پیشنویس:یوگا: تفاوت میان نسخهها
imported>Aliazad بدون خلاصۀ ویرایش |
imported>شاهرودی +رده:ورزشها، +رده:فلسفه هندوئیسم، +رده:مراقبه، +رده:میراث فرهنگی ناملموس، +رده:بهداشت روان (هاتکت)، ابرابزار |
||
| (۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
''' | '''{{درشت|یوگا}}'''؛ [[ورزش|ورزشی]] با هدف ایجاد [[آرامش]] و هماهنگی جسم و روان. | ||
یوگا در خاستگاه [[هند|هندیِ]] خود، گونهای از ریاضت برای مهار نفس دانسته میشود و هشت | یوگا در خاستگاه [[هند|هندیِ]] خود، گونهای از ریاضت برای مهار نفس دانسته میشود و هشت مرحلهٔ متفاوت برای آن تعریف شده است. امروزه یوگا را بهمثابه ورزشی در نظر میگیرند که به تقویت [[اعضای بدن]]، [[آرامش ذهن]] و درمان برخی بیماریها کمک میکند. [[سازمان ملل]] روز ۲۱ ژوئن برابر با اول تیر را روز جهانی یوگا اعلام کرده است. با وجود این، انتقاداتی به پشتوانهٔ فکری، بعضی تمرینات و جنبهٔ تجاری یوگا وارد شده است. | ||
==مفهومشناسی== | == مفهومشناسی == | ||
واژه یوگا از | واژه یوگا از کلمهٔ یوغ گرفته شده و منظور از آن پذیرش یوغ ریاضت برای مهار نفس و پیوستن به حقیقت مطلق است. یوگا را تلاش برای رسیدن به تابش نور [[رستگاری]] و اشراق معرفی کردهاند.<ref>سعیدیان، دائرةالمعارف بزرگ نو، 1386ش، ج10، ص9609.</ref> برخی ریشهٔ این واژه را از کلمه سانسکریتی یوج ((yuj دانستهاند که به معنای پیوستگی، اتحاد و ترکیبشدن است. مقصود از یوگا در این نظر، یکیشدن و ازمیانبردن دوگانگیهای ذهن، جسم و روح است. یوگا با چنین مفهومی در پی آن است که تضادهای درونی [[انسان]] در ارتباط با غرایز، عواطف، [[احساسات]] و عقاید را از میان بردارد و به هماهنگی بین فرد و [[محیط]] بپردازد.<ref>دیتی و دیگران، شفابخشی با یوگا، 1378ش، ص26.</ref> | ||
==مراحل یوگا== | == مراحل یوگا == | ||
در آیین هندی اصطلاح یوگا برای هر شیوه زاهدانه و روش مراقبه استفاده میشود.<ref>الیاده، «یوگا»، | در آیین هندی اصطلاح یوگا برای هر شیوه زاهدانه و روش مراقبه استفاده میشود.<ref>الیاده، «یوگا»، 1386ش، ص98.</ref> به ترتیب هشت مرحله در فرایند یوگا وجود دارد. | ||
{{درشت|مرحلهٔ یاما}}؛ نظم اجتماعی یا محدودیت در اعمال و رفتار که عموم باید انجام دهند. | |||
{{درشت|نیاما}}؛ شیوههای نظم فردی و مشاهدات است. پرستش پروردگار و عشق بیواسطه به خدا در این مرحله قرار دارد. | |||
{{درشت|آسانا}}؛ طرز نشستن، ورزشهای جسمی و ماندن در یک وضعیت مشخص است که به استواری بدن و تعادل روان میانجامد. | |||
{{درشت|پرانایاما}}؛ تمرینهای تنفسی. | |||
{{درشت|پراتیآهارا}}؛ توجه به درون و مهار حواس پنجگانه. | |||
{{درشت|دهارانا}}؛ تمرکز حواس بر شیء بیرونی یا ایدهٔ درونی. | |||
{{درشت|دهایانا}}؛ مدیتیشن یا مراقبه است که به دنبال سطح بالاتری از آگاهی است. | |||
{{درشت|سامادهی}}؛ بالاتر از خودآگاهی که به روشنروانی، جذبه و وحدت ترجمه میشود.<ref>روزدار، «یوگا»، ص82.</ref> | |||
تفکر یوگایی با پیروی از حکیمان، رنج را از قوانین هستی میداند و فرد یوگی سعی میکند در مراقبات خود بر یک نقطه مادی (مانند نوک بینی یا میان دو ابرو یا هر چیز دیگر)، | تفکر یوگایی با پیروی از حکیمان، رنج را از قوانین هستی میداند و فرد یوگی سعی میکند در مراقبات خود بر یک نقطه مادی (مانند نوک بینی یا میان دو ابرو یا هر چیز دیگر)، اندیشهٔ بالاتر از طبیعت یا خدا (ایشوَره) توجه و تمرکز کند و توجهش از هر محرک دیگر قطع شود. این نگاه، راه آزادی و سعادت را در کنارهگیری از جهان میبیند.<ref>الیاده، «یوگا»، 1386ش، ص99-100.</ref> | ||
==پیشینه== | == پیشینه == | ||
یوگا در [[هندوستان]] دارای | یوگا در [[هندوستان]] دارای سابقهٔ ۲۵۰۰ ساله است. اوپانیشادها و مهابهاراتها این شیوه را پذیرفتند و بودا نیز آن را ترویج داد.<ref>سعیدیان، دائرةالمعارف بزرگ نو، 1386ش، ج10، ص9609.</ref> پَتَنجَلی در کتاب یوگه سوتره مهارتها و رشتههای فکری یوگا را ویرایش و منظم کرد. او با ارزشدادن بیشتر به مراقبه و پذیرش خداشناسیِ صوری، پشتوانهٔ فلسفی یوگا را سامان داد.<ref>الیاده، «یوگا»، 1386ش، ص98-99.</ref> [[ابوریحان بیرونی]] کتابی با نام «پاتانجلی» یا «باتنجل الهندی فی الخلاص من الامثال» را از زبان سانسکریت به [[زبان عربی|عربی]] ترجمه کرد که موضوعش تصوف و [[فلسفه]] هندی است. این اثر موزون در بیان عرفان پتنجلی به صورت پرسشوپاسخ و خلاصه آورده شده است تا خواننده، مطالب سخت آن را بهتر بفهمد.<ref>صدوقی، «دیباچه»، ص7 - 12.</ref> یوگای پتنجلی با نامهایی چون راجا یوگا و یوگای هشتمرحلهای نیز شناخته میشود.<ref>صادقلو، «تعریف، تاریخچه، مراحل و مزایا یوگا»، وبسایت یوگینی.</ref> | ||
در | در دورهٔ بعدی که تا سال ۱۹۰۰م ادامه داشت، با تحولات در قلمرو یوگا و نزدیکشدن به ورزش امروزی، نظریهٔ جدید افزایش نیروی بدنی بر یوگای هشتمرحلهای افزوده شد. تأکید بر تمرینات و حرکتهای بدنی با هدف کسب قدرت مورد پسند عموم مردم قرار گرفت. این شاخهٔ جدید با نام «هاتا یوگا» شناخته میشود. با این حال یوگا در دورهٔ اخیر از هند به آمریکا و سپس به کشورهای مختلف جهان انتشار یافت و به شهرت رسید. کتابهای بسیاری نگاشته شد و اساتیدی تربیت شدند. آموزشهای این ورزش به سه بخش بدنی، تنفسی و ذهنی تقسیم میشود.<ref>صادقلو، «تعریف، تاریخچه، مراحل و مزایا یوگا»، وبسایت یوگینی.</ref> در یوگا برای دریافت انرژیهای خوب به مجسمهٔ خدایانی توجه شده که توسط هندوها پرستیده میشوند.<ref>«جادوی شیاطین (قسمت اول)»، وبسایت خدا یکتاست.</ref> | ||
==کارکرد یوگا== | == کارکرد یوگا == | ||
کاربران یوگا میکوشند که سلامت جسم، آرامش ذهن و درمان [[بیماری | کاربران یوگا میکوشند که سلامت جسم، آرامش ذهن و درمان [[بیماری]] را با این ورزش به دست آورند: | ||
====سلامت جسمی==== | ==== سلامت جسمی ==== | ||
موافقان یوگا بر بازیابی سلامت جسمی در اثر پرداختن به این ورزش | موافقان یوگا بر بازیابی سلامت جسمی در اثر پرداختن به این ورزش تأکید دارند. بیشتر آساناها و حرکتهای یوگا تمرینات کششی هستند و به انعطافپذیری عضلات و دامنهٔ حرکتی مفاصل یاری میرسانند. با فعالیتها و تمرینات تنفسی این ورزش افزایش حجم ششها و تنفس بهتری انتظار میرود. گفته میشود پیشگیری، مهار و حتی درمان کمردردها و کمک به چربیسوزی و لاغری هم در شمار فواید جسمی یوگا قرار دارد.<ref>دیتی و دیگران، شفابخشی با یوگا، 1378ش، ص54، 61-62، 138 و 179.</ref> | ||
====آرامش ذهن==== | ==== آرامش ذهن ==== | ||
حرکات یوگا به گونهای طراحی شده که ورزشکار را به آرامشی برساند که در زندگی پرشتاب و تنشزای امروزی نیاز دارد. یک یوگی با آگاهی و هشیاری کامل عضلات بدن و ذهن را به مدت چند دقیقه آزاد میکند. پس از مدتی این شیوه به بخشی از زندگی او تبدیل میشود. ادعا شده این رهاسازی و استراحت جسم و ذهن، فرد را به سطحی از آگاهی بهتر و احساس شادی و آرامش هدایت میکند.<ref>دیتی و دیگران، شفابخشی با یوگا، 1378ش، ص144-145.</ref> | حرکات یوگا به گونهای طراحی شده که ورزشکار را به آرامشی برساند که در زندگی پرشتاب و تنشزای امروزی نیاز دارد. یک یوگی با آگاهی و هشیاری کامل عضلات بدن و ذهن را به مدت چند دقیقه آزاد میکند. پس از مدتی این شیوه به بخشی از زندگی او تبدیل میشود. ادعا شده این رهاسازی و استراحت جسم و ذهن، فرد را به سطحی از آگاهی بهتر و احساس شادی و آرامش هدایت میکند.<ref>دیتی و دیگران، شفابخشی با یوگا، 1378ش، ص144-145.</ref> | ||
====درمان بیماریها==== | ==== درمان بیماریها ==== | ||
ادعا شده تمرینات بدنی یوگا مهارتهایی برای حالت درست | ادعا شده تمرینات بدنی یوگا مهارتهایی برای حالت درست قرارگرفتن اعضا هستند که به همراه آرامش ذهنی به کسب سلامتی و درمان بیماریها کمک میکنند. البته کارشناسان هشدار دادهاند افراد بیمار هرگز بدون مشورت با [[پزشک]] اقدام به تمرین نکنند و حتی افراد عادی هم با مشورت و مطالعه دربارهٔ آثار و پیامدهای هر آسانا سراغ آن بروند.<ref>دیتی و دیگران، شفابخشی با یوگا، 1378ش، ص13-15.</ref> برای نمونه تمرینات یوگا از استرس و فشارهای روانی شخص کاسته یا آنها را نابود میکند. همچنین یوگا در حفظ زیبایی بانوان هم نقشآفرین دانسته شده است، بدین شکل که حرکات یوگا با تأثیر بر غدد درونریز بدن، عملکرد آن را تنظیم میکند و در نتیجه بدن فقط اشتهای مقداری از غذا را پیدا میکند که به آن نیازمند است؛ این فرایند باعث زیبایی و ظرافتاندامها خواهد شد.<ref>دیتی و دیگران، شفابخشی با یوگا، 1378ش، ص24 و 172.</ref> | ||
==روزجهانی یوگا== | == روزجهانی یوگا == | ||
با افزایش طرفداران یوگا در کشورهای مختلف، نارندرا مودی، نخستوزیر هند در سخنرانی خود در شصتونهمین دوره مجمع عمومی [[سازمان ملل]] متحد، پیشنویس مصوبه روز جهانی یوگا را پیشنهاد داد. این پیشنهاد با استقبال | با افزایش طرفداران یوگا در کشورهای مختلف، نارندرا مودی، نخستوزیر هند در سخنرانی خود در شصتونهمین دوره مجمع عمومی [[سازمان ملل]] متحد، پیشنویس مصوبه روز جهانی یوگا را پیشنهاد داد. این پیشنهاد با استقبال ۱۷۰ کشور مواجه شد. در نهایت سازمان ملل در سال ۲۰۱۴م طی مصوبهای روز ۲۱ ژوئن یا اول تیر را روز جهانی یوگا اعلام کرد. علاقهمندان یوگا در این روز اجتماعاتی تشکیل داده و آن را جشن میگیرند. در سال ۲۰۱۵م همزمان با نخستین روز جهانی یوگا، هزاران نفر از جمله نخستوزیر هند و مقاماتی از ۸۴ کشور در دهلینو گرد آمدند و در یکی از برنامهها ۲۱ آسانای یوگا را در طول ۳۵ دقیقه با هم انجام دادند.<ref>«روز جهانی یوگا»، وبسایت زینبیوگا.</ref> | ||
==یوگا در ایران== | == یوگا در ایران == | ||
[[امیرعباس هویدا|امیر عباس هویدا]]، نخستوزیر دربار [[پهلوی]] از علاقهمندان به یوگا بود. آشنایی وی با این ورزش به حضور در کلاسهای یوگا در [[آمریکا]] برمیگردد.<ref> «نگاهی به زندگی امیرعباس هویدا، | [[امیرعباس هویدا|امیر عباس هویدا]]، نخستوزیر دربار [[پهلوی]] از علاقهمندان به یوگا بود. آشنایی وی با این ورزش به حضور در کلاسهای یوگا در [[آمریکا]] برمیگردد.<ref>«نگاهی به زندگی امیرعباس هویدا، نخستوزیر بهائی رژیم پهلوی به روایت اسناد ساواک- بخش دوم»، وبسایت مرکز بررسی اسناد تاریخی.</ref> مجید موقر که مؤسس یوگا در [[ایران]] لقب گرفته، در سال ۱۳۴۳ش در نیویورک با دو استاد یوگا آشنا شد و بیماری خود را نزد آنها درمان کرد. او طی چند سال در نشریهٔ مهر کوشید با ارائهٔ مقالاتی به معرفی یوگا بپردازد. در سال ۱۳۵۵ش دکتر بهلول، متخصص قلب و رئیس بیمارستان یوگا در هند به ایران دعوت شد و با موضوع «رابطهٔ یوگا با علم» در دانشگاه اصفهان سخنرانی کرد. وی ورزشدانستن یوگا را اهانت به آن دانست و هدف از یوگا را آسایش و آرامش روح تعریف کرد.<ref>«تاریخچه ورزش آرامشبخش یوگا»، وبسایت بیتوته.</ref> در دوران پیش از انقلاب جمعی از مربیان خارجی چون سوآمی بوآجی، یوگی هندی به مدت پنج سال و ریچارد فریمن در خاندان پهلوی به مدت چهار سال به آموزش و رونق یوگا در ایران پرداختند. پس از انقلاب در برههای توسعه یوگا فروکش کرد، ولی افرادی همانند سید عبدالحمید موحدی نائینی (مدیر مسئول مجله دانش یوگا) و مسعود مهدیپور (مؤسس کانون یوگا) در معرفی این ورزش به عنوان روش تأثیرگذار درمانی کوشیدند.<ref>«تاریخچه یوگا در ایران و جهان»، وبسایت مینا ناصح.</ref> | ||
بر | بر پایهٔ گزارشی، تعداد ۱۵۴ عنوان کتاب و ۳۹۹ پایاننامه و مقاله با موضوع یوگا در کتابخانهٔ جمهوری اسلامی ایران به ثبت رسیده است.<ref>شریفی دوست، «نقد عرفان یوگا»، پایگاه اطلاعرسانی مؤسسه جهانی سبطین.</ref> ماهنامهٔ «دانش یوگا» در تاریخ ۳۰ شهریور ۱۴۰۱ش به شماره ۱۶۵ رسید.<ref>«ماهنامه دانش یوگا شماره 165»، وبسایت مگ لند.</ref> با فراگیرشدن آموزش یوگا در ایران، لیگ این ورزش برای اولین بار در بهار ۱۴۰۰ش در سطح کشور به صورت مجازی برگزار شد و شرکتکنندگان در یکی از دو سطح A و Bحرکات منتخب آسانا را در قالب قطعهٔ ویدیویی برای داوری ارسال کردند.<ref>«لیگ سراسری یوگا برای اولین بار در ایران برگزار میشود»، وبسایت جامع یوگا.</ref> | ||
==حکم شرعی یوگا== | == حکم شرعی یوگا == | ||
مراجع تقلید پرداختن به ورزش یوگا را با ملاحظاتی جایز دانستهاند. به فتوای | مراجع تقلید پرداختن به ورزش یوگا را با ملاحظاتی جایز دانستهاند. به فتوای محمدتقی [[بهجت]]، اگر ورزش یوگا ضرری برای فرد نداشته باشد جایز است.<ref>«ورزش یوگا از منظر شرع»، وبسایت مرکز تنظیم و نشر آثار آیتالله بهجت.</ref> ناصر [[مکارم شیرازی]] نیز این ورزش را دراندازه معقول و با شرط مفیدبودن آن جایز میداند.<ref>«یوگا»، وبسایت مرکز پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی.</ref> | ||
==دیدگاه مخالفان یوگا== | == دیدگاه مخالفان یوگا == | ||
آموزههای یوگا از جنبههای متفاوتی مورد مخالفت و تردید واقع شده است، از جمله: | آموزههای یوگا از جنبههای متفاوتی مورد مخالفت و تردید واقع شده است، از جمله: | ||
{{درشت|نفی ورزشبودن یوگا}} | |||
برخی منتقدان، یوگا را با اشاره به ریشههای باستانی فکری و اعتقادی آن ورزش محسوب نمیکنند. آنها بر این باورند که گزارشاتی از منابع علمی و پزشکی غرب | برخی منتقدان، یوگا را با اشاره به ریشههای باستانی فکری و اعتقادی آن ورزش محسوب نمیکنند. آنها بر این باورند که گزارشاتی از منابع علمی و پزشکی غرب دربارهٔ آسیبرسانی اثباتشده بخشی از آساناهای یوگا وجود دارد. اثرات درمانگری یوگا حتمی نیست و حتی جان افراد سالم و جوان را هم در معرض خطر قرار میدهد.<ref>«هشدار پزشکان غربی در مورد مضرات یوگا»، وبسایت کانون آسیبشناسی یوگا.</ref> از طرفی مطالعات محققان نشان میدهد حرکات پیشرفته و تمرینات پرفشار یوگا ممکن است باعث نرمی استخوانها و مفاصل بدن شود و احتمال شکستگی استخوانها و مفاصل در مرحلهٔ سالخوردگی افزایش یابد.<ref>«ورزش یوگا چیست؟ خطرات و فواید یوگا برای سلامتی بدن»، وبسایت کالاورزش.</ref> حتی بعضی یوگا را برنامهٔ بتپرستان هند میدانند که در پوشش ورزشی فعالیت دارد.<ref>نصیری، «معرفی یوگا»، وبسایت یوگا.</ref> | ||
{{درشت|تجارت آرامش}} | |||
گروهی نیز به لحاظ اقتصادی یوگا را تجارتی پرسود دانستهاند که گردش مالی | گروهی نیز به لحاظ اقتصادی یوگا را تجارتی پرسود دانستهاند که گردش مالی سالیانهٔ آن به میلیاردها دلار میرسد. درآمد سالانهٔ یک مربی حرفهای یوگا در آمریکا، این شغل را در ردیف پردرآمدترین شغلهای دنیا قرار داده است. از منظر منتقدان، یوگا به تجارتی نو تبدیل شده است، اما با وجود سختگیری نظام مالیاتی غرب، مربیان یوگا [[مالیات]] نمیدهند و بهعنوان نهاد خیریه کار میکنند، درحالیکه کلاسها و دورههای رایگان آنها نقش بازاریابی و صید مشتریان اصلی را دارد.<ref>بنایی، «وقتی آرامش خریدنی میشود»، وبسایت اتاق ایران آنلاین.</ref> همچنین تبلیغات اخیر یوگا از نمایش چهرهٔ مردان چروکیده و لاغر هندی به سوی تصاویری از آساناهای زنان سفید و خوشاندام تغییر کرده است.<ref>«آیا یوگا ورزش خوبی است؟»، وبسایت پاسخگویی آنلاین.</ref> | ||
{{درشت|یوگا و ترویج معنویت کاذب}} | |||
با توجه به ابعاد و آموزشهای | با توجه به ابعاد و آموزشهای معنامحور یوگا، بعضی آن را شبهمعنویت مینامند که بیتفاوتی به [[احکام]] و [[اخلاق دینی]] را در پی دارد. از این منظر، گسترش یوگا در ایران به تغییر سبک زندگی ایرانیاسلامی خواهد انجامید.<ref>نصیری، «تغییر سبک زندگی ایرانی اسلامی با ترویج یوگا در ایران»، وبسایت پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب.</ref> منتقدان یوگا دربارهٔ خطراتی مانند ترویج خرافات، شبهات، بدعتها و مبانی هندوئیسم در لابلای تعالیم برخی مربیان یوگا، هشدار میدهند؛<ref>نصیری، «ترویج نجاستخواری و تناسخ توسط مربی یوگا»، وبسایت پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب.</ref> فرد یوگی با تمرکز ذهن واندیشه در تلاش است که به وحدت با خدایان بپیوندد و همیناندیشه، نقطهٔ تضاد فرهنگی یوگا با باورهای ادیان توحیدی است.<ref>«آیا یوگا ورزش خوبی است؟»، وبسایت پاسخگویی آنلاین.</ref> | ||
==پانویس== | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
*«آیا یوگا ورزش خوبی است؟»، | == منابع == | ||
*الیاده، میرچا، «یوگا»، | * «آیا یوگا ورزش خوبی است؟»، وبسایت پاسخگویی آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۶ اوت ۲۰۲۱م، تاریخ بازدید: ۲۹ مهر ۱۴۰۳ش. | ||
*بنایی، نسیم، «وقتی آرامش خریدنی میشود»، | * الیاده، میرچا، «یوگا»، ترجمه احمد شاکرنژاد، در مجله هفت آسمان، شماره ۳۶، زمستان ۱۳۸۶ش. | ||
*«تاریخچه ورزش آرامشبخش یوگا»، | * بنایی، نسیم، «وقتی آرامش خریدنی میشود»، وبسایت اتاق ایران آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۶ مرداد ۱۳۹۵ش. | ||
*«تاریخچه یوگا در ایران و جهان»، | * «تاریخچه ورزش آرامشبخش یوگا»، وبسایت بیتوته، تاریخ بازدید: ۲ آبان ۱۴۰۳ش. | ||
*«جادوی شیاطین (قسمت اول)»، | * «تاریخچه یوگا در ایران و جهان»، وبسایت مینا ناصح، تاریخ بازدید: ۷ آبان ۱۴۰۳ش. | ||
*دیتی، کی کی و دیگران، شفابخشی با یوگا، تهران، نسل نواندیش، | * «جادوی شیاطین (قسمت اول)»، وبسایت خدا یکتاست، تاریخ درج مطلب: ۲۹ بهمن ۱۴۰۰ش. | ||
*«روز جهانی یوگا»، | * دیتی، کی کی و دیگران، شفابخشی با یوگا، تهران، نسل نواندیش، ۱۳۷۸ش. | ||
*روزدار، پویان، «یوگا»، | * «روز جهانی یوگا»، وبسایت زینبیوگا، تاریخ بازدید: ۲۵ مهر ۱۴۰۳ش. | ||
*سعیدیان، | * روزدار، پویان، «یوگا»، در فصلنامهٔ آفتاب اسرار، سال دوم، شماره ۵، ۱۳۸۷ش. | ||
* | * سعیدیان، عبدالحسین، دائرةالمعارف بزرگ نو، تهران، علم و زندگی، ۱۳۸۶ش. | ||
*صادقلو، مینا، «تعریف، تاریخچه، مراحل و مزایا یوگا»، | * شریفیدوست، حمزه، «نقد عرفان یوگا»، پایگاه اطلاعرسانی مؤسسه جهانی سبطین، تاریخ درج مطلب: ۹ خرداد ۱۳۹۰ش. | ||
*صدوقی، منوچهر، «دیباچه»، | * صادقلو، مینا، «تعریف، تاریخچه، مراحل و مزایا یوگا»، وبسایت یوگینی، تاریخ بازدید: ۴ آبان ۱۴۰۳ش. | ||
*«لیگ سراسری یوگا برای اولین بار در ایران برگزار میشود»، | * صدوقی، منوچهر، «دیباچه»، در پاتانجلی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۷۹ش. | ||
*«ماهنامه دانش یوگا شماره | * «لیگ سراسری یوگا برای اولین بار در ایران برگزار میشود»، وبسایت جامع یوگا، تاریخ درج مطلب: ۱۴ اردیبهشت ۱۴۰۰ش. | ||
*نصیری، | * «ماهنامه دانش یوگا شماره ۱۶۵»، وبسایت مگ لند، تاریخ بازدید: ۳ آبان ۱۴۰۳ش. | ||
*نصیری، | * نصیری، محمدجواد، «ترویج نجاستخواری و تناسخ توسط مربی یوگا»، وبسایت پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب، تاریخ درج مطلب: ۱۳ شهریور ۱۴۰۳ش. | ||
*نصیری، | * نصیری، محمدجواد، «تغییر سبک زندگی ایرانی اسلامی با ترویج یوگا در ایران»، وبسایت پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب، تاریخ درج مطلب: ۲۴ تیر ۱۴۰۳ش. | ||
*«نگاهی به زندگی امیرعباس هویدا، | * نصیری، محمدجواد، «معرفی یوگا»، وبسایت یوگا، تاریخ بازدید: ۱۰ آبان ۱۴۰۳ش. | ||
*«ورزش یوگا از منظر شرع»، | * «نگاهی به زندگی امیرعباس هویدا، نخستوزیر بهائی رژیم پهلوی به روایت اسناد ساواک- بخش دوم»، وبسایت مرکز بررسی اسناد تاریخی، تاریخ درج مطلب: ۱۷ فروردین ۱۴۰۳ش. | ||
*«ورزش یوگا چیست؟ خطرات و فواید یوگا برای سلامتی بدن»، | * «ورزش یوگا از منظر شرع»، وبسایت مرکز تنظیم و نشر آثار آیتالله بهجت، تاریخ بازدید: ۲۱ مهر ۱۴۰۳ش. | ||
*«هشدار پزشکان غربی در مورد مضرات یوگا»، | * «ورزش یوگا چیست؟ خطرات و فواید یوگا برای سلامتی بدن»، وبسایت کالاورزش، تاریخ بازدید: ۳۰ مهر ۱۴۰۳ش. | ||
*«یوگا»، | * «هشدار پزشکان غربی در مورد مضرات یوگا»، وبسایت کانون آسیبشناسی یوگا، تاریخ بازدید: ۲۵ مهر ۱۴۰۳ش. | ||
* «یوگا»، وبسایت مرکز پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی، تاریخ بازدید: ۳ آبان ۱۴۰۳ش. | |||
[[رده: | [[رده:بهداشت روان]] | ||
[[رده:فلسفه هندوئیسم]] | |||
[[رده:مراقبه]] | |||
[[رده:میراث فرهنگی ناملموس]] | |||
[[رده:ورزشها]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۱۴ مرداد ۱۴۰۴، ساعت ۲۱:۴۸
یوگا؛ ورزشی با هدف ایجاد آرامش و هماهنگی جسم و روان.
یوگا در خاستگاه هندیِ خود، گونهای از ریاضت برای مهار نفس دانسته میشود و هشت مرحلهٔ متفاوت برای آن تعریف شده است. امروزه یوگا را بهمثابه ورزشی در نظر میگیرند که به تقویت اعضای بدن، آرامش ذهن و درمان برخی بیماریها کمک میکند. سازمان ملل روز ۲۱ ژوئن برابر با اول تیر را روز جهانی یوگا اعلام کرده است. با وجود این، انتقاداتی به پشتوانهٔ فکری، بعضی تمرینات و جنبهٔ تجاری یوگا وارد شده است.
مفهومشناسی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]واژه یوگا از کلمهٔ یوغ گرفته شده و منظور از آن پذیرش یوغ ریاضت برای مهار نفس و پیوستن به حقیقت مطلق است. یوگا را تلاش برای رسیدن به تابش نور رستگاری و اشراق معرفی کردهاند.[۱] برخی ریشهٔ این واژه را از کلمه سانسکریتی یوج ((yuj دانستهاند که به معنای پیوستگی، اتحاد و ترکیبشدن است. مقصود از یوگا در این نظر، یکیشدن و ازمیانبردن دوگانگیهای ذهن، جسم و روح است. یوگا با چنین مفهومی در پی آن است که تضادهای درونی انسان در ارتباط با غرایز، عواطف، احساسات و عقاید را از میان بردارد و به هماهنگی بین فرد و محیط بپردازد.[۲]
مراحل یوگا
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در آیین هندی اصطلاح یوگا برای هر شیوه زاهدانه و روش مراقبه استفاده میشود.[۳] به ترتیب هشت مرحله در فرایند یوگا وجود دارد.
مرحلهٔ یاما؛ نظم اجتماعی یا محدودیت در اعمال و رفتار که عموم باید انجام دهند.
نیاما؛ شیوههای نظم فردی و مشاهدات است. پرستش پروردگار و عشق بیواسطه به خدا در این مرحله قرار دارد.
آسانا؛ طرز نشستن، ورزشهای جسمی و ماندن در یک وضعیت مشخص است که به استواری بدن و تعادل روان میانجامد.
پرانایاما؛ تمرینهای تنفسی.
پراتیآهارا؛ توجه به درون و مهار حواس پنجگانه.
دهارانا؛ تمرکز حواس بر شیء بیرونی یا ایدهٔ درونی.
دهایانا؛ مدیتیشن یا مراقبه است که به دنبال سطح بالاتری از آگاهی است.
سامادهی؛ بالاتر از خودآگاهی که به روشنروانی، جذبه و وحدت ترجمه میشود.[۴]
تفکر یوگایی با پیروی از حکیمان، رنج را از قوانین هستی میداند و فرد یوگی سعی میکند در مراقبات خود بر یک نقطه مادی (مانند نوک بینی یا میان دو ابرو یا هر چیز دیگر)، اندیشهٔ بالاتر از طبیعت یا خدا (ایشوَره) توجه و تمرکز کند و توجهش از هر محرک دیگر قطع شود. این نگاه، راه آزادی و سعادت را در کنارهگیری از جهان میبیند.[۵]
پیشینه
[ویرایش | ویرایش مبدأ]یوگا در هندوستان دارای سابقهٔ ۲۵۰۰ ساله است. اوپانیشادها و مهابهاراتها این شیوه را پذیرفتند و بودا نیز آن را ترویج داد.[۶] پَتَنجَلی در کتاب یوگه سوتره مهارتها و رشتههای فکری یوگا را ویرایش و منظم کرد. او با ارزشدادن بیشتر به مراقبه و پذیرش خداشناسیِ صوری، پشتوانهٔ فلسفی یوگا را سامان داد.[۷] ابوریحان بیرونی کتابی با نام «پاتانجلی» یا «باتنجل الهندی فی الخلاص من الامثال» را از زبان سانسکریت به عربی ترجمه کرد که موضوعش تصوف و فلسفه هندی است. این اثر موزون در بیان عرفان پتنجلی به صورت پرسشوپاسخ و خلاصه آورده شده است تا خواننده، مطالب سخت آن را بهتر بفهمد.[۸] یوگای پتنجلی با نامهایی چون راجا یوگا و یوگای هشتمرحلهای نیز شناخته میشود.[۹]
در دورهٔ بعدی که تا سال ۱۹۰۰م ادامه داشت، با تحولات در قلمرو یوگا و نزدیکشدن به ورزش امروزی، نظریهٔ جدید افزایش نیروی بدنی بر یوگای هشتمرحلهای افزوده شد. تأکید بر تمرینات و حرکتهای بدنی با هدف کسب قدرت مورد پسند عموم مردم قرار گرفت. این شاخهٔ جدید با نام «هاتا یوگا» شناخته میشود. با این حال یوگا در دورهٔ اخیر از هند به آمریکا و سپس به کشورهای مختلف جهان انتشار یافت و به شهرت رسید. کتابهای بسیاری نگاشته شد و اساتیدی تربیت شدند. آموزشهای این ورزش به سه بخش بدنی، تنفسی و ذهنی تقسیم میشود.[۱۰] در یوگا برای دریافت انرژیهای خوب به مجسمهٔ خدایانی توجه شده که توسط هندوها پرستیده میشوند.[۱۱]
کارکرد یوگا
[ویرایش | ویرایش مبدأ]کاربران یوگا میکوشند که سلامت جسم، آرامش ذهن و درمان بیماری را با این ورزش به دست آورند:
سلامت جسمی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]موافقان یوگا بر بازیابی سلامت جسمی در اثر پرداختن به این ورزش تأکید دارند. بیشتر آساناها و حرکتهای یوگا تمرینات کششی هستند و به انعطافپذیری عضلات و دامنهٔ حرکتی مفاصل یاری میرسانند. با فعالیتها و تمرینات تنفسی این ورزش افزایش حجم ششها و تنفس بهتری انتظار میرود. گفته میشود پیشگیری، مهار و حتی درمان کمردردها و کمک به چربیسوزی و لاغری هم در شمار فواید جسمی یوگا قرار دارد.[۱۲]
آرامش ذهن
[ویرایش | ویرایش مبدأ]حرکات یوگا به گونهای طراحی شده که ورزشکار را به آرامشی برساند که در زندگی پرشتاب و تنشزای امروزی نیاز دارد. یک یوگی با آگاهی و هشیاری کامل عضلات بدن و ذهن را به مدت چند دقیقه آزاد میکند. پس از مدتی این شیوه به بخشی از زندگی او تبدیل میشود. ادعا شده این رهاسازی و استراحت جسم و ذهن، فرد را به سطحی از آگاهی بهتر و احساس شادی و آرامش هدایت میکند.[۱۳]
درمان بیماریها
[ویرایش | ویرایش مبدأ]ادعا شده تمرینات بدنی یوگا مهارتهایی برای حالت درست قرارگرفتن اعضا هستند که به همراه آرامش ذهنی به کسب سلامتی و درمان بیماریها کمک میکنند. البته کارشناسان هشدار دادهاند افراد بیمار هرگز بدون مشورت با پزشک اقدام به تمرین نکنند و حتی افراد عادی هم با مشورت و مطالعه دربارهٔ آثار و پیامدهای هر آسانا سراغ آن بروند.[۱۴] برای نمونه تمرینات یوگا از استرس و فشارهای روانی شخص کاسته یا آنها را نابود میکند. همچنین یوگا در حفظ زیبایی بانوان هم نقشآفرین دانسته شده است، بدین شکل که حرکات یوگا با تأثیر بر غدد درونریز بدن، عملکرد آن را تنظیم میکند و در نتیجه بدن فقط اشتهای مقداری از غذا را پیدا میکند که به آن نیازمند است؛ این فرایند باعث زیبایی و ظرافتاندامها خواهد شد.[۱۵]
روزجهانی یوگا
[ویرایش | ویرایش مبدأ]با افزایش طرفداران یوگا در کشورهای مختلف، نارندرا مودی، نخستوزیر هند در سخنرانی خود در شصتونهمین دوره مجمع عمومی سازمان ملل متحد، پیشنویس مصوبه روز جهانی یوگا را پیشنهاد داد. این پیشنهاد با استقبال ۱۷۰ کشور مواجه شد. در نهایت سازمان ملل در سال ۲۰۱۴م طی مصوبهای روز ۲۱ ژوئن یا اول تیر را روز جهانی یوگا اعلام کرد. علاقهمندان یوگا در این روز اجتماعاتی تشکیل داده و آن را جشن میگیرند. در سال ۲۰۱۵م همزمان با نخستین روز جهانی یوگا، هزاران نفر از جمله نخستوزیر هند و مقاماتی از ۸۴ کشور در دهلینو گرد آمدند و در یکی از برنامهها ۲۱ آسانای یوگا را در طول ۳۵ دقیقه با هم انجام دادند.[۱۶]
یوگا در ایران
[ویرایش | ویرایش مبدأ]امیر عباس هویدا، نخستوزیر دربار پهلوی از علاقهمندان به یوگا بود. آشنایی وی با این ورزش به حضور در کلاسهای یوگا در آمریکا برمیگردد.[۱۷] مجید موقر که مؤسس یوگا در ایران لقب گرفته، در سال ۱۳۴۳ش در نیویورک با دو استاد یوگا آشنا شد و بیماری خود را نزد آنها درمان کرد. او طی چند سال در نشریهٔ مهر کوشید با ارائهٔ مقالاتی به معرفی یوگا بپردازد. در سال ۱۳۵۵ش دکتر بهلول، متخصص قلب و رئیس بیمارستان یوگا در هند به ایران دعوت شد و با موضوع «رابطهٔ یوگا با علم» در دانشگاه اصفهان سخنرانی کرد. وی ورزشدانستن یوگا را اهانت به آن دانست و هدف از یوگا را آسایش و آرامش روح تعریف کرد.[۱۸] در دوران پیش از انقلاب جمعی از مربیان خارجی چون سوآمی بوآجی، یوگی هندی به مدت پنج سال و ریچارد فریمن در خاندان پهلوی به مدت چهار سال به آموزش و رونق یوگا در ایران پرداختند. پس از انقلاب در برههای توسعه یوگا فروکش کرد، ولی افرادی همانند سید عبدالحمید موحدی نائینی (مدیر مسئول مجله دانش یوگا) و مسعود مهدیپور (مؤسس کانون یوگا) در معرفی این ورزش به عنوان روش تأثیرگذار درمانی کوشیدند.[۱۹]
بر پایهٔ گزارشی، تعداد ۱۵۴ عنوان کتاب و ۳۹۹ پایاننامه و مقاله با موضوع یوگا در کتابخانهٔ جمهوری اسلامی ایران به ثبت رسیده است.[۲۰] ماهنامهٔ «دانش یوگا» در تاریخ ۳۰ شهریور ۱۴۰۱ش به شماره ۱۶۵ رسید.[۲۱] با فراگیرشدن آموزش یوگا در ایران، لیگ این ورزش برای اولین بار در بهار ۱۴۰۰ش در سطح کشور به صورت مجازی برگزار شد و شرکتکنندگان در یکی از دو سطح A و Bحرکات منتخب آسانا را در قالب قطعهٔ ویدیویی برای داوری ارسال کردند.[۲۲]
حکم شرعی یوگا
[ویرایش | ویرایش مبدأ]مراجع تقلید پرداختن به ورزش یوگا را با ملاحظاتی جایز دانستهاند. به فتوای محمدتقی بهجت، اگر ورزش یوگا ضرری برای فرد نداشته باشد جایز است.[۲۳] ناصر مکارم شیرازی نیز این ورزش را دراندازه معقول و با شرط مفیدبودن آن جایز میداند.[۲۴]
دیدگاه مخالفان یوگا
[ویرایش | ویرایش مبدأ]آموزههای یوگا از جنبههای متفاوتی مورد مخالفت و تردید واقع شده است، از جمله:
نفی ورزشبودن یوگا
برخی منتقدان، یوگا را با اشاره به ریشههای باستانی فکری و اعتقادی آن ورزش محسوب نمیکنند. آنها بر این باورند که گزارشاتی از منابع علمی و پزشکی غرب دربارهٔ آسیبرسانی اثباتشده بخشی از آساناهای یوگا وجود دارد. اثرات درمانگری یوگا حتمی نیست و حتی جان افراد سالم و جوان را هم در معرض خطر قرار میدهد.[۲۵] از طرفی مطالعات محققان نشان میدهد حرکات پیشرفته و تمرینات پرفشار یوگا ممکن است باعث نرمی استخوانها و مفاصل بدن شود و احتمال شکستگی استخوانها و مفاصل در مرحلهٔ سالخوردگی افزایش یابد.[۲۶] حتی بعضی یوگا را برنامهٔ بتپرستان هند میدانند که در پوشش ورزشی فعالیت دارد.[۲۷]
تجارت آرامش
گروهی نیز به لحاظ اقتصادی یوگا را تجارتی پرسود دانستهاند که گردش مالی سالیانهٔ آن به میلیاردها دلار میرسد. درآمد سالانهٔ یک مربی حرفهای یوگا در آمریکا، این شغل را در ردیف پردرآمدترین شغلهای دنیا قرار داده است. از منظر منتقدان، یوگا به تجارتی نو تبدیل شده است، اما با وجود سختگیری نظام مالیاتی غرب، مربیان یوگا مالیات نمیدهند و بهعنوان نهاد خیریه کار میکنند، درحالیکه کلاسها و دورههای رایگان آنها نقش بازاریابی و صید مشتریان اصلی را دارد.[۲۸] همچنین تبلیغات اخیر یوگا از نمایش چهرهٔ مردان چروکیده و لاغر هندی به سوی تصاویری از آساناهای زنان سفید و خوشاندام تغییر کرده است.[۲۹]
یوگا و ترویج معنویت کاذب
با توجه به ابعاد و آموزشهای معنامحور یوگا، بعضی آن را شبهمعنویت مینامند که بیتفاوتی به احکام و اخلاق دینی را در پی دارد. از این منظر، گسترش یوگا در ایران به تغییر سبک زندگی ایرانیاسلامی خواهد انجامید.[۳۰] منتقدان یوگا دربارهٔ خطراتی مانند ترویج خرافات، شبهات، بدعتها و مبانی هندوئیسم در لابلای تعالیم برخی مربیان یوگا، هشدار میدهند؛[۳۱] فرد یوگی با تمرکز ذهن واندیشه در تلاش است که به وحدت با خدایان بپیوندد و همیناندیشه، نقطهٔ تضاد فرهنگی یوگا با باورهای ادیان توحیدی است.[۳۲]
پانویس
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- ↑ سعیدیان، دائرةالمعارف بزرگ نو، 1386ش، ج10، ص9609.
- ↑ دیتی و دیگران، شفابخشی با یوگا، 1378ش، ص26.
- ↑ الیاده، «یوگا»، 1386ش، ص98.
- ↑ روزدار، «یوگا»، ص82.
- ↑ الیاده، «یوگا»، 1386ش، ص99-100.
- ↑ سعیدیان، دائرةالمعارف بزرگ نو، 1386ش، ج10، ص9609.
- ↑ الیاده، «یوگا»، 1386ش، ص98-99.
- ↑ صدوقی، «دیباچه»، ص7 - 12.
- ↑ صادقلو، «تعریف، تاریخچه، مراحل و مزایا یوگا»، وبسایت یوگینی.
- ↑ صادقلو، «تعریف، تاریخچه، مراحل و مزایا یوگا»، وبسایت یوگینی.
- ↑ «جادوی شیاطین (قسمت اول)»، وبسایت خدا یکتاست.
- ↑ دیتی و دیگران، شفابخشی با یوگا، 1378ش، ص54، 61-62، 138 و 179.
- ↑ دیتی و دیگران، شفابخشی با یوگا، 1378ش، ص144-145.
- ↑ دیتی و دیگران، شفابخشی با یوگا، 1378ش، ص13-15.
- ↑ دیتی و دیگران، شفابخشی با یوگا، 1378ش، ص24 و 172.
- ↑ «روز جهانی یوگا»، وبسایت زینبیوگا.
- ↑ «نگاهی به زندگی امیرعباس هویدا، نخستوزیر بهائی رژیم پهلوی به روایت اسناد ساواک- بخش دوم»، وبسایت مرکز بررسی اسناد تاریخی.
- ↑ «تاریخچه ورزش آرامشبخش یوگا»، وبسایت بیتوته.
- ↑ «تاریخچه یوگا در ایران و جهان»، وبسایت مینا ناصح.
- ↑ شریفی دوست، «نقد عرفان یوگا»، پایگاه اطلاعرسانی مؤسسه جهانی سبطین.
- ↑ «ماهنامه دانش یوگا شماره 165»، وبسایت مگ لند.
- ↑ «لیگ سراسری یوگا برای اولین بار در ایران برگزار میشود»، وبسایت جامع یوگا.
- ↑ «ورزش یوگا از منظر شرع»، وبسایت مرکز تنظیم و نشر آثار آیتالله بهجت.
- ↑ «یوگا»، وبسایت مرکز پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی.
- ↑ «هشدار پزشکان غربی در مورد مضرات یوگا»، وبسایت کانون آسیبشناسی یوگا.
- ↑ «ورزش یوگا چیست؟ خطرات و فواید یوگا برای سلامتی بدن»، وبسایت کالاورزش.
- ↑ نصیری، «معرفی یوگا»، وبسایت یوگا.
- ↑ بنایی، «وقتی آرامش خریدنی میشود»، وبسایت اتاق ایران آنلاین.
- ↑ «آیا یوگا ورزش خوبی است؟»، وبسایت پاسخگویی آنلاین.
- ↑ نصیری، «تغییر سبک زندگی ایرانی اسلامی با ترویج یوگا در ایران»، وبسایت پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب.
- ↑ نصیری، «ترویج نجاستخواری و تناسخ توسط مربی یوگا»، وبسایت پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب.
- ↑ «آیا یوگا ورزش خوبی است؟»، وبسایت پاسخگویی آنلاین.
منابع
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- «آیا یوگا ورزش خوبی است؟»، وبسایت پاسخگویی آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۶ اوت ۲۰۲۱م، تاریخ بازدید: ۲۹ مهر ۱۴۰۳ش.
- الیاده، میرچا، «یوگا»، ترجمه احمد شاکرنژاد، در مجله هفت آسمان، شماره ۳۶، زمستان ۱۳۸۶ش.
- بنایی، نسیم، «وقتی آرامش خریدنی میشود»، وبسایت اتاق ایران آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۶ مرداد ۱۳۹۵ش.
- «تاریخچه ورزش آرامشبخش یوگا»، وبسایت بیتوته، تاریخ بازدید: ۲ آبان ۱۴۰۳ش.
- «تاریخچه یوگا در ایران و جهان»، وبسایت مینا ناصح، تاریخ بازدید: ۷ آبان ۱۴۰۳ش.
- «جادوی شیاطین (قسمت اول)»، وبسایت خدا یکتاست، تاریخ درج مطلب: ۲۹ بهمن ۱۴۰۰ش.
- دیتی، کی کی و دیگران، شفابخشی با یوگا، تهران، نسل نواندیش، ۱۳۷۸ش.
- «روز جهانی یوگا»، وبسایت زینبیوگا، تاریخ بازدید: ۲۵ مهر ۱۴۰۳ش.
- روزدار، پویان، «یوگا»، در فصلنامهٔ آفتاب اسرار، سال دوم، شماره ۵، ۱۳۸۷ش.
- سعیدیان، عبدالحسین، دائرةالمعارف بزرگ نو، تهران، علم و زندگی، ۱۳۸۶ش.
- شریفیدوست، حمزه، «نقد عرفان یوگا»، پایگاه اطلاعرسانی مؤسسه جهانی سبطین، تاریخ درج مطلب: ۹ خرداد ۱۳۹۰ش.
- صادقلو، مینا، «تعریف، تاریخچه، مراحل و مزایا یوگا»، وبسایت یوگینی، تاریخ بازدید: ۴ آبان ۱۴۰۳ش.
- صدوقی، منوچهر، «دیباچه»، در پاتانجلی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۷۹ش.
- «لیگ سراسری یوگا برای اولین بار در ایران برگزار میشود»، وبسایت جامع یوگا، تاریخ درج مطلب: ۱۴ اردیبهشت ۱۴۰۰ش.
- «ماهنامه دانش یوگا شماره ۱۶۵»، وبسایت مگ لند، تاریخ بازدید: ۳ آبان ۱۴۰۳ش.
- نصیری، محمدجواد، «ترویج نجاستخواری و تناسخ توسط مربی یوگا»، وبسایت پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب، تاریخ درج مطلب: ۱۳ شهریور ۱۴۰۳ش.
- نصیری، محمدجواد، «تغییر سبک زندگی ایرانی اسلامی با ترویج یوگا در ایران»، وبسایت پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب، تاریخ درج مطلب: ۲۴ تیر ۱۴۰۳ش.
- نصیری، محمدجواد، «معرفی یوگا»، وبسایت یوگا، تاریخ بازدید: ۱۰ آبان ۱۴۰۳ش.
- «نگاهی به زندگی امیرعباس هویدا، نخستوزیر بهائی رژیم پهلوی به روایت اسناد ساواک- بخش دوم»، وبسایت مرکز بررسی اسناد تاریخی، تاریخ درج مطلب: ۱۷ فروردین ۱۴۰۳ش.
- «ورزش یوگا از منظر شرع»، وبسایت مرکز تنظیم و نشر آثار آیتالله بهجت، تاریخ بازدید: ۲۱ مهر ۱۴۰۳ش.
- «ورزش یوگا چیست؟ خطرات و فواید یوگا برای سلامتی بدن»، وبسایت کالاورزش، تاریخ بازدید: ۳۰ مهر ۱۴۰۳ش.
- «هشدار پزشکان غربی در مورد مضرات یوگا»، وبسایت کانون آسیبشناسی یوگا، تاریخ بازدید: ۲۵ مهر ۱۴۰۳ش.
- «یوگا»، وبسایت مرکز پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی، تاریخ بازدید: ۳ آبان ۱۴۰۳ش.