب اسلامی مبارزهٔ جدی با کشت خشخاش شروع شد. در پاکستان در اواسط دههٔ ۱۹۸۰م آمریکا به دولت وقت پاکستان فشار آورد که کشت تریاک در مناطق مرزی با افغانستان را متوقف کند. با این تحولات، تولیدکنندگان افغانستان برای پرکردن شکاف عرضه و تقاضا در بازار جهانی مواد مخدر، انگیزه یافت تا تولید را افزایش دهد. با این وجود تریاک افغانستان در آزمایشگاههای پاکستان فرآوری و سپس از طریق مسیرهای ترانزیتی از آنجا به کشورهای عربی، آفریقا، اروپا و ایالات متحده فرستاده میشد.[۱۰۹]
منافع بازیگران در جنگ افغانستان علیه شوروی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]با توجه به قطع کامل کمکهای خارجی در ۱۹۹۲م بهگروههای مجاهدین و فقر حاکم بر جمعیت روستایی کشور، گروههای شبهنظامی موسوم به مجاهدین، بهویژه گروههای متمرکز در شرق و جنوب افغانستان، بهمنظور تأمین امکانات، مخارج جنگ، تأمین معیشت و دیگر نیازمندیهای خود به باندهای مافیایی پیوند خورده و به گسترش صنعت مواد مخدر رو آوردند و به تدریج، صنعت مواد مخدر، مهمترین منبع درآمد کشور شد و افغانستان بهعنوان بزرگترین تولیدکنندهٔ تریاک و گیاه خشخاش در جهان شناخته شد.[۱۱۰]
اشتغال و درآمدزایی مواد مخدر در افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]محصول خشخاش با کار بسیار فشرده و با تعداد بیشتری از نیروی کار بهدست میآید. برآوردها نشان میدهد که در هر هکتار مزرعهٔ خشخاش، بهصورت تقریبی ۳۵۰ نفر مشغول به کار میشوند. در دیگر فعالیتهای وابسته به تولید مواد مخدر، همانند برداشت، فرآوری، توزیع و ترانزیت هم اشتغال گستردهای فراهم میشود. در ۲۰۰۴م درآمد تولیدکنندگان از تریاک ۶۰۰میلیون دلار برآورد شده بود. درآمد قاچاقچیان و فرآوریکنندگان در همان سال تقریباً ۲٫۲ میلیارد دلار بوده است.[۱۱۱]
در مجموع، اقتصاد تریاک در برخی از سالها، بهصورت تقریبی بیش از یکسوم تولید ناخالص داخلی افغانستان بوده است. بر اساس آمار ۲۰۱۴م حدود ۲۶۰۰۰۰ هکتار از اراضی کشاورزی افغانستان به تولید خشخاش اختصاص داشته که این بخش، اشتغال ۴۱۱۰۰۰ نفر از مردم این کشور را فراهم کرده است.[۱۱۲]
براساس گزارش دفتر مبارزه با جرایم و مواد مخدر سازمان ملل، در ۲۰۲۲م درآمد کشاورزان افغانستانی، از کشت تریاک، با ۳ برابرافزایش به بیش از ۴ میلیارد دلار برآورد شده است؛ اما بخشی از این افزایش ۳ برابری ناشی از افزایش ۳۲درصدی کشت و افزایش قیمت مواد مخدر بوده است.[۱۱۳]
افزون بر این، درآمد حاصل از فروش مواد مخدر و گردش آن در اقتصاد رسمی، بسیاری از مشاغل را در بخشهای تولیدی و خدماتی فراهم میسازد. با این وجود، سهم افغانستان از درآمد جهانی ناشی از مواد افیونی بسیار اندک ارزیابی شده است.[۱۱۴]
طبقات ذینفع
[ویرایش | ویرایش مبدأ]بسیاری از طیفهای اجتماعی افغانستان، بهنحوی از درآمد هنگفت حاصل از اقتصاد مواد مخدر بهره میبرند. بهطور عمده خانوادههای شاغل در کشاورزی تریاک، زمینداران، کارگران فصلی، شبکههای تاجران، مقامات سیاسی، آژانسهای امنیتی و دولتی، شبهنظامیان خصوصی و گروههای شورشی، همگی از اقتصاد مواد مخدر بهره میبرند.[۱۱۵] با توجه به فقدان درآمد جایگزین پایدار برای این طیف گسترده که به درآمد مواد مخدر آلوده هستند، روند صعودی تولید تریاک حفظ شده است.[۱۱۶]
گستره فعالیتهای اقتصاد مواد مخدر افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]قندهار، هلمند، نیمروز، خوست، پکتیا و ننگرهار، مراکز اصلی تولید تریاک افغانستان است؛ اما تمرکز مبارزه با کشت خشخاش در این مناطق و از طرفی سودآوری فزایندهٔ آن، منجر به گسترش این پدیده در سراسر جغرافیای افغانستان شده و بسیاری از مردم در مناطق مختلف را به اقتصاد مواد مخدر پیوند زده است.[۱۱۷]
در ۲۰۲۲م وسیعترین مزارع خشخاش با وسعت بیش از ۱۰ هزار هکتار در ولایات هلمند، قندهار، بادغیس، اروزگان و فراه مشاهده شده که در ولایت بادغیس ۱۸۸درصد افزایش کشت، در ولایت ننگرهار ۱۵۹درصد افزایش کشت، در ولایت بلخ ۱۰۹درصد افزایش کشت و در ولایت قندهار ۷۲درصد افزایش کشت نسبت به سال ۲۰۲۱م گزارش شده است.[۱۱۸]
طبق گزارش دفتر سازمان ملل، حدود ۵۰درصد کشت تریاک افغانستان در ولایت نیمروز صورت میگیرد. مناطقی که در آن کاشت خشخاش صورت میگیرد بهطور طبیعی سایر فعالیتهای وابسته به اقتصاد مواد مخدر را نیز با خود همراه میکند و از نظر اشتغال و درآمد برای مردم منطقه اهمیت دارد.[۱۱۹]
آثار و هزینههای اقتصاد مواد مخدر
[ویرایش | ویرایش مبدأ]اقتصاد مواد مخدر مستلزم هزینههای فزایندهٔ اجتماعی است که میتوان آن را در قالب هزینههای فرهنگی، سیاسی، امنیتی، اقتصادی و منطقهای و بینالمللی تبیین و دستهبندی کرد.
الف) هزینههای فرهنگی و اخلاقی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]توسعهٔ فعالیتهای اقتصادی وابسته به مواد مخدر در افغانستان و اشتغال بسیاری از مردم در این زمینه، سبب شده است که این مسئله در فرهنگ عمومی هضم و عادی نشان داده شود و از آن در فرهنگ اجتماعی قبحزداییشود. این امر مستلزم آثار و هزینههای فرهنگی و اخلاقی است که همبستگی و سلامت روابط جمعی را در مخاطره قرار داده است. این هزینهها در اشکال گسترش جرایم و انواع بزهکاریهای اجتماعی، فروپاشی خانواده، اعتیاد و بیماری جسمی و روانی افراد در جامعه، آشکار شده و توسعه پیدا کرده و در نهایت بههزینههای اقتصادی منجر شده است.[۱۲۰]
ب) هزینههای سیاسی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]توسعه فعالیتهای اقتصادی وابسته به مواد مخدر، پیامدهای امنیتی، سیاسی در سطوح داخلی، منطقهای و بینالمللی بههمراه دارد. در سطح داخلی؛ امنیت و روند سیاسی و فعالیتهای دولت را تحت تأثیر قرار داده و برای تمامیت ارضی و استقلال کشور، تهدید بهشمار میآید. گروههای شورشی، قومی و جداییطلب از منابع مالی بهدست آمده میتوانند در راستای ممانعت از تقویت نهادهای دولتی و گسترش حاکمیت مرکزی و حتی مبارزه، اغتشاشات و براندازی علیه نظام سیاسی استفاده کنند. در سطوح منطقه و بینالملل، ترانزیت و تجارت موارد مخدر، تنشهای مرزی و سیاسی را در پی دارد.[۱۲۱]
ج) هزینههای اقتصادی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- هزینههای مستقیم؛ هزینههایی است که مصرفکننده بابت خرید مواد مخدر پرداخت میکند یا دولت برای مبارزه با مواد مخدر در هردو جانب عرضه و تقاضا، پرداخت میکند؛ بخشی از هزینههای پرداختی مستقیم دولت در جانب عرضه؛ شامل هزینههای نظامی و انتظامی در داخل کشور و مرزها، هزینههای دادرسی، قضایی و زندانها است. هزینههای پرداختی دولت در جانب تقاضا، شامل هزینههای ناشی از آسیب اجتماعی همانند هزینههای خدمات حمایتی،[۱۲۲] برگزاری کارگاههای آموزشی، هزینههای مربوط بهبرنامههای فرهنگی، مشارکتهای اجتماعی، هزینههای مربوط به مراکز ترک اعتیاد و بازپروری[۱۲۳] اختلالات روحی و روانی مصرفکننده و آسیبرسانی آنان به اموال عمومی، هزینههای مربوط به ارائهٔ خدمات بهداشتی، درمانی و بازسازی مراکز بازپروری و توانبخشی است.[۱۲۴]
- هزینههای غیرمستقیم؛ شامل هزینههای جانبی همانند کاهش بازدهی و بهرهوری معتادان در بازار کار، بیکاری ناشی از بیماریهای مربوط به مواد مخدر و هزینههایی است که از جهت نااطمینانی در فضای کسبوکار، تجارت، سرمایهگذاری و تعاملات بینالمللی اقتصاد و فرایندهای رشد و توسعه بر اقتصاد رسمی، تحمیل میشود.[۱۲۵] در این وضعیت، منابع مالی دولت کاهش یافته و دولت نمیتواند در جهت ارائه خدمات عمومی هزینه کند.[۱۲۶]
راهبردهای مبارزه با اقتصاد مواد مخدر
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در افغانستان بهدلیل فقدان امنیت و خدمات عمومی، از اقتصاد غیررسمی بهعنوان مکانیزم بقا و ادامه حیات استفاده میشود. امروزه تریاک، یکسوم فعالیتهای اقتصادی در افغانستان را به خود اختصاص داده است و مردم بیبضاعت، وابسته به اقتصاد تریاک هستند. صاحبنظران توصیه میکنند که برای استفادهٔ قانونی از نیروی اقتصاد غیررسمی، دولت از طریق فراهمآوری وامهای کوچک، توسعهٔ همکاری میان فعالان اقتصاد رسمی و غیررسمی، محیط بهتری برای سرمایهگذاری به وجود آورد و با ایجاد ارتباط میان بخشهای رسمی و غیررسمی، بر بخش غیررسمی نظارت کرده و فعالیتهای غیررسمی را مدیریت و از اقتصاد رسمی حمایت کند.[۱۲۷]
بر این اساس، رویکرد جامع در قبال مسئله مواد مخدر در افغانستان شامل توسعه و تقویت زیرساختهای اقتصادی و اجتماعی، ایجاد اشتغال، آموزش، مبارزه جدی با مزارع خشخاش و انهدام آزمایشگاههای تبدیل مواد، برنامههای پیشگیری و نظارت دقیق بر ورود پیشسازهای صنعتی خواهد بود که نیازمند همکاری و مشارکت همهجانبه کشورهای منطقه، بهدور از ملاحظات سیاسی است.[۱۲۸]
اقتصاد جنگی در افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]بحرانهای چنددههٔ اخیر و سابقهٔ طولانی آن در افغانستان، منجر به شکلگیری اقتصاد جنگی در این کشور شده است. در این نظام اقتصادی، منافع بسیاری از بازیگران - از تولیدکنندگان تریاک و قاچاقچیان مواد مخدر تا شبکههای وابسته به آنها - به تداوم جنگ و بحران در این کشور گره خورده است. این گروهها با بهرهبرداری از وضعیت ناامن، سودهای کلانی به دست آوردهاند.
یکی از پیامدهای اقتصاد جنگی، انتقال کانونهای تجاری از مراکز شهری به مناطق مرزی بوده که امکان فعالیتهای غیرقانونی را فراهم میکرده است. قاچاق دوطرفهٔ کالا (ورود کالاهای خارجی به افغانستان و صدور مواد مخدر به بازارهای جهانی) به یکی از ارکان اصلی این اقتصاد تبدیل شده است. در این میان، سودآورترین بخشها به ترتیب شامل: تولید و تجارت مواد مخدر، قاچاق کالاهای مختلف، قاچاق انسان، قاچاق سلاح و دیگر فعالیتهای غیرقانونی میشود. این الگوی اقتصادی ناسالم، ثبات و توسعه افغانستان را تحت تأثیر قرار داده و به تشدید چرخهٔ خشونت و ناامنی در این کشور دامن زده و کشورهای همسایه را نیز درگیر کرده است.[۱۲۹]
پانویس
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- ↑ نیکزاد و دیگران، «تحلیل همبستگی فضایی رشد بخش کشاورزی و غیر کشاورزی در نواحی اقتصادی-کشاورزی افغانستان»، وبسایت مگیران.
- ↑ «نقش زراعت در اقتصاد»، وبسایت روزنامه 8 صبح.
- ↑ «دیپارتمنت تکنالوژی مواد غذایی»، وبسایت دانشگاه هرات.
- ↑ «صنایع تبدیلی چیست و چه کاربردی دارد؟»، وبسایت اگرینت.
- ↑ بانویی و ویسی «بررسی جایگاه بخش صنایع وابسته به کشاورزی در اقتصاد استان کرمانشاه با استفاده از رویکرد داده و ستانده»، 1393ش، ص20-30.
- ↑ «صنایع تبدیلی چیست و چه کاربردی دارد؟»، وبسایت اگرینت.
- ↑ «یک شرکت تولیدی پوشاک در غرب کابل افتتاح شد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ «سهم 45 تا 96 درصدی بخش کشاورزی از تولید و اشتغال کشورهای درحال توسعه»، وبسایت خبرگزاری فارس.
- ↑ محمدی و دیگران، «بررسی و تحلیل ساختار توپوگرافی و هایدرولوژی افغانستان با استفاده ازGIS»، سال 2020م، ص234-235.
- ↑ «کشاورزی افغانستان در بیم و امید فرصتها و چالشها»، وبسایت خبرگزاری جوان.
- ↑ علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، 1395ش، ص373.
- ↑ نیکزاد، «ضرورت بازنگری اقتصادی به بخش کشاورزی»، وبسایت شبکه اطلاعرسانی افغانستان.
- ↑ «پوشش گیاهی افغانستان»، وبسایت شبکۀ اطلاعرسانی افغانستان.
- ↑ «پوشش گیاهی افغانستان»، وبسایت شبکۀ اطلاعرسانی افغانستان.
- ↑ «معرفی جنگلات طبیعی افغانستان و طروق حفاظت از آن»، وبسایت زراعت با مبارزه با گرسنگی.
- ↑ علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، 1395ش، ص374-375.
- ↑ «کشاورزی افغانستان در بیم و امید فرصتها و چالشها»، وبسایت خبرنگاران جوان.
- ↑ ف-س، «زنان زراعتپیشه افغانستان؛ محدودیتها و چالشها»، وبسایت روزنامه 8 صبح.
- ↑ علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، 1395ش، ص375.
- ↑ علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، 1395ش، ص375.
- ↑ رسولی، «تحلیلی از حجم صادرات، واردات و مقدار تولیدات میوه جات تازه در سطح کشور و تنظیم این سه روند برای توسعه صادرات»، 1396ش. ص5.
- ↑ علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، 1395ش، ص375.
- ↑ علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، 1395ش، ص379.
- ↑ «عکس گلهای افغانستان»، وبسایت نودی.
- ↑ «روز جهانی زنبور عسل؛ صادرات عسل افغانستان راه خود را به امارات و هند باز کرد»، خبرگزاری آریانا
- ↑ رسولی، «تحلیلی از حجم صادرات، واردات و مقدار تولیدات میوه جات تازه در سطح کشور و تنظیم این سه روند برای توسعه صادرات»، 1396ش. ص7.
- ↑ رسولی، «تحلیلی از حجم صادرات، واردات و مقدار تولیدات میوه جات تازه در سطح کشور و تنظیم این سه روند برای توسعه صادرات»، 1396ش. ص4-5.
- ↑ «افغانستان چه زمانی در تولید گندم خودکفا میشود»، وبسایت معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه ایران.
- ↑ «ساز ناکوک ایران و افغانستان بر سر حقابه»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «چرا افغانستان با حجم بی پایان و فزاینده ای از مشکلات مواجه است؟»، وبسایت کلکین.
- ↑ «افغانستان چه زمانی در تولید گندم خودکفا میشود»، وبسایت معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه ایران.
- ↑ «مدیریت منابع آبی در افغانستان»، وبسایت انجنیری ساختمان.
- ↑ «افغانستان چه زمانی در تولید گندم خودکفا میشود»، وبسایت معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه ایران.
- ↑ الفت، «زیرساختهای اقتصادی افغانستان»، وبسایت معلومات عمومی.
- ↑ «وضعیت اشتغال زنان در افغانستان: فرصتهای شغلی در افغانستان در اختیار مردان است.»، وبسایت مگیران.
- ↑ «افغانستان چه زمانی در تولید گندم خودکفا میشود»، وبسایت معاونت دپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه ایران.
- ↑ «مالداری»، وبسایت و زارت زراعت، آبیاری و مالداری.
- ↑ علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، 1395ش، ص375-359.
- ↑ علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، 1395ش، ص375-359.
- ↑ علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، 1395ش، ص375-359.
- ↑ علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، 1395ش، ص375-359.
- ↑ «دامپروری در افغانستان»، وبسایت دانشنامه عمومی.
- ↑ علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، 1395ش، ص385.
- ↑ علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، 1395ش، ص385-386.
- ↑ «صنعت گردشگری در افغانستان از ماجراجویی مارکوپولو تا تخریب آثار باستانی»، خبرگزاری میزان.
- ↑ «فرصتها و چالشهای صنعت گردشگری افغانستان»، وبسایت مرکز بینالمللی مطالعات صلح.
- ↑ «صنعت گردشگری در افغانستان از ماجراجویی مارکوپولو تا تخریب آثار باستانی»، خبرگزاری میزان.
- ↑ «فرصتها و چالشهای صنعت گردشگری افغانستان»، وبسایت مرکز بینالمللی مطالعات صلح.
- ↑ «صنعت گردشگری در افغانستان از ماجراجویی مارکوپولو تا تخریب آثار باستانی»، خبرگزاری میزان
- ↑ علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، 1395ش، ص385-386.
- ↑ «صنعتیشدن چیست»، اقتصاد آنلاین.
- ↑ «انواع صنایع در افغانستان»، وبسایت اکونومیک سمینار.
- ↑ «انواع صنایع در افغانستان»، وبسایت اکونومیک سمینار.
- ↑ غبار، افغانستان در مسیر تاریخ، 1967م، ج1، ص17-30.
- ↑ مجددی، صفحهای از تاریخ معاصر افغانستان، 2020م، ص60-73.
- ↑ مجددی، صفحهای از تاریخ معاصر افغانستان، 2020م، ص60-73.
- ↑ امیری، نگاهی بر اوضاع اقتصادی افغانستان، 1379ش. ص26.
- ↑ مجددی، صفحهای از تاریخ معاصر افغانستان 2020م ص314-315.
- ↑ غبار، افغانستان در مسیر تاریخ، ج1، ص23.
- ↑ امیری، نگاهی بر اوضاع اقتصادی افغانستان، 1379ش. ص28.
- ↑ «ظاهرشاه در ۴۰ سال حکومت خوب کار کرد»، وبسایت شبکه اطلاعرسانی افغانستان.
- ↑ امیری، نگاهی بر اوضاع اقتصادی افغانستان، 1379ش. ص27.
- ↑ , Document of the World Bank,” Industrial Sector Review of Afghanistan. ” June 1977, page 1.
- ↑ امیری، نگاهی بر اوضاع اقتصادی افغانستان، 1379ش. ص26.
- ↑ امیری، نگاهی بر اوضاع اقتصادی افغانستان، 1379ش. ص26.
- ↑ مسعود، «افغانستان در نشیب و فرازهای بحران اقتصادی»، 1380ش، ص302
- ↑ “Afghanistan GDP: % of GDP: Gross Value Added: Industry” 2003-2021.
- ↑ ورستان، «واکاوی اقتصاد افغانستانِ تحت حاکمیت طالبان»، وبسایت مؤسسه مطالعات راهبردی شرق.
- ↑ «فرصتها و چالشها برای توسعه اقتصادی افغانستان»، وبسایت شبکه اطلاعرسانی افغانستان.
- ↑ فقیهی، «چالشهای سرمایهگذاری در افغانستان»، وبسایت خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ «گزارش وضیعت عمومی انکشاف زیربنایی پارکهای صنعتی کشور»، 1399ش، ص2.
- ↑ «گزارش وضیعت عمومی انکشاف زیربنایی پارکهای صنعتی کشور»، 1399ش، ص2.
- ↑ «مروری بر ظرفیتها و امکانات اقتصادی شمال افغانستان»، وبسایت معاونت دپلماسی اقتصادی وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران.
- ↑ «گزارش وضیعت عمومی انکشاف زیربنایی پارکهای صنعتی کشور»، وبسایت وزارت صنعت، تجارت و ریاست عمومی پارکهای صنعتی وامور صنایع افغانستان، 1399ش.
- ↑ «کارشناس مطالعات امکانسنجی پارکهای صنعتی»، وبسایت وزارت صنعت و تجارت افغانستان.
- ↑ «اقتصاد روستایی چیست»، وبسایت پالایش کود.
- ↑ Maletta & Favre,”AGRICULTURE AND FOOD PRODUCTION IN POST-WAR AFGHANISTAN”,2002-2003, p2.
- ↑ فائز و دیگران، «شناسایی و رتبهبندی عوامل مؤثر بر توسعهٔ پایدار روستایی در افغانستان»، 1401ش، ص218.
- ↑ «پایان یک برنامه و آغاز فصل نو برای توسعۀ روستاها»، وبسایت روزنامۀ 8 صبح.
- ↑ کرمی دهکردی و میانی، «شناسایی و طراحی رهیافت معیشت پایدار مکمل در نواحی روستایی کشور افغانستان مورد: شهرستان اندر در استان غزنی»، 1399ش، ص238.
- ↑ فائز و دیگران، «شناسایی و رتبهبندی عوامل مؤثر بر توسعه پایدار روستایی در افغانستان»، 1401ش، ص218.
- ↑ «اقلیم آب و هوای افغانستان»، وبسایت شبکه اطلاعرسانی افغانستان.
- ↑ «تحلیلی بر هیدروهژمونی افغانستان»، وبسایت مطالعات راهبردی شرق.
- ↑ «جاهای دیدنی افغانستان»، وبسایت یومگ.
- ↑ «جمعیت و تعداد نفوس افغانستان»، وبسایت در هوای عدالت.
- ↑ شایق و دیگران، «بررسی چالشهای توسعهٔ روستایی افغانستان و راهکارهای رفع آن»، 1399ش، ص8-11.
- ↑ کرمی دهکردی و میانی، «ژرفنگری کیفی چالشهای معیشت پایدار مناطق روستایی با استفاده از نرمافزار، روستاهای شمالی شهرستان اندر، استان غزنی در کشور افغانستان»، 1399ش، ص242.
- ↑ شایق و دیگران، «بررسی چالشهای توسعهٔ روستایی افغانستان و راهکارهای رفع آن»، 1399ش، ص6-11.
- ↑ شایق و دیگران، «بررسی چالشهای توسعهٔ روستایی افغانستان و راهکارهای رفع آن»، 1399ش، ص11-16.
- ↑ شایق و دیگران، «بررسی چالشهای توسعهٔ روستایی افغانستان و راهکارهای رفع آن»، 1399ش، ص13.
- ↑ فائز و دیگران، «شناسایی و رتبهبندی عوامل مؤثر بر توسعهٔ پایدار روستایی در افغانستان»، 1401ش، ص218.
- ↑ یزدانپناه درو و دیگران، «تحلیل ژئوپولیتیکی چشمانداز آمایش سرزمین در کشور افغانستان و ارائه مدل راهبردی»، 1398ش.
- ↑ شایق و دیگران، «بررسی چالشهای توسعه روستایی افغانستان و راهکارهای رفع آن»، 1399ش، ص13-18.
- ↑ فائز و دیگران، «شناسایی و رتبهبندی عوامل مؤثر بر توسعهٔ پایدار روستایی در افغانستان»، 1401ش، ص223-225.
- ↑ کرمی دهکردی و میانی، «شناسایی و طراحی رهیافت معیشت پایدار مکمل در نواحی روستایی کشور افغانستان مورد: شهرستان اندر در استان غزنی»، 1399ش، ص249.
- ↑ فائز و دیگران، «شناسایی و رتبهبندی عوامل مؤثر بر توسعهٔ پایدار روستایی در افغانستان»، 1401ش، ص226.
- ↑ فائز و دیگران، «شناسایی و رتبهبندی عوامل مؤثر بر توسعهٔ پایدار روستایی در افغانستان»، 1401ش، ص233-238.
- ↑ فائز و دیگران، «شناسایی و رتبهبندی عوامل مؤثر بر توسعه پایدار روستایی در افغانستان»، 1401ش، ص232.
- ↑ ، رئیسدانا، «بازار مواد مخدر در ایران، قیمت، مصرف، و تأثیرگذاری تولید خارجی»، 1381ش، ص92-96.
- ↑ «اقتصاد جرمی، افغانستان را با چالش مواجه کرده است»، خبرگزاری پژواک.
- ↑ ، «اقتصاد افغانستان 5 سال پس از اشغال همچنان بر کشت خشخاش استوار است»، خبرگزاری فارس.
- ↑ نوروزی، «جایگاه مواد مخدر در اقتصاد افغانستان»، خبرگزاری شرق.
- ↑ بیات، «اقتصاد تریاک و مقایسه دوطالبان»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ بیات، «اقتصاد تریاک و مقایسه دوطالبان»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ بیات، «اقتصاد تریاک و مقایسه دوطالبان»، خبرگزاری ایرنا
- ↑ ، «نگاهی به تاریخچۀ تولید تریاک در افغانستان»، وبسایت روزنامۀ اعتماد.
- ↑ «رشد 56 هزار هکتاری کشت خشخاش در نخستین سال حکمرانی طالبان»، وبسایت روزنامه اعتماد.
- ↑ نوروزی، «جایگاه مواد مخدر در اقتصاد افغانستان»، خبرگزاری شرق.
- ↑ نوروزی، «جایگاه مواد مخدر در اقتصاد افغانستان»، خبرگزاری شرق.
- ↑ نوروزی، «جایگاه مواد مخدر در اقتصاد افغانستان»، خبرگزاری شرق.
- ↑ نوروزی، «جایگاه مواد مخدر در اقتصاد افغانستان»، خبرگزاری شرق.
- ↑ «قیمت تریاک به پایینترین حد خود رسید»، وبسایت تابناک.
- ↑ «افزایش 3 برابری درآمد کشاورزان افغان بابت کشت تریاک»، خبرگزاری فرارو.
- ↑ «سهم افغانها از مواد مخدر 5 درصد سود و بدنامی است/ 95 درصد به کام مافیا»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «درآمدزایی برخی از مقامات دولتی افغانستان از کشت و قاچاق مواد مخدر»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ نوروزی، «جایگاه مواد مخدر در اقتصاد افغانستان»، خبرگزاری شرق.
- ↑ ، بندریان، «بررسی پدیدهٔ قاچاق مواد مخدر و ضرورت مطالعات آمایشی منطقهٔ مرزی ایران و افغانستان برپایهٔ ایجاد چند ناحیهٔ حایل بین مرزی»، 1391ش، ص236.
- ↑ «رشد 56 هزار هکتاری کشت خشخاش در نخستین سال حکمرانی طالبان»، وبسایت روزنامه اعتماد.
- ↑ ، «65 میلیارد دلار. درآمد حاصل از فروش موادمخدر افغانستان»، پایگاه اطلاعرسانی دولت.
- ↑ ، یزدانی و بدخشان، «تأثیر تولید و تجارت مواد مخدر بر کاهش امنیت در افغانستان»، 1393ش، ص130-134.
- ↑ ، محمدی و غنچی، «چالشهای ژئوپلیتیکی مواد مخدر درجنوب غرب آسیا، با تأکید بر ایران، پاکستان و افغانستان»، 1385ش، ص100-109.
- ↑ «وضعیت بحرانی معتادین و تدابیر ناکارای حکومت»، وبسایت تحلیلگران افغانستان.
- ↑ «سازمان ملل از 24 مرکز ترک اعتیاد در افغانستان حمایت میکند»، خبرگزاری آوا.
- ↑ «برنامه جدید سازمان ملل برای بازپروری معتادان در افغانستان»، وبسایت باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ ، مختاریان و هاشمی، «اقتصاد مواد مخدر و برآورد هزینه در ایران»، 1389 ش، ص157-165.
- ↑ ، اسدزاده و جلیلی، «اقتصاد سایه و نابرابری درآمدی در ایران»، 1394ش، ص96-100.
- ↑ «گزارش بانک جهانی، فقر، خشونت، تجارت مواد مخدر و اقتصاد غیررسمی موانع موجود در روند توسعه اقتصادی افغانستان است»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «مبارزه با مواد مخدر چه قدر هزینه روی دست ایران میگذارد؟»، وبسایت ستاد مبارزه با مواد مخدر.
- ↑ علیآبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، 1395ش، ص411-412.
منابع
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- اخلاقی، ابراهیم، «پوشش گیاهی افغانستان»، وبسایت شبکه اطلاعرسانی افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۳۱ فروردین ۱۳۹۵ش.
- اسدزاده، احمد و جلیلی، زهرا، «اقتصاد سایه و نابرابری درآمدی در ایران»، فصلنامه مدلسازی اقتصادی، شمارهٔ ۳۰، تابستان ۱۳۹۴ش.
- «افزایش ۳ برابری درآمد کشاورزان افغان بابت کشت تریاک»، خبرگزاری فرارو، تاریخ درج مطلب: ۷ آذر ۱۴۰۲ش.
- «افغانستان چه زمانی در تولید گندم خودکفا میشود»، وبسایت معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه ایران، تاریخ درج مطلب: ۲۴ اردیبهشت، ۱۳۹۹ش.
- «اقتصاد افغانستان ۵ سال پس از اشغال همچنان بر کشت خشخاش استوار است»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۲۴ اردیبهشت ۱۳۸۵ش.
- «اقتصاد جرمی، افغانستان را با چالش مواجه کرده است»، خبرگزاری پژواک، تاریخ درج مطلب: ۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۴ش.
- «اقتصاد روستایی چیست»، وبسایت پالایش کود، تاریخ درج مطلب ۲۷ آبان ۱۳۹۹ش.
- «اقتصاد کشاورزی»، وبسایت تجارت فردا، تاریخ درج مطلب: ۲۵ آبان ۱۳۹۲ش.
- «اقلیم آب و هوای افغانستان»، وبسایت شبکهٔ اطلاعرسانی افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۱۳ اسفند ۱۴۰۲ش.
- الفت، تیمورشاه، «زیرساختهای اقتصادی افغانستان»، وبسایت معلومات عمومی، تاریخ درج مطلب: ۱ خرداد ۱۳۸۹ش.
- امیری، عبدالحق، نگاهی بر اوضاع اقتصادی افغانستان در دو دههٔ اخیر، پشاور، کتابخانههای اریک، ۱۳۷۹ش.
- «انواع صنایع در افغانستان»، وبسایت بلاک اسکای، تاریخ درج مطلب: ۱۷ مرداد ۱۳۹۳ش.
- اویس، عبدالوهاب و دیگران، «بررسی و تحلیل ساختار توپوگرافی و هایدرولوژی افغانستان با استفاده ازGIS»، مجله بینالمللی مطالعات عالی دانشگاهی، سال ۲۰۲۰م.
- «برنامهٔ جدید سازمان ملل برای بازپروری معتادان در افغانستان»، وبسایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۹ فروردین ۱۴۰۲ش.
- «پایان یک برنامه و آغاز فصل نو برای توسعهٔ روستاها»، وبسایت روزنامه ۸ صبح، تاریخ درج مطلب: ۴ مهر ۱۳۹۵ش.
- «پایینبودن سهم کشاورزی و صنعت در تولید ناخالص کشور»، خبرگزاری طلوع، تاریخ درج مطلب: ۲۴ مهر ۱۳۹۵ش.
- «پرورش کرم ابریشم در قندوز کاهش یافته است.»، خبرگزاری آوا، تاریخ درج مطلب: ۱۴ اردیبهشت ۱۳۹۳ش.
- «تحلیلی بر هیدروهژمونی افغانستان»، وبسایت مطالعات راهبردی شرق، تاریخ درج مطلب: ۲۹ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
- «تنها ۳۰ درصد زمینهای کشاورزی افغانستان زیر کشت است؛ ۴۵ درصد آب هدر میرود»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۳۰ آذر ۱۳۹۴ش.
- «جاهای دیدنی افغانستان»، وبسایت یومگ، تاریخ درج مطلب: ۱۱ دی ۱۴۰۱ش.
- «جمعیت و تعداد نفوس افغانستان»، وبسایت در هوای عدالت، تاریخ درج مطلب: ۱۴ دی ۱۳۹۳ش.
- «چرا افغانستان با حجم بی پایان و فزایندهای از مشکلات مواجه است؟»، وبسایت کلکین، تاریخ درج مطلب: ۲۷ دی ۱۴۰۲ش.
- «دامپروری در افغانستان»، وبسایت شبکهٔ اطلاعرسانی افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۱ش.
- «درآمدزایی برخی از مقامات دولتی افغانستان از کشت و قاچاق مواد مخدر»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۶ش.
- رزاق، حمید، «وضعیت اشتغال زنان در افغانستان: فرصتهای شغلی در افغانستان در اختیار مردان است»، وبسایت مگیران، تاریخ درج مطلب: ۱۹ آذر ۱۳۸۵ش.
- رسولی، معراجالدین، «تحلیلی از حجم صادرات، واردات و مقدار تولیدات میوهجات تازه در سطح کشور و تنظیم این سه روند برای توسعه صادرات»، تاریخ درج مطلب: ۱۵ آذر ۱۳۹۶ش.
- «رشد ۵۶ هزار هکتاری کشت خشخاش در نخستین سال حکمرانی طالبان»، وبسایت روزنامهٔ اعتماد، تاریخ درج مطلب: ۱۹ بهمن ۱۴۰۱ش.
- «روز جهانی زنبور عسل؛ صادرات عسل افغانستان راه خود را به امارات و هند باز کرد»، خبرگزاری آریانا، تاریخ درج مطلب: ۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۹ش.
- «زنان زراعتپیشه افغانستان؛ محدودیتها و چالشها»، خبرگزاری ۸ صبح، تاریخ درج مطلب: ۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- «ساز ناکوک ایران و افغانستان بر سر حقابه»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲ خرداد ۱۴۰۲ش.
- «سازمان ملل از ۲۴ مرکز ترک اعتیاد در افغانستان حمایت میکند»، خبرگزاری آوا، تاریخ درج مطلب: ۱۰ فروردین ۱۴۰۲ش.
- «سهم ۴۵ تا ۹۶ درصدی بخش کشاورزی از تولید و اشتغال کشورهای در حال توسعه»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۲ شهریور، ۱۳۹۱ش.
- «سهم افغانها از مواد مخدر ۵ درصد سود و بدنامی است/ ۹۵ درصد به کام مافیا»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۱۲ اردیبهشت ۱۳۹۱ش.
- شایق، محمدآصف و دیگران، «بررسی چالشهای توسعهٔ روستایی افغانستان و راهکارهای رفع آن»، فصلنامه پژوهشهای روستایی، ۱۳۹۹ش.
- «صنایع تبدیلی چیست و چه کاربردی دارد؟»، وبسایت اگرینت، تاریخ درج مطلب: ۲۰ دی ۱۴۰۲ش.
- «صنعت گردشگری در افغانستان از ماجراجویی مارکوپولو تا تخریب آثار باستانی»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: ۱۰ مهر ۱۳۹۶ش.
- «صنعتیشدن چیست» اقتصاد آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۱ مهر ۱۴۰۲ش.
- طنین، ظاهر، «افغانستان در قرن بیستم»، تهران، عرفان، ۱۳۸۳ش.
- «ظاهرشاه در ۴۰ سال حکومت خوب کار کرد»، وبسایت شبکه اطلاعرسانی افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۲۵ خرداد ۱۴۰۱ش.
- «عکس گلهای افغانستان»، وبسایت نودی، تاریخ درج مطلب: ۵ سپتامبر ۲۰۲۱م.
- علیآبادی، علیرضا، جامعه و فرهنگ افغانستان، تهران، مؤسسه فرهنگی هنری و انتشاراتی بینالمللی الهدی، ۱۳۹۵ش.
- غبار، میرمحمد، افغانستان در مسیر تاریخ، کابل، مطبعه عمومی، ۱۹۶۷م.
- فائز، ولیمحمد و دیگران، «شناسایی و رتبهبندی عوامل مؤثر بر توسعه پایدار روستایی در افغانستان»، مجلهٔ اقتصاد و توسعه منطقهای، شمارهٔ ۲۹، خرداد ۱۴۰۱ش.
- «فراز و فرود کشاورزی در افغانستان»، وبسایت ایران کشاورزی، تاریخ درج مطلب: ۲ تیر ۱۳۹۸ش.
- «فرصتها و چالشها برای توسعه اقتصادی افغانستان»، وبسایت شبکه اطلاعرسانی افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۱۷ مهر ۱۳۹۵ش.
- «فرصتها و چالشهای صنعت گردشگری افغانستان»، وبسایت مرکز بینالمللی مطالعات صلح، تاریخ ۱۷ بهمن ۱۳۹۸ش.
- فقیهی، خداداد، «چالشهای سرمایهگذاری در افغانستان»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۹ آذر ۱۳۹۳ش.
- «قیمت تریاک به پایینترین حد خود رسید»، وبسایت تابناک، تاریخ درج مطلب: ۱۵ آذر ۱۳۹۳ش.
- «کارشناس مطالعات امکانسنجی پارکهای صنعتی»، وبسایت وزارت صنعت و تجارت افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۱۶ خرداد ۱۴۰۰ش.
- کرمی دهکردی، مهدی و میانی عبدالمتین، «ژرفنگری کیفی چالشهای معیشت پایدار مناطق روستایی با استفاده از نرمافزار، روستاهای شمالی شهرستان اندر، استان غزنی در کشور افغانستان»، برنامهریزی و آمایش فضا، تاریخ درج مطلب: ۱ خرداد ۱۴۰۰ش.
- «کشاورزی افغانستان در بیم و امید فرصتها و چالشها»، خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۶ فروردین ۱۳۹۵ش.
- گزارش بانک جهانی، «فقر، خشونت، تجارت مواد مخدر و اقتصاد غیررسمی موانع موجود در روند توسعه اقتصادی افغانستان است»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۱۷ مهر ۱۳۸۳ش.
- «مبارزه با مواد مخدر چه قدر هزینه روی دست ایران میگذارد؟»، وبسایت ستاد مبارزه با مواد مخدر، تاریخ درج مطلب: ۲۱ اسفند ۱۳۹۱ش.
- «مبارزه مواد مخدر نیازمند بسترهای مناسب فرهنگی و اجتماعی است»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۷ تیر ۱۴۰۱ش.
- مجددی، فضل محمد غنی، صفحهای از تاریخ معاصر افغانستان ۱۹۰۰–۱۹۳، آمریکا، ناشر فقه اسلامی، ۲۰۲۰م.
- محمدی، حمیدرضا و غنچی، محمد، چالشهای ژئوپلیتیکی مواد مخدر درجنوب غرب آسیا (با تأکید بر ایران، پاکستان و افغانستان)، فصلنامه بینالمللی ژئوپلیتیک، فروردین سال ۱۳۸۵ش.
- مختاریان، حسین وهاشمی، علی، «اقتصاد مواد مخدر و برآورد هزینه در ایران»، مجله بررسی مسایل اجتماعی ایران، شماره ۴، زمستان ۱۳۸۹ ش.
- «مدیریت منابع آبی در افغانستان»، وبسایت انجنیری ساختمان، تاریخ درج مطلب: ۲۳ اسفند ۱۴۰۰ش.
- «مروری بر ظرفیتها و امکانات اقتصادی شمال افغانستان»، وبسایت معاونت دپلماسی اقتصادی وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران، تاریخ درج مطلب: ۲۲ آبان ۱۴۰۰ش.
- مسعود، سید، افغانستان در نشیب و فرازهای بحران اقتصادی، پشاور، میوند، ۱۳۸۰ش.
- «معرفی جنگلات طبیعی افغانستان و طروق حفاظت از آن»، وبسایت زراعت با مبارزه با گرسنگی، تاریخ درج مطالب: ۱ بهمن ۱۳۹۰ش.
- «میزان واردات محصولات کشاورزی، سالانه به ۳ میلیارد دالر میرسد»، خبرگزاری جمهور، تاریخ درج مطلب: ۲۲ مهر ۱۳۹۴ش.
- «نقش اقتصاد روستایی در اقتصاد کشور»، وبسایت مهرارقام رایانی، تاریخ درج مطلب: ۱۴ اسفند ۱۴۰۲ش.
- «نقش زراعت در اقتصاد»، روزنامهٔ ۸ صبح، تاریخ درج مطلب: ۱۷ مرداد ۱۳۹۷ش.
- «نگاهی به تاریخچه تولید تریاک در افغانستان»، وبسایت روزنامه اعتماد، تاریخ درج مطلب: ۵ تیر ۱۳۹۸ش.
- نوروزی، مجتبی، «جایگاه مواد مخدر در اقتصاد افغانستان»، خبرگزاری شرق، تاریخ درج مطلب: ۱ خرداد ۱۴۰۱ش.
- نیکزاد، مجتبی و دیگران، «تحلیل همبستگی فضایی رشد بخش کشاورزی و غیر کشاورزی در نواحی اقتصادی-کشاورزی افغانستان»، وبسایت مگیران، تاریخ درج مطلب: زمستان ۱۳۹۹ش.
- نیکزاد، مجتبی، «ضرورت بازنگری اقتصادی به بخش کشاورزی»، وبسایت شبکهٔ اطلاعرسانی افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۵ دی ۱۳۹۲ش.
- «واکسیناسیون دهها هزار دام در برابر لمپیاسکین (آبله گاو) در بادغیس آغاز شد»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۵ خرداد ۱۴۰۲ش.
- ورستان، توحید، «واکاوی اقتصاد افغانستانِ تحت حاکمیت طالبان»، وبسایت مؤسسه مطالعات راهبردی شرق، تاریخ درج مطلب: ۶ شهریور ۱۴۰۲ش.
- «وضعیت بحرانی معتادین و تدابیر ناکارای حکومت»، وبسایت تحلیلگران افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۱۶ شهریور ۱۳۹۵ش.
- «ویژهنامه سراسری صنایع غذایی، کشاورزی و صنایع وابسته»، وبسایت روزنامهٔ دنیای اقتصاد، تاریخ درج مطلب: ۲۰ دی ۱۴۰۲ش.
- «یک شرکت تولیدی پوشاک در غرب کابل افتتاح شد»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۳ بهمن ۱۴۰۲ش.
- یزدانپناه درو، کیومرث و دیگران، «تحلیل ژئوپولیتیکی چشمانداز آمایش سرزمین در کشور افغانستان و ارائه مدل راهبردی»، فصلنامه علمی ـ پژوهشی و بینالمللی انجمن جغرافیایی ایران، پاییز ۱۳۹۸ش.
- یزدانی، عنایت الله و بدخشان، مجتبی، «تأثیر تولید و تجارت مواد مخدر بر کاهش امنیت در افغانستان»، پژوهشنامه سیاست بینالملل، پاییز و زمستان ۱۳۹۳ش.
- «۶۵ میلیارد دلار؛ درآمد حاصل از فروش مواد مخدر افغانستان»، پایگاه اطلاعرسانی دولت، تاریخ درج مطلب: ۹ دی، ۱۴۰۲ش.
- “Afghanistan GDP: % of GDP: Gross Value Added: Industry” 2003-2021. Date of review: 15 February 2024.
- , Document of the World Bank,” Industrial Sector Review of Afghanistan. ” June 1977, page 1.
- Hector Maletta - Raphy Favre,”AGRICULTURE AND FOOD PRODUCTION IN POST-WAR AFGHANISTAN”,2002-2003, AFGHANISTAN Ministry of Agriculture and Animal Husbandry